Radyasyon sagligi-1

RADYOLOJĠ

Dr. Erol Akgül

ÇÜ SHMYO 2. Sınıf

RADYASYON SAĞLIĞI VE

RADYASYONDAN

KORUNMA 1

• 1895’te x-ışınlarının bulunmasından hemen sonra

1896’da radyasyona bağlı 23 radyodermatit olgusu

yayınlanmıştır.

• 1911-1914 yılları arasında 3 ayrı yayında

radyasyonla ortaya çıkmış 198 kanser olgusu ve

54 kanserden ölüm bildirilmiştir.

• 1928’deki ll.Uluslararası Radyoloji Kongresinde

radyasyon şiddetini ölçmede kullanılmak üzere

birim geliştirilmesi kararlaştırılmıştır.

• Bunun için görevlendirilen komite kullanılacak

birimin Röntgen olmasına karar vermiştir.

ĠYONĠZAN RADYASYON

KAYNAKLARI 1

• İnsanlar doğal çevrede iyonizan radyasyon ile

karşılaşırlar.

• Başlangıçta bu radyasyon tamamen doğal

kaynaklardan ortaya çıkarken son zamanlarda insan

eliyle oluşturulan radyasyon da giderek artmıştır.

• Doğal radyasyon dış ve iç kaynaklardan gelebilir.

• Dış kaynaklar kozmik ışınlar ve gamma

radyasyondur.


KAYNAKLARI 2

• Kozmik radyasyon yükseklikle yakından ilgilidir,yükseklik arttıkça artar ve 30-70 mrem/yıl arasındadeğişir.

• Gama ışınlar 30-130 mrem/yıl olup bina içinde veyadışında olup olmamaya göre değişir.

• Total dış kaynak radyasyonu 100 mrem/yıl’dır.

• İç kaynaklar su, yemek ve hava yolu ile alınanradyonükleidlerden gelir.

• Yıllık miktarı 25 mrem kadardır.

• Total doğal radyasyon dozu 125 mrem/yıl civarındadır.


KAYNAKLARI 3

• İnsan eliyle oluşturulan radyasyon doğal

radyasyondan az olmakla birlikte miktarı giderek

artmaktadır.

• En önemlisi yıllık 50-75 mrem değere ulaşan tanı

ve tedavi amaçlı kullanılan radyasyondur.

• Mesleki ekspojur yüksek değerlere ulaşabilir

ancak toplumda az kişiyi ilgilendirdiği için genetik

etkisi azdır.

Günlük hayatımızda aldığımız

radyasyon miktarları

• Doğal radyasyon % 48

• Tıbbi amaçlı radyasyon % 46

• Nükleer silah testleri ve sızıntılar % 3

• Diğer % 3

• Hayvanlarda yapılan deneyler ve kaza

sonucu radyasyona maruz kalan insanlarda

yapılan gözlemler, radyasyon dozu ile

biyolojik etkisi arasında belirgin bir ilişki

olduğunu göstermektedir.

• Tıpta radyasyon, tanısal (radyodiagnostik,

nükleer tıp) ya da tedavi (radyoterapi)

amacıyla kullanılmaktadır.

RADYASYONUN

BĠYOLOJĠK ETKĠLERĠ 1

• Röntgen ışınları, bulunduğu ilk yıllarda zararlı etkilerininbilinmemesi nedeniyle hiçbir korunma önlemi olmadanyıllarca kullanılmıştır.

• Korumasız x-ışını tüplerini kullanan bazı kişiler,radyodermit nedeniyle el parmaklarını yitirmişler, bazılarıkatarakt olmuş, kimileri kısırlaşmış, hatta lösemi vekanserler sonucu ölenler olmuştur.

• Günümüzde, röntgen ışınlarının zararlı etkileri bilinmekteve radyoloji pratiğinde radyasyondan korunma kurallarıön planda tutulmaktadır.

• Günümüzde korunma şartlarında, tanısal dozlardakullanılan radyasyona bağlı ölüm söz konusu değildir.

RADYASYONUN


• İyonizan radyasyonun canlı üzerine etkilerini“radyobiyoloji” bilim dalı inceler.

• Radyasyonun dokuya etkisi atomik seviyedeolmaktadır. İnsanda görülen radyasyon hasarı,atomik seviyede olan etkilere bağlı molekülleryapının bozulması sonucudur.

• Makromoleküller üzerinde yapılan invivoçalışmalarda daha az dozda zararlı etkigözlenirken, invitro çalışmalarda hasarı gözlemekiçin daha yüksek doz gerekmektedir.

RADYASYONUN


• DNA, hücre ve insanın büyümesini ve gelişmesinikontrol eden kromozomları oluşturduğu içinradyasyon hasarından etkilenen moleküllerin enönemlilerindendir.

• Radyasyonun DNA’yı etkilemesi, organizmaya üç şekilde zarar verebilir.

1. Hücre ölümü,

2. Malignite,

3. Genetik hasar,

RADYASYONUN


• Eğer hasar germ hücrelerindeki DNA’da oluşursa

bir sonraki ya da daha sonraki nesillerde zararlı

etki görülebilir.

• DNA’daki hasar sonucu kromozomal

değişikliklerin neden olduğu mutasyonlar, resessif

özelliktedir.

• Bu durumda genetik etki, ancak aynı özellikte

mutasyona uğramış diğer bir üreme hücresi ile

fertilizasyon olduğunda ortaya çıkar.

RADYASYONUN


• İyonizan ışınların maddeyle etkileşimi

sonucu ısı, eksitasyon ve iyonizasyon

oluşur.

• Canlı organizma ile bu etkileşim, doğrudan

veya dolaylı olarak iki şekilde olur.

Doğrudan Etki

• Hücredeki makro moleküllerde (enzim,

protein, RNA, DNA) olur.

• Enzim ve proteinlerde oluşan etki hücre

tarafından onarılabilir.

• DNA’da oluşan etki ise onarılamaz.

• DNA’da oluşan bu etkiler genetik

mutasyon ve hücre ölümüne neden olabilir.

Dolaylı Etki 1

• Su moleküllerinde görülen etkidir.

• İnsan vücudunun % 80’i sudur.

• Su, radyasyona maruz kaldığında, başkamoleküler yapılara bölünür.

• Buna suyun radyolizi denir.

• Suyun radyolizi sonucunda yaklaşık 1milisaniyelik bir süre için, H ve OH serbestkökleri oluşur.

Dolaylı Etki 2

• Bunların enerji fazlaları, diğer molekülleri

etkileyerek moleküler bağları çözebilir.

• Ayrıca serbest köklerin birleşmesi sonucu,

hidrojen peroksit (H2O2) oluşabilir.

• Bu madde, hücreye toksik etkilidir.

• Bu şekilde oluşabilen hidrojenperoksid (H2O2)

kökü de hücreye hasar vermektedir.

RADYASYONUN


• Radyasyonun canlı üzerindeki etkileri, ışınlamanınşiddeti ve süresine göre değişir.

• Etkiler hemen görülebildiği gibi latent birdönemden sonra da görülür.

• Tanısal amaçlı x-ışını cihazlarıyla alınan dozundüşük olması nedeniyle burada oluşan etkiler,nükleer silah ya da reaktör kazalarında görülenetkilerden farklı olmaktadır.

Işına Duyarlılık Derecesi

• Hücrelerin ışına duyarlılık derecesi de farklılıkgösterir.

• Hızlı çoğalan ve bölünme fazındaki hücreler(kemik iliği hücreleri, derinin basal hücreleri,intestinal kript hücreleri) radyasyona dahaduyarlıdır.

• Buna karşın kemik, kıkırdak, kas, sinir ve bağdokusu gibi yapısal ve fonksiyonel özellikkazanmış hücreler radyasyona dirençlidir.

Stokastik Etki

• Radyasyonun biyolojik etkilerinin oluşması içingereken dozun bir alt sınırı yoktur.

• Küçük dozlarda bile kanser ya da genetik etkiolabilir.

• Radyasyonun bu şekildeki dozdan bağımsız olanetkilerine “stokastik etki” denir.

• Bundan dolayı çalışanların ya da kitleninkorunmasında, mümkün olan en az dozun alınmasıönerilmektedir.

Non-stokastik (deterministik)

Etki

• Belli bir eşik değerden sonra ortaya çıkan

etkidir.

• Bu değer altında etki izlenmez.

• Bu değer üzerinde etkinin ortaya çıkması

%100’dür.

• Radyoterapide doz arttırıldıkça ortaya çıkan

değişik cilt bulguları buna iyi bir örnektir.

RADYASYONUN ERKEN

ETKĠLERĠ

• İnsanda 300 rad’lık total vücut

ışınlamasında bir ay içinde ölüm oranı %50

iken aralıklı olarak birkaç aylık periyodda

5000 rad’lık bölgesel radyoterapi

uygulamasında, sadece deri değişiklikleri

izlenmektedir.

Radyasyon ekspojurunun

insandaki belli erken etkileri

Etki Işınlanan Bölge Minimum doz(rad)

Ölüm Tüm vücut 100

HematolojikYıkım Tüm vücut 25

Deri eritemi Bölgesel 300

Epilasyon Bölgesel 300

KromozomAberrasyonu Tüm vücut 5

GonadalDisfonksiyon Bölgesel 10

AKUT RADYASYON

SENDROMU• Yüksek doz radyasyon sonrasında günler ya da

haftalar içinde ölüm olayına akut radyasyonsendromu adı verilir.

Doz (rad) Ortalama yaşam

(gün)

Hematolojik

ölüm200-1000 10-60

Gastrointestinal

ölüm1000-5000 3-10

SSS ölümü >5000 <3

• Bu sendromlar dışında süreye bağlı

olmayan iki ayrı peryod vardır.

1. Prodromal sendrom

2. Latent dönem

Prodromal Sendrom

• Vücuda 100 rad ve üzerinde radyasyon

verildiğinde, bulantı, kusma, ishal ve lökosit

(akyuvar) sayısında azalma şeklinde

görülen tablodur.

• Birkaç saatten birkaç güne kadar sürer.

• Semptomların ciddiyeti radyasyon dozuna

bağlıdır.

Latent Dönem

• Radyasyona maruz kalma sonrasında

görülen geçici bir iyilik dönemidir.

• Bu dönemde radyasyon hastalığına ait

bulgular gözlenmez.

• 100-500 rad arası dozlarda bu dönem

haftalarca sürebilirken, 5000 rad ve üzeri

dozlarda birkaç saatten az sürer.

RADYASYONUN ERKEN

ETKĠLERĠ

• Radyasyondan sonra 30 günlük periyod içinde

ölüm oranının %50 olduğu doz miktarı (LD50/30)

insanlar için 300 rad’dır.

• Bazı hayvan türlerinde bu değer, 3000 rad’a kadar

çıkabilmektedir.

• Hatta nükleer reaktörlerin kanallarında yaşayan ve

üreyen bir bakteri türü (Mikrokokküs

radyodurens) olduğu bilinmektedir.

RADYASYONUN GEÇ

ETKĠLERĠ 1

• Az dozlarda üzün süreli radyasyon alımı sonucu

görülen etkilerdir.

• Deri: Eritem, desquamasyon, pigmentasyon ve

geç dönemde cilt kanserleri görülmektedir.

• Lens: Radyasyona bağlı katarakt olma riski dozla

orantılı olarak artar. Mesleki korunma sınırları

içinde alınan dozlarda, cilt bulgurları ve katarakt

oluşmaz.

RADYASYONUN GEÇ

ETKĠLERĠ 2

• Hematolojik sistem:

• Çalışan personel maksimum dozun üzerinde doz

alırsa kan tablosunda değişiklikler görülür.

• En erken bulgu, lenfositlerin artması, granülosit ve

trombositlerin azalmasıdır.

• Lökositlerde azalma ya da artma olabilir.

• Eritrosit sayısındaki değişiklikler geç görülür fakat

x-ışınının etkilerinin önemli olduğunu düşündürür.

RADYASYONUN GEÇ

ETKĠLERĠ 3

• Yaşam kısaltıcı etki:

• 1930-1965 yılları arasında Amerika’da

radyolojistler ile normal nüfus arasında

karşılaştırmalı yapılan istatistiksel çalışmada,

başlangıçta radyolojistlerin normal nüfusa göre

ortalama 5 yıl daha az yaşadığı görülmüşse de

1960 yılı ve sonrasında her iki grubun da

ortalama ölüm yaşı eşitlenmiştir.

RADYASYONUN GEÇ

ETKĠLERĠ 4

• Kanser riski ve genetik etkiler:

• Atom bombası atıldıktan sonra Hiroşima ve

Nagazaki’de kurtulan kişiler üzerinde

yapılan çalışmada, radyasyona maruz

kalanlarda löseminin görülme sıklığının

normal nüfusa oranla belirgin olarak fazla

olduğu (10 katı kadar) gözlenmiştir.

• Yüzyılın başlarında radyoloji çalışanlarında lösemi

insidansının oldukça yüksek olduğu görülmüştür.

• Bu dönemde, çalışanların, radyasyondan

korunmadıkları için tahmini olarak ortalama 100

rad/yıl kadar doz aldıkları hesaplanmıştır.

• 1929-1943 yılları arasındaki bir araştırmada radyoloji

çalışanlarında lösemi görülme oranı, normal nüfusun

10 katı fazla bulunmuş, 1948-1963 arasında yapılan

başka bir araştırmada ise 4 kat fazla olarak

belirlenmiştir.

RADYASYONUN GEÇ

ETKĠLERĠ 5

• Toplumda kanser oranının fazla olması nedeniyleradyasyona bağlı kanser oluşma olasılığını belirlemek çokzordur.

• Radyojenik kanser riski olan organlar; meme, akciğer,tiroid ve sindirim sistemidir.

• Genetik Etki: Üreme dönemindeki olgular incelenirken,sonraki nesillerde olabilecek mutasyon riskini en azaindirmek için, gonadların ışınlanmasından mümkünolduğunca kaçınılmalıdır.

• Gonadların aldığı herbir mGy (0,1 rad) için bir sonrakinesilde genetik etki görülme olasılığı (nominal risk)1/250.000 dir.

RADYASYONUN GEÇ

ETKĠLERĠ 6

Radyasyon sagligi-1

Health & Medicine

Transcript of Radyasyon sagligi-1