R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

66

Transcript of R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Page 1: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga
Page 2: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga
Page 3: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga
Page 4: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Rosa CHELLI

Itran,

leḥzen,

tirga,

asirem…

Iḥulfan akked waktayen

Asqamu Unnig n Timmuzɣa

2011

Page 5: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga
Page 6: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Ad hduɣ adlis-agi

i ṛṛuḥ n baba, at yerḥem Ṛebbi, i yemma daɣen umi ttmeniɣ teɣzi n leɛmer,

mebla ma ttuɣ Abdel akked Nabila Saɛdi.

Page 7: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga
Page 8: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

- 7 -

Ansi i d-kkiɣ, ansi i d-usiɣ

Zik-nni tirugza tesɛa azal d ameqran mačči d amecṭuḥ, argaz

yesɛa lhiba, tameṭṭut tesɛa sser mebla ma ttuɣ abernus-nni n

leqbayel, winna s wayes ttgallan meṛṛa yergazen.

Taqbaylit mi ara tger abernus, tettnawal seksu deg uxxam-is,

ad d-tawi tiwiziwin ara tt-iɛiwnen ad textir lexyar di tlawin, tid

yessnen azeṭṭa akken iwulem.

Cfiɣ yemma mi ara tger abernus, nekkni d imecṭaḥ ad d-nezzi,

ad nettwali, amzun akken d tameɣra i nga deg uxxam-nneɣ.

Yemma akked tilawin-nni ad ssefruyent, ad sbuɣurent, sɛant

yiwen ṣṣut i d-yettarra udrar.

Ay ḥemleɣ tibuɣarin n yemma, aksum-iw yettciriw, allen-iw

ttaččarent-d d immeṭṭi acku d yiwen ṣṣut ḥninen mačči d kra.

Nesɛa tazeqqa tmeqqer nezzeh, dinna i neggan meṛṛa.

Abernus-nni dinna i d-teggar yemma, ḥemleɣ ad qqimeɣ daxel

ad skecmaɣ iḍudan-iw daxel lexyuḍ-nni n uzeṭṭa, seɣraseɣ aṭas

n lexyuḍ, imir yemma ad iyi-tewwet.Ḥemleɣ daɣen ad ṭṭseɣ

daxel mačči d kra maɛna yemma tettagi, teqqar-aɣ-d : win

yegganen daxel uzeṭṭa, ad d-yas ɣur-s buberrak, ad d-yeẓẓel

afus-is aɣezzfan ad t-yawi yid-s. Ar tura xas akka meqqreɣ

ttagadeɣ buberrak, ttamneɣ ayen akk i d-teqqar yemma.

Page 9: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 8 -

Abernus i txeddem yemma i baba yecbeḥ nezzeh, ayetma akk

txeddem-asen yiwen yiwen, ass-en mi ara zewǧen ad telsen.

Di tezeqqa-nneɣ nesɛa lkanun, baba ad yeqqim ɣef tqejmurt, ad

yesmendeg times, ad yesseḥmuy, nekkni ad as-d-nezzi akk, ad

aɣ-d-yeḥku timucuha, mi yeɛya ad yessusem imir yemma ad d-

tebdu tibuɣarin, deg-sent ad tcekkir baba, ayetma, akked

udrum-nneɣ, imawlan-iw imezwura, nekkini ttasmeɣ imi

yemma d arrac kan i ɣef wayef tesbuɣur. Mi s-nniɣ : a yemma

sbuɣer fell-I, ad yi-d-tini : nekkni nesbuɣur kan ɣef warac, dɣa

din ad ttruɣ.

Yemma tḥemel ad aɣ-d-teḥku aṭas ɣef jeddi, baba-s n baba.

Teqqar-d yella d yiwen umcum iweɛren aṭas, tenna-k yesɛa

yiwet lhiba acku d agellid n tmurt. Cbaḥa-s tettfeǧǧiǧ si lebɛid,

ad yels abernus ixaḍen s leḥrir, tamegḥelt tɛelleq ɣef idis-is, ad

yerkeb ɣef userdun, ad yezzi i tmura ibeɛden, ma yeffeɣ ɣer

ṣṣyada yettawi-d ṣṣyada n wazal n ɛecra iseyyaden.

Yemma tenna jeddi yeḥrec, yerna yewɛer, ttugaden-t meṛṛa.

Ayen yebɣa ad t-yesɛu, anda yebɣa ad yaweḍ, Sḥassfeɣ aṭas

imi ur tessineɣ ara, ttruɣ aṭas mi iyi-d-tenna nɣan-t yiɛdawen i

ikerhen tilelli, nɣan-t wid yebɣan ad mḥun tilelli di tmurt-iw.

Xas akken, ur fhimeɣ ara d acu-tt tilelli-agi, ḥṣiɣ wigi yenɣan

jeddi ɣef liǧal n tlelli, ḥṣiɣ belli d iɛdawen n tudert.

Ḥṣiɣ yiwen wass ad imɣureɣ, ad ḥṣuɣ ayen akk id teqqar

yemma.

Ass amenzu mi kecmeɣ ɣer uɣerbaz cfiɣ-as mliḥ, yewwi-yi

dadda, nekk ḥareɣ ad waliɣ amek iga uɣerbaz-agi, di leɛmer i t-

walaɣ acku nettɛici kan di taddart, yerna mecṭuḥaɣ iwakken ad

ffɣeɣ weḥd-i. Mi newweḍ ɣer din-a aṭas n warrac akked

teḥdayin, wa yettru, wa yettaḍṣa, ma d nekk ttwaliɣ kan

susmeɣ.

Page 10: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 9 -

Dadda yenna-yi : ur ttru-ara, qqim kan deg umkan-im, semḥes i

tcixtin-im acu ara m-d-inint.

Akka i bdiɣ ttruḥuɣ ɣer uɣerbaz, ḥefḍeɣ taɛrabt, qqareɣ tiṣurtin

n leqran, ḥemleɣ ad ruḥeɣ ad ɣreɣ yerna din ur ilaq ara ad

nhedder s teqbaylit.

Nhedder kan s taɛrabt, ih ! akka iɣ d-qqaren : d taɛrabt i d

tameslayt n tmurt-iw. Nekkini ihi imi heddreɣ taqbaylit ansa i

d-kkiɣ, ansa i d-usiɣ, ayɣer ur heddreɣ ara taqbaylit di llakul ?

Aṭas n lecɣal, ggumaɣ ad fehmeɣ, ẓriɣ kan Lezzayer d tamurt

taɛrabt, nhedder taɛrabt, nettaru taɛrabt, nettxemmim s taɛrabt,

uɣaleɣ ura d targit ttarguɣ s taɛrabt.

Deg ubrid mi ara ruḥeɣ si llakul s axxam, selleɣ i warrac

qqaren "imaziɣen, imaziɣen", ẓriɣ win iheddren taqbaylit d

amaziɣ, maɛna leqbayel akk ttuggaden ad iẓẓifen, ad d-inin

nekkni d Imaziɣen.

Ciṭ, ciṭ, fehmeɣ anwi i d Imaziɣen, anwi i d Aɛraben, uɣaleɣ

ttzuxxuɣ s yiman-iw imi d tamaziɣt i lliɣ, acku d nekkni i d

ineṣliyen n tmurt.

Ḥekkun-iyi-d ɣef Masinisa, ɣef Dihia, ɣef Kusayla d waṭas

nniḍen, uɣaleɣ ssneɣ anwa id lejdud-iw n tidet.

Tura ẓriɣ ayɣer nɣan jeddi, nɣant acku d lɛebd ilelli, d yiwen ur

neqbil lqid.

Tura ẓriɣ anwa i d jeddi ɣef wayef i yi-d-tḥekku yemma, jeddi

d Yugurten, winn-a akken yellan d argaz ilelli, yellan d tafat n

laṣel-nneɣ.

Senseɣ taftilt, qqneɣ allen-iw, ṭṭseɣ, iḍes ur d-yerzi fell-i,

amzun yella wacu ttuɣ. Ḍeggreɣ taduli kkreɣ, d acu ttuɣ ? D

Page 11: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 10 -

acu bɣiɣ ? ur ẓriɣ ! Tqelqeɣ la ttḥewiseɣ ur ẓriɣ d acu

ttḥewwiseɣ.

S ddaw usu, s deffir tewwurt, ur yelli d acu i ufiɣ.

Ffɣeɣ ḍalleɣ ɣer texxamin nniḍen meṛṛa ṭṭsen, ḥala nekk, ayen

akka tqelqeɣ ? Ayen akka i yi-iruḥ yiḍes? Ḍalleɣ si tewwurt

walaɣ igenni ifeǧǧeǧ s yitran, Tiziri tesserɣ-d udem-iw s

cbaḥa-s.

La ttwaliɣ amzun d asaru deg-s la ttnezziheɣ, d lewhayem,

tiziri thedder ! Tennayi : ayen akka tḥezneḍ, nek amzun

ggugmeɣ, la tt-ttwaliɣ ! Tiziri tuɣal d tameṭṭut ! Imezran ɣef

lqaɛa ɣlin, taksumt d tacebḥant, llebsa-s d leḥrir la yettfeǧǧiǧ

ɣur-i teẓẓel-d afus-is, tenna-yi : iyya, ddu yid-i. Tenna-yi : iyya

ad twaliḍ ayen yeffer zzman ɣef wallen, ayen skaddben

leɛwam ɣef laṣel-im.

Thedder, nek la tt-ttwaliɣ, fkiɣ-as afus-iw ur ugadeɣ, nufeg ger

igenni d tegnawt, nezzi-d i idurar d yizuɣar, d timura ur ssineɣ

amzun d lǧennet ɣef lqaɛa.

Tenna-yi : ayagi akk n lejdud-im, widak ɣedṛen di lbatel,

lejdud-im d Imaziɣen, irgazen-nni ilelliyen.

Ẓriɣ tura anwi i d lejdud-iw, aya ziɣ ikesben d way kesban

lejdud-iw !

Amzun ukiɣ-d si tnafa, qeɛdeɣ iman-iw, imir ɛuhdeɣ Ṛebbi,

ayen akk deg uɣerbaz s teɛrabt lemdeɣ, ad t-lemdeɣ s tmaziɣt,

ɛuhdeɣ Ṛebbi ad aruɣ, ad ssefruɣ, ad cnuɣ, ad arguɣ s tmaziɣt.

Asmi tella tmurt nneɣ seddaw leḥkem iqarṭaǧiyen, tebḍa akk d

iḥricen. Yekker-d Masinisa ( Masensen ), yeggul ar d-yer

tamurt-is, ad d-ijmaɛ agdud-is.

Ṭṭuqten fell-as yiɛdawen, Qarṭaǧa si tama, Rruman si tama

nniḍen.

Page 12: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 11 -

Yennuɣ netta d Sifaks, irbeḥ-it Masinisa, akka i ikcem Sirta, d

tin i d tamanaɣt n Numidya, tamurt-nneɣ zik-nni. Akka i d-

yejmeɛ agdud-is anda yella.

Akken yenna Charles André Julien, yiwen umazray, "Yella

Masinisa d yiwen ugellid ameqran iga agdud-is s yifassen-is

yeqwan, yerra tamurt n Yimaziɣen d tamurt i yeddukklen, d

tamurt tilellit…".

D Masinisa i d-yennan"Tafriqt i Yifriqiyen".

Asmi yemmut, Rruman yuɣal-d ṭṭmeɛ-is iwakken ad tekcem

tamurt-nneɣ.

Xas yemmut Masinisa, agellid-agi i d-yeǧǧan isem-is

yettwansex deg umezruy n ddunit meṛṛa, yeǧǧa-d win it-

ixelfen, wagi d mmi-s n mmi-s Yugurten.

Yewwi-d abrid n jeddi-s, yella di leḥkem netta d warraw n

ɛemmi-s (arraw n Misipsa), wigi ur bɣin ara imi i ten yecrek

leḥkem.

Di sin ttnadin amek ara t-nɣen, ma d Yugurten ugur-is yugar

win-nsen s waṭas, ugur-is d Rruman, ilaq ad ten-yenfu si

Tefriqt.

Asmi ttheggin waraw n ɛemmi-s Himṣal akked Aderbal a t-

nɣen, netta yetthegi amennuɣ-is akked Rruman. Agdud

iḥemmel-it daymi i ttasmen deg-s warraw n ɛemmi-s. Nana-as :

Iyya ad nebḍu tamurt, Yugurten yugi, yenna muḥal ad tebḍu

tmurt i yesdukkel jeddi.

Tmeqqer taluft, yekker imenɣi ger ugdud, Himṣel, win akken

yekreh ugdud yemmut d asfel n wugur-agi. D ayen yeǧǧan

amennuɣ imeqqer ger Yugurten akked mmi-s n ɛemmi-s

Page 13: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 12 -

Aderbal, irebeḥ-it Yugurten, imir Adarbal yerwel ɣer Rruman,

imudd afus-is i weɛdaw n jeddi-s.

Tessekcem-d iman-is Rruman akken ad tefru tamsalt ger

watmaten, Yugurten urɛad iwɛa iwakken ad yebdu amennuɣ-is

yid-sen. Dayen i t-yeǧǧan ad yeqbel ad yebḍu tamurt n

Numidya akked mmi-s n ɛemmi-s Aderbal.

Maca Yugurten yewwi-d seg leḥraca n jeddi-s, yewwi lɣerb n

tmurt akked d tlemmast, yewwi akk imukan lɛali n tmurt.

Ma d Aderbal yewwi ccerq n Lezzayer, Yugurten asmi

yessewjed iman-is, yettḥewwis kan amek ara yesdukkel tamurt,

imir yufa-d sebba s wayes yennuɣ netta d mmi-s nɛemmi-s.

Irbeḥ-it Yugurten dɣa din i yesdukkel tamurt, ma d Aderbal

yerwel abrid wis sin ɣer yiṚebbi n Rruman. Akka i yekcem

Yugurten Sirta, agdud-is iqubel-it-id s lferḥ.

Tuɣal-d Rruman daɣen ad tefru tamsalt n Aderbal akked

Yugurten, maca tikelt-a Yugurten yugi acku tura izmer i

yiman-is.

Akka Aderbal yebra i leslaḥ, yenɣa-t Yugurten, netta d wid

meṛṛa i yeddan yid-s deg useggas n 12 uqbel talalit n sidna

Ɛisa.

Asmi twala Rruman belli ur tufi ara abrid ɣer tmurt-nneɣ, imir

tekcem-d s lɛesker, Yugurten s leḥraca-s yuɣ iɛeskriyen-is.

Yettkemmil umennuɣ, Yugurten irebeḥ, iɣelleb Rruman mkul

ṭṭrad, armi tessers leslaḥ-is, ur tezmir i ugellid-agi ama di

leḥraca neɣ di lǧehd.

Page 14: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 13 -

Abrid i d-tebbi Rruman yexṣer imir tenna siwa lexdiɛa ara

yesseɣlin Yugurten, dɣa din temttafaq akked ugellid n

Muriṭanya Buxus, aḍeggal n Yugurten, yewwi-asen-t-id, rran-t

ɣer lḥebs ur as-fkin la aman wala lqut, 7 wussan imir nɣan-t.

Akka i teffeɣ targit n Rruman, tekcem lɛerc n Yugurten s

lexdeɛ, maca lexdeɛ yekka-d si laman, seg yidammen.

Mačči d amezruy i bɣiɣ ad d-ḥkuɣ acku amezruy nessen-it akk.

Wwiɣ-d kan awal s tewzel ɣef win iḥemlen tamurt-is d win ur

necliɛ ara, yettxemmim kan ɣef uɛebbuḍ-is, lukan atmaten

ttlalen-d ur ttemxallafen, ṭṭfen afus deg ufus muḥal ad yekcem

uɛdaw tamurt.

Ttru a yigenni, wwet a rrɛud, ḥzen a yiṭij, meǧdemt a tilawin,

ɣef tutlayt lejdud mmuten yergazen, ttwaḥebsen di ṭṭlam d

tasmuḍi n leḥbus. Ayen akka yeɛkes zzman, nekk tameslayt-iw

ad tt-lemdeɣ wa ad tt-aruɣ, ad tt-id afen warraw-iw. Ẓriɣ ur yi-

tessineḍ ara acku ɛerqen waraw-im d yiɛdawen-im. Nekk ad

fkeɣ rruḥ-iw d asfel iwakken ad teḥyuḍ, ad tuɣaleḍ d tilellit. Ur

yi-tessineḍ ara ma d nekk ttarguɣ kem yal ass mebla tilisa,

ḥemleɣ-kem aṭas a tamurt-iw, a tin i yi-d-yeǧǧa jeddi.

Ugadeɣ u ttuggadeɣ ad mmteɣ nekk ur walaɣ s wallen-iw taḍṣa

ɣef wudm-im. Ttmenniɣ ad iliɣ wehd-i kan yid-m iwakken ad

am-ḥkuɣ amek tella tudert-iw, wa ad yi-d-teḥkkuḍ amek tella

tinna n yimawlan-iw imezwura. D kem kan i d tinigit ɣef laṣel-

iw. Ɛerḍ-ed meṛṛa irgazen-nni ilelliyen, widak im i xedmen

ccan, efk-asen tudert xas ula d yiwen wass, ad walin, ad ttrun,

ad nehqen ɣef wid yezzenzen tutlayt taḥrurt, ɣef warraw-nni

nsen yeddan akked yiɛdawen.

Xas ad ḥeznen maca llan yiceṛṛiqen n yiṭij ar asen-d yerren

acmumeḥ akked usirem. Icerriqen-agi d wid yefkan rruḥ nsen d

Page 15: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 14 -

asfel iwakken ad teḥyu tmaziɣt-nni, xtaren ad mmten wala ad

ddren di ddel. Xtaren ad rrẓen wala ad knun, ih imir xas truḥ

tudert-iw, semḥeɣ deg-s ma ddiɣ d widak akken yemmuten d

ilelliyen.

Ih, bɣiɣ ad mmteɣ s ibeddi, bɣiɣ ad yi-d-mmagren lejdud-iw s

teɣratin. S yixef n yemma ad ddreɣ d tilellit ussan i yi-d-

yeqqimen ad ten-idireɣ d taḥrurt, ad nadiɣ, ad lemdeɣ tiḥerci

iwakken ad d-rreɣ, xas ula d cituḥ, azal i tmaziɣt-nni. Ad

muddeɣ afus-iw i wid yebɣan amennuɣ ɣef tlelli.

Leḥmala tettas-d seg wul, u dinna i tettmettat, yiwen wass ul-ik

ma yebɣa ad k-yexdeɛ din mḍel-it i lebda. Ulac nnig leḥmala n

wemdan i Ṛebbi neɣ n wemdan i wemdan, ma d nekk leḥmala-

w d tin n Lezzayer.

Xas akken leḥmala-s ur tt-ssineɣ, xas akken ul-is yeqeseḥ fell-i,

xas akken ur yi-tefki ayen bɣiɣ, xas akken yemmut usirem-iw

ur walaɣ tafat, ayen yebɣu texdem-iyi nekk d awezɣi ad

semḥeɣ deg-s.

Mačči d leḥnana ur tebɣi ara ad iyi-d-tefk maɛna ur tuksan ara.

Deg-s xelḍen idammen d yimeṭṭawen, yeɛreq mmi-s d uɛdaw-

is. Anwa i ineqen? anwa i ttḥuddun? anwa i tt-iḥemlen? anwa i

tt-ikerhen? meskint Lezzayer.

Yiwen was kkren-d yirgazen, wid yerɣan ɣef nnif, subben-d

akk seg i durar, leṣwat-nsen cerrgen lebḥur, neddhen ɣef tlelli.

Bɣan ad ḥebsen lbaṭel, bɣan ad heḍren s tmaziɣt mebla akukru,

mebla leḥya. Ih mebla leḥya acku si lxuf n leḥbus, si lxuf n

lmut neheder s leḥya. Maɛna ṣṣber yesɛa tilisa, akken yebɣu

lbaṭel yesɛa acciwen yiwen was ad d-yenṭeq lḥeq, ad yerreɛreɛ,

ad yemḥu, ad yeqleɛ iẓuran n lbaṭel.

Page 16: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 15 -

Akka i d-yerra udrar ṣṣut i wid yebɣan amennuɣ ɣef tlelli, d

imeqranen neɣ d imecṭaḥ, ṣubben akk, idammen la ttfuṛun,

leɛqel yenhewwal, rẓen leqyud mebla lxuf, bɣan imenɣi ɣef

tlelli.

Widak yebɣan ad ɣ-mḥun teṭṭef-iten lxelɛa : aya ziɣ mazal

irgazen di Lezzayer ! Aya ziɣ mazal wid ur nemmut ! Neǧɛel

nekfa-ten ! Ansi i d-kkan wigi ?! Yerna mačči d kra !

Yenṭeq umeqqran deg-sen : zlut, nnɣet, ḥebset, yiwen urgaz ur

tuḥwaǧeɣ ad d-yenṭeq.

Ffɣen-d yiḍan, ssuzlen idammen, wa yeḥbes wa yemmut.

Bɣan ad aɣ-mḥun i lebda. ma d nekkni xas yemmut urgaz

wayeḍ ad d-yekker deg umkan-is. Deg yidammen-nneɣ i

nettawi leḥrara n umennuɣ, leḥmala n tlelli. Amezruy-nneɣ

muḥal ad t-mḥun, d agerruj i d-yettaǧǧa lǧil i lǧil. Muḥal ad

mḥun neɣ ad nettu igelliden-nneɣ. Kcem axxam i k-yehwan

ulac win ur nefki i yiwen seg warraw-is isem n yigelliden nneɣ

imaziɣen, yerna win tesseqsaḍ deg-sen yezra ansa i d-yekka

yisem-is.

Amek i bɣan ad mḥun amezruy-nneɣ? Lukan kan ad hennin

iman-nsen, ad sersen leslaḥ-nsen, ad ǧǧen amkan i yimawlan n

tmurt.

Ilaq ad nkemmel tudert, ad nkemmel amennuɣ ad d-naǧǧew

asirem, ad d-neḥyu ayen nɣan. Bɣiɣ ad lḥuɣ deg ubrid mebla

ma muqleɣ akka d wakka, bɣiɣ ad heḍreɣ mebla ma kukraɣ

lɛibad, anwa yellan yid-i, anwa ur nelli yid-i, atmaten d

atmaten di lɛid ur ttemɣafaren, aɛebbuḍ yiwen i ten-id-yeǧǧan

lumaɛna idammen amzun mxallafen, wa di laṣel-is yeṭṭef, wa di

laṣel-is yenker, wa yedda ḥafi yeɛfes ɣef isennanen, wa deg

Page 17: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 16 -

sebbaḍ imsemmer la yettbeddil. Di tala n ddel la ites, yeswa ur

yeṛwi, u muḥal ad yeṛwu.

Akken yebɣu ḥemleɣ tamaziɣt, zriɣ mačči d ayagi ad tt-id-

yesnernin, ad tt-id-yessifriren, ad tt-iḥeddren.

15 leqrun seg wasmi i d-kecmen inselmen tamurt-nneɣ nekk

mačči d taɛrabt, muḥal ad qebleɣ i widak yeqqaren nekkni d

izzayriyen d iɛraben nebɣa neɣ nugi. Lislam yerra-yaɣ d

iɛraben, wigi i iheddren akka d wid-nni yebɣan ad rren tamurt

nneɣ d yiwet n ccerq alemmas, bɣan ad mḥun laṣel n tmaziɣt.

D nekkni kan ɣef wayef i d-yewwi lḥal ad nelḥu ad nadi, ad

nennaɣ, ad nɣer, ad nesɣer tutlayt-nneɣ, ur ilaq ara ad tt-neǧ ad

tegrireb am lberj-nni n ṛṛmel i ssegrarebent lemwaji. Ilaq

tamaziɣt ad nebnu lsas-is ɣef ṣṣeḥ iwakken muḥal ad tegrireb.

Wagi d azref-nneɣ ɣef wayef i nettnaɣ, ur nejḥil, ur neǧǧi di

leɛqel, ayagi d lḥeq n yal agdud.

Nebɣa tameslayt n tmazɣa ad tuɣal d tunṣibt.

Ḥekkmen s lislam, ddin n lḥeq n tegmat n tdukli, n leḥmala,

lumaɛna ur fhimaɣ ara, ay ttwaliɣ d lbaṭel, d leḥbus yeččuren, d

idammen yettazzalen.

Mi i d-ilul urgaz gar-aneɣ ad t-zlun, yak ulac wi newweḍ !

Mačči d tamurt-nneɣ i nebɣa ad nhudd neɣ ad nesseɣli.

Tamurt-agi nḥemmel-itt akter-nwen, nḥemmel-itt akter-nwen

acku d Masinisa, d Yugurten d Kusayla d Tinhinan …d watas n

wiyaḍ nniḍen, i yennuɣen, i iḥurben, i yebnan lebruj imenza. D

nutni i yerran lsas, i yerran tiṭ i yiɛdawen. Nḥemmel-itt kter

nwen acku d nettat i d-yemmat-nneɣ. Lezzayer nḥemmel-itt

tebɣam neɣ ala. Akken yebɣu iḍul zzman, yiwen wass ad tuɣal

Page 18: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 17 -

ɣer yimawlan-is. Ẓriɣ tettuggadem-aɣ, tleḥḥum s leslaḥ, nekkni

neleḥḥu s yifassen-nneɣ, nesɛa kan imeslayen ad nennaɣ yis-

sen, dayen i yeqqazen deg wulawen-nwen.

Kateb, Djaout, Yefseh, Boudiaf, Lwennas… xas ur rfiden

leslaḥ deg wudem-nwen, nɣan-ken xas mazal ad tettidirem, ma

d nutni yid-neɣ la ttidiren yal ass, di yal axxam, di yal ul, di yal

allaɣ n wemdan, d amɣar, d ilemẓi, d amecṭuḥ, d ameqran, d

argaz neɣ d tameṭṭut xas akken tenɣam-ten.

Yella yiwen urgaz i d-yekkren d ilelli, akukru deg wul-is ur t-

yessin, yeww-id lefhama, leḥnana, leḥmala n tlelli, leḥmala n

tmaziɣt. Seg wass amenzu mi d-ilul, seg wasmi yella d ilemẓi,

rran-t ger wallen-nsen acku d yiwen umaziɣ i icennun ɣef tlelli

: Lwennas Matoub yiwen ur yezmir ad yemmet, ilul-d d ilemẓi,

iɛac d ilemzi, d yiwen i wumi ur tettfakka tudert. Wwten-t ur

yerriẓ, rẓan-t ur yekni, ukrent ur yemxell, nɣan-t ur yemmut.

A yul-iw henni-yi, ɛyiɣ di nnhati, a yiḍes, a yiḍes ili-k d aḥbib-

iw akken ad iyi-henni wallaɣ-iw. Yugi ad yessussem, ugadeɣ

ad ssusmen akk, ad brun i ṭṭbel deg waman.

Ih, ayen akka nezdel, nessusem, ayen akka nebra i ifassen ? I

umennuɣ-nni i yebda Lwennas amek ad teḍru yid-s !

Ur tettum a Yimaziɣen fell-aneɣ i yeɣli di targa, ayen akka i d-

yeɣli ṭṭlam fell-aneɣ, ayen akka nettu leɛhed i s-nefka !

Nekk wellah ur ttuɣ, tekkrem ula d kunwi ! Amennuɣ-nneɣ

mačči d win n leslaḥ, mačči d win n lmut, mačči d win n

yidammen, amennuɣ-nneɣ s uselmed n tutlayt tamaziɣt, ad d-

tban, ad d-tifrir a ttaɛlay deg igenwan.

Urgaɣ amzun d tidet, di lemnam-iw walaɣ udem-is yergagi

wul-iw, runt wallen-iw, yenna-yi " ddem imru aru, smekti-ten

Page 19: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 18 -

amer ad ttun ini-asen fell-awen i yefna leɛmer, ini-asen ayen i

tefkam lebɣi i layas, ayen akka i teknam, teǧǧam ɛeddan wid ur

nuklal.

Ini-asen xas mmuteɣ rruḥ-iw seg yigenwan la d-yettwali, la

ttruɣ, lehḍur-iw mačči aṭas i sen-yecfan, ini-asen ad d-kkren, ad

akin, ad ḥkun amek tella tidet.

Nniɣ-as muḥal ad k-nettu yak xas ulac-ik telliḍ, gar-aneɣ

tezgiḍ. Nefka-ya-k leɛhed muḥal ad aɣ-ikellex zzman, yak yid-

k i nebɣa ad neddu assen mi uran lefraq yid-k, yak yeffeɣ-aɣ

leɛqel.

Nerẓa, nesserɣ, nettru, nenheq, nemmut, acḥal d amectuḥ, d

ilemzi, d tameṭṭut i igezmen s ṛṛṣas, yak teḥzen tefsut di tizi

akked bgayet, yak ur tensi tmes di tuddar n leqbayel, yal axxam

yefka asfel, duxxan yewweḍ ɣer yigenni wis sebɛa.

Ḥeznen yidurar n leqbayel, yak mazal nettru negguma ad nettu,

lehḍur-ik d agerruj i nekseb, ur ifennu.

Lwennas yeḥzen wul-iw fell-ak mačči d ayen yezmer yiles ad

d-yini, nebda tikli tidet fell-as ad nadi, nebda amennuɣ, ar

deffir tuɣalin ulac, ṣṣut-ik mazal yettecerrig idurar, taqbaylit-

nni i wakken ad tifrir fell-as mazal ad nemmet. Ih ass-a la tt-

neqqar deg uɣerbaz, ahat amzun newweḍ asirem-nneɣ umaɛna

targit-nneɣ mazal tḍul. Xas tella tmaziɣt deg uɣarbaz, azal ur

tesɛi, lebɣi-nneɣ mazal ur t-newwiḍ. amennuɣ-nneɣ mazal iḍul,

ur bɣiɣ ad aɣ-segnen s wayagi. Ur ilaq ad nettu anwa id nekkni,

anwa i d nutni.

Nutni d wid yenɣan Guermaḥ Masinisa d wid meṛṛa akk

yeddan yid-s, ggujlen imawlan, ggujlen warrac, tegzem tasa n

yal amdan. Amek i bɣan ad nesemmeh, amek i bɣan ad

Page 20: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 19 -

nessusem, nekk muḥal ad semḥeɣ, u muḥal ad qebleɣ tagmat n

win a isemḥen.

Ilaq ad nekker, ad nbedd, ad nerr tajmilt i yal yiwen yemmuten

di tefsut taberkant. Tafsut yewwin yid-s ilmezyen i wumi kksen

tudert, widak yuran s yidammen-nsen "tilelli", teǧǧa-yaɣ-d

leḥzen d yimeṭṭawen. Mačči s yimeṭṭi ara sen-nerr tajmilt,

mačči d tizlatin kan i uklalen.

Mačči d aya la ttraǧun seg-neɣ, asirem-nsen d wina akken

yebda Dda Lmulud Mɛemri, netta ibdat, nekkni ad t-nkemmel

acku wigi yemmuten ṛẓan asalu. D nutni i aɣ-yekksen lxuf d

ukukru, sbegnen-d tafat n tmaziɣt, ayen akken iweɛren d nutni i

t-iqublen. Ihi tajmilt-nsen asmi ara tuɣal tutlayt n tmaziɣt d

tutlayt tunṣibt. Ad tt-iɣer mkul azzayri, di mkul tama n tmurt,

mačči d win kan yebɣan ad tt-iɣren, mačči d deg yiɣerbazen n

Tizi neɣ n Bgayet, nebɣa ad ɣren tamaziɣt bessif.

Yeqber igenni, ur d-yefki tiqit, gezmen wulawen runt wallen n

yal amaziɣ di ddunit, tadyant yeḍran abrid-a txulef, xas rut a

widak i d-yeqqimen, nɣan ula d llufan yellan di dduḥ, nɣan ula

d winna urɛad iwala tafat, nɣan-t netta d yemma-s.

A lmalaykat mmagremt-ten-id a wwim-ten ad zedɣen leǧnan di

leǧennet yeɛlayen. Ini-asen ad uɣalen d iɛessasen fell-aneɣ, ad

ṣebren xas iḍul zzman, tajmilt-nsen, ad asen-tuɣal, ad ferḥen mi

ara naweḍ lebɣi.

Nekk deg-sen ad d-smektayeɣ, muḥal ul-iw ad yayes, muḥal ad

yettu, ad d-smektiɣ ass-a azekka, amennuɣ-nneɣ ilaq ad t-

nkemmel. Ihi kkret a Yimaziɣen, a widak yeggullen ur neḥnit,

abrid mazal iḍul, asirem-nneɣ xas ur t-newwiḍ maɛna deg wul

mazal yettidir, yettnerni.

Page 21: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 20 -

Imeslayen-iw

Ikeč a Masi Gma ur d-tesɛi yemma Germaḥ Kečini Wina akken ijerḥen ul-iw Iceriqen n yiṭij Ɛedand si ṭaq Sakind allen-iw Tidak idlen rruḥ-iw Beddeɣ ɣef ṭaq Arrac Ttazallen ḥafi Iblaḍen Dexxan Tiẓẓift Rṣaṣ Lɛesker Allen-iw Ttrunt, qerḥent-iyi Dexxan yesru-d allen-iw Imeslayen-iw I keč A wina i zedɣen Leǧenet ɛlayen Isem-ik Uriɣ-t At-aruɣ At-arun Ad iqim deg umezruy Ulac leḥzen Ulac imeṭṭi

Page 22: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 21 -

Imeslayen-iw S idamen-ik uriɣ-ten Xas gullen ad nɣen Acmumeḥ Tafat Arrac Xas sexsin Itran di tuddar Xas sedreɣlen Lebɣi-nni Leḥmala-nni Yettnernin Walaɣ-ten Ger wallen-iw Ceɛlen times Mačči di berra Rẓan tawwurt Kecmen Serɣen Wag-i d axxam-nneɣ Uẓẓafeɣ A yemma... Tamurt-iw... ḍegreɣ-d iman-iw si ṭaq Ahat ad rewleɣ Aniɣer Tezzi-d tmes Si mkul tama Teččurem ilem Ur nesɛi talit Akken ad d-nner nnehta Zzlut Rẓet

Page 23: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 22 -

Sxerbet Gezmet Serɣet Wwetet Suffɣet Imesbaṭliyen d kenwi A wid ur nesɛi tissas Tudert tehdayaɣ-d Tazmert Leḥmala Tadukli Cbaḥa Tafat Tin-a akken s wayes nettwali Tili-nwen i ttɛicin di ṭṭlam Tettɛicim kan i lbaṭel Tamurt-iw Mi aken a ferḥeɣ Mi aken a ttruɣ Ḥemleɣ-kem Deg-m ɣliɣ Deg-m kkreɣ Swiɣ lqaɛa-m S imeṭawen n leǧruḥ-iw Mi ṭṭṣeɣ fell-am Acḥal ḥnineḍ Deg-m tezuzen-yi lmeḥna Ḥemleɣ-kem d tacebḥant s wudfel Ḥemleɣ-kem deg-m tecɛel tmes Ḥemleɣ-kem s yetran i ttfeǧiǧen ḥemleɣ-kem s wagu d ṭṭlam Leḥḥuɣ Agfur

Page 24: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 23 -

Rɛud Aḍu Ḥemleɣ-kem xas yefqeɛ igenni Xas lḥiɣ ḥafi Caḍeɣ ur swiɣ Luẓeɣ ur ččiɣ Deg-m ḥemleɣ Iṭij Lebḥer Seḥra Idurar Izuɣar Kem d lǧennet Ur nessin azal-im Fell-am tettru Tiṭ n win yemmuten Tiṭ n win yeṭṭṣen Tiṭ n win ur nesɛi asirem Yugurten Dda lmulud Lwennas Kateb Yefṣeḥ Taqbaylit Ǧerǧer Yemma Anwa a yrun fell-awen Ziɣ leḥmala-nwen Deg wul n Lezzayer Tamurt-iw………

Page 25: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

- 24 -

Asmi mmuteɣ

Leḥuɣ iḍaren-iw ɣef tuyat-iw ma d leɛya neɣ d layas ur ẓriɣ,

ttwaliɣ ayen iy-id yezzin, imdanen sweḥcen-iyi, ur yi-d iban

kra di ddunit-a deg i lliɣ. Ur ẓriɣ ma mmuteɣ neɣ di ddunit

mazal ttidireɣ, ur ẓriɣ ma ukiɣ neɣ di targit ruḥeɣ, ih ruḥaɣ !

aniɣer? werɛad faqeɣ !

Werɛad ɛqileɣ amkan iyi-d yezzin.

Wa ileḥu, wa i ttuɣal-d, wa i ttaɣ, wa iznuzu, wa i ttaḍsa, wa

anyir-is ikres.

Beddeɣ rriɣ-d nnehta, amzun sarden-iyi alɣ-iw. Mazal beddeɣ

la ddawareɣ ɣef yiman-iw, a ttwaliɣ akka d wakka, ttwaliɣ d

asawen, uliɣ-d si lqaɛa neɣ ɣliɣ-d seg igenni, ur ɛqileɣ ayen

akka i yi-d yezzin.

Ad seqsiɣ ! setḥaɣ imdanen ur ssineɣ, ugadeɣ amer ɣliɣ-d di

ddunit deg aydeg ur d-luleɣ, rniɣ rriɣ-d nnehta ahat ad yifsus

ciṭ wul-iw, dayen ur zmireɣ ad ṣebreɣ, ad waliɣ kan anwa ara

seqsiɣ, ahat ad fehmeɣ wa ad ẓreɣ anda i lliɣ.

Anwa ara seqsiɣ ? Imdanen akk ḥaren, a ttazzalen, ɣeṣben tikli:

-Semmeḥ-iyi ak seqsiɣ...

-Di leɛnaya-k…

-A yemma anda nella…

Page 26: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 25 -

-A yaqcic ak seqsiɣ…

-Semmeḥ-iyi…

-I leɛnayak…

Ayen ulac wi-y-id yerran awal!

Aɛni ur y-i-d ttwalin ara ! Aɛni ur y-i-d sellen ara! Astiniḍ

beddeɣ kan d lexyal..!

Dɛiɣ a Ṛebbi mel-iyi abrid. Qimeɣ di teɣmert serseɣ afus-iw

ɣef lḥenk-iw, ttxemimeɣ, walaɣ snat n tlawin heddrent amzun

ur msefhament, tenna-yas yiwet :

-Ass-a yid-i a ttawiɣ .

Tenṭeq-d tayeḍ-nni terra-yas-d :

-Ala urɛad id yewweḍ lḥedd-is.

Heddrent nek la tent-ttwaliɣ, nek semḥsiseɣ, nitenti heddrent

ttmuqulent-d ɣur-i.

Tenṭeq tmezwarut-nni :

-Dayen iffeɣ rruḥ-is.

Terra-yas-d tayeḍnin tenna-yas :

-Nniɣ-am ala di targit kan i truḥ, ur ilaq ara ad tɣedreḍ di tnafa-

s.

Dayen tura fehmeɣ acu yeḍran yid-i, ziɣ d lmut ay mmuteɣ,

nekkini mačci d nekkini, nekkini d rruḥ-nni izedɣen tafekka-

inu, daymi ziɣ imdanen ur iyi-d ttwalin ara.

Nniɣ-as : a lmut ass-a walaɣ udem-im, acḥal d abrid i kem

mennaɣ, acḥal d ass i m-sawleɣ, kem ɣur-i ur d-terziḍ, tafekka-

w ass-a temmut ma d nekk yid-m ad dduɣ ɣer ddunit nniḍen.

Page 27: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

- 26 -

Lḥif yuran

Tayri-k ulac lemtel-is, uzleɣ, nudaɣ, muqleɣ di mkul amḍiq, di

mkul aḥriq, di mkul tiɣmert n ddunit, leḥnana-k a baba ur tt-

ufiɣ.

Anda-k ? anda-k ? udem-ik iɣab, fell-as la ttnadiɣ, ilem iyi-d

teǧǧiḍ, ḥed ur t-yeččur. Mennaɣ, mennaɣ, mennaɣ a baba wi

yeddan yid-k asmi k-wwin s ddaw tmedlin yid-k ad ṭṭseɣ i

lebda.

Ayen iyi-d-teǧǧiḍ wehd-i ? ur k-ɣaḍeɣ, a baba amek ara k-ttuɣ

? Lǧerḥ-ik d leɛwam ur yeḥli. Weḥdi ḥemleɣ ad lḥuɣ ger

yemdanen la ttḥewwiseɣ ɣef udem-ik neɣ udem yecban udem-

ik neɣ ṣṣifa yecban ṣṣifa-k.

Xas akken ur yelli win i k-icuban, ttkellixeɣ iman-iw, ad dduɣ

deffir lexyal i ileḥḥun, nekk si deffir la ttazzaleɣ alamma ukiɣ-

d si tnafa, dɣa imir leḥzen ad yeččar ul-iw. Imeṭṭi deg-i yekfa

lumaɛna allen-iw zgant ttaǧwent-d, ẓrant d imeṭṭi kan ara

iṣebbren ul-iw.

Ɛuhden-iyi wuḍan ur kkawent wallen-iw i lebda, tamuɣli anda

truḥ ad tt-mlil d wudem-ik, anwa yennan truḥeḍ, temmuteḍ,

nekk yid-i dayem telliḍ.

Page 28: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 27 -

Di tsusmi n ṭṭlam, mkul mi d-telli tewwurt, ad tekcem tafat n

tziri iwakken ad waliɣ udem-ik, ad iyi-twanṣeḍ di ṭṭlam n

wuḍan ɣezzifen i d-yettarwen tasmuḍi ineqen asirem-iw,

lumaɛɛna mi walaɣ udem-ik leḥnana deg wul-iw tessefsay

teqseḥ d uqerrif n wuḍan n ccetwa.

Kerheɣ tafsut acku deg-s i luleɣ, kerheɣ talalit-iw imi di tefsut i

d-tella, kerheɣ tafsut imi deg-s i yi-iǧga baba ɛzizen fell-i.

Di teḍsa n wuglan la ttnadiɣ ɣef ucmumaḥ, anwa-t ? anwa i d

argaz deg-wen ad yili am baba ! Ḥemleɣ-k, ḥemleɣ-k a baba ur

tesɛiḍ azref iwakken ad truḥeḍ wa d-teǧǧeḍ ilem yeččuren d

urfan.

Ḥemleɣ-k mebla tilas a win i yi-fkan tudert, telliḍ d tala n

lferḥ-iw.

Yeɣli-d ṭṭlam, muqleɣ d asawen, itran, tiziri wunsen-yi amzun

d tiglit i lliɣ. Tiziri tekna ɣer lqaɛa ger wafriwen-is tewwi-yi

nleḥḥu di tmurt ur ssineɣ, nekcem taddart leɛmer walaɣ. Zdat

yiwen uxxam tessers-iyi, tawwurt fell-i teldi-d. Si lebɛid tban-

iyi-d tafat amzun deg-i la ttraǧun. Kecmeɣ, mmuqleɣ, ul-iw

yedduqqes, inṭeq-d ɣur-i ṣṣut, ɛeqlaɣ-t wagi d baba ɛzizen fell-

i, yenna-yi : ur kem-ǧǧiɣ a yelli, d Ṛebbi i yebɣan akka, kkes

leḥzen deg wul-im ! Ḥṣu ḥezneɣ ma tḥezneḍ, ferḥeɣ ma

tferḥeḍ, aki tura ! Rziɣ-d kan ɣur-m di targit akken ad twaliḍ

udem-iw i tcedhaḍ, ḥusseɣ i lefraq-nni i kem-iqerḥen, ayen truḍ

fell-i ḥed ur t-iwala ala nekk d Ṛebbi, ḥṣu kan zgiɣ yid-m lliɣ.

Ukiɣ-d si targit ur s-nniɣ ayen bɣiɣ, mačči d lebɣi-w mi fkiɣ

lebɣi i layas, ǧǧan-yi wid ḥemleɣ, yeǧǧa-yi lebɣi-w ur d-yegri

deg-i wufud, ɛyiɣ di nnhati, ɛyiɣ di tlufa yettnadin fell-i, mi s-

nniɣ ad ttuɣ layas ad d-afeɣ ugur yurez-iyi lebɣi-w. Wehmeɣ a

baba ayen i yi-ssefcalen widak igullen ad yi-sseɣlin.

Page 29: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 28 -

Semmeḥ-iyi a baba, dayen ur zmireɣ, yekfa deg-i lǧehd, nɣan

deg-i asirem, ur ǧǧin deg-i s wayes ara qableɣ azekka, lmut-ik

tehlek-yi, lɛibad ur ǧǧin deg-i tudert, skerhen deg wul-iw

leḥmala, nfan leḥnana, lehna, tasusmi kksen-as azal di tudert-

iw n yal ass. Ayen akka tamuɣli n medden akk ɣur-i, tismin,

leḥsed yis budden-iyi, ula d wid ḥemleɣ glan yis-i, bɣan akk ad

fehmen, ma ur fehimen ad d-snulfun.

Tezriḍ welleh ar ɛyiɣ, sedhuyeɣ kan iman-iw, i kečč a zzman

ur tɛeyiḍ deg-i ? Tura xdem i k-yehwan ma d kečč a lmektub

kemmel-as i lmeḥna-w. temẓi-w i wumi trebbaḍ lemḥan mebla

leḥnana kemmel-as alamma tsellaw, ddunnit-iw tessegrarbeḍ-tt

s lekmal, sexreb-itt ur ttaǧǧa deg-s axeclaw. Ma d asirem-iw

tesruḥeḍ akken d iceqfan, yis-s kemmel-as i yiẓri-w alamma

yekkaw, a zzman serwet deg-i akken i k-yehwa.

A lmektub kemmel-as i rruḥ-iw, dayen ssem-ik ur yettqiri,

kemmel-as ar daxel i wul-iw, lhiba-k ɣur-i teɣli, dayen teɛreq

lbenna n tudert. Tuǧweḍ-iyi-d leḥzen deg-i yefti, alami yeɛreq

deg-s lebɣi-w.

A zzman, sehlek-iyi akken i k-yehwa ur mazal lebɣi-w ad

yedduqqes, ma d ul-iw yemmut xas akken yedder. Dayen tasa-

w tura tulwa, deg usirem ul-iw yefles, xas akken tudert teswa

lumaɛna aṭas deg-i teqqes.

Leḥzen mi yeffud deg iẓri-w i yeswa ma d jjiq deg wul-iw i t-

yekkes. A zzman rnu-d ma tebɣiḍ dayen ur mazal ad ḥesseɣ,

siwel-as i leḥzen fell-i ad yernu ad yifiḍ, dayen di tɛekkemt n

tudert serseɣ, ma d kem a ddunit deg-i testehzaḍ yerna ur

zmireɣ am qezzbeɣ, ma mazal deg-i ciṭ ur kem-ttɣaḍeɣ,

qazzem-d ɛuhdeɣ-kem ar d am-t muddeɣ.

Page 30: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 29 -

A zzman siwel-as i leḥzen, Roza wehd-s ad yeḥmel, ini-as

balak ad yettu ṣṣura s iɣeblan as-ikemmel, ma d udem-is, ini-as

mi t-yeẓra s imeṭṭi ad t-yessekfel, ma d ul-nni amcum i wumi

teḍra, in-as qrib ad yemḍel.

A zzman ur mazal ad ɣiḍeɣ iman-iw, ɛuhdeɣ Ṛebbi ur mazal ad

ttruɣ, ur mazal ad amneɣ lɛebd di ddunit, dayen ur mazal ad

amneɣ ul-iw, tid i yi-ixdem ad asent-cfuɣ, mazal kan ad d-aɣeɣ

lqid i yimi-w iwakken di lehḍur ur d-rennuɣ, ma d tamuɣli-nni

akken deg iẓri-w ad as-d bnuɣ zzerb s umendil n layas iwakken

ad yemḥu usirem deg wul i lebda.

A ṣṣalḥin n tmurt-iw ar ɣur-wen ɛennaɣ a Sidi Sadi

Ubelqacem, Ṣalḥin, sadatt anda ma tellam, serḥet-iyi ad ruḥeɣ,

ɛemdeɣ ad mmteɣ d taɣribt imi tamurt-iw ur iyi-tefki lḥeq-iw.

Aṭas aya i ṣebreɣ, yegguma wul ad yesteɛfu iɣaḍ-iyi meskin ur

yefhim d acu i yeḍṛan yid-s, allaɣ-iw yezga icewwel ula d netta

ur yufi ixef i ddunit-iw.

A yemma, a taḥnint n wul-iw, mmel-iyi anwa abrid ara awiɣ,

ur ufiɣ amwanes deg wuḍan ɣezzifen, ugadeɣ ur iɛeyyu deg-i

ɛawaz, ur iɛeyyu deg-i unazeɛ d nnhati, ugadeɣ s aẓekka yid-i

ad ddun.

Si Muḥend wi k-id-yeḥyan, wi k-yefkan tudert xas yiwen yiḍ

ad iyi-twanseḍ di lweḥc akked lxiq ttidireɣ yal iḍ, ad k-d-ḥkuɣ,

ad runt wallen-ik. Ad d-taseḍ s usefru ad tdawiḍ ul-iw seg

leǧruḥ ad yeḥlu, afus-ik ɣef lǧerḥ ma tesserseḍ-t, d ajeǧǧig deg-

s ad yemɣi, siwa keč ara ifehmen ayen yellan, yuɛer uwḥid ur

nesɛi lwali, ula d Ṛebbi i t-id-ixelqen yettu-t.

Ɛfu-yi a Ṛebbi ma di lehḍur cḍeɣ ar ɣur-k ttnaǧiɣ, talwit ahat

ad tt-afeɣ ar ɣur-k dayem deɛɛuɣ, deg-i ur tettakeḍ afus. Ẓriɣ ur

Page 31: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 30 -

lliɣ deg wid tḥemleḍ, ẓriɣ ur uklaleɣ leɛfu sɣur-k, ur ẓriɣ ayen

deg-i i tetabaɛ deɛwessu, lehlak-iw ḥed ur as-yufi ddwa, la ṭbib

la ṭṭaleb. Kra n wayen teɛteb terwiḥt ar tagara ur tɣellet, yuɣal-

iyi lḥif d abernus, mi d-tewweḍ tefsut nniɣ-as ad tifrir fell-i

tagut, ziɣ fell-i yeggul alamma d aẓekka. Mi iɛedda ugeffur, ad

d-yecṛeq yiṭij, akka i ttṣebbireɣ ul-iw almi i d-ufiɣ teǧǧa-yi

temzi.

Henni-yi a rruḥ, d lxiq deg-i i d-trennuḍ, teẓriḍ ul-iw d amuḍin,

ɣedren-iyi wid-nni i wumi fkiɣ laman, ǧǧan-yi di ṭṭlam ger

yiberdan. Zhu, lferḥ amek iga? Nekk yid-s ur d-mlaleɣ, a wid i

yi-ihudden lsas, wekkleɣ-awen lḥif i yi-yuran, dayen yemmut

wul-iw fell-awen, ddnub-iw yid-wen tewwim-t, azal n tudert

ɣur-i yeɣli, lukan kan ad medlent wallen ad yertiḥ wul deg

usawen ur nettfakka, nekk daɣen ad henniɣ seg wuguren i d-

yettlalen yal ass i d-iteddun akked yicerriqen n yiṭij i d-yettalin

mkul tasebḥit.

A Ṛebbi ay awḥid, a win ur nesɛi acrik, ma mazal deg-i later i

lebɣi keč tezriḍ d acu-t, siwa ayen-nni i ak-ḍelbeɣ, fiḥel ma

nniɣ-d d acu-t, fiḥel ad sruɣ tinna i iyi-d-isɛan. A Ṛebbi ɛyiɣ,

wis ma ad tifrir tagut fell-i, tḍal-d fell-i tewser d tinigit ɣef lḥif-

iw.

Aḥeq ṭṭlam d usemmiḍ i iḥedren i mkul tawaɣit iyi-yuran, aḥeq

asm’akken umneɣ taḍsa n wuglan, aḥeq ayen akk yeḍran, aḥeq

irgazen-nni yettbeddilen, yeskiddiben, ur nesɛi awal, aḥeq

tilawin-nni yettqabalen lḥeq s lbaṭel ma mazal ad geɣ azal i

wemdan yettgallan s wayen ur yumin, daɣen ur mazal ad

yedduqqes usirem-iw xas d acmumeḥ ɣef wudem-iw.

Ayen akka ur cubaɣ imdanen meṛṛa ? Wa yeṭṭes yettargu, wa d

wis sin la izehhu, ma d nekk iɛuhed-iyi ɛawaz ur ifureq lecfar,

Page 32: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 31 -

mi s-nniɣ teɛedda ccedda, tufrar tegnawt ad afeɣ d asigna

aberkan i yi-yedlen, ziɣ urɛad kan i d-yelḥeq. Ayen a Ṛebbi ur

sɛiɣ amur di tudert yelhan, deg ucmumeḥ i d-yettalin deg wul,

winna i wumi ɣezzif leɛmer.

Deg wallen-iw cerrgent-d tiregwa n yimeṭṭi, lḥif-iw d bab n

wul-iw d imezgi yugi ad yeffeɣ, yufa tala deg-s aman din

yeḥya am sselṭan, iḥerrem ɣef wudem-iw taḍsa. Isles-iyi lekfen

ur mmuteɣ, yehda-yi tamḍelt, lebɣ-iw ur tt-yebɣi, yebna-yi

aẓekka icebbeḥ-it s lwerd d lyasmin, yenna-yi : aẓekka mačči i

kem, ass-a ad awiɣ taḥbibt n wul-im. A yemma ɛzizen fell-i

temmut temzi-w ur tuklal tasmuḍi n wakal, temmut temzi-w s

ufus-iw serseɣ ijeǧǧigen ɣef uẓekka-s, feṛseɣ cebbḥeɣ axxam-

iw i tewser, ul-iw, allaɣ-iw ur tt-bɣin, i terẓageḍ a temɣer a

taḥbibt n tmara, a tina a yi-ẓẓuɣren i lebda, mennaɣ lukan

temẓi-w ur temmut.

i iɛddan deg yiseggasen, i ineqsen di leɛmer tafat ur d-tḍal fell-

i, ur ɣelteɣ ayen akk ɛetbeɣ, ayen a zzher-iw ur d-teddiḍ di

tlalit-iw. Asmi d-luleɣ yeḥzen, yeqber igenni, lebṛeq, rɛud d

igefren, urfan assen i d-ddan yid-i, mačči d nekk i ten-ibɣan,

lukan nesɛi lxetyar di tlalit, tafat wellah ur tt-ttisineɣ, acḥal d

abrid i s-nniɣ a yemma ayen i yi-d-tesɛiḍ ?

Talalit-iw d ilili, ddunnit-iw ur tesɛi azal, ayen akk mennaɣ di

temẓi ur telḥiqeɣ, anda i greɣ aḍar, ad yames. Mi lḥiɣ aqdim ad

ɣliɣ, weḥceɣ ayen i d-ileḥḥun, weḥceɣ deɛwessu ur ttwalaseɣ,

weḥceɣ ddnub n wayen ur xdimeɣ.

Segmi lliɣ di dduḥ i ttruɣ ar ass-a mazal ur kkawent wallen-iw,

a yemma ur tesɛiḍ ddnub di tlalit-iw, ixleq-iyi-d Ṛebbi s yir

tawenza, mi friɣ ugur ad d-afeɣ aqettun yegguni-yi. Daɣen ass-

a terziḍ-d ɣur-i amzun iḍelli kan i k-furqeɣ, ass amenzu deg-i i

d-luleɣ aṭas i d-tɣessbeḍ tikli ɣur-i, fell-i ur teɛzizeḍ yehwaya-k

Page 33: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 32 -

kan ad d-tettɣawaleḍ ass-a daɣen terziḍ-d ad teẓmeḍ allen-iw,

ad teqqseḍ ul-iw, ad terrẓeḍ asirem-iw, ad takreḍ aseggas di

leɛemer-iw.

Ayen a yemma ur cbiɣ tizyiwin-iw, dayen teggul cedda ur yi-

teǧǧi, turez ixef-iw, ifat-iyi akk ayen bɣiɣ, ih lebɣ-iw la

yettazzal gummeɣ ad t-leḥqeɣ. Aqel-iyi ḍaɛeɣ di lebḥer n

lexyal-iw, ur ufiɣ win ara yi-sseknen abrid ara awiɣ, abrid

yessufuɣen. Walaɣ targit ger yiberdan ḥeṣleɣ d ṭṭlam i iyi-d-

yezzin la ttsuɣuɣ ḥed ur d-yesli, xas akken lɛamma tezzi-yi-d,

amzun ɛuẓẓgen, s yifassen-iw la ttwehhiɣ, hed ur yi-d-iwala

amzun ḥed ur d-yettwali. ttidireɣ ger tudert d lmut, wid

yeddren ur ttḥussun yis-i, wid yemmuten ur yi-wwin gar-asen.

Ḥed ur iyi-yebɣi, tudert tebra-yi lmut tugad-iyi, Ṛebbi yettu-yi

nekk ḍemɛeɣ tudert neɣ lmut. Ih ḥeṣleɣ-d gar-asent.

Tamurt-iw, semmeḥ-iyi kem daɣen, ass-a ad kem-ǧǧeɣ, ad

ruḥeɣ, semḥeɣ akk lbaṭel-nni ddreɣ, lbaṭel-nni walant wallen-

iw, semḥeɣ i leǧruḥ-nni i iɛebba wul-iw, ass-a ad semḥeɣ i

iseggasen-nni n lemḥani, awi-d kan ad ruḥeɣ ad ttuɣ yir tudert,

awi-d kan ad ttuɣ yir amḍiq, anda akken ur yeǧǧuǧug usirem,

ur d-yettlal, ur yettnerni, ur yettwali tafat, awi-d kan ad ttuɣ yir

imdanen, widak yetthuddun lebɣi n yal amdan yesɛan ṭṭmeɛ

akken ad yimɣur, wa ad yesɛu ccan yiwen was.

Tamurt-iw, taddart-iw, ass-a ad ruḥeɣ, ad ruḥeɣ, ad ruḥeɣ anda

akken imdanen ur sɛin ara tazmart akken ad iyi-srun, ur sɛin

ara lebɣi akken ad iyi-sseɣlin, ur cliɛen ara ma ddreɣ neɣ

mmuteɣ, ma ferḥeɣ neɣ ḥezneɣ, ur yi-d-ttwalin xas akken zdat-

sen beddeɣ.

Ad ruḥeɣ anda akken temzi-w ur tettfakka, s aẓekka yid-i ad

teddu, kunwi, qqimet da ttwalit-iyi-d s lebɛid mi ara ttimɣureɣ.

Page 34: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 33 -

Tamurt-iw ḥemleɣ-kem, deg wul-iw, deg wallaɣ-iw, di rruḥ-

iw, ad tidireḍ d lexyal, yid-i ad tedduḍ, ad m-fkeɣ afus-iw ad

yi-tezuɣreḍ anda akken ad bnuɣ axxam i lebɣi-w. Tamurt-iw

kem d lesdaq i kesbeɣ, yid-i ad tt-awiɣ anda ara ruḥeɣ.

Ah, a tamurt n yiṭij ! saki-d lerwaḥ-nni yeṭṭsen yegguman ad

ldin allen i tidet iqerḥen. Taddart-iw ass-a ad ruḥeɣ, taqbaylit-

iw iyya ddu yid-i ad yi-twanṣeḍ di tmura ibeɛden.

Ad ruḥeɣ ad ǧǧeɣ zdeffir-iw ayen akk kesbeɣ, ǧǧiɣ-awen

lerbaḥ-nni ma ad yidir gar-awen i lebda, balak kan amer ad

yekfu yiwen wass, ad yenfu ula d netta, ad yeɛyu di yir niyya.

Ǧǧiɣ-awen leḥsed-nni s wayes i yi-tbuddem, yid-i ad awiɣ

leḥmala, lehna, ǧǧiɣ-awen amkan-iw akked 20 000 idinaren n

yal agur. Ad ruḥeɣ anda akken tafat n sbeḥ tesnernay niyya n

yal allaɣ n yal rruḥ.

Ad ruḥeɣ anda akken i d-tettlal tlelli acku ɣur-neɣ akken ad tt-

yekseb umdan ilaq ad yemmet, ad yejreḥ wul-is, ad

yettwargem, ad s-kksen leḥerma i d-yewwi deg idammen-is.

Tilelli-agi kesbeɣ, tagi s wayes ttidireɣ ur d-luleɣ yis, ur yelli

wi i yi-tt-id-yehdan d tarzeft.

Tidet kan ad tt-id iniɣ asss-a cencweɣ-tt-id, sɣerseɣ-tt-id s

ddreɛ ger yifassen n wid yebɣan ad yi-kksen lḥeq n tudert i ilaq

ad idireɣ ass-a. Bɣan ad yi-ḥerrmen deg yizerfan yekseb yal

amdan, acḥal d ass ttewwteɣ, ttwaregmeɣ, ttwaḥebseɣ, acḥal d

lbaṭel fell-i id-rnan, acḥal n ddel ɣef wayef i sebreɣ.

Tikwal feččlen ifadden-iw, lumaɛna tagara zgiɣ jgugleɣ di lxiḍ-

nni n usirem yettɛicin deg idammen-iw akked lebɣi-nni id

yettlallen mkul mi yemmut.

Page 35: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

- 34 -

Tirga

Mkul wa d acu i t-yessefraḥen di mkul ass ma d nekk d wid

yecban am nek ṣuḥnaɣ-d kan imeslayen nettaru-ten ɣef lkaɣeḍ

akked nnhati i d-itteddun di mkul awal ara d-yalin si lqaɛ n

wulawen-nneɣ.

Ur ẓriɣ ma d leḥmala n yimru, neɣ ttafeɣ-d kan kra n leḥnana i

yi-d-tettmuddu tira di lewqat-nni mi ara mlileɣ yid-s. Ḥemleɣ

aṭas lewqat-nni, allaɣ-iw amzun ihujer ɣer tiktiwin i ttaruɣ.

Amzun kesbeɣ lqaɛa d yigenwan. Weḥdi kan, ur yelli win ara

yi-snuɣnin, neɣ win ara yi-sserfun, ur yelli win ara yi-jerḥen

lebɣi-w; neɣ win ara d-yesrun allen-iw.

Ih weḥdi kan kesbeɣ kullec, ulac win ara yasmen deg-i, ih

ḥemleɣ aṭas lewqat-agi. Ttruḥuɣ aniɣer i bɣiɣ, ulac amkan i

ttaǧǧaɣ, deg igenni neɣ di lqaɛa, akk timura, ulac leɛesker, ulac

leḥkem, ulac leḥbus, ulac yir imdanen. Di lewqt-agi ḥemleɣ

mlih ussan n tefsut, ijeǧǧigen, leḥcic, ifrax… deg yizuɣar la

ttnezziḥeɣ, la ttazzaleɣ ḥed ur yecliɛ deg-i, ɣef leḥcic yeččuren

d ijeǧǧiǧen amzun d tazerbit fell-as gneɣ. Abeḥri d aḥlawan

yesseḥluy ulawen yerẓen. Igenni d ayla-w, tamuɣli-w truḥ s

lebɛid, ttwaliɣ ayen ur tettwalim, ttḥusuɣ ayen ur tettḥussum.

Ḥemleɣ ad qqimeɣ akka, wa ad ḥebseɣ akud akken ad qqimeɣ

kan deg irebi n tafut n tefsut. Ahat ad ɛerḍeɣ tatut iwakken ad

Page 36: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 35 -

mḥuɣ leǧruḥ izedɣen ul-iw, iwakken ur ttxemmimeɣ, ur d-

ttmektiɣ siwa lewqat-agi.

Ur d-qqar ala i tayri, akken tebɣu tḍul tudert acku ma telddiḍ-as

tawwurt ad truh dayen, ɣur-k ur d-tettuɣal, tayri melmi i d-

tesseqsa ldi-yas ul-ik d nettat kan a tafeḍ d tinigit n lewqat

iṣeɛben, ma tḥudreḍ-tt, ad k-d-tmud leḥnana.

Si lqaɛ n tsusmi sell-as i leḥmala ara k-d-tessawal iwakken ak-

d-temmel tudert-nni i ilaq ad tt-idireḍ, ad k-d-temmel ddunnit

ur nelli ɣef lqaɛ, nẓerr-itt kan di lexyal-neɣ.

Ugadeɣ yiwen wass ad iyi-yeǧǧ ula d lexyal-agi i kesbeɣ, ass-

nni ad tekfu ddunnit fell-i. Xas ttayseɣ tikwal, ul-iw yeččur d

asirem, ur ttruẓuɣ, ur ɣelliɣ. Tikwal mi ara ɛyuɣ weḥd-i am yal

taswiɛt mi ara bɣuɣ ad steɛfuɣ si tudert-iw n yal ass, ttawiɣ

yid-i yiwen umeddakkel, ameddakkel i d-yebna wallaɣ-iw. Ih,

akka i bɣiɣ ad yili, d aḥninan am ujeǧǧig n tefsut, ad t-id-kkseɣ

di leǧnan, ad t-ḥadreɣ am terwiḥt-iw, ad iɛic i lebda. Ur yezmir

ad iyi-beddel s tayeḍ, ad as-muddeɣ ul-iw d tarzeft n ṭul

leɛmer. Bɣiɣ ad yili yid-i di mkul lweqt, mi ara yi-d-sendfen

leǧruḥ-iw, ad yili d aɛessas ɣef lferḥ-iw, ad t-kesbeɣ d agerruj

ur nfennu.

Bɣiɣ ad yili d yiwen ur nreffu, ur nemqit, d yiwen yesɛan tissas

akked tirugza, ad yili d tafat ara iceɛlen tudert-iw, ad ḥasseɣ i

leḥnana-s di mkul tamuɣli, ziɣ tudert d lɛali-tt, mennaɣ yid-s ur

tettfakka, lukan ayagi akk d tidet mačči d asirem.

Yettawi-yi-d tajeǧǧigt mkul taṣebḥit, yettaru-yi-d lehdur

ḥlawen, d walen ẓiḍen am tamemt ur tettuɣ asmi yi-d-yenna :

"Tajeǧǧigt-iw ad am-d-aruɣ akken kan ad am-d-iniɣ ḥemleɣ-

kem, ass-n amenzu mi nemlal, tbaneḍ-iyi-d d lmalaykat, allen-

im, tamuɣli-m, acmumeḥ-im, lehḍur-im… ayagi akk yettawiyi-

Page 37: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 36 -

d ayen yelhan, si lqaɛ n yiẓri-m yecban itran teqqareḍ-iyi-d "

awi-d afus-ik deg-s ad ṭṭfeɣ", mi ara yi-d-tiniḍ " ḥemleɣ-k ",

ttḥussuɣ iman-iw d agellid ay lliɣ, kem daɣen d tagellidt siwa

kem i yellan di lberj-iw.

Tajeǧǧigt-iw, ulac win iyi-fehmen hala kem, ih kem i yeččuren

tudert-iw iḥeznen d lferḥ, d kem i icerken yid-i lqerḥ-iw d

lferḥ-iw, d kem i iṣebbren i wurfan-iw.

Kem d tayri-w, d tawacult-iw, d ddunit-iw, ddunnit-iw n lebda,

Ṛebbi yeẓra rrbeḥ-im d rrbeḥ-iw ayen i kem-iqerḥen, iqreḥ-iyi,

lferḥ-im d lferḥ-iw daɣen. Ur bɣiɣ tayeḍ ḥala kem, tajeǧǧigt-iw

xas akken uggadeɣ azekka, lumaɛna ad xedmeɣ yal ass, yal iḍ

annect-a akk i kem, ẓriɣ nesɛa yiwet tikti, ẓriɣ, yerna umneɣ

belli tayri-nneɣ ad tennerni yal ass ɣef wannect-a ur

nettemfaraq" .

Yenna-yi-d daɣen : "Lukan ad tzewǧeḍ yid-i Ad am-sselseɣ tayri-w deg uḍad-im D taxatemt n 22 kara Lukan ad tzewǧeḍ yid-i S ddaw iḍaren-im ad knuɣ Ddunnit yelhan ad am-tt-id muddeɣ D lemlak ɣlayen I lebda ad am fkeɣ lferḥ Lukan ad tzewǧeḍ yid-i Ad am-buddeɣ ddunnit-iw I lqerḥ akked lferḥ Yal iḍ ad ninig anda yebɣa wul-im Lukan ad tzewǧeḍ yid-i Am yiṭij ɣef tjeǧǧigt D kra icerriqen yeḥlawen Id-yettrusun tikwal Deg ussan-im iḥeznen neɣ ẓẓayen

Page 38: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 37 -

Ad d-aseɣ ad am-d-awiɣ ciṭ n lferḥ Lukan ad tzewǧeḍ yid-i Ad kem ḥadreɣ seg ukukru Ad teqqimeḍ deg wul-iw Siwa kem d tameṭṭut n lebɣ-iw Tezriḍ lehḍur-iw ffɣen-d seg wul Ad am-d-iniɣ kan iwakken ad-aseɣ Ad d-ḍelbeɣ afus-im Sɛiɣ kan lehḍur-agi Ad ten-in-awiɣ yid-i Ur ksibeɣ la adrim, la lerbeḥ niḍen . Sɛiɣ kan tayri ad am-ttmuddeɣ i lebda"

Ass amenzu, ijbed-iyi-d s tmuɣli-s ɣur-i, mi iɛedda was lebɣi-w

yettimɣur akken ad t-waliɣ, yettnuɣni lxaṭer-iw ma ur t-walaɣ.

Yuɣal-iyi d tanumi, deg-s i d-tlul leḥmala. Yiwen wass yezdeɣ

ul-iw am takurt n lḥamu yessefsayen agris, mi ara nemlil,

ttwaliɣ-t mkul iḍ di targit. Ttḥussuɣ lliɣ ger tlawin yezhan. Mi

faqeɣ yebɛed fell-i, ad d-afeɣ iman-iw ttɛummuɣ di leḥzen ur

nesɛi lḥanna, ih leḥzen mi d-yedel ul-iw, ad d-ɣiwleɣ ad ldiɣ

tawwurt, ad t-ssufɣeɣ uqbel ad iyi-ixneq, ad medleɣ allen-iw

alamma iban-d wudem-is. Mi d-yecmumeḥ ɣur-i ad yernu ad

yi-d-ixezzeṛ s wallen-is dɣa din i ttenṭarayeɣ, yid-s tettuɣ d acu

i lliɣ ttḥussuɣ ikseb-iyi, imlek-iyi. Ur ẓriɣ d acu i d-ijbden ayen

akk yellan deg-i ɣur-s. Ẓriɣ kan yuklal ad ɛetbeɣ fell-as

iwakken ad d-ters tmuɣli n wallen-is fell-i ɛemdeɣ ad muddeɣ

akk sɛaya i sɛiɣ lukan kan lliɣ d tamarkantit.

S leḥmala-s i yessefraḥ tirga-w ttmenniɣ ur d-ttakiɣ, mi d-ukiɣ

ttendemmayeɣ, ul-iw yuɣal d axxam-is.

Asmi ara nemlil di ddunit n tidet, ad as-d-cnuɣ tizlit n tayri, tin

akken ara s-yefken tudert mkul mi ara yebɣu wul ad t-yennal.

Leḥmala akken d-nniɣ, tettas-d seg wul, din i s-fkiɣ tudert i

Page 39: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 38 -

winna i ḥemleɣ, xedmeɣ-t-id akken i bɣiɣ. Ulac ayen ɣlayen

am tayri n win ɛzizen, ur s-qqareɣ ala, ur s-ttseriḥeɣ ad truḥ, ad

tt-ḥadreɣ akken ur tettemttat asmi ara mmteɣ.

Mi d-mmektiɣ belli ulac-it ttruɣ, reffuɣ, ad ttḥulfuɣ s tasmuḍi

di ṣṣura-w, dɣa din ad ɣiwleɣ ad kelxeɣ ul-iw daɣen amzun d

ṣṣeḥ yid-i i yettɛici.

Ih d ṣṣeḥ yid-i i yettɛici, mi ara iliɣ s ddaw liẓar-inu axuxi,

selleɣ-s ihedder-iyi-d ɣer umezzuɣ-inu, yeqqar-iyi-d : Eǧǧ-yi

ad ɛiceɣ di tirga-m, efk-yi tudert xas d lexyal ad idireɣ deg

wallaɣ-im. Yesɛa yiwen ṣṣut d aḥninan, ttmenniɣ ur iḥebbes

lehḍur, ɛuhdeɣ-t ur s-ttekkseɣ tudert alamma yeǧǧa-yi netta.

Mi d-yerza fell-i naddam, netta daɣen iteddu-d yid-s yelsa-d

abernus n leḥrir, yewwi-yi-d ijeǧǧigen yerna-yi-d taxatemt.

Ferḥent wallen-iw armi i d-runt, yeṭṭef tajeǧǧigt di tidak i yi-d-

yewwi yerra-tt deg ucebbub-iw, rniɣ muddeɣ-as afus-iw isles-

iyi taxatemt n leḥmala-nneɣ, yenna-yi : ul-iw, a rruḥ-iw, ṣṣura-

w akk inem, deg-m ad idireɣ, ad ḥyuɣ d agellid n ddunnit-im.

Mi d-lliɣ allen-iw, ur d-ufiɣ la tajeǧǧigt deg ucebbub-iw, la

taxatemt deg uḍad-iw. Ḥezneɣ imi ulac-it, taqsiṭ-iw ur tt-

fhimeɣ, tuklal ad tt-aruɣ s yisekkilen n ddheb ɣef twerqtin n

wussan yessewhamen, ussan yellan d inigan ɣef tayri-w, uɣaleɣ

ur setteɣ, ur teseɣ, ur tteffɣeɣ, ur xeddmeɣ, bɣiɣ kan ad ṭṭseɣ

mkul mi i d-ukiɣ.

Ur ttxiqi a yul-iw sɛu leqniɛa deg wayen i ak-yuran ur ttuɣal d

amecṭuh nekk sneɣ-k d ameqqran, iyya ad as-naru, ad as-neḥku

ɣef lewqat-nni mi ur yelli yid-neɣ. nniɣ-as :

"Kečč d yiwen ur tesɛiḍ wis sin, iḍebɛ-ik uḥeddad yemmut,

nudan di mkul timura ur ufin lemtel-ik, d afzim siwa nekk i t-

Page 40: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 39 -

ikesben, kečč d icerriqen n yiṭij i iyi-d-ittmuddun lbenna akked

ufud s wayes ttidireɣ, kečč d targit-iw mi ara medleɣ allen,

wissen ma telliḍ s tidet, bɣiɣ a k-waliɣ di tafat, ad yi-teṭṭfeḍ

afus-iw, ad nelḥu ur nezri sani ẓriɣ kan assen ad ferḥeɣ axaṭar

yid-k i lliɣ, abrid ɣezzif, yeččur d ijeǧǧigen n tefsut akked

leḥcic azegzaw i d-yettarran rruḥ ma yemmut, icerriqen n yiṭij i

ɣ-yeskikiḍen ur bɣiɣ ad aɣ-ǧǧen, ifrax la ɣ-d-ttmuqulen usmen

seg leḥmala-nneɣ, targit-iw ur tfaz, maɛna sser-is imi yid-k i

lliɣ"

Akka ḍebqeɣ tawriqt deg-i s-uriɣ, ṭṭfeɣ-tt s yifassen-iw, serseɣ-

tt ɣef wul-iw, imir ṭṭṣeɣ.

Rǧiɣ-t ur d-yerzi fell-i di targit, mi d-ukiɣ tasebḥit, ufiɣ-d

tawriqt ur telli ger yifassen-iw muqqleɣ akka d wakka ur telli,

Refdeɣ taduli ur telli refdeɣ tasumta ufiɣ-tt din, ur fhimeɣ d

acu i tt-yewwin ar din, mi tt-lliɣ, wehmeɣ mi walaɣ tura anda

ur uriɣ!!!

Yura-d :

"Suref-iyi imi ur d-rziɣ ɣur-m di targit rziɣ-d ar tidet akken ad

ɣreɣ tabratt-im, nekk daɣen ad am d-aruɣ akken ad am-d-iniɣ s

tidet i lliɣ mačči d tikerkas, hewes ger wid i am-d-yezzin ad yi-

d-tafeḍ !"

Yiwen was ldiɣ-d allen-iw testulles-iyi-d yiwet n tafat dɣa

ɣawleɣ ɣelqeɣ-tent. Muddeɣ ifassen-iw ṭṭfeɣ-d udem-is s

yiḍudan-iw selfeɣ i ucebbub-is, lecfur-is, allen-is, leḥnak-is…

Ciṭuḥ akka s yifassen-is yeṭṭef-d ifassen-iw, ḥusseɣ s yiwet n

lḥamu di ṣṣura-w, yenna-yi lldi allen-im nekk ur kem-ṭṭuruɣ,

ma temmuqqleḍ-iyi-d ad d-yeḥyu wul-im akken ur nesɛi tudert,

ma teddiḍ yid-i ad am-ffkeɣ ul-iw d inigi n tayri-w. muqqleɣ-t

Page 41: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 40 -

ɣer wallen-is seḥrent-iyi, muddeɣ-as afus-iw nniɣ-as : yid-k ad

dduɣ, yid-k ad yefnu leɛmer.

Yewwi-yi ɣer yiwen umkan anida akken i d-tlul leḥmala, yesɛa

allen yecban lebḥar deg-sent unageɣ ɣer lqaɛ n wul-is dinna

ufiɣ tala, muddeɣ ifassen-iw ad sweɣ yenṭeq-d ɣur-i ṣṣut

yenna-yi : aman-agi mačči am wiyiḍ, ilaq akken ad ten-tesweḍ,

ad tmuddeḍ asfel, asfel ara m-ḍelbeɣ d leḥmala-inem, ad tt-

ẓẓuɣ d ajeǧǧig zdat tala-agi i yellan deg wul n win im-imudden

afus-iw, ma ur teqqur tala ur yettɣar ujeǧǧig, tala daɣen ur

tettɣar ma tmuddeḍ leḥmala-m d asfel.

Akka i ẓẓiɣ leḥmala-w deg wul-is mi akken i swiɣ aman ara yi-

fken azref akken ad iliɣ wa ad idireɣ d tajeǧǧigt deg wul-is.

Serseɣ aqerruy-iw ɣef tayet-is, rniɣ ṣubbeɣ-tt-id ciṭuḥ, dɣa din i

sliɣ i wul-is yekkat amzun, amzun ihedder-iyi-d, yeqqar-iyi-d

"ḥemleɣ-kem", muqqleɣ-t-id ɣer wallen-is, ur d-nṭiqeɣ, amzun

qqareɣ-as "nekk daɣen ḥemleɣ-k", ur d-yufi acu ara yi-d-yini,

imir isuden-iyi anda akken yettnernay lebɣi, ul-iw yekkat,

ṣṣura-w akk tergaga, ḥusseɣ i tizeḍt amzun d tamment i ččiɣ.

Di sin nlul-d deg yiwet n ddunit ur necbi tiyiḍ, deg wasmi rsent

wallen-iw ɣef tid-is, isem-is uriɣ-t s idammen-iw, yis-s i

ttɛiciɣ, tura ẓriɣ d netta i d lexyal-nni i ttemliliɣ di tirga-w.

Ih, keččini, akked ttɛiciɣ acḥal aya, keč d tawizet-nni i d-kkseɣ

ger yiẓra, tinna ɣef wayef ttnadint meṛṛa tlawin, mi sliɣ i ṣṣut-

ik, ttafraḥeɣ, teɣlayeḍ, teɛlayeḍ tesɛiḍ azal di tudert-iw.

La smeḥsiseɣ i wayen i yi-d-yezzin akken ad amneɣ ma d tidet

neɣ di targit i lliɣ, akken ad fehmeɣ ayen yeḍran yid-i,

skecmeɣ afus-iw ɣer daxel n tqemeǧǧet-ik, serseɣ afus-iw ɣef

wul-ik dɣa din tedduqseḍ, tura umneɣ telliḍ yid-i.

Page 42: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 41 -

Ufiɣ-k-id a winna yerran azal i tmuɣli-w, a win yesnernayen

lebɣi, cukkeɣ d tagi i d tayri, tina akken i yesseḥman ṣṣura-w

mi akken imdanen meṛṛa yenɣa-ten usemmiḍ, tinna akken i yi-

fkan swiɣ mi akken imdanen meṛṛa fuden.

Ger ifassen-is yeṭṭef-iyi, ayen akk yettengugun yeḥbes, nella

kan nekkni di sin, di tsusmi i aɣ-izzuzunen nefka lebɣi i wayen

nettḥussu, nmud tilelli i wulawen-nneɣ akken ad nidir lewqat

ur nezmir ad nettu, lewqat deg-i tettnerni leḥmala, ih leḥmala-

nni tufa lebɣi-s deg-neɣ.

Xas akken yekkat ugeffur, xas akken yella usemmiḍ, medden

akk ḥussen-as, ma d nekkni tedlaɣ-d lḥamu-nni i d-yulin si lqaɛ

n lebɣi, i aɣ-yewwin anda ur nebɣi ad nuɣal, nebɣa kan ad

neqqim dinna.

Allen-ik, allen-ik ttbeṛṛiqen yitran deg-sent, ini-yi d acu i bɣant

ɣur-I ? Mkul mi t-walaɣ ad iyi-teṭṭef tawla, ẓriɣ aṭas i iyi-

zwaren ɣur-sent, zriɣ aṭas i mmuqlent i wumi heḍrent, i wumi

fkant asirem uqbel-iw, ul-ik daɣen ulac anda ur inuda ara, ur

yeǧǧi timura ibeɛden, acḥal d yiwet tewwiḍ yid-k, acḥal d

yiwet i wumi tefkiḍ afus-ik, teḍsiḍ yid-sent teččiḍ yid-sent,

tezhiḍ yid-sent uqbel-iw, ass-a tnudaḍ-d fell-i, d nnuba-w

daɣen wissen kan ma ad d-awiɣ i tudert-ik ayen yemxallafen

ɣef tid i iɛeddan, neɣ yiwen wass daɣen ad rnuɣ ɣer tidak

yemmuten. Ur bɣiɣ ad mmteɣ deg wul-ik, ur bɣiɣ ad rnuɣ ɣer

tidak i wumi tekkseḍ tudert, i tesbeɛdeḍ ɣef wul-ik akked

wallen-ik.

Bɣiɣ ad ɛiceɣ yid-k, ad nezhu ussan akked wuḍan siwa nekkni

di sin ad aɣ-d-llint meṛṛa tewwura, lmalaykat timaɛzuzin ad aɣ-

d-zzint, ad ḥebseɣ leweqt ur ileḥḥu d leqrun nekkni kan di sin

la nzehhu, ad ṛwuɣ yid-k tudert ifazen. Keč mačči am wiyiḍ,

Page 43: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 42 -

keč d iṭij mi ara d-yecreq ur yi-ttḥerrim di cebaḥa-inek, ur yi-

ttḥerrim di ṣṣut-ik, ad ak-ffkeɣ lehna, leḥmala, leḥnana, talwit i

wussan-ik i ak-d-yeqqimen.

Tamuɣli-k tessefraḥ-iyi, ul-iw yid-k yezha, ttxiqiɣ ma ur k-

walaɣ, ayen akk i mennaɣ yid-k i s ḥusseɣ. Asmi ara yi-d-tiniḍ

ruḥ-d ad kem-waliɣ, ttḥiriɣ ad yali wass, tasebḥit mi ara d-

kkreɣ ttawiɣ-d acmumeḥ ɣef wudem-iw. Acḥal i tettibnin

tudert-iw yid-k, ufiɣ-d ddwa n leǧruḥ-iw, mennaɣ ad kecmeɣ

ɣer wul-ik ad waliɣ ayen ur d-yenni yimi-k. Mi ara waliɣ

tecmumḥeḍ-d ɣur-i ttmenniɣ-d kan yiwet n tɣawsa, ad sersseɣ

iḍudan-iw anda akken i d-yedduqus wul-ik.

Tenniḍ-iyi-d ad ruḥeɣ fell-am ur ttɛeṭṭileɣ, ass-n mi tesrafgeḍ

ul-iw fell-ak i yekkat, tasa-w tergaga mi tbeɛḍeḍ fell-i.

Tuɣal-iyi lɣerba d taxṣimt, qqaren wi i ibeɛden ɣef wallen

yettbeddil, wissen keč ul-ik fell-i ma ad ibeddel.

Aḥeq isem-ik quddreɣ, aḥeq lɛehd-nni ik- fkiɣ d yes ur ǧǧiɣ,

aḥeq ddunit-iw yid-k cuddeɣ ma qebleɣ tayri d wiyiḍ. A tamurt

siwel-as ɣur-i ad d-yuɣal ɣef weɛziz tejreḥ tasa, am seksu deg

wayeg i ixus lmelḥ, akka i tga tudert-iw ma ur telliḍ yid-i. yid-k

i yezha wul-iw ḥusseɣ i lefraq-inek. A tamurt n yiṭij iseḥmuyen

ulawen yenɣa usemmiḍ, siwel-as i weɛziz ɣur-i ad d-yuɣal ini-

as yeccedhak lxaṭer, ccedhaɣ tamuɣli n wallen-ik tayri n wul-

ik, leḥnana n yifassen-ik..

Nudaɣ, ḥewseɣ am tayri-k ur tt-ufiɣ, lemtel-ik yid-s ur d-

mlaleɣ, keč d iṭij-nni i d-yetteceṛṛiqen di ccetwa i d-

yettmuddun iceṛṛiqen yettbeṛṛiqen ɣef udfel, keč daɣen d

ageffur-nni i d-yesseḥyayen lqaɛa-nni i icaḍen deg unebdu, mi

akken medden akk uysen ur uminen ad d-teɣli tiqit deg

Page 44: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 43 -

yigenni, keč i d-yesseḥyayen ul-nni inu yemmuten ur d-

nedduqus, keč d tafat n wallen-iw, ur yettwali ḥed siwa nekk.

A yitri n igenwan, siweḍ-as sslam-iw, steqsi-t ma yettu-yi neɣ

ala, steqsi-t ma zedɣeɣ ul-is yal ass, ini-as seg wasmi i iruḥ

tɣab teḍṣa ɣef wudem-iw, ini-as uggadeɣ, uggadeɣ amer ad t-

awint, amek ad teḍru yid-i, ini-as yeggumma wul fell-as ad

yeṣber.

Taḍṣa-nni n wallen-ik, acmumeḥ-nni n wudem-ik, widak akken

yid-sen nnumeɣ, ass-a beɛden fell-i, ad cehden wuḍan

iɣezzifen, ɣef wallen-iw fell-ak ur nekkaw.

Ay aɛziz-inu ma tecfiḍ ɣef wussan-nni deg wayeg nzehhu am

yifrax, ma d tura teǧǧiḍ ul-iw ixaq, tenniḍ-iyi lukan ad yi-tettuḍ

muḥal ad am-semḥeɣ, din ẓriɣ sɛiɣ azal ɣur-k. Ffreḥ a yul-iw

aɛziz-iw ad d-yuɣal, yenna-yi-d fell-i ur yeskiddib, ass-a ad d-

yas ger yifriwen-is ad iyi-yawi, ad nɛelli deg yigenwan ad nzur

idurar n leqbayel anda akken yettnecraḥ lxater.

Lukan ad tezreḍ acḥal ḥemleɣ ad sleɣ i ṣṣut-ik neɣ lewqat-nni

deg wayeg i aɣ-tezzuzun tsusmi, widak yesɛan lḥanna, nekkini

mebla ccek ɣur-k i ttxemmimeɣ xas akken zdat-i telliḍ,

tessewham-iyi tmuɣli-k ɣef tudert, temxalafeḍ ɣef wiyiḍ, qqim

kan akka telliḍ ur ttbeddil fell-i, nekk ad ḥebseɣ zzman i

wakken ad qqimeɣ kan deg iṚebbi n tayri-k .

Leḥmala ma tɛaceḍ-tt s tidet ad tferḥeḍ i teɣzi n iseggasen,

leḥmala ma tezdeɣ idammen-ik, ḥsu-k-id belli ad tidireḍ ger

wid yesɛan zzher ameqran, a lferḥ-is win i wumi yeččur wul-is

d leḥmala.

Page 45: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 44 -

Tikwal ur d-ttafeɣ ara lehḍur s wayes ara ṣṣerwuɣ allaɣ-ik

akken ad tezreḍ acḥal i k-ḥemleɣ, ur yi-d-steqsay acḥal i k-

ḥemleɣ, muqqel-d kan s allen-iw ad ak-d-rrent akk ɣef

isteqsiyen-ik xas akken keč ur tfehmeḍ tidderwect-iw meɛna

ul-ik yefhem iwala ayen yellan.

Ma akken i tettxemmimeḍ fell-i daɣen imir nekkini

ttxemmimeɣ fell-ak, imir i yettnerni wayen i izedɣen ulawen-

nneɣ.

Selseɣ ijeǧǧigen i lqedd-ik, widak yessefraḥen tamuɣli-k,

widak ik yefkan lhiba d tissas. Si lebɛid i tettfeǧǧiǧeḍ am teslit

n unẓar, tinna yesɛan sebɛa ṣṣifat, tinna yettidiren ger igenni d

tegnawt, anwa i yennan tayri yerna-tt lxuf ?

Di lewqat-nni mi akken ad teɣreḍ lehḍur-agi inu, ayen yebɣu

xedmen-t yifassen-iw, ul-iw akked wallaɣ-iw, fell-ak i

ttxemmimen, di mkul lewqt akken yebɣu iga lḥal d ageffur neɣ

d iṭij, aḍu, ṛṛɛud, lebreq…ulac acu ara yesbeɛden ṣṣura-k ɣef

tmuɣli-iw. Mi akken ad teɣreḍ lehḍur-agi inu bɣiɣ ad teḥsuḍ

acḥal i teswiḍ ɣur-i, nniɣ-t-id ad t-id-ɛawdaɣ, teɣlayeḍ

teɛlayeḍ.

Eǧǧ-iyi ur yi-d-ssaqsay ara, anef-iyi ad arguɣ di tnafa-w mi

akken ur lliɣ yid-k, xas akken d nekk kan i iheddren, xas akken

d keč kan i yesmeḥsisen ẓriɣ ayen akk i d-qqareɣ tebɣiḍ ad t-

id-iniḍ. Ur ak-nniɣ ini-yi-d, mebla ma yesferḥ-iyi-d yimi-k si

lqaɛ n wallen-ik yettbeṛṛiqen, ɣriɣ ayen akk ur d-yuri ufus-ik.

D keč kan ara xtireɣ, abrid-ik ɣer leǧennet neɣ ɣer tmes yid-k

kan ara dduɣ. Leḥmala-w, d leḥmala n tameṭṭut yesɛan awal,

tinna ur tettruzu tiṭ, tinna ur nettwexxir ɣer deffir.

Page 46: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 45 -

Ḥemleɣ-k keččini, keččini kan acku d keččini kan mačči d

wayeḍ, keččini kan i yesɛan tazmert tbeddleḍ nnhati-nni i

izedɣen deg-i s teḍsa i icebbḥen udem-iw.

Yusem lmektub deg wayen yexdem ufus-is, yessemlal-aɣ,

yehda-aɣ tarzeft ur yeẓri ssuma-s, yehda-aɣ lfakiya, ijeǧǧigen,

kra n teḥjurin n skker, leḥrir, d waman isemmaḍen d kra n

tɛeqqayin n leḥnana, ciṭ n tayri akked kra n tmiqwa n ssbeṛ.

Di sin neggul ad nebnu axxam n tudert yeṣfan, s nniyya i

icebḥen s tidet nezzi-as-d s tizzegzewt ur nettɣar, tizzegzewt ur

tezmir tmes ad tfeẓ.

Aqla-k dina, aqla-k dagi, aqli da aqli dina, daxel-iw yiwet n

tafat iyi-d-yeskanen amek iga wudem-ik ma yi-tekkes lɣerba

ger wallen-iw, ruḥ rnu sebɛed ɣef walɣ-iw, ɣef wul-iw, dina di

tmura nni ibeɛden, xas akken ur yezmir ḥed ad yenfu lexyal-ik,

xas keč truḥeḍ tbeɛḍeḍ netta yezga yid-i yella. Ma muqleɣ

udm-iw ɣer lemri, d udem-ik i yi-d yettbanen anda ddiɣ yedda,

dina neɣ dagi, telliḍ neɣ ulac-ik udem-ik a t-waliɣ di tafat n

tziri neɣ di tafat n ṣbeḥ.

Yiwen yiḍ urgaɣ targit d yiwen ugellid i walaɣ icebuben-is

cban dheb, tamuɣl-is tsseḥluy si yir aṭṭan. iṭij fell-aɣ ur yeɣli,

isuden-iyi ɣef unyir-iw, ṣifa-s d tin i cebḥen i tmuɣli, muqleɣ-t-

id ɣer wallen ! aya allen-is! Allen-is ɣef wayef id-ḥkiɣ achal,

ass-a daɣen mazal ad-inniɣ, allen-is, allen-is cbant lebḥer, deg-

sent yewwi-yi ɣer ddunit tis snat, allen-is deg-sent i tettu

umeɣbun lemḥan-is, deg-sent yeǧǧuǧug lwerd di yir lawan,

deg-sent leḥmala-w treṣṣa, teger iẓuran, ḥed ur yezmir ad tt-

iqleɛ.

Leḥnana-as tettawi-yi anda akken tettiɛziz tudert, tikwal

ḥemleɣ ad heḍreɣ ɣef leḥmala n tmurt-iw neɣ ɣef lḥif-nni deg

Page 47: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 46 -

wayeg id d-kkreɣ, daɣen ttaruɣ ɣef leḥmala n wul-iw tina

yecban tidderwect. Xas akken lebḥer yerfa, iṭeggir-d tikufta n

wurrif, iṭij icerq-d deg iḍ, itran cebbeḥen-aɣ-d tagnitt, aken a

nidir yiwen yiḍ ur nesɛi tafejrit.

Mi akken at ṭṭfeḍ afus-iw din lebḥer yetsusum, i tekkes-as

wurrif, yezuzzun lemwaj-is amzun yekseb tayri yecban tin-

nneɣ.

Awi-d afus-ik ini-yi-d ḥemleɣ-kem, awi-yi yid-k anda tebɣuḍ

truḥeḍ, ak-d jemɛeɣ 10000 n leṣnaf ijeǧǧigen yellan di ddunit

meṛṛa, imi tuklaleḍ, tesɛiḍ azal ɛlayen d yiwen umkan iqerben

ɣer yitran

Assen ma d-asseḍ si lɣerba, tamedit-nni d tin ur necbi tiyiḍ, imi

d tamedit i kesbeɣ dayla-w, ṭṭef-iyi ɣur-k imi cedhaɣ leḥnana-

k, sens taftilt-nni, rnu reḍl-d uḍan xellef-iten i tmeddit-agi, ahat

a nettu azekka, iḍ agi ad iḍul, taṣebḥit ur d-ttili.

Heggaɣ-ak-d imensi, d waṭas n tẓidanin, aṭas n lfakya, ad nfuɣ

naddam deg walɣ-ik, ass-a nesɛa kan amkan I lehḍur n tayri.

Page 48: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

- 47 -

Aqcic iznuzun ijeǧǧigen

Anwa yufan iman-is, anwa ur nesɛi ugur di tudert-is n yal ass,

kra n win yesɛan ul, yettḥussu i wayen iqerḥen kra n win

yettendemmayen ma yexdem ayen n dir, kra n win yetqelliqen,

wigi akk d wid yesɛan lḥanna deg wul-nsen. Wid-nni i wumi

ččuren leǧyub-nsen, ur gganen alamma yeččur uɛebbuḍ-nsen.

Ad ṭṭsen mebɣir ma sɛan ayen ɣef wayef ara xemmen, ur sɛin

uguren akken ad asen-d-afen tifrat, mi ara ṭṭsen, ur ttargun ara,

ur ten-yetteqraḥ wul-nsen. Ma d winna meskin ara yeṭṭsen

aɛebbuḍ-is d ilem, mi yeṭṭes, ad d-yedduqqes si tnafa,

tessewḥac-it targit mkul mi ara yeqqen allen-is, yettaggad ad

yeṭṭes, ma ur yeṭṭis ad yettnazaɛ seg laẓ.

Mi ara yelḥu, mkul lqedma s nnehta, ugur i wumi yufa tifrat,

wayeḍ ad yeggani tawwurt, yettmenni lukan yesɛa ciṭ n wafud

tili di dqiqa ad yafeg leɛmer-is ur yeksib la adrim, la ṣṣeḥḥa,

ayen akk i yebɣa ur t-yelḥiq, asirem-is anda akken id-illul i

yemmut.

Asmi yemmut baba, nniɣ-as dayen tekfa ddunit fell-i, ur setteɣ,

ur tesseɣ, yeṛṛez wul-iw, kkawen yifadden-iw. Leḥḥuɣ deg

ubrid, ḥed ur t-walaɣ, heddren-i-yid ur sen-sliɣ, sbeḥ neɣ

tameddit, allen-iw ur kkawent. Yiwen wass taṣebḥit urɛad i d-

yecriq yiṭij, leḥḥuɣ ɣer taddart n Tirmitin, anda ttruḥuɣ yal ass

akken ad xedmeɣ, walaɣ yiwen yilemzi i leḥḥu s yiwen uḍar

Page 49: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 48 -

wayeḍ niḍen igzem-as, mmuqqleɣ-t ɣer wudem-is s wallen-nni

inu iḥeznen, netta daɣen immuqqel-iyi-d, udem-is yettfeǧǧiǧ s

yiwen nnuṛ, acmumeḥ ɣef wudem-is, yenna-yi-d " azul" rriɣ-as

" azul ". Kemmleɣ abrid-inu, weḥd-i ttxemmimeɣ : ileḥḥu s

yiwen uḍar, yekker ṣbeḥ zik akken ad yexdem !

Tameddit mi d-uɣaleɣ, ufiɣ-t-id deg yiwen umkan yeznuzu

ijeǧǧigen, nniɣ-as, lukan d nekk i yellan am netta, ur zmireɣ ad

ffɣeɣ, ad yi-d-walin medden, ad waliɣ kan amek ara geɣ lḥedd

i ddunnit-iw, ad mmteɣ i lebda. Ciṭuḥ akka walaɣ yiwen urgaz

yeṭṭef sin igerdan deg yiṚebbi-s, immudd afus-is i win ara as-

d-iseddqen duṛu neɣ snat.

Aṭas i as-yennan, argaz am wihin, ur ixeddem ara ?!, maca

inim-iyi-d anda ara yexdem? D acu ara yexdem? Lukan yufa,

anwa ara imudden afus-is i lɣaci allen-is di lqaɛa ttudument d

imeṭṭi.

Yal ass, la nettwali tiḥdayin d timecṭaḥ deg yiberdan ssuturent,

ttakrent, ɛemdent ad xedment lmuḥal akken ad d-awint d acu

ara ččent, ur sɛint azref di tudert nettidir nekkni, ur sɛint azref

ad ruḥent ɣer llakul, ur sɛint anda ara ddarint deg ugeffur neɣ

deg yiṭij, ahat ta teɣleḍ, ta tettwaḍlem, ta tettwakellex, ta

ḍeggren-tt yimawlan-is, ta teɛya si temɛict n ddel, di lbaṭel i

tettidir yal ass, ta d tameṭṭut n baba-s, ta d baba-s, ta d gma-s…

Wwḍeɣ s axxam, swiɣ lkas n waman, lexyal n uqcic-nni

yeznuzun ijeǧǧigen yeggumma ad yekkes ger wallen-iw.

Ḥusseɣ i yiman-iw ur sɛiɣ azal i wulmen, aqcic-nni ifaz aṭas

fell-i, yesɛa afud ur sɛiɣ nekkini, yeṭṭef di tudert xas tudert

tekkes-as ayen yeɣlayen, tekkes-as aḍar ɣef wayef i ileḥḥu.

Ṭṭerḍqeɣ d imeṭṭi, imi ur uklaleɣ ara tudert-agi i yi-yefka sidi

Ṛebbi.

Page 50: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 49 -

Sɛiɣ ifassen, iḍarren, allen icebḥen, medden qqaren-iyi-d akk

tmelḥeḍ, sɛiɣ amkan n lxedma ur sɛin wiyiḍ. Annect-a akk,

nekk qeḍɛeɣ asirem di ddunnit mi ruḥeɣ ad ṭṭseɣ, ttmenniɣ ur

d-ttakiɣ taṣebḥit.

Aqcic-nni yeznuzun ijeǧǧiǧen ur ssineɣ d anwa-t, netta i d-

yerran asirem i wul-iw, d netta i d sebba armi wwḍeɣ ass-a

anda wwḍeɣ, ẓriɣ lukan kemmleɣ deg ubrid-nni i d-wwiɣ,

aqel-iyi deg wid yemmuten.

Ur Ẓriɣ ma d lmalaykat, d Ṛebbi i t-id-iceyyɛen neɣ mlaleɣ-t-id

kan deg ubrid ad yili d sebba n ucmumeḥ-iw i d-ilulen ɣef

wudem-iw. Taṣebḥit mi d-kkreɣ, kkseɣ tafulaṛt-nni tamecṭuḥt i

tteqqneɣ i uqerruy-iw, seg wasmi yemmut baba, tteqqneɣ-tt ula

ɣer lexedma imi iruḥ-iyi lebɣi am akken ad mecḍeɣ acebbub-

iw. Ffɣeɣ seg uxxam, ruḥeɣ ɣer lxedma, asirem-iw ad

mmaggreɣ u ad waliɣ aqcic-nni yeznuzun ijeǧǧigen, ad d-aɣeɣ

tajeǧǧigt ɣur-s. wwḍeɣ ɣer din ur t-ufiɣ, tameddit daɣen ur t-

ufiɣ. Seg wass-nni ur t-id mlaleɣ, steqsaɣ arrac yeznuzun din-a,

nnan-iyi-d di leɛmer i walan aqcic yeznuzun ijeǧǧigen ur

yesɛan ara aḍar. Win steqsaɣ fell-as ad yewhem, nekkini ẓriɣ

mačči d targit i walaɣ, ẓriɣ walaɣ-t s tidet.

Uɣaleɣ yal ass mi ara ruḥeɣ ɣer lxedma, ttmuquleɣ akka d

wakka anida ara t-waliɣ lumaɛna asirem-iw amzun yuɣal d

lmuḥal, yuɣal lebɣ-iw meqqer akken ad t-waliɣ acku d netta i d

sebba armi tuɣal ddunnit-iw tesɛa azal. Ih tesɛa azal xas llan

lɛibad iyi-yifen, aṭas daɣen i ifeɣ, llant aṭas n teḥdayin i

yettidiren deg yixxamen ur ɣrint, ur tteffɣent, wamag tiyiḍ

ɣrant, ur ufint axeddim, uɣalent ɣer uxxam ulac lxilaf gar-asent

am tidak ur nekcim ɣer uɣerbaz. Aṭas n warrac i d-yeffɣen di

tsedawit ur ufin anda ara ddun, ad ṭṭsen arma d azal, ad kkren

ad ttezzin i babat-sen neɣ yemmat-sen akken ad asen-d-tfek

Page 51: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 50 -

duru neɣ snat iwakken ad d-aɣen ddexxan, ad nɣen yis aqelleq

n wass ɣezzifen, baba-s afus-is ɣer lǧib ad as-d-yeḥzer duru,

ma d iles-is ad as-d-immud mebla cceḥḥa lehḍur qessiḥen am

lmut, ara imeḥqen ul n uqcic meskin, s leḥya ad imudd afus-is,

ad yeffeɣ ɣer lqahwa di lǧib-is yesɛa kan s wayes ara d-yaɣ

afenǧal n lqahwa akked sin yigiṛwan. Ad yeqqim di lqahwa ad

yettwali tizyiwin-is mkul wa d acu yesɛa, tikwal ur nettamen

ara mi ara d-inin leflani ur yesɛa iqcer n wuɣrum deg uxxam-is.

Ih llan lɛibad ma ččan tanalt ur setten imensi, wis ma llan wid i

ten-id-yettmektin neɣ ala, mi ara waliɣ akk imdanen-agi xuṣen

di kulci, ur ɣrin ur xeddmen, wa yuɣ-itt di ṣṣeḥḥa-s, wa igzem-

as uḍar neɣ sin, wa meskin ilul-d ur yettwali ara, wa yettwali

yuɣal yekkes-as Ṛebbi tafat n wallen-is, wigi akk yerna sɛan

afud ttɛicin, ssaramen di tudert yelhan, wiyiḍ ixleq-iten-id

Ṛebbi s wayen akk yelhan, ciṭuḥ kan n wugur ma sɛant ad d-

yeɣli fell-asen yigenni amzun tekfa ddunnit .

Ihi akken yebɣu nesɛa uguren, ulac ugur ur nesɛi tifrat akken

yebɣu yeḥzen wul, neḥwaǧ kan ciṭ n wakud ; d netta i d ddwa n

mkul ccedda.

Ur ilaq ad neqḍeɛ asirem acku ma yeǧǧa-aɣ iruḥ, ifen-aɣ kan

wid yemmuten. Ad nelmed tiḥerci s wayes ara nizmir ad d-

nerfed iman-nneɣ mkul mi ara neɣli acku win ur neɣli ur

yettimɣur. D wagi i d lqanun n ddunnit, ayagi i d-nniɣ ur iyi-t-

d-yenna ḥed, lemdeɣ-t-id asmi akken ɣliɣ kkreɣ mi iyi-d-

imudd afus uqcic-nni yeznuzun ijeǧǧigen.

Mennaɣ lukan siwa leḥmala i yellan di ddunnit, leḥzen ulac,

imeṭṭi daɣen ulac, lmut ulac, lehlak daɣen ulac, ḥemleɣ akk

lɛibad xas akken di leɛmer i iyi-fehmen, ḥemleɣ akk widak

yesɛan leḥmala deg wulawen-nsen, xas akken ur fehmen d acu

i d leḥmala.

Page 52: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 51 -

Acu i d leḥmala ?

Amek ? anda i d-tettlal ?

Leḥmala akken ad tɛic, tlaq-as talwit, ilaq ad nili nestufa mkul

mi ɣ-tsuref tegnit, ad nefk ayen i wumi nezmer mebɣir ma

nurǧa tiririt sɣur wayeḍ. Ad nessufeɣ seg wulawen-nneɣ ayen

yemxallafen gar-aneɣ, daɣen ad nṛebbi ul ɣef leḥmala d

ukukru, mi ara nextir winna i wumi ad nefk ayen yelhan deg-

neɣ, ilaq ad nextir s tayri.tidet tezwar kulci acku mi yebda wul

yettcakka din i yettsellik wayen akken yebdan. Ilaq ad nẓer acu

i swan imeṭṭawen mi ara iru lɛebd-nni iɣ-iḥemlen fell-aneɣ,

ilaq ad nizmir ad nessifsus taɛkkemt ɣef wayeḍ, ad t-nessefreḥ

ma yeḥzen, tirrugza akked nnif ur sɛin azal deg unnar n tayri.

Page 53: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

- 52 -

Ṛebbi

Anwa deg-neɣ ur nesteqsa yiwen wass iman-is :

-anwa id Ṛebbi ?

-Amek iga ?

-Anda i yella ?

-Annect iwweḍ ?

-Ṛebbi yesɛa ṛṛuḥ neɣ ala ?

-Isɛa tafekka neɣ ala ?

Ṛebbi xas ur t-nettwali ara, yella di mkul amkan, yettwali-yaɣ-

d anda nebɣu nella, yeẓra yal-ass acu nxeddem, Ṛebbi ixleq-

aɣ-d, ixleq-d daɣen ddunnit a deg-ayeg nettɛici, ixelq-d igenni,

iṭij, tiziri d yetran, ixelq-d akk ayen ttwalint wallen, mačči kan

d annect-a ixelq-d daɣen ibelɛac, iferṭṭeṭṭa, tijeǧǧigin, ṭjur,

ifrax, idurar, lebḥur, isafen,…ixelq-d ula d ayen ur tezmir tiṭ n

lɛebd ad twali.

Ṛebbi yesɛa tazmert, d ayen it-yeǧǧan ad d-yexleq ayen akk

yebɣa, izmer i kullec, ulac acu i iweɛren fella-s.

Ṛebbi yelha, d win ur nxus, ayen akk ixeddem d lḥeq, Ṛebbi

ixelq-d igenni d ameqran icebbeḥ-it s yetran d waṭṭas n lecɣal

nniḍen ur nezmir a nefhem, Ṛebbi iḥemmel-aɣ, yebɣa daɣen

at-nḥemmel, d yiwen ur nettebeddil, d netta kan i yellan ur yelli

wayeḍ, ur d-ilul ur yettmettat, yezmer aɣ-yekkes tudert amek

akken iɣ-tt-id-yefka.

Page 54: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 53 -

Qqareɣ-as imi Ṛebbi iḥemmel-aɣ, ayen yella leḥzen di ddunnit,

deg wulawen-nneɣ, ayen yella waṭas n lbaṭel, ayen llan leɛibad

ihelken di mkul tiɣmert n ddunit, igerdan d imecṭaḥ la-

ttmettaten yal ass, s waṭṭanen yemxallafen, ayen imdanen wa

yekreh wa, wa yettasem seg wa, wa ineq wa, ayen annect-a akk

n lbaṭel, ayen yella ṭrad ger tmura, ger yegduden. ayen id d-

yexleq ayen yelhan akked wayen n diri di ddunit-a deg-ayeg

nettidir. Ixelq-d taḍṣa d imeṭṭi, lferḥ d leḥzen. Wa yufa akk

ayen yeḥwaǧ di tudert-is n yal ass, yewweḍ akk ayen yebɣa

mebla leɛtab, wayeḍ ixeddem am zal am yiḍ ur yelḥiq, anda

yedda ɣelqent tewwura fell-as, uguren tabaɛent amzun xelqen-

d i netta, ur yefhim ayen iḍerrun yid-s.

Ayen imdanen mxallafen, wa yeḥnin, wa ul-is yeqseḥ, wa

yesɛa zher uguren ur ten-yesin, tiwwura akk fetḥent zdat-s, wa

mi iḍegger aḍar-is ad yeɣli.

Ayen yella leḥram d leḥlal, nnan-d Ṛebbi yelha, ḥnin,

yettsemmiḥ, iḥemmel imdanen id d-yexleq, ihi d nekkni ur

nelhi ! acku ur nettaɣ ara awal-is, ur nelḥi aken iɣ-yenna, ixelq-

d Adam d Ḥewwa, ttidiren deg yiwen umkan igellen deg

igenwan ɛlayen yeččuren d lfakia, d waṭas n wayen akk yelhan,

ijeǧǧigen, ifrax, tiziḍanin, aman…amkan-a isem-is lǧennet.

Ṛebbi yefka-yasen azref ad ččen ayen bɣan ala yiwet n lfakiya

di yiwet n ṭṭejra n ttefaḥ, Ṛebbi mi-d-yexleq lmalaykat ixelq-d

daɣen cciṭan, d aɛdaw n Ṛebbi, iruḥ ikellex-as i Ḥewwa akken

a ttečč lfakiya-nni is-iḥerrem Ṛebbi. Aka Ḥewwa akked Adam

ččan si lfakiya-nni isen-yugi Ṛebbi, uɣen-as awal i cciṭan, dɣa

din Ṛebbi yefqeɛ fell-asen, ilaq a ten-iɛaqeb, yenna-yasen ad

tefɣem si leǧnan-agi iwen-fkiɣ, ad truḥem ad tidirem anda llan

isennanen d waṭas n ṭjur n diri, anda llan aṭas n waṭṭanen, ad

idiren anda ad yili leḥzen d waṭas n lbatel, d tidirem anda ad d-

yas yiwen wass ad temtem.

Page 55: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 54 -

Akka nettidir di leḥram id yewwi ɣer ddunit yiwen n lɛebd,

wagi d Adam, dderya-s ad tḥaz akk di leḥram-agi. Tikwal

nxeddem ayen n dir xas neẓra dirit, qqareɣ-as, ahat Ṛebbi

yendem imi id-ixleq amdan acku isexṣer udem n ddunit-nni

icebḥen id-yexleq, timdinin, tuddar umsent, ula d igenni yenṭer.

Yiwen wass d anegaru ad d-yelḥeq Ṛebbi ad iɛaqeb amdan,

yiwen wass ad tenger ddunit, yiwen wass ad d-yenfel lebḥer

ɣef wakal, neɣ ad tecɛel tmes di mkul amkan, neɣ ad d-yali

uweṭṭuf si tmurt, dayen ur tezmir lqaɛa ad tawi, ad yečč akk

ayen yellan ɣef ddunnit. Akka i d-nnan…

Page 56: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

- 55 -

Tasusmi d ddheb

Ay allen ittwalin di ṭṭlam ur nesɛi tilisa, i ttwalin ayen ad d-

yilin azekka, ay allen ifehmen tamuɣli n wiyiḍ, a yaḍar ileḥun

ɣef wagu, azzel qḍeɛ wi ik yifen, a yaḍu ittawin lehḍur, i

wayen ur nelli yidek ma d yeddu, ḥader abrid ma ak iɛreq, ɣer

yal ameẓẓuɣ ɛjel tikli, zreɛ ay d-jemɛeḍ, iles ma ur d-inni ayen

twala tiṭ ad yehlek, am teqṣiṭ n uggellid id-ḥekkun si zman

aqdim.

Yella yiwen uggellid isɛa ticcewt deg uqeruy-is, iffer-itt ɣef

medden meṛṛa, ala yiwen n wakli is ittseṭṭilen acebub-is i

iɛelmen s lbaḍna-s.

Lukan ad yessel yiwen n lxelq di ddunnit s lbaḍna-w ad

gezmaɣ aqerruy-ik, akka i yenna uggellid i wakl-is.

Akli ijmeɛ sser n ugellid s lxuf amer ad ittwagzem aqerruy-is,

iseggasen a ttɛeddin, akli tdub ṣura-s imi ur yenni i yiwen ayen

yeẓra, yiwen wass tusa-t-id tikti. Iruḥ ɣer tiẓgi anda ur yezdiɣ

yiwen, ama d amdan, ama d aɣarsiw, iɣza tasraft teɣmeq

nezzeh, imir iḥka ɣer daxel : “aggelid isɛa ticcewt, aggellid isɛa

ticcewt, aggelid isɛa ticcewt…”, ihḍer armi i iḥulfa iman-is

ifesus dayen tuɣal-it-id tarwiḥt, imir yerra akal id d-isekfel

amzun akken imḍel lbaḍna-nni n ugellid, isers taɛkemt iɛebba

acḥal d lesnin.

Page 57: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Itran, leḥzen, tirga, asirem…

- 56 -

Ruḥ ya zman, amkan anda imḍel wakli sser n ugellid temɣi-d

deg-s tɣanimt, iɛedda-d umeksa, s lmus inǧer-itt ttaqeṣṣabt,

ileḥu di temdint yis i ttzemmiṛ, s lqedra n Ṛebbi taqeṣṣabt-nni

tesufuɣ-d lehḍur teqqar : agellid isɛa ticcewt, agellid isɛa

ticcewt, agellid isɛa ticcewt… akka armi slan akk medden, sser

n ugellid yewweḍ ɣer yal ameẓẓuɣ. Indeh ugellid ɣef wakli

igzem-as aqerruy-is imi siwa netta i iɛelmen s lbaḍna-s, ɣef d

aya i qqaren “tasusmi d dheb”.

Page 58: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Tiẓrigin n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité

-o-O-o-

Collection “Idlisen-nneɣ”

01- Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003.

(Tasuqelt : Abdenour HADJ-SAID d Youcef MERAHI )

02- Slimane ZAMOUCHE, Uḍan n tegrest, 2003.

03- Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003.

04- Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003.

05- Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004.

06- Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004.

07- S. HACID & K. FERHOUH, Laṣel ittabaɛ laṣel akk d : Tafunast igujilen, 2004.

08- Y. AHMED ZAYED & R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et lexique animal, 2004.

09- Lhadi BELLA, Lunǧa, 2004.

10- Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004.

(Tasuqelt : Habib Allah MANSOURI, Ageldun amecṭuḥ ) 11- Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004.

12- Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004.

13- Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmaziɣt tatrart, édition revue et augmentée,

2004.

14- Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004.

15- Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i ɣ-d-nnan gar yetran, 2004.

16- Mouloud FERAOUN, Le fils du pauvre, 2004.

(Tasuqelt : Moussa OULD TALEB, Mmi-s n yigellil, Tazwart : Youcef MERAHI)

17- Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004.

18- Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basɣar, 2004.

19- Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004.

20- Abdelhafidh KERROUCHE, Teɣzi n yiles, 2004.

21- Ahmed HAMADOUCHE, Tiɣri n umsedrar, 2004.

22- Slimane BELHARET, Awal ɣef wawal, 2005.

23- Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg-m, 2005.

24- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric I, 2005.

25- Collectif, Tibḥirt n yimedyazen, 2005.

26- Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniḍen, 2005.

27- Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaḍal, 2005.

28- Yahia AIT YAHIATENE, Faḍma n Summer, 2006.

29- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric II, 2006.

30- Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006.

31- Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006.

32- Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006.

Page 59: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

33- Ali MAKOUR, Ḥmed n ugellid, 2006.

34- Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeǧǧigin, 2006.

35- Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006.

36- O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecṭuḥ n ugama, 2006.

37- Ali EL-HADJEN, Tudert d usirem, 2006.

38- Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007.

39- Djamel BENAOUF, Di tmurt uɛekki, 2007.

40- Said IAMRACHE, Timenna n Saɛid Iɛemrac, 2007.

41- Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007.

42- Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007.

43- Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007.

44- Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007.

45- Naima HADJOU, Amennuɣ n tudert-iw, 2007.

46- Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007.

47- Omar KHAYAM, Rubaɛiyyat, 2007 (Tasuqelt : Abdellah HAMANE)

48- Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt : Habib Allah MANSOURI)

49- Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007.

50- Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007.

51- Khaled FERHOUH, Ḥku-yaɣ-d tamacahut, 2007.

52- Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007.

53- Omar DAHMOUNE, Agu, 2007.

54- SOPHOCLE, Untigun, 2007 (Tasuqelt : Yahia AIT YAHIATENE)

55- Ahmed HAMADOUCHE, Inzan tiqsiḍin, 2007.

56- Ouiza GRAINE, Isefra n tmaziɣt, 2007.

57- Lounès BENREJDAL, Inzan n teqbaylit, 2007.

58- Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2008.

59- Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2008.

60- Ramdane ABDENBI, Anagi, 2008.

61- Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ɣef ṭṭrad 54/62, 2008.

62- Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2008.

63- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muḥend U Mḥend, Tafaska n tmedyazt_1, 2008.

64- Sadi DOURMANE, Abrid n tudert-iw, 2008.

65- Dahbia AMOUR, Tudert s tmedyazt, 2009.

66- TANASLIT, Akli n tayri, 2009.

67- Djaffar CHIBANI, Ddeqs-nneɣ, 2009.

68- Belkacem IHIDJATEN, Iṭij asemmaḍ, 2009.

69- Abdellah HAMANE, Tisri n tayri, 2009.

70- Said ABDELLI, Tidwirin, 2009.

71- Said ZANOUN, Bururu yeḥya-d, 2009.

72- U LAMARA, Tullianum, taggara n Yugurten, 2009.

73- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muḥend U Mḥend, Tafaska n tmedyazt_2, 2009.

74- Chabane OULAMARA, Azamul n tmusni, 2010.

75- Mehenna SEHRANE, Awal ɣef yiɣersiwen, 2010. 76- Mohand Ouali KEZZAR, Tibratin, 2010.

Page 60: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

77- R. OULHA, M. BOURIDANE, K. HOCINE, Tamellaḥt n Belɛeggal, 2010.

78- Mohamed Zakaria BENRAMDANE, Iɣsan s teqbaylit, 2010. 79- M. DJEGHALI, S. SELLAH, Amawal n yiɣersiwen n yilel, 2010.

80- Abdellah HAMANE, Tawaɣit n tayri, 2011.

Actes de colloques

01- Actes des journées d'étude sur La connaissance de l'histoire de l'Algérie, mars

1998.

- Actes des journées d'étude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998.

- Actes des journées d'étude sur Tamazight dans le système de la communication, juin 1998.

02- Actes des journées d’étude sur La réhabilitation de l’environnement culturel amazigh et sur tamazight dans l’environnement juridique, 2000.

03- Actes des journées d'étude sur Approche et étude sur l'amazighité, 2000/2001.

04- Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe,

2002.

05- Actes du colloque international sur Tamazight face aux défis de la modernité,

2002.

06- Actes des séminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et

l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003.

07- Actes du colloque : Identité, langue et Etat, 2003. - Actes du colloque : La permanence de l'architecture amazighe et l'évolution des

cités en Algérie, 2003.

08- Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars

2004.

09- Actes du stage de perfectionnement des enseignants de la langue amazighe,

30/31 mars 2004.

10- Actes du Colloque : Le passage à l'écrit des langues et cultures de tradition orale, le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N°13)

11- Actes du Colloque : La littérature amazighe : de l'oralité à l'écrit, 2005

(Voir Timmuzgha N°14)

12- Actes du Colloque : Tamazight dans les médias et à l'école : hypofonctionnalité et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N°15)

13- Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatériel amazigh, 2006.

14- Actes du colloque sur Le libyco-berbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à l'usage pratique, 2007.

15- Actes du colloque : L’apport des amazighs à la civilisation universelle, 2009.

16- Actes des Journées d'étude sur l’enseignement de Tamazight, Région Est, 2009.

- Actes de la Genèse de l’enseignement de Tamazight depuis le XIXème

siècle, 2009.

- Actes du Stage de perfectionnement pour les enseignants du primaire,

2009.

17- Actes du colloque sur La standardisation de l’écriture amazighe, 2011.

Page 61: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

18- Actes du colloque sur Les Royaumes amazighs de la période musulmane, 2011.

- Actes du colloque sur Le Royaume de Koukou, 2011.

Revue « Timmuzgha »

Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité :

N° 1, avril 1999, ----- N°22, janvier 2011.

- N°10, octobre 2004, Spécial Mohya, Entretien.

- N°12, décembre 2006, Tajmilt i Si Muḥend U Mḥend.

- N° spécial en Tamazight :

. N°16, janvier 2008.

. N°17, avril 2008.

. N°19, août 2008.

Revue « Tamazight tura »

Revue en Tamazight du Haut Commissariat à l'Amazighité :

N° 1, janvier 2009, ----- N°7, avril 2011.

Autres publications

01- Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des imazighènes,

1997.

02- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000.

03- Idir El-Watani, L'Algérie libre vivra, 2001.

04- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son

harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007.

05- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son

harmonie. Tome2, Analyse et représentation phonologique, 2007.

06- Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008.

07- Catalogue des publications du HCA, 2008.

08- Catalogue des publications du HCA, 2009.

09- Boudjema AZIRI, Néologismes et calques dans les médias amazighs, 2009.

10- Mohand Idir AIT AMRANE, Kker a mmi-s umaziɣ, 2010.

Consultings

01- Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiḍ, 1998.

02- Mouloud FERAOUN, Jours de Kabylie, 1999.

(Tasuqelt : Kamel BOUAMARA, Ussan di tmurt) 03- Nora TIGZIRI - Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue

amazighe : bilan et perspectives », 2004.

04- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie, 2006.

Page 62: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

05- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes de la grande Kabylie, 2006.

06- Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères communes,

2006/2007.

07- Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite,

2006/2007.

08- Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamaziɣt, 2007.

09- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007.

10- Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuɣin n tesnukyest, 2007.

11- Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007.

12- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007.

13- Moussa IMARAZENE, Timɛayin n leqbayel, 2007.

14- Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007.

15- Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de terminologie amazighe, TERAMA, 2007.

16- Zahir MEKSEM, Isuraz n usezdi d tenmeẓla taḍrisant n tmaziɣt : Asnekwu d tesleḍt, 2008.

17- Mohammed Brahim SALHI, La tariqa Rahmaniya : De l’avènement à l’insurrection de 1871, 2008.

18- Fakihani TIBERMACINE, Tanast u kajjuf, 2009.

19- Mohand Akli HADDADOU, Introduction à la littérature berbère, 2009.

20- M'hammed DJELLAOUI, تطور الشعر القبائلي و خصائصه, Tome1, 2009.

21- M'hammed DJELLAOUI, تطور الشعر القبائلي و خصائصه, Tome2, 2010.

22- Zahir MEKSEM, Tisekkiwin n yiḍrisen, tagmert d tesleḍt, 2010.

Page 63: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga
Page 64: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Cet ouvrage est publié dans le cadre de la collection

“Idlisen-nneɣ” Initiée par la Direction de la promotion culturelle du

Haut Commissariat à l'Amazighité

© Tous droits réservés

Conception et PAO :

Dépôt Légal : 2832-2011

ISBN : 978-9947-865-43-9

Page 65: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga

Achevé d'imprimer sur les presses de

L’imprimerie des Beaux-Arts

Alger - Algérie

Page 66: R. Chelli : itran, leḥzen, tirga