Akademik ARİF MİR CƏLAL oğlu PAŞAYEV

Biblioqrafi ya

Azərbaycan Milli Elmlər AkademiyasıRəyasət Heyətinin qərarı ilə çap olunur

Академик АРИФ МИР ДЖАЛАЛ оглу ПАШАЕВ

Библиография

Печатается по постановлению ПрезидиумаНациональной Академии наук Азербайджана

Academician ARIF MIR JALAL oglu PASHAYEV

Bibliography

Published by the decision of the Presidiumof the Azerbaijan National Academy of Sciences

Azərbaycan Milli Elmlər AkademiyasıMərkəzi Elmi Kitabxana

Azərbaycanınelm və mədəniyyət

xadimləri

ARİF MİR CƏLAL oğluPAŞAYEV

Biblioqrafi ya

“Şərq-Qərb”Bakı2011

Национальная Академия наук АзербайджанаЦентральная научная библиотека

Деятелинауки и культурыАзербайджана

АРИФ МИР ДЖАЛАЛ оглуПАШАЕВ

Библиография

“Şərq-Qərb”Баку2011

Azerbaijan National Academy of SciencesCentral Scientifi c Library

Azerbaijan science andcultural workers

ARIF MIR JALAL ogluPASHAYEV

Bibliography

“Şərq-Qərb”Baku2011

Tərtibçi-müəllifl ər: Aybəniz Əliyeva–Kəngərlifi lologiya elmləri doktoruƏnvər Həzərxanovtexnika elmləri üzrə fəlsəfə doktoru

Redaktorlar: Frəngiz Hüseynova,AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasının direktor müaviniİsmət SəfərovAMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasının bölmə müdiri

Авторы-составители: Айбяниз Алиева–Кенгерлидоктор филологических наукЭнвер Газархановдоктор философиипо техническим наукам

Редакторы: Франгиз Гусейновазаместитель директора Центральной научнойбиблиотеки НАНАИсмят Сафаровзав. сектором Центральной научной библиотеки НАНА

Author compilers: Aybeniz Aliyeva–KangarlyDoctor of philological sciencesAnvar HazarkhanovPh. D. on technical sciences

Editors: Frangiz HuseynovaDeputy of the Central Scientifi c Library of ANASIsmat SafarovSector assistant of the CentralScientifi c Library of ANAS

ISBN 978-9952-34-283-3Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev: biblioqrafi ya. – Bakı: “Şərq-Qərb”, 2011. – 240 səh.

“Şərq-Qərb”, 2011

6 Arif Paşayev

A.M.PAŞAYEVİN “ŞƏRƏF” ORDENİ İLƏ TƏLTİFEDİLMƏSİ HAQQINDA

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİNSƏRƏNCAMI

Azərbaycanda elmin və təhsilin inkişafında böyük xid mətlərinə görə Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev “Şərəf” ordeni ilə təltif edilsin.

İlham ƏLİYEV,Azərbaycan Respublikasının Prezidenti.

Bakı şəhəri, 12 fevral 2009-cu il.

7Bibl ioqraf iya

РАСПОРЯЖЕНИЕ ПРЕЗИДЕНТААЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ

О НАГРАЖДЕНИИ А.М.ПАШАЕВАОРДЕНОМ “ШАРАФ”

За большие заслуги в развитии науки и образо-вания в Азербайджане наградить Арифа Мир Джалал оглу Пашаева орденом “Шараф”.

Ильхам АЛИЕВ,Президент Азербайджанской Республики.

г.Баку, 12 февраля 2009 года.

8 Arif Paşayev

THE ORDER OF THE PRESIDENTOF AZERBAIJAN REPUBLIC

ABOUT AWARDING A.M.PASHAYEV WITH ORDER

OF “SHARAPH” (GLORY)

To decorate Arif Mir Jalal oglu Pashayev with an order “Sharaph” (Glory) for the great services in science and education development in Azerbaijan.

Ilham ALIYEV,The President of the Azerbaijan Republic.

Baku, February 12, 2009.

9Bibl ioqraf iya

TƏRTİBÇİ-MÜƏLLİFLƏRDƏN

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının və bir neçə Bey-nəl xalq akademiyaların akademiki, fi zika-riyaziyyat elmləri dok toru, professor, SSRİ ixtiraçısı, Azərbaycan Dövlət Mükafatı laureatı Arif Mir Cəlal oğlu Paşayevin əsərləri nin biblioqrafi yasında onun həyatı, elmi-pedaqoji və ictimai fəaliyyətinin əsas məqam ları öz əksini tapmışdır.

Biblioqrafi yada A.M.Paşayevin 1970–2009-cu illərdə Azər -bay can, rus, ingilis və başqa dillərdə çap edilmiş mono-qra fi ya ları, dərs likləri, dərs vəsaitləri, elmi məqalələri, bey nəl xalq simpozium və konfranslardakı çıxışlarının tezisləri, müəl lifl ik şəhadətnamə ləri və ixtira patentləri öz əksini tap mışdır.

Biblioqrafi k göstəriciyə alimin həyatı, elmi-pedaqoji və ictimai fəaliyyətinin əsas tarixləri, elmi, elmi-təşkilati və pedaqoji fəaliy yəti haqqında qısa oçerk, elmi rəhbəri və elmi məsləhətçisi olduğu dissertasiyalar daxil edilmişdir.

Elmi-praktik fəaliyyəti əks etdirən materiallar istifadə olun-ma sını asanlaşdırmaq üçün xronoloji qaydada verilmişdir.

Göstəricidə A.Paşayevin əsərlərinin əlifba göstəricisi, müş-tərək müəllifl ərin, onun həyat və fəaliyyəti haqqında yazan müəllifl ərin əlifba göstəriciləri də öz əksini tapmışdır.

10 Arif Paşayev

ОТ АВТОРОВ-СОСТАВИТЕЛЕЙ

В библиографии научных трудов академика Нацио-наль ной Академии наук Азербайджана и нескольких международных академий, доктора физико-математи-ческих наук, профессора, изобретателя СССР, лауре-ата Госу дарственной премии Азер байджана Арифа Мир Джалал оглу Пашаева отражены основные этапы его жизни, научно-педагогической и общественной деятельности.

Библиография академика А.М.Пашаева включает монографии, учебники, учебные пособия, научные статьи, тезисы выступлений на международных сим-позиумах и конференциях, авторские свидетельства и патенты на изобретения, опубликованные за период с 1970 по 2009 год. на азербайджанском, русском, английском и других языках

В библиографическом указателе материалы представ-лены в следующих разделах: основные даты жизни, научно-педагогической и общественной и деятельно-сти, краткий очерк о научной, научно-организацион-ной и педа гогической деятельности, библиография научных трудов, изобретения и авторские свидетель-ства, диссертации, научным руководителем и научным консультантом которых является ученый.

Материалы, отражающие научно-практическую деятель-ность академика А.М.Пашаева, для облегчения их использования даются в хронологическом порядке.

К библиографии прилагаются: алфавитный указатель трудов, именной указатель соавторов и авторов, напи-савших о А.М.Пашаеве.

11Bibl ioqraf iya

FROM AUTHORS-COMPILERS

All essential moments of life and scientifi c-pedagogical and social activities of academician of Azerbaijan National Academy of Sciences and some International Academies, of doctor physico-mathematical sciences, of professor, of USSR inventor of Azerbaijan State Prize lau-reate A.M.Pashayev are refl ected in the bibliography of his works.

The bibliography of academician A.M.Pashayev refl ects his monographs, text-books, training appliances, scientifi c articles, thesis of his reports at International symposiums and conferences, author’s certifi cates, invention patents which are published in Azerbaijan, Russian, English and other languages from 1970 to 2009.

In the bibliographical index the materials are presented in the following sections: the key data of his life and activity, brief essay on scientifi c, scientifi c-organizational and ped-agogical activity, bibliography of scientifi c works, inven-tion and author’s certifi cates, dissertations where he has been scientifi c advisor and supervisor.

The materials refl ecting scientifi c-practical activity of aca-demician A.M.Pashayev are arranged in chronological order to make easier the use of his bibliography.

The bibliography includes the alphabetic index of papers (the nominal index of co-authors and authors) having written about A.M.Pashayev’s life and activity.

12 Arif Paşayev

HƏYATI, ELMİ-PEDAQOJİ VƏ İCTİMAİ FƏALİYYƏTİNİN ƏSAS TARİXLƏRİ

Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev 1934-cü il fevralın 15-də Bakı şəhərində anadan olmuşdur.

1941–1951-ci illər

Bakı şəhər 164 saylı orta məktəbin şagirdi.

1951–1954-cü illər

Moskva Elektrotexnika Rabitə İnstitu-tu nun tə lə bəsi.

1954–1957-ci illər

Təhsilini Odessa Elektrotexnika Rabitə İnsti tu tunda davam etdirmiş və radio-fi zik ixti sa sına yiyələnmişdir.

1957–1958-ci illər

S.M.Kirov adına Azərbaycan Dövlət Uni ver si tetində laborant işləmişdir.

1958-ci il, may–dekabr

Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Astro fi zika bölməsində kiçik elmi işçi.

1959–1961-ci illər

Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Fizika və Riyaziyyat İnstitutunda kiçik elmi işçi.

1960–1964-cü illər

Moskvanın “ГИРЕДМЕТ” İnstitutunda aspi rant.

1964–1965-ci illər

Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Fizika İnstitutunda kiçik elmi işçi işlə-mişdir.

13Bibl ioqraf iya

1965–1966-cı illər

Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası fi zika-riyaziyyat və texnika elmləri böl-məsinin elmi katibi olmuşdur.

1966-cı il “Yüksək və ifratyüksək tezliklərdə yarım ke çi ricilərin parametrlərini ölç-mək üçün kon taktsız üsul və cihazların işlənməsi” möv zusunda na mi zədlik dis sertasiyasını müdafi ə edərək, tex-nika elm ləri namizədi alimlik dərə cəsi almış dır.

1966–1971-ci illər

Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Fizika İnstitutunda baş elmi işçi işlə-mişdir.

1971–1996-cı illər

Azərbaycan Elmlər Akademiyası Fizika İnsti tu tunda Zədəsiz ölçmə və nəza rə-tin fi ziki üsul ları laboratoriyasına rəh-bərlik etmişdir.

1978-ci il Yarımkeçiricilər və dielektriklər fi zi kası ixti sası üzrə “Yarımkeçiricilərin tədqi-qində qeyri-dağıdıcı üsulların fi ziki əsas ları, inki şaf prinsipləri və tətbiqi perspektivləri” mövzu sunda doktorluq dissertasiyasını müvəffə qiy yətlə müda fi ə edərək fi zika-riyaziyyat elmləri dok toru alimlik dərəcəsinə layiq görül müşdür.

1988–1990-cı illər

SSRİ Elmlər Akademiyasının “İfrat-keçirici elek tronika” Elmi Şurasının mükafatına layiq görülmüşdür.

1989-cu il Azərbaycan SSR Elmlər Akademiya sı-nın müx bir üzvü seçilmişdir.

Arif Paşayev14

1991-ci il,26 may

Avtonom hidroakustika informasiya sis-temi nin yaradılması sahəsində kompleks işlərinə görə Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatı laureatı adına layiq görül müş-dür.

Fizika sahəsindəki yüksək nailiyyət lə-rinə görə “SSRİ-nin ixtiraçısı” meda-lına və Y.Məmməd əliyev adına medala layiq görülmüşdür.

1996-cı ildən indiyədək

“Azərbaycan Hava Yolları” Dövlət Kon-serni Milli Aviasiya Akademiyasının rektorudur.

1998–2002-ci illər

Beynəlxalq Mühəndislik Akademiyası, Bey nəl xalq Nəqliyyat Akademiyası, Beynəlxalq Eko energetika Akade mi-yası, Beynəlxalq Elm lər Akademiyası, Beynəlxalq İnformati za siya Aka demi-yasının akademiki seçil miş dir.

1999-cu il İngiltərə Beynəlxalq Bioqrafi ya Mər-kə zinin qızıl medalına layiq görülmüş-dür.

Dövlətlərarası Aviasiya Komitəsi nəz-dində olan aviasiya mütəxəssislərinin hazırlan ması üzrə Koordinasiya Şura-sına üzv seçil mişdir.

Milli Aviasiya Akademiyasının “Elmi məc muə lər” jurnalının baş redaktorudur.

Tbilisi Texniki Universitetində Ərazi Şurası nın üzvü, Azərbaycan MEA cihaz-qayırma üzrə Elmi Şuranın sədridir.

15Bibl ioqraf iya

2001-ci il Azərbaycan Milli Elmlər Akademiya-sının həqiqi üzvü seçilmişdir.

2002-ci il Milli Aviasiya Akademiyasının 10 illi-yinə həsr edilmiş I Respublika Spar ta-kiadası Təş kilat Komitəsinin həmsədri olmuşdur.İdmana göstərdiyi böyük diqqət və qay-ğıya görə Azərbaycan Kosiki Karate-do Fede rasi yasının qara kəmər sahibi adına layiq görül müşdür.

17–19 aprel Tələbələrin hərtərəfl i inkişafına şərait yarat maq məqsədilə MAA-nın 10 illi-yinə həsr edilmiş “Harmoniya, sağlam-lıq və hərəkət” seminar-məktəbini və “Ekstremal vəziyyət, harmoniya və Şərq döyüş sənətləri” Beynəl xalq elmi-praktik konfransını təşkil etmiş dir.

29–30 oktyabr

“Mülki aviasiyanın müasir prob lem ləri-nin həllində elm və tədrisin rolu” adlı respublika konfransını təşkil etmişdir.

2003-cü il,8–12 may

Azərbaycan Respublikasının Prezi denti Heydər Əliyevin anadan olma sının 80 illi yinə həsr olunmuş “Uçuşların təh lü-kəsizliyi və aviasiya texnikasının inki-şa fının müasir istiqamətləri” mövzu-sunda elmi konfransı təşkil etmişdir.

“VEKTOR” Beynəlxalq Elm Mərkəzi Mü ka fat Komissiyasının qərarı ilə “Azərbaycanın tanınmış alimləri” Bey-nəlxalq layihəsinin qalibi olmuş və “XXI əsrin tanınmış alimi” Beynəlxalq diplomu ilə təltif edilmişdir.

16 Arif Paşayev

2004-cü il Milli Aviasiya Akademiyasının nəz dində dis sertasiyaların müdafi əsi üzrə İxti sas-laşdı rıl mış Şuranın sədridir.

2004-cü il,14 fevral

Azərbaycan Respublikası Prezidenti nin Fər manı ilə Azərbaycan elminin inki-şa fındakı xidmətlərinə görə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmişdir.

Elm və təhsilin inkişafındakı böyük xidmət lə rinə görə Beynəlxalq Elmlər Akade miya sı nın Elmi İnkişaf Beynəl-xalq Şurasının qəra rına əsasən Nobel mükafatı laureatı Pavlov adına “Qızıl döş nişan”ı ilə təltif edil mişdir.

2004-cü il,mart

Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşki latı-nın (ÜƏMT) Ali mükafatına – “Qızıl medal”ına layiq görülmüşdür.

2005-ci il Azərbaycan və dünya mədəniyyətinin inki şa fına, demokratiya, sülh və vətən-daş cəmiy yəti mədəniyyəti tərəqqisinə verdiyi mühüm töhfəyə görə “Mədə niy-yət səfi ri” fəxri adına layiq görülmüşdür.

“Dədə Qorqud” Milli Fondunun “Dədə Qor qud” mükafatı və “Azərbaycan dün-yası” jurnalının təsis etdiyi “Vətən öv-ladı” qızıl medalı ilə təltif edilmişdir.

2006-cı il Poliefi ruretan əsaslı lak-kompaund tex-nolo gi yasının işlənib hazırlanmasına görə, elm nominasiyasında alimin “İntellekt-2006” ilin layihəsi müka fa-tına, alimin özü isə Bey nəlxalq Mühən-dislik Akademiyasının “Qızıl medal”ı ilə təltif edilmişdir.

17Bibl ioqraf iya

2007-ci il Kosiki karate-do idman növünün Azər-bay canda yayılmasında və inkişafın dakı böyük xidmətlərinə görə Dünya Şorin-ciryu Kenko kan Karate-do Kosenki Karate Federasiyası Rəyasət Heyətinin üzvü və Azərbaycan Şorin ciryu Ken ko-kan Karate-do Kosika Karate Federasi-ya sının fəxri üzvü seçilmişdir.

2008-ci il,fevral

Aviasiya mütəxəssislərinin hazırlan ma-sında və tədris prosesinin nümunəvi təşkilinə görə Dövlətlərarası Aviasiya Komitəsinin “Qızıl medalı” ilə təltif edilmişdir. Azərbaycan və Ukrayna ali aviasiya məktəbləri arasında əmək daş lıq haqqında saziş imzalamışdır.

2009-cu il,fevral

Anadan olmasının 75 illiyi münasi bə tilə “Şərəf” ordeni ilə təltif edilmişdir.

Anadan olmasının 75 illiyi münasi bə tilə Ukrayna Milli Aviasiya Universitetinin fəxri doktoru diplomu təqdim olun-muş dur.

Ukrayna ağsaqqalları adından “Şərəf və ləya qət” qızıl ulduzu ilə təltif olun muş-dur.

Vyana Beynəlxalq Universitetinin fəxri pro fessoru seçilmişdir.

Rusiya Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü seçil məsi ilə bağlı akademik dip-lomu, P.L.Kapitsa adına qızıl medala layiq görül müşdür.

18 Arif Paşayev

Gürcüstanın Aviasiya Universitetinin fəxri doktoru diplomu təqdim olun-muş dur.

Təhsil nazirinin əmri ilə “Azər bay canın qabaq cıl təhsil işçisi” diplomu və medalı ilə təltif edilmişdir.

Aspirantların və gənc tədqiqatçıların XIII res publika elmi konfransının Təş-kilat Komi təsi nin üzvü seçilmişdir.

2010-cu il,iyul

Kosmik məsələlər üzrə Şuranın sədri seçil mişdir.

2010-cu il,sentyabr

Ukrayna Milli Aviasiya Universiteti tərə fi n dən “Böyük Qələbə” ordeni ilə təltif edil mişdir.

19Bibl ioqraf iya

ОСНОВНЫЕ ДАТЫ ЖИЗНИ,НАУЧНО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ И

ОБЩЕСТВЕННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

Пашаев Ариф Мир Джалал оглу родился 15 февраля 1934 года в г.Баку.

1941–1951 гг. Ученик средней школы №164 города Баку.

1951–1954 гг. Студент Московского электротехни-ческого института связи.

1954–1957 гг. Продолжил учебу в Одесском элек-тротехническом институте связи по специальности “Радиофизика”.

1957–1958 гг. Лаборант в Азербайджанском госу-дарственном университете им. С.М.Кирова.

1958 г.,май–декабрь

Младший научный сотрудник в Сек-торе астрофизики Академии наук Азербай джанской ССР.

1959–1961 гг. Младший научный сотрудник Инсти-тута физики и математики Акаде мии наук Азербайджанской ССР.

1960–1964 гг. Аспирант Государственного инсти-тута ред ких металлов (“ГИРЕДМЕТ”) в Москве.

20 Arif Paşayev

1964–1965 гг. Младший научный сотрудник Инсти-тута физики Академии наук Азер-байджанской ССР.

1965–1966 гг. Ученый секретарь Отделения физико-математических и технических наук Академии наук Азербай джанской ССР.

1966 г. Защитил диссертацию на соискание ученой степени кандидата техничес-ких наук на тему: “Разработка мето-дов и приборов для бесконтактного измерения параметров полупрово-дниковых материалов в области высоких и сверхвысоких частот”.

1966–1971 гг. Старший научный сотрудник Инсти-тута физики Академии наук Азер-байджанской ССР.

1971–1996 гг. Руководитель лаборатории “Физи чес-ких методов неразрушающего изме-рения и контроля” Института физики Академии наук Азербай джана.

1978 г. Защитил диссертацию на соискание ученой степени доктора физико-математических наук по теме “Физи-ческие основы, принципы развития и перспективы применения нераз-рушающих методов в исследовании полупроводников”.

1988–1990 гг. Удостоен премии Ученого совета “Свер хпроводящая электроника” Ака демии наук СССР.

21Bibl ioqraf iya

1989 г. Избран членом-корреспондентом Ака-демии наук Азербайджанской ССР.

1991 г.,26 мая

За комплексные работы по созданию авто номной гидроакустической ин форма ционной системы удостоен звания лауреата Госу дарственной премии Азербайджанской Республики.

За высокие достижения в области физики награжден медалью “Изо-бретатель СССР” и медалью им. Ю.Г.Мамедалиева.

1996 г.,по настоящее время

Ректор Национальной Академии Авиации Государственного Кон церна “Азербай джан Хава Йоллары”.

1998–2002 гг. Избран академиком Междуна род ной инженерной Академии, Междуна-род ной Академии Транспорта, Международной экоэнергетической Академии, Междуна родной Акаде-мии наук, Международной Акаде-мии информатизации.

1999 г. Удостоен золотой медали Между-народ ного Биографического Центра Англии.

Избран членом Совета по координа-ции подготовке авиационных спе-циалистов при Межгосу дар ствен-ном Авиацион ном Комитете стран СНГ.

22 Arif Paşayev

Главный редактор журнала “Уче ные записки Национальной Академии Авиа ции”.

Член Регионального Совета Тби-лисского технического университета.

Председатель Ученого Совета по при боростроению НАН Азербай-джана.

2001 г. Избран действительным членом На цио нальной Академии наук Азер-байджана.

2002 г. Сопредседатель организационного комитета I Республиканской Спарта-киады, посвященной 10-летию Национальной Академии Авиации.

Удостоен Почетного 3-го дана по каратэ Федерации Косики Каратэ-до Азер бай джана за содействие разви-тию спорта.

17–19 апреля В целях содействия всестороннему развитию студентов, в рамках 10-лет него юбилея НАА организо-вал школу-семинар “Гар мония, здо-ровье и движение”, а также Между-народную научно-практическую кон ференцию “Экстремальная ситуа-ция, гармония и восточные виды единоборства”.

23Bibl ioqraf iya

29–30 октября Организовал Республиканскую кон-ференцию на тему “Роль науки и обра зования в решении современ-ных проблем гражданской авиа-ции”.

2003 г.,май

Организовал научную конференцию на тему: “Безопасность полетов и современные направления развития авиационной техники”, посвящен-ную 80-летию со дня рождения Пре-зидента Азербайджанской Рес пуб-лики Гейдара Алиева.

По постановлению Комитета по при суж дению премий Международ-ного Науч ного Центра “ВЕКТОР” признан победителем Международ-ного проекта “Видные ученые Азер-бай джана” и награжден Междуна-род ным дипло мом “Известный уче ный ХХI века”.

2004 г. Назначен председателем Совета по защите диссер тационных при Нацио-наль ной Академии Авиации Азер-байджана.

2004 г.,14 февраля

Указом Президента Азербай джан-ской Рес публики за заслуги в разви-тии азербайджан ской науки награж-ден орденом “Шараф”.

24 Arif Paşayev

2004 г.,февраль

За выдающиеся заслуги в развитии науки и образования по решению Международ ного совета по науч-ному развитию Международной Академией наук награжден Золо тым знаком имени Лауреата Нобелев ской Премии Павлова.

2004 г.,март

Удостоен высшей награды Все мир-ной Организации Интеллектуаль ной Собс твенности – “Золотой медали” ВОИС.

2005 г. За большой вклад в развитие азер-байджанской и мировой культуры удостоен общественного почетного звания “Посол культуры”.

Награжден премией “Деде Горгуд” Нацио нального фонда Деде Горгуд и золотой медалью “Сын Отечес тва”, учрежденного журналом “Мир Азер-байджана”.

2006 г. Разработка технологии лак-ком-паунда на основе полиэфируретана в научной номинации “Интел-лект-2006” была объявлена проек-том года, а сам ученый награжден Золо той юбилейной медалью Между народной инженерной Ака-демии.

25Bibl ioqraf iya

2007 г. За большие заслуги в распростране-нии и развитии в Азербайджане Косики каратэ-до избран в члены Президиума Всемирной Федерации по Сериндзирю Кенкокан каратэ-до и Косики каратэ и почетным чле-ном Федерации Азербай джана по Сериндзирю Кенкокан каратэ-до и Косики каратэ.

2008 г.,февраль

За особый вклад в подготовку авиа-ционных специалистов и образцо-вую организацию учебного процесса награжден “Золотой медалью” Меж-государствен ного Авиационного Ко митета.

2009 г.,февраль

По распоряжению президента Азер-байджан ской Республики в связи с 75-летием со дня рождения награж-ден орденом “Шараф”.

В связи с 75-летием со дня рожде-ния вручен диплом почетного док-тора Универ ситета Национальной Авиации Украины.

От имени украинских старшин на гражден золотой звездой “Слава и достоинство”.

Избран почетным профессором Меж ду народного Университета Вены.

26 Arif Paşayev

В связи с избранием почетным чле-ном Российской Академии наук удостоен диплома академика и Золо-той медали имени П.Л.Капицы.

Вручен диплом почетного доктора Грузинского авиационного универ-ситета.

Приказом Министра образования Респуб лики награжден дипломом и медалью “Передовой работник обра-зования Азер байджана”.

Избран членом организационного комитета XIII республиканской научной конференции аспирантов и молодых исследователей.

2010 г., июль Избран председателем Совета по космическим вопросам.

2010 г.,сентябрь

Награжден орденом “Великая По -беда” Национального авиационного университета Украины.

27Bibl ioqraf iya

PRINCIPAL DATES OF LIFE, SCIENTIFIC, PEDAGOGICAL AND SOCIAL ACTIVITIES

Arif Mir Jalal oglu Pashayev was born on February 15, 1934 in Baku.

1941–1951 Began education and graduated from School No 164 in Baku.

1951–1954 Moscow Institute of Electrical Engi-neering and Communications.

1954–1957 Odessa Institute of Electrical Engi-neering and Communications at the Radiophysics Faculty.

1957–1958 S.Kirov Azerbaijan State University, Laboratory Assistant.

1958,May–December

Astrophysics Sector of the Academy of Sciences of the Azerbaijan SSR, Junior Research Worker.

1959–1961 Institute of Physics and Mathematics of the Academy of Sciences of the Azerbaijan SSR, Junior Research Worker.

1960–1964 Moscow Rare Metals Institute, Post-graduate student.

1964–1965 Physics Institute of the Academy of Sciences of the Azerbaijan SSR, Junior Research Worker.

28 Arif Paşayev

1965–1966 Physics, Mathematics and Engineer-ing Department of the Academy of Sciences of the Azerbaijan SSR, Aca-demic Secretary.

1966 Defended the thesis for Candidate’s Degree of Technical Sciences on the subject “Elaboration of methods and gadgets for non-contact measuring of parameters of semi-conductive metals in high and ultra-high frequency fi eld”.

1966–1971 Institute of Physics of the Academy of Sciences of the Azerbaijan SSR, Senior Research Worker.

1971–1996 Institute of Physics of Azerbaijan Academy of Sciences, “Physical methods of non-destructive measure-ment and control” Laboratory, Chief.

1978 Defended Doctor’s Degree of Physi-co-Mathematical Sciences on the subject “Physical bases, principles of development and perspectives of ap-plication of non-destructive methods in semiconductor studying”.

1988–1990 Awarded with the Premium on “Su-per-conductive Electronics” of the Scientifi c Council of the USSR Academy of Sciences.

1989 Elected a Corresponding Member of the Azerbaijan National Academy of Sciences.

29Bibl ioqraf iya

1991,26 May

For the series of works on creating autonomous hydro-acoustic informa-tion system he was awarded the State Prize of Azerbaijan SSR.

For great achievements in the fi eld of physics was awarded the “USSR In-ventor” Medal and the Y.Mame daliyev Medal.

Since 1996 Azerbaijan National Aviation Acade-my under the Azerbaijan Airlines Concern, Rector.

1998–2002 Elected as the Academician of Inter-national Engineering, International Transport, International Eco-Energet-ic Academies as well as Full Member of the International Academy of Sci-ences and International Academy of Informatization.

1999 Awarded the gold medal of Interna-tional Biographic Centre of Eng-land.

Elected a member of Coordinative Council on Aviation Specialists Training under the Interstate Aviation Committee.

Scientifi c Papers Magazine published by the National Academy of Avia-tion, Editor-in-Chief.

30 Arif Paşayev

Member of the Regional Council of Tbilisi Engineering University, Chair-man of Scientifi c Council on Instru-ment Making of Azerbaijan National Academy of Sciences.

2001 Elected a Full Member of Azerbaijan National Academy of Sciences.

2002 Organizimg Committee of the I Re-publican Spartakiada devoted to the 10th Anniversary of National Acade-my of Aviation, Co-President.

Awarded the Honourable III dan of karate of Azerbaijan Federation of Kosiki Karate-do for his great care and concern on sports development.

17–19 April In order to create conditions for com-prehensive development of students organized the school workshop “Har-mony, health and movement” and Scientifi c Practical Conference “Ex-treme situation, harmony and oriental martial fi ghts” within the framework of 10th Anniversary of National Academy of Aviation

29–30 October Organized the Republican Conference “The role of science and education in the resolution of modern problems of the civil aviation.”

31Bibl ioqraf iya

2003,8–12 May

Organized the Scientifi c Conference devoted to the 80th anniversary of the President of the Azerbaijan Re-public Heydar Aliyev on the theme “Safety of fl ights and modern trends of aviation technique development.”

By decision of the “Vector” Interna-tional Scientifi c Centre’s Committee on awarding prizes was announced the winner of the international proj-ect “Outstanding Scientists of Azer-baijan” and was awarded the interna-tional diploma “Famous scientists of the XXI century.”

2004 Elected a chairman of the specialized council on defending theses under the National Academy of Aviation.

2004,14 February

Awarded with the Order “Sharaph” (Glory) by the decree of the Presi-dent of Azerbaijan Republic for his public services in the development of Azerbaijan science.

2004,February

For great services in science and edu-cation development by the resolution of the International Council for Scien-tifi c Development International Acad-emy of Science was awarded with the Nobel Prize Laureate Pavlov’s Gold Pin.

32 Arif Paşayev

2004,March

Awarded with the Gold Medal of the World Intellectual Property Organi-zation (WIPO).

2005 Awarded with the Honorary Title “Cultural Ambassador” due to the huge contribution into Azerbaijan and world culture development.Awarded with the “Dede Gorgud” Prize of the Dede Gorgud National Fund and gold medal “Son of the Fa-therland” founded by the “World of Azerbaijan” Magazine.

2006 Honored with the gold medal of In-ternational Engineering Academy and the “Intellect-2006” Year’s Proj-ect Award in scientifi c nomination for the elaborated technology on Polyfi ruretan based compound.

2007 Elected a Honorary Member of the Azerbaijan Shorinchiryu Kenkokan Karate-do Kosenki Karate Federation and member of Presidium of the World Shorinchiryu Kenkokan Kara-te-do Kosenki Karate Federation for the huge services in propagation and development of Kosika Katatedo sports in Azerbaijan.

2008,February

Awarded with the gold medal of In-terstate Aviation Committee for train-ing of aviation specialists and model organization of education process.

33Bibl ioqraf iya

2009,February

Awarded with “Sharaph” Order by the decree of the President of the Azerbaijan Republic on occasion of the 75th jubilee.

Honour Doctor Diploma of the Na-tional Aviation University of Ukraine on the occasion of the 75th jubilee.

Also awarded with “Honour & Digni-ty” Gold Star by the Ukrainian veteran workers.

Elected a Honorary Professor of Vi-enna International University.

Being elected a honorary member of Russian Academy of Sciences was awarded with Academic Diploma and P.L.Kapitsa Gold Medal.

Awarded with Honorary Diploma of Georgian Aviation University.

Awarded with the medal and “Ad-vanced education worker” diploma of Azerbaijan by the order of Minister of Education.

Elected a member of the Organizing Committee of XIII Republic Scientif-ic Conference of post-graduated stu-dents and young researchers.

2010, July Elected a chairman of the Council on Space Issues.

2010,September

Awarded with the Great Victory Order of National Aviation University of Ukraine.

34 Arif Paşayev

ALİM ÖMRÜNÜN ELMİ TƏFƏKKÜRƏKÖKLƏNMİŞ KODLARI

Azərbaycanın görkəmli alimi, peda qoqu, elm və təhsil təşkilatçısı, vətənimizin və xalqımızın hərtərəfl i tərəqqisi yolunda məhsuldar əmək sərf edən ictimai xadim, Milli Elmlər Akademiyasının akade miki, Dövlət Mükafatı laureatı, bir sıra bey-nəlxalq akademiyaların həqiqi üzvü, fi zika-riyaziyyat elmləri doktoru, pro-fes sor Arif Mir Cəlal oğlu Paşayevin75 yaşı tamam olmuşdur.

Görkəmli alim 1960–1964-cü illərdə Moskva şəhərində “Gired met” İnstitutunda aspirant olmuş, 1966-cı ildə “Yük-sək və ifrat yüksək tezliklərdə yarımkeçiricilərin parametr-lərini ölçmək üçün kontaktsız üsul və cihazların işlən məsi” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafi ə edərək tex nika elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır. Elmi axtarışlarını uğurla davam etdirən alim 1978-ci ildə “Yarım-keçiricilərin tədqiqində qeyri-dağıdıcı üsul ların fi ziki əsas-ları, inkişaf prinsipləri və tətbiqi perspektivləri” mövzu-sunda doktorluq dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafi ə edərək fi zika-riyaziyyat elmləri doktoru alimlik dərə cə sinə layiq görülmüşdür.

AMEA-nın həqiqi üzvü, Beynəlxalq Nəqliyyat, Beynəl-xalq Mühəndislik, Beynəlxalq Ekoenergetika, Beynəlxalq İnforma siya akademiyalarının akademiki Arif Mir Cəlal oğlu Paşayevin elmi axtarışlarının əsas istiqaməti yarım ke-çiricilər fi zikası və tex nikasıdır. O, yüksək və ifratyüksək tezlikli diapazonlarda mate rialların zədəsiz tədqiqatlarının fi ziki əsaslarını yaratmışdır. Akademik 40 ildən artıq bir dövrdə zədəsiz nəzarət yarım keçiricilər fi zikasının və ölçmə

35Bibl ioqraf iya

istiqamətlərinin elmi əsaslarının inkişafı, yeni istiqamət lə-rin yaradılması və onların tətbiqi ilə məşğul olmuşdur.

Funksional elektronikanın müstəqil elmi istiqaməti olan neqa tronika sahəsi keçən əsrin sonunda ilk dəfə olaraq Azərbaycanda məhz akademik Arif Paşayevin elmi mək-təbində aşkarlanmış və öz inkişafını tapmışdır.

Akademik Arif Paşayevin ideyaları və şəxsiyyəti müstəqil res publikamızda müasir təhsil və elmi-tədqiqat işlərinin inkişaf etdirilməsinə böyük töhfələr verməkdə davam edir. Geniş elmi maraq dairəsi, verdiyi ideyaların fundamen tal-lığı və orijinallığı onu nəinki Azərbaycanda, hətta ümum-bəşəri elmi ictimaiyyətin ön sırasında görməyə əsas verir.

Akademik Arif Paşayev elmi məktəbinin əlamətdar xüsu-siy yətlərindən biri də onun ümumi iş ətrafında birləşmə, kollektivin hər bir üzvünə, xüsusən də gənc mütəxəs sis-lərə qayğıkeşliklə yanaşmasıdır. Elmi yaradıcılığında maraqların geniş dairəsi və müxtəlifl iyi, məqsəd, siste ma-tiklik və nəhayət, həyata keçirilən dərin düşünülmüş stra-tegiya vəhdət təşkil edərək başlanılan işlərdə həmişə uğurla nəticələnir. Akademikin 400-dən çox elmi əsəri dərc olun-muşdur. O, 20-dən artıq kitab və monoqrafi yanın müəllifi -dir. Alim 60-dan çox ixtira üçün müəllifl ik şəhadət naməsi və sənaye nümunələri almış, qızıl, gümüş medallarla və dip lomlarla təltif olunmuşdur. Bundan əlavə, Azərbaycan Res publikasının Dövlət mükafatına, fi zika sahəsindəki yük sək nailiyyətlərinə görə “SSRİ-nin ixtiraçısı” meda lına, Y.Məmməd əliyev adına medala və İngiltərə Beynəlxalq Bioqrafi ya Mərkə zinin qızıl medalına layiq görülmüş, “VEKTOR” Beynəlxalq Elm Mərkəzi Mükafat Komis si-yasının qərarı ilə “Azərbaycanın tanınmış alimləri” bey-nəlxalq layihəsinin qalibi olmuş və “XXI əsrin tanınmış alimi” beynəlxalq diplomu ilə təltif edilmişdir.

36 Arif Paşayev

Yorulmaz elm fədaisi Arif Paşayev ilk dəfə yarımkeçirici materialların elektrofi ziki parametrlərinin kontaktsız ölçül-məsi üsullarının elmi əsaslarını işləmiş və bu üsulları reallaşdıran elmi cihazlar yaratmışdır. Bu səpkidən silindr formalı yarımke çirici şayba və hissələrin xüsusi müqa vi-mə tinin kontaktsız ölçül məsi üçün “Siqma” seriyalı cihaz; yüksək aşqarlanmış yarım keçiricilərin və yarımmetalların kontaktsız tədqiqi üçün “RO” seriyalı cihaz; lövhə və silindrvarı nümunələrin qeyri-həmcins liyinin kontaktsız ölçülməsi üçün “BİN” seriyalı cihaz; nazik qat və lövhə-lərin parametrləri kontaktsız ölçmək və yarımkeçirici mate-rialların fəal texnoloji nəzarəti üçün cihazlar geniş elmi ictimaiyyətə yaxşı məlumdur.

Akademik Arif Paşayev müxtəlif quruluşa malik elektro-maqnit sahəsinin keçirici mühitə qarşılıqlı təsirinin tədqiqi nəticəsində maşınqayırma məmulatının cərəyan burulğan-ları ilə nəzarəti üçün yeni üsullar və qurğular yaratmışdır. Elektron mikrometri, dərinlik nasoslarının içliklərinin dia-metri, dərin deşikləri ölçmək üçün proqram təminatlı xüsusi elektron qurğular, SD-1 kondi sionerlərinin diaqnostikası üçün stend və sair bu qəbildəndir.

Dəqiq inteqral miniatür çeviricilərin temperatura, təzyiqə, nəm liyə, gücə, təcilə, aşınmaya və titrəyişə həssas ele ment-lərin yara dılması sahəsində Arif Paşayev mühüm nəticələr əldə etmişdir. Bu elementlər gəmiqayırmada, neftmaşın qa-yırmada, müdafi ə və tibb sənayelərində və digər sahələrdə geniş tətbiq edilir, həmçinin yüksək çevikliyə malik nəza-rət sistem lərinin yaradılma sında onlardan istifadə olunur. Bunlar hərarətölçən möhkəm gövdəli “Dalğa” qurğusu, “Tranzistor” seriyalı elektron termometri, yüksək cəldliyə malik termometr, “Dalğa” seriyalı inteqral təzyiqölçənlər və “Kremniy” seri yalı elektron monometrləri, elektron termometrləri, endo sko pik tədqiqatlar üçün termometr lər,

37Bibl ioqraf iya

təzyiq və tempe ra tur ölçən lərin tədqiqatı üçün stend və sairdir. Qeyd etmək lazımdır ki, akademik Arif Paşayev 1993–1997-ci illərdə fotoelastik mühit lərdə akustooptik qarşılıqlı təsirin xüsu siyyətlərini tədqiq etmiş və bu effekti bir sıra radio fi zika və radiotexnika məsələlərinin həllində tətbiq etmişdir. A.Paşayev siqnalların zaman təhrifl ərinə korreksiyasının, çev rilməsinin, tezlik modulyasiyalı siq nal-ların izləyici qəbu lunun akustooptik üsullarını və bu üsul-ları reallaş dıran qurğuları sintez etmiş, onların para metr-lərini araşdırmış dır. Alınmış nəticələr bir sıra xarici ölkələrin nüfuzlu elmi nəşr lərində çap edilmişdir.

Arif Paşayev ilk dəfə yüksəktemperaturlu, ifratkeçirici mate ri alların xüsusiyyətlərini öyrənmişdir. Y–Ba–Cu–0 sis temlərində infraqırmızı əksetdirmə spektrləri tədqiq edən alim radiasiyaya olan davamlılığı öyrənmiş, bu sis-temdə atomların bir qisminin əvəz edilməsinin xarakterik keçid temperaturuna təsirini müəy yənləşdirmişdir. Bunun sayəsində keçid xarakteristikalarını dəqiq öyrənmək üçün orijinal, proqram təminatlı eksperimental qurğu yaradıl-mışdır. Bu istiqamətdə aparılmış tədqiqatların nəti cələrinə 1988–1990-cı illərdə Rusiya Elmlər Akademiya sının “Sverxprovodnikovaya elektronika” Elmi Şurasının qrantı (500000 rubl məbləğində) verilmişdir.

Akademik Arif Paşayev 1959-cu ildən Azərbaycan MEA Fizika İnstitutunda elmi fəaliyyətə başlamışdır. Həmin vaxtda o, yarım keçirici materialların elektrofi ziki parametr-lərini kontakt sız ölç mək üçün cihazlar, maşınqayırma məmulatına nəzarət üçün cərə yan burulğanlarından isti fadə edən qurğular, mikromi niatür dəqiq çeviricilər yaradıb seriya ilə istehsala buraxmışdır. Bu qurğular dünyanın bir çox elm mərkəzlərində, gəmiqayırmada, maşınqayırmada, hərbi sənayedə və digər istehsalat sahələrində müvəffə qiy-yətlə tətbiq olunur.

38 Arif Paşayev

Alimin gəldiyi elmi nəticələrin bir çoxu ixtira səviyyə-sində işlənib beynəlxalq sərgi və müsabiqələrdə qızıl, gümüş medallar və diplomlarla təltif olunmuş, bir çox sənaye müəssisələrində tətbiq edilmişdir.

Arif Paşayevin rəhbərliyi altında çoxsaylı aspirant və dis-ser tantlar namizədlik dissertasiyası müdafi ə etmişlər. O, doktorluq dissertasiyalarının məsləhətçisi, Rusiyada, Ukray-nada, Latvi yada, Estoniyada, Azərbaycanda müdafi ə olun-muş çoxlu dok torluq dissertasiyaları üzrə rəsmi opponent kimi çıxış etmişdir.

1971-ci ildən 1996-cı ilədək Azərbaycan MEA Fizika İnstitutu nun Zədəsiz ölçmə və nəzarətin fi ziki üsulları labo ratoriyasına rəhbərlik etmişdir. Bu müddət ərzində o, böyük elm təşkilatçısı olduğunu dəfələrlə sübuta yetirmiş, Fizika İnstitutunun elmi istiqamətlərinin müəyyən ləşdi ril-mə sində fəal iştirak etmişdir.

Akademik Arif Paşayev 1996-cı ildən indiyədək “Azər-bay can Hava Yolları” Dövlət Konserni Milli Aviasiya Akademiyasının rektorudur. Akademiyada tədris prose sini, elmi-metodik işləri çox yüksək səviyyədə təşkil etmişdir. Alim bir sıra beynəlxalq və respublika elmi konfrans ları-nın iştirakçısıdır. O, avtonom hidroakustika informasiya sisteminin yaradılması sahəsində kompleks işlər üçün 1991-ci il mayın 26-da respublika Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür.

Akademik Arif Paşayev Avropa Əqli Mülkiyyətin Qorun-ması Cəmiyyətinin qızıl medalı ilə təltif olunmuşdur. O, Azərbaycan Respublikası AAK-ın Ekspert Şurasının, Tbilisi Texniki Universitetində Ərazi Şurasının üzvü, Azər-baycan Respublikası MEA-da Cihazqayırma üzrə Elmi Şuranın sədri, Azərbaycan Milli Aviasiya Akademiyası

39Bibl ioqraf iya

nəzdində birləşmiş İxtisaslaşdırılmış Şuranın həmsədri, Dövlətlərarası Aviasiya Komitəsi nəzdində aviasiya mütə-xəssislərinin hazırlanması üzrə əlaqələndirmə şurasının üzvüdür.

Milli Aviasiya Akademiyasında rektor vəzifəsində işlədiyi dövrdə İqtisadiyyat və hüquq, Avianəqliyyat isteh sa latı, İxtisas artırma, Qiyabi, Hazırlıq fakültələri, çoxlu yeni kafedra və yeni ixtisaslar açılmışdır. Burada ilk dəfə Azərbaycan dilində təhsilin aparılmasına başlanmışdır. Akademiyanın ərazisində yeni tədris korpusları, müasir tələblərə cavab verən idman kom pleksi, tələbə yataqxa-nası, mehmanxana və digər binalar inşa edilmiş, mövcud binalar yenidən qurulmuşdur.

Akademiyanın elmi fəaliyyəti dozimetrlərin, pilotsuz uçan apa rat ların, minaların axtarılması və zərərsizləşdirilməsi üzrə radio idarəolunan robotların, radiotexniki təminat obyektlərinin texniki vəziyyətinə avtomatlaşdırılmış nəza-rət sistemlərinin yaradılma sına və s. yönəldilmişdir.

Azərbaycan Milli Aviasiya Akademiyasının akademiki Arif Paşayevin rəhbərliyi ilə impuls yüksək gərginliklər tətbiq etməklə sənayenin müxtəlif sahələrində, tibb və məişət sahəsində geniş tətbiq tapmış ozonator qurğuları layihələndirilir, hazırlanır və müxtəlif texnoloji proses lərdə tətbiq olunur.

Onun rəhbərliyi altında Milli Aviasiya Akademiyası Döv-lətlər arası Aviasiya Komitəsinin qərarı və “Mülki Aviasiya ali təhsil müəssisəsi” sertifi katına layiq görülmüş və Bey-nəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatının ali təhsil müəssi sə ləri-nin siyahısına daxil edilmişdir. Azərbaycan Respubli ka-sında “Azərbaycan Hava Yolları” Dövlət Konserni Milli Aviasiya Akademiyası məhz akademik Arif Paşayevin

40 Arif Paşayev

rəhbərliyi nəticəsində aparıcı elm-təhsil mərkəzinə çevri-lərək inkişaf tapmışdır. MAA-da respubli kamızda oxşarı olmayan, dünya standartları səviyyəsində Aka de miya şəhər-ciyinin salınması işində gərgin yaradıcılıq fəaliyyəti, mün-tə zəm səkildə apardığı islahatlar təhsilin səviyyə sinin yük-səldilməsi ilə bağlı şəxsi nəzarəti, təhsil ocağında sağlam elmi-pedaqoji mühit yaratması, yüksək ixtisaslı mütəxə ssis-ləri ali mək təbə dəvət etməsi, bir çox elmi müəssisə lərin iştirakı ilə keçi rilən ümumrespublika elmi-praktik semina-rına rəhbərlik etməsi onun yüksək elmi potensiala və təş-kilatçılıq qabiliyyətinə malik olmasına sübutdur.

Akademik Arif Paşayev yüksək elmi-praktik potensiala malik olmaqla yanaşı, yüksək vətəndaşlıq, vətənpərvərlik hissləri ilə yaşayıb-yaradan, respublika əhəmiyyətli işlərdə, xüsusən ölkə mizdə aviasiya təhsilinin müasir səviyyədə inkişafına yorul madan gərgin əmək sərf edən, gənc nəslin yüksək vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə olunmasını xüsusi diqqətdə saxlayan qayğıkeş rəhbər, səmimi insan və ətra-fında olan hər bir işgüzar, yaradıcı əməkdaşın yaxın məs-ləhətçisi və köməkçisidir. İnkişaf, tərəqqi, yüksəliş yolu-muzun ön cərgəsində irəliləyən, elm adamlarımız dan biri olan akademik Arif Paşayev respublikamızın həyatında taleyüklü məsələlərin həllində səylərini əsirgəməyərək öz xal qına əvəzsiz xidmətlər göstərir.

Yubiley bir də onunla əlamətdardır ki, müasir səviyyədən ötən illərdə yerinə yetirilən işlərin nəticələrinə əsaslanaraq gələcəkdə görüləcək işləri proqnozlaşdırmaq olar.

Görkəmli akademikin milli elmin inkişafı sahəsindəki misil siz xidmətləri ölkə rəhbərliyi tərəfi ndən də layiqli qiy-mətini alır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin müva fi q sərəncamı ilə Arif Paşayev “Şərəf” ordeni ilə təltif edil-

41Bibl ioqraf iya

miş dir. Bu, görkəmli aka demikin vətən və xalq qarşı sın-dakı xidmətlərinə verilən ən yüksək qiymətdir.

Həmkarımız akademik Arif Mir Cəlal oğlu Paşayevi şərəfl i yubileyi münasibətilə təbrik edir, müstəqil respubli ka mızda elmin, texnikanın və təhsilin inkişafında xidmətlərini yük-sək qiymət ləndirir, vətənimizin xoşbəxt gələcəyi naminə gördüyü işlərdə və əməli yaradıcılıq fəaliyyətində yeni-yeni uğurlar arzulayırıq.

Mahmud KƏRİMOV,AMEA-nın prezidenti,

akademik.

42 Arif Paşayev

ARİF MİR CƏLAL OĞLU PAŞAYEVİN ELMİ,ELMİ-TƏŞKİLATİ VƏ PEDAQOJİ FƏALİYYƏTİ

HAQQINDA QISA OÇERK

Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev 1934-cü il fevralın 15-də Bakıda anadan olmuşdur. Orta təhsilini 1951-ci ildə 164 saylı məktəbdə almış, 1957-ci ildə isə Odessa Elektro tex-nika Rabitə İnstitutunu Radiofi zika ixtisası üzrə bitir-mişdir.

O illərdə həmin institut ölkənin çox gözəl pedaqoji kadr-lara və çox yaxşı maddi bazaya malik olan aparıcı institut-larından biri idi. Müharibədən sonra buraya müxtəlif res-publikalardan abitu riyentlər göndərilirdi. Burada keçmiş Sovet İttifaqının aparıcı elmi tədqiqat institutları üçün mütə xəssislər hazırlanırdı. Bu ali məktəbin bir çox məzun-ları sonralar görkəmli alim, keçmiş İttifaq respublika la rında yeni elmi istiqamətlərin və elmi məktəblərin yaradıcıları oldular. Azərbaycanda radiofi zika və yarımke çirici lər elektro nikası sahəsində belə yeni məktəbin yaradıcısı Arif Mir Cəlal oğlu Paşayevdir.

A.M.Paşayev 1959-cu ildən Azərbaycan MEA Fizika İnstitu tunda elmi fəaliyyətə başlamışdır. Həmin vaxtlarda yarımkeçi ricilər fi zikası artıq elm və texnikanın bir çox sahələrinə daxil olmuşdu. Yarımkeçiricilər qarşısında açılan geniş perspektivlər, yüksək inkişaf və yenilik ona gətirib çıxardı ki, yarımkeçirici cihazlar və yarımkeçiricilər fi zi-kası sahəsi A.M.Paşayevin fəaliy yətinin əsas elmi istiqa-məti oldu.

O, ilk sovet alimlərinin sırasında material və məmulatların zədə siz nəzarət üsullarının yaradılmasına başladı və öz həyatının 45 illik bir dövrünü zədəsiz nəzarət fi zikasının

43Bibl ioqraf iya

və yarımkeçi ricilərin parametrlərinin ölçülməsi metod-larının elmi əsaslarının inkişafına və tədqiqinə həsr etdi. Akademik A.M.Paşayev haqlı olaraq yüksək və ifrat yük-sək tezliklər sahəsində materialların kontakt üsulları ilə tədqiqatlarının fi ziki əsaslarının yaradıcısı hesab edilir.

Arif Paşayev zədəsiz nəzarət sahəsindəki çoxillik elmi təd qiqat larına hələ Moskvada olarkən başlamışdı. O, 1960-cı ildə keç miş Sovet İttifaqının aparıcı elmi mər-kəzlərindən sayılan Dövlət Nadir Metallar İnstitutunun aspiranturasına qəbul olunur. Gələ cək böyük alimin əsas elmi konsepsiya larının təməli məhz aspiranturada oxuyar-kən, Sovet İttifa qı nın aparıcı alimləri ilə birgə işlədiyi zaman qoyul muş dur. Artıq o illərdə Arif müəllim zədəsiz nəzarət sahəsində yeni orijinal həllərin və istiqamətlərin axtarışına göstərdiyi səy lərə görə fərqlənirdi. Arif müəl-lim hələ aspirant olarkən o zaman üçün yeni sayılan yarımkeçiricilər elektronikası istiqamətində apardığı təd-qi qatları, nəzəri işləri, ixtiraları, elmi işləri ilə özünü ciddi alim kimi göstərmişdi. Arif Mir Cəlal oğlu materiallara və məmulatlara zədəsiz nəzarət metodlarının araşdırılması üzrə işləmiş ilk sovet alimlə rin dəndir. Arif müəllimin bu sahədə gördüyü işlər onun namizədlik disser tasiyası üçün əsas oldu. 1966-cı ildə “Yüksək və ifratyüksək tezliklərdə yarımkeçiricilərin para metrlərini ölçmək üçün kon taktsız üsul və cihazların işlən məsi” mövzusunda namizədlik dis sertasiyasını müdafi ə edə rək texnika elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır.

Bu dissertasiya A.M.Paşayevin çoxillik elmi fəaliyyətində bir mərhələ idi. Elm və istehsalat üçün çox vacib sayılan material və məmulatlara zədəsiz nəzarət istiqamətində apa-rılan elmi təd qiqatlar Arif müəllimin sonrakı elmi fəa liy yə-tində də əsas yer tutdu.

44 Arif Paşayev

Elm və istehsalat üçün vacib olan bu tədqiqatların mahiy-yətini başa düşmək üçün, qeyd edək ki, materialların müx-təlif para metrlərinin obyektiv kəmiyyət analizi çox çətin və zəhmət tələb edən prosesdir. Bu proseslə bağlı bir çox problemlərin həlli, əhəmiyyətli dərəcədə, zədəsiz nəzarət kompleks vasitələrinin inki şafı ilə təyin edilir. Belə vasitə-lərin işlənilməsi tədqiq edilən materialların keyfi yyəti haqda məlumatın alınması üçün müx təlif nüfuzedici sahələr, şüa lanmalar və maddələrdən istifadə olunan nəzarət-ölçü aparaturasının yaradılmasını tələb edir. Təd qiq olunan mate-rialların keyfi yyətini obyektiv qiymətləndir mək və keyfi y-yəti haqda lazımi məlumatları almaq üçün təsiredici sahə-lərlə, eləcə də maddə ilə qarşılıqlı təsir prinsipinə görə fərq lə nən lazımi nəzarət metodlarının seçilməsini nəzəri əsaslan dır maq vacibdir.

A.M.Paşayevin tədqiqatlarının əsas hissəsi yeni cihaz ların yaradılmasına, mövcud cihazların təkmilləş di rilməsinə, müxtəlif fi ziki kəmiyyətlərin ölçülməsinin yeni metod-larının işlə nilmə sinə yönəldilmişdir. Arif müəllim nəzəri tədqiqatla rında və təcrübi işlərində zədəsiz nəzarət metod və cihazlarının yarımkeçirici lərin və yarımkeçirici cihaz-ların istehsalatına tətbiq olunmasına xüsusi diqqət yeti-rirdi.

Bununla yanaşı o, istehsalatın qarşısında duran nəzarət problem lərini və çətinliklərini çox gözəl bilirdi və onun elmi tədqiqatları məhz bu problemlərin həllinə yönəlmişdi. A.M.Paşayev tərə fi ndən ilk dəfə olaraq yarımkeçirici mate-rialların elektrofi ziki parametrlərinin (elektrokeçiricilik, yüyürüklük və yükdaşıyıcıla rın yaşama müddəti və s.) kon taktsız ölçülməsi üsullarının fi ziki əsasları işlənmişdir. Onun tərəfi ndən bu üsulların praktiki real laş dırılması üçün cihazlar seriyası yaradılmış və istehsalata tət biq edil-mişdir:

45Bibl ioqraf iya

– yarımkeçirici material və strukturların xüsusi müqavi mə-tinin kontaktsız ölçülməsi üçün “Siqma” seriyalı cihaz;

– yüksək aşqarlanmış yarımkeçiricilərin və yarımme tal ların kon taktsız tədqiqi üçün “RO” seriyalı cihaz;

– yarımkeçirici materiallarda qeyri-həmcinsliyin kontakt sız ölçül məsi üçün “BİN” seriyalı cihaz.

Buraya, həmçinin yarımkeçiricilərin nazik qat və löv hə lə-rinin parametrlərinin kontaktsız ölçülməsi üçün çox geniş yayılmış cihazlar, eləcə də yarımkeçirici materiallara ope-rativ texnoloji nəzarət üçün seriyalı cihazlar aiddir.

Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev tərəfi ndən işlənmiş zədəsiz nəzarət metodları və cihazları bir çox istehsalat proses lə-rini tamamilə avtomatlaşdırmağa, məhsuldarlığı artırmağa və sənayedə isteh sal olunan yarımkeçirici cihaz və mate-rialların keyfi yyətini yaxşı laş dırmağa imkan verdi.

Lakin elmi işlərdə tez-tez belə olur ki, elmi tədqiqatların təbii axarı alimi həyat tərəfi ndən tələb olunan yeni elmi axtarışlar alə minə aparır və bütün qüvvəni dövlət məsələ-lərinin yerinə yetiril məsi ilə bağlı problemlərin həllinə yönəltmək lazım gəlir. Bun dan əlavə, alimin iş stili və isti-qaməti yalnız onun temperament xüsusiyyətindən və intel-lekt səviyyəsindən deyil, həm də elmin, sənayenin inkişafı və dövlət maraqlarının təsirindən də asılıdır.

Belə şəraitdə, tədqiqatçının istedadı işin mənasını tez başa düş məsi və elmi tədqiqatların istiqamətinin dəqiq təyin olunması ilə bağlıdır. A.M.Paşayevə xas olan bu xüsusiy-yət, nəinki tədqiqat ların yeni istiqamətlərinin tezliklə təş-kil edilməsinə, həmçinin də bu işlərdə yeni yüksəkliklərin fəth edilməsinə köməklik edir. Məhz bununla izah etmək

46 Arif Paşayev

olar ki, bir müddət, A.M.Paşayevin elmi fəaliyyəti maşın-qayırma sənayesi məmu latlarına nəzarət üçün üsul və qur-ğuların işlənib hazırlanmasına yönəldilmişdi. Bu sahə üçün onun tərəfi ndən elektron mikrometr, dərinlik nasos larının parametrlərinin ölçülməsi üçün proqramla idarə olunan cihazlar, kondisionerlərin diaqnostikası üçün cihazlar və s. yaradılmışdı. Yuxarıda göstərilən hallardan məlum olur ki, bir tədqiqatçı-alim kimi A.M.Paşayevin elmi maraq dairəsi çox genişdir. Onun tərəfi ndən seçilən hər bir elm və səna-yenin aktual sahəsinə inkişaf və tərəqqiyə köməklik edən yeni ideyalar gətiril mişdir.

1969-cu ildən – Azərbaycanda mikroelektron sənayesi inki-şaf etməyə başladığı dövrdən – A.M.Paşayevin xüsusilə, mikroelek tron vericilərin yaradılması üzrə mikroelektro nika sahəsində elmi fəaliyyəti başlayır. Bu sahədə aparılan elmi tədqiqatlar və işləmələr mikroelektronikada yeni isti qamə-tin – qeyri-elektrik kəmiyyətlərin mikroelektron çevi rici-ləri sahəsinin əsasını qoydu. A.M.Paşayevin həmin vaxta qədər yarımkeçiricilərə xarici təsir lərdən istifadə etməklə zədəsiz nəzarət metodları üzrə topladığı təcrübə bu yeni elmi istiqaməti tez bir zamanda inkişaf etdir məyə imkan yaratdı. A.M.Paşayevin rəhbərliyi altında bu cihaz ların layi-hələndirilmə üsullarının yaradılması sahəsində kompleks nəzəri və təcrübi tədqiqatlar başlanır. Müxtəlif profi lli elas-tik silisiumlu membranda formalaşdırılmış, körpü şəkilli ten zore zis tiv quruluşun nəzəri tədqiqatları əsa sında mikro-elek tron təzyiq vericilərinin topologiyası seçilmişdir və seriya ilə istehsalının texnologiyası işlənib hazırlanmışdır.

A.M.Paşayev tərəfi ndən təklif olunmuş ardıcıl birləşmiş inteqral diodlarda xarakteristikaların temperatur asılılı ğın-dan istifadə prin sipi çox uğurlu oldu və mikroelektron tem-peratur vericilə rinin yaradılmasında istifadə edildi. Sovet İttifaqının dağıldığı son günlərə qədər bu temperatur çevi-

47Bibl ioqraf iya

riciləri Penza təcrübə zavodu tərəfi ndən istehsal edilir və onlar ballistik raketlərdə giroskopik bölmələrin tempera-turuna nəzarət və tənzimləmə sistemində tət biq olunurdu. Bundan əlavə, işlənib hazırlanmış və istehsalata tətbiq olun muş mikroelektron vericiləri elm və sənayenin müx-tə lif sahələrində, həmçinin kosmik və aviasiya texnika-sında geniş istifadə olunurdu.

A.M.Paşayevin yarımkeçiricilər elektronikası və mikro-elek tro nika sahəsində nəzəri və təcrübi tədqiqatlarının nəti-cələri 1978-ci ildə “Yarımkeçiricilərin tədqiqində qeyri-dağıdıcı üsulların fi ziki əsasları, inkişaf prinsipləri və tətbiqi perspektivləri” mövzu sunda müvəffəqiyyətlə müdafi ə etdiyi doktorluq dissertasiya sında öz əksini tapmış və o, fi zika-riyaziyyat elmləri doktoru alimlik dərə cəsinə layiq görül-müşdür.

Mikroelektron vericilər sahəsində işlərini davam etdirər kən A.M.Paşayev tərəfi ndən yeni növ inteqral temperatur, təz-yiq, nəmlik, güc, təcil və vibrasiya vericiləri yaradıl mış dır. Bu veri cilər gəmiqayırmada, neft maşınqa yırma sında, tibdə, müdafi ə sənayesində və digər sahələrdə geniş tət biq olunan yüksək cəld liyə malik nəzarət sistemlərinin yara-dıl masında istifadə olunur.

Onların əsasında sualtı obyektlərə nəzarət və tədqiq üçün nəzərdə tutulmuş telemetrik, çoxfunksiyalı, hidroakustik kom pleks apa ra tura yaradıldı. 1991-ci ildə A.M.Paşayev “Muxtar hidroakustika informasiya sisteminin yaradılması sahəsində kompleks işlərə görə” Azərbaycan Dövlət Müka-fatı laureatı adına layiq görül müşdür.

Mikroelektron vericilər sahəsindəki elmi tədqiqatların nəti cələri iki monoqrafi ya şəklində çap edilmişdir: “Qeyri-elektrik kəmiy yətlərin bərk cisimli mikroelektron çevirici-

48 Arif Paşayev

ləri” (1998) və “Bərk cisimli mikroelektron maq nito elek trik və rütubətli elek trik çeviriciləri” (1999).

Akademik M.H.Şahtaxtinski öz rəyində yazmışdır: “60-cı illərin sonunda, haqqında rəy verilən monoqrafi yaların müəllifl ərinin miniatür çeviricilərin yaradılması üzrə elmi-tədqiqat və təcrübi-konstruktor işlərinə başladıqları dövrə qədər, bu çeviricilərin layihələndirilməsi və işlənilməsi xüsusiyyətləri haqda heç bir mə lumat yox idi. Ona görə də müəllifl ər tərəfi ndən mikroelek tron vericiləri üzrə görü lən işlər və tədqiqatlar birincilərdən sayılır”.

Keçən əsrin 80-ci illərinin ortalarında, Qərbdə olduğu kimi, keç miş Sovet İttifaqında da ifratkeçiricilər sahəsində inten-siv təd qiqatlar başlanır. 1911-ci ildə bu hadisə kəşf edil diyi vaxtdan ifratkeçiricilər fi zikasında əsas problem ifratkeçi ri-cilik baş verən kritik temperaturun artırılması idi. 1986-cı ilin sonunda Amerika fi zikləri qrupuna sənaye tərəfi ndən geniş buraxılan ucuz, əlve rişli soyuducu amil olan maye azotun temperaturunda ifratke çiricilik baş verən kerami kanı sintez etmək mümkün olmuşdu. Akademik A.M.Paşayev keçmiş Sovet İttifaqında birincilərdən biri kimi ifrat keçi rici keramik birləşmələrin sintezinə və onların xüsusiyyətləri-nin tədqiqinə başladı.

Onun tərəfi ndən, ilk dəfə, Y–Ba–Cu–O birləşmələrində infra-qır mızı əksetdirmə spektrlərinin tədqiq edilməsi və onlara radiasiya şüalanmasının təsiri əsasında aşkar edilmişdir ki, bu birləşmə lərin ifratkeçirici vəziyyətə keçidinin xarakte-rik kritik tempera turu qəfəsdə atomların bir qisminin əvəz edilməsindən asılıdır. Keçidin kritik temperaturunun çox dəqiq təyini üçün orijinal proq ram təminatlı qurğunun yaradılmasında bu effektdən istifadə olunmuşdu. A.M.Paşa-yevin bu tədqiqatlarının nəticələri 1988–1990-cı illərdə SSRİ Elmlər Akademiyasının “İfratkeçi rici elektronika” Elmi Şurasının mükafatına layiq görülmüşdü.

49Bibl ioqraf iya

1990-cı illərin əvvəllərinə mikroelektron vericilərin tətbiq sahə lərinin genişlənməsi daxilində bu çeviricilərə xas olan prin sipial çatışmazlıqlar da aşkar edilir: temperatur diapa-zonuna, çıxış siq nalının qiymətinə, həssaslığa və s. görə məhdudiyyətlər. Bu prinsipial çatışmazlıqlar qeyri-elek-trik təsir vericiləri sahə sində çalışan alim-mütəxəssisləri fi zikadakı digər, daha perspek tivli istiqamətlərə müraciət etməyə məcbur edirdi. Akademik A.M.Paşayev gələcək işlə rinin belə alternativ istiqaməti kimi ölçülən kəmiy yətin sonradan şifri açılan və qeyd olunan modul laş dırılmış işıq siqnalına çevrilməsinə əsaslanan optik-lifl i çevi ricilərin yaradılması ilə əlaqədar tədqiqatları seçdi. A.M.Paşayev 1993–1997-ci illər ərzində daha məhsuldar işlə miş, foto-elastik materiallarda akustooptik qarşılıqlı təsirin xüsusiy-yətlərini təd qiq etmişdir.

Onun tərəfi ndən işıq siqnalının tezliyə, amplituda, fazaya, impul sun eninə, polyarizasiyaya görə akustooptik modul-yasiyası imkanı tədqiq olunmuş və təklif edilmiş prin sip-ləri akustooptik çeviricilərin yaradılmasında reallaşdıran qurğular sintez edilmiş dir. Bu qurğularda modullaşmış işıq siqnalları gücləndirilə, optik-lifl i rabitə xətti ilə ötürülə bilər, icra və qeydedici mexanizmlərə sonradan təsir gös tərmək üçün optik siqnallardan elektrik siqnal larına çevrilə bilər.

Aparılan tədqiqatların nəticələri xarici ölkələrin aparıcı elmi jur nallarında dərc olunmuş və 1997-ci ildə “İnformasiya ema lının akustooptik üsul və vasitələri” monoqrafi yasına daxil edilmişdir.

A.M.Paşayev tərəfi ndən işlənmiş bir çox cihaz və qur ğu lar ixtira səviyyəsində yerinə yetirilərək keçmiş Sovet İttifa qı-nın müxtəlif sənaye müəssisələrində tətbiq edilmiş, müx tə-lif beynəlxalq sərgi və müsabiqələrdə qızıl, gümüş, bürünc medal və diplomlara layiq görülmüşdür.

50 Arif Paşayev

A.M.Paşayev uzun müddət – 1971-ci ildən 1996-cı ilə qədər Azərbaycan MEA Fizika İnstitutunun Zədəsiz ölçmə və nəza rətin fi ziki üsulları laboratoriyasına rəhbərliklə yanaşı, insti tutun elmi istiqamətlərinin müəyyən edilməsində də fəal iştirak etmişdir. Məhz bu müddət ərzində onun alim və elmi təşkilatçı kimi görkəmli qabiliyyətə malik olması bütövlükdə özünü büruzə vermişdir.

Bu illərdə akademik A.M.Paşayev dəfələrlə Azərbaycan elminin nailiyyətlərini Rusiya, Ukrayna, Latviya, Estoniya və Gürcüs ta nın bir sıra irimiqyaslı elmi mərkəzlərində nümayiş etdirmiş dir. Azərbaycan MEA Fizika İnstitutu rəh bərliyinin xahişi ilə aka demik A.M.Paşayev 1996-cı ildə Milli Aviasiya Akade mi ya sının rektoru vəzifəsinə keçdik-dən sonra da institutun laboratoriya sında aparılan işlərə elmi rəhbərlik edir.

1996-cı ildən hazırkı dövrə kimi akademik A.M.Paşayev “Azər baycan Hava Yolları” Dövlət Konserni Milli Avia siya Akademi ya sının rektorudur. Sovet İttifaqı dağıldıqdan və respublikamız müstəqillik əldə etdikdən sonra mülki avia-siya üçün kadrların respublika daxilində hazırlanmasına ehtiyac duyulduğundan, Azərbaycan Respublikası Nazir lər Kabinetinin 1992-ci il 15 iyun tarixli qərarı ilə ali təhsil müəssisəsi statusuna malik Milli Aviasiya Mərkəzi yara-dılmışdı. Azərbaycanın mülki aviasiya sının cihazlara və avadanlıqlara olan tələbatının təmin edilməsi və xarici şir-kətlərin bahalı xidmətlərindən asılılığın azaldılması üçün Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1993-cü il 17 sentyabr tarixli qərarı ilə təzə yaradılmış Milli Aviasiya Mər kəzinin nəzdində Elmi-Tədqiqat Aviasiya İnstitu tunun (ETAİ) yaradılmasına icazə verildi. Bir müddətdən sonra Nazirlər Kabi netinin 1994-cü il 24 fevral tarixli qərarı ilə Milli Aviasiya Mərkəzi Milli Aviasiya Akademiyası adlan-dırılmışdır.

51Bibl ioqraf iya

Tədris və digər binaların yerləşdirilməsi məqsədilə əvvəl-lər uzun illər boyu xüsusi hərbi hissənin yerləşdiyi ərazi MAA üçün ayrılmışdı. Hələ həmin illərdə məlum idi ki, bu ərazidə aviasiya ali təhsil ocağının yaradılması üçün ciddi kapital qoyuluşu tələb olunacaq. Bu illər Milli Avia-siya Akademiyasının özündə 2 ixti sası cəmləşdirən bir fakültə fəaliyyət göstərirdi və bu ixtisaslar üzrə 80 tələbə rus bölməsində təhsil almağa başlamışdır. İxtisas laşdırıl-mış laboratoriyalar yox idi, yüksəkixtisaslı müəllimlərə ehtiyac duyulur, kafedralar, tədris avadanlıqları, normal auditoriya lar çatışmırdı. A.M.Paşayevin rektor təyin olun-duğu 1996-cı ildən Milli Aviasiya Akademiyası yeni inki şaf mərhələsinə qədəm qoy muşdur. Akademik A.M.Paşayev fəaliyyətinə tədris prosesinin, elmi-tədqiqat işlərinin ən yük sək müasir tələblər səviyyəsində təşkilindən başladı.

Milli Aviasiya Akademiyasında Hava nəqliyyatının uçuş-tex niki istismarı, Avianəqliyyat istehsalatı, İqtisadiy yat və hüquq, İxtisasartırma, Qiyabi fakültələr, Hazır lıq şöbəsi, çoxlu sayda yeni kafedra və yeni ixtisaslar açıl mış dır. İlk dəfə Azər baycan dilində təhsilin aparılmasına başlan mış-dır.

Elmi-Tədqiqat Aviasiya İnstitutunun bazası nəzdində, özündə Elmi-Tədqiqat İnstitutunu, Xüsusi Konstruktor Bürosunu və Təcrübə-sınaq istehsalatını birləşdirən Elmi-İstehsalat Birliyi yaradılmışdır. İstənilən elmi-tədqiqat müəssisəsinin uğurla işlə məsi üçün elmin müvafi q sahə-sində aparılan işlərin vacibliyi haqda aydın təsəvvürə malik olmaq lazımdır. MAA-da aviasiya sahəsində aparılan təd-qi qatların vacibliyinin və faydalılığının təyin edilməsi üçün ənənəvi olaraq keçirilən elmi seminarlar və konfranslar bu məqsədə xidmət edir.

Akademik A.M.Paşayevin elmi rəhbərliyi altında Azər-bay canın tarixində ilk dəfə olaraq radioidarəolunan, pilot-

52 Arif Paşayev

suz uçuş aparatı, vertolyotun aparıcı vintinin texniki vəziy-yətinə nəzarət üçün elek tron qurğu, minaların axtarılması və zərərsizləşdirilməsi üçün radioidarəolunan robot yara-dıl mışdır. Əsasən onun əksər hallarda uçuşların təhlükə siz-liyini təyin edən havada nəqliyyatın idarə olunması sis te mi-nin işləmə effektivliyinin yüksəldilmə sində xidmətlərini qeyd etmək lazımdır. A.M.Paşayev Azər baycanın havada nəqliyyatın idarə olunması sistemində aviasiya radiotex-niki obyektlərinə məsafədən nəzarət avtomatlaşdırılmış sis teminin işlənilməsi və tətbiqinin elmi rəhbəri olmuşdur. O, həmçinin havada nəqliyyatın idarə olunmasında dis-petçer rabi təsinin effektivliyini artırmağa imkan verən aeronaviqasiya veri lənlərinin ötürülməsinin peyk nəqliy-yat normativlərinin işlənil məsi və tətbiqinin təşəbbüsçüsü olmuşdur. Bu işlərin ara sında Ümumdünya Meteoroloji Mərkəzindən informasiya qəbu lunun avtomatlaşdırılmış sis teminin yaradılmasını, Azər baycan, rus və ingilis dil lə-rində nəşr olunmuş Binə, Gəncə və Naxçıvan bey nəlxalq hava limanlarının iqlim xarakteristi kalarının tərtib edil mə-sini qeyd etmək lazımdır. MAA-nın kollektivi “Azərbay can Hava Yolları” Dövlət Konserni müəssisələrinin tələbatını təmin edən cihaz, mexanizm və avadanlıqları hazırlayır.

Qeyd etmək lazımdэr ki, akademik A.M.Paşayevin zədə siz nəza rət sahəsindəki çoxillik iş təcrübəsi tez bir zamanda avia siya sahəsində öz tətbiqini tapdı. Zədəsiz nəzarət metod ları mülki aviasiyada terrorizmlə mübarizənin ön cər gəsində yerlə şir. Aka demik A.M.Paşayevin rəhbərliyi altında Elmi-Tədqiqat Aviasiya İnstitutunda zədəsiz nəza-rətin yeni üsul və vasitələri işlənib hazır lanır, onun tərə fi n dən əvvəllər işlənib hazırlanmış metalaxtaranlar, analizatorlar, radiometrlər və s. təkmilləşdirilir və yeni modi fi ka siyaları yaradılır, onların bazası əsasında hava gəmilərində təh lü-kəli yüklərin daşınmasına nəzarət üçün kompleks sistemin yara dılması sahəsində işlər görülür.

53Bibl ioqraf iya

Etiraf etmək lazımdır ki, akademik A.M.Paşayev Azər bay-canda ilk dəfə olaraq müasir dünya standartlarına uyğun təhsil, elm və istehsalatın vəhdətini nəzərdə tutan ali təhsil ocağı yaratmışdır. A.M.Paşayevin rəhbərliyi ilə MAA-nın əldə etdiyi nailiyyətlər müxtəlif tanınmış xarici ölkə təşki-latları tərəfi ndən də bəyə nil mişdir.

Milli Aviasiya Akademiyası 1999–2003-cü illərdə MDB Döv lətlərarası Aviasiya Komitəsinin qərarı ilə mülki aviasiya ali təhsil müəssisəsi Sertifi katına layiq görülmüş, 2000–2002-ci illərdə isə IKAO-nun (Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatı) mülki aviasiya ali təhsil müəssisə ləri nin Siyahısına daxil edilmiş dir. MAA-nın rektoru akademik A.M.Paşayev MDB ölkələri Dövlətlərarası Aviasiya Komi-təsi nəzdində olan aviasiya mütə xəssislərinin hazır lanması üzrə Koordinasiya Şurasının üzvü seçilmişdir.

2003-cü ilin mart ayında Milli Aviasiya Akademiyası MDB ölkələri arasında Avropa Universitetləri Assosiasiyasına tamhü quqlu üzv kimi qəbul olunmuş ilk akademik ali təh-sil müəssisə lərindəndir.

MAA-nın kollektivi akademik A.M.Paşayevin rəhbərliyi altında “2003–2010-cu illər ərzində Milli Aviasiya Akade-miyasında elm və təhsilin inkişafı üzrə Proqramı” həyata keçirir. Buraya Aka demiya şəhərciyinin qurulması işləri nin başa çatdırılması, tədris binalarının müasir avadanlıq və inventarla təchiz edilməsi, yeni fakültələrin açılması, avia-siya sahəsində yüksəkixtisaslı kadr ların hazırlanmasının intensivləşdirilməsi, mülki aviasiya sahəsində elmi işlərin və tədqiqatların gələcək inkişafı və s. daxildir.

Akademiyada funksional trenajorlar, stendlər və sxemlərlə təc hiz olunmuş ixtisaslaşdırılmış auditoriya və laborato ri-yaları olan üç tədris korpusu vardır. İxtisaslaşdırılmış tre-

54 Arif Paşayev

na jor kom plekslərində pilot, şturman və dispetçer ixtisas-ları üzrə tələbə və dinləyici lərin hazırlığı həyata keçirilir. Pilot kursantlar uçuş-təlim hazırlığını fəaliyyətdə olan YAK-40 təyyarəsində keçirlər.

MAA-nın elmi-tədqiqat və tədris prosesində 200-dən çox müəl lim və elmi işçilər çalışır. MAA-nın struktur bölmə-ləri arasında informasiya mübadiləsi zamanı, texniki və proqram təminatı ilə əlaqədar meydana çıxan çətinlikləri aradan qaldır maq, tədris pro sesinə nəzarəti daha da tək mil-ləşdirmək, bütün kompyuterlərin vahid internet şəbəkə sinə qoşulmasını təmin etmək məqsədilə akademiyada lokal kompyuter şəbəkəsi yara dılmışdır. Akade mi yada kompyu-ter texnikasının tətbiqi yolu ilə tədris prosesinin təkmil ləş-dirilməsi həyata keçirilir.

Akademik A.M.Paşayevin şəxsi nüfuzu akademiyada sağ-lam elmi-pedaqoji mühitin yaradılmasına və yüksəkixti saslı mütə xəs sislərin işə cəlb edilmələrinə səbəb oldu.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, Beynəl xalq Nəqliyyat Akademiyasının akademiki, Bey nəl-xalq Mühən dislik Akademiyasının akademiki, Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyasının akademiki, Beynəlxalq Elm-lər Akademiyasının akademiki, Beynəlxalq İnformati za siya Akademiyasının akade miki, fi zika-riyaziyyat elmləri dok-toru, professor Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev “VEKTOR” Beynəlxalq Elm Mərkəzinin Mükafat Komitəsinin qərarı ilə “Azərbaycanın tanınmış alimləri” Beynəl xalq layihə si-nin qalibi olmuş və “XXI əsrin tanınmış alimi” Bey nəl xalq diplomu ilə təltif edilmişdir.

Akademik A.M.Paşayevin 400-dən çox elmi əsəri dərc olunmuş, 20-dən artıq kitabın, monoqrafi yanın müəllifi dir, 60-dan artıq ixtira üçün müəllifl ik şəhadətnaməsi və sənaye

55Bibl ioqraf iya

nümunələri almış dır. Bundan əlavə, o, fi zika sahəsindəki yüksək nailiyyət lərinə görə “SSRİ-nin ixtiraçısı” meda lına, Y.Məmmədəliyev adına medala və İngiltərə Beynəlxalq Bioqrafi ya Mərkəzinin qızıl meda lına layiq görülmüşdür.

Akademik Arif Paşayev Azərbaycan və dünya mədə niy yə-tinin inkişafına, demokratiya, sülh və vətəndaş cəmiyyəti mədəniyyə tinin tərəqqisinə verdiyi mühüm töhfəyə görə “Mədəniyyət səfi ri” İctimai fəxri adı ilə təltif edilmiş, poli-efi ruretan əsaslı lak-kompaund texnologiyasının işlənib hazırlanmasına görə elm nominasiyasında “İntellekt-2006” ilin layihəsi mükafatına, Bey nəlxalq Mühəndislik Aka de-miyasının “Qızıl medalı”na layiq görülmüşdür. O, həm çinin Kosiki karate-do idman növünün Azərbaycanda yayılma-sında və inkişafındakı böyük xidmətlə rinə görə Dünya Şorinciryu Kenkokan Karate-do Kosiki Karate Fede rasi-yasının Rəyasət Heyətinin üzvü və Azərbaycan Şorin ciryu Kenkokan Karate-do Kosiki Karate Federasiyasının Fəxri prezi denti seçilmişdir.

A.M.Paşayev Tbilisi Texniki Universitetində Ərazi Şura-sı nın üzvü, Azərbaycan MEA-da cihazqayırma üzrə Elmi Şuranın sədri, Milli Aviasiya Akademiyasının nəzdində dissertasiya işlə rinin müdafi əsi üzrə İxtisaslaşdırılmış Şura nın sədridir.

Akademik Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev öz 75 illik yubi le-yini yaradıcılıq imkanlarının yüksəlişi ilə qarşılayıb və ona xalqı mızın səadəti, elmin daha da çiçəklənməsi naminə daha böyük uğurlar, cansağlığı və uzun ömür arzulayırıq.

A.Ş.MEHDİYEV,akademik.

56 Arif Paşayev

ЖИЗНЕННЫЕ КОДЫ УЧЕНОГО…

Исполнилось 75 лет известному уче ному, педагогу, организатору науч ной и образовательной деятель-ности, общественному деятелю, академику Национальной академии наук, лауреату Государственной премии, действительному члену нескольких меж ду народных Ака де-мий, доктору физико-математиче-ских наук, профессору Арифу Мир Джалал оглу Пашаеву, плодотвор-ный труд которого служит всесто-роннему про цветанию родины и народа.

Известный ученый Ариф Мир Джалал оглу Пашаев в 1960–64 годах был аспирантом Института “Гиредмет” в Москве. В 1966 году защитил кандидатскую диссер-тацию на тему “Разработка методов и приборов для бесконтактного измерения параметров полупроводни-ковых материалов в области высоких и сверхвысоких частот”, получив ученую степень кандидата техниче-ских наук. Продолжением успешно начатой научной деятельности стала докторская диссертация на тему “Физические основы, принципы развития и перспек-тивы применения неразрушающих методов в исследо-вании полупроводников”, защищенная в 1978 году, по результатам чего А.М.Пашаеву была присуждена уче-ная степень доктора физико-математических наук.

Основное направление научных исследований действи-тельного члена НАНА, академика Международной Академии Транспорта, Международной инженерной

57Bibl ioqraf iya

Академии, Международной экоэнергетической Акаде-мии, Междуна родной Академии информатизации Арифа мир Джалал оглу Пашаева – физика и техника полупроводников. Им разработаны физические основы бесконтактных методов измерения электрофи-зических параметров полупроводниковых материалов. Академик более 40 лет занимался созданием новых направлений, внедрением методов и приборов нераз-рушающего контроля в производство полупроводни-ков и полупроводниковых приборов.

Негатроника, будучи отдельной научной областью функциональной электроники, была выявлена и нашла свое развитие в конце прошлого века именно в школе академика Арифа Пашаева.

Идеи и личность академика Арифа Пашаева продол-жают одаривать развитие современных образователь-ных и научно-исследовательских работ в независимой республике. Широ кий круг научных интересов, фунда-ментальность и оригинальность идей обеспечили уче-ному имя и авторитет в области физики полупроводни-ков не только в азербайджанской, но и мировой науке.

Одной из особенностей академика Арифа Пашаева, как создателя научной школы, является умение спла-чивать вокруг работы истинных профессионалов, а также заботливый подход к каждому, особенно моло-дым специалистам коллектива. Широкий круг и разно-образие интересов, целеустремленность, системность научного анализа и, наконец, глубоко обдуманная стратегия обеспечивают успех каждого проекта.

А.М.Пашаев – автор более 400 научных трудов, 20-ти учебников и монографий, а также более 60-ти автор-

58 Arif Paşayev

ских патентов и изобретений. Награжден золотыми, серебряными медалями и дипломами. Кроме этого, за выдающиеся достижения в области физики ученый удостоен Государственной премии Азербай джанской Республики, медали “Изобретатель СССР”, медали имени Ю.Мамедалиева и золотой медали Между на-род ного Биографического Центра Велико бри тании, реше нием Комитета по присуждению премий Между-народного Научного Центра “Вектор” объявлен побе-дителем международного проекта “Выда ющиеся уче-ные Азербайджана” и награжден Международным дип ломом “Известный ученый XXI века”.

На основе разработанных ученым физических основ бесконтактных методов измерения электрофизических параметров полупроводниковых материалов им соз-даны научные аппараты, реализовавшие эти методы. Хорошо известны связанные с именем ученого полу-проводниковая шайба цилиндрической формы и аппа-раты из сер�