Quy hoạch và quản lý vườn thú, vườn thực vật, 07-11/01/20132013

Tài liệu của Trung tâm Dự báo và Nghiên cứu đô thị - PADDI

07 - 11 / 01 / 2013

N° 43 - 2012/2013

N° 43 - 2012/2013

Centre de Prospectiveet d’Études Urbaines

Trung tâm Dự báo và Nghiên cứu đô thị216 Nguyễn Đình Chiểu, Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh

ĐT / Fax : +84 (0)83 930 54 77 - Email : [email protected]

www.paddi.vn


HNIM ÍHC ÀOH PT NØOG IØAS

R e g i o nR e g i o n


QUY HOẠCH VÀ QUẢN LÝ VƯỜN THÚ, VƯỜN THỰC VẬT

Tải về tập tài liệu và những thông tin bổ sung có sẵn trên trang web PADDI

http://www.paddi.vn

Biên soạn: Mary Senkeomanivane Biên dịch: Huỳnh Hồng ĐứcHiệu đính: Fanny Quertamp, Charles Simon, Đỗ Phương Thúy

Ngày in: 17/06/2014Số bản: 500Công ty in: KenG

Trung tâm PADDI xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ông Phan Việt Lâm, Ông Phạm Anh Dũng và Ông Daniel Boulens đã tham gia khóa tập huấn cũng như đã đóng góp rất lớn cho việc xuất bản cuốn tài liệu này.

Mục tiêu tổng quát của các khóa học là chuyển giao tri thức: các khóa học của PADDI nhằm bổ sung cho chương trình đào tạo công chức của thành phố bằng cách hướng đến các khái niệm, kỹ thuật và phương pháp mới (toàn diện, đa ngành) trong quản lý đô thị, trong bối cảnh đặc thù của thành phố Hồ Chí Minh. Phương pháp tổ chức khóa học được hình thành với sự phối hợp của các đối tác Việt Nam và được các đối tác phê duyệt.

Ý tưởng chủ đạo là xem ở Pháp, người ta sử dụng phương pháp nào và giải quyết như thế nào những vấn đề tương tự mà giới chuyên môn Việt Nam đang gặp phải. Để thực hiện được ý tưởng này, nội dung của mỗi khóa học xoay quanh một nghiên cứu trường hợp rất cụ thể của Việt Nam.

Thảo Cầm Viên Sài Gòn là công trình được xây dựng từ năm 1864 dưới thời Pháp thuộc với diện tích 17 ha và hiện là vườn thú lớn nhất Việt Nam. Thảo Cầm Viên còn mang giá trị di sản lớn với những loài cây đặc biệt về mặt cảnh quan. Đây cũng là nơi đi dạo lý tưởng với giá vé vào cổng ở mức thấp. Hiện nay, nhiều dự án mới đang được nghiên cứu thực hiện, như công viên Safari Củ Chi, nhằm tìm ra hướng bổ sung, phát triển liên quan đến chính sách không gian xanh của Thành phố.

Mục tiêu của khóa tập huấn là chia sẻ những hiểu biết, kinh nghiệm ở Lyon về các chức năng chính của một vườn thú, vườn thực vật (bảo tồn, giáo dục, nghiên cứu) và về phương diện kỹ thuật nhằm góp phần vào những ý tưởng, sáng kiến vận hành vườn thú Sài Gòn, đặc biệt là trong việc thiết kế cảnh quan và quy hoạch.

Ghi chú: PADDI và các chuyên gia không chịu trách nhiệm về ý kiến phát biểu của học viên trong khóa học được ghi lại trong tài liệu này. Các phát biểu này là ý kiến riêng của học viên.

3

Lời n

ói đ

ầu

L ỜI NÓI ĐẦU

R e g i o n

Tài liệu của PADDI 07-11/05/2013

4


Mục

lục

R e g i o n

Mục lục

LỜI NÓI ĐẦU 03

07

06

08

DANH SÁCH HỌC VIÊN THAM GIA KHÓA TẬP HUẤN

TỪ VIẾT TẮT

I. GIỚI THIỆU THẢO CẦM VIÊN SÀI GÒN ..............................................................................................09

Trao đổi và nhận xét

II. DỰ ÁN SAFARI ...................................................................................................................................12


PHẦN I – THẢO CẦM VIÊN SÀI GÒN VÀ DỰ ÁN CÔNG VIÊN SAFARI

PHẦN 2 – VỊ TRÍ CỦA VƯỜN THÚ VÀ VƯỜN THỰC VẬT TRONG CHÍNH SÁCH KHÔNG GIAN XANH CỦA THÀNH PHỐ LYON

I. CHÍNH SÁCH KHÔNG GIAN XANH CỦA LYON ...................................................................................16

1. Chỉ thị quy hoạch: Quy hoạch theo sáng kiến của Chính phủ

2. Mạng lưới không gian xanh ở đô thị: thách thức về đa dạng sinh học và chất lượng cuộc sống

3. Bảo dưỡng bền vững không gian xanh

4. Quản lý không gian xanh theo cấp độ

II. VAI TRÒ CỦA VƯỜN THÚ VÀ VƯỜN THỰC VẬT TRONG CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN KHÔNG GIAN XANH Ở LYON ....................................................................................................................................18

1. Nơi bảo tồn động thực vật

2. Tuyên truyền, vận động và giáo dục người dân

III. TÔ CHƯC CỦA BAN KHÔNG GIAN XANH .......................................................................................20

1. Mô hình tô chức theo cụm

2. Tô chức của Vườn thực vật

3. Tô chức của Vườn thú


16

5


Mục

lục

R e g i o n

54PHỤ LỤC

63DANH SÁCH CÁC KHÓA TẬP HUẤN

PHẦN 4 – TÔNG HỢP VÀ KHUYẾN NGHỊ 51

PHỤ LỤC 1 - SƠ ĐỒ TÔ CHƯC THOÁT HIỂM CHO KHÁCH THAM QUAN CÔNG VIÊN TÊTE D’ORTRONG TRƯỜNG HỢP CÓ THÚ NGUY HIỂM XÔNG CHUỒNG ....................................... 54

PHỤ LỤC 2 - QUY TRÌNH CẢNH BÁO KHI CÓ THÚ XÔNG CHUỒNG ..................................................... 55

PHỤ LỤC 3 - QUY TẮC ƯNG XỬ TẠI VƯỜN THÚ .................................................................................... 56

PHỤ LỤC 4 - KẾT QUẢ ĐIỀU TRA MƯC ĐỘ HÀI LÒNG CỦA KHÁCH THAM QUAN VƯỜN THÚ LYON ......57

PHỤ LỤC 5 - GIÁO ÁN HƯỚNG DẪN THAM QUAN ................................................................................. 58

PHỤ LỤC 6 - PHIẾU ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC CHO GIÁO VIÊN ........................................... 60

PHỤ LỤC 7 - PHIẾU ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC CHO NHÂN VIÊN HƯỚNG DẪN .................. 61

PHỤ LỤC 8 - QUY TRÌNH AN TOÀN KHI HUẤN LUYỆN THÚ .................................................................. 62

Thế mạnh của Thảo Cầm Viên Sài Gòn

Khó khăn của Thảo Cầm Viên Sài Gòn

Khuyến nghị

1. Cải thiện hiện trạng

2. Các dự án lớn

3. Một số khuyến nghị chung

PHẦN 3 – KINH NGHIỆM CỦA VƯỜN THÚ Ở LYON 23

I. XU HƯỚNG TOÀN CẦU VỀ NHIỆM VỤ CỦA VƯỜN THÚ ..................................................................23

1. Quản lý động vật

2. Bảo tồn

3. Giáo dục cho công chúng

4. Nghiên cứu

5. Cung cấp dịch vụ cho khách tham quan vườn thú

6. Quảng bá cho vườn thú của mình và các vườn thú khác


II. KINH NGHIỆM CỦA LYON VÀ CÂU HỎI VỀ TÌNH HÌNH TẠI TP.HCM ...............................................27

1. Vườn thú

2. Vườn thực vật

Các câu hỏi của học viên

3. Giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng


4. Các hoạt động kinh tế trong vườn thú


5. An toàn và phòng ngừa

6. Tích hợp các tiêu chuẩn quốc tế trong việc quản lý vườn thú

6

Từ v

iết t

ắt

R e g i o n


TỪ VIẾT TẮT

BGCI

CCVS

EAZA

EEP

ISO

IUCN

IUDZG

Sở GTVT

TP.HCM

UBND

WAZA

: Hội Bảo tồn Vườn thực vật quốc tế

: Trung tâm sưu tập thực vật

: Hội vườn thú và hồ cá châu Âu

: Chương trình chăn nuôi châu Âu

: Tô chức tiêu chuẩn hoá quốc tế

: Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên quốc tế

: Hội các Giám đốc vườn thú quốc tế

: Sở Giao thông vận tải

: Thành phố Hồ Chí Minh

: Uy ban nhân dân

: Hội vườn thú và hồ cá thế giới

7

Dan

h sá

ch th

am g

ia k

hóa

tập

huấn


R e g i o n

DANH SÁCH THAM GIA KHÓA TẬP HUẤN

Chuyên gia Pháp: Ông Daniel Boulens, Giám đốc Ban Không gian xanh, thành phố Lyon

Chuyên gia Việt Nam: Ông Phan Việt Lâm, Giám đốc Thảo Cầm Viên Sài Gòn,Ông Phạm Anh Dũng, Phó Giám đốc Thảo Cầm Viên Sài Gòn

Phiên dịch: Huỳnh Hồng Đức

Sở Giao thông vận tải

Đỗ Văn TâmLê Phước BìnhNguyễn Thị NhiNguyễn Đức Linh Đinh Thị Như HoaNguyễn Khắc DũngTrần Thị Kiều Oanh

Công ty TNHH MTV Thảo Cầm Viên Sài Gòn

Trịnh KhiêmHồ Thế AnhCao Quốc TrịLê Anh HuyLê Anh Tâm Thân Văn Nê Trần Ngọc DũngĐỗ Xuân ThắngHuỳnh Chí HảoNguyễn Bá PhúNguyễn Đình CaoNguyễn Thị LanPhạm Diệp NgânPhạm Thanh Hải Hồ Thị Bích ĐàoNguyễn Văn PhúTrương Ngọc ĐăngBùi Thị Thu ThúyTrần Thị Thúy HằngTrần Thị Mỹ HạnhNguyễn Dương LinhTrần Thị Bảo PhươngHuỳnh Lê Ngọc DiễmMai Khắc Trung TrựcNguyễn Thị Thanh HằngNguyễn Tuyết Quỳnh ĐàoNguyễn Phạm Minh Phương

Chi cục Lâm nghiệp

Nguyễn Sơn ThụyNguyễn Hoàng Long

Khu quản lý giao thông đô thị số 1

Nguyễn Quang Phúc


Trần Công Khanh


Nguyễn Văn Minh


Phạm Cường Quyết

Công viên văn hóa Đầm Sen

Phạm Tống Quốc CườngLê Minh TánhNguyễn Xuân Thủy

Vườn thú Đại Nam

Nguyễn Tiến ThànhNguyễn Văn PhươngPhạm Hoài ĐứcNgô văn Bắc

Công viên nước Củ Chi

Lê Xuân ThànhĐặng Văn Thắng Nguyễn Văn Đuôi

PADDI

Fanny QuertampNguyễn Hồng VânMary SenkeomanivaneLê Thị Huyền TrangHuỳnh Hồng Đức

8

Phần

1

R e g i o n


Chuồng cũi có tường rào bao quanh

Nguồn: Thảo Cầm Viên Sài Gòn

PHẦN 1 – THẢO CẦM VIÊN SÀI GÒN VÀ DỰ ÁN CÔNG VIÊN SAFARI1

Hình ảnh chuồng thú ngày xưa tại vườn thú

Lịch sử các vườn thú

Hiện nay, trên thế giới có khoảng 3.000 vườn thú trong đó những vườn thú lâu đời nhất được xây dựng vào giữa thế kỷ XIX. Quá trình chuyển đổi từ nguyên tắc tổ chức sang nguyên tắc hệ sinh thái đã tạo nên dấu ấn trong lịch sử phát triển các vườn thú, biểu hiện rõ nhất chính là sự thay đổi phương thức trưng bày thú.

Tại Thảo Cầm Viên Sài Gòn, đến nay chúng ta vẫn còn thấy những chuồng thú làm theo kiểu chuồng cũi có tường rào bao quanh. Đây là mô hình vườn thú đặc trưng của thế kỷ XIX, sau đó chuyển sang mô hình “nhà dành cho động vật” để đáp ứng tiêu chí “tôn trọng” môi trường sống tự nhiên của động vật. Tuy nhiên, mô hình này vẫn theo nguyên tắc thú được nuôi trong chuồng. Năm 1907, Carlo Hagenbeck đã sáng tạo ra khái niệm không gian mở (“chuồng mở”) và áp dụng cho vườn thú Hamburg. Tiếp đó, mô hình mới safari thực sự đột phá, theo đó, con người khi đi tham quan thú được đặt ở trong những “chiếc lồng di động”, còn thú được thả tự do bên ngoài.

Nhà động vật

1 Bài trình bày của Ông Phan Việt Lâm, Giám đốc Thảo Cầm Viên Sài Gòn



9

Phần

1


R e g i o n

Safari: đảo ngược vị trí giữa khách tham quan vàđộng vật


Thiết kế theo hướng “không gian mở” củaCarlo Hagenbeck


Bên cạnh đó, chúng ta cũng thấy có sự chuyên môn hoá vườn thú thông qua việc lập ra công viên thủy cung, vườn bướm, vườn thú chỉ dành cho một vài loài thú (ví dụ vườn thú chỉ dành cho hổ và sư tử ở Johannesburg). Mô hình “biological park”: nhiều loài động vật có thể sống chung với nhau trong một không gian cân bằng về sinh học. Vườn thú cũng có thể nằm trong một công viên quốc gia, ví dụ trường hợp ở Thái Lan.

Tiếp theo sự thay đổi về cách trưng bày động vật là cách thiết kế không gian dành cho nhiều loài cùng sống chung, mô hình vườn thú đêm ra đời và cho phép du khách khám phá những đặc tính khác của động vật vào ban đêm.

Do đó, khái niệm vườn thú là khái niệm rất rộng.

Tuy nhiên, nhìn chung các vườn thú đều có các nhiệm vụ chính sau:

1. Trưng bày động vật,2. Đáp ứng nhu cầu giải trí của du khách,3. Giáo dục về việc tôn trọng động vật và môi trường thiên

nhiên,4. Nhân giống và bảo tồn động vật.

I. GIỚI THIỆU THẢO CẦM VIÊN SÀI GÒN

Thảo Cầm Viên Sài Gòn do người Pháp xây vào năm 18642. Diện tích lúc đầu là 12 ha, sau đó Thảo Cầm Viên được mở rộng ra 20 ha. Diện tích hiện tại là 17 ha.

Số lượng các loài thực vật cũng có nhiều thay đổi:

• Năm 1877: 902 loài • Năm 1919: 1500 loài • Năm 1975: khoảng 700 loài • Hiện nay: 883 loài

Số loài động vật: 124, số lượng: hơn 980 con.

Nơi đây đã trở thành không gian xanh quan trọng của thành phố vì có bộ sưu tập phong phú các loài động vật hoang dã và thực vật quý hiếm và thu hút đông đảo người dân đến tham quan.

Trong vòng ba năm gần đây, số lượng khách đến thăm Thảo Cầm Viên tăng thêm 200.000 người mỗi năm. Điều này cho thấy người dân rất quan tâm đến Thảo Cầm Viên và có nhu cầu sử dụng không gian xanh trong cuộc sống.

Một số ưu điểm của Thảo Cầm Viên Sài Gòn:

• Có mối quan hệ tốt với các vườn thú trong khu vực phía Nam,

• Khoảng cách giữa các vườn thú vừa đủ gần nhau để tạo thuận lợi cho việc trao đổi và hợp tác, nhưng cũng vừa đủ xa nhau để tránh sự cạnh tranh giữa các vườn thú,

• Các bộ sưu tập động thực vật phong phú,

• Hiệp hội các vườn thú Đông Nam Á (thành lập cách đây 10 năm) là mạng lưới rất tốt để hỗ trợ phát triển các hoạt động của Thảo Cầm Viên Sài Gòn,

• Từ đầu năm 2013, Thảo Cầm Viên Sài Gòn đã gia nhập Hội vườn thú và hồ cá thế giới (WAZA). Do đó, Thảo Cầm Viên Sài Gòn đang là đơn vị dẫn đầu trong mạng lưới vườn thú của cả nước.

2 Thời điểm người Pháp mới vào Sài Gòn được hai năm. Đây là công trình đầu tiên mà họ xây dựng, thậm chí trước cả Nhà thờ Đức Bà. Thảo Cầm Viên Sài Gòn có trước Vườn thú Hà Nội.

10

Phần

1

R e g i o n


Nguồn: Trần Thị Kiều Oanh

Một số khó khăn của Thảo Cầm Viên Sài Gòn:

• Về quy hoạch: ‐ Quy hoạch xây dựng chưa hoàn toàn phù hợp: áp dụng các nguyên tắc quy hoạch xây dựng đô thị (bó vỉa bằng bê tông…) đối với quy hoạch không gian Thảo Cầm Viên, trong khi đó, trên thực tế lẽ ra một Thảo Cầm Viên cần thiên về cảnh quan nhiều hơn. Hiện nay, UBND Thành phố đã có chủ trương lập lại quy hoạch chi tiết Thảo Cầm Viên Sài Gòn.

‐ Hệ thống thoát nước thải cũng cần phải cải thiện để đáp ứng tiêu chuẩn.

‐ Cần cải tạo thiết kế và sửa chữa hệ thống nhà vệ sinh.

• Về thiết kế cảnh quan và lưu ý đến nhu cầu của độngvật: những loại cây nào độc hại cho những loại động vật nào3? Những loại cây nào có sức chống chịu tốt nhất và phù hợp với những loại động vật nào? Cần nghiên cứu sâu thêm những vấn đề này và phổ biến rộng rãi.

• Về quản lý, bảo dưỡng, trang thiết bị: ‐ Chăm sóc, bảo dưỡng cây xanh, đặc biệt là những cây có giá trị di sản, chú ý đến nguy cơ gãy cành, nhánh cây,

‐ Trang thiết bị phục vụ cho công tác chẩn đoán bệnh cho động vật còn hạn chế. Ví dụ: máy huyết học, máy siêu âm cầm tay...

• Về đào tạo cho nhân viên: cần đẩy mạnh hơn nữa. Ví dụ hiện tại Thảo Cầm Viên đã có chương trình đào tạo cho đội công nhân chăm sóc động thực vật.

• Về thông tin và chương trình giáo dục: cần đẩy mạnh hơn nữa.

• Về quy định: cần làm rõ và hệ thống hóa các quy trìnhkỹ thuật trong các hoạt động của Thảo Cầm Viên.

Ban lãnh đạo Thảo Cầm Viên đưa ra một số định hướng cải thiện như sau:

• Lập danh sách chính thức các vườn thú tại Việt Nam: Hiện nay đã có một danh sách các vườn thú lớn tại Việt Nam, tuy nhiên đây không phải danh sách đầy đủ.

• Tổ chức đào tạo cho toàn thể cán bộ công nhân viên củacác vườn thú tại Việt Nam để đồng bộ kiến thức và chuyên môn vì hiện nay, nền tảng kiến thức ở mỗi vườn thú còn khá chênh lệch.

• Xây dựng chương trình phối hợp để nhân giống nhằm bảo tồn những loài quý hiếm của Việt Nam.

• Triển khai các hoạt động bảo tồn động vật trong môi trường tự nhiên (bảo tồn nguyên vị).

• Thành lập Hiệp hội vườn thú Việt Nam: hiện nay đã cómột biên bản ghi nhớ giữa các giám đốc của các vườn thú phía Nam. Tuy nhiên, việc lập một hội chính thức sẽ giúp hợp tác sâu hơn, từ đó thống nhất được các điều lệ, nội quy và quy trình.

Những lợi ích từ việc thành lập Hiệp hội vườn thú Việt Nam:

• Đẩy mạnh hợp tác, • Đẩy mạnh trao đổi kinh nghiệm,

3 Tại Thảo Cầm Viên Sài Gòn, một con hươu đã bị ngộ độc sau khi ăn phải cây Trúc đào.

11

Phần

1


R e g i o n

• Phát triển các chương trình giáo dục, bảo vệ và nghiên cứu khoa học,

• Phát triển du lịch bằng việc tạo ra tour tham quan các vườn thú thành viên của Hiệp hội… Để thực hiện điều này, mỗi vườn thú cần được chuyên môn hóa về một số loài hoặc có những đặc thù riêng,

• Phát triển các chương trình bảo tồn nguyên vị (In-situ).

Hội cũng giúp triển khai các hoạt động như tổ chức hội thảo, chương trình nhân giống, xuất bản, trao đổi thông tin…

Mô hình hoạt động của Hiệp hội vườn thú Việt Nam

Hiệp hội sẽ lập ra những quy định hoạt động chung, ví dụ như:

• Môi trường sống, • Thức ăn, • Khu vực cho phép khách tham quan, • An toàn cho thú, công nhân chăm sóc và khách tham quan,

• Các phương thức trao đổi động vật, • Kiểm soát dịch bệnh,

Các vườn thú thành viên cũng sẽ tham gia vào chương trình nhân giống của Hiệp hội bởi vai trò chính của vườn thú là tạo ra đa dạng sinh học, đặc biệt là đối với các loại động vật đang bị đe doạ. Do đó, cần triển khai chương trình hợp tác giữa các vườn thú để nhân giống những loài động vật quý hiếm nhằm cải tạo không gian tự nhiên. Hoạt động này vẫn chưa được cộng đồng nhận thức rõ ràng nên cần phổ biến rộng rãi hơn nữa.


Học viên: Tại vườn thú Củ Chi, chúng tôi có một con ngựa vằn bị giảm cân liên tục mặc dù chế độ dinh dưỡng rất tốt. Ông Phạn Việt Lâm: Các bạn cần phải làm các phân tích thú y, đặc biệt chú ý kiểm tra phân tìm ký sinh trùng và kiểm tra xem thú có đang mang thai không.

Học viên: Ông nghĩ sao về việc lắp kính tại các chuồng thú thay cho các chấn song sắt truyền thống? Điều này sẽ ảnh hưởng như thế nào đối với hành vi của thú?Ông Phan Việt Lâm: Quy hoạch chuồng mở là xu hướng phổ biến đối với các vườn thú. Mặc dù phương pháp lắp kính đã có từ 50 năm nay, nhưng vẫn không thực sự được áp dụng rộng rãi. Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng những tấm kính thường có tác dụng tạo cảm giác gần gũi với động vật. Chúng tôi không lắp kính hàng loạt, mà chỉ lắp kính ở những nơi hẹp, không đủ diện tích để đào hào. Ví dụ đối với hổ, nếu đào hào thì cần hào rộng 7 m, nhưng nếu lắp kính thì chỉ cần kính ba lớp dầy 4,5 cm là đủ. Tại Thảo Cầm Viên Sài Gòn, trong 3 năm sử dụng kính, chúng tôi không phát hiện được thay đổi hành vi nào của hổ. Kính cũng làm tăng độ an toàn, 10 năm trước tại vườn thú của chúng tôi, có khách đã lọt vào khu vực của hổ hoặc của đười

ươi. Từ sau khi sử dụng kính, việc tương tự không còn xảy ra nữa. Lợi thế khác là kính có khả năng cản mùi và hạn chế gây hại cho người xem ví dụ dã nhân có thể thò tay ra ngoài ném chất dơ vào du khách.

Học viên: Các khó khăn chính trong dự án cải tạo Thảo Cầm Viên? Các định hướng chính của quy hoạch 1/500 mà Thảo Cầm Viên đang lập là gì?Ông Phan Việt Lâm: Chúng tôi đang gặp khó khăn ở 3 lĩnh vực chính: tài chính, nhân lực và trang thiết bị. Hiện nay, chúng tôi không có hồ sơ lưu trữ bản thiết kế gốc của Thảo Cầm Viên Sài Gòn, ngoài một số bản đồ năm 1935. Do đó, rất khó để biết được các hệ thống đã được bố trí, xây dựng như thế nào. Chỉ biết vào lúc mới hình thành, vườn thực vật có gần 1.500 loài. Hiện nay, còn khoảng trên 880 loài.Đồ án quy hoạch 1/500 sẽ có các mục tiêu sau:

• Định hướng xây dựng Thảo Cầm Viên thành vườn thực vật.

• Trưng bày các bộ sưu tập động vật dễ nuôi và cần ít không gian. Các loài động vật cần nhiều không gian sẽ được chuyển về Safari.

Tuy nhiên, nhiều điểm đã được cải thiện mà không cần chờ quy hoạch lại. Năm nay, chúng tôi đang hướng đến các tiêu chuẩn quản lý ISO. Do đó, chúng tôi cần các tài liệu về quy trình, nguồn nhân lực cần thiết, các tiêu chuẩn kỹ thuật. Chúng tôi đã có quy trình trao đổi động vật, nhưng chưa có đầy đủ quy chuẩn xây dựng chuồng động vật, ví dụ độ nghiêng của nền chuồng. Ở Việt Nam, Thảo Cầm Viên Sài Gòn có thể thực hiện thí điểm các quy chuẩn này, sau đó nhân rộng ra cho các vườn thú khác.

Học viên: Các cá thể động vật không đáp ứng được các yêu cầu về quản lý thì được xử lý như thế nào? Các tiêu chuẩn đối với động vật được đưa ra trưng bày?Ông Phan Việt Lâm: Động vật được nuôi ở Thảo Cầm Viên Sài Gòn là tài sản công. Mỗi cá thể động vật có 1 mã số và 1 phiếu lý lịch. Từ 7 - 8 năm nay, chúng tôi đã có phần mềm quản lý động vật. Động vật chết đều được mổ khám để xác định nguyên nhân. Một số động vật sau khi chết có thể được giữ lại làm tiêu bản trưng bày phục vụ công tác giáo dục trong vườn thú.Một số tiêu chí trưng bày thú:

• Động vật trưng bày phải còn nguyên vẹn, không thiếu bộ phận nào, trừ trường hợp đặc biệt. Ví dụ, ở vườn thú Singapore, người ta có trưng bày một con hổ có 3 chân trong đó có ghi rõ là chân thứ 4 đã bị mất do sập bẫy.

• Động vật phải có sức khỏe tốt. Động vật quá già sẽ đượcđưa vào các chuồng dành riêng vì không còn phù hợp để trưng bày. Hiện nay, chúng tôi chưa có giải pháp đối với các cá thể động vật già, yếu. Cho an tử? Nếu bán, thì bán cho ai?

Học viên: Làm thế nào để quản lý số lượng cá thể động vật dôi dư?

12

Phần

1

R e g i o n


II. DỰ ÁN SAFARI

Khu vực dự án nằm tại hai xã An Nhơn Tây và xã Phú Mỹ Hưng thuộc huyện Củ Chi, cách trung tâm TP.HCM khoảng 50km về phía Bắc. Hiện nay, đã thu hồi được 96% diện tích đất.

Việt Nam chưa có quy chuẩn về thiết kế và quy hoạch Safari và cũng không có đơn vị tư vấn chuyên nghiệp cho lĩnh vực này. Do đó, chúng tối đã tổ chức một cuộc thi quốc tế ý tưởng thiết kế Safari. Một đơn vị tư vấn Singapore, nổi tiếng trên thế giới, đã giành giải nhất cuộc thi này. Dưới đây, chúng tôi xin giới thiệu đề xuất dự án Safari của đơn vị tư vấn này.Hiện nay, dự án đang ở giai đoạn lập quy hoạch 1/2000; TP.HCM đang thương lượng với đơn vị tư vấn để xác định giá trị hợp đồng tư vấn lập quy hoạch. Tổng vốn đầu tư, xây dựng Safari này vào khoảng 500 triệu USD. Do đó, dự án phải được Chính phủ phê duyệt. Vì vốn đầu tư rất lớn, nên TP.HCM đang kêu gọi các nhà đầu tư nước ngoài. Một số nhà đầu tư nước ngoài đã quan tâm và tìm hiểu cơ hội để có thể đầu tư một số hạng mục trong dự án.

Dự án cũng dự kiến sẽ tập trung vào những loại động vật tiêu biểu của Việt Nam và đang có nguy cơ tuyệt chủng.

Diện tích của dự án vào khoảng 456 ha và được chia thành 9 khu vực:

5. Khu trung tâm6. Khu Safari ban ngày7. Khu Safari ban đêm8. Khu không gian mở9. Khu vườn thực vật10. Khu công viên chuyên đề11. Khách sạn12. Trung tâm hội nghị và bảo tàng13. Trung tâm sinh sản dành cho động vật

Ông Phan Việt Lâm: Biện pháp triệt sản được áp dụng ở một số vườn thú. Ở Thảo Cầm Viên Sài Gòn, chúng tôi không hạn chế động vật sinh sản vì cần tạo nguồn động vật dự trữ cho Safari.

Học viên: Hoạt động thương mại trong vườn thú có thể gây tác động tiêu cực đối với động vật. Thảo Cầm Viên Sài Gòn quản lý hoạt động này như thế nào để hạn chế tác động đối với động vật?Ông Phan Việt Lâm: Các hoạt động thương mại là cần thiết để tăng nguồn thu cho vườn thú. Ở Singapore, người ta tổ chức các buổi trình diễn, nhà hàng và thậm chí ăn sáng cùng với động vật cho du khách. Tuy nhiên, tránh một số hoạt động quá ồn ào. Thảo Cầm Viên Sài Gòn có quy định về mức tiếng ồn (cường độ, thời gian, khoảng cách so với động vật...) và các đối tác phải tuân thủ.Vị trí tổ chức các hoạt động này cũng là một yếu tố quyết định để hạn chế tiếng ồn.Quy chuẩn ở châu Âu khác với ở châu Á: một số hoạt động như ca nhạc, thương mại bị cấm ở các vườn thú châu Âu. Tuy nhiên, ở châu Á thì có thể cho phép, ví dụ ở Thảo Cầm Viên Sài Gòn có các sân khấu ca nhạc.

Học viên: Trong trường hợp mất cân đối về động vật (nhiều cá thể già, mất cân đối giữa con đực với con cái), vườn thú có nhập thêm thú không? Bằng cách nào? Ông Phan Việt Lâm: Việc mua thú ngày càng khó khăn vì không có chứng từ truy xuất nguồn gốc. Tuy nhiên, cũng có nhiều giải pháp:

• Mua động vật từ các vườn thú ở nước ngoài với đầy đủ hồ sơ.

• Lực lượng kiểm lâm bàn giao động vật bắt được. Tuy nhiên, nếu động vật đó không phù hợp với nhu cầu của Thảo Cầm Viên Sài Gòn, thì chúng sẽ được thả trở lại tự nhiên. Không có rủi ro lớn khi vận chuyển.

• Trao đổi động vật giữa các vườn thú.

Phương án chọn

Ngu

ồn: T

hảo

Cầm

Viê

n S

ài G

òn

13

Phần

1


R e g i o n

Ý tưởng chính của dự án là tạo ra các “chuyến hành trình trong môi trường hoang dã” bằng xe, hoặc đi bộ qua các hệ sinh thái khác nhau.

Khu trung tâm có diện tích 38 ha, bao gồm vườn cây bao báp, khỉ, chim, dòng kênh để du khách có thể đi lại bằng thuyền như ở đồng bằng sông Cửu Long với nhiều hệ sinh thái, một nhà hàng và trung tâm biểu diễn động vật.

Khu safari ban ngày có diện tích 81 ha. Có nhiều hoạt động trong đó có cưỡi voi. Nhiều hệ sinh thái sẽ được thiết lập ở đây: thảo nguyên Ấn Độ, Úc, đồng cỏ và rừng châu Phi.

Khu safari ban đêm có diện tích 76 ha4. Khu vực này có nhà hàng, phục vụ ăn tối kết hợp với xem biểu diễn thú, chợ nổi đặc trưng của đồng bằng Sông Cửu Long, biểu diễn múa rối nước.

Khu “không gian mở” có diện tích 40,5 ha, bao gồm các khu vực dành cho biểu diễn, khu trưng bày tiêu bản động vật, phòng trưng bày sự tiến hóa của các loài động vật, làng dân tộc thiểu số và nhiều hệ sinh thái cấp vùng được tái tạo lại và có nhiều động vật tiêu biểu.

Vườn thực vật sẽ giới thiệu khu rừng ngập mặn, hệ sinh thái điển hình của đồng bằng Sông Cửu Long, vườn ôn đới, vườn lan, vườn thảo dược. Khu vực này cũng có diện tích dành để trồng chè, cà phê và khu vực chế biến và thử các sản phẩm từ chè, cà phê. Khu vực này cũng có các trung tâm biểu diễn.

Khu công viên chuyên đề có diện tích 67 ha. Nơi đây có sân chơi cho trẻ em, nhà trên cây, công viên nước và phòng chiếu phim 3D.

Bảo tàng và trung tâm hội nghị nằm ở hai khu vực khác nhau với tổng diện tích là 7 ha.

Trung tâm sản xuất và vườn ươm có diện tích 72 ha. Phân kỳ thực hiện dự kiến theo 3 giai đoạn:

1. Xây dựng kết cấu hạ tầng và các tòa nhà hành chính cần thiết cho Safari ban ngày và vườn ươm: 5 năm (125 triệu USD).

2. Xây dựng không gian mở, safari ban đêm và nhà hàng: 10 năm (324 triệu USD).

3. Xây dựng trung tâm hội nghị, bảo tàng thiên nhiên, khu nhân giống và vườn ươm: 5 năm (50 triệu USD).

4 Khu Safari đêm ở Singapor có diện tích 40ha.


Ông Daniel Boulens: Dự án của đơn vị tư vấn thiếu đồng bộ và chưa có chiến lược rõ ràng. Có vẻ như các đề xuất đưa ra chỉ nhằm mục đích lắp đầy không gian, chứ không đưa ra chiến lược thực hiện. Ở giai đoạn này, nên đào sâu, nghiên cứu thêm một số khía cạnh nữa trước khi tiến hành lập quy hoạch 1/2000. Cần phân tích kỹ tính kinh tế của dự án này.Việc lựa chọn xây dựng các hệ sinh thái cũng cần được cân nhắc kỹ vì du khách sẽ đến thẳng đồng bằng Sông Cửu Long hoặc các làng ở phía Bắc để xem không gian, hệ sinh thái thật. Đối với du khách châu Âu, nếu đã đi 10.000 km để đến Việt Nam, thì họ sẽ đi đến các vùng, miền của Việt Nam để xem phong cảnh và hệ sinh thái thật. Đối với hệ sinh thái châu Phi và châu Mỹ: du khách nước ngoài chỉ mong muốn xem hệ động, thực vật của địa phương. Theo logic này, ta thấy đề xuất của đơn vị tư vấn hướng đến đối tượng du khách là khách trong nước và do đó giá vé vào cổng sẽ thấp.Các dự án lớn như dự án Safari, dự án vườn thực vật 175 ha cần phải nằm trong chiến lược tổng thể về phát triển không gian xanh của Thành phố cho giai đoạn 5, 10 năm và 20 năm có tính đến sự phát triển của nhà ở và giao thông trong tương lai. Cần kết hợp các dự án này với chiến lược phát triển đô thị. Việc nghiên cứu dự án này cũng nên có sự tham gia của Chính phủ, các trường đại học và các địa phương khác. Dĩ nhiên, bước đầu tiên là phải đảm bảo có đất để thực hiện dự án.

Ông Phan Việt Lâm: Chủ trương thực hiện dự án và khu đất dành để xây dựng dự án đã được lãnh đạo Thành phố chấp thuận. Một cuộc thi ý tưởng đã được tổ chức. Hiện nay, chúng tôi đang đàm phán hợp đồng với đơn vị tư vấn đã đoạt giải nhất trong cuộc thi này. Yếu tố nghiên cứu kinh tế cũng là một trong những nội dung đàm phán.Nếu dự án có nhiều giai đoạn, thì sẽ thực hiện Safari ban ngày trước. Thảo Cầm Viên Sài Gòn phụ trách dự án này, nhưng UBND Thành phố là cơ quan ra quyết định cuối cùng. Dự án được thiết kế trên cơ sở có tính đến sự kết hợp giữa Thảo Cầm Viên hiện nay và Safari trong tương lai.

Ông Daniel Boulens: Nhà đầu tư không quan tâm đến nội dung của dự án, mà chỉ quan tâm đến tính kinh tế của nó. Do đó, họ sẽ xem xét chi phí đầu tư, chi phí vận hành và sẽ đặt ra 2 câu hỏi:

• Số lượt khách tham quan và giá vé. • Đầu tư cho giao thông công cộng để kết nối Safari với trung tâm Thành phố. Nhà nước có sẵn sàng đầu tư khoản này không?

Hai câu hỏi này có liên quan mật thiết với nhau vì việc đón 10 triệu lượt khách tham quan với mức giá vé là 2,5 USD/người khác với việc đón 2,5 triệu lượt khách với giá vé 10 USD/người nếu xét về mặt quy mô đầu tư cho cơ sở hạ tầng.

14

Phần

1

R e g i o n


5 Ví dụ, đa số các vườn thú lớn trên thế giới đều không mở cửa quanh năm. Do đó, cần có cách tính toán kinh tế khác. 6 Ví dụ giá vé của một số vườn thú tư nhân nổi tiếng ở các nước có thu nhập bình quân đầu người cao: Vườn thú San Diego (giá vé: 25 USD), Vườn thú Paris (20 euro), Vườn thú New York (20 USD), giá vé vào cổng như vậy là khá cao. Ngược lại, vườn thú ở Lyon là miễn phí. Xem trang 32.

Mức độ tham gia của nhà đầu tư vào dự án cũng sẽ có tác động mạnh mẽ đến mục đích của các dịch vụ được cung cấp trong dự án: nếu nhà đầu tư góp phần lớn vốn hoặc toàn bộ vốn cho xây dựng Safari, thì Safari sẽ không thực hiện được hết nhiệm vụ bảo tồn, giáo dục và nghiên cứu, mà sẽ hoàn toàn chuyển thành một công viên giải trí. Để tránh sự chuyển hướng của dự án, cần thực hiện một nghiên cứu sâu về kinh tế và nhất là phải có tập tài liệu nêu rõ các yêu cầu cụ thể của thành phố đối với các nhà đầu tư tham gia vào dự án. Đây là những yếu tố rất cần thiết để có thể đối chiếu với những điều kiện của các nhà đầu tư. Trong nhóm tư vấn, cần có các chuyên gia về kinh tế, xã hội học để nghiên cứu về những thay đổi về kinh tế - xã hội, ngoài các chuyên gia về vườn thú và vườn thực vật. Đơn vị tư vấn phải tư vấn quy hoạch và thiết kế Safari phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế.Chắc chắn rằng những mong muốn của nhà đầu tư sẽ khác với mong muốn của nhà nước. Nhà đầu tư muốn có nhiều khách sạn, nhà hàng, hoạt động thương mại và ít chú ý đến các tiêu chuẩn quốc tế về phát triển bền vững. Do đó, nhà nước cần xác định thật rõ những yêu cầu, mong muốn của mình đối với dự án. Nhà nước cũng cần phải xác định các nguyên tắc hoạt động của Safari và quy chế của nó (Safari nhà nước hay tư nhân5?). Nhà đầu tư mong muốn giảm tối đa chi phí hoạt động, kể cả lương, số lượng nhân viên và hướng đến các hoạt động thương mại. Làm thế nào để xử lý việc này? Quan điểm của nhà nước như thế nào về việc này? Đây là những câu hỏi cần được đặt ra ngay từ đầu.

Học viên: Trước tình hình suy giảm kinh tế như hiện nay, khu vực nào trong dự án này nên được ưu tiên thực hiện trước? Trong số 9 khu vực của dự án, khu vực nào nêu ưu tiên kêu gọi nhà đầu tư? Ông Phan Việt Lâm: Sẽ kêu gọi nhà đầu tư cho toàn bộ dự án. Nhưng để hấp dẫn nhà đầu tư, thì các hoạt động thương mại, nhà hàng, khách sạn, sân tennis... sẽ được đưa vào dự án.

Học viên: Trong tương lai, Thảo Cầm Viên Sài Gòn sẽ trở thành vườn thực vật. Trong dự án Safari cũng có vườn thực vật, liệu có sự trùng lắp không, mặc dù cả hai tương đối xa nhau. Vườn thực vật trong công viên Safari sẽ có những nhiệm vụ gì? Các định hướng phát triển? Hai vườn thực vật này có tính bổ sung cho nhau như thế nào? Vườn thực vật ở Củ Chi nằm ở cao trình +80m với khí hậu khô hơn so với Thảo Cầm Viên Sài Gòn. Do đó, các sinh cảnh rừng ngập mặn và đồng bằng nếu thực hiện sẽ rất tốn kém.

Học viên: Để xây dựng các tuyến giao thông công cộng phục vụ cho công viên safari, cần mở rộng các tuyến đường hiện hữu. Khi đó, ai sẽ đầu tư việc này?Ông Nguyễn Khắc Dũng, Trưởng phòng Quản lý Công viên Cây xanh: Nên bắt đầu đầu tư từ đâu? Ai đầu tư? Phân kỳ hành động như thế nào? Thành phố sẽ kêu gọi đầu tư sau khi có quy hoạch 1/2000 hay Thành phố sẽ phải đầu tư cơ sở

hạ tầng trước? Trong trường hợp đó, nên đầu tư công trình nào trước?Ông Daniel Boulens: Tôi sẽ trả lời các câu hỏi trên dưới góc độ của nhà đầu tư và sau đó là dưới góc độ của nhà quản lý. Là nhà đầu tư, tôi sẽ tìm địa điểm để đầu tư. Khi đó, tôi sẽ xem xét trên toàn thế giới để lựa chọn địa điểm phù hợp. Khả năng sinh lời của đồng vốn đầu tư là bao nhiêu? Khi bỏ ra 500 triệu USD để đầu tư, nhà đầu tư sẽ mong muốn thu hồi vốn trong vòng tối đa là 7 năm. Do đó, phải thu hồi khoảng 7 - 8% mỗi năm. Nhưng hiện nay, ít có nhà đầu tư tư sẵn sàng đầu tư số tiền lớn như vậy. Nhà đầu tư sẽ cân nhắc rất kỹ các rủi ro:

• Sự ổn định chính trị, kinh tế và xã hội (đình công, khả năng làm việc...)

• Khả năng của Thành phố trong việc đầu tư cho cơ sở hạ tầng giao thông để kết nối dự án với khu trung tâm: có dự án tuyến giao thông công cộng nào cho phép kết nối công viên Safari này với khu trung tâm trong vòng 45 phút không? Cam kết đầu tư của nhà nước là một yếu tố thể hiện sự ủng hộ về chính trị đối với dự án và góp phần làm giảm rủi ro. Đầu tư một tuyến xe điện (tramway) cũng vào khoảng 500 triệu USD, tương đương với tổng vốn đầu tư cho dự án Safari.

‐ Nhà đầu tư cũng sẽ xem xét mật độ dân số trong khu vực xung quanh công viên Safari.

‐ UBND Thành phố có sẵn sàng đầu tư cho cơ sở hạ tầng không? Việc nhà nước cam kết đầu tư cho cơ sở hạ tầng là quan trọng vì nhà đầu tư tư nhân sẽ không đầu tư cho cơ sở hạ tầng giao thông.

• Sự thay đổi trong sức mua của người dân? Có chắcchắn về số lượt khách tham quan không? Cần có câu trả lời cho câu hỏi này để nhà đầu tư có thể xác định giá vé. Giá vé tối thiểu nên vào khoảng từ 12 đến 15 USD6. Hiện nay, không có gì có thể giúp khẳng định rằng du khách trong nước có khả năng chấp nhận mức giá vé này. Không nên chỉ trông đợi vào khách du lịch nước ngoài. Do đó, cần phân tích nhiều phương án: phương án giá vé thấp và số lượt khách tham quan cao; phương án giá vé cao và số lượt khách tham quan thấp. Trong đề xuất dự án hiện nay của đơn vị tư vấn, chưa có phân tích kinh tế.

• Chi phí hoạt động hàng năm? Đây là dữ liệu cần thiết để xác định lợi nhuận tiềm năng của dự án.

15

Phần

1


R e g i o n

Ở giai đoạn này, ta chưa đề cập đến nội dung của dự án, mà chỉ xem xét tiềm năng lợi nhuận của dự án dựa trên dự báo số lượt khách tham quan và khả năng tiếp cận địa điểm dự án. Điều quan trọng là phải bắt đầu thực hiện nghiên cứu thị trường. Đây là nghiên cứu đầu tiên mà đơn vị tư vấn cần thực hiện. Sau đó, cần có đơn vị khác phản biện nghiên cứu này. Quy mô của dự án sẽ được xác định tùy theo số lượt khách tham quan ước tính.

Nhưng trong mọi trường hợp, khi thương lượng với nhà đầu tư, cần nhớ rằng nhà đầu tư không quan tâm đến yếu tố tự nhiên của công viên, mà chỉ quan tâm đến khía cạnh kinh tế. Do đó, điều này sẽ có thể kéo dự án trở thành dự án công viên chuyên đề hoặc công viên giải trí hơn là dự án vườn thú và vườn thực vật. Vì vậy, dù sao cũng phải có đầu tư công trong dự án này. Nhà đầu tư tư nhân sẽ tập trung vào các hoạt động thương mại (nhà hàng, khách sạn, tàu du lịch...). Do đó, các nhiệm vụ cơ bản của vườn thực vật và vườn thú sẽ bị nhà đầu tư lãng quên. Nếu tìm được nhà đầu tư cho dự án, cần đặt ra những câu hỏi về cách thức và quy chế hoạt động của Safari (nhà nước hay tư nhân).

Học viên: Cần phải tận dụng lợi thế về vị trí địa lý của TP.HCM để có chương trình phù hợp. Vị trí tốt nhất để bố trí các công viên?Ông Phan Việt Lâm: 400 ha đất ở Củ Chi đã được thu hồi, mặc dù chưa có quy hoạch và chưa có nhà đầu tư. Ở phía Nam, có khu dự trữ sinh quyển Cần Giờ và rừng ngập mặn. Điều quan trọng là phải có sự kết hợp giữa Thảo Cầm Viên Sài Gòn và khu dự trữ sinh quyển Cần Giờ.

16

Phần

2

R e g i o n


PHẦN 2 – VỊ TRÍ CỦA VƯỜN THÚ VÀ VƯỜN THỰC VẬT TRONG CHÍNH SÁCH KHÔNG GIAN XANH CỦA THÀNH PHỐ LYON

2 Tài liệu này được cung cấp cho báo chí để giới thiệu kết quả hoạt động của Ban Không gian xanh.

Trích bài viết của Ông Gilles Buna, Phó Thị trưởng Thành phố Lyon, đặc trách quy hoạch và chất lượng đô thị trong tài liệu dành cho báo chí “Lyon xây dựng môi

trường sống”7

Có nhiều điểm tương đồng trong các vấn đề mà vườn thú ở Lyon và Thảo Cầm Viên Sài Gòn đang gặp phải. Nó liên quan đến các nhiệm vụ chung mà vườn thú hiện đại cần thực hiện.

Bài trình bày kinh nghiệm của vườn thú và vườn thực vật Lyon được đặt trong bối cảnh chung về chiến lược không gian xanh của thành phố Lyon.

I. CHÍNH SÁCH KHÔNG GIAN XANH CỦA LYON

1. Mối liên hệ chặt chẽ giữa quy hoạch đô thị và khônggian xanh

Ở Lyon, chính sách không gian xanh có sự liên hệ chặt chẽ với chính sách quy hoạch đô thị và do một Phó Thị trưởng đặc trách về quy hoạch và chất lượng đô thị chịu trách nhiệm. Ông là lãnh đạo chính trị đứng thứ 3 trong Hội đồng thành phố Lyon. Thành phố đưa ra chiến lược phát triển đô thị trong đó có sự gắn kết chặt chẽ giữa quy hoạch xây dựng với không gian xanh nhằm đảm bảo chất lượng cuộc sống của người dân. Vị Phó Thị trưởng đặc trách quy hoạch đô thị đóng vai trò quan trọng chiến lược vì ông vừa là người cấp giấy phép xây dựng và vừa là người bảo vệ thiên nhiên.

“Sự phát triển của một thành phố cần đồng hành với chính sách tạo cho người dân môi trường sống xanh, sạch và nhân văn. Chính sách này được cụ thể hóa bằng việc quy hoạch lãnh thổ, bảo vệ và phát huy giá trị của không gian xanh ở thành phố Lyon.

Trên địa bàn Cộng đồng đô thị Lyon, diện tích không xây dựng (công viên, hành lang xanh, đất tự nhiên và đất nông nghiệp...) chiếm 50% tổng diện tích. Chúng tôi đã quyết định bảo vệ các diện tích này thông qua các tài liệu quy hoạch (Quy hoạch chung, Quy hoạch chi tiết), xác định các mối liên hệ và tạo thuận lợi cho sự phát triển của mảng xanh và mặt nước.

Mảng xanh sẽ giúp chống lại biến đổi khí hậu và ô nhiễm. Đồng thời bảo tồn các loài động thực vật và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân”.

Để thực hiện chính sách này, đòi hỏi phải tăng mật độ ở các khu vực đã đô thị hóa bằng cách áp dụng các giải pháp kết hợp giữa thiết kế đô thị và kiến trúc để tăng mật độ mà không phải đô thị hóa các khu vực khác.

17

Phần

2


R e g i o n

2. Mạng lưới không gian xanh ở đô thị: thách thức về đa dạng sinh học và chất lượng cuộc sống

Thành phố Lyon có:

• 410 ha công viên, mảng xanh, tức 15m2/người dân, • 270 công viên và vườn, • 200 sân chơi cho trẻ em, • 55.000 cây xanh đường phố.

Công viên lớn nhất ở Lyon là công viên Tête d’Or có diện tích 100 ha trong đó có vườn thú và vườn thực vật. Các mảng xanh nhỏ nhất có chiều dài 1m và chiều rộng 3cm: những mảng xanh này rất quan trọng trong các khu phố không có công viên vì chúng là nơi cư ngụ của các loài động, thực vật.

Thách thức hiện nay là tiếp tục phát triển mảng xanh, công viên ở đô thị để tăng cường sự hiện diện của cây xanh theo logic mạng lưới. Phát triển mảng xanh trên mái nhà, dọc tường để hấp thụ CO2, nước mưa và giảm nhiệt cho đô thị.

Mái nhà được phủ xanh 3. Bảo dưỡng bền vững không gian xanh

Thách thức hiện nay là phải thiết kế mảng xanh, công viên dễ bảo dưỡng, tiêu thụ càng ít nước càng tốt. Đây chính là nguyên tắc làm việc thuận với tự nhiên, chứ không phải chống lại tự nhiên.

Biện pháp bảo dưỡng rẻ nhất là bảo dưỡng thuận với tự nhiên, ít cắt, tỉa. Nguyên tắc: “làm được nhiều việc nhất, nhưng với chi phí thấp nhất có thể”. Ví dụ, cách đây 10 năm, chúng tôi cắt cỏ ở công viên Tête d’Or 25 lần/năm. Hiện nay, chỉ cần 10 lần/năm là đủ.

Chúng tôi ưu tiên để cây phát triển theo hình dáng tự nhiên thay vì phải dùng kỹ thuật cắt, uốn nhằm tạo hình (hình khối, hình kim tự tháp, bonsai); đôi khi có thể để cây cỏ phát triển tự nhiên ở vài nơi. Điều này không có nghĩa là bỏ hẳn các kỹ thuật cắt, tỉa, tạo hình cho cây vốn là một kỹ năng chuyên môn cần giữ gìn, nhưng không nên áp dụng kỹ thuật này vào mọi nơi mà không có sự phân biệt.

Bảo dưỡng bền vững mảng xanh cũng được thực hiện bằng cách sử dụng vật liệu ít gây ô nhiễm.

Ví dụ, tránh sử dụng thuốc diệt cỏ mà thay vào đó là dùng kỹ thuật ủ rơm dưới gốc cây để giữ độ ẩm cho đất và không cho cỏ dại mọc. Thành phố Lyon đi tiên phong trong lĩnh vực này. Lyon là thành phố đầu tiên của Pháp đạt được chứng nhận ISO 140018 (quản lý thân thiện với môi trường). Cần thay đổi cách làm hiện nay tại các cơ quan chuyên môn và phổ biến các cách làm mới cho các trung tâm đào tạo, doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp làm việc theo đơn đặt hàng của Thành phố.

8 Xem phần III - Kinh nghiệm của vườn thú Lyon; II - Kinh nghiệm của Lyon đối với các vấn đề đang gặp phải ở TP.HCM; 6. Đưa các tiêu chuẩn quốc tế vào quản lý vườn thú, trang 56.

Nguồn: Thành phố Lyon*

* : Tác giả của các bức ảnh “Thành phố Lyon”: Murielle Chaulet, Da-vid Gomis, Daniel Boulens và nhiều nhân viên khác của Ban Không gian xanh thành phố Lyon.

Tường được phủ xanh ở Perrache

Nguồn: Thành phố Lyon

18

Phần

2

R e g i o n


Trang trí, tạo hình - cấp độ “cao cấp”

Thông qua việc thay đổi cách làm, thành phố Lyon mong muốn đưa thiên nhiên trở lại với đô thị và trở thành nơi phát triển đa dạng sinh học. Từ khi Lyon không sử dụng các sản phẩm hóa học đối với không gian xanh (năm 2005), các loài động vật đã quay trở lại công viên và vườn.

4. Quản lý không gian xanh theo cấp độ

Việc quản lý không gian xanh theo cấp độ là cách tiếp cận hiệu quả để giảm chi phí bảo dưỡng. Nguyên tắc: phân loại không gian xanh và xác định mức độ bảo dưỡng đối với từng loại không gian theo các tiêu chí chất lượng và chi phí hàng năm cho mỗi m².

Ở Lyon, có 4 cấp độ bảo dưỡng: “cao cấp”, “chăm sóc +”, “chăm sóc -”, và “tự nhiên”

• Cấp độ 1: cao cấp; chi phí bảo dưỡng 12€/m², • Cấp độ 4: tự nhiên; chi phí bảo dưỡng 0.05€/m²,

Theo các tiêu chí của Lyon, Thảo Cầm Viên Sài Gòn thuộc cấp độ 1.

Vì diện tích mảng xanh, công viên ngày càng tăng, trong khi đó ngân sách dành cho bảo dưỡng không tăng, nên ta phải giảm mức độ yêu cầu bảo dưỡng đối với những khu vực ít được người dân quan tâm. Trong tổng chi phí bảo dưỡng, có nhiều chi phí thành phần mà ta có thể giảm được, ví dụ giảm số lượng bonsai, từ đó sẽ giảm chi phí bảo dưỡng.

Không gian trang trí, bồn hoa - cấp độ “chăm sóc +”

5 điểm chính mà Ông Daniel Boulens ghi nhận được sau bài trình bày về Thảo Cầm Viên Sài Gòn:

1. Vườn thú Lyon và Thảo Cầm Viên Sài Gòn có nhiệm vụ giống nhau: bảo tồn các loài động, thực vật, giáo dục cho người dân, nghiên cứu và giải trí. Đây chính là nhiệm vụ chung của tất cả các vườn thú.

2. Đội ngũ quản lý hiểu biết sâu sắc về lịch sử Thảo cầm viên Sài Gòn và phân tích kỹ các thách thức, nhiệm vụ và định hướng chiến lược, nhưng gặp khó khăn về tài chính, kỹ thuật và nhân sự.

3. Cần thiết lập mạng lưới các vườn thú khu vực phía Nam nói riêng và cả Việt Nam nói chung.

4. Cần tiếp tục cải thiện và hiện đại hóa Thảo cầm viên hiện nay.

5. Chuyển từ ý tưởng thành hành động trong dự án Safari.

II. VAI TRÒ CỦA VƯỜN THÚ VÀ VƯỜNTHỰC VẬT TRONG CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN KHÔNG GIAN XANH Ở LYON

1. Nơi bảo tồn động, thực vật

Vườn thực vật có diện tích 8 ha nằm trong công viên Tête d’Or có 6.800 m2 nhà kính. Với bộ sưu tập 15.000 loài trong đó có 1.400 loài trong sách đỏ, vườn thực vật Lyon là vườn đa dạng sinh học nhất ở Pháp. Vườn thực vật góp phần bảo tồn các loài ở Pháp và châu Á, khu vực nhiệt đới (đặc biệt các loài có nguồn gốc từ các đảo).

Vườn thú có diện tích 8 ha. Đây là vườn thú nhỏ, với 64 loài trong đó có 32 loài nằm trong chương trình bảo tồn các loài động vật bị đe dọa của châu Âu.

Trong 8 ha này, có 3 ha dành cho đồng bằng châu Phi là nơi sinh sống chung của các loài (hươu cao cổ, ngựa vằn, linh dương) và các loài thực vật, tạo thành một khu vực tương tự như ở châu Phi nam sa mạc Sahara. Hiện nay, mô hình vườn thú như thế này đang phát triển.

Công viên Tête d’Or, vườn thực vật và vườn thú miễn phí hoàn toàn cho công chúng. Mỗi năm, công viên đón từ 2,5 triệu đến 3 triệu lượt khách tham quan trong đó phần lớn là đi tham quan vườn thú.

Công viên cũng có một vườn hồng gắn với lịch sử của Lyon, là thành phố tạo ra hoa hồng hiện đại. Công viên có 40.000 cây hoa hồng được trồng và chăm sóc mà không sử dụng sản phẩm hóa học, trong khi đó hoa hồng nổi tiếng là loài hoa rất khó trồng và cần nhiều sản phẩm hóa học để chăm sóc.

19

Phần

2


R e g i o n


Áp phích của triển lãm: “Hướng đi cho các nhà thám hiểm”

Nguồn: www.nature.lyon.fr

2. Tuyên truyền, vận động và giáo dục người dân

Nhiệm vụ giáo dục được Ban Không gian xanh thực hiện cho mọi đối tượng, từ trẻ em đến người lớn (20.000 người mỗi năm), cho đến các đơn vị chuyên môn trong lĩnh vực cảnh quan.

Toàn bộ hoạt động giáo dục do Ban Không gian xanh trong đó có vườn thực vật và vườn thú thực hiện được tập trung tại trang web “Lyon Nature”: www.nature.lyon.fr.

Các hoạt động giáo dục có thu tiền, trong khi đó việc ra, vào công viên là miễn phí. Điều này là do hoạt động giáo dục được dành có các nhóm có số lượng hạn chế: 60 € cho một chương trình giáo dục kéo dài 2h dành cho 25 người.

Nhưng cũng có một số hoạt động khác miễn phí, ví dụ triển lãm được tổ chức tại phòng triển lãm có diện tích 800 m2 tại trụ sở của Ban Không gian xanh nằm trong công viên Tête d’Or. Đôi khi triển lãm cũng được tổ chức tại các khu vực khác của công viên (vườn thực vật, vườn cam...).

Các triển lãm luôn luôn được tổ chức với nội dung khoa học chặt chẽ và cách tiếp cận vui để tăng sức hấp dẫn; các hoạt động này ngoài việc phổ biến kiến thức khoa học còn nhằm tuyên truyền, vận động người dân về sự cần thiết phải bảo vệ các loài động, thực vật và đa dạng sinh học.

Pa nô của triển lãm “lễ hội trái cây” Triển lãm “các loài bầu bí” ở vườn thực vật


20

Phần

2

R e g i o n


Ban Không gian xanh có tổng cộng 400 cán bộ, công nhân viên. Vườn thú và vườn thực vật trực thuộc Ban Không gian xanh. Mục tiêu hành động của các đơn vị này đều nằm trong chiến lược toàn diện về phát triển công viên, mảng xanh và cây xanh của thành phố Lyon.

1. Mô hình tổ chức

Ban Không gian xanh bao gồm Vườn thú, Vườn thực vật, Phòng Hành chính - Tài chính và một số bộ phận khác (xemsơ đồ tổ chức bên dưới). Phòng Hành chính - Tài chính thực hiện toàn bộ các công việc liên quan đến hành chính và tài chính của Ban Không gian xanh, vườn thú và vườn thực vật. Mô hình tổ chức này giúp cho mỗi đơn vị tập trung vào lĩnh vực chuyên môn chính của mình. Nhân viên của vườn thú không mất thời gian cho việc quản lý hành chính và do đó cóthể tập trung nhiều thời gian hơn cho công tác chuyên môn và giáo dục. Phòng quản lý trang thiết bị đảm nhận toàn bộ các vấn đề kỹ thuật, sửa chữa, cung cấp trang thiết bị. Tất cả các bộ phận khác kể cả vườn thú khi có nhu cầu hoặc vấn đề về trang thiết bị sẽ liên hệ với phòng này.

Để điều phối các dự án tốt hơn và chia sẻ thông tin giữa các đơn vị, Ban Không gian xanh tổ chức họp giao ban với lãnh đạo các đơn vị trực thuộc mỗi tuần một lần.

Liên hệ giữa lãnh đạo chính trị và các đơn vị chuyên môn

Duy trì các trao đổi thường xuyên giữa lãnh đạo chính trị (người đề ra và chịu trách nhiệm về chiến lược và tầm nhìn) với các đơn vị chuyên môn, kỹ thuật (người triển khai thực hiện các chính sách hoặc tham mưu chính sách) là điều rất cần thiết để thảo luận về các chiến lược và cách thức triển khai thực hiện.

Ở Lyon, Giám đốc Ban Không gian xanh, Ông Daniel Boulens, họp với Phó Thị trưởng phụ trách quy hoạch và chất lượng đô thị hai lần mỗi tháng. Việc trao đổi thường xuyên này giúp cung cấp đầy đủ và kịp thời thông tin về công việc cho lãnh đạo để có được sự chỉ đạo, can thiệp kịp thời của lãnh đạo và sự nhất quán trong tầm nhìn và hành động giữa lãnh đạo chính trị và Ban Không gian xanh.

Tổ chưc của Ban Không gian xanh

III. TÔ CHƯC CỦA BAN KHÔNG GIAN XANH

Giám đốc Ban Không gian xanh Daniel Boulens

Giám đốc Vườn thú

21 người

Bảo tồn các loài động thựcvật quý hiếm

Quản lý nhân viên, ngân sách, muasắm công và cácvấn đề pháp lý

Ngân sách: 5 triệu € cho cáchoạt động thườngxuyên, 18 triệu € cho chi trả lương

Quản lý bền vững 400 ha không gianxanh và các trang

thiết bị và thựchiện một sốhoạt động

xây dựng nhỏ

Lập chương trình,thiết kế và thực hiệnquy hoạch xây dựng

không gian côngcộng và không gian

xanh

Chương trình tổngthể cho 6 năm (tương

ứng với nhiệm kỳcủa thị trưởng)

100 triệu € cho đầutư xây dựng (nghiên

cứu + xây dựng)

Theo dõi,hỗ trợ

Truyền thôngLaëtitia Christophe

Giám đốc Vườn thực vật

40 người

Phó Giám đốc Ban Không gian

xanh

Trưởng phòngHành chính và

Tài chính

15 người

Phó Giám đốc Ban Không gian

xanh

Trưởng phòngQuản lý

trang thiết bị

250 người

Trưởng phòngQuy hoạch

cảnh quan đô thị

15 người

Trưởng phòngPhát triển bền

vững

Lyon Nature

12 người

21

Phần

2


R e g i o n

9 Theo một nghiên cứu của Anh: thời gian nằm viện của bệnh nhân trong bệnh viện nằm ở trong công viên giảm trung bình 2 ngày so với ở các bệnh viện khác.

2. Tổ chức của Vườn thực vật

Vườn thực vật có 40 nhân viên gồm 3 phòng:

• Phòng quản lý kỹ thuật đối với các bộ sưu tập • Phòng quản lý khoa học đối với các bộ sưu tập • Phòng truyền thông

Vườn thực vật phối hợp làm việc chặt chẽ với Vườn thú để xác định các loài thực vật phù hợp với môi trường sống của mỗi loài thú.

Hai vườn cùng thực hiện các nhiệm vụ bảo tồn, giáo dục, nghiên cứu và giải trí.

3. Tổ chức của Vườn thú

Vườn thú có giám đốc và phó giám đốc (cũng là bác sĩ thú y của Vườn thú). Vườn thú có 3 phòng: phòng quản lý động vật, phòng tuyên truyền giáo dục và phòng kỹ thuật.

Vườn thú có 21 nhân viên, làm việc theo ca, vì thời gian làm việc bắt đầu từ 7h30 và kết thúc vào 19h. Số lượng nhân viên như vậy là khá ít đối với một vườn thú mở cửa mỗi ngày. Do đó, cần tối ưu hóa mọi công việc nhờ vào các công cụ hữu hiệu như phiếu quy trình làm việc. Có nhiều phiếu quy trình: quy trình đưa thú vào chuồng buổi tối, quy trình dọn vệ sinh chuồng... Mỗi nhân viên phải biết mình cần bao nhiêu thời gian để thực hiện mỗi công việc.

Việc thực hiện đúng các quy trình cũng sẽ giúp đảm bảo an toàn cho nhân viên, đặc biệt là nhân viên chăm sóc thú.


Học viên: Diện tích mảng xanh, công viên của thành phố ngày càng tăng, nhưng ngân sách cho bảo dưỡng không tăng. Ở Lyon, làm thế nào để các bạn vượt qua thách thức này? Ông Daniel Boulens: Làm thế nào để bảo dưỡng diện tích công viên, mảng xanh ngày càng nhiều với số lượng nhân viên ngày càng ít và kinh phí ngày càng giảm? Bằng cách nào để có thể làm nhiều việc hơn với nguồn lực ít hơn? Mảng xanh không còn là một sự xa xỉ mà là điều cần thiết. Các đơn vị phụ trách công viên, cây xanh phải phổ biến ý tưởng này để đề xuất tăng thêm diện tích mảng xanh và có ngân sách tương xứng với thách thức. Mảng xanh có rất nhiều giá trị:

• Giá trị kinh tế: mảng xanh bản thân nó có giá trị kinh tế: ta tốn kinh phí để tạo ra và bảo dưỡng mảng xanh, đổi lại mảng xanh mang lại giá trị kinh tế cho ta. Ví dụ: một căn nhà ở gần công viên sẽ có giá trị cao hơn.

• Giá trị môi trường: sản xuất oxy, giảm nhiệt độ. • Giá trị văn hóa: hiểu biết về các loài động, thực vật. • Giá trị xã hội: tạo ra các mối liên hệ xã hội. • Giá trị tinh thần: tạo ra sự thoải mái, dễ chịu9.

Nhiệm vụ của các đơn vị phụ trách công viên, cây xanh là tuyên truyền cho mọi người về các giá trị này.Điều quan trọng nhất là phải tìm được quỹ đất để tạo ra mảng xanh trước khi toàn bộ đất đô thị được chuyển thành đất xây dựng.Về tài chính:

• Tìm kiếm các nguồn thu mới (khó khăn, nhưng không phải là không thực hiện được),

• Giảm chi phí quản lý (dễ thực hiện hơn).

Làm thế nào để tăng nguồn thu?

• Các giao dịch bất động sản phải đóng góp một phần vào ngân sách dành cho mảng xanh vì mảng xanh không chỉ mang lại lợi ích cho thành phố mà còn góp phần làm tăng giá trị bất động sản (chất lượng cuộc sống, chất lượng cảnh quan).

• Cho thuê một phần diện tích để thực hiện các hoạt độngthương mại. Ngoài tiền thuê mặt bằng, bên thuê còn phải đóng thêm tiền sử dụng tỷ lệ với doanh số. Ở Lyon, tiền sử dụng chiếm 7% doanh số. Tỷ lệ này được điều chỉnh hàng năm sau khi thương lượng với bên thuê.

• Phát triển các dịch vụ cho khách tham quan: Ở Lyon, công viên miễn phí vào cổng, nhưng dịch vụ tham quan có hướng dẫn thì thu phí (6 euro để đi tham quan hậu trường vườn thú có hướng dẫn).

• Phát triển các hoạt động tài trợ: Các bạn đã thực hiện được hoạt động này, ví dụ các đơn vị tài trợ ghế đá cho công viên. Ở Lyon, một đơn vị đã tài trợ toàn bộ kinh phí xây dựng chuồng cho gấu trúc, đổi lại Giám đốc Ban Không gian xanh đã thuyết trình 5 buổi để đào tạo cho nhân viên của công ty này. Vườn thú ở Singapore cũng kêu gọi các đơn vị tài trợ.

• Thu phí sử dụng hình ảnh của công viên: Áp dụng đối với các cá nhân, tổ chức sử dụng hình ảnh của công viên để làm quảng cáo, ảnh cho tạp chí, bưu thiếp.

• Kêu gọi tình nguyện viên: Ở Nhật, 80% công việc bảo dưỡng không gian xanh là do những người tình nguyện thực hiện. Vườn thực vật Kew Garden ở Anh có 100 nhân viên và 400 tình nguyện viên.

• Tạo ra dòng thuế riêng dành cho không gian xanh: Ở Anh, công ty xổ số kiến thiết quốc gia tài trợ cho một hội hành động vì không gian xanh.

• Kêu gọi đồng tài trợ và thiết lập quan hệ đối tác.

22

Phần

2

R e g i o n


Học viên: Tỉ lệ bình quân diện tích mảng xanh theo đầu người ở Lyon là 15m²/người (410 ha). Tỉ lệ này có tính diện tích cây xanh đường phố không? Hình như ở Paris, không có tính diện tích cây xanh đường phố vào tỉ lệ nói trên.Ông Daniel Boulens: Diện tích cây xanh đường phố không được tính trong tỉ lệ nói trên. Tỉ lệ này không phải là một công cụ tốt vì các con số này có thể bị thay đổi rất dễ dàng. Ví dụ, người ta có thể thêm diện tích mặt nước để tăng tỉ lệ này lên vì mặt nước cũng là diện tích không xây dựng và góp phần vào chất lượng cuộc sống. Ví dụ khác, nếu có một địa phương có rừng trong địa bàn của mình, thì tỉ lệ này sẽ tăng lên rất cao. Nên xem xét hết tất cả các chức năng của không gian xanh: không gian thư giãn, giải trí, nơi dự trữ đa dạng sinh học... Tuy nhiên, Tổ chức Y tế thế giới cũng đưa ra một tỉ lệ tối thiểu là 15 m² mảng xanh/người dân.

Học viên: Ban Không gian xanh có quản lý các công viên tư nhân không?Ông Daniel Boulens: Cơ quan cấp giấy phép xây dựng bắt buộc phải lấy ý kiến của Ban Không gian xanh trước khi cấp phép để đảm bảo giấy phép xây dựng tuân thủ đúng các yêu cầu về mảng xanh, cây xanh trong quy hoạch chi tiết. Sau đó, Ban Không gian xanh sẽ kiểm tra dự án có tuân thủ đúng các quy định về mảng xanh như trong giấy phép không. Ban Không gian xanh cũng thiết lập mối quan hệ đối tác với các vườn thú tư nhân, nhưng không can thiệp vào công tác quản lý ở các vườn thú đó.

23

Phần

3


R e g i o n

PHẦN 3 – KINH NGHIỆM CỦA VƯỜN THÚ Ở LYON

Kinh nghiệm của vườn thú Lyon được trình bày thông qua các nguyên tắc quản lý được các tổ chức quốc tế khuyến nghị cho các vườn thú.

1. Quản lý động vật

1.1. Sự thoải mái

Một trong những khuyến nghị quan trọng cho công tác bảo tồn động vật là tạo môi trường sống thoải mái cho chúng, tránh sưu tập quá nhiều động vật, nên tập trung vào một số loài đặc trưng để đảm bảo không gian sống cho từng cá thể. Để tạo sự thoải mái, dễ chịu cho động vật, chuồng nuôi cần được thiết kế phù hợp, tạo ra môi trường thuận lợi cho các tập tính tự nhiên của động vật và đáp ứng nhu cầu sinh lý của chúng. Chú ý: sự sinh sản của các loài động vật trong môi trường không phù hợp không phải là một dấu hiệu cho thấy môi trường đó mang lại sự thoải mái cho động vật.

Theo khuyến nghị này của EAZA, không thể nuôi hổ trong chuồng hoàn toàn bằng bê tông vì đó không phải là môi trường tự nhiên của nó. Đối với một cặp hổ, chuồng nuôi phải có diện tích khoảng 800 m² với nền đất và sinh cảnh thực vật tự nhiên để chúng họ có thể mài móng, đào đất, lăn trong cát, cào thân cây.

EAZA thường xuyên đánh giá vườn thú thành viên của mình. Vườn thú Lyon hầu như đáp ứng được hết các yêu cầu của EAZA, trừ khu chuồng voi không đạt tiêu chuẩn quốc tế.

1.2. Trưng bày

• Tạo một môi trường thuận lợi nhất cho mỗi loài

Ở vườn thú Lyon, một số loài được nuôi trong không gian mở. Chúng được ngăn cách với khách tham quan bằng hào nước đủ rộng hoặc bằng hào khô có dây điện. Hàng rào ngăn cách khách tham quan và thú chỉ cao 1,10 m.

Khu chuồng đồng bằng châu Phi với diện tích 30.000 m2 có 4 con ngựa vằn, 5 hươu cao cổ, 8 linh dương, các loài chim và vượn cáo12. Việc trưng bày một số lượng tương đối nhỏ các loài động vật nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn về nơi ở và tạo môi trường sống tốt hơn cho từng cá thể.

Nền chuồng có độ cứng khác nhau để tạo nên sự đa dạng của môi trường tự nhiên (cát, đá).

Thức ăn được phân biệt riêng cho từng loài (cỏ cho ngựa vằn, nhánh cây tươi cho hươu cao cổ).

Hội vườn thú và hồ cá thế giới (WAZA) được thành lập vào năm 200010. Vai trò của Hội là tạo ra một mạng lưới các vườn thú, bảo vệ động vật thông qua việc xây dựng khu dự trữ động vật. Vườn thú Lyon là thành viên của Hội vườn thú và hồ cá Châu Âu (EAZA) từ năm 2005.

Các thành viên của WAZA cam kết tuân thủ quy chế và định hướng của Hội. Là thành viên của WAZA cũng đồng nghĩa với việc chấp nhận các đợt đánh giá thường xuyên do WAZA thực hiện.

Các nguyên tắc của EAZA được ghi trong tài liệu “EAZA guidelines on institutional collection planning”11 và là nền tảng đạo đức của tất cả các vườn thú thành viên. Nó liên quan đến các chủ đề sau:

• Quản lý động vật, • Bảo tồn, • Giáo dục cho công chúng, • Nghiên cứu, • Cung cấp các dịch vụ cho khách tham quan, • Quảng bá các vườn thú.

I. XU HƯỚNG TOÀN CẦU VỀ NHIỆM VỤ CỦA VƯỜN THÚ

10 Tiền thân là Hội quốc tế các giám đốc vườn thú (IUDZG) được thành lập tại thành phố Rotterdam (Hà Lan) vào năm 1946. Hội đã tham gia thành lập Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên quốc tế (IUCN) vào năm 1948. Năm 2000, IUDZG được đổi tên thành Hội vườn thú và hồ cá thế giới (WAZA), http://www.waza.org11 Tải tài liệu này tại trang web www.eaza.net 12 Để các loài động vật có thể sống chung với nhau, cần tránh một số điểm sau: Ví dụ, không thể cho một cặp ngựa vằn có con nhỏ sống chung với các loài khác vì khi đó con ngựa đực sẽ rất hung hăng và có thể tấn công, làm bị thương các con khác đặc biệt là với cú đá hậu.

24

Phần

3

R e g i o n



Hổ Ben-gan

• Cấm mua bán động vật: động vật phải nằm trong chương trình nhân giống của EAZA từ khi vườn thú Lyon là thành viên của EAZA

Vườn thú không còn là chủ sở hữu động vật nữa khi chúng nằm trong chương trình nuôi của hội vườn thú. Hội có một điều phối viên cho mỗi loài trên khắp châu Âu. Một vườn thú chỉ có thể chủ trì theo dõi, quản lý một hoặc hai loài vì nếu nhiều hơn, thì sẽ có quá nhiều công việc.

Mỗi con vật đều có một phiếu lý lịch bao gồm tất cả các thông tin về di truyền của nó. Động vật được phân loại theo tính đa dạng di truyền. Điều này giúp thúc đẩy việc lai giữa các cá thể xa nhất để tránh giao phối cận huyết và tăng đa dạng sinh học hơn. Mỗi con vật đều được cấy một con chip dưới da để xác định và thu thập các thông tin của nó. Ở Lyon, nhờ thiết bị này nên đã chứng minh được một con khỉ bị mất trộm là khỉ của vườn thú Lyon.

1.3. Kiểm soát và quản lý cá thể động vật

Công tác quản lý động vật dựa trên nguyên tắc đa dạng của các loài. Do đó, đôi khi cần thiết phải cho an tử một số cá thể hoặc áp dụng các biện pháp tránh thai cho chúng. Ví dụ, nếu trong một nhóm động vật có một con đực và nhiều con cái của cùng một loài, thì hai cá thể con là anh, em với nhau. Do đó, phải áp dụng biện pháp tránh thai cho con em để ngăn ngừa sinh sản và thúc đẩy sự đa dạng di truyền.

Trong trường hợp cho động vật an tử, phải tuân thủ các quy tắc đạo đức đối với con vật.

1.4. Vận chuyển động vật

Việc vận chuyển động vật phải tuân thủ các quy định nghiêm ngặt để tạo sự thoải mái, dễ chịu cho chúng: tránh vận chuyển khi nhiệt độ quá cao, tạo đủ không gian trong khi vận chuyển.


Huơu cao cổ

25

Phần

3


R e g i o n

Ví dụ quản lý sinh sản ở vườn thú Lyon:

Đối với loài ngựa vằn châu Phi (xem hình bên dưới) đang có nguy cơ bị đe dọa này, ở châu Âu có tổng cộng khoảng 500 cá thể. Vị bác sĩ thú y điều phối loài ngựa này làm việc ở vườn thú Hambourg. Loài ngựa vằn Grévy của vườn thú Lyon cũng nằm trong chương trình nuôi của EAZA; Vườn thú Lyon nhận loài ngựa vằn này từ 4 vườn thú khác ở châu Âu, nhưng đều là con đực. Các cá thể được lựa chọn từ các vườn thú để cho phối giống với nhau. Cá thể con sinh ra sẽ được phân bổ miễn phí cho các vườn thú. Nhiệm vụ của vườn thú Lyon đối với loài ngựa vằn này là nuôi dưỡng tốt và theo dõi chặt chẽ từng cá thể.

Vườn thú Lyon cũng có một cặp hổ được nuôi trong chuồng có diện tích 500 m². Nhưng vì đây là loài hổ lai, được sinh ra từ việc phối giống hổ Bengalo và hổ Sumatra, nên vườn thú Lyon không cho chúng sinh sản.


1.5. Theo dõi thông tin về động vật

Mọi thông tin liên quan đến từng cá thể động vật phải được lưu trữ trong máy tính và chuyển cho các vườn thú khác.

1.6. Chia sẻ thông tin giữa các thành viên

Việc này có thể được thực hiện dưới hình thức cuộc gặp gỡ giữa các vườn thú: khóa tập huấn này với sự tham gia của hai thành viên của WAZA sẽ được đưa vào báo cáo hoạt động thường niên của vườn thú Lyon trong mục chia sẻ thông tin, kinh nghiệm giữa các thành viên.

2. Bảo tồn

• Thúc đẩy đa dạng sinh học, • Cung cấp các phương tiện cần thiết để thực hiện, • Có sự tham gia của cộng đồng, • Đánh giá các hoạt động, có khả năng đo lường kết quả, • Tuân thủ các quy định quốc tế.

3. Giáo dục cho công chúng

Giáo dục cho công chúng là cách để phổ biến kiến thức và thúc đẩy thay đổi hành vi.

4. Nghiên cứu

Hiểu rõ cách động vật sống trong môi trường tự nhiên và nhu cầu của chúng. Nghiên cứu ở vườn thú không đi theo hướng nghiên cứu xâm lấn vào động vật (nghiên cứu hoạt động của não...), hoặc nghiên cứu y học.

5. Cung cấp dịch vụ cho khách tham quan vườn thú

Cung cấp thông tin, các dịch vụ đơn giản như băng ghế, nhà vệ sinh, thùng chứa rác.

5.1. An toàn cho người

• Đối với khách tham quan: Đảm bảo an toàn cho khách tham quan vườn thú. Ví dụ, việc bố trí một cây cầu bắc qua chuồng cá sấu để khách tham quan đi vào là không thể được ở Pháp vì điều đó đặt khách tham quan vào hoàn cảnh nguy hiểm. Nếu có tai nạn xảy ra, thì vườn thú phải chịu trách nhiệm.Nếu có dự kiến điều này trong dự án Safari Củ Chi, thì cây cầu này phải có lan can bằng kính dày và cao 2m để chắc chắn rằng khách tham quan không té xuống được. Việc bố trí như vậy là rất phức tạp và tốn kém. Do đó, nên thiết kế cách khác.

• Đối với người lao động: Một vườn thú thành viên của Hội vườn thú quốc tế không chỉ phải đáp ứng các tiêu chuẩn quốc gia mà còn tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về điều kiện làm việc của người lao động và điều kiện tham quan cho du khách. Vì thế, cần xây dựng kế hoạch, bản đồ đảm bảo an toàn (bản đồ thoát hiểm cho khách tham quan, quy trình xử lý khi có sự cố...) trong trường hợp có động vật nguy hiểm xổng chuồng. Tất cả các tình huống đều phải được xem xét bao gồm cả các kịch bản khó xảy ra nhất và nguy hiểm nhất13. Ví dụ, ở Singapor, người ta cũng đã tính đến trường hợp một chiếc máy bay rơi vào chuồng sư tử.

13 Xem phụ lục 1 Sơ đồ tổ chức thoát hiểm cho khách tham quan công viên Tête d’Or trong trường hợp có thú nguy hiểm xổng chuồng.

26

Phần

3

R e g i o n


Kết luận

Nhiệm vụ của một vườn thú là gì? Nếu chỉ để phục vụ cho giải trí, thì chỉ cần dùng truyền hình là đủ và ta có thể để các loài động vật sống trong môi trường tự nhiên của chúng. Phương hướng tương lai của vườn thú là bảo tồn thiên nhiên và động vật trong môi trường tự nhiên của chúng. Ngoài ra, vườn thú còn có nhiệm vụ giáo dục công chúng để mọi người tôn trọng môi trường tự nhiên. Các tiêu chuẩn quốc tế rất cao. Do đó, chúng ta cần phải tiến hành từng bước để đạt được. Ở Vườn thú Lyon, chúng tôi cũng còn phải nỗ lực hơn nữa để cải thiện chuồng voi vì hiện nay chuồng này không đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Vườn thú Lyon đã đáp ứng các tiêu chuẩn của EAZA trừ khu chuồng voi. Thảo Cầm Viên Sài Gòn đã và đang có nhiều thay đổi tích cực nhờ vào tâm huyết, sự năng động của Ban lãnh đạo và trình độ chuyên môn của cán bộ, công nhân viên và không gian thuận lợi (có nhiều cây lớn).

5.2. Quản lý tài nguyên thiên nhiên

Quản lý gương mẫu các nguồn tài nguyên thiên nhiên (nước, năng lượng, chất thải...) là một phần trong nhiệm vụ giáo dục của vườn thú.

6. Quảng bá cho vườn thú của mình và các vườn thú khác

Vườn thú phải tạo cho mình hình ảnh của một cơ quan bảo vệ thiên nhiên và môi trường. Hình ảnh của một vườn thú có thể ảnh hưởng đến hình ảnh của các vườn thú khác. Do đó, cần chú trọng hình ảnh của vườn thú và động vật.

Thành viên hội vườn thú được mời tham gia vào các chiến dịch tuyên truyền, vận động, nâng cao nhận thức cho toàn thế giới về bảo vệ động vật. Ví dụ, năm 2012 là năm bảo vệ các loài khỉ lớn của châu Á.

Đa dạng sinh học ở Việt Nam

Công ước quốc tế về đa dạng sinh học của Liên Hợp Quốc áp dụng đối với động vật và thực vật. Việt Nam đã ký Công ước này vào năm 1994. Việc tham gia Công ước giúp các quốc gia nhận được các khoản hỗ trợ.

Công ước này bao gồm tất cả các cam kết của Chính phủ về bảo vệ thiên nhiên và điều này được cụ thể hóa trong chiến lược quốc gia. Cần nắm được chiến lược này để đưa ra các hành động cho phù hợp. Đây cũng là một nguồn tiềm năng để huy động tài chính cho dự án Safari Củ Chi.

Các khó khăn được nêu trong chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học của Việt Nam là:

• Thiếu khuôn khổ pháp lý cho công tác bảo vệ thiên nhiên, • Sự tham gia của người dân vào công tác bảo vệ còn thấp, • Các giải pháp bảo vệ đa dạng sinh học vẫn còn yếu ở các cấp chính quyền địa phương, • Đầu tư cho bảo vệ thiên nhiên còn thấp.

Các cam kết của Chính phủ Việt Nam:

• Nâng cao nhận thức của người dân, • Phát triển hợp tác với các chủ thể khác hành động vì đa dạng sinh học, • Phát triển các chương trình nghiên cứu liên ngành, • Phát triển cơ sở dữ liệu và thống kê đa dạng sinh học, • Giảm mua bán động, thực vật hoang dã: đặc biệt hạn chế nhập khẩu các loài ngoại lai.

Theo Ông Daniel Boulens, ngoài những khó khăn nói trên còn có một khó khăn khác liên quan đến việc sử dụng động, thực vật làm thuốc. Điều này tác động đến việc khai thác thiên nhiên và săn bắt động vật.

Nguồn: Convention of Biological Diversity, Kế hoạch hành động của Việt Nam

27

Phần

3


R e g i o n

14 Ở Hà Lan, đầu của một con tê giác chết được dùng làm tiêu bản và trưng bày ở trong bảo tàng của vườn thú, nhưng sau đó trộm đột nhập vào và lấy mất sừng.


Ông Phạm Anh Dũng, Phó Giám đốc Thảo Cầm Viên Sài Gòn:Ở Việt Nam, Luật Đa dạng sinh học đã được thông qua vào năm 2010 và hiện đang có hiệu lực.Các chuồng hổ hiện nay ở Thảo Cầm Viên cũng chỉ là tạm thời vì các loài thú lớn sẽ được chuyển lên Safari Củ Chi. Thảo Cầm Viên Sài Gòn đã lựa chọn phương án bê tông hóa nền của chuồng hổ để bảo vệ tốt hơn sức khỏe của chúng vì nếu làm nền đất, thì hổ dễ bị nhiễm trứng của các loại ký sinh trùng gây bệnh. Là thành viên của WAZA và SEAZA, Thảo Cầm Viên Sài Gòn cam kết cải thiện hoạt động của mình để đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Năm 2012, nhân viên của Thảo Cầm Viên Sài Gòn đều tham gia các khóa đào tạo về các tiêu chuẩn của WAZA. Ngoài ra, Thảo Cầm Viên Sài Gòn cũng được SEAZA kiểm tra đánh giá từng năm.

Học viên: Xử lý động vật chết như thế nào, đặc biệt là trong trường hợp tê giác chết?Ông Daniel Boulens: Đối với động vật chết, ta có thể tặng xác cho trường thú y hoặc có thể dùng làm tiêu bản. Nhưng ta không thể bán xác chết hoặc bán sừng của tê giác. Theo quy chuẩn đạo đức của Hội các vườn thú, chúng ta không thể thúc đẩy thương mại bất hợp pháp.Ví dụ, ta có thể giữ lại đầu của con tê giác có sừng để phục vụ cho mục đích giáo dục, đồng thời tiêm vào sừng một loại chất phá hỏng công năng làm dược phẩm của sừng tê giác. Nếu không, ta cũng có thể phá hủy sừng tê giác để không ai có thể hưởng lợi từ nó14.

Học viên: Ở vườn thú Lyon có một cặp hổ có bộ gen không thuần. Điều này có ảnh hưởng gì đối với vườn thú Lyon không? Ông Daniel Boulens: Hai con hổ nói trên được sinh ra trong vườn thú bằng cách lai chéo giữa các loài hổ khác nhau. Việc lai chéo này không tồn tại trong tự nhiên. Do đó, không có lợi cho đa dạng sinh học. Do đó, không có ích khi cho chúng sinh sản. Ông Phạm Anh Dũng, Phó Giám đốc Thảo Cầm Viên Sài Gòn: Ở Bình Dương, có trại nuôi hổ lai giữa hổ Bengal và hổ Amour, Nhà nước chỉ cho phép thí điểm giữ lại để theo dõi, nghiên cứu tại chỗ mà thôi.

Học viên: Ở châu Âu, các bạn có sử dụng động vật làm thuốc không? Ông Daniel Boulens: Có, nhưng chỉ sử dụng động vật nuôi. Do đó, không làm giảm số lượng cá thể tự nhiên. Ví dụ, người ta bắt một cá thể động vật trong tự nhiên, tổ chức nuôi, cho sinh sản và sau đó thả nó trở vệ môi trường tự nhiên. Đây là một vấn đề quan trọng ở châu Á. Ở Pháp, một số loài thực vật đã biết mất vì bị sử dụng quá nhiều để làm thuốc. Ví dụ, cây ngải băng, một loài cây tự nhiên sống ở vùng núi, gần

như bị tuyệt chủng vì được sử dụng để làm rượu. Hiện nay, mỗi người khi đi khai thác chỉ được hái 40 cành cây này. Tại Pháp, các sản phẩm bán trên thị trường đều được làm từ động thực vật nuôi trồng, trừ nấm. Thảo dược là một ngành kinh doanh có lợi nhuận cao. Nhưng với tiến bộ khoa học, ta không cần thiết phải tìm thảo dược trong tự nhiên, mà có thể trồng được.

II. KINH NGHIỆM CỦA LYON VÀ CÁC VẤNĐỀ Ở TP.HCM

Vườn thú Lyon và công viên Tête d’Or qua một vài số liệu:

• Năm xây dựng: 1856 (cùng thời kỳ với Thảo Cầm Viên Sài Gòn, 1864).

• Nằm trong Công viên Tête d’Or (diện tích Công viên là 105 ha).

• Công viên Tête d’Or có 7 lối vào chính.

• Chu vi của công viên Tête d’Or là 4 km.

• Công viên có 8.800 cây xanh.

• Từ tòa thị chính thành phố Lyon đi bộ 15 phút dọc theo bờ sông là đến được công viên này. Không có bãi đậu xe, nhưng có thể đến vườn thú một cách dễ dàng bằng giao thông công cộng. Công viên nằm trên trục chính Lyon - Villeurbanne, người đi xe đạp được phép đi xuyên qua công viên, nhưng người đi xe hai bánh gắn máy và xe ô tô thì không được phép.

• Vào cửa tự do.

• Thời gian mở cửa: mùa hè 6h30-22h30 / mùa đông 6h30-20h30. Công viên đóng cửa vào ban đêm để ngăn ngừa các hành vi phá hoại.

• Công an Thành phố cử một tổ gồm 28 người để giữ gìn an ninh trật tự trong công viên suốt cả năm. Luôn luôn có ít nhất hai chiến sĩ công an có mặt thường trực tại Công viên.

• Tất cả các cây đều được đánh số và quản lý bằng phần mềm.

28

Phần

3

R e g i o n


15 Các điểm màu cam và màu đỏ trên bản đồ.16 Rùa Florida có thể dài từ 3 đến 30 cm khi trưởng thành.17 Xem phụ lục 3: Bộ quy tắc ứng xử trong vườn thú

Công viên Tête d’Or gồm nhiều khu vực khác nhau:

• Một hồ nước có diện tích 17 ha, ở giữa hồ là một đài tưởng niệm liệt sĩ trong chiến tranh thế giới thứ nhất và chiến tranh thế giới thứ hai. Các lễ tưởng niệm và kể cả diễu binh đều diễn ra trong công viên.

• Bãi cỏ dài 800 m.

• Vườn hồng.

• Trường đua xe đạp (cùng với trường đua ở Bordeaux, đây là một trong hai trường đua ở Pháp).

• Vườn thú.

• Vườn thực vật.

• Công viên cũng có các khu vực thương mại15, nhà hàng và là nơi đặt trụ sở làm việc của Ban Không gian xanh.

1. Vườn thú

Vườn thú có diện tích 8 ha, tương đương 80.000 m2 bao gồm đồng bằng châu Phi và công viên hươu với 4 ha đã được thành lập từ năm 1856. Vào thời đó, rãnh hào và bức tường nhỏ được xây dựng để ngăn cách du khách với các loài động vật. Hiện nay, khu vực này có khoảng 50 con hươu, nai. Trong những năm gần đây, loài hươu Darwin đã được thêm vào.

Vườn thú cũng có một khu vực giữ rùa Florida, là loài động vật xâm hại, gây nguy hiểm cho rùa bản địa hoang dã. Hiện nay, rùa Florida đã bị cấm bán ở Pháp.


Đồng bằng châu Phi

Có diện tích 2,5 ha, đây là nơi sinh sống của hơn 100 cá thể thú. gồm các loài linh dương, ngựa vằn, hươu cao cổ và bò châu Phi. Việc đưa loài này vào khu chuồng đồng bằng châu Phi có thể tạo ra sự liên hệ giữa động vật nuôi và động vật hoang dã.

Đảo

Vườn thú cũng có một hòn đảo trong ao lớn với các loài vượn cáo, vịt châu Phi, bồ nông và chim hồng hạc sinh sống.Vườn thú này tuy nhỏ nhưng rất phong phú với 32 loài và 400 cá thể động vật (không kể các loài rùa và cá): cá sấu, gấu nâu, voi châu Á (có chuồng riêng), linh trưởng (có chuồng riêng), các loài chim, báo Amour, vượn, gấu trúc...

Lối vào vườn thú đặt tại điểm thông tin cũng là điểm hẹn tham quan có hướng dẫn. Ngay lối vào, có một tấm bảng lớn ghi rõ nhiệm vụ của vườn thú và “bộ quy tắc ứng xử” khi tham quan vườn thú (cấm cho động vật ăn)17. Các loài động vật trong vườn thú được sinh ra trong điều kiện nuôi nhốt và trao đổi giữa các vườn thú. Việc nuôi nhốt là một phần của quá trình bảo tồn động vật. Nhiệm vụ của vườn thú là ngoài việc bảo tồn trong vườn thú còn hỗ trợ cho các tổ chức để bảo tồn các loài thú ở nước xuất xứ của chúng (bảo tồn nguyên vị).

Thu hồi bánh mì do du khách để lại

Nhiều thùng được đặt tại cổng ra vào vườn thú để thu hồi bánh mì do khách tham quan mang vào cho thú ăn. Bánh mì sau khi thu hồi sẽ được mang cho vịt hoặc trâu, bò ăn, chứ không cho động vật hoang dã ăn.

29

Phần

3


R e g i o n

Công viên Tête d’Or nhìn từ trên cao


Đồng bằng châu Phi nhìn từ trên cao vào lúc bình minh


30

Phần

3

R e g i o n


1.1. Vườn thú là trung tâm của công viên Tête d’Or

75% du khách sau khi vào công viên là đi thẳng tới vườn thú để xem hươu cao cổ, linh dương, ngựa vằn, gấu, linh trưởng, mèo, gấu trúc và voi. Sau đó, họ đi tham quan vườn hồng rồi ra về. Thông thường, họ không đi tham quan vườn thực vật. 25% du khách đi đến vườn thú và vườn thực vật trước khi ra về.

Công viên đón 3 triệu du khách mỗi năm. Khoảng 400.000 đến 500.000 du khách đến vườn thực vật trong khi đó mọi du khách đều tham quan vườn thú. Do đó, vườn thú là trái tim của công viên.

1.2. Các định hướng chiến lược của vườn thú

Bảo tồn nguyên vị và bảo tồn chuyển vị

Nhiệm vụ chính của vườn thú là bảo tồn đa dạng sinh học của các loài động vật. Nhiệm vụ này được thực hiện trong vườn thú và tại nơi sinh sống trong tự nhiên của động vật.

Ví dụ, từ 3 năm nay, vườn thú Lyon tham gia vào một chương trình bảo vệ loài chim Dryonastes courtoisi sinh sống ở vùng biên giới Việt-Trung.

Từ 10 năm nay, người ta không còn nhìn thấy loài chim này trong tự nhiên. Người ta chỉ thấy nó ở khu vực phía Trung Quốc vào thời kỳ sinh sản. Từ 3 năm nay, vườn thú Lyon đã cho loài chim này sinh sản thành công.

Việc đưa động vật hoang dã trở lại với môi trường tự nhiên chỉ có thể thực hiện được nếu chúng có rất ít tiếp xúc với con người trong quá trình nuôi. Do đó, nhân viên nuôi động vật hoang dã không bao giờ được chạm vào những con vật này. Người duy nhất được chạm vào là bác sĩ thú y để chăm sóc, điều trị bệnh cho chúng.

Chương trình cho ăn cũng được thiết kế để tạo thuận lợi cho việc đưa động vật trở lại với môi trường tự nhiên, ví dụ giấu thức ăn để cho chúng đi tìm. Điều này giúp tránh sự gắn bó giữa vật nuôi trong vườn thú với con người và không làm cho chúng mất đi bản năng hoang dã. Tuy nhiên, nó đòi hỏi phải có quy trình đảm bảo an toàn.

Việc bảo tồn loài chim này là biểu tượng cho sứ mệnh của vườn thú vì chúng nhỏ và ít được công chúng biết đến. Điều quan trọng trong công tác bảo tồn các loài động vật là phải kết hợp bảo tồn chuyển vị với bảo tồn nguyên vị, chứ không phải là để mang lại niềm vui cho công chúng.

Bảng thông tin dành cho khách tham quan ghi rõ vườn thú Lyon hỗ trợ cho một tổ chưc bảo tồn nguyên vị


Garrulaxes du père courtois (Garrulax courtoisi)


Thông tin và giáo dục

Một trang web có thể là công cụ thông tin và giáo dục rất hiệu quả. Trang web của vườn thú Lyon www.zoo.lyon.fr cung cấp miễn phí thông tin về các loài động vật. Đối với mỗi loài, người truy cập có thể tìm thấy:

• Tình trạng của loài theo phân loại của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên quốc tế (IUCN) Ví dụ: CR = “critically endangered”,

• Thông tin cho biết loài đó có nằm trong chương trình nhân giống hay không,

• Thông tin cho biết vườn thú Lyon có tham gia bảo tồn nguyên vị loài đó hay không (ví dụ hỗ trợ tài chính cho một hiệp hội để bảo vệ loài đó),

• Thuyết minh,

• Hình ảnh.

Trang web của Vườn thú Lyon cũng có mục “Giáo dục” cung cấp thông tin về triển lãm đang diễn ra, danh mục các hoạt động của Vườn thú và Vườn thực vật cho từng nhóm đối tượng. Trang web cũng có phần dành riêng cho giáo viên để chuẩn bị cho chuyến tham quan vườn thú với học sinh.

31

Phần

3


R e g i o n

“Phiếu động vật” trên trang web www.zoo.lyon.fr

Thông tin về tình trạng của loàiThông tin về việc tham gia vào chương trình nuôi động vật.

Thông tin về việc tham gia đóng góp cho dự án bảo tồn nguyên vị.

1.3. Biết được những mong đợi của công chúng và đáp ưng mong đợi đó

Vườn thú là nơi công cộng dành cho mọi người dân. Do đó, vườn thú cần tập trung nắm bắt tốt nhất nhu cầu của người dân. Để làm được điều này, nên dựa vào một cuộc khảo sát ý kiến của khách tham quan.

Vườn thú Lyon đã thực hiện một cuộc khảo sát về sự hài lòng18 của khách tham quan trong suốt 4 tháng và phỏng vấn trực tiếp 634 người. Các mẫu khảo sát có sự cân bằng về nhóm tuổi, xã hội và nghề nghiệp. Mẫu khảo sát bao gồm 60% phụ nữ và 40% nam giới. Đây cũng là tỷ lệ khách tham quan vườn thú trên thực tế.

Một số trang web như TripAdvisor cũng cho biết tổng quan về ý kiến của du khách. Nhưng chúng ta nên xem xét thông tin này trên trang TripAdvisor một cách cẩn thận và cần chú ý đến số lượng đánh giá (nếu số lượng quá ít thì không mang tính đại diện). Đây là nguồn cho ta biết ý kiến của khách tham quan về vườn thú của mình. Lãnh đạo vườn thú có thể dựa trên những ý kiến của khách tham quan và kết quả khảo sát để quyết định hướng phát triển.


Học viên: Công viên Tête d’Or ở Lyon miễn phí, làm thế nào để biết số lượt khách đến tham quan?Ông Daniel Boulens: Việc đếm số lượt khách đến với công viên được các bạn thực tập sinh thực hiện theo phương pháp đếm thủ công tại 7 cổng ra vào công viên. Hiện nay, chúng tôi đang thử nghiệm một cách làm mới vừa cho phép đếm số lượt khách vừa biết được thời gian lưu lại công viên của mỗi khách. Phương pháp này đếm số lượt khách vào công viên có điện thoại với chức năng Blue Tooth. Phương pháp này được một công ty ở Lyon phát triển và thử nghiệm tại Công viên Tête d’Or.

Học viên: Các hoạt động kinh tế của vườn thú được tổ chức như thế nào? Ngân sách hỗ trợ cho vườn thú bao nhiêu? Thu nhập từ các hoạt động thương mại có đủ để trang trải các chi phí của công viên không?

18 Xem phụ lục 4: kết quả khảo sát sự hài lòng của khách tham quan vườn thú Lyon

32

Phần

3

R e g i o n


19 Xem phần III; Kinh nghiệm của Lyon và các câu hỏi của học viên; Hoạt động kinh tế ở vườn thú, trang 51

Ông Daniel Boulens: Về kinh phí19: công viên miễn phí cho mọi người, nhưng cũng cần có chi phí vận hành. Do đó, công viên cần được quản lý một cách tốt nhất để tối ưu hóa các khoản chi. Thành phố Lyon hỗ trợ 100% chi phí hoạt động của công viên.Công viên Tête d’Or có tổng cộng 115 nhân viên trong đó 21 nhân viên làm ở vườn thú, 41 ở vườn thực vật, 25 nhân viên chăm sóc, cắt tỉa cây. Tổng quỹ lương là 5 triệu euro/năm và tổng kinh phí hoạt động là 6,5 triệu euro. Công viên đón 3 triệu lượt khách mỗi năm. Như vậy, chi phí cho một lượt khách là 2€. Nếu vé vào cổng là 2€, thì cũng không phải là chi phí cao đối với khách tham quan. Tuy nhiên, thành phố Lyon vẫn quyết định miễn phí ra vào công viên. Thành phố Lyon cũng quyết định dành 4,5% số tiền thuế địa phương cho không gian xanh. Vì vậy, mọi người dân Lyon đều đóng góp cho hoạt động của công viên, ngay cả khi họ không đến công viên.Ví dụ, chủ sở hữu căn hộ 120 m² ở Lyon phải đóng 3.200€ thuế địa phương mỗi năm. Như vậy, chủ sở hữu này đã đóng 144€/năm cho không gian xanh (tương đương với 4,5%). Với cùng diện tích như trên, người thuê nhà sẽ phải đóng tiền thuế bằng một nửa số thuế mà chủ sở hữu phải đóng. Do đó, người thuê nhà cũng đóng góp cho không gian xanh và mức đóng góp bằng 50% mức đóng của chủ sở hữu. Tỷ lệ 4,5% là sự lựa chọn của chính quyền thành phố Lyon. Mỗi thành phố tự quyết định mức ngân sách dành cho không gian xanh.Các khoản thu khác đến từ hoạt động kinh doanh ở công viên: các cửa hàng kinh doanh đóng tiền thuê mặt bằng và tiền kinh doanh (số tiền này được tính theo tỷ lệ phần trăm doanh thu của cửa hàng).

Học viên: Công viên là miễn phí từ khi được thành lập? Nguồn thu từ hoạt động thương mại chiếm bao nhiêu % tổng thu của công viên?Ông Daniel Boulens: Việc miễn phí ra vào công viên được áp dụng từ ngày thành lập công viên. Người dân Lyon đã đóng thuế trước khi thành lập công viên. Doanh thu từ hoạt động thương mại chỉ đủ để trang trải 2% tổng chi phí của công viên và được chuyển về ngân sách chung của thành phố Lyon. Ở Pháp, trong hoạt động của các cấp chính quyền địa phương, đơn vị đặt mua hàng hóa, dịch vụ và ra hóa đơn thu tiền độc lập với đơn vị giải ngân / thu tiền (điều này giúp hạn chế tham nhũng).

Học viên: Trên trang web TripAdvisor, các ý kiến nhận xét về Thảo Cầm Viên Sài Gòn là của người nước ngoài, trong khi đó đối tượng mục tiêu của Thảo Cầm Viên là người Việt Nam. Ông Daniel Boulens: Tôi đồng ý về các hạn chế của trang web TripAdvisor, nhưng những ý kiến trên trang web này cũng nên được xem xét. Các ý kiến phê bình nên được ghi nhận và xem đó là hướng để cải thiện.

Học viên: Lực lượng công an phân bổ như thế nào trong công viên? Quy chế làm việc như thế nào? Những thách thức họ phải đối mặt là gì? Vườn thú Lyon có bao nhiêu bác sĩ thú y?

Ông Daniel Boulens: Công an đi tuần khắp công viên. Việc đi tuần được thực hiện theo ca, nhằm đảm bảo lúc nào cũng có sự hiện diện của công an trong công viên.Đây là lực lượng được Công an thành phố đặc phái sang làm việc cho công viên và do đó vẫn nhận lương từ ngành công an. Tuy nhiên, trong bảng cân đối tài chính của công viên, phần chi phí cho lực lượng công an cũng được thể hiện để tính tổng chi phí cho công viên.Số lượng công an làm việc tại công viên đã tăng lên so với cách đây 10 năm. Chủ trương của thành phố Lyon là sử dụng lực lượng công an để đảm bảo an ninh, trật tự trong tất cả các công viên. Người dân Lyon hài lòng với chủ trương này vì họ cảm thấy an tâm khi thấy có công an hơn là thấy nhân viên bảo vệ tư nhân.Vấn đề an ninh, trật tự thường gặp ở công viên: 50% là ăn cắp giấy tờ, 40% say rượu gây rối và 10% “khoe của”.Vườn thú Lyon có một bác sĩ thú y đồng thời là Phó Giám đốc.

Nhận định về Thảo Cầm Viên Sài Gòn

Việc quản lý và chăm sóc động vật ở Thảo Cầm Viên Sài Gòn do một bộ phận chuyên trách “Xí nghiệp động vật” thực hiện.Đơn vị này có 68 cán bộ, công nhân viên và quản lý 25.000 m² chuồng. Mỗi nhóm động vật có một người chịu trách nhiệm. Công tác quản lý thức ăn đã được tin học hóa.

Những thế mạnh của đơn vị này:

• Được sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát của Ban Giám đốc Thảo Cầm Viên.

• Có quy trình rõ ràng để xác định trách nhiệm của từng cán bộ, công nhân viên.

• Có quy trình kỹ thuật chăm sóc và nuôi động vật.

• Từ nhiều năm nay, Thảo Cầm Viên tiếp tục đẩy mạnh đa dạng hóa các bộ sưu tập động vật, đặc biệt là với việc đưa các loài động vật từ châu Phi về.

• Cán bộ, công nhân viên trẻ, năng động, được đào tạo bài bản và có mối quan hệ tốt với các tổ chức quốc tế và với các vườn thú khác ở Việt Nam.

• Hướng đến mô hình chuồng mở.

Các hướng nâng cao hiệu quả hoạt động do Ban lãnh đạo Thảo Cầm Viên xác định:

• Khuyến khích tinh thần chủ động, sáng tạo của từng cán bộ, công nhân viên.

• Phát triển nghiên cứu ứng dụng. • Tăng cường trao đổi kinh nghiệm với các vườn thú khác. • Xây dựng kế hoạch đa dạng hóa các bộ sưu tập động vật.

33

Phần

3


R e g i o n

Các khó khăn

• Bảo tồn động vật quý hiếm. • Có nhiều cá thể động vật lớn tuổi.Trình độ và năng lực của nhân viên cần được cải thiện: ngoại ngữ, quản lý động vật (một số nhân viên vừa học vừa làm), thú y (đào tạo về thú y ở Việt Nam chưa thật chuyên sâu).

• Thiếu cơ sở vật chất để chăm sóc động vật lớn.

Ông Daniel Boulens: Tôi nhận thấy sự năng động, tinh thần làm việc hăng say và mong muốn nâng cao trình độ của nhân viên để vượt qua khó khăn dưới sự hỗ trợ và động viên của Ban lãnh đạo Thảo Cầm Viên. Quyết tâm của Ban lãnh đạo rất quan trọng vì nó là động lực thúc đẩy cả ê-kíp đi lên. Thông qua Ban lãnh đạo, mối liên kết giữa Thảo Cầm Viên với mạng lưới các tổ chức quốc tế đã được thiết lập. Việc quản lý các bộ sưu tập là quan trọng, nhưng công tác quản lý nhân sự còn quan trọng hơn vì nhân sự là sức mạnh của vườn thú. Điều cần thiết là phải huy động mọi nguồn lực, phương tiện để duy trì trình độ chuyên môn cao của nhân viên nhằm chăm sóc động vật đúng cách và trên tinh thần tôn trọng động vật. Cần nâng cao giá trị công việc của từng cán bộ, nhân viên của vườn thú kể cả những công việc nhỏ nhất. Bất kỳ nhân viên nào cũng cần được đào tạo và tham gia các chuyến tham quan để trao đổi kinh nghiệm với các vườn thú khác. Yếu tố quan trọng là nhân viên tự hào khi làm việc cho Thảo Cầm Viên. Điều này có thể được thể hiện qua những việc nhỏ như mặc đồng phục có logo của Thảo Cầm Viên.Sự gắn bó giữa các nhân viên cũng có thể được tăng cường thông qua việc chia sẻ thông tin về các sự kiện quan trọng trong hoạt động của Thảo Cầm Viên, ví dụ: thông tin khi có cá thể động vật chào đời ở vườn thú.Về công tác đào tạo nhân viên, trao đổi kinh nghiệm bao gồm cả kinh nghiệm chưa thành công, là một cách tốt để nâng cao trình độ. Ở vườn thú Lyon, không phải nhân viên nào cũng nói được tiếng Anh! Nhưng nếu nhân viên mong muốn và sẵn sàng đầu tư vào học tiếng Anh, thì Ban Giám đốc sẽ tạo điều kiện và hỗ trợ.Về công tác bảo tồn động vật quý hiếm: các bạn sưu tập các loài động vật bản địa và nước ngoài như thế nào? Bằng cách mua? hay cho, tặng?

Học viên: Đối với các loài bản địa, chúng tôi tiến hành trao đổi giữa các vườn thú hoặc thu nhận từ lực lượng kiểm lâm. Cũng có trường hợp người dân tặng động vật cho vườn thú.Đối với các loài động vật ở nước ngoài, chúng tôi có hai cách sưu tập: mua dưới sự kiểm soát CITES (cách hợp pháp), hoặc trao đổi với các vườn thú nước ngoài (Singapore, Anh).Ông Phạm Anh Dũng, Phó Giám Đốc Thảo Cầm Viên Sài Gòn: Các vườn thú ở Việt Nam cũng trao đổi thú với nhau, ví dụ giữa Thảo Cầm Viên Sài Gòn và vườn thú ở Hà Nội. Các quy định liên quan đến việc mua động vật hoang dã ngày càng chặt chẽ. Do đó, người dân không thể mua và nuôi động vật hoang dã tại nhà (cách đây 10 năm, người dân có thể mua động vật hoang dã trên thị trường). Lực lượng kiểm lâm

cũng tăng cường công tác kiểm tra; các vườn thú phải giải trình rõ ràng việc mua thú. Việc kiểm tra thú y đối với các cá thể động vật mua hoặc trao đổi cũng đã được tăng cường.Thảo Cầm Viên Sài Gòn là thành viên của WAZA và SEAZA, tôn trọng quy tắc của các tổ chức này đặc biệt là về việc cho sinh sản và trao đổi động vật. Mỗi cá thể động vật đều có một phiếu lý lịch và được gắn chip để quản lý theo quy chuẩn quốc tế. Hiện nay, Thảo Cầm Viên Sài Gòn là người giữ sổ cái (stred book keeper) chương trình nuôi và cho sinh sản loài báo ở khu vực Đông Nam Á.

Ông Daniel Boulens: Quy trình đào tạo bác sĩ thú y ở Việt Nam như thế nào? Các bác sĩ thú y ở đây thường gặp những khó khăn nào?Ông Phạm Anh Dũng: Trường Đại học Nông lâm TP.HCM đào tạo bác sĩ thú y ở trình độ đại học (5 năm), nhưng chủ yếu tập trung vào đào tạo chăm sóc và điều trị cho thú nuôi ở nhà. Thảo Cầm Viên Sài Gòn có 8 bác sĩ thú y được đào tạo ở Trường Đại học Nông lâm.Ông Daniel Boulens: Ở Pháp, đào tạo thú y là một trong ngành đào tạo khó nhất: sinh viên muốn học được ngành này phải thật sự xuất sắc về khoa học và toán học. Đầu tiên, sau khi tốt nghiệp tú tài, học sinh muốn thi vào các trường lớn trong đó có trường thú y, phải học lớp dự bị trong suốt 2 năm với các môn toán, lý và khoa học tự nhiên để chuẩn bị cho kỳ thi tuyển sinh quốc gia vào các trường này. Trong kỳ thi này, cả hai trường thú y ở Pháp chỉ tuyển có 60 sinh viên, nhưng số thí sinh dự thi lên đến 5.000 người. Sau đó, chương trình đào tạo kéo dài ít nhất 4 năm để học về vật nuôi và động vật hoang dã. Tiếp theo, sinh viên học thêm 2 năm nữa để trở thành bác sĩ thú y. Để có thể làm việc trong vườn thú, bác sĩ thú y phải có giấy chứng nhận năng lực về động vật hoang dã do Bộ Môi trường cấp. Để đạt được Giấy chứng nhận này, thí sinh phải vượt qua vòng thi vấn đáp kéo dài 3 giờ về các loại bệnh của động vật, thời gian mang thai, chế độ dinh dưỡng... Thí sinh phải tự mình chuẩn bị cho kì thi này vì không có lớp ôn luyện. Trung bình, mỗi năm cả nước Pháp chỉ có 3 người được cấp Giấy chứng nhận này. Ở vườn thú Lyon, Phó Giám đốc là bác sĩ thú y. Với quy trình đào tạo như trình bày ở trên, mỗi vườn thú ở Pháp khó có thể có hơn 1 bác sĩ thú y.

Ông Daniel Boulens: Mối liên hệ giữa các vườn thú với lực lượng kiểm lâm như thế nào? Ông Phạm Anh Dũng: Thảo Cầm Viên Sài Gòn có mối quan hệ chặt chẽ với các Bộ ngành có liên quan và lực lượng kiểm lâm. Mỗi năm, Thảo Cầm Viên Sài Gòn đều gửi danh sách các cá thể động vật về cho các cơ quan này. Các vườn thú ở Việt Nam đã có mối liên hệ chính thức. Hiện nay, dự án thành lập Hiệp hội vườn thú Việt Nam đang được xúc tiến với sự cho phép của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Thảo Cầm Viên Sài Gòn cũng có liên kết với trường Đại học Nông lâm để đào tạo và có quan hệ chặt chẽ với Sở Giao thông vận tải trong đó có Phòng Quảnlý Công viên Cây xanh.

34

Phần

3

R e g i o n


Bản đồ của Vườn thực vật

Học viên: Theo dự kiến, Thảo Cầm Viên Sài Gòn sẽ dần dần chuyển thành vườn thực vật. Khi đó, làm thế nào để tăng sức hấp dẫn? Nên định hướng phát triển như thế nào?Ông Daniel Boulens: Hiện nay, vườn thú tạo ra sức hấp dẫn của Thảo Cầm Viên Sài Gòn. Sự thay đổi nên được thực hiện từ từ và có thể đi theo hướng vẫn giữ lại một số loài động vật không đòi hỏi chăm sóc quá phức tạp ở Thảo Cầm Viên. Ngoài ra, nên phát triển quan hệ đối tác với các tổ chức khác để tổ chức thêm các sự kiện hàng năm, ví dụ lễ hội điêu khắc gỗ.

Học viên: Trong trường hợp, thú xổng chuồng, quy trình xử lý ở Lyon như thế nào? Kế hoạch hành động như thế nào để ngăn chặn tai nạn thú sổng chuồng?Ông Daniel Boulens: Ở vườn thú Lyon, mọi phương án đều được tính đến và ghi rõ cách xử lý khi thú xổng chuồng20.

Học viên: Quy trình xử lý xác động vật chết ở vườn thú Lyon như thế nào? Nếu động vật chết không phải do bị bệnh, thì có thể sử dụng xác động vật đó để làm thức ăn cho loài khác được không? Có nghĩa trang cho động vật ở vườn thú ở Lyon không?Ông Daniel Boulens: Việc khám nghiệm và hỏa táng động vật chết phải được thực hiện ở nơi chuyên dụng. Vườn thú Lyon không lấy xác động vật chết kể cả trong trường hợp chết không phải do bệnh làm thức ăn cho động vật khác để tránh các vấn đề về thú y. Ở vườn thú Lyon, có một ngoại lệ được áp dụng cho loài hươu, nai vì số lượng cá thể quá nhiều:

Vườn thú giết từ 2 đến 3 con hươu, nai mỗi năm để làm thức ăn cho các loài động vật khác. Vườn thú cũng tổ chức nuôi chuột, dế và châu chấu để làm thức ăn cho một số loài khác.Nhiều cải thiện đáng kể có thể được thực hiện trong một thời gian tương đối ngắn với điều kiện có sự quyết tâm của Ban lãnh đạo và hành động của toàn thể nhân viên, như trường hợp Thảo Cầm Viên Sài Gòn.Vườn thú Lyon đã có tiến bộ vượt bậc trong vòng 10 năm. Trước đó, Giám đốc vườn thú là một giáo sư thú y giảng dạy tại trường đại học, làm việc bán thời gian; các nhân viên kỹ thuật lớn tuổi và không có động lực làm việc; cán bộ quản lý không đầu tư cho công việc của mình. Không có mối quan hệ với các vườn thú khác và với mạng lưới các tổ chức quốc tế. Không có mối liên hệ với Lãnh đạo Ban Không gian xanh và với lãnh đạo Thành phố. Khi tôi đảm nhận nhiệm vụ Giám đốc Ban Không gian xanh của thành phố Lyon, tôi yêu cầu chuyển vườn thú và vườn thực vật về trực thuộc Ban Không gian xanh và cũng yêu cầu thực hiện một cuộc kiểm tra toàn diện các hoạt động của vườn thú. Kết quả kiểm tra cho thấy rõ các khiếm khuyết trong tổ chức hoạt động ở vườn thú, công tác đào tạo nhân sự chưa được quan tâm, mức độ tham nhũng trong bộ máy khá cao, thức ăn cho động vật không phù hợp... Do đó, cần phải làm rất nhiều việc để cải tạo vườn thú và tổ chức lại nhân sự. Muốn cho nghỉ việc một nhân viên, phải đưa ra tòa án. Phải xây dựng một nền tảng mới để cải tạo hoàn toàn vườn thú. Sau 4 - 5 năm, kết quả đã thể hiện rõ. Hiện nay, nhân viên của vườn thú rất có năng lực.


20 Xem thêm phần An toàn và phòng ngừa trang 55; và Phụ lục 1: Sơ đồ thoát hiểm cho khách tham quan và Phụ lục 2: Sơ đồ báo động trong trường hợp thú nguy hiểm sổng chuồng.

35

Phần

3


R e g i o n

Nhà kính lớn của Vườn thực vật Lyon

2. Vườn thực vật

Vườn thực vật được chia thành hai khu vực chính:

• Khu vườn ngoài trời trong đó bao gồm một vườn ươm và các khu vực ngoài trời như trường học thực vật, vườn thực vật của núi Alpes, vườn hoa, làng tre...

• Khu nhà kính đó bao gồm: ‐ Khu nhà kính nhiệt đới với ba phần: nhà kính cho cácloại thực vật khí hậu nhiệt đới lạnh, nhà mái vòm trung tâm có hai cánh dành cho thực vật khí hậu nhiệt đới ôn hòa và nhà kính Pandanus dành cho thực vật khí hậu nhiệt đới nóng.

‐ Nhà kính nhiệt đới ẩm nơi có khu vực đón tiếp khách tham quan và triển lãm chuyên đề, nhà kính Canopée, nhà kính vùng nhiệt đới Mỹ, nhà kính Aracée, nhà kính Broméliacées và Tillandsias (đóng cửa đối với công chúng), các nhà kính trồng cây (đóng cửa đối với công chúng) và khu vườn hoa lan.

‐ Nhà kính Madagascar và khu vực khô dành để giới thiệu các loại thực vật ở châu Mỹ, châu Phi và Madagascar. Nhà kính này được trang bị hệ thống âm thanh.

‐ Các nhà kính Hà Lan được chia thành ba khu vực: nhà kính Nam Phi (đóng cửa đối với công chúng), khu vườn Canaries và nhà kính dành cho các loại cây ăn thịt.


36

Phần

3

R e g i o n


21 IUCN : trong số 15.000 loài thực vật hiện diện ở Vườn thực vật Lyon, có 30 loài được IUCN công nhận là chỉ có ở Vườn thực vật Lyon.

khách, ta có thể sử dụng tính thẩm mỹ của một số loài thực vật, thường là loài lai, ghép, tuy không có giá trị về nghiên cứu thực vật (không giống với thực vật trong tự nhiên).

2.2. Vườn thực vật Lyon: từ bộ sưu tập thực vật đến việc giới thiệu các hệ sinh thái

Ở Lyon, vườn thực vật chiếm 8 ha trong số 100 ha của công viên Tête d’Or. Vườn thực vật được thành lập vào năm 1856 để trưng bày, giới thiệu các loại thực vật lạ. Hiện nay, Vườn có gần 15.000 loài khác nhau. Nhưng ở Pháp, theo thống kê chỉ có 4.500 loài bản địa. Vườn thực vật Lyon có số lượng loài thực vật gấp ba lần số loài ở Pháp. Các loài cây kiểng có hoa được trồng ở lối vào vườn và dọc theo lối đi chính để thu hút khách tham quan vì chúng nở lâu hơn và rất ấn tượng.

Thách thức hiện nay là thay đổi nhiệm vụ của Vườn thực vật, chuyển từ sưu tập các loài thực vật (hiện nay đã sưu tập 15.000 loài) sang giới thiệu các hệ sinh thái. Sự thay đổi này dẫn đến việc không sưu tập tất cả mọi thứ, mà chỉ giữ lại các loài tiêu biểu của các hệ sinh thái mà chúng ta cần phải bảo tồn. Quá trình chuyển đổi này đã được thực hiện tại vườn thú ở Lyon. Trong vòng 10 năm, số lượng loài động vật đã giảm đi một nửa và hiện nay còn 64 loài.

Mục tiêu của vườn thực vật Lyon hiện nay là giảm số lượng các loài thực vật từ 15.000 còn 5.000 loài. Ví dụ, hiện nay, vườn thực vật Lyon có 700 loài phong lan, như vậy là quá nhiều và không hữu ích về mặt thực vật học. Lãnh đạo Ban Không gian xanh mong muốn giảm số lượng loài phong lan xuống còn 150 loài.

Việc giới thiệu, trưng bày các hệ sinh thái bao gồm hệ động vật và thực vật là xu hướng hiện nay. Do đó, cần thúc đẩy sự phối hợp giữa vườn thú và vườn thực vật. Điều này khá phức tạp vì văn hóa quản lý ở hai đơn vị này khác nhau. Nhưng đây chính là vai trò của lãnh đạo Ban Không gian xanh của thành phố Lyon: tổ chức phối hợp giữa vườn thú và vườn thực vật. Mỗi vườn có một giám đốc, nhưng cả hai đều đặt dưới sự chỉ đạo của Giám đốc Ban Không gian xanh Lyon.

Cần chứng tỏ cho lãnh đạo Thành phố thấy rõ quá trình chuyển đổi từ logic sưu tập động, thực vật sang logic bảo tồn. Song song đó, cần hỗ trợ nhân viên chuyển đổi nội dung nhiệm vụ, chuyển từ cách tiếp cận bác học, sưu tập đầy đủ sang cách tiếp cận gắn với các thách thức về bảo tồn hệ sinh thái và vận động tuyên truyền đối với khách tham quan về công tác bảo tồn.

Vườn thực vật cũng có một phòng bảo tồn hạt giống được thành lập vào năm 2004. Phòng này có 3 nhân viên có nhiệm vụ bảo tồn các loài đang bị đe dọa. Thật vậy, một trong những ưu tiên của vườn thực vật là tối ưu hóa việc bảo tồn các giống cây trong các bộ sưu tập và đặc biệt là những giống cây được công nhận bị đe dọa tuyệt chủng ở quy mô khu vực, quốc gia và quốc tế21. Các hạt giống của các loài cây hiếm và khó bảo quản cũng được lưu giữ tại đây (cây thủy sinh...).

Cho đến thời điểm đó, Vườn thực vật Lyon chỉ có một phòng lưu giữ hạt giống của 5.000 loài thực vật. Do đó, công tác bảo tồn và bảo quản còn hạn chế. Để đảm bảo an toàn, các lô hạt chỉ được lưu giữ trong hai năm. Sau khoảng thời gian này, số hạt giống đó phải bỏ đi và đây là một mất mát đáng kể về di sản thực vật.

Để lưu giữ nguồn tài nguyên gen này và kéo dài thời gian lưu giữ hạt, phòng thí nghiệm đã bố trí một phòng bảo quản ở nhiệt độ thấp với diện tích trên 100 m². Một phòng lạnh, phòng thí nghiệm và phòng thử nghiệm cũng được bố trí tại đây. Việc ra vào các phòng này được kiểm soát chặt chẽ.

2.1. Sự tiến triển trong nhiệm vụ của vườn thực vật

Khác với nhiệm vụ của công viên, quảng trường, vườn thực vật có nhiệm vụ bảo tồn các loài thực vật của đất nước mình. Như vậy, vườn thực vật có nhiệm vụ tương tự như vườn thú: bảo tồn, giáo dục, nghiên cứu và giải trí.

Trong thời đại thám hiểm và khám phá do Pháp, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha và Hà Lan thực hiện, nhiệm vụ của vườn thực vật là giới thiệu sự đa dạng sinh học trên thế giới thông qua việc trưng bày các loài thực vật được đưa từ các quốc gia xa xôi vào châu Âu và làm cho chúng thích nghi với khí hậu thông qua hệ thống nhà kính. Do đó, các đoàn đi thám hiểm luôn luôn có một nhà thực vật học. Nhiều loài thực vật đã được đưa từ châu lục này sang châu lục khác (châu Á, châu Mỹ, châu Phi và châu Âu). Ví dụ, nhiều loài thực vật gốc châu Phi đã hiện diện tại TP.HCM.

Nhưng trong thời đại ngày nay, việc tiếp cận tri thức về các loài thực vật có thể được thực hiện thông qua internet, truyền hình, sách có ảnh minh họa, đi du lịch... Điều này đang làm thay đổi nhiệm vụ của vườn thực vật, chuyển từ nhiệm vụ sưu tập sang nhiệm vụ bảo tồn các loài đặc hữu và bảo vệ sự đa dạng di truyền của các loài thực vật. Nhiệm vụ này phù hợp với xu hướng bảo tồn nguyên vị.

Sự thay đổi trong nhiệm vụ của vườn thực vật càng cần thiết hơn trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng và nền văn hóa đô thị đang chiếm ưu thế.

Nhưng thực vật học là một môn học ít hấp dẫn đối với công chúng. Do đó, cần tìm cách trình bày và giới thiệu phù hợp để chuyển tải được các kiến thức về thực vật. Để thu hút du

37

Phần

3


R e g i o n

2.3. Các câu hỏi đặt ra từ dự án vườn thực vật tại TP. Hồ Chí Minh


Ủy ban nhân dân Thành phố quyết định thực hiện dự án thành lập một vườn thực vật với diện tích 175 ha. Để thực hiện dự án này, các cơ quan của Thành phố đã bắt đầu sưu tập các loài thực vật. Tính đến năm 2013, bộ sưu tập này có 582 loài trong đó có 30 loài quý hiếm và 87 loài đặc chủng quốc gia.

Mục tiêu của vườn thực vật là:

• Thu thập và bảo tồn các loài quý hiếm, • Bảo tồn gen, • Bảo tồn các loài có giá trị kinh tế, • Thực hiện các nghiên cứu.

Quy hoạch vườn thực vật dự kiến bao gồm nhiều khu như khu dành cho các loài quý hiếm, khu vườn tre, khu dành cho cây dừa, khu vườn lan...

Nhưng dự án đang gặp một số thách thức:

1. Về mặt thiết kế: Ở Việt Nam chưa có chuyên gia thiết kế và quy hoạch vườn thực vật.

2. Khó khăn về nguồn nhân lực. Nhân sự chủ yếu được đào tạo về lâm nghiệp, không có chuyên môn về thực vật học.

3. Có nên tạo sinh cảnh rừng ngập mặn nhiệt đới và sinh cảnh ở đồng bằng sông Cửu Long trong vườn thực vật tại cao độ 80 m không?

4. Chủ đầu tư mong muốn mở rộng vườn thực vật về phía sông Sài Gòn để tạo hệ sinh thái gắn với nước (sông, kênh, rạch, ảnh hưởng thủy triều). Cần đưa ra những lập luận gì để thuyết phục lãnh đạo?

5. Gần khu vực dự án vườn thực vật có một khu du lịch với một nhà hàng. Có nên tích hợp khu du lịch và nhà hàng này vào vườn thực vật không? Cần có những lập luận gì để thuyết phục lãnh đạo đồng ý cho tổ chức các hoạt động thương mại trong vườn thực vật?

6. Làm thế nào để xử lý và bảo tồn các loài quý hiếm?

Ông Daniel Boulens: Tôi rất ngạc nhiên vì trong danh mục các khó khăn, thách thức được trình bày không có khó khăn liên quan đến kinh phí của dự án này. Ở Pháp, đây là vấn đề được ưu tiên đặt ra ngay từ đầu: kinh phí đầu tư và chi phí hoạt động của vườn thực vật này là bao nhiêu? Ngân sách dành cho dự án này là bao nhiêu? Nguồn nhân lực cho dự án này lấy từ đâu? Làm thế nào để duy trì, bảo dưỡng vườn thực vật? Chi phí này hàng năm là bao nhiêu?Thời gian thực hiện dự án này là bao nhiêu năm? Dự án có mấy giai đoạn?

Trong số các vấn đề nêu lên, cần phân biệt các vấn đề liên quan đến thiết kế vườn thực vật và các vấn đề liên quan đến nhiệm vụ của vườn thực vật. Ở giai đoạn hiện nay, tôi có một số nhận xét như sau:

1. Về việc thiết kế dự án: Điều quan trọng là nên làm việc theo ê-kíp đa ngành để xác định nội dung dự án. Nên có một đơn vị hỗ trợ cho chủ đầu tư để giúp chủ đầu tư lập nội dung dự án. Nội dung dự án chính là những gì chủ đầu tư mong muốn có trong dự án. Ở giai đoạn này, chưa cần vẽ đồ án quy hoạch mà cần xác định chiến lược của dự án. Việc sử dụng một đơn vị hỗ trợ cho chủ đầu tư là cần thiết vì dự án vườn thực vật là dự án có liên quan đến rất nhiều ngành nghề: kiến trúc, kinh tế, an toàn... Cần phải có một ê-kíp liên ngành để thiết kế toàn diện dự án này. Đơn vị hỗ trợ cho chủ đầu tư được lựa chọn thông qua đấu thầu trên cơ sở tài liệu yêu cầu năng lực, nhiệm vụ do chủ đầu tư đưa ra. Đây là tài liệu rất quan trọng.

Ví dụ, gần đây, thành phố Lyon đã tổ chức đấu thầu để lựa chọn đơn vị hỗ trợ lập dự án cải tạo các nhà kính nhỏ của Vườn thực vật. Chi phí cho nghiên cứu lập dự án khoảng 30.000 đến 40.000€. Tuy nhiên, nghiên cứu này sẽ rất hữu ích để thuyết phục lãnh đạo vì nghiên cứu được thực hiện với sự tham gia của các chuyên gia, chứ không chỉ do lãnh đạo Ban Không gian xanh thực hiện.

38

Phần

3

R e g i o n


22 Xem ví dụ về nhà kính trong vườn thực vật ở Lyon, trang 65.

Sau các cuộc họp làm việc với các đơn vị có liên quan, Giám đốc Ban Không gian xanh biên soạn tài liệu yêu cầu tổng hợp đối với nghiên cứu cải tạo các nhà kính này.

Tài liệu này có các điểm chính sau:

• Nhắc lại bối cảnh, lịch sử của các nhà kính.

• Tổng kết các nghiên cứu đã thực hiện và danh sách cáctài liệu có sẵn. Trước kia, đã có một nghiên cứu sơ bộ đưa ra các định hướng, yêu cầu về phát triển vườn thực vật.

• Xác định các mục tiêu của nghiên cứu: trong đó ghi rõ nghiên cứu này là tài liệu hỗ trợ ra quyết định.

• Xác định chi tiết các nhiệm vụ của đơn vị hỗ trợ chủ đầu tư trong nghiên cứu này: các vấn đề đặt ra, các yêu cầu (ví dụ: duy trì nhân sự, kỹ thuật và tài chính), xác định các đối tác tiềm năng. Nghiên cứu này cũng:

‐ Là tiền đề cho nghiên cứu khả thi và là cơ sở để xác định nội dung dự án.

‐ Xác định các định hướng cho tương lai của vườn thựcvật.

Áp dụng cách làm này vào trường hợp vườn thực vật ở TP.HCM, nghiên cứu cần phải trả lời cho câu hỏi có nên lập hệ sinh thái rừng ngập mặn trong vườn thực vật hay không và có nên nhập khu du lịch vào vườn thực vật không. Nghiên cứu cũng cần đưa ra đề xuất phân khu cho vườn thực vật...

• Xác định rõ hình thức trình bày báo cáo cuối cùng của nghiên cứu: đưa ra nhiều phương án để làm cơ sở cho cuộc thi thiết kế kiến trúc.

• Xác định rõ số lượng các cuộc họp với các bên có liên quan để dự tính thời gian làm việc và thù lao cho đơn vị hỗ trợ chủ đầu tư.

• Xác định rõ kế hoạch thực hiện nghiên cứu.

Nghiên cứu này sẽ giúp cho lãnh đạo Ban Không gian xanh lập dự án cải tạo các nhà kính trình lãnh đạo thành phố phê duyệt.

2. Về công tác thiết kế vườn thực vật: cần mời các chuyên gia cảnh quan tham gia. Có thể tổ chức cuộc thi thiết kế vườn thực vật trong đó yêu cầu đơn vị tham gia phải là một ê-kíp liên ngành và có chuyên gia về cảnh quan. Thông thường, một cuộc thi quốc tế sẽ được tổ chức để lựa chọn ít nhất ba ứng cử viên dựa trên năng lực và các dự án họ đã thực hiện. Bước thứ hai là cho ba ứng cử viên nghiên cứu và đề xuất phương án thiết kế. Như vậy, Ban tổ chức sẽ có được ba phương án thiết kế với rất nhiều ý tưởng.

Điều quan trọng nhất là xác định ngay từ đầu nội dung của dự án: hệ sinh thái nào cần phát triển, các ràng buộc về kinh tế, có hoặc không có nơi lưu trú trong vườn thực vật... Tất cả các nội dung này phải được đưa vào tài liệu yêu cầu tổng hợp do chủ đầu tư soạn thảo với sự giúp đỡ của đơn vị hỗ trợ cho chủ đầu tư22.

3. Về nguồn nhân lực: dự án vườn thực vật 175 ha dường như quá lớn và vô cùng tốn kém nhất là về mặt bảo trì và nhân lực. Có lẽ, nên xem đây là khu công viên lớn dành cho các hoạt động vui chơi, dã ngoại, thể thao, đi dạo... và trong đó có một vườn thực vật với diện tích 25 ha. Về công tác đào tạo, có lẽ nên lồng ghép dự án thành lập Trung tâm đào tạo về đa dạng sinh học vào dự án vườn thực vật. Trung tâm sẽ đào tạo nhân sự cho vườn thực vật và cho các đơn vị chuyên môn khác.

4. Về việc tạo rừng ngập mặn trong dự án vườn thực vật, chủ đầu tư sẽ quyết định vấn đề này, nhưng có vẻ như không thích hợp khi tạo rừng ngập mặn ở cao độ +80m trong khi đó đã có rừng ngập mặn tự nhiên ở TP.HCM. Do đó, thay vì tạo rừng ngập mặn trong vườn thực vật, ta nên đầu tư bảo tồn rừng ngập mặn tự nhiên và tạo điều kiện cho mọi người đến tham quan rừng ngập mặn này.

Các nhà kính nhỏ của Vườn thực vật của Lyon

39

Phần

3


R e g i o n

23 www.terrabotanica.fr24 Xem thêm: http://www.edenproject.com/

5. Về ý tưởng mở rộng phạm vi của khu vườn thực vật ra phía sông Sài Gòn: việc đưa thêm hệ sinh thái gắn với nước vào dự án sẽ làm tăng tính đa dạng sinh học. Vấn đề còn lại là việc kết nối về giao thông giữa trung tâm thành phố với vườn thực vật? Cần có sự kết nối tốt với hệ thống giao thông công cộng để tăng sức hấp dẫn của vườn thực vật.

6. Về mối liên hệ giữa vườn thực vật và khu du lịch: công viên Terra Botanica23 có thể là một trường hợp tham khảo thú vị. Đây là công viên đầu tiên ở Pháp về chủ đề thực vật được thành lập vào năm 2010, một vườn thực vật tư nhân, phục cho du lịch và có diện tích trên 80 ha. Vé vào cửa là 15€. Trong ba năm hoạt động, công viên đã cân đối được thu và chi, mặc dù chỉ mở cửa 6 tháng mỗi năm. Công viên cũng có phòng chiếu phim tài liệu giáo dục. Một rạp chiếu phim 3D tái hiện hệ sinh thái vùng cực hoặc nhiệt đới.

Mục đích của công viên này là truyền tải những kiến thức khoa học đến với đông đảo công chúng thông qua các hoạt động vừa chơi vừa học. Các hoạt động trong công viên rất đa dạng và như vậy khách tham quan phải ở suốt cả ngày nếu muốn tham gia vào tất cả các hoạt động. Điều này cho thấy việc có nhà hàng trong công viên này là cần thiết.

Dự án vườn thực vật 175 ha ở TP.HCM là quá lớn, không có vườn thực vật nào lớn như vậy trên thế giới. Sẽ hợp lý hơn nếu xây dựng công viên 175 ha trong đó có một vườn thực vật.

Việc tích hợp cơ sở lưu trú, nhà hàng... là cần thiết, nếu phù hợp với các dịch vụ được cung cấp trong vườn thực vật. Nhưng điều quan trọng nhất là cơ sở hạ tầng để kết nối vườn thực vật với Thành phố. Ngoài ra, cũng cần quan tâm đến cửa hàng lưu niệm, hoạt động thương mại vì khách tham quan thích ra về với một món quà lưu niệm. Khu trung tâm phải tiếp tục dành cho công viên, để cho phép nhiều không gian càng tốt cho việc thực hiện các nhiệm vụ chính của công viên. Các công trình cần có trong công viên: nhà vệ sinh, điểm thông tin, nhà hàng nhỏ.

Hai ví dụ thú vị về công viên kết hợp giáo dục và giải trí:

• Dự án “Eden” ở Anh24: Công viên này mới được thành lập vào năm 2010 là khu du lịch, giải trí chuyên đề sinh thái. Công viên có các khu vườn với hơn 1 triệu cây từ khắp nơi trên thế giới. Công viên tiếp đón hơn 2 triệu lượt khách mỗi năm.

40

Phần

3

R e g i o n


25 Xem thêm: http://espacepourlavie.ca/biodome

• Công viên “Biodôme” ở Canada25: Khẩu hiệu của công viên này là “Không gian cho cuộc sống”. Đây là một công viên rất tuyệt. Nó đã hoạt động từ 15 năm nay và có một nhà kính lớn, một khu trưng bày côn trùng, một vườn thực vật ngoài trời và một phòng quan sát vũ trụ.

Nguồn: edenproject.com

Nguồn: edenproject.com

7. Về việc bảo tồn đa dạng sinh học: Việc trồng cây bằng cách chiết cành sẽ dễ dàng hơn so với gieo hạt. Nó cho phép “cứu” một loài có nguy cơ tuyệt chủng, mặc dù cách làm này không tốt cho sự đa dạng di truyền của các loài vì nó làm suy yếu và nghèo bộ gen. Đây là cơ sở để suy nghĩ về bảo tồn.

8. Về việc miễn phí vào cổng: Vấn đề này chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến bảng cân đối tài chính của dự án. Có thể cho phép miễn phí vào cổng đối với công viên và phải mua vé vào vườn thực vật. Nếu thu tiền vé vào cổng đối với toàn bộ công viên, thì có thể công chúng sẽ không đến. Đây là một sự khác biệt với Safari, nơi chủ yếu phục vụ cho mục đích giải trí. Ví dụ, tại Singapore, vườn thú thu tiền vé vào cổng trong khi đó vườn thực vật là miễn phí.

41

Phần

3


R e g i o n


Học viên: Lối đi ở vườn thực vật nên làm bằng bê tông hay đất? Nên làm chuồng động vật bằng vật liệu gì?Ông Daniel Boulens: Trong công viên, mạng lưới đường nên được cấu trúc và phân cấp: đường trục chính, đường phụ và đường nhánh nhỏ. Đường trục chính phải chịu được trọng tải của xe tải, do đó phải có lớp áo đường và phải rộng tối thiểu 12 m. Đường phụ vẫn phải trải nhựa. Ngược lại, đường nhánh nhỏ được dành riêng cho đi bộ nên có thể sử dụng vật liệu có khả năng thấm nước.Trong mọi trường hợp, các tuyến đường này phải được xây dựng sao cho người khuyết tật có thể sử dụng được. Điều quan trọng là tạo thuận lợi cho nước mưa có thể thẩm vào đất: có nhiều phương pháp thực hiện điều này. Hiện nay, trong công viên, người ta không xây dựng mạng lưới đường cống thu gom nước mưa nữa mà thay vào đó người ta làm các tuyến đường có khả năng thấm nước. Nếu đất không có khả năng thấm nước, ví dụ đất ở bãi đậu xe, thì người ta đào hồ trữ nước. Tuy nhiên, cũng có những giải pháp hỗn hợp để làm bãi đậu xe có khả năng thấm nước, ví dụ làm ron thấm nước giữa các tấm dall làm nền cho bãi đậu xe.Đối với sàn chuồng động vật, nên sử dụng vật liệu tự nhiên và làm sàn có độ cứng khác nhau tại các khu vực khác nhau của chuồng. Độ cứng của sàn tùy thuộc vào môi trường sống tự nhiên của loài động vật. Trong tương lai, TP.HCM sẽ có Safari. Khi đó, nên chuyển các loài thú lớn từ Thảo Cầm Viên lên Safari để hai cơ sở này mang tính bổ sung cho nhau.

Học viên: Cây xanh đến mấy tuổi thì nên chặt đi để thay cây mới? Ông Daniel Boulens: Việc thay cây phụ thuộc vào tình trạng của mỗi cây, môi trường xung quanh và những nguy cơ do cây đó gây ra. Nguy cơ này lớn hay nhỏ tùy thuộc vào vị trí của cây: trong công viên, ở nơi hẻo lánh, ở ven đường phố đông đúc.Tuy nhiên, trên nguyên tắc, cần cố gắng bảo tồn cây xanh càng lâu càng tốt, đặc biệt là những cây có giá trị di sản nếu nó không gây nguy hiểm cho người dân.

Học viên: Các loài nào nên được ưu tiên bảo tồn trong vườn thực vật?Ông Daniel Boulens: Theo một cách tiếp cận thực vật học, nên bảo tồn những loài thực vật có nguy cơ tuyệt chủng. Tuy nhiên, vườn thực vật còn có vai trò là công viên đón tiếp khách tham quan. Vì thế, cũng cần phải có những loài cây phát triển nhanh để tạo ra cảnh quan xanh. Hai cách tiếp cận này là cần thiết và có tính bổ sung cho nhau. Trong cả hai trường hợp, cần tập trung bảo tồn những loài thực vật bản địa.

Học viên: Ở Việt Nam, vườn thực vật vẫn còn là nơi để sưu tập các loài cây. Do đó, số lượng vẫn là tiêu chí chính để đánh giá vườn thực vật. Điều này lý giải vì sao có dự án vườn thực vật với quy mô 175 ha.Làm thế nào để lựa chọn các loài cần được bảo tồn trong vườn thực vật? Nên tập trung vào các loài quý hiếm cấp quốc

gia hay quốc tế? Trong vườn thực vật, có cần phải chọn loài cây dựa trên điều kiện khí hậu và địa chất của địa phương không? Trong dự án vườn thực vật ở TP.HCM, nên ưu tiên sưu tập và bảo tồn những loài cây đặc trưng của TP.HCM hay của Việt Nam? Ông Daniel Boulens: Vườn thực vật 175 ha thực sự là quá lớn. Nên dành 175 ha để làm công viên lớn trong đó có 25 ha vườn thực vật. Điều này vừa tạo ra khu vực dành cho người dân vui chơi, thư giãn vừa tạo lá phổi xanh cho Thành phố, vừa đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế của một vườn thực vật. Điều quan trọng là phải suy nghĩ theo hướng công viên này sẽ được tạo ra và tồn tại trong nhiều thế kỷ. Điều này cũng giống như suy nghĩ khi trồng cây cho các thế hệ tương lai. Khi thành lập công viên cần tính đến yếu tố lâu dài.Khi trồng cây, cần tính đến lúc cây trưởng thành và xa hơn nữa. Các hàng cây lớn là xương sống của công viên. Hoa và cây bụi là thứ yếu. Do đó, điều cần thiết là phải suy nghĩ thật kỹ về việc trồng cây.Cách suy nghĩ này cũng có thể áp dụng cho dự án Safari. Trong dự án này, việc trồng cây còn quan trọng hơn việc lựa chọn thú.Tầm quan trọng của cây xanh có thể được chứng minh dưới góc độ kinh tế nếu ta tính được giá trị kinh tế của từng cây. Cây càng lớn thì giá trị của nó càng cao. Giá trị này chỉ giảm khi cây bắt đầu suy yếu. Nếu người nào muốn chặt bỏ cây xanh, thì phải bồi thường số tiền đúng bằng giá trị của cây đó.

Về việc giảm số lượng loài và lựa chọn loài: Việc giảm số lượng các loài thực vật thuộc thẩm quyền của chủ đầu tư. Việc lựa chọn các loài thực vật nên dựa trên các nhiệm vụ của vườn thực vật (bảo tồn, giáo dục và nghiên cứu). Tương tự như vườn thú, nên phát triển mạng lưới các vườn thực vật ở Việt Nam để thiết lập mối quan hệ và tạo các bộ sưu tập có tính bổ sung cho nhau vì một vườn thực vật không thể sưu tập đủ tất cả các loài thực vật.

Về khí hậu và thực vật tại TP.HCM: Nếu có mạng lưới các vườn thực vật trên quy mô cả nước, thì không cần thiết phải trồng ở TP.HCM những loài thực vật sống tự nhiên ở miền Bắc. Tại vườn thực vật TP.HCM, nên trồng các loài bản địa. Trong vườn thực vật cũng có thể có các loài cây độc, nhưng nên hạn chế số lượng. Sẽ phù hợp và dễ dàng hơn khi làm việc thuận với thiên nhiên hơn là làm nghịch với thiên nhiên.

Có nên tạo sinh cảnh tự nhiên cho từng khu vực không? Tạo ra một rừng ngập mặn nhân tạo ở cao trình 80m, trong khi có rừng ngập mặn tự nhiên cách đó vài chục km là không có ý nghĩa. Nhưng ta có thể tạo sinh cảnh của các hệ sinh thái không có ở trong nước để khách tham quan tìm hiểu những gì có ở các nước khác. Tuy nhiên, cũng chỉ nên làm một vài sinh cảnh thôi.

Chủ đề và bộ sưu tập: Đầu tiên, chúng ta phải xác định chủ đề. Để thực hiện việc này, ta nên cố gắng dự kiến cho 20 năm thậm chí 150 năm tới. Khi đó, các thành phố sẽ càng lớn hơn nữa, dân số đô thị sẽ đông hơn và mối liên hệ của cư dân đô

42

Phần

3

R e g i o n


thị với tự nhiên sẽ càng mờ nhạt. Vì vậy, trong nhiệm vụ tuyên truyền, vận động nâng cao nhận thức cho mọi người, điều quan trọng là cần giáo dục công chúng về nguồn gốc của các loại thực phẩm hàng ngày vì trong 20 năm nữa, người dân đô thị sẽ còn rất ít người biết những kiến thức này.

Về phương pháp trồng cây: Ta có thể trồng cây từ hạt giống, chiết cành và đưa cây con trong tự nhiên về trồng, nhưng không nên bứng cây lớn về trồng vì cơ hội sống của cây lớn sau khi trồng là rất mong manh.

Về phương pháp sưu tập: Trong vườn thực vật, nên có vườn ươm để cung cấp cây con cho vườn thực vật và các công viên khác của thành phố. Vườn ươm cũng là nơi thử nghiệm và xem xét sức chịu đựng của từng loại cây.

Học viên: Ở vườn thực vật Lyon, các bạn có trồng cây bụi của châu Phi trong nhà kính. Mỗi loài nên trồng bao nhiêu cá thể? Các bạn cũng có trông cây ăn quả. Tại sao ?Ông Daniel Boulens: Câu hỏi “Cần trồng bao nhiêu cá thể để bảo tồn một loài?” là một câu hỏi khó. Đây cũng chính là vấn đề tranh luận quốc tế trong công tác bảo tồn. Nếu ta muốn bảo tồn sự đa dạng của một loài, thì cần phải có ít nhất 200 cá thể của loài đó, dù là loài cây lớn hay phong lan. Nhưng đây là một nhiệm vụ gần như không thể thực hiện được đối với một vườn thực vật. Nếu muốn bảo tồn 5.000 loài mà mỗi loài phải có ít nhất 200 cá thể, thì phải cần diện tích rất lớn. Vì vậy, để hoàn thành sứ mệnh bảo tồn thực vật, mỗi vườn thực vật nên bảo tồn một số loài và có sự phối hợp giữa các vườn thực vật trong mạng lưới. Mỗi vườn nên ưu tiên bảo tồn những loài tiêu biểu của địa phương mình. Vì thế, các loại cây ăn quả tiêu biểu của địa phương cũng cần được bảo tồn trong vườn thực vật.Một số cây tuy có độc, nhưng thú vị dưới góc độ khoa học và đối với các nhà thực vật học. Phải biết độc tính của chúng để đảm bảo rằng chúng không nguy hiểm khi giới thiệu cho công chúng. Đây là yếu tố cần được chú ý đến trong dự án Safari để tránh trồng các loài thực vật độc hại đối với động vật.

Các trang web tham khảo:BGCI (Botanic Gardens Conservation International): Vườn thực vật Bảo tồn Quốc tế.IUCN.org: (l’International Union for Conservation of Nature) lập sách đỏ các loài thực vật. Vườn thực vật phải tuân thủ các yêu cầu của IUCN . CCVS-France.org: (Trung tâm sưu tập thực vật) ở Lyon, chúng tôi có 10 bộ sưu tập thực vật có giá trị quốc tế.

3. Giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng


Phòng giáo dục bảo tồn và phát triển của Thảo Cầm Viên Sài Gòn được thành lập vào năm 1999 và có nhiệm vụ giáo dục, tuyên truyền về vườn thú. Năm 2012, Phòng được nâng lên thành Trung tâm giáo dục vườn thú và số nhân viên tăng từ 2 vào năm 1999 lên 12 vào năm 2012. Trung tâm có một giám đốc, một phó giám đốc và các chuyên viên. Trình độ chuyên môn của nhân sự trong Trung tâm: bốn bác sĩ thú y và bảy cử nhân sinh học.

Trung tâm thiết lập và duy trì mối quan hệ với các trung tâm bảo tồn và vườn quốc gia.

Tài liệu giảng dạy được biên soạn trên cơ sở tham khảo tài liệu của vườn thú Melbourne và thông tin thu thập trên internet. Nội dung phù hợp với từng nhóm đối tượng, từ mẫu giáo đến đại học. Trung tâm có 44 chuyên đề giáo dục trong đó có 6 chuyên đề về thực vật, 10 về động vật và 11 về môi trường.Trung tâm tiếp nhận các yêu cầu từ trường học hoặc các đơn vị tổ chức tour du lịch qua điện thoại và xây dựng chương trình tham quan, giáo dục phù hợp với nhu cầu. Trung tâm trình bày lý thuyết chung và sau đó hướng dẫn tham quan.Trẻ em dưới 6 tuổi được miễn phí vào cổng và học sinh từ 6 tuổi trở lên được giảm 50% giá vé. Hướng dẫn miễn phí.

Trong năm 2012, Trung tâm đã tiếp đón hơn 80.000 lượt học sinh, đa số là học sinh tiểu học (7-11 tuổi), còn lại là học sinh phổ thông. Với 15 nhân viên hướng dẫn, bình quân một năm mỗi nhân viên hướng dẫn cho khoảng 5.000 lượt khách tham quan. Kể từ khi đi vào hoạt động, nhóm tuổi tham gia nhiều nhất là học sinh tiểu học.

43

Phần

3


R e g i o n

Nguồn: Trần Thị Kiều Oanh

Tuy nhiên, Trung tâm cũng gặp một số khó khăn:

• Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giáo dục, cung cấp những kiến thức khoa học dễ hiểu cho thiếu nhi?

• Phương tiện của Trung tâm chưa đủ để đáp ứng nhu cầu của các đoàn lớn (đôi khi Trung tâm đón đoàn đến 1.000 người).

• Trung tâm cũng nghĩ đến phương án đi đến các trường giảng dạy để hạn chế việc di chuyển của học sinh gặp khó khăn, nhất là học sinh nghèo và ở xa. Tuy nhiên, với cách làm này thì các em sẽ không tham quan vườn thú được.

Học viên: Hoạt động giáo dục tại vườn thú ở Lyon được tổ chức như thế nào? Vườn thú Lyon có phòng tiếp thị và truyền thông không vì phòng này sẽ giúp hiểu rõ hơn về nhu cầu của công chúng? Chúng tôi cũng tổ chức các buổi giới thiệu về hoạt động của Trung tâm cho hiệu trưởng các trường, kể cả các trường ở tỉnh. Ông Daniel Boulens: Thảo Cầm Viên Sài Gòn đã có nhiều nỗ lực trong hoạt động giáo dục từ năm 1999. Số lượt khách tham quan tham gia các chương trình giáo dục đã nói lên sự thành công của hoạt động này. Giờ đây, cần nâng cao hơn nữa chất lượng giáo dục ở vườn thú.

Cơ cấu của hoạt động giáo dục

Ở Lyon, trước năm 2000, vườn thú không cung cấp hoạt động giáo dục. Hợp đồng này được bắt đầu vào năm 2000 với chương trình giáo dục ở Vườn thực vật và 3 hướng dẫn viên làm việc theo hợp đồng trong đó Chính phủ trả 80% lương trong 5 năm. Sau 5 năm, thành phố Lyon sẽ trả 80% và Chính phủ trả 20% lương của 3 hướng dẫn viên này.

Vào thời điểm đó, Giám đốc vườn thực vật Lyon cũng đã đi nghiên cứu mô hình giáo dục ở Úc. Ban đầu, hoạt động này là miễn phí.


44

Phần

3

R e g i o n


26 Xem phần Vị trí của vườn thú và vườn thực vật trong chính sách không gian xanh của thành phố Lyon - II - Tổ chức của Ban Không gian xanh ; 1- Tổ chức theo cụm, Tr 35.27 http://www.nature.lyon.fr.28 Xem phụ lục 5: Giáo án cho nhân viên hướng dẫn.


Năm 2001-2002, Vườn thực vật tiến hành quảng bá hoạt động này ở các trường học của Lyon. Kết quả: 4.000 lượt thiếu nhi đến tham quan Vườn thực vật.

Vào thời điểm đó, vườn thú Lyon đang trong quá trình tái cấu trúc nên hoạt động giáo dục chưa phải là ưu tiên. Sau khi tái cấu trúc xong vào năm 2005, các hoạt động bắt đầu được triển khai với hai nhân viên hướng dẫn được chọn từ nhân viên của vườn thú (không tuyển nhân viên mới). Một người là nhân viên chăm sóc thú và người kia là nhân viên thú y. Do đó, phải tổ chức đào tạo cho hai người này về công tác hướng dẫn, giáo dục tại vườn thú. Nhưng từ năm 2005, hai nhân viên hướng dẫn mới đã được tuyển dụng thêm và làm việc ở Ban Không gian xanh.

Tổng cộng có 7 nhân viên cho mảng giáo dục ở vườn thú, vườn thực vật và Ban Không gian xanh. Nhân viên hướng dẫn thuộc trách nhiệm quản lý của từng đơn vị, nhưng kỹ sư trưởng nhóm “Môi trường và Phát triển bền vững” chịu trách nhiệm toàn diện về mảng giáo dục với tên gọi chung là Lyon Nature26. Tên Lyon Nature rất đơn giản để chỉ toàn bộ hoạt động giáo dục về thiên nhiên rất có ý nghĩa đối với các trường học.

Trong suốt mùa hè, Trung tâm Lyon Nature đón thêm sinh viên thực tập ở trình độ tú tài + 3 trong vài tháng.

Mô hình tổ chức này được xác lập từ năm 2007.

Đào tạo nhân viên hướng dẫn và các công cụ phục vụ hoạt động giáo dục

Nhân viên hướng dẫn phối hợp với giáo viên trong các hoạt động giáo dục. Nhân viên được đào tạo về cách sử dụng các công cụ hỗ trợ cho hoạt động giáo dục. Giáo án giảng dạy ghi rõ và chi tiết các phương tiện cần sử dụng, mục tiêu giáo dục, thời gian hướng dẫn, các yêu cầu về an toàn phải tuân thủ (đi theo nhóm, không chạy, không cho động vật ăn...), từ khóa cần sử dụng. Nhân viên hướng dẫn phải tuân thủ giáo án này, không được ứng tác28.

Đối tượng mục tiêu của hoạt động giáo dục và truyền thông

Đối tượng mục tiêu là công chúng bao gồm học sinh, nhóm bạn, gia đình.

Trung tâm Lyon Nature cũng tổ chức các cuộc triển lãm, cập nhật thông tin trên trang web của mình27. Trung tâm Lyon Nature biên soạn catalog danh mục hoạt động cho từng năm học và gửi đến tất cả các trường học ở Lyon. Lời nói đầu do Thị trưởng thành phố Lyon viết để giải thích vai trò và nhiệm vụ giáo dục của Trung tâm. Điều này thể hiện sự ủng hộ của lãnh đạo chính trị đối với hoạt động này.

Các hoạt động giáo dục này có thu phí. Thành phố thu số tiền này và tính vào ngân sách chung. Các trường học đều có ngân sách riêng và được tự chủ để sử dụng trong các hoạt động của mình. Các trường tự quyết định việc học ngoại khóa của học sinh: xem phim, tham quan khu vườn thực vật...

Catalog các hoạt động giáo dục ở Trung tâmLyon Nature


45

Phần

3


R e g i o n

29 Xem phụ lục 6 và 7: Phiếu đánh giá hoạt động giáo dục dành cho nhân viên hướng dẫn và giáo viên.

Vào cuối buổi hướng dẫn, một tài liệu giảng dạy sẽ được gửi cho giáo viên để có thể tiếp tục hướng dẫn cho học sinh ở trường.

Nhân viên hướng dẫn và giáo viên phải điền vào phiếu đánh giá sau khi kết thúc buổi tham quan. Giáo viên phải điền vào hai phiếu: một phiếu điền ngay sau khi kết thúc chuyến tham quan và một phiếu khác điền sau khi về trường và gửi lại sau để có thời gian suy nghĩ và rút kinh nghiệm29.

Vì hoạt động này có thu tiền, nên khách hàng rất khắt khe trong khâu đánh giá. Phiếu đánh giá có thang điểm từ 1 đến 5. Nhiều khía cạnh được đánh giá:

• Nội dung tài liệu cung cấp cho giáo viên trước chuyến tham quan để chuẩn bị,

• Lợi ích của chuyến tham quan đối với học sinh, • Việc cung cấp thông tin, • Việc tuân thủ thời gian quy định của nhân viên hướng dẫn,

• Kỹ thuật hướng dẫn, • Mức độ phù hợp với chương trình giảng dạy ở trường.

Kết quả đánh giá có thể được trình bày dưới dạng biểu đồ. Những mục bị đánh giá dưới 3 điểm sẽ được phân tích. Có thể thấy rằng 10% trong tổng số các trường hợp bị đánh giá thấp là do việc lựa chọn nội dung giáo dục không phù hợp với độ tuổi của trẻ em.

Giáo dục đối với người trường thành

Các hoạt động như quan sát, tương tác và trò chơi dành cho mọi lứa tuổi.

Tất cả các thông điệp giáo dục của vườn thú và vườn thực vật phải nhất quán. Tuy nhiên, có thể điều chỉnh cho phù hợp với khả năng tiếp thu của từng nhóm đối tượng.

Hình thức của các tài liệu truyền thông có thể giúp truyền tải tốt hơn một số thông điệp đến công chúng kể cả người trưởng thành. Ở vườn thú Lyon, các bảng tương tác giúp khách tham quan có thể cảm nhận bằng khứu giác và xúc giác đồng thời cung cấp câu hỏi và câu trả lời.


Nội dung và cách thức thể hiện các thông điệp trên bảng có thể được điều chỉnh cho phù hợp với các nhóm đối tượng và điều kiện lắp đặt. Ví dụ, số lượng các tấm bảng phải thích hợp với số lượt khách tham quan. Cách trình bày phải thống nhất và có cùng gam màu để du khách dễ dàng nhận ra. Các tấm bảng phải được đặt ở vị trí chiến lược.

Ở vườn thú Lyon, có nhiều loại bảng: bảng thông tin về các loài, bảng thông tin giáo dục, bảng tương tác theo hình thức trò chơi.

Vị trí của bảng thông tin về loài

Bảng thông tin giáo dục

Bảng thông tin về các loài động vật


46

Phần

3

R e g i o n


Vườn thú cũng cung cấp dịch vụ tham quan có hướng dẫn cho người lớn. Chủ đề của các chuyến tham quan thay đổi theo mùa. Ví dụ, vào mùa xuân năm 2013, vườn thực vật đưa ra 6 chủ đề tham quan cho người lớn: các loài thực vật hữu ích, thực vật và môi trường, cây ăn thịt, loài xương rồng, cây cảnh, lịch sử của Công viên Tête d’Or và vườn thực vật. Vườn thú cũng tổ chức tham quan “hậu trường” dành cho người lớn để hiểu được công việc chăm sóc động vật hàng ngày.

Học viên: Hoạt động giáo dục có đặt ra mục tiêu về kết quả phải đạt được không? Số lượng tối đa của một nhóm tham quan là bao nhiêu học sinh?Ông Daniel Boulens: Giáo viên quyết định số lượng học sinh tối đa cho một nhóm. Thông thường, một nhóm có khoảng 25 học sinh và có ít nhất hai phụ huynh đi kèm. Giáo viên chịu trách nhiệm đảm bảo trật tự, kỷ luật của nhóm. Học ngoại khóa nằm trong khuôn khổ hoạt động giáo dục. Giáo viên vẫn tiếp tục sử dụng các tài liệu sư phạm sau chuyến tham quan để dạy cho học sinh. Mục tiêu của Ban Không gian xanh là doanh thu của hoạt động này cần đạt 100.000 € mỗi năm. Giám đốc sẽ quyết định nên tăng số lượng nhóm dành cho người lớn hay nhóm trẻ em để đạt được mục tiêu. Nguồn thu từ hoạt động này sẽ được sử dụng để trả lương cho nhân viên hướng dẫn. Tuy nhiên, vẫn ưu tiên cho học sinh từ 7 đến 12 tuổi.Bảng tổng kết sau mỗi chuyến tham quan rất chi tiết: học sinh từ địa phương nào, số lượng bao nhiêu và thời gian tham quan bao lâu. Có bảng tổng kết mỗi ngày và hàng tháng. Báo cáo thống kê này được trình bày cùng với biểu đồ.

4. Các hoạt động kinh tế trong vườn thú


Ở Thảo Cầm Viên Sài Gòn, có hai loại hoạt động:

1. Các hoạt động lợi ích công cộng: giáo dục, triển lãm, chăm sóc động vật, được tài trợ bởi ngân sách Thành phố (80%) và bán vé (4-5%), phần còn lại (15%) được tài trợ bởi các hoạt động kinh doanh.

2. Các hoạt động thương mại bao gồm việc tổ chức các sự kiện có mục đích kinh tế mà không nhất thiết phải liên quan đến các hoạt động của vườn thú.

Ngân sách của Thảo Cầm Viên Sài Gòn được Giám đốc trình cho Sở Giao thông vận tải - Sở Tài chính xem xét trước khi trình UBND Thành phố phê duyệt.

Mỗi buổi sáng, nhân viên bán vé nhận cuộn vé, buổi tối nộp lại cuồi vé lưu cho phòng ngân quỹ. Giá vé vào cổng là 15.000 đồng cho trẻ em và 20.000 đồng cho người lớn. Trong 5 năm qua, số lượt khách tham quan tăng 15% mỗi năm, với 1 triệu lượt khách trong năm 2008 và 2 triệu lượt trong năm 2012.

Hoạt động thương mại có doanh số 17 tỷ đồng, trong đó lợi nhuận 17% (1,7 tỷ đồng lợi nhuận/năm).

Thảo Cầm Viên có một đơn vị kinh doanh (đồ ăn uống, quà lưu niệm) do một Phó Giám đốc phụ trách.

Thảo Cầm Viên đang tìm cách đa dạng hóa các hoạt động của mình trong đó có các hoạt động miễn phí để thu hút khách tham quan: xiếc, biểu diễn âm nhạc, cách trang trí mới, xe lửa... và luôn luôn mong muốn nâng cao chất lượng dịch vụ và sản phẩm. Một số hoạt động kinh doanh do Thảo Cầm Viên thực hiện, một số khác thì có sự phối hợp với đối tác với khu vực tư nhân. Ông Phan Việt Lâm, Giám đốc Thảo Cầm Viên Sài Gòn: Các hoạt động kinh tế của vườn thú ở Lyon được tổ chức như thế nào? Tỷ lệ trợ cấp từ ngân sách Thành phố chiếm bao nhiêu % trong tổng ngân sách của Vườn thú Lyon? Các khoản trợ cấp được chuyển cho Vườn thú bao lâu một lần? Cơ chế cấp ngân sách như thế nào? Làm thế nào kiểm soát được chi tiêu? Chính sách giá vé của vườn thú Lyon như thế nào? Ở Thảo Cầm Viên Sài Gòn, giá vé vào cổng rất thấp và các hoạt động giáo dục lại miễn phí. Chính sách này nhằm thu hút khách tham quan. Một số mô hình khác, ví dụ vườn thú ở Singapore không nhận trợ cấp của nhà nước.

Ông Daniel Boulens: Hoạt động của vườn thú Lyon có nhiều điểm tương đồng với Thảo Cầm Viên Sài Gòn. Trợ cấp của ngân sách Thành phố chiếm từ 95 đến 97% ngân sách của vườn thú Lyon. Nhưng vườn thú Lyon miễn vé vào cổng. Đây là một sự lựa chọn chính trị để cho mọi người đều có thể vào công viên có diện tích khoảng 100 ha trong đó có vườn thú 8 ha. Mục đích là để đáp ứng nhu cầu xã hội và có một không gian rộng mở cho mọi đối tượng. Ngược lại, các hoạt động giáo dục thì có thu phí để trả lương cho nhân viên hướng dẫn. Cung cấp dịch vụ có trả tiền sẽ buộc các trường học có trách nhiệm hơn trong việc lựa chọn môn học ngoại khóa. Ngoài ra, nếu dịch vụ này được cung cấp miễn phí, thì sẽ bị quá tải. Hiện nay, chúng tôi đón tiếp 20.000 trẻ em mỗi năm, vượt quá công suất tiếp nhận.

Vườn thú nhận trợ cấp như thế nào? Có hai loại ngân sách: ngân sách cho hoạt động và ngân sách cho đầu tư:

• Ngân sách cho đầu tư được xác định 6 năm một lần theo nhiệm kỳ của thị trưởng. Ở Lyon, không gian xanh là một mảng quan trọng trong chương trình hành động của Thành phố bởi vì người dân rất nhạy cảm với lĩnh vực này. Do đó, vài tháng trước bầu cử cấp thành phố, Giám đốc Ban Không gian xanh, sau khi tham khảo ý kiến của Giám đốc Vườn thú và Giám đốc Vườn thực vật, đề ra danh mục các “dự án lớn” cho lãnh đạo quyết định xem có đưa vào chương trình tranh cử hay không. Các dự án lớn có thể là dự án cải tạo nhà kính, cải tạo hạ tầng cho công viên, phát triển các công cụ truyền

47

Phần

3


R e g i o n

thông mới dựa trên truyền thông đa phương tiện... Nếu ê-kíp tham gia tranh cử với chương trình hành động như trên được bầu, thì sẽ phải dự trù kinh phí để thực hiện chương trình hành động.

• Ngân sách cho hoạt động được xác định hàng năm: bảngdự kiến ngân sách hoạt động phải bao gồm tất cả các khoản chi cần thiết cho hoạt động hàng ngày. Các Sở Ban Ngành gửi bảng dự kiến ngân sách cho hoạt động của mình về cho Tổng Giám đốc các cơ quan chuyên môn của Thành phố. Tổng Giám đốc sẽ cân đối ngân sách giữa các Sở Ban Ngành.Mỗi năm, Sở Tài chính thành phố Lyon ban hành văn bản hướng dẫn các Sở Ban Ngành lập ngân sách dành cho hoạt động và cho phép dự trù tăng kinh phí hoạt động trong khoảng từ 0% đến 0,5%. Ngân sách hoạt động của Vườn thú và Vườn thực vật hầu như không tăng, nhưng ngân sách dành cho không gian xanh nói chung thì tăng khoảng 2% mỗi năm vì diện tích không gian xanh tăng khoảng 5% mỗi năm. Trong số các chi phí cho không gian xanh, 80% là chi cho nhân công. Đây là một sự lựa chọn chính trị vì ở đa số các thành phố của Pháp, ngân sách cho hoạt động có xu hướng giảm (giảm từ 5 đến 10 % mỗi năm). Vì Vườn thú và Vườn thực vật trực thuộc Ban Không gian xanh, nên có thể san sẻ nhân lực và kinh phí hoạt động cho nhau.

Việc kiểm soát, kiểm tra được thực hiện trong suốt quá trình. Mỗi đơn đặt hàng đều được lãnh đạo Ban Không gian xanh và Sở Tài chính ký duyệt. Nếu có một hạng mục chi vượt quá dự kiến, thì phải tiết kiệm ở hạng mục khác để bù lại. Ban lãnh đạo có thể yêu cầu cung cấp chi phí liên quan đến việc bảo dưỡng chuồng động vật, thức ăn và vật tư.

Không có kiểm soát từ bên ngoài. Ban Không gian xanh tổ chức tự kiểm soát. Người đặt hàng và người trả tiền là hai người khác nhau. Vườn thú và Vườn thực vật không có bộ phận kế toán. Bộ phận kế toán nằm ở Ban Không gian xanh để kiểm soát chi tiêu.Khi mua sắm cho Vườn thú và Vườn thực vật, giám đốc của hai đơn vị này phải khảo sát giá tại ít nhất 3 nhà cung cấp để có được giá thấp nhất.

Số lượt khách đến tham quan và số hoạt động giáo dục được tổ chức là các tiêu chí để đánh giá hiệu quả công việc. Vườn thú cũng tiến hành khảo sát sự hài lòng của khách tham quan.

Cũng có một số mô hình vườn thú khác. Ví dụ, vườn thú Beauval là vườn thú lớn nhất ở Pháp. Đây là vườn thú tư nhân và có 200.000 lượt khách tham quan mỗi năm với lợi nhuận đạt 1,5 % doanh số. Vườn thú này có rất ít nhân viên và đóng cửa vào mùa đông.

Ông Phan Việt Lâm: UBND TP.HCM cấp kinh phí cho Thảo Cầm Viên và kiểm tra việc sử dụng. Chúng tôi cũng có nghĩa vụ phải tham khảo giá của ít nhất ba nhà cung cấp trước khi chọn một.

Tôi quan tâm đến chế độ kiểm soát nội bộ. Thảo Cầm Viên Sài Gòn mong muốn được chủ động hơn trong việc thực hiện và kiểm soát chất lượng công việc. Chất lượng được thể hiện qua số lượng du khách đến tham quan vườn thú hàng năm. Không nên quá chú trọng vào công tác nghiệm thu số lượng từng công việc như cắt bao nhiêu m2 cỏ, tưới bao nhiêu lít nước.

Ông Daniel Boulens: Những nhận xét, đánh giá của khách tham quan là một trong những tiêu chí tốt nhất để đánh giá chất lượng công việc. Ngoài ra, không nhất thiết phải kiểm soát người thực hiện công việc, mà chỉ cần kiểm tra xem kết quả của công việc có đáp ứng được các tiêu chí đã đề ra hay không. Các chỉ số đánh giá rất quan trọng vì chúng giúp cho việc đánh giá mang tính khách quan. Ví dụ, trường hợp hai con voi đang bị bệnh lao ở vườn thú Lyon. Thị trưởng thành phố Lyon có thể bị chất vấn về giải pháp đối với hai con voi này. Để trả lời câu hỏi của cử tri, Thị trưởng cần biết chi phí quản lý một con voi là bao nhiêu. Ở Lyon, chi phí quản lý một con voi vào khoảng 25.000 € mỗi năm, bao gồm thức ăn, chăm sóc sức khỏe, chi phí cho nhân viên chăm sóc, chi phí bảo trì chuồng, chi phí cho các hoạt động giáo dục liên quan đến voi, chi phí quản lý của Ban Giám đốc.Trong khi đó, chi phí điều trị bệnh lao cho một con voi là từ 26.000 đến 30.000€, nhưng không có gì bảo đảm sẽ trị khỏi. Do đó, cũng không đảm bảo được việc bệnh lao này sẽ không lây cho các loài động vật khác trong vườn thú.Vai trò của Giám đốc vườn thú và Giám đốc Ban Không gian xanh là cung cấp đầy đủ các thông tin nói trên cho lãnh đạo chính trị quyết định. Nếu Thị trưởng quyết định giữ con voi lại để chữa trị và nuôi tiếp, mặc dù điều này đi ngược lại với ý kiến của các nhà chuyên môn, thì đơn vị quản lý phải chấp hành quyết định này và Sở Tài chính sẽ phải chuẩn bị ngân sách thêm cho vườn thú. Một công dân bình thường cũng có quyền yêu cầu Thành phố cung cấp thông tin về chi phí quản lý vườn thú, ví dụ chi phí cho thức ăn của động vật ở vườn thú. Khi đó, thành phố Lyon bắt buộc phải trả lời vì đây là yêu cầu của công dân về chi tiêu công. Do đó, các chỉ số quản lý là công cụ cần thiết cho Ban lãnh đạo.Việc đặt hàng mua sắm công phải tuân theo Bộ luật mua sắm công.Cơ chế kiểm soát công việc cũng áp dụng tại từng nhóm nhỏ, ví dụ các nhóm nhân viên chăm sóc động vật, mỗi nhóm có một nhóm trưởng chịu trách nhiệm về hoạt động của nhóm.

Học viên: Vườn thú Lyon không có bộ phận kế toán. Vậy làm thế nào để trả lương cho nhân viên và thanh toán đơn hàng? Trợ cấp của Thành phố chiếm 95% ngân sách của Vườn thú. Vậy 5% còn lại lấy từ nguồn nào? Ông Daniel Boulens: Ở vườn thú Lyon, các đơn đặt hàng được các chuyên viên kỹ thuật đặt thông qua hệ thống đặt hàng điện tử. Tất cả các đơn đặt hàng đều được chuyển đến bộ phận kế toán của Ban Không gian xanh. Bộ phận

48

Phần

3

R e g i o n


này quản lý 4.000 đơn đặt hàng mỗi năm. Giám đốc kiểm tra trước khi ký đơn hàng để đảm bảo đơn hàng nằm trong khoảng kinh phí dự trù trong năm. Hệ thống này giúp giảm khối lượng công việc của các chuyên viên kỹ thuật để họ tập trung vào công tác chuyên môn.Sau đó, chuyên viên kỹ thuật nhận hàng, kiểm tra để đảm bảo hàng được giao theo đúng đơn đặt hàng và chịu trách nhiệm về việc này. Chỉ sau khi có xác nhận đã nhận đủ của người nhận hàng thì nhà cung cấp mới được Kho bạc Thành phố thanh toán. Về ngân sách, 5% còn lại trong ngân sách của vườn thú lấy từ các hoạt động kinh doanh và từ các nhà tài trợ. Đôi khi Liên minh châu Âu cũng tài trợ cho vườn thú. Các đơn vị thuê mặt bằng kinh doanh trong Vườn thú phải đóng tiền thuê mặt bằng và một khoản khác tương ứng với 7% doanh thu. Lương của nhân viên Vườn thú do Bộ phận nhân sự của thành phố Lyon trả. Tổng số tiền lương của tất cả cán bộ, nhân viên của Ban Không gian xanh một năm là 18 triệu €. Đây là trần định mức, không được vượt qua. Trong thực tế, chi phí tiền lương tăng khi phải sử dụng thêm lao động thời vụ và làm thêm ngoài giờ. Do đó, để đảm bảo tuân thủ định mức của quỹ lương, cần tổ chức tốt công việc và hạn chế sử dụng lao động thời vụ cũng như làm thêm giờ. Nhân viên của Ban Không gian xanh là công chức của thành phố Lyon. Do đó, lương được quy định rõ theo khung lương công chức. Tổng số lượng nhân sự và cơ cấu tổ chức của Ban Không gian xanh do Tổng Giám đốc các cơ quan chuyên môn và Giám đốc Sở Tài chính quyết định. Theo cơ cấu này, Ban Không gian xanh chỉ có một bác sĩ thú y. Nếu có sự thay đổi về cơ cấu tổ chức, thì cũng phải nằm trong khung ngân sách đã ấn định: ví dụ, nếu Ban Không gian xanh muốn có thêm một bác sĩ thú y thứ hai, thì phải cắt giảm việc làm ở nơi khác, cụ thể, phải cắt giảm 4 nhân viên chăm sóc vườn, nếu muốn tuyển thêm một bác sĩ thú y.

5. An toàn và phòng ngừa

Cần tiên liệu tất cả các tình huống và cách xử lý khi có thú dữ xổng chuồng tùy theo vị trí của thú để đảm bảo an toàn và tránh những hành động tùy tiện khi biến cố xảy ra.

Kế hoạch sơ tán phải xác định tất cả các lối thoát hiểm cho du khách và các lối đi bị chặn lại để tránh việc du khách đến gần thú xổng chuồng30.

Sơ đồ này quy định quy trình cần tuân thủ khi có thú xổng chuồng, cách xử lý cho mỗi tình huống31. Sơ đồ này bao gồm các bước chính:

• Kiểm tra tính xác thực của thông tin, • Thông báo cho các cơ quan có thẩm quyền, • Sơ tán của công chúng, • Xử lý động vật: phải làm cho nó ngủ hoặc giết nó nếu trong trường hợp thực sự nguy hiểm. Chỉ có Giám đốc và Phó Giám đốc vườn thú mới được phép sử dụng súng bắn thú, sau khi đã dự các lớp học cách nhắm và bắn.

Để kiểm tra khả năng triển khai kế hoạch này, vườn thú Lyon đã thực hiện buổi diễn tập với tình huống giả định là có thú dữ xổng chuồng (dùng thú nhồi bông làm giả thú dữ). Việc sơ tán du khách được thực hiện trong điều kiện thực tế với sự tham gia của các bên có liên quan. Báo cáo diễn tập cũng đã được thực hiện. Điều quan trọng sau buổi diễn tập là ghi nhận cần bao nhiêu thời gian để hoàn thành toàn bộ quy trình. Ở vườn thú Lyon, thời gian cần thiết để thực hiện quy trình này là 1 giờ 39 phút.

Sau diễn tập, việc phân tích, rút kinh nghiệm cũng đã được thực hiện để xác định những điểm thực hiện tốt và những điểm chưa tốt. Ví dụ về một số điểm chưa tốt: hệ thống máy bộ đàm hoạt động không tốt, bản đồ của công viên không đủ chính xác để tìm được lối thoát, thiếu nam châm để dán bản đồ lên bảng hướng dẫn thoát hiểm, ngôn ngữ của các đơn vị như công an, cứu hộ cứu nạn và nhân viên chăm sóc thú có sự khác nhau nên dẫn đến hiểu lầm... Đây là những chi tiết cần được điều chỉnh để không gây khó khăn khi biến cố thật xảy ra.

Vườn thú Lyon cũng có quy trình xử lý đối với những hành vi gây nguy hiểm của du khách hoặc tình huống du khách bị té vào hào ngăn cách giữa thú và khách tham quan hoặc tình huống có cháy...

Toàn bộ nhân viên phải học tất cả tiêu lệnh về an toàn. Các phiếu tiêu lệnh an toàn phải được cập nhật hàng năm và phải được dán công khai.

Mỗi nhân viên chăm sóc thú đều có một phiếu an toàn32 đối với mỗi loài thú.

6. Tích hợp các tiêu chuẩn quốc tế trong việc quản lý vườn thú

Có hai loại tiêu chuẩn quốc tế có thể được áp dụng trong vườn thú:

• ISO 9001 về chất lượng: Để đạt được chứng nhận, vườn thú phải có quy trình đảm bảo chất lượng, quy trình kiểm soát tài chính, tiếp đón khách tham quan và kiểm soát động vật.

• ISO 14001 về quản lý môi trường: Chứng nhận này chỉ có giá trị trong ba năm. Do đó, phải có sự kiểm tra thường xuyên. Ở Pháp, thành phố Lyon là địa phương duy nhất đạt được chứng nhận này. Để đạt được điều này, phải có cách tiếp cận cải thiện liên tục và làm việc theo mục tiêu.

30 PHỤ LỤC 1 Sơ đồ tổ chức thoát hiểm cho khách tham quan công viên Tête d’Or trong trường hợp có thú nguy hiểm xổng chuồng.31 Xem phụ lục 2, Sơ đồ xử lý khi thú xổng chuồng.32 Xem phụ lục 8: Quy trình đảm bảo an toàn khi chăm sóc thú.

49

Phần

3


R e g i o n

Cả hai loại chứng nhận này đều rất hữu ích cho các vườn thú nhưng đòi hỏi phải làm rất nhiều việc mới đạt được. ISO 9001 đòi hỏi phải làm rất nhiều quy trình.

Chứng chỉ ISO 14001 về quản lý môi trường có thể là mục tiêu đầu tiên cần đạt được.

Để có thể đạt được chứng nhận ISO 14001, bước đầu tiên là phân tích tác động môi trường của từng hành động trong vườn thú. Ví dụ:

• Tác động về mặt năng lượng của toàn bộ các hoạt động của vườn thú? Cần đo lường tác động của việc tiêu thụ năng lượng trong tất cả các hành động của vườn thú.

• Kiểm soát các vật liệu sử dụng trong vườn thú: ví dụ, không được sử dụng băng ghế làm từ gỗ quý, hạn chế việc sử dụng giấy. Sơn: xử lý dung môi dùng để lau chùi các cây cọ như thế nào? Thông thường, người ta hay đổ nó xuống cống, thế nhưng nó rất độc hại.

• Hạn chế phát sinh và xử lý tốt chất thải: ví dụ, một lít dầu dùng để bôi trơn dây sên của cưa máy có thể gây ô nhiễm hai hecta mặt nước. Làm thế nào để không sử dụng hoặc hạn chế sử dụng nó? Pin: làm thế nào để hạn chế việc sử dụng pin?

Ở Lyon, sau khi khảo sát toàn bộ các hành động của vườn thú, chúng tôi ghi nhận có 300 hành động có ảnh hưởng tiêu cực đối với môi trường.

Sau khi khảo sát xong, cần đặt ra mục tiêu phải đạt được trong thời gian tới. Mục tiêu của thành phố Lyon là giảm 100 hành động có ảnh hưởng tiêu cực đối với môi trường, bắt đầu từ việc giảm những hành động có tác động tiêu cực lớn nhất. Ở vườn thú Lyon, việc sử dụng pin là hành động có tác động tiêu cực lớn nhất đối với môi trường. Thành phố Lyon sử dụng hơn 1.000 viên pin mỗi năm cho hệ thống tưới nước tự động của mình.

Một số ví dụ về các hành động của thành phố Lyon để giảm tác động môi trường:

• Đối với pin, thành phố Lyon đã thiết lập hệ thống thu gom pin đã qua sử dụng với sự tham gia của các tổ chức tái chế pin.

• Đối với sơn, thành phố Lyon chỉ sử dụng sơn gốc nước.

• Đối với các loại dầu, nhớt bôi trơn: thành phố Lyon hiện đang sử dụng dầu sinh học, nhưng chi phí cho nó cao gấp bốn lần so với dầu, nhớt thông thường. Do đó, cần phải tìm cách tiết kiệm ở các hạng mục khác để không làm tăng chi phí.

Vì vậy, để đạt được chứng nhận ISO 14001, cần:

1. Tuân thủ đầy đủ các quy định của pháp luật2. Tổng kết các hoạt động có ảnh hưởng tiêu cực đến môi

trường3. Lập kế hoạch hành động 4. Đo lường kết quả của hành động đã thực hiện theo kế

hoạch

Tổ chức cấp giấy chứng nhận sẽ đánh giá những tiến bộ đã đạt được bằng cách mời một đơn vị kiểm tra bên ngoài xem xét các kết quả đạt được.

50

Phần

3

R e g i o n


Đối tượng

RÁC1. Giảm thiểu, tái sử dụng và tái chế

CHẤT THẢI NGUY HẠI

CHẤT THẢI TRƠ

RÁC THẢI ĐÔ THỊ

RÁC THẢI XANH

SỬ DỤNG NƯỚC

1. Thu gom và xử lý rác chất thải nguy hại Thu gom, lưu trữ và tái chế tất cả các chất thải nguy hại: dầu, bộ lọc, các sảnphẩm nhiễm độc, vỏ xe, sơn, chất thải từ linh kiện thiết bị điện và điện tử…Thu gom, lưu trữ và tái chế tất cả các sản phẩm bảo vệ thực vật không thể táisử dụng và bao bì của các sản phẩm bảo vệ thực vậtThu gom và tái chế tất cả các linh kiện điện tử có thể sử dụng lại

Xử lý đất ô nhiễm trước khi xây dựng công trình mới trên đất đó

Tái chế 100% giấy đã qua sử dụng

Giảm 10% lượng giấy tiêu thụ mỗi năm

Cải thiện việc lưu chứa rác tại các bãi rác

Đảm bảo vệ sinh sạch sẽ thùng rác trong công viênPhổ cập dần việc phân loại rác thải tại các không gian xanh

Tăng cường việc ủ rơm cho cây trồng bằng cách dùng rác thải xanh đã nghiềnnát

Nghiên cứu tính hợp lý của việc quy hoạch đài phun nước hoặc công viên nướctrong các dự án mới.

Khi xảy ra hạn hán, cần tuân theo các chỉ thị của chính quyền về việc sử dụngnước

Ưu tiên dùng nước đã qua sử dụng cho việc tưới tiêu và cho các đài phun nước

Đảm bảo tuân thủ đúng các quy định, điều kiện ủ

Giảm phát thải, tăng cường tái sử dụng vật liệu

Tái sử dụng các chất thải trơ Tuân thủ các quy định hiện hành về chất thải trơ

1. Thực hiện đúng công tác lưu chứa chất thải đô thị và giảmđộc hại

2. Cải thiện việc phân loại rác thải đô thị tại công viên,quảng trường

Trang bị các thùng lật chứa chất thải xanh hoặc đảm bảo việc quay vòng cácthùng này

1. Tập trung rác thải xanh trong các bãi chứa theo quy định

3. Cải thiện việc quản lý giấy loại

Tái chế các loại nhựa trong quá trình làm chăm sóc cây xanh

Gia tăng sử dụng các loại chậu cảnh phân hủy sinh học

Hạn chế ô nhiễm khi ủ

Phát triển việc ủ rác thải xanh bên trong công viên

Đảm bảo lưu trữ nguồn gốc của các lô sản phẩm

Theo dõi việc sử dụng nước để xác định rò rỉ

Nâng cao nhận thức về mạng lưới nước tại công viên Tête d’Or

Thông báo việc khoan giếng và trang bị đồng hồ đo nước

Hợp lý hóa lượng nước tưới tiêu tại các trung tâm sản xuất

Hợp lý hoá lượng nước sử dụng tại các đài phun nước

Tái chế các chậu nhựa

4. Cải thiện việc quản lý chất thải nhựa

Mỗi năm công viên được thải tối đa 1.200 tấn rác thải xanh

Tái chế100% chất thải xanh

2. Giảm lượng rác thải xanh

3. Tái chế 100% lượng rác thải xanh

4. Phát triển và cải thiện quá trình ủ chất thải xanhthành phân bón

Thiết kế không gian thích hợp nhằm giảm thiểu hoặc loại bỏ tưới tiêu1. Cải thiện mục đích sử dụng nước

2. Chọn nước có nguồn gốc phù hợp để giảm sử dụng nước sạch

3. Cải thiện các phương tiện vận chuyển nước

Hợp lý hoá lượng nước tưới cây4. Hợp lý hóa các hoạt động sử dụng nước

Chọn phương thức quản lý nước mưa phù hợp với từng nơi

Phổ biến rộng rãi ra các sở ngành khác của thành phố

5. Tối ưu hóa việc quản lý nước mưa

Xây dựng quy định về việc lưu chứa rác thải tại trung tâm kỹ thuật của côngviên Tête d’Or

Mục tiêu

Các mục tiêu theo tiêu chuẩn ISO 14001 cho năm 2012 của Ban Không gian xanh Lyon

51

Phần

4


R e g i o n

Thế mạnh của Thảo Cầm Viên Sài Gòn Thảo Cầm Viên Sài Gòn, một công trình tuyệt vời, được xây dựng từ năm 1864 và hiện nay có diện tích 17 ha. Thảo Cầm Viên Sài Gòn thu hút nhiều khách thăm quan nhờ những bộ sưu tập động vật và thực vật rất phong phú. Hiện nay, Thảo Cầm Viên Sài Gòn là vườn thú lớn nhất Việt Nam.

Thảo Cầm Viên Sài Gòn là di sản rất có giá trị với những loại cây có tuổi thọ gần 150 năm và một số loài cây rất đặc biệt, ví dụ cây sọ khỉ (Khaya senegalensis).

Đây là nơi lý tưởng cho khách thăm quan và người dân dạo chơi. Nhờ giá vé vào cổng khá thấp, nên mọi người đều có thể vào Thảo Cầm Viên Sài Gòn.

Ban Giám đốc Thảo Cầm Viên có năng lực cao và tâm huyết với nghề. Đội ngũ cán bộ kỹ thuật có trình độ chuyên môn cao. Sự phối hợp giữa Ban lãnh đạo và đội ngũ cán bộ kỹ thuật rất tốt. Với tinh thần cởi mở và hội nhập quốc tế, các trao đổi trong khóa tập huấn rất thú vị và có chất lượng cao. Đội ngũ cán bộ công nhân viên của Thảo Cầm Viên (382 người) tạo nên nguồn lực phong phú và có sự gắn kết chặt chẽ với nhau.

Trình độ và kinh nghiệm của cán bộ, nhân viên Thảo Cầm Viên Sài Gòn đáp ứng tốt những nhiệm vụ chính của vườn thú, vườn thực vật (bảo tồn, giáo dục, nghiên cứu) cũng như trong các vấn đề kỹ thuật chuyên sâu. Trung tâm giáo dục vườn thú gồm 12 người đã thực hiện rất tốt mục tiêu và nhiệm vụ của mình. Con số hơn 80.000 lượt học sinh đến thăm quan và học tập mỗi năm là minh chứng cụ thể nhất.

Khó khăn của Thảo Cầm Viên Sài Gòn

Khóa học đã trao đổi về những khó khăn mà Thảo Cầm Viên đang gặp phải:

• Về tổ chức thể chế: Theo cơ cấu tổ chức của TP.HCM, dường như Ban lãnh đạo Thảo Cầm Viên chưa được trao quyền tự chủ trong quyết định đối với các hoạt động của mình. Ngoài ra, dường như Ban lãnh đạo Thảo Cầm Viên cũng chưa có đầy đủ các công cụ hỗ trợ ra quyết định.

• Về tài chính: Khóa học có đưa ra một số gợi ý để tăng chất lượng dịch vụ. Tuy nhiên, do kinh phí của Thảo Cầm Viên còn hạn hẹp nên ngay cả một số hoạt động đơn giản (như marketing cho hoạt động giáo dục, bảo tồn; nâng cao chất lượng dịch vụ...) cũng khó thực hiện.

• Về kỹ thuật: Vẫn chưa có đầy đủ các quy chuẩn, quy định liên quan đến vườn thú, vườn thực vật.

• Thảo Cầm Viên nên chú trọng hướng đến khách tham quan hơn là thuần túy thực hiện các nhiệm vụ truyền thống của vườn thú và vườn thực vật.

Khuyến nghị

1. Cải thiện hiện trạng

• Đề ra các định hướng chiến lược cho Thảo Cầm Viên Sài Gòn với tầm nhìn 3, 5 và 10 năm.

• Xác định rõ ràng nhiệm vụ của vườn thú và vườn thực vật giúp tất cả mọi người cùng nắm được.

• Chuyển từ tư duy “sản xuất, kỹ thuật” sang tư duy “phục vụ người sử dụng”. Dịch vụ phải hướng đến công chúng nhưng vẫn bảo đảm về yêu cầu chuyên môn.

• Mục đích cuối cùng là bảo tồn động vật và thực vật trongmôi trường tự nhiên.

• Cố gắng triển khai hệ thống đánh giá dịch vụ cung cấp cho khách tham quan.

• Đánh giá chất lượng của công tác giáo dục vườn thú thông qua việc điều tra mức độ hài lòng của giáo viên và học sinh.

• Thông tin tốt hơn: lắp đặt bảng thông tin ở cổng vào, giảithích rõ các chức năng của vườn thú và vườn thực vật.

• Tối ưu hóa công tác quản lý nhân sự, nâng cao hơn nữa năng lực cho cán bộ, nhân viên thông qua kế hoạch đào tạo cho mọi cấp độ. Tăng cường kênh thông tin nội bộ bằng cách làm bản tin nội bộ để mọi nhân viên đều được tiếp cận thông tin.

• Đặt ra mục tiêu có tính khả thi cho từng giai đoạn. Các mục tiêu cần được thống nhất và có sự đồng thuận của tất cả cán bộ, công nhân viên.

• Tiếp tục cải thiện các bộ sưu tập, chú trọng đến các loàinằm trong sách đỏ (và có thể giảm bớt số lượng cá thể trong bộ sưu tập nếu chuồng, trại có diện tích hạn chế).

• Tiếp tục cải thiện chuồng động vật, nhóm một số chuồnglại với nhau nếu được, tạo thêm sinh cảnh để làm cho cảnh quan mang tính thiên nhiên hơn.

PHẦN 4 – TÔNG HỢP VÀ KHUYẾN NGHỊ

52

Phần

4

R e g i o n


• Cải thiện các bảng thông tin về động vật (đặc biệt có thể chèn thêm thông tin bằng tiếng anh).

• Là đầu tàu vận động thành lập Hiệp hội vườn thú Việt Nam.

• Hướng tới đạt chứng chỉ chất lượng ISO 9001 hoặc ISO 14001 về quản lý môi trường.

• Thiết lập hoặc tăng cường sự phối hợp với các đơn vị khác: ‐ Các Sở Ban ngành của Thành phố, ‐ Các cơ quan của Chính phủ (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, lực lượng kiểm lâm…),

‐ Các đơn vị đào tạo (các trường học cấp 1, 2, 3, đại học…).

• Hợp tác với các đơn vị tư vấn có năng lực để hoàn thiện tài liệu yêu cầu tổng hợp đối với các nhà đầu tư trong các dự án kêu gọi đầu tư.

2. Các dự án lớn

Safari

Đây là dự án tuyệt vời trên giấy hoặc trong ý tưởng đơn vị tư vấn thiết kế. Vấn đề đặt ra là phải chuyển ý tưởng thành chương trình thực hiện. Một số điểm nên chú ý:

• Thực hiện nghiên cứu thị trường (kinh tế) về dự án Safariđể có được sự tương đồng giữa mong muốn của Nhà nước và mong muốn của nhà đầu tư quốc tế. Cần ước tính số lượt khách tham quan hàng năm và giá vé vào cửa.

• Xây dựng mô hình Safari có hướng đến những quy chuẩnquốc tế về cách trình bày các bộ sưu tập động vật, thực vật cũng như về tiêu chuẩn tiếp đón khách tham quan.

• Chú ý đến nội dung chủ đề của Safari. Nội dung phải phù hợp với các quy định cơ bản (không cạnh tranh với các công trình công cộng khác, thân thiện với môi trường và phát triển bền vững: khả năng xây dựng phong cảnh sông Mekong? vườn thực vật? làng dân tộc thiểu số?)

• Nếu kêu gọi nhà đầu tư tư nhân, cần xác định ngay từ đầu phương thức đầu tư và hoạt động của Safari: Safari 100% vốn tư nhân? Vốn hỗn hợp giữa Nhà nước và tư nhân?

• Nếu đây là dự án đầu tư tư nhân, dự án có đảm bảo các nhiệm vụ bảo tồn, giáo dục và nghiên cứu không? Câu trả lời là không, vì nhà đầu tư sẽ tìm cách kiếm lợi nhuận kinh tế cao trên cơ sở phát triển các hoạt động đáp ứng nhu cầu giải trí của khách tham quan.

• Nhà nước nên đưa ra (hoặc áp dụng) các tiêu chuẩn, quy trình nâng cao an toàn cho cán bộ công nhân viên và khách tham quan.

Dự án vườn thực vật

Dự án xây dựng vườn thực vật 175 ha rất hấp dẫn. Tuy nhiên cũng như dự án Safari, cần phải xác định rõ mục tiêu và cách thức hoạt động.

Cũng cần làm rõ nội dung và chủ đề của Vườn thực vật. Không thể nói một vườn thực vật thuần túy trên diện tích 175 ha.

Ta có thể làm một công viên lớn với diện tích 175 ha dành cho mọi người đến vui chơi miễn phí và đây là lá phổi xanh của Thành phố. Trong công viên đó có vườn thực vật là trọng tâm.

Giống như dự án Safari, Vườn thực vật phải theo nguyên tắc bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Tại sao phải làm rừng ngập mặn nhân tạo ở độ cao 80m trong khi có rừng ngập mặn thật ở Cần Giờ?

Cần tránh lấy những cây lớn trong rừng đem về trồng trong vườn thực vật. Nên phát triển vườn ươm trong vườn thực vật để lấy cây con trồng trong vườn và các mảng xanh khác của TP.HCM.

3. Một số khuyến nghị chung

• Hai dự án lớn là Safari và Vườn thực vật cần phải nằm trong chiến lược chung của TP.HCM để có kế hoạch thực hiện cụ thể.

• Kết hợp không gian xanh hiện hữu của Thành phố với các dự án lớn trong một chiến lược chung trình UBND Thành phố phê duyệt. Xác định rõ phương hướng phát triển của các công trình hiện hữu. Mối liên hệ giữa các dự án lớn với công viên, mảng xanh hiện hữu? Mối liên hệ của các dự án lớn với rừng ngập mặn hiện hữu? Mối liên hệ giữa các dự án lớn với không gian tự nhiên bao quanh Thành phố?

• Trong các dự án lớn cũng như các dự án cải tạo công trình hiện hữu, việc thiếu kỹ năng thiết kế (design) thường được nêu ra trong khoá tập huấn. Do đó, cần nghiên cứu mọi khả năng để tìm được những kiến trúc sư cảnh quan chuyên môn cao. Để làm được điều này, trước tiên Nhà nước phải đưa ra được tài liệu yêu cầu tổng hợp đối với các đơn vị tư vấn thiết kế.

• Xác định rõ hơn trách nhiệm của chủ đầu tư, tiến hành nghiên cứu để xác định yêu cầu, sau đó nghiên cứu để lập nội dung dự án.

• Trước mắt, nếu chưa thực hiện được hai dự án nói trên, thì cần có phương án giữ quỹ đất này (có thể tạm thời sử dụng làm mảng xanh cho Thành phố) vì những khu đất rộng như thế sẽ ngày càng hiếm. Với tầm nhìn chiến lược trong 20 hoặc 30 năm nữa, những khu này sẽ trở nên vô cùng cần thiết để tiếp tục phát triển mảng xanh của Thành phố.

53

Phần

4


R e g i o n

• Nếu Việt Nam thiếu nhân lực về thiết kế cảnh quan, thì tại sao không chủ động đề xuất mở chương trình đào tạo về lĩnh vực này?

• Hỗ trợ các kế hoạch đào tạo cho nhân viên (mọi trình độ),và tại sao không là đơn vị tiên phong triển khai dự án đào tạo những ngành nghề liên quan đến môi trường (về dự án công viên - vườn thực vật và Safari trong tương lai).

• Tăng cường kiểm soát, quản lý nội bộ trong Thảo Cầm Viên, từ đó có thể giảm kiểm tra, giám sát của Sở GTVT.

• Nâng cao trình độ để có khả năng lập ra tài liệu yêu cầu tổng hợp đối với đơn vị tư vấn.

• Đối với 2 dự án lớn, cần đặc biệt chú ý đến giao thông kết nối và tiếp cận 2 địa điểm này. Sẽ cần phát triển các tuyến giao thông công cộng có sức chở lớn (tàu, xe điện, xe buýt...)

• Cần chú ý đến những thay đổi sâu sắc trong xã hội hiệnđang diễn ra trên toàn thế giới: người dân sẽ dần trở thành người thành thị và mất dần gốc rễ nông thôn. Do đó, cần đẩy mạnh giáo dục về môi trường và thiên nhiên để bù đắp khiếm khuyết trong kiến thức của người dân. Nhân viên vườn thú, vườn thực vật và nói rộng hơn là cán bộ, nhân viên phụ trách không gian xanh của Thành phố là những người phù hợp nhất để thực hiện được điều này. Đây chính là thay đổi quan trọng trong tương lai của các đơn vị phụ trách mảng không gian xanh.

• Trong lĩnh vực không gian xanh ở TP.HCM, có lẽ nên áp dụng nguyên tắc: “Nhiều hơn với kinh phí ít hơn”, nghĩa là có nhiều mảng xanh, công viên, cây xanh hơn cho người dân Thành phố với ngân sách ngày càng ít hơn. Đối với vườn thú, vườn thực vật nên áp dụng nguyên tắc: “Ít hơn nhưng với chất lượng và dịch vụ tốt hơn”.

Một số trang web tham khảo

Các trang web về vườn thú, vườn thực vật tại LYON

• www.zoolyon.fr • http://www.jardin-botanique-lyon.com/jbot/ • http://www.nature.lyon.fr/nature/

Các trang tham khảo về vườn thực vật (các hiệp hội quốc tế) :

• http://www.bgci.org/JBF-fr • http://www.bgci.org/ • http://www.iucn.org/fr/ • http://www.ccvs-france.org/

Các trang tham khảo về vườn thú:

• http://www.waza.org/en/site/home • http://www.eaza.net/Pages/European%20Association%20of%20Zoos%20and%20Aquaria.aspx

• http://www.seaza.org/ • http://www.zoo.com.sg/ (Zoo de Singapour) • http://www.sandiegozoo.org/ (Zoo de San Diego) • http://www.zsl.org/zsl-london-zoo/ (Zoo de Londres)

54

Phụ

lục

R e g i o n


PHỤ LỤC

PHỤ LỤC 1 - VÍ DỤ 1 SƠ ĐỒ TÔ CHƯC THOÁT HIỂM CHO KHÁCH THAM QUAN CÔNGVIÊN TÊTE D’OR TRONG TRƯỜNG HỢP CÓ THÚ NGUY HIỂM XÔNG CHUỒNG

Hướng sơ tán

Trung tâm chỉ huy của công an thành phốTrạm cứu hộTrạm chăm sóc y tế

Trung tâm chỉ huy hành động

Vị trí con thú

55

Phụ

lục


R e g i o n

QUY TRÌNH CẢNH BÁO KHI CÓ THÚ XỔNG CHUỒNG

Trung tâm xử lý tình huống khẩn cấp (TTXLTHKC) ở cửa Bắc, đường Achille Lignon, gần đường sắt,đối diện “Hội trường 3000”. Lực lượng cứu hộ bên ngoài không đi vào Công viên để đến TTXLTHKC

mà họ sẽ đi theo đường Achille Lignon theo lối dành cho xe bus và yêu cầu mở ba-ri-e an toàn.

Trưởng bộ phận quản lýthú xác nhận thú đánh giá tình

DU KHÁCH BÁO ĐỘNG CÓ THÚ XỔNG CHUỒNG Phòng chữa cháy vàcứu hộ hoặc Cảnh sát

Trạm gác của Công an thành phố ở Công viên (04 37 47 23 75)thông báo cho Trưởng bộ phận quản lý thú

Trưởng bộ phận quản lý thú kiểm tra tính chính xác của báo động

Nhân viên quản lý thú xử lý tình huốngtrong nội bộ

Trưởng bộ phận quản lý thú đánh giá tìnhhình “có nguy cơ” hoặc “nguy cơ rất cao”, và

- Bắt đầu quy trình báo động, - Thông báo cho trạm gác cảnh sát, - Cử đại diện đến TTXLTHKC

- Sơ tán công viên- Đóng các cổng dẫn đến nơi nguy hiểm- Mở cửa TTXLTHKCĐại diện của công an thànhphố đến TTXLTHKC để điềuphối hoạt động của các lựclượng.

Thông báo ngay cho: - CIC Lyon - Lực lượng hỗ trợ an ninh

Và thông báo về mức độ nghiêm trọng củasự việc:Trong trường hợp có nguy cơ rất cao, yêucầu Lực lượng đặc biệt can thiệp và phải cóngười trực tại TTXLTHKC.

- Tập trung du khách và nhân viên vào trong khu trường đua.Sở thể thao cử đại diện đếnTTXLTHKC.

Nếu cần, tập trung du khách vào trong các nhà kính và nhânviên vào trong các tòa nhà điều hành, Vườn hồng và Trungtâm kỹ thuật. Các nhân viên chờ hướng dẫn và sẵn sàng chịu sự điềuphối của công an và người có thẩm quyền của TTXLTHKC.Đại diện Ban Không gian xanh đến TTXLTHKC để phốihợp hành động.

- Thông báo cho Trung tâm xử lý cảnh báo và Trung tâm chữa cháy, cứu nạn (18) về mức độ nghiêm trọng của sự cố, yêu cầu hỗ trợ và yêu cầu cử đại diện đến TTXLTHKC.- Di chuyển đến TTXLTHKC và nếu cần, yêu cầu công an cử một đội dẫn đường để đến nơi hiện trường trong thời gian nhanh nhất (30 phút).- Thông báo cho Văn phòng Thị trưởng, lực lượng hỗ trợ, Giám đốc Ban Dịch vụ công, Ông Fauroux, Bà Mercier, Văn phòng Tỉnh trưởng.- Kích hoạt thiết bị gọi tự động (Tin nhắn 11 / Danh sách 13) theo chỉ dẫn của người quản lý thú, để thông báo tình trạng nguy hiểm.- Nếu cần thiết, hiển thị thông báo “Công viên đóng cửa” trên các bảng điện tử.

KHÔNG

BÁOĐỘNG

BÁOĐỘNG

Lực lượng hỗ trợ

LYON BAN DỊCH VỤ CÔNG BỘ PHẬN PHÂN TÍCH RỦI RO 18/01/2011

Sở thể thao06 16 81 23 87

Ban Không gian xanh

TRƯỞNG BỘ PHẬN QUẢN LÝ THÚ THÔNG BÁO KẾT THÚC CẢNH BÁONgười quản lý thú sẽ thông báo cho Chỉ huy chiến dịch cứu hộ (Thị trưởng hoặc người đại diện). Chỉ huy chiến dịch

sẽ tuyên bố chấm dứt tình trạng báo động, quyết định có mở cửa Công viên và cho phép hoạt động bình thường trở lại hay không.

Vườn Thực vật

TIẾNHÀNH

Sở chỉ huy Pizay Công an thành phố tại công viên

Nguy cơCÓ

PHỤ LỤC 2 - QUY TRÌNH CẢNH BÁO KHI CÓ THÚ XÔNG CHUỒNG

56

Phụ

lục

R e g i o n


PHỤ LỤC 3 - QUY TẮC ƯNG XỬ TẠI VƯỜN THÚ

Từ năm 1958, Vườn thú công viên Tête d’Or đã trở thành tài sản của bạn và bạn là một trong số hàng triệu người dân Lyon có thể dạo bước tại đó… Vườn thú thuộc về bạn và là nơi bạn có thể đi dạo cùng gia đình. Vườn thú là nơi phục vụ cho bạn, chúng tôi luôn nỗ lực 365 ngày mỗi năm để mang lại cho bạn những con thú khỏe mạnh và những chuồng thú phù hợp.

Những gì bạn nhìn thấy tại vườn thú chỉ là phần nổi của tảng băng chìm, phía sau đó là các phòng kỹ thuật luôn làm việc hết mình để mang lại chất lượng phục vụ tốt nhất. Tất cả nhằm đảm bảo:

• Sức khỏe của các con thú, • Đón tiếp bạn, • An toàn cho bạn, • An toàn của các con thú sống tại đây.

Hãy cùng chúng tôi xây dựng vườn thú “thân thiện và xinh đẹp”.

ĐỪNG CHO THÚ ĂN*

*Chế độ ăn cho động vật trong chuồng thú rất cân bằng. Nếu chúng ăn những mẩu bánh mì hay đậu phộng mà bạn cho thì không phải vì chúng đói mà là vì chúng háu ăn… thậm chí rất háu ăn… Và chính điều này làm chúng MẮC BỆNH.

ĐỪNG KÍCH ĐỘNG CÁC CON THÚ ĐỪNG QUẤY RẦY CHÚNG ĐỪNG VƯT BẤT KỲ VẬT GÌ VÀO CHUỒNG HAY KÍNH CHẮN ĐỪNG VƯỢT QUA HÀNG RÀO AN TOÀN ĐỪNG ĐỂ TRẺ EM LÊN HÀNG RÀO*

*Tai nạn có thể xảy ra chỉ trong nháy mắt, dù bạn bế đứa trẻ thật chặt nhưng có thể bạn sẽ vuột tay và hậu quả rất nghiêm trọng.

KHI CÓ ĐIỀU GÌ BẤT THƯỜNG LIÊN QUAN ĐẾN ĐỘNG VẬT, HÃY BÁO NGAY CHO NHÂN VIÊN

NẾU KHÁCH THAM QUAN CÓ NHỮNG HÀNH VI BẤT THƯỜNG, HÃY BÁO NGAY CHO CÔNG AN TẠI VƯỜN THÚ

57

Phụ

lục


R e g i o n

Trả lời câu hỏi “Bạn đến vườn thú bao nhiêu lần trong một năm?”

☐ 1 đến 5 lần/năm: 25% ☐ 1 đến 5 lần/tháng: 26% ☐ 52% số người được hỏi thường xuyên đến vườn thú ☐ 1 đến 5 lần/tuần

Trả lời câu hỏi “Mục đích tham quan của bạn là gì?”

☐ Thư giãn: 30% ☐ Tham quan công viên: 30% ☐ Tham quan vườn thú: 30% ☐ Tham quan vườn thực vật: 4,5%

Trả lời câu hỏi “Bạn tham quan trong thời gian bao lâu?” ☐ 1-3 giờ: 70%

Trả lời câu hỏi “Bạn đến công viên bằng phương tiện nào?”

☐ Xe ô tô 38% ☐ Đi bộ 28% ☐ Phương tiện giao thông công cộng 28% ☐ Xe đạp 6-7%

Khảo sát này cho thấy khách tham quan thường là:

• Phụ nữ • Từ 20- 35 tuổi • Đến sở thú cùng với gia đình • Đến để thư giãn • Tham quan trong vòng 1 đến 3 giờ

Khi đã biết rõ nhóm khách tham quan điển hình, Ban Giám đốc vườn thú có thể tổ chức các hoạt động phù hợp hơn với nhu cầu của khách tham quan.

Dưới đây là kết quả điều tra mức độ hài lòng của khách tham quan đối với Đồng bằng châu Phi:

• 85%: “hài lòng” hoặc “rất hài lòng” • 12%: “trung bình” • 95% khách tham quan cảm thấy hài lòng

Các điểm tham quan được yêu thích nhất:

1. Đảo vượn cáo, 2. Các loài chim trong Đồng bằng châu Phi,3. Trung tâm bảo tồn rùa Florida.

Chúng tôi ngạc nhiên với hai câu trả lời đầu tiên vì chúng không phải là những động vật lớn.Câu trả lời thứ ba cũng gây ngạc nhiên không kém do đây không phải là ưu tiên của vườn thú.

Động vật được yêu thích tiếp theo là linh trưởng, kế đến mới là các động vật lớn. Công chúng không có cùng quan điểm với các nhà quản lý vườn thú. Đây là một điểm thú vị, cần lưu ý sự khác biệt này và chú ý nhiều hơn đến mong muốn của khách tham quan.

Khách tham quan mong muốn cải thiện những điểm sau:

1. Mở rộng chuồng voi2. Mở rộng các chuồng thú nói chung3. Mở rộng chuồng sư tử và chuồng cọp4. Trồng thêm nhiều thực vật trong chuồng thú

Về thông tin và các biển báo trong sở thú: 58% nghĩ rằng chúng tốt hoặc rất tốt, điều này có nghĩa là 42% nghĩ rằng còn thiếu thông tin và biển báo thông tin.

Về trang web của vườn thú: 90% số người được hỏi chưa từng truy cập trang web của vườn thú.

Trả lời câu hỏi “Bạn có biết về chuyến tham quan khám phá công việc của nhân viên vườn thú?”90% không biết có chuyến tham quan này.

Các thông tin bổ sung? 40% số người được hỏi muốn có một tấm bản đồ thu nhỏ của vườn thú để bỏ túi. 30% số người được hỏi muốn có tờ rơi của vườn thú.

Các mong đợi và đề nghị: Các mong đợi của khách tham quan tập trung vào nhà vệ sinh công cộng (24% câu trả lời) và ghế ngồi.

“Bạn có hài lòng về chuyến tham quan hay không? Bạn có dự định quay lại đây không?”: 98% số người được hỏi trả lời có.

Trả lời câu hỏi “Bạn đã tiêu bao nhiêu tiền?”: 64% số người được hỏi đã tiêu ít hơn 10 euro.

Những người được hỏi muốn có nhiều hoạt động buôn bán hơn trong công viên?: 90% trả lời không.

PHỤ LỤC 4 - KẾT QUẢ ĐIỀU TRA MƯC ĐỘ HÀI LÒNG CỦA KHÁCH THAM QUAN VƯỜN THÚ LYON

58

Phụ

lục

R e g i o n


µ MÔ TẢ

Các con vật sống chung với nhau như thế nào? Vì sao sự tồn tại của chúng lại quan trọng đối với môi trường? Thông qua việc khám phá đồng bằng châu Phi và các kiểu khí hậu (đồng cỏ, rừng ẩm, rừng xích đạo), yêu cầu học sinh thực hiện phép so sánh giữa hệ sinh thái châu Phi và môi trường xung quanh.

µ Đối tượng: học sinh lớp 3, lớp 4 và lớp 5 µ Sĩ số: 25 học sinh (1 lớp) µ Thời lượng: 2 giờ (hoặc 1h30 tùy theo điều kiện của các trường)

µ Địa điểm: ‐ Trình bày lý thuyết trong phòng học (tối đa 10 phút) ‐ Khám phá đồng bằng châu Phi (40 phút đến 1 giờ) ‐ Làm việc tại lớp học về các kết quả thu được (tối đa 45 phút)

µ PHƯƠNG TIỆN HỌC TẬPa. 1 phòng họcb. X hình ép plastic: 1 bản đồ châu Phi, 1 quả địa cầu, 1

bản đồ các kiểu khí hậu ở châu Phi, 1 ảnh rừng ôn đới, 1 hình ảnh rừng nhiệt đới, 1 ảnh sa mạc, 1 ảnh vùng rừng ẩm, 1 bản đồ đồng bằng châu Phi không có chú thích, 1 bản đồ đồng bằng châu Phi hoàn chỉnh, X hình ảnh động vật ở châu Phi.

c. 1 quyển sổ ghi chép cho mỗi học sinhd. 1 giấy chứng nhận thám hiểm cho mỗi học sinh (bản

photo hay bản gốc)e. 1 bảng giới thiệu chương trình cho mỗi học sinhf. 1 bút chì cho mỗi học sinhg. 2 hộp bút chì màuh. 4 hoặc 5 cục gôm

Nếu có máy chiếu, có thể sử dụng file Powerpoint để chiếu những hình ảnh.

µ NHÂN SỰ: 1 hướng dẫn viên + giáo viên của trường đi kèm µ MỤC TIÊU:

Kiến thức về sinh vật học:

ÎGiáo dục vai trò của vườn thú trong bảo tồn sinh học ÎBiết phân biệt giữa quan sát và suy luận Î Làm quen với các lập luận khoa học ÎBiết quan sát, nhận biết và mô tả các đặc điểm của một số loài động vật ÎNhận biết và mô tả các kiểu môi trường sống khác nhau ÎNgoài ra: Hiểu được mối quan hệ tương tác giữa động vật với tự nhiên và với những loài khác trong môi trường sống của chúng.

Kiến thúc chung

ÎBảo vệ môi trường ÎBảo vệ các loài động vật

µ DIỄN BIẾN CỦA BUÔI HỌC

Î Phần một: chuẩn bị TẠI LỚP (10 phút)

1. 1/ Chuẩn bị phòng học: mang dụng cụ và bố trí bàn học theo số lượng nhóm: 1 khu vực riêng cho mỗi nhóm (+ kết nối máy chiếu)

2. Đón học sinh vào lớp:

• Tự giới thiệu • Giới thiệu về sở thú • Đặt ra tình huống: các học sinh là những nhà thám hiểm sẽ khám phá đồng bằng châu Phi

• Chia thành các nhóm: Cobe, Grévy, Watusi, Garde-bœuf, Catta, Dendrocygnes, Vari

• Yêu cầu học sinh trong chuyến thám hiểm: ‐ Không chạy nhảy, la lớn ‐ Không cho các con thú ăn ‐ Không trèo qua các thanh chắn ‐ Không bỏ bất cứ thứ gì xuống đất

• Phát những quyển sổ ghi chép và yêu cầu học sinh ‐ Ghi tên của mình và tên nhóm trên sổ ‐ QUAN SÁT những con thú và mô tả chúng bằng hình vẽ hoặc bằng lời văn ghi lại các đặc điểm của chúng: hình dạng, tính cách, hoạt động của con vật và môi trường sống của chúng.

CHÚ Y: Nên giới hạn thời gian cho học sinh. Nếu cần, hướng dẫn viên có thể yêu cầu học sinh kết thúc việc quan sát.

ÎPhần hai: Thám hiểm ĐỒNG BĂNG CHÂU PHI (40 phút đến 1 giờ)

Chia các nhóm thám hiểm đồng bằng châu Phi theo lịch trình xác định. Chuẩn bị bảng chỉ dẫn. Cho từng nhóm đi thám hiểm theo chiều kim đồng hồ.

Mỗi nhóm bắt đầu hành trình từ một điểm khác nhau. Vai trò của hướng dân viên: hướng dẫn viên có thể không phụ trách một nhóm cố định nào mà có thể di chuyển giữa các nhóm. Như vậy, hướng dẫn viên có thể : 1/ quan sát thái độ của học sinh và 2/ đưa ra những gợi ý, hướng dẫn cho học sinh và giáo viên đi kèm.

PHỤ LỤC 5 - GIÁO ÁN HƯỚNG DẪN THAM QUAN

CHỦ ĐỀ BUÔI HƯỚNG DẪNLỚP HỌCTHÁM HIỂM ĐỒNG BĂNG CHÂU PHI

59

Phụ

lục


R e g i o n

ÎPhần ba: Khai thác kết quả TRÊN LỚP (45 phút)

1. Tông hợp các nhận xet của học sinh.Yêu cầu các nhóm lần lượt trình bày và tổng hợp những nhận xét vào bảng.(lấy mẫu bảng tổng hợp)

2. Định vị trên bản đồ: tông hợp các kiểu khí hậuCùng với các nhóm điền vào bản đồ đồng bằng châu Phi không chú thích: tên các tòa nhà, các khu vực và đánh số khu vực phân bố các con vật.

Cung cấp thông tin về: rừng nhiệt đới, đồng cỏ, rừng ẩm và những con thú sống ở từng khu vực.

3. Yêu cầu học sinh điền vào các phiếu đánh giá

4. Kết luậnNhững nguy cơ đối với môi trường và những hành động bảo vệ môi trường. + Trao giấy chứng nhận thám hiểm cho học sinh (1 giấy/

học sinh) và chuyển các phiếu đánh giá cho giáo viên đi kèm.

µ ĐÁNH GIÁ

Quan sát và ghi chép lại thái độ của học sinh. Đánh giá độ hài lòng của học sinh (hỏi các em về những điều lý thú và những điều các em đã học được).Gửi phiếu đánh giá cho giáo viên đi kèm điền vào.

60

Phụ

lục

R e g i o n


PHỤ LỤC 6 - PHIẾU ĐÁNH GIÁ DÀNH CHO GIÁO VIÊN

ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG

Không phù hợp

Cần cải thiện

Phù hợp

Tốt

Tạo hưng thú

Bạn vừa tham dự một hoạt động của vườn thú. Bạn đánh giá thế nào về chất lượng của hoạt động này? Hãy khoanh tròn con số phù hợp với số điểm (từ 1 đến 5) theo từng tiêu chí.

Bạn có nhận xét khác hay đóng góp cho hoạt động của hướng dẫn viên?...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................Tên hoạt động:.....................................................................................................................................................................Ngày:....................................................................................................................................................................................Trường:..............................................................................................................................................................................Tên giáo viên và lớp:.........................................................................................................................................................

Để giúp chúng tôi cải thiện hoạt động của mình, vui lòng gửi tài liệu này cho Bà Pascale Ceselli:- Trung tâm giáo dục Vườn thú

Công viên Tête d’Or 69459 LYON cedex 06- Hoặc fax: 04 72 82 36 45

Nội dung củasách hướng dẫn

Mang lại nhiều thông tin

Tuân thủ thời gian

Phù hợp vớichương trình học

Thu hút trẻ em Kỹ năng hướng dẫn

61

Phụ

lục


R e g i o n

PHỤ LỤC 7 - PHIẾU ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC CHO NHÂN VIÊN HƯỚNG DẪN

PHIẾU ĐÁNH GIÁThái độ và hành vi của nhóm

Thiếu nhiềuThiếuTrung bìnhTốtRất tốt

5 4 3 2 1

Khả năng làm việc theo nhóm :Trao đổi và hỗ trợ lẫn nhau

Tên hoạt động :……………………………………….……………………………………….Ngày :…. /..... /…..

Thích nghi với công việc được giao

Năng động, tò mò

Tự chủ, tinh thần trách nhiệm

Tinh thần sáng tạo, mạnh dạn

Khả năng tự kiểm tra và rút ra bài học khi mắc lỗi

5 4 3 2 1

62

Phụ

lục

R e g i o n


PHỤ LỤC 8

CHUỒNG: Đồng bằng châu Phi, THÚ: Cá sấuĐƯA CÁ SẤU RA CHUỒNG NGOÀI

Phiếu R005 chỉnh sửa lần 02

VƯỜN THÚ LYON

Trang 1/2

PHÂN TÍCH NGUY CƠ

THỨ TỰTHỰC HIỆN

1Kiểm tra thú

Con thú còn ở ngoài tấm lưới ngănvới hồ nước phía trong (lưới rào đãkéo lên)

- Đi vòng kiểm tra chuồng từ bên ngoài.- Đếm bằng mắt số lượng thú ở chuồng trong.

Nhân viên chămsóc thú

- Cửa ra vào không khóa.- Có yếu tố lạ trong chuồng thú.- Quên đóng cửa.- Hàng rào điện không hoạt động.

- Kiểm tra chuồng ngoài: tình trạng chuồng, hàng rào điện.- Triển khai kiểm tra kỹ lưỡng.


2Kiểm tra các

chuồng ngoài

CÁC NGUY CƠ CẦN KIỂM SOÁT CÁCH XỬ LÝ CHỊU TRÁCHNHIỆM

- Có người ở trong chuồng ngoài.- Lưới rào không hạ xuống.- Cửa ra vào chuồng thú không khóa.- Con thú còn ở ngoài tấm lưới ngăn với hồ nước phía trong (lưới rào đã kéo lên)- Các cửa tự đóng lại khi con thú đi qua.

- Kiểm tra bằng mắt việc đóng cửa và hạ lưới rào.- Kiểm tra số lượng thú trong chuồng.- Dùng tấm chắn đặc biệt để mở cửa vào chuồng ngoài.- Đóng cửa theo chiều ngược lại?


3Đưa thú ra

chuồng ngoài

- Cửa ra vào không khóa.- Có người ở trong chuồng trong.- Lưới rào không hạ xuống.- Con thú trở về khi cửa ra vào đóng lại. Nguy hiểm đối với người / vật.- Quên khóa cổng.

- Kiểm tra bằng mắt các con thú.- Sử dụng dụng cụ bảo hộ đặc biệt: tấm chắn hoặc thanh tre dài dùng để đẩy nhẹ con thú.- Đóng cửa theo chiều ngược lại ?- Triển khai việc kiểm tra kỹ lưỡng.


4Dẫn thú vào

chuồng trong

63

Dan

h sá

ch c

ác k

hóa

tập

huấn


R e g i o n

DANH SÁCH CÁC KHÓA TẬP HUẤN

Trong 08 năm, PADDI đã tổ chức 52 khóa đào tạo tập huấn với nhiều chủ đề đa dạng và có sự tham gia, điều phối của khoảng trên 40 chuyên gia Pháp:

52. Phối hợp thực hiện quy hoạch vùng liên tỉnh, 05/05 – 09/05/2014 – Sébastien Rolland (Cộng đồng đô thị Lyon)

51. Đào tạo chuyên sâu về khảo sát, chẩn đoán và cắt tỉa cây xanh - Phát triển quan hệ đối tác về nghiên cứu cây xanh đô thị, 21/04 – 25/04/2014 – Frédéric Segur và Jean-François Uliana (Phòng Cây xanh - Cảnh quan, Cộng đồng đô thị Lyon)

50. Lập dự án đối tác công tư trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng giao thông, PADDI-AFD-HFIC đồng tổ chức, 31/03 – 03/04/2014 – Benoît Allix và Daniel Tapin (Công ty tư vấn Nodalis)

49. Thiết kế và xây dựng công trình giao thông ngầm, 24/03 – 28/03/2014 – Gilles Hamaide và Didier Subrin (Cetu)

48. Lập kế hoạch tài chính và ngân sách phục vụ phát triển cơ sở hạ tầng tại TP.HCM, 24/02 – 28/02/2014 – Christine Malé (Ban Điều phối địa bàn, Cộng đồng đô thị Lyon) và Simon Davias (Trưởng Ban thực hiện dự án, Cộng đồng đô thị Lyon)

47. Thông tin và tuyên truyền an toàn giao thông, 06/01 – 10/01/2014 – Christelle Famy (Phụ trách Ban tiếp cận và an toàn giao thông, Cộng đồng đô thị Lyon)

46. Quản lý cây xanh đô thị: 22/04/2013 - 26/04/2013 - Frédéric Ségur và Jean-François Uliana – (Cộng đồng đô thị Lyon)

45. Tăng cường năng lực quản lý cho bộ máy hành chính ở các đô thị lớn: 01/04/2013 - 05/04/2013 - Christine Malé (Ban điều phối địa bàn, Cộng đồng đô thị Lyon)

44. Lập dự án quan hệ đối tác công tư trong lĩnh vực cấp nước và xử lý nước thải công nghiệp: 11/03/2013 - 14/03/2013 – Jean-Pierre Florentin và Daniel Tapin (NODALIS Conseil)

43. Quản lý và quy hoạch vườn thú, vườn thực vật: 07/01/2013 - 11/01/2013 - Daniel Boulens (Thành phố Lyon)

42. Dữ liệu và phương pháp phân tích đô thị: 10/12 - 14/12/2012 - Patrick Brun (Viện quy hoạch đô thị Lyon)

41. Khởi xướng, thiết lập và triển khai một dự án quy hoạch: 04/06 - 08/06/2012 – Stéphane Quadrio (EPA Saint-Etienne)

40. Thể chế và tài chính cho các chương trình quản lý chất thải rắn tại TPHCM: 21/05 - 25/05/2012 – Roland Silvain (Ban Vệ sinh Grand Lyon)

39. Quỹ đất, các phương pháp tạo và giữ quỹ đất trong khuôn khổ dự án cải tạo đô thị có yếu tố giao thông: 07/05 - 11/05/2012 - Sybille Thirion (Giám đốc CERF-Rhône-Alpes)

64

Dan

h sá

ch c

ác k

hóa

tập

huấn

R e g i o n


38. Cân nhắc những rủi ro liên quan đến nước. Tiến tới quy hoạch các yếu tố có tính hệ thống: 12/12 - 16/12/2011 - Stéphane Caviglia, phụ trách công tác Đô thị, MétropoleSavoie

37. Đối tác công - tư: 05/12 - 09/12/2011 - Thierry Gouin (CERTU, Chuyên gia của vùng Rhône-Alpes), Jan G. Janssens (Chuyên gia của AFD), Đặng Xuân Quang (Tổ trưởng tổ công tác PPP Task Force, Bộ Kế hoạch và Đầu tư Việt Nam)36. An toàn giao thông: thách thức và giải pháp: 31/10 - 04/11/2011 - Hubert Trève (Kỹ sư, chuyên gia về An toàn giao thông, CERTU)

35. Quy hoạch đô thị, khung pháp lý và thực hiện quy hoạch, thách thức về mặt đất đai và tích hợp yếu tố kinh tế trong quy hoạch đô thị: 27/06 - 01/07/2011 - P. Berger, X. Laurent,G. Rouet (AUGL)

34. Kiến trúc xanh: ý tưởng, thiết kế và thực hành: 30/05 - 03/06/2011 - Thierry Roche (Kiến trúc sư, nhà Quy hoạch, Quản lý Atelier Thierry Roche)

33. Hỗ trợ chủ đầu tư nhà nước về công trình xanh, xây dựng bền vững ứng phó với biến đổi khí hậu: 09/05 - 13/05/2011 - Cécile Wicky (Trưởng dự án, tham chiếu QEB, Cộng đồng đô thị Lyon)

32. Quy hoạch và quản lý không gian xanh, chính sách bảo tồn và phát triển cây xanh: 18/04 - 22/04/2011 - Frédéric Ségur (Kỹ sư phụ trách phòng Cây xanh và Cảnh quan, Cộng đồng đô thị Lyon)

31. Điều hành và đầu tư tài chính các dịch vụ đô thị cấp thoát nước và xử lý nước thải: 06/12 - 10/12/2010 - Claude de Miras (Viện Nghiên cứu vì sự phát triển IRD), Christophe Cluzeau (Giám đốc dự án INDH-INMAE), Abderrahmane Ifrassen (Tổng Giám đốc IDMAJ SAKAN)

30. Thực hiện quy hoạch đô thị tại TPHCM: 14/06 - 22/06/2010 - Patrice Berger (Cơ quan Quy hoạch đô thị Cộng đồng đô thị Lyon AUGL)

29. Sở hữu chung riêng trong quản lý chung cư và các phương thức tài chính dành cho nhà ở: 26/04 - 30/04/2010 - Jean-Charles Castel (CERTU)

28. Cơ sở dữ liệu và hệ thống theo dõi, giám sát đất đai và bất động sản: 12/04 - 16/04/2010 - Robert Wacheux (Sở Đất đai Cộng đồng đô thị Lyon)

27. Cải tạo chỉnh trang đô thị, bồi thường, giải phóng mặt bằng, tái định cư: 22/03 - 27/03/2010 - Pascale Bonnard (Trưởng Ban Lập trình và Quản lý Cơ chế Nhà ở - Ban Giám đốc Nhà ở và Đoàn kết Phát triển đô thị - Cộng đồng đô thị Lyon)

26. Cải tạo chỉnh trang đô thị xung quanh các trục đường mới: 25/01 - 29/01/2010 - Jean-Charles Castel (CERTU)

25. Ưng dụng GIS trong quản lý đô thị: 18/01 - 23/01/2010 - Anne Lesvignes (Ban Giám đốc Quy hoạch đô thị của Cộng đồng đô thị Lyon)

24. Bảo tồn di sản kiến trúc đô thị và triển vọng chiến lược quản lý di sản trong khu trung tâm lịch sử của TPHCM: 10/01 - 16/01/2010 - Bruno Delas (Sở Văn hóa và Di sản Thành phố Lyon)

23. Cơ quan tổ chức giao thông và các mô hình quản lý doanh nghiệp khai thác: 14/12 - 18/12/2009 - Maurice Lambert (nguyên Giám đốc Văn phòng Chủ tịch Công đoàn Giao thông công cộng Grenoble)

65

Dan

h sá

ch c

ác k

hóa

tập

huấn


R e g i o n

22. Mô hình công nghệ và xây dựng công trình xanh: 07/12 - 11/12/2009 - Françoise Cadiou (Ủy ban Năng lượng Nguyên tử Quốc gia Pháp), Melissa Merryweather (Hội đồng Công trình xanhViệt Nam VGBC)

21. Các chính sách và cơ chế để tạo quỹ đất sạch: 02/03 - 06/03/2009 - Robert Wacheux (Sở Đất đai Cộng đồng đô thị Lyon)

20. Phát triển nhà ở xã hội: 09/02 - 13/02/2009 - P. Peillon (Hiệp hội các Tổ chức Nhà ở Xã hội dành cho người thu nhập thấp)

19. Mối quan hệ giữa Quy hoạch xây dựng đô thị và Quy hoạch giao thông đô thị: 17/11 - 21/11/2008 - Philippe Bossuet (SYTRAL) và Patrice Berger (Cơ quan Quy hoạch đô thị Cộng đồng đô thị Lyon AUGL)

18. Quy hoạch giao thông tại các nước đang phát triển: 10/11 - 11/11/2008 - Huzayyin (Giáo sư Trường Đại học Cai-rô Ai Cập)

17. Cải tạo chỉnh trang đô thị: 16/06 - 20/06/2008 - Laurent Bechaud (Giám đốc Nhóm vì Lợi ích Cộng đồng trong Dự án quy mô lớn của Thành phố Saint-Etienne)

16. Quản lý chất thải rắn: quy chế và thu phí: 09/06 - 13/06/2008 - C. Neciolli (Cộng đồng đô thị Lyon)

15. Quản lý một tuyến xe buýt: 26/05 - 30/05/2008 - H. Van Eibergen (Grenoble-Alpes Métropole)

14. Vận hành, khai thác, quản lý bãi đậu xe: 14/04 - 18/04/2008 - Michel Golly (Công ty Tư vấn ASCO)

13. Quản lý và xử lý chất thải: 07/05 - 12/05/2007 - C. Neciolli (Cộng đồng đô thị Lyon)

12. Thiết kế đô thị: 26/03 - 31/03/2007 - M. Perret-Blois (Văn phòng Tư vấn kiến trúc & quy hoạch đô thị Patrick Chavanes)

11. Xã hội hóa dịch vụ đô thị và cơ sở hạ tầng: 05/02 - 12/02/2007 - E. Baye (Công ty ASCONIT)

10. Quy hoạch và quản lý công trình ngầm: 29/01 - 05/02/2007 - A. Chaussinand (Thành phố Saint-Etienne)

9. Chính sách nhà ở và quản lý nhà ở xã hội: 15/01 - 22/01/2007 - Jean-François Rajon (Môi trường sống và Nhân văn)

8. Triển khai thực hiện quy hoạch: 20/11 - 27 /11/2006 - C. Marquand (SED de Haute-Savoie)

7. Quy hoạch và quản lý đất đai: 16/10 - 20 /10/2006 - Jean-Charles Castel (CERTU)

6. Quản lý nhà ở xã hội: 03/04 - 12/04/2006 - J-F Rajon (Môi trường sống và Nhân văn)

5. Gắn kết các dự án cải tạo chỉnh trang đô thị: 22/03 - 31/03/2006 - C. Marquand (SED de Haute-Savoie)

4. Chính sách quản lý tại các thành phố: 10/03 - 21/03/2006 - Jean-Charles Castel (Trung tâm Nghiên cứu các Mạng lưới Giao thông, Quy hoạch đô thị và các Công trình công cộng CERTU)

3. Cải tạo chỉnh trang đô thị: 28/02 - 09/03/2006 - Laurent Bechaud (Giám đốc Nhóm vì Lợi ích Cộng đồng trong Dự án quy mô lớn của Thành phố Saint-Etienne)

2. Xã hội học đô thị: 16/02 - 27/02/2006 - P. Chaudoir (Viện Quy hoạch đô thị Lyon IUL)

1. Quản lý cơ sở hạ tầng và dịch vụ đô thị: 06/02 - 15/02/2006 - E. Baye (Công ty ASCONIT)

Tải về tập tài liệu và những thông tin bổ sung có sẵn trên trang web PADDI

http://www.paddi.vn

Biên soạn: Mary Senkeomanivane Biên dịch: Huỳnh Hồng ĐứcHiệu đính: Fanny Quertamp, Charles Simon, Đỗ Phương Thúy

Ngày in: 17/06/2014Số bản: 500Công ty in: KenG

Trung tâm PADDI xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ông Phan Việt Lâm, Ông Phạm Anh Dũng và Ông Daniel Boulens đã tham gia khóa tập huấn cũng như đã đóng góp rất lớn cho việc xuất bản cuốn tài liệu này.


07 - 11 / 01 / 2013

N° 43 - 2012/2013

N° 43 - 2012/2013

Centre de Prospectiveet d’Études Urbaines

Trung tâm Dự báo và Nghiên cứu đô thị216 Nguyễn Đình Chiểu, Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh

ĐT / Fax : +84 (0)83 930 54 77 - Email : [email protected]

www.paddi.vn



R e g i o nR e g i o n


QUY HOẠCH VÀ QUẢN LÝ VƯỜN THÚ, VƯỜN THỰC VẬT

Quy hoạch và quản lý vườn thú, vườn thực vật, 07-11/01/20132013

Documents

Transcript of Quy hoạch và quản lý vườn thú, vườn thực vật, 07-11/01/20132013