Quan tri doanh nghiep.pdf

§H Kinh tÕ vµ QTKD Th¸I Nguyªn Bµi gi¶ng Qu¶n trÞ doanh nghiÖp

1

PhÇn I

Giíi thiÖu chung vÒ qu¶n trÞ doanh nghiÖp

Ch¬ng 1

§¹i c¬ng vÒ qu¶n trÞ doanh nghiÖp

* Môc tiªu: N¾m ®îc nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ qu¶n trÞ mang tÝnh

chÊt nhËp m«n; n¾m ®îc qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña khoa häc qu¶n

trÞ vµ néi dung c¬ b¶n cña çc lý thuyÕt vÒ qu¶n trÞ.

1.1 . Doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc chÆt chÏ

1.1.1. Kh¸i niÖm tæ chøc

Tæ chøc ®i tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ nh÷ng tËp thÓ kh«ng chÝnh

thøc, nh÷ng nhãm l©m thêi ®Õn nh÷ng tæ chøc cã c¬ cÊu bé m¸y qu¶n trÞ

chÆt chÏ. Tæ chøc ®Çu tiªn xuÊt hiÖn trong qu©n ®éi, t«n gi¸o. Ngµy nay, tæ

chøc xuÊt hiÖn trong mäi lÜnh vùc x· héi, chÝnh trÞ, t«n gi¸o, kinh tÕ. X· héi

ngµy nay ®îc coi lµ x· héi cña çc tæ chøc vµ tæ chøc lµ nguån søc m¹nh

cña x· héi.

Cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ tæ chøc. Tuy nhiªn, cã thÓ nªu ra

mét sè ®Þnh nghÜa c¬ b¶n sau ®©y:

- Tæ chøc lµ mét nhãm ngêi mµ mét sè hoÆc tÊt c¶ çc ho¹t ®éng cña

hä ®îc phèi hîp víi nhau.

- Tæ chøc lµ sù tËp hîp nhiÒu ngêi cïng tham gia vµo mét nç lùc cã

hÖ thèng ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ hoÆc mét hµnh ®éng.

- Tæ chøc lµ sù tËp hîp nhiÒu ngêi mét çch cã hÖ thèng ®Ó hoµn

thµnh nh÷ng môc tiªu cô thÓ.

Cã thÓ thÊy çc ®Þnh nghÜa trªn ®Òu nhÊn m¹nh vai trß cña mçi ngêi

vµ sù phèi hîp, hîp t¸c gi÷a nh÷ng con ngêi trong tæ chøc. §iÒu ®ã cã

nghÜa lµ tæ chøc ph¶i ®îc xem xÐt trong mét hÖ thèng, tøc lµ xem xÐt mèi

liªn hÖ h÷u c¬ gi÷a çc thµnh phÇn trong hÖ thèng còng nh gi÷a hÖ thèng

nµy víi hÖ thèng kh¸c.

Trong thùc tÕ, çc tæ chøc chØ lµ çc hÖ thèng côc bé. Mçi tæ chøc lµ

mét bé phËn cña mét tæ chøc lín h¬n vµ phøc t¹p h¬n. Mçi tæ chøc ®îc t¹o

thµnh bëi nhiÒu ®¬n vÞ nhá kh¸c nhau vµ mçi ®¬n vÞ tù nã l¹i lµ mét tæ chøc.

VËy cã thÓ nªu kh¸i niÖm tæng qu¸t vÒ tæ chøc nh sau:


2

Tæ chøc lµ mét tËp nhiÒu ngêi mang tÝnh chÊt tù gi¸c, cã ý thøc vÒ

vai trß, nhiÖm vô, quyÒn h¹n nh»m thùc hiÖn çc môc tiªu chung, cô thÓ.

Tõ kh¸i niÖm nµy cã thÓ thÊy tæ chøc lµ mét ph¹m trï réng, bao gåm

c¶ trêng häc, bÖnh viÖn, tiÖm ¨n, kh¸ch s¹n, doanh nghiÖp …

Tãm l¹i, cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ tæ chøc song chung quy l¹i

cã thÓ nªu ra 3 ®Æc ®iÓm chung sau:

+ Mét tæ chøc ph¶i cã nhiÒu ngêi.

+ Nh÷ng ngêi tham gia vµo tæ chøc víi ý thøc ®Çy ®ñ vÒ vai trß,

nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña tõng ç nh©n vµ c¶ tËp thÓ.

+ Cïng thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu chung, cô thÓ.

Trªn c¬ së ®Þnh nghÜa vÒ tæ chøc, ta cã thÓ ®Þnh nghÜa qu¶n trÞ tæ chøc

nh sau:

Qu¶n trÞ tæ chøc lµ qu¶n trÞ nh÷ng ho¹t ®éng ph¸t sinh tõ sù tËp hîp

tù gi¸c cña mét nhãm ngêi mét çch cã ý thøc nh»m hoµn thµnh nh÷ng môc

tiªu chung, cô thÓ.

Nh vËy, tæ chøc lµ mét thùc thÓ tån t¹i cã môc tiªu riªng ph¶i hoµn

thµnh, cã ®êi sèng vµ sinh ho¹t riªng cña nã ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn.

Qu¶n trÞ tæ chøc lµ sù duy tr× vµ thóc ®Èy ho¹t ®éng cña tæ chøc nh»m

®¶m b¶o sù tån t¹i vµ vËn hµnh cña tæ chøc ®ã híng vµo thùc hiÖn môc tiªu.

Qu¶n trÞ tæ chøc lµ sù chØ huy theo nghÜa hÑp. ChØ huy vµ tæ chøc lµ hai ph¹m

trï kh¸c nhau, song kh«ng t¸ch rêi nhau mµ chóng g¾n chÆt víi nhau. §ã

còng chÝnh lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña qu¶n trÞ tæ chøc.

Doanh nghiÖp còng lµ mét tæ chøc, nã cÇn ®îc qu¶n trÞ. Qu¶n trÞ doanh

nghiÖp lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng liªn tôc, cã tæ chøc, cã híng ®Ých cña chñ doanh

nghiÖp lµm cho tËp thÓ nh÷ng ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp sö dông tèt

nhÊt nh÷ng tiÒm n¨ng vµ c¬ héi ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh

nh»m ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra theo ®óng luËt ®Þnh vµ th«ng lÖ x· héi.

XÐt vÒ mÆt tæ chøc vµ kü thuËt cña ho¹t ®éng qu¶n trÞ, qu¶n trÞ doanh

nghiÖp chÝnh lµ sù kÕt hîp mäi nç lùc cña con ngêi trong doanh nghiÖp ®Ó

®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu chung cña doanh nghiÖp vµ môc tiªu riªng cña mçi

ngêi mét çch hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt. §ã chÝnh lµ qu¸ tr×nh hîp t¸c vµ

phèi hîp c«ng viÖc gi÷a çc qu¶n trÞ viªn vµ c«ng nh©n trong qu¸ tr×nh lµm


3

viÖc vµ th«ng qua hä ®Ó thùc hiÖn môc tiªu cña çc doanh nghiÖp trong m«i

trêng lu«n lu«n biÕn ®éng. Cã thÓ nãi, thùc chÊt cña qu¶n trÞ doanh nghiÖp

lµ qu¶n trÞ con ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh.

Nãi ®Õn qu¶n trÞ doanh nghiÖp thêng bao gåm:

+ Chñ thÓ qu¶n trÞ : Lµ chñ doanh nghiÖp vµ ®éi ngò qu¶n trÞ viªn

trong bé m¸y qu¶n trÞ.

+ §èi tîng bÞ qu¶n trÞ : gåm nh÷ng ngêi lao ®éng víi ph¬ng

híng t¸c ®éng qu¶n trÞ th«ng qua çc chøc n¨ng vÒ lÜnh vùc qu¶n trÞ, hÖ

thèng th«ng tin vµ quyÕt ®Þnh cña qu¶n trÞ.

+ Môc tiªu ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp :

XÐt vÒ mÆt kinh tÕ - x· héi th× lý do tån t¹i vµ môc ®Ých ho¹t ®éng cña

doanh nghiÖp lµ do chñ doanh nghiÖp ®Ò ra. Ho¹t ®éng qu¶n trÞ doanh nghiÖp

lµ nh»m thùc hiÖn môc tiªu lîi Ých cña doanh nghiÖp, ®¶m b¶o cho doanh

nghiÖp tån t¹i vµ ph¸t triÓn l©u dµi, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn ®Ó ®¸p øng

®îc mong muèn cña chñ së h÷u vµ mäi thµnh viªn trong doanh nghiÖp.

1.1.2. Çc nguyªn t¾c cña tæ chøc

§Ó tæ chøc ho¹t ®éng ®îc l©u dµi vµ cã hiÖu qu¶, cÇn ph¶i qu¸n triÖt

çc nguyªn t¾c:

- Thèng nhÊt môc ®Ých cña tæ chøc

Mét môc ®Ých chØ tËp hîp ®îc sù hîp t¸c khi nh÷ng ngêi tham gia

hiÓu ®îc b¶n chÊt vµ mèi quan hÖ mËt thiÕt cña môc ®Ých ®ã nh lµ ®èi

tîng cña sù hîp t¸c. Nãi çch kh¸c, khi çc ç nh©n ph¶i c¶m nhËn ®îc

môc ®Ých cña tæ chøc lµ cña chung, tÊt c¶ çc thµnh viªn míi cã ®îc sù

“®ång lßng hîp t¸c” , nÕu cã nh÷ng kh¸c biÖt c¬ b¶n vµ nghiªm träng gi÷a

môc ®Ých ç nh©n vµ tËp thÓ th× sÏ cã sù ly t¸n, ph©n t©m.

- Bé m¸y tæ chøc ph¶i g¾n liÒn víi môc tiªu vµ phôc vô triÖt ®Ó cho

viÖc thùc hiÖn môc tiªu

Nguyªn t¾c nµy kh¼ng ®Þnh bé m¸y tæ chøc ph¶i lu«n lu«n phï hîp

víi môc tiªu, tõ môc tiªu mµ ®Æt ra cÊu tróc cña bé m¸y.

- HiÖu qu¶

Bé m¸y tæ chøc ph¶i ®îc x©y dùng trªn nguyªn t¾c chuyªn, tinh, gän

nhÑ víi sè cÊp lµ Ýt nhÊt nh»m gi¶m thiÓu chi phÝ qu¶n trÞ doanh nghiÖp.


4

- C©n ®èi

Nh»m t¹o ra sù æn ®Þnh vµ v÷ng ch¾c cña tæ chøc, cÇn ®¶m b¶o tÝnh

c©n ®èi gi÷a çc yÕu tè sau:

+ C©n ®èi gi÷a quyÒn hµnh vµ tr¸ch nhiÖm.

+ C©n ®èi gi÷a chøc vô vµ quyÒn hµnh.

+ C©n ®èi vÒ c«ng viÖc gi÷a çc bé phËn víi nhau.

- Linh ho¹t

Bé m¸y cña tæ chøc ph¶i n¨ng ®éng, mÒm dÎo nh»m thÝch øng víi sù

biÕn ®éng cña m«i trêng, biÓu hiÖn th«ng qua: thÝch øng vÒ thay ®æi môc

tiªu t¸c nghiÖp, cÊu tróc thiÕt chÕ tæ chøc, chøc n¨ng, nhiÖm vô kinh doanh,

tiÕp cËn thÝch øng víi thÞ trêng.

- Thø bËc

Trong mét tæ chøc ph¶i cã 1 hÖ thèng thø cÊp (cÊp bËc ®Þa vÞ) ®Ó mçi

ngêi nhËn thøc râ vÒ vai trß, vÞ trÝ, tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n cña m×nh

trong tæ chøc.

1.2. Çc giai ®o¹n ph¸t triÓn cña khoa häc qu¶n trÞ doanh nghiÖp

Qu¶n trÞ lµ mét kh¸i niÖm ®îc sö dông ë tÊt c¶ çc níc cã chÕ ®é

chÝnh trÞ - x· héi kh¸c nhau.

Qu¶n trÞ doanh nghiÖp lµ mét thuËt ng÷ ra ®êi g¾n liÒn víi sù ph¸t

triÓn cña nÒn c«ng nghiÖp tiÒn t b¶n.

Cã thÓ chia qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña qu¶n trÞ doanh nghiÖp ra lµm ba

giai ®o¹n sau:

1.2.1. Giai ®o¹n tríc n¨m 1911

- Giai ®o¹n 1840-1890: Ra ®êi çc c¬ së s¶n xuÊt nhá, çc c«ng

trêng thñ c«ng, xëng thî kÌm theo ®ã lµ sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng qu¶n trÞ

viªn. Hä võa lµ chñ së h÷u, ®ång thêi lµ nhµ qu¶n lý.

- Giai ®o¹n 1890-1910: NhiÒu xÝ nghiÖp lín, liªn hiÖp xÝ nghiÖp ra ®êi

vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. §Ó qu¶n lý nã vµ t¹o ra m«i trêng kinh doanh, çc

nhµ níc ®a ra çc ®¹o luËt nh»m quy ®Þnh quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña

çc xÝ nghiÖp nµy. Lóc nµy, çc luËt gia còng tham gia vµo nh÷ng chøc vô

quan träng trong doanh nghiÖp vµ ho¹t ®éng qu¶n trÞ ®îc thùc hiÖn trong

ph¹m vi nh÷ng ®iÒu luËt quy ®Þnh. Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n nµy vÉn cha


5

cã t¸c phÈm ®¸ng kÓ nµo viÕt vÒ qu¶n trÞ doanh nghiÖp, kÓ c¶ nh÷ng vÊn ®Ò

tæng kÕt lý luËn vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn.

Sau n¨m 1910, nhiÒu tê-rít vµ tËp ®oµn s¶n xuÊt lín ®îc h×nh thµnh,

nhiÒu ng©n hµng xuÊt hiÖn nh»m phôc vô cho sù ph¸t triÓn cña çc doanh

nghiÖp lín, çc chøc danh gi¸m ®èc, tæng gi¸m ®èc còng ra ®êi, vÊn ®Ò qu¶n

trÞ doanh nghiÖp cµng ®îc ®Æt ra cô thÓ díi çc ®iÒu luËt.

1.2.2. Giai ®o¹n 1911-1945

Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt (1914-1918), tiÕp ®ã lµ cuéc

khñng ho¶ng kinh tÕ, tµi chÝnh thÕ giíi (1929-1930), hµng lo¹t çc doanh

nghiÖp ph¸ s¶n, nhiÒu ®¹o luËt vµ c¬ chÕ kinh doanh kh«ng cßn phï hîp n÷a.

C¬ chÕ míi xuÊt hiÖn kÌm theo nã lµ sù ra ®êi cña çc lo¹i h×nh doanh

nghiÖp míi nh: c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n ... Trªn c¬ së

nµy, giíi qu¶n trÞ míi ra ®êi víi nh÷ng nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p vµ kinh

nghiÖm qu¶n lý míi.

§Õn n¨m 1940, ngêi ta nhËn thÊy tÝnh tÊt yÕu ph¶i x©y dùng, ®µo t¹o,

båi dìng ®éi ngò qu¶n trÞ viªn doanh nghiÖp vµ mét hÖ thèng çc trêng,

líp, gi¸o tr×nh ®µo t¹o qu¶n trÞ viªn ra ®êi.

Sau n¨m 1911, nhiÒu t¸c phÈm kinh ®iÓn vÒ khoa häc qu¶n trÞ ®· ra

®êi mµ næi bËt lµ:

+ Nh÷ng nguyªn t¾c vµ ph¬ng ph¸p qu¶n trÞ khoa häc (Frederick

Winslow Taylor - 1911).

+ Qu¶n lý c«ng nghiÖp vµ qu¶n lý tæng hîp (Henry Fayol - 1922).

+ §êng so¾n èc cña nh÷ng ph¬ng ph¸p khoa häc vµ hiÖu qu¶ cña

nã ®èi víi qu¶n lý c«ng nghiÖp (Niary P.Fonet - 1924).

1.2.3. Giai ®o¹n 1946 ®Õn nay

Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II, c«ng cuéc kh«i phôc, ph¸t triÓn

kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë nhiÒu níc c«ng nghiÖp tiªn tiÕn

®¹t tèc ®é t¨ng trëng cao. §i cïng víi nã lµ ngµy cµng xuÊt hiÖn nhiÒu t¸c

phÈm cã gi¸ trÞ vÒ qu¶n trÞ doanh nghiÖp. ë nhiÒu níc ®· thµnh lËp çc

trêng riªng ®Ó gi¶ng d¹y vµ ®µo t¹o çc nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp.

1.3. Çc trêng ph¸i lý thuyÕt øng dông trong qu¶n trÞ doanh nghiÖp


6

1.3.1. Trêng ph¸i cæ ®iÓn vÒ qu¶n trÞ doanh nghiÖp

Lý thuyÕt cæ ®iÓn vÒ qu¶n trÞ vÉn gi÷ mét vÞ trÝ xøng ®¸ng trong qu¶n

trÞ häc hiÖn ®¹i. NhiÒu kü thuËt tæ chøc vµ qu¶n trÞ kinh doanh ngµy nay vÉn

¸p dông çc nguyªn t¾c cña lý thuyÕt qu¶n trÞ cæ ®iÓn, thËm chÝ çc lý thuyÕt

míi vÒ qu¶n trÞ còng chÞu ¶nh hëng mét çch cã ý thøc hoÆc kh«ng cã ý

thøc cña nh÷ng lý thuyÕt nµy.

Lý thuyÕt cæ ®iÓn vÒ qu¶n trÞ bao gåm hai lý thuyÕt chÝnh:

1.3.1.1. Lý thuyÕt qu¶n trÞ mét çch khoa häc (Scientific Management)

Cã thÓ nãi, lý thuyÕt qu¶n trÞ khoa häc lµ nç lùc ®Çu tiªn cña con

ngêi tr×nh bµy mét çch cã hÖ thèng nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó qu¶n trÞ

çc c¬ së s¶n xuÊt. Nã ®îc tr×nh bµy chñ yÕu trong t¸c phÈm "Çc nguyªn

t¾c qu¶n trÞ mét çch khoa häc" (Principles of Scientific Management), ®îc

xuÊt b¶n n¨m 1911 do mét nhãm çc t¸c gi¶ Hoa Kú mµ ®øng ®Çu lµ

Frederick Winslow Taylor.

- Frederick Winslow Taylor (1856-1915)

Taylor lµ mét nhµ qu¶n trÞ s¶n xuÊt ë nhµ m¸y Midvale Stell Works.

¤ng cho r»ng hÇu hÕt çc nhµ qu¶n trÞ lóc bÊy giê ®· thu lîm kinh nghiÖm

qu¶n lý cña hä b»ng çch “ lµm sai vµ söa” , vµ lµm theo kinh nghiÖm. Bªn

c¹nh ®ã, Taylor cßn nhËn xÐt r»ng nhiÒu c«ng t¸c qu¶n trÞ ®· ®îc phã mÆc

cho c«ng nh©n. ¤ng cho r»ng nhiÖm vô cña nhµ qu¶n trÞ lµ ph¶i x¸c ®Þnh cho

®îc ph¬ng ph¸p lµm viÖc còng nh tiªu chuÈn cña c«ng viÖc, ®ång thêi

ph¶i cung cÊp cho c«ng nh©n sù kÝch thÝch mµ næi bËt lµ viÖc tr¶ l¬ng theo

s¶n phÈm. ChÝnh v× vËy, «ng ®· cho ra ®êi 2 t¸c phÈm chÝnh, ®ã lµ: Qu¶n trÞ

ph©n xëng (Shop Management) xuÊt b¶n n¨m 1906 vµ Nguyªn t¾c qu¶n trÞ

khoa häc (Principles of Scientific Management) xuÊt b¶n n¨m 1911, trong ®ã

«ng ®Ò cËp ®Õn çc néi dung chÝnh sau:

+ Sù kh¸m ph¸ th«ng qua ph¬ng ph¸p khoa häc nh÷ng nh©n tè c¬

b¶n trong c«ng viÖc cña con ngêi thay cho viÖc dùa vµo kinh nghiÖm.

+ Sù x¸c ®Þnh chøc n¨ng ho¹ch ®Þnh cña nhµ qu¶n trÞ thay thÕ cho

c«ng nh©n tù ý chän ph¬ng ph¸p lµm viÖc cho riªng hä.

+ Sù lùa chän, huÊn luyÖn c«ng nh©n vµ ph¸t triÓn tinh thÇn hîp t¸c

thay v× khuyÕn khÝch nh÷ng nç lùc ç biÖt riªng lÎ.


7

+ Sù ph©n chia c«ng viÖc gi÷a qu¶n trÞ viªn vµ c«ng nh©n.

- Henry L.Gantt (1861-1919)

Gantt cho r»ng hÖ thèng tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm do Taylor ®Ò xíng

kh«ng cã t¸c ®éng nhiÒu ®Õn sù kÝch thÝch c«ng nh©n. Do ®ã, Gantt ®· bæ

sung vµo viÖc tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm mét hÖ thèng tiÒn thëng. Theo hÖ

thèng nµy, nÕu c«ng nh©n vît ®Þnh møc s¶n phÈm ph¶i lµm trong ngµy, hä

sÏ ®îc hëng thªm mét kho¶n tiÒn vµ ®Æc biÖt lµ ngêi qu¶n trÞ trùc tiÕp

c«ng nh©n còng ®îc thëng.

Gantt còng ph¸t minh ra mét c«ng cô qu¶n trÞ míi - BiÓu ®å Gantt.

§©y lµ biÓu ®å tiÕn ®é thêi gian hoµn thµnh c«ng viÖc - mét kü thuËt biÓu

diÔn thêi gian kÕ ho¹ch cña c«ng viÖc b»ng çc ph©n tÝch thêi gian cña tõng

c«ng ®o¹n vµ thÓ hiÖn ®îc trªn mét b¶n ®å mµ nh×n vµo ®ã nhµ qu¶n trÞ cã

thÓ thÊy ®îc c«ng viÖc ®ang ë vµo giai ®o¹n nµo.

- Frank Gilbreth (1868-1924) vµ Lilian Gilbreth (1875-1972)

Trong khi Taylor t×m çch n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng b»ng çch t¸c

®éng vµo c«ng nh©n th× Frank vµ Lilian l¹i t×m çch gia t¨ng tèc ®é b»ng

çch gi¶m çc thao t¸c thõa. Víi quan niÖm ®ã, hä ®· kh¸m ph¸ ra r»ng

trong 12 thao t¸c mµ mét ngêi thî x©y thùc hiÖn ®Ó x©y g¹ch lªn têng cã

thÓ rót xuèng cßn 4 thao t¸c. Nh vËy, viÖc gi¶m çc thao t¸c thõa trong

c«ng viÖc kh«ng nh÷ng gióp n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng mµ cßn gióp gi¶m

sù mÖt mái cña ngêi c«ng nh©n.

* NhËn xÐt vÒ lý thuyÕt qu¶n trÞ khoa häc

Lý thuyÕt qu¶n trÞ khoa häc ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc n©ng

cao n¨ng suÊt lao ®éng trong çc doanh nghiÖp. Nã cßn lµ nÒn t¶ng cho lý

thuyÕt qu¶n trÞ hµnh chÝnh ra ®êi. Tuy nhiªn, lý thuyÕt nµy h¬i cøng nh¾c,

coi con ngêi nh “mét çi ®inh vÝt trong 1 cç m¸y” , vµ do ®ã khi nh÷ng

nhiÖm vô s¶n xuÊt hoÆc t×nh h×nh s¶n xuÊt kh«ng æn ®Þnh th× c«ng t¸c tæ

chøc lao ®éng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n.

1.3.1.2. Lý thuyÕt qu¶n trÞ hµnh chÝnh

- Henry Fayol (1841-1925)

Trong khi çc lý thuyÕt qu¶n trÞ khoa häc tËp trung vµo viÖc n©ng cao

n¨ng suÊt lao ®éng ë cÊp ph©n xëng vµ theo kh¶o híng vi m« th× lý thuyÕt


8

qu¶n trÞ hµnh chÝnh l¹i tËp trung sù chó ý vµo viÖc nªu lªn nh÷ng nguyªn t¾c

qu¶n trÞ lín, ¸p dông cho nh÷ng cÊp bËc tæ chøc cao h¬n.

Fayol chia çc ho¹t ®éng trong mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh thµnh

6 nhãm: 1. Kü thuËt - 2. TiÕp thÞ - 3. Tµi chÝnh - 4. Qu¶n lý tµi s¶n vµ nh©n

viªn - 5. KÕ to¸n vµ thèng kª - 6. Nh÷ng ho¹t ®éng qu¶n trÞ tæng hîp.

Fayol còng ®· nªu ra 14 nguyªn t¾c qu¶n trÞ mµ çc nhµ qu¶n trÞ çc

c¬ së kinh doanh lu«n ph¶i quan t©m thùc hiÖn mÆc dï ®©y chØ lµ nh÷ng

nguyªn t¾c mÒm dÎo, ®ã lµ:

+ Ph¶i ph©n c«ng lao ®éng.

+ Ph¶i x¸c ®Þnh râ quan hÖ gi÷a quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm.

+ Duy tr× kû luËt lao ®éng trong doanh nghiÖp.

+ Mäi c«ng nh©n chØ nhËn lÖnh tõ mét cÊp chØ huy trùc tiÕp, duy nhÊt.

+ Çc nhµ qu¶n trÞ ph¶i thèng nhÊt ý kiÕn khi chØ huy.

+ QuyÒn lîi chung ph¶i lu«n lu«n ®Æt trªn quyÒn lîi riªng.

+ QuyÒn lîi kinh tÕ ph¶i t¬ng xøng víi c«ng viÖc.

+ QuyÒn quyÕt ®Þnh trong doanh nghiÖp ph¶i tËp trung vÒ 1 ®Çu mèi.

+ Ph¶i x©y dùng mét hÖ thèng cÊp bËc tõ gi¸m ®èc ®Õn c«ng nh©n

trong doanh nghiÖp.

+ Mäi sinh ho¹t trong doanh nghiÖp ph¶i theo mét trËt tù.

+ Ph¶i ®èi xö c«ng b»ng trong doanh nghiÖp.

+ C«ng viÖc cña mäi ngêi trong doanh nghiÖp ph¶i æn ®Þnh.

+ Ph¶i t«n träng vµ ph¸t huy s¸ng kiÕn cña mäi ngêi.

+ Doanh nghiÖp ph¶i x©y dùng ®îc tinh thÇn tËp thÓ.

- Maz Weber (1864-1920)

Theo Weber ®Ó qu¶n trÞ doanh nghiÖp cã hiÖu qu¶ cÇn ph¶i tæ chøc lao

®éng hîp lý mµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng lµ ph¶i x©y dùng ®îc

mét hÖ thèng chøc vô - quyÒn hµnh phï hîp, trong ®ã chøc vô t¹o ra quyÒn

hµnh vµ quyÒn hµnh c¨n cø trªn chøc vô. Muèn vËy, khi x©y dùng mét hÖ

thèng chøc vô vµ quyÒn hµnh ph¶i c¨n cø vµo çc nguyªn t¾c sau:

+ Mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ph¶i cã v¨n b¶n quy ®Þnh (néi quy,

quy chÕ, nghÞ quyÕt ... cña doanh nghiÖp).

+ ChØ cã nh÷ng ngêi cã chøc vô míi cã quyÒn quyÕt ®Þnh.


9

+ ChØ nh÷ng ngêi cã n¨ng lùc míi ®îc giao nhiÖm vô.

+ Mäi quyÕt ®Þnh trong tæ chøc ph¶i mang tÝnh kh¸ch quan.

- Chestger Barnard (1886-1961)

Theo Barnard, mét hÖ thèng tæ chøc ph¶i ®ång thêi tho¶ m·n 3 yÕu tè

c¨n b¶n, ®ã lµ:

+ Sù s½n sµng hîp t¸c

+ Cã môc tiªu chung

+ Cã sù th«ng ®¹t

Barnard còng lµ ngêi ®a ra “ lý thuyÕt vÒ sù chÊp nhËn quyÒn hµnh“ .

¤ng cho r»ng nguån gèc cña quyÒn hµnh kh«ng xuÊt ph¸t tõ ngêi ra mÖnh

lÖnh, mµ xuÊt ph¸t tõ sù chÊp nhËn cña ngêi cÊp díi vµ sù chÊp nhËn ®ã

chØ cã thÓ ®îc thùc hiÖn víi 4 ®iÒu kiÖn:

+ CÊp díi hiÓu râ sù ra lÖnh.

+ Néi dung ra lÖnh phï hîp víi môc tiªu cña tæ chøc.

+ Néi dung ra lÖnh phï hîp víi lîi Ých ç nh©n hä.

+ Hä cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn mÖnh lÖnh ®ã.

- Luther Gulick vµ Lyndal Urwich

N¨m 1937, hai nhµ khoa häc nµy cho ra ®êi cuèn s¸ch “LuËn cø vÒ

khoa häc qu¶n trÞ“ , trong ®ã hai «ng ®· ph¸t triÓn ph©n lo¹i chøc n¨ng cña

Fayol thµnh 7 chøc n¨ng qu¶n trÞ (viÕt t¾t lµ POSDCORB), ®ã lµ:

Planning (Dù kiÕn)

Organizing (Tæ chøc)

Staffing (Nh©n sù)

Directing (ChØ huy)

Co-ordinating (Phèi hîp)

Reporting (B¸o ço)

Budgeting (Ng©n s¸ch)

1.3.2. Trêng ph¸i t©m lý x· héi trong qu¶n trÞ doanh nghiÖp

Lý thuyÕt nµy còng cho r»ng hiÖu qu¶ cña qu¶n trÞ do n¨ng suÊt lao ®éng

quyÕt ®Þnh, nhng n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng ph¶i chØ do çc yÕu tè vËt chÊt

quyÕt ®Þnh mµ cßn do sù tho¶ m·n çc nhu cÇu t©m lý x· héi cña con ngêi.

- Hugo Munsterberg


10

Hugo lµ ngêi ®Çu tiªn ®Ò ra trêng ph¸i t©m lý x· héi. Theo «ng, ®Ó

qu¶n trÞ doanh nghiÖp ®¹t n¨ng suÊt cao cÇn ph¶i ®i s©u nghiªn cøu vÒ con

ngêi kh«ng chØ trªn khÝa c¹nh coi hä nh mét lùc lîng, mét nh©n tè cña

s¶n xuÊt mµ con trªn gi¸c ®é t©m lý, t×nh c¶m, íc nguyÖn cô thÓ cña hä. V×

vËy, nÕu çc nhµ qu¶n trÞ hiÓu thÊu ®¸o ®îc b¶n th©n tõng ngêi lao ®éng

vÒ çc nhu cÇu phi vËt chÊt cña hä nh: niÒm vui, nçi buån, quan hÖ trong

lao ®éng, kh¸t väng giao tiÕp x· héi, sù mong ®îi, t×nh c¶m... ®Ó ®¸p øng kÞp

thêi th× n¨ng suÊt lao ®éng cña hä sÏ t¨ng lªn cao h¬n nhiÒu.

- Mary Parker Follet

Follet còng ®Æc biÖt chó träng ®Õn khÝa c¹nh t©m lý x· héi trong

qu¶n trÞ doanh nghiÖp. Bà cho r»ng ho¹t ®éng qu¶n trÞ kh«ng chØ chó ý ®Õn

çc yÕu tè kinh tÕ kü thuËt mµ cßn ph¶i chó ý ®Õn çc quan hÖ x· héi vµ ho¹t

®éng qu¶n trÞ lµ mét tiÕn tr×nh mang tÝnh chÊt quan hÖ x· héi (quan hÖ gi÷a

con ngêi víi con ngêi).

- Elton Mayo (1880-1949)

Theo lý thuyÕt cña Mayo, çc nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp ph¶i nghiªn

cøu t×m mäi çch nh»m tho¶ m·n çc nhu cÇu phi vËt chÊt cña c«ng nh©n

nh»m gia t¨ng sù cèng hiÕn cña hä.

- Donglas Mc Gregor (1909-1964)

Donglas kh«ng t¸n thµnh çch thøc qu¶n lý ngêi lao ®éng b»ng mét hÖ

thèng nh÷ng r»ng buéc kh¾t khe vµ ph©n chia tû mû c«ng viÖc trªn, c¬ së ®ã mµ

ph©n c«ng lao ®éng cho c«ng nh©n, vÒ ®Þnh møc, kiÓm tra, kiÓm so¸t g¾t gao.

¤ng gäi çc nhµ qu¶n trÞ chØ sö dông nh÷ng c«ng cô trªn lµ nh÷ng ngêi theo

thuyÕt X vµ «ng ®a ra mét thuyÕt míi lµ thuyÕt Y. ¤ng gi¶i thÝch, thuyÕt Y t¸c

®éng ®Õn con ngêi kh«ng ph¶i b»ng çc quy t¾c mµ b»ng nç lùc cña nhµ qu¶n

trÞ trong viÖc lµm t¨ng gi¸ trÞ cña con ngêi trªn c¬ së chó ý nhiÒu h¬n ®Õn quan

hÖ hîp t¸c, së thÝch, ý nguyÖn vµ t©m lý x· héi cña hä.

- Abraham Maslow (1908-1970)

§ång quan ®iÓm víi çc nhµ qu¶n trÞ theo trêng ph¸i t©m lý x· héi,

Maslow cho r»ng: Nhu cÇu con ngêi ®îc chia thµnh 5 lo¹i vµ ®îc xÕp

theo thø tù tõ thÊp ®Õn cao, ®ã lµ:

1. Nhu cÇu vËt chÊt.


11

2. Nhu cÇu an toµn.

3. Nhu cÇu x· héi.

4. Nhu cÇu ®îc kÝnh träng.

5. Nhu cÇu tù hoµn thiÖn m×nh.

Trªn c¬ së th¸p nhu cÇu nµy, «ng cho r»ng çc nhµ qu¶n trÞ cÇn cè

g¾ng ®Õn møc tèi ®a ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña nh÷ng ngêi lao ®éng. Mét

khi sù tho¶ m·n t¨ng lªn, n¨ng suÊt cña ngêi lao ®éng còng ngµy cµng t¨ng

lªn gÇn nh tû lÖ thuËn víi sù tho¶ m·n ®ã.

* NhËn xÐt vÒ lý thuyÕt t©m lý x· héi

Çc nhµ lý thuyÕt ®· nhÊn m¹nh ®Õn con ngêi víi t çch lµ nh÷ng ç

nh©n trong tæ chøc, mét ®iÒu ®· kh«ng ®îc lý thuyÕt cæ ®iÓn ®Ò cËp ®Õn. Tõ

Hugo, Mayo ®Õn Maslow... çc t¸c gi¶ ®Òu cho r»ng n¨ng suÊt lao ®éng phô

thuéc nhiÒu vµo çc yÕu tè t©m lý vµ x· héi cña c«ng nh©n, biÓu hiÖn cô thÓ

qua nh÷ng quan ®iÓm sau ®©y:

+ Doanh nghiÖp lµ mét hÖ thèng x· héi (bªn c¹nh tÝnh kinh tÕ vµ kü

thuËt ®· nhËn thÊy).

+ Con ngêi kh«ng chØ cã thÓ ®îc ®éng viªn b»ng çc yÕu tè vËt

chÊt, mµ b»ng c¶ çc yÕu tè t©m lý vµ x· héi.

+ Çc nhãm hay çc tæ chøc phi chÝnh thøc trong çc doanh nghiÖp

còng ¶nh hëng ®Õn tinh thÇn, th¸i ®é vµ kÕt qu¶ lao ®éng.

+ Sù l·nh ®¹o cña çc nhµ qu¶n trÞ kh«ng chØ ®¬n thuÇn dùa vµo çc

chøc n¨ng chÝnh thøc trong bé m¸y tæ chøc, mµ cßn ph¶i dùa nhiÒu vµo çc

yÕu tè t©m lý vµ x· héi.

+ Sù tho¶ m·n tinh thÇn cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi n¨ng suÊt vµ kÕt

qu¶ lao ®éng.

+ C«ng nh©n cã nhiÒu nhu cÇu vÒ t©m lý vµ x· héi.

+ Tµi n¨ng qu¶n trÞ ®ßi hái nhµ qu¶n trÞ ph¶i cã chuyªn m«n kü thuËt

vµ quan hÖ tèt víi mäi ngêi.

1.3.3 Trường phái hệ thống trong quản trị DN (lý thuyết định lượng)

Trường phái này được xây dựng dựa trên nhận thức cơ bản rằng

“quản trị là quyết định” và muốn có hiệu quả, các quyết định phải đúng đắn.


12

Để có thể đưa ra các quyết định đúng, nhà quản trị phải có quan điểm hệ

thống khi xem xét sự việc, thu thập và xử lý thông tin.

Lý thuyết định lượng nhấn mạnh một số điểm cơ bản:

- Nhấn mạnh phương pháp tiếp cận khoa học trong giải quyết các vấn đề quản

trị

- Áp dụng phương pháp tiếp cận hệ thống để giải quyết các vấn đề

- Định lượng các yếu tố có liên quan và áp dụng các cách thức toán học và

thống kê.

- Quan tâm đến các yếu tố kinh tế và kỹ thuật trong quản trị hơn là các yếu

tố tâm lý, xã hội

- Sử dụng máy tính điện tử làm công cụ.

- Tìm các quyết định tối ưu trong một hệ thống khép kín.

* Sự đóng góp và giới hạn của lý thuyết định lượng về quản trị:

Lý thuyết này được xem là triển khai lý thuyết quản trị khoa học trước

đây. Các nhà lý thuyết định lượng về quản trị nhấn mạnh đến tính khoa học

khi phân tích các vấn đề quản trị và chủ trương sử dụng các biện pháp tính

toán. Các kỹ thuật quản trị định lượng đã giúp giải quyết nhiều vấn đề như

làm ngân sách tài chính, chương trình sản xuất, chiến lược sản xuất, bố trí

việc sử dụng tài nguyên, hàng tồn kho…

Lý thuyết này đóng góp lớn vào việc nâng cao trình độ hoạch định và

kiểm tra trong các hoạt động quản trị nhưng chưa giải quyết được khía cạnh

con người trong quản trị. Đối với các chức năng tổ chức, quản trị nhân sự và

lãnh đạo, sự đóng góp của lý thuyết này còn hạn chế. Khái niệm và kỹ thuật

của lý thuyết tương đối khó hiểu nên việc phổ biến còn hạn chế.

1.3.4 Trường phái quản trị Nhật Bản

1.3.4.1 Thuyết Z và những kỹ thuật Nhật Bản của W. Ouchi

Thuyết Z cho rằng việc ra quyết định tập thể hiệu quả hơn quyết định cá

nhân. Chính vì thể, xí nghiệp Z chủ trương việc làm suốt đời, không có


13

chuyện công nhân vắng mặt, làm biếng hay bị sa thải. Tất cả hợp thành một

gia đình, tham gia quyết định chung.

Xí nghiệp Nhật Bản Xí nghiệp Âu, Mỹ

- Làm việc suốt đời - Làm việc trong từng thời gian

- Đánh giá và đề bạt chậm - Đánh giá, đề bạt nhanh

- Công nhân đa năng - Công nhân chuyên môn một nghề

- Cơ chế kiểm tra mặc nhiên - Cơ chế kiểm tra hiển nhiên

- Trách nhiệm tập thể - Trách nhiệm cá nhân

- Quyền lợi toàn cục - Quyền lợi riêng có giới hạn

Trong thuyết Z, Ouchi cũng đề xuất mỗi xí nghiệp phải có “ bàn tròn

chất lượng” hay câu lạc bộ kiểm tra chất lượng. Đó là những nhóm nhỏ, quy tụ

nhân viên và ban giám đốc gặp nhau trong giờ làm việc để nâng cao chất lượng

và giảm chi phí. Nhân viên sẽ đưa ra vấn đề cung ban giám đốc tìm giải pháp.

Giải pháp này là sự quyết định chung giữa nhân viên và ban giám đốc.

Thuyết Z hướng nhân viên chú trọng vào tập thể hợp tác. Tuy nhiên,

thuyết Z không thể áp dụng cho tất cả các xí nghiệp và các tổ chức nói

chung vì chủ trương ổn định kỹ thuật và môi trường.

1.3.4.2 Lý thuyết Kaizen

Kaizen là những cải tiến nho nhỏ, cải tiến từng bước một. Ở Nhật

Bản, công việc được cải tiến từng ngày thông qua những cải tiến Kaizen –

người Nhật thường tận dụng những nguồn lực có sẵn như nhân lực, vật tư,

thiết bị mà không cần dùng nhiều tiền của. Tuy nhiên, nếu cần, họ cải tiến

bằng cách đầu tư một số tiền lớn.

Kaizen tạo ra tư tưởng chú trọng tới quá trình tiến hành công việc và cần

phải cải tiến các quá trình trước khi có được kết quả tốt hơn. Hơn nữa, Kaizen

hướng về con người và những nỗ lực của con người. Điều này khác hẳn lối suy

nghĩ của đa số các nhà quản lý phương Tây – chú trọng tới kết quả.


14

Kaizen nhấn mạnh đến vai trò của nhà quản lý trong việc ủng hộ và

khuyến khích các nỗ lực của công nhân để cải tiến quy trình. Một giám đốc

quan tâm đến Kaizen thường chú trọng đến con người.

Các nét chính của Kaizen và đổi mới

Kaizen Đổi mới

1. Hiệu quả Dài hạn, có tính chất dài và

không tác động đột ngột

Ngắn hạn, nhưng tác động

đột ngột

2. Tốc độ Những bước đi nhỏ Những bước đi lớn

3. Khung thời

gian

Liền mạch và tăng dần Giai đoạn và không tăng dần

4. Sự thay đổi Từ từ và liên tục Nhanh chóng

5. Liên quan Mọi người Chọn lựa vài người xuất sắc

6. Cách tiến

hành

Tập thể, nỗ lực tập thể, có hệ

thống

Chủ nghĩa cá nhân, ý kiến và

nỗ lực cá nhân

7. Cách thức Duy trì và cải tiến Phá bỏ và xây dựng lại

8. Tính chất Kỹ thuật thường và hiện đại Đột phá kỹ thuật mới, sáng

kiến và lý thuyết mới

9. Các đòi hỏi

thực tế

Đầu tư ít nhưng cần nỗ lực

lớn để xây dựng

Đầu tư lớn nhưng ít nỗ lực

để duy trì

10. Hướng nỗ

lực

Vào con người Vào công việc

11. Tiêu

chuẩn đánh

giá

Quá trình và cố gắng để có

kết quả tốt hơn

Kết quả nhằm vào lợi nhuận

12. Lợi thế Có thể đạt kết quả tốt với

nền kinh tế phát triển chậm

Thích hợp với nền công

nghiệp phát triển nhanh

* Sự giống nhau và khác nhau của thuyết Z và thuyết Kaizen


15

Những điểm giống nhau:

- Cùng của Nhật Bản , cùng là kiểu quản lý của Nhật bản.

- Dựa vào tập thể, đề cao quyết định tập thể, nỗ lực tập thể.

- Thực hiện không khí gia đình trong doanh nghiệp.

- Mong có hiệu quả cao.

-Mang lại năng suất cao.

Những điểm khác nhau:

Kaizen

- Hướng về sự quản lý

- Cải tiến từng bước nhỏ

- Nêu bật sự hơn hẳn của cải tiến từ từ so với cách tân

- Chú trọng đến:

Kỉ luật

Quản lý thời gian

Phát triển tay nghề

Tham gia các hoạt động trong công ty

Tinh thần lao động

Sự thông cảm

Thuyết Z

- Chú ý quản lý nhân viên trên cơ sở truyền thống văn hóa Nhật.

- Tập trung đề cao tinh thần và thái độ của nhân viên

- Không chú trọng việc cải tiến để hoàn thiện một cách liên tục.

1.4. Çc lo¹i h×nh doanh nghiÖp

1.4.1. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp

Doanh nghiÖp lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ do Nhµ níc hoÆc çc ®oµn thÓ

hoÆc t nh©n ®Çu t vèn nh»m môc ®Ých chñ yÕu lµ thùc hiÖn çc ho¹t ®éng


16

s¶n xuÊt kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých, gãp phÇn thùc hiÖn çc môc

tiªu kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc.

Kinh doanh lµ c«ng viÖc thùc hiÖn mét hoÆc mét sè c«ng ®o¹n tõ s¶n

xuÊt ®Õn tiªu thô hoÆc cung øng dÞch vô trªn thÞ trêng nh»m môc ®Ých sinh lêi.

1.4.2. Çc lo¹i h×nh doanh nghiÖp

Tuú thuéc vµo môc ®Ých nghiªn cøu, dùa trªn nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ h×nh

thøc së h÷u vèn, vÒ quy m« hay ®Þa vÞ ph¸p lý, ngêi ta cã thÓ cã nhiÒu çch

ph©n lo¹i doanh nghiÖp kh¸c nhau.

1.4.2.1. Ph©n lo¹i doanh nghiÖp c¨n cø vµo h×nh thøc së h÷u vèn

Theo çch nµy cã 2 lo¹i h×nh doanh nghiÖp chÝnh lµ doanh nghiÖp mét

chñ së h÷u vµ doanh nghiÖp nhiÒu chñ së h÷u.

* Doanh nghiÖp mét chñ së h÷u

- Doanh nghiÖp nhµ níc: Lµ mét tæ chøc kinh tÕ do Nhµ níc ®Çu t

vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng

c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn çc môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ níc giao.

Doanh nghiÖp nhµ níc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ níc së h÷u toµn

bé vèn ®iÒu lÖ hoÆc cã cæ phÇn, vèn gãp chi phèi, ®îc tæ chøc díi h×nh

thøc c«ng ty nhµ níc, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. (LuËt

doanh nghiÖp nhµ níc ®îc QH níc CHXHCN VN kho¸ XI, kú häp thø 4

th«ng qua ngµy 26-11-2003)

Doanh nghiÖp nhµ níc còng cã nhiÒu lo¹i kh¸c nhau tuú theo quy m«

kinh doanh, chøc n¨ng, nhiÖm vô, møc ®é liªn kÕt kinh doanh, møc ®é ®éc

lËp ho¹t ®éng mµ cã çc tªn gäi kh¸c nhau nh: Tæng c«ng ty nhµ níc,

doanh nghiÖp nhµ níc võa vµ nhá cã hoÆc kh«ng cã tæ chøc héi ®ång qu¶n

trÞ, doanh nghiÖp ®oµn thÓ.

Tuú vµo çch nh×n nhËn kh¸c nhau mµ ngêi ta ph©n lo¹i doanh

nghiÖp nhµ níc thµnh çc lo¹i kh¸c nhau:

+ Ph©n lo¹i theo môc ®Ých ho¹t ®éng:

Doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh: Lµ doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng

chñ yÕu nh»m môc tiªu lîi nhuËn (doanh nghiÖp s¶n xuÊt çc lo¹i hµng ho¸).

Doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých (m«i trêng, vÖ sinh ®« thÞ, b¶o ®¶m

an toµn giao th«ng, an ninh quèc phßng ...).


17

+ Ph©n lo¹i theo quy m« vµ h×nh thøc cña doanh nghiÖp:

Doanh nghiÖp nhµ níc ®éc lËp: Lµ doanh nghiÖp nhµ níc kh«ng cã

trong c¬ cÊu tæ chøc cña doanh nghiÖp kh¸c (C«ng ty S÷a ViÖt Nam thuéc Bé

C«ng nghiÖp, C«ng ty xuÊt nhËp khÈu thiÕt bÞ thuéc Bé Giao th«ng – VËn t¶i

...).

Doanh nghiÖp nhµ níc thµnh viªn: Lµ doanh nghiÖp nhµ níc n»m

trong c¬ cÊu tæ chøc cña doanh nghiÖp lín h¬n. VÝ dô: Çc c«ng ty trùc

thuéc Tæng c«ng ty 90, 91.

+ Ph©n lo¹i theo çch thøc tæ chøc vµ qu¶n lý:

Doanh nghiÖp nhµ níc cã Héi ®ång qu¶n trÞ

Doanh nghiÖp nhµ níc kh«ng cã Héi ®ång qu¶n trÞ

- Doanh nghiÖp t nh©n: Lµ ®¬n vÞ kinh doanh cã møc vèn kh«ng thÊp

h¬n vèn ph¸p ®Þnh do mét ç nh©n lµm chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm b»ng toµn

bé tµi s¶n cña m×nh vÒ mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp.

- C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mét thµnh viªn:

* Doanh nghiÖp nhiÒu chñ së h÷u (2 ngêi trë lªn)

- C«ng ty: Cã c«ng ty ®èi nh©n vµ c«ng ty ®èi vèn

+ C«ng ty ®èi nh©n: Lµ c«ng ty mµ trong ®ã çc thµnh viªn thêng

quen biÕt nhau vµ kÕt hîp víi nhau do tÝn nhiÖm nhau, hä nh©n danh m×nh

mµ kinh doanh vµ liªn ®íi chÞu tr¸ch nhiÖm. Do ®ã, kh«ng thÓ chuyÓn

nhîng phÇn gãp tµi s¶n cña m×nh mµ kh«ng ®îc sù ®ång ý cña toµn thÓ

thµnh viªn. §èi víi lo¹i c«ng ty nµy, çc thµnh viªn chÞu tr¸ch nhiÖm v« h¹n

®èi víi çc kho¶n nî. Khi mét thµnh viªn chÕt cã thÓ dÉn ®Õn gi¶i thÓ c«ng ty.

C«ng ty hîp danh: Lµ c«ng ty ®èi nh©n tr¸ch nhiÖm v« h¹n. Çc thµnh

viªn liªn ®íi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ çc kho¶n nî cña c«ng ty. Lo¹i c«ng ty nµy

thÝch hîp víi çc thÓ nh©n, nhng nhiÒu khi çc ph¸p nh©n kinh doanh còng

cïng nhau thµnh lËp c«ng ty nµy.

C«ng ty hîp vèn: §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña c«ng ty nµy lµ cã 2 lo¹i héi

viªn kh«ng b×nh ®¼ng víi nhau, héi viªn xuÊt vèn vµ héi viªn qu¶n lý sö

dông vèn (héi viªn qu¶n trÞ).


18

Héi viªn qu¶n trÞ: Cã tr¸ch nhiÖm gièng nh çc thµnh viªn trong c«ng

ty hîp danh, liªn ®íi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ho¹t ®éng cña c«ng ty. Héi viªn

nµy ph¶i lµ mét doanh gia hoÆc lµ mét ph¸p nh©n kinh doanh.

Héi viªn xuÊt vèn: Kh«ng ph¶i lµ nhµ kinh doanh, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ

ho¹t ®éng cña c«ng ty trong ph¹m vi phÇn vèn gãp vµo c«ng ty, nhng l¹i tin

tëng vµo héi viªn qu¶n trÞ. Khi héi viªn xuÊt vèn qua ®êi th× c«ng ty nhÊt

thiÕt ph¶i gi¶i thÓ.

+ C«ng ty ®èi vèn: Lµ c«ng ty mµ trong ®ã ngêi tham gia kh«ng

quan t©m ®Õn møc ®é tin cËy cña çc thµnh viªn kh¸c, hä chØ quan t©m ®Õn

phÇn vèn gãp. PhÇn vèn gãp nµy cã thÓ chuyÓn nhîng hoÆc ®em mua b¸n

trªn thÞ trêng chøng kho¸n. L·i ®îc chia t¬ng øng víi phÇn vèn gãp vµ

chØ chÞu tr¸ch nhiÖm trong phÇn vèn gãp.

C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n: Lµ mét lo¹i c«ng ty hîp vèn hoÆc ®èi vèn.

§Æc ®iÓm:

+ Vèn cña c«ng ty ®îc chia ra tõng phÇn gäi lµ phÇn gãp vèn kh«ng

thÓ hiÖn díi h×nh thøc cæ phiÕu, ®îc nép ®ñ ngay tõ khi thµnh lËp c«ng ty.

+ ViÖc chuyÓn nhîng vèn gãp gi÷a çc thµnh viªn trong c«ng ty chØ

®îc thùc hiÖn khi cã sù nhÊt trÝ cña nhãm thµnh viªn ®¹i diÖn cho 3/4 sè

vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty.

+ TÊt c¶ çc thµnh viªn ®îc quyÒn tham gia vµo çc vÊn ®Ò chñ chèt

cña c«ng ty.

+ Sè lîng çc thµnh viªn trong c«ng ty thêng kh«ng ®«ng. NÕu c«ng

ty cã kh«ng qu¸ 11 thµnh viªn th× çc thµnh viªn tù ph©n c«ng nhau ®¶m

nhËn çc chøc tr¸ch qu¶n lý vµ kiÓm so¸t c«ng ty, cö mét ngêi trong sè hä

hoÆc thuª ngêi kh¸c lµm gi¸m ®èc. NÕu c«ng ty cã tõ 12 thµnh viªn trë lªn th×

ph¶i tiÕn hµnh çc ®¹i héi, bÇu ra Héi ®ång qu¶n trÞ vµ çc kiÓm so¸t viªn. Lóc

nµy, çc vÊn ®Ò chñ chèt cña c«ng ty do Héi ®ång qu¶n trÞ quyÕt ®Þnh.

C«ng ty cæ phÇn: Lµ lo¹i c«ng ty ®èi vèn trong ®ã çc thµnh viªn (cæ ®«ng)

cã cæ phÇn vµ chØ chÞu tr¸ch nhiÖm ®Õn hÕt gi¸ trÞ nh÷ng cæ phÇn mµ m×nh cã.

§Æc ®iÓm:

+ Vèn cña c«ng ty ®îc chia thµnh nhiÒu phÇn b»ng nhau gäi lµ cæ

phÇn. Çc cæ phÇn ®îc x¸c ®Þnh b»ng çc chøng kho¸n gäi lµ cæ phiÕu.


19

+ C«ng ty ®îc ph¸t hµnh çc lo¹i cæ phiÕu (ghi tªn hoÆc kh«ng ghi

tªn) vµ tr¸i phiÕu. Çc cæ phiÕu kh«ng ghi tªn ®îc chuyÓn nhîng tù do.

Çc cæ phiÕu ghi tªn chØ ®îc chuyÓn nhîng nÕu cã sù ®ång ý cña Héi

®ång qu¶n trÞ, sè cæ phiÕu tèi thiÓu mµ çc thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ ph¶i

cã kh«ng ®îc chuyÓn nhîng trong suèt thêi gian t¹i chøc vµ trong thêi h¹n

2 n¨m kÓ tõ ngµy th«i gi÷ chøc thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ.

+ Sè thµnh viªn cña c«ng ty cæ phÇn thêng rÊt ®«ng vµ kh«ng ®îc díi 3.

+ Héi ®ång qu¶n trÞ vµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh qu¶n lý c«ng ty theo h×nh thøc:

§¹i héi cæ ®«ng lµ c¬ quan quyÕt ®Þnh cao nhÊt cña c«ng ty. §¹i héi

cæ ®«ng thµnh lËp ph¶i cã nhãm cæ ®«ng ®¹i diÖn cho Ýt nhÊt 3/4 sè vèn ®iÒu

lÖ cña c«ng ty vµ biÓu quyÕt theo ®a sè.

Héi ®ång qu¶n trÞ lµ c¬ quan qu¶n lý cña c«ng ty (gåm tõ 3 ®Õn 12

thµnh viªn) cã quyÒn nh©n danh c«ng ty ®Ó quyÕt ®Þnh mäi vÊn ®Ò liªn quan

®Õn môc ®Ých, quyÒn lîi cña c«ng ty. Héi ®ång qu¶n trÞ cö ra mét ngêi lµm

chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ (cã thÓ kiªm tæng gi¸m ®èc). Trong trêng hîp

chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ kh«ng kiªm tæng gi¸m ®èc th× cã thÓ cö mét

ngêi trong sè çc thµnh viªn cßn l¹i cña Héi ®ång qu¶n trÞ hoÆc thuª ngêi

kh¸c lµm gi¸m ®èc ®iÒu hµnh.

- Hîp t¸c x·

Kh¸i niÖm: Hîp t¸c x· lµ tæ chøc kinh tÕ tù chñ do nh÷ng ngêi lao ®éng

cã nhu cÇu, lîi Ých chung tù nguyÖn cïng gãp vèn, gãp søc lËp ra, theo quy ®Þnh

cña ph¸p luËt ®Ó ph¸t huy søc m¹nh cña tËp thÓ vµ cña tõng x· viªn, nh»m gióp

nhau thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ h¬n çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô vµ

c¶i thiÖn ®êi sèng, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc.

1.4.2. Ph©n lo¹i doanh nghiÖp c¨n cø vµo quy m«

- Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ quy m«:

+ Tæng gi¸ trÞ s¶n lîng

+ Tæng sè vèn

+ Tæng doanh thu

+ Sè lîng lao ®éng

+ Tæng møc l·i mét n¨m


20

Dùa vµo c¸c chØ tiªu trªn, ngêi ta chia doanh nghiÖp thµnh: Doanh

nghiÖp quy m« lín, doanh nghiÖp quy m« võa vµ doanh nghiÖp quy m« nhá.

1.5 Địa vị pháp lý của các loại hình doanh nghiệp

Bảng 1.1 Các yếu tố phân biệt dạng pháp lý các loại hình doanh nghiệp

TT Dạng pháp lý

đặc trưng DN tư nhân Cty TNHH Cty cổ phần

1 Số thành viên

tối thiểu

1 1 hoặc 2 3

2 Số thành viên

tối đa

1 50 Không giới hạn

3 Trách nhiệm Chủ doanh

nghiệp chịu

trách nhiệm vô

hạn với các

nghĩa vụ tài

chính của

doanh nghiệp

Các thành viên chịu trách nhiệm

hữu hạn tương ứng với phần vốn

góp.

4 Người quản lý Chủ doanh

nghiệp, nhà

quản lý được

thuê

- Hội đồng

thành viên

- Giám đốc điều

hành ( từ các

thành viên hoặc

thuê)

- Đại hội cổ

đông

- Hội đồng quản

trị

- Giám đốc điều

hành (từ các

thành viên hoặc

thuê)

5 Giám sát công

việc

Chủ sở hữu

doanh nghiệp

- Các thành

viên

- Ban kiểm soát

- Đại hội cổ

đông

- Ban kiểm soát

6 Chuyển nhượng

vốn góp

Hoàn toàn tự do Phải đạt được

sự nhất trí của

số thành viên

đại diện cho ¾

Hoàn toàn tự do

(trừ một số

trường hợp đặc

biệt)


21

số vốn điều lệ.

Ch¬ng 2

CÊp qu¶n trÞ, chøc n¨ng vµ lÜnh vùc

qu¶n trÞ doanh nghiÖp

* Môc ®Ých: N¾m ®îc çc kh¸i niÖm, b¶n chÊt, çc chøc n¨ng vµ lÜnh

vùc cña qu¶n trÞ doanh nghiÖp; mèi quan hÖ gi÷a chøc n¨ng vµ lÜnh vùc qu¶n trÞ.

2.1. CÊp qu¶n trÞ

Lao ®éng trong doanh nghiÖp ®îc chia thµnh 2 lo¹i: lao ®éng trùc

tiÕp vµ lao ®éng gi¸n tiÕp. Bé m¸y ®iÒu hµnh doanh nghiÖp lµ lao ®éng gi¸n

tiÕp, lao ®éng qu¶n lý vµ tÊt c¶ nh÷ng ngêi chØ huy trong bé m¸y ®iÒu hµnh

doanh nghiÖp ®Òu gäi lµ qu¶n trÞ viªn.

- Qu¶n trÞ viªn hµng ®Çu (qu¶n trÞ viªn cÊp cao): Bao gåm gi¸m ®èc,

çc phã gi¸m ®èc phô tr¸ch tõng phÇn viÖc, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ®êng lèi,

chiÕn lîc, çc c«ng t¸c tæ chøc hµnh chÝnh tæng hîp cña doanh nghiÖp.

NhiÖm vô:

+ X¸c ®Þnh môc tiªu, ph¬ng híng s¶n xuÊt kinh doanh cho doanh

nghiÖp.

+ X©y dùng bé m¸y qu¶n trÞ doanh nghiÖp: Phª duyÖt vÒ c¬ cÊu tæ

chøc, ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng vµ çc vÊn ®Ò nh©n sù (tuyÓn dông, lùa chän

qu¶n trÞ viªn cÊp díi, giao tr¸ch nhiÖm, uû quyÒn, th¨ng cÊp …).

+ Phèi hîp çc ho¹t ®éng cña çc bªn cã liªn quan.

+ X¸c ®Þnh nguån lùc vµ ®Çu t kinh phÝ cho çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt

kinh doanh cña doanh nghiÖp.

+ QuyÕt ®Þnh çc biÖn ph¸p kiÓm tra, kiÓm so¸t nh chÕ ®é b¸o ço,

kiÓm tra, thanh tra, ®Þnh gi¸, kh¾c phôc hËu qu¶.

+ ChÞu tr¸ch nhiÖm hoµn toµn vÒ mçi quyÕt ®Þnh mµ m×nh ®a ra.

+ B¸o ço tríc Héi ®ång qu¶n trÞ vµ §¹i héi c«ng nh©n viªn chøc.

- Qu¶n trÞ viªn trung gian (qu¶n trÞ viªn thõa hµnh): Lµ ngêi ®øng

®Çu mét ngµnh (hay bé phËn). Hä cã nhiÖm vô chØ ®¹o thùc hiÖn ph¬ng


22

híng, ®êng lèi cña qu¶n trÞ viªn hµng ®Çu vµ lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm

duy nhÊt tríc qu¶n trÞ viªn hµng ®Çu. Qu¶n trÞ viªn trung gian bao gåm çc

trëng, phã çc phßng, ban; qu¶n ®èc ph©n xëng …

NhiÖm vô cña çc qu¶n trÞ viªn trung gian:

+ Nghiªn cøu, n¾m v÷ng nh÷ng quyÕt ®Þnh cña qu¶n trÞ viªn hµng ®Çu.

+ X©y dùng çc kÕ ho¹ch vµ ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng, ®a ra m« h×nh

tæ chøc phï hîp.

+ Lùa chän vµ ®Ò b¹t nh÷ng ngêi cã kh¶ n¨ng vµo nh÷ng c«ng viÖc

phï hîp, chän nh©n viªn kiÓm tra, kiÓm so¸t.

+ Giao c«ng viÖc cô thÓ cho tõng nh©n viªn.

+ Dù trï kinh phÝ tr×nh cÊp trªn phª duyÖt.

+ Thêng xuyªn rµ so¸t kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ tõng c«ng viÖc, n¾m ®îc

tiÕn ®é thùc hiÖn c«ng viÖc, ph¸t hiÖn kÞp thêi çc ¸ch t¾c vµ gi¶i quyÕt.

+ B¸o ço kÞp thêi víi qu¶n trÞ viªn hµng ®Çu vÒ kÕt qu¶ vµ nh÷ng

víng m¾c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô.

- Qu¶n trÞ viªn c¬ së: Gåm nh÷ng ngêi thùc thi nh÷ng c«ng viÖc rÊt

cô thÓ.

NhiÖm vô:

+ HiÓu râ c«ng viÖc m×nh phô tr¸ch, phÊn ®Êu hoµn thµnh nhiÖm vô

®óng kÕ ho¹ch, tiÕn tr×nh, tiªu chuÈn quy ®Þnh vÒ sè lîng vµ chÊt lîng.

+ Lu«n t×m çch c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p lµm viÖc, rÌn luyÖn tinh thÇn kû

luËt lao ®éng tù gi¸c.

+ RÌn luyÖn tÝnh tËp thÓ vµ thãi quen lao ®éng theo t¸c phong ®¹i

c«ng nghiÖp.

+ B¸o ço, xin ý kiÕn chØ ®¹o kÞp thêi cña qu¶n trÞ viªn cÊp trªn.

2.2. Chøc n¨ng qu¶n trÞ

2.2.1. Kh¸i niÖm chøc n¨ng qu¶n trÞ

Chøc n¨ng qu¶n trÞ lµ nh÷ng ho¹t ®éng riªng biÖt cña qu¶n trÞ, thÓ

hiÖn nh÷ng ph¬ng thøc t¸c ®éng cña qu¶n trÞ viªn ®Õn çc lÜnh vùc qu¶n trÞ

trong doanh nghiÖp.

Qu¶n trÞ viªn

Môc tiªu


23

Çc chøc

n¨ng qu¶n trÞ

Ph¬ng thøc

t¸c ®éng

Çc lÜnh vùc

qu¶n trÞ

S¬ ®å 2.1. Kh¸i qu¸t ho¹t ®éng qu¶n trÞ

2.2.2. Ph©n lo¹i chøc n¨ng qu¶n trÞ

* Çch ph©n lo¹i cña Henry Fayol

Fayol chia qu¸ tr×nh qu¶n trÞ cña doanh nghiÖp thµnh 5 chøc n¨ng :

- Dù kiÕn: §Ó doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cÇn ®a ra mét

ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng, mét kÕ ho¹ch nhÊt ®Þnh nh»m x¸c ®Þnh râ: S¶n xuÊt

çi g× ? S¶n xuÊt b»ng çch nµo ? B¸n cho ai ? Víi nguån Tµi chÝnh nµo ?

- Tæ chøc: Tæ chøc mét doanh nghiÖp tøc lµ trang bÞ tÊt c¶ nh÷ng g×

cÇn cho ho¹t ®éng cña nã: vèn, m¸y mãc, nh©n viªn, nguyªn vËt liÖu…

- Phèi hîp: Lµ lµm cho çc ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®îc nhÞp

nhµng, ¨n khíp nh»m t¹o ra sù dÔ dµng vµ hiÖu qu¶ cao trong c«ng viÖc.

- ChØ huy: Lµ lµm cho çc bé phËn ho¹t ®éng.

- KiÓm tra: Lµ xem çc qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cã ®óng víi kÕ ho¹ch,

môc tiªu ®· ®Ò ra hay kh«ng, ph¸t hiÖn çc vÊn ®Ò trôc trÆc vµ ®a ra çch

gi¶i quyÕt.

* Çch ph©n lo¹i cña L.Gulick vµ L.urwich

N¨m 1937, trong cuèn “LuËn cø vÒ khoa häc qu¶n trÞ” , hai nhµ khoa

häc L.Gulick vµ L.Urwich ®· ph¸t triÓn hÖ thèng cña Fayol thµnh 7 chøc

n¨ng qu¶n trÞ ®îc viÕt t¾t lµ POSDCORB.

So víi çch ph©n lo¹i cña Fayol th× çch ph©n lo¹i nµy thÓ hiÖn tÝnh kÕ

thõa vµ ph¸t triÓn râ rÖt, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn 2 nh©n tè quan träng ®· ¶nh

hëng trùc tiÕp ®Õn çch ph©n lo¹i cña 2 «ng, ®ã lµ:

- Sù h×nh thµnh çc tËp ®oµn doanh nghiÖp dÉn ®Õn viÖc ph¶i ®æi míi

vÊn ®Ò tæ chøc, ®Æc biÖt lµ viÖc tuyÓn dông çc nh©n viªn qu¶n trÞ cã häc vÊn

vµo çc vÞ trÝ cao.

- Sù th©m nhËp cña giíi ng©n hµng vµo ho¹t ®éng cña çc doanh

nghiÖp víi t çch lµ çc qu¶n trÞ viªn cao cÊp.

ChÝnh v× thÕ, 2 «ng ®· chia nhá chøc n¨ng tæ chøc thµnh tæ chøc vµ

nh©n sù, chøc n¨ng kiÓm tra thµnh b¸o ço vµ ng©n s¸ch.

- ý nghÜa cña viÖc ph©n chia çc chøc n¨ng qu¶n trÞ:


24

+ Lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh çc kü n¨ng qu¶n trÞ vµ ®µo t¹o nghÒ qu¶n trÞ.

+ Lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh hÖ chØ huy trùc tuyÕn vµ hÖ qu¶n lý chøc n¨ng.

2.2.3. Néi dung c¬ b¶n cña çc chøc n¨ng qu¶n trÞ

- Ho¹ch ®Þnh: Lµ chøc n¨ng ®Çu tiªn trong tiÕn tr×nh qu¶n trÞ, bao

gåm: x¸c ®Þnh môc tiªu, x©y dùng chiÕn lîc tæng thÓ, thiÕt lËp mét hÖ thèng

çc kÕ ho¹ch ®Ó phèi hîp çc ho¹t ®éng.

- Tæ chøc: Bao gåm viÖc x¸c ®Þnh çc viÖc ph¶i lµm, ai sÏ ph¶i lµm çc

viÖc ®ã, phèi hîp çc c«ng viÖc l¹i víi nhau nh thÕ nµo, bé phËn nµo cÇn

ph¶i ®îc thµnh lËp, quan hÖ ph©n c«ng vµ tr¸ch nhiÖm gi÷a çc bé phËn ®ã

vµ hÖ thèng quyÒn hµnh trong tæ chøc.

- ChØ huy: C«ng viÖc trong tæ chøc cÇn ph¶i cã ngêi thùc hiÖn. ViÖc

thiÕt lËp quyÒn hµnh vµ sö dông quyÒn hµnh ®Ó giao viÖc cho nh©n viªn, ra

néi quy, quy chÕ lµm viÖc, uû quyÒn cho thuéc cÊp, ®éng viªn nh©n viªn ….

lµ chøc n¨ng thø 3 cña çc nhµ qu¶n trÞ.

- Phèi hîp: Chøc n¨ng nµy bao gåm: phèi h¬p theo chiÒu däc (phèi

hîp gi÷a çc cÊp qu¶n trÞ) vµ phèi hîp theo chiÒu ngang (phèi hîp gi÷a çc

chøc n¨ng vµ lÜnh vùc qu¶n trÞ).

- KiÓm tra: C«ng t¸c kiÓm tra bao gåm viÖc x¸c ®Þnh th«ng tin vÒ

thµnh qu¶ thùc tÕ, so s¸nh víi thµnh qu¶ kú väng, tiÕn hµnh çc biÖn ph¸p

söa ch÷a nÕu cã sai lÖch nh»m ®¶m b¶o tæ chøc ®ang ®i ®óng híng.

2.3. LÜnh vùc qu¶n trÞ

2.3.1. Kh¸i niÖm vÒ lÜnh vùc qu¶n trÞ

LÜnh vùc qu¶n trÞ trong doanh nghiÖp ®îc hiÓu nh çc ho¹t ®éng

qu¶n trÞ khi ®îc s¾p xÕp trong mét bé phËn nµo ®ã. ë çc bé phËn nµy cã

ngêi chØ huy vµ liªn quan ®Õn viÖc ra quyÕt ®Þnh qu¶n trÞ.

LÜnh vùc qu¶n trÞ lµ çc ho¹t ®éng qu¶n trÞ ®îc thiÕt lËp trong çc bé

phËn cã tÝnh chÊt tæ chøc (nh phßng, ban) vµ ®îc ph©n cÊp, ph©n quyÒn

trong viÖc ra quyÕt ®Þnh qu¶n trÞ.

NÕu nh çc chøc n¨ng qu¶n trÞ lµ çc ho¹t ®éng trong mét qu¸ tr×nh

qu¶n trÞ, th× çc lÜnh vùc qu¶n trÞ lµ çc tæ chøc ®Ó thùc hiÖn çc ho¹t ®éng

kinh doanh cô thÓ. Çc chøc n¨ng qu¶n trÞ ®îc x¸c ®Þnh mang tÝnh chÊt


25

nguyªn lý trong khi çc lÜnh vùc qu¶n trÞ ®îc g¾n chÆt víi çc ®iÒu kiÖn

kinh doanh cô thÓ cña tõng doanh nghiÖp.

2.3.2. Ph©n lo¹i çc lÜnh vùc qu¶n trÞ trong doanh nghiÖp

Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp, cã thÓ ph©n

ra thµnh 8 lÜnh vùc qu¶n trÞ nh sau:

- LÜnh vùc vËt t gåm çc nhiÖm vô: Ph¸t hiÖn çc nhu cÇu vËt t, tÝnh

to¸n vËt t tån kho, mua s¾m vËt t, nhËp kho vµ b¶o qu¶n vµ cÊp ph¸t vËt t.

- LÜnh vùc s¶n xuÊt gåm toµn bé çc ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt c«ng

nghiÖp trªn c¬ së phèi hîp çc yÕu tè lao ®éng, t liÖu lao ®éng vµ ®èi tîng

lao ®éng ®· cã ®Ó chÕ biÕn thµnh s¶n phÈm hµng ho¸ hoÆc thùc hiÖn çc dÞch

vô. Nã bao gåm çc lÜnh vùc: Ho¹ch ®Þnh ch¬ng tr×nh, x©y dùng kÕ ho¹ch

s¶n xuÊt, ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh chÕ biÕn, kiÓm tra chÊt lîng, gi÷ g×n b¶n

quyÒn, bÝ quyÕt, kiÓu d¸ng…vµ ph¸t huy s¸ng chÕ cña mäi thµnh viªn.

- LÜnh vùc marketing gåm çc nhiÖm vô: Thu thËp çc th«ng tin vÒ thÞ

trêng; ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch s¶n phÈm, chÝnh s¸ch gi¸ c¶, chÝnh s¸ch ph©n

phèi, chÝnh s¸ch hç trî tiªu thô.

- LÜnh vùc nh©n sù gåm çc nhiÖm vô: LËp kÕ ho¹ch nh©n sù, tuyÓn

dông nh©n sù, bè trÝ nh©n sù, ®¸nh gi¸ nh©n sù, ph¸t triÓn nh©n viªn vµ thï

lao. Qu¶n lý nh©n sù th«ng qua hå x¬ d÷ liÖu nh©n sù, qua thèng kª ho¹t

®éng cña nh©n viªn vµ hç trî ®êi sèng.

- LÜnh vùc tµi chÝnh vµ kÕ to¸n:

+ LÜnh vùc tµi chÝnh gåm çc nhiÖm vô: T¹o vèn, sö dông vèn vµ qu¶n

lý vèn (chñ yÕu lµ qu¶n lý sù lu th«ng, thanh to¸n vµ çc quan hÖ tÝn dông).

+ LÜnh vùc kÕ to¸n gåm çc nhiÖm vô: KÕ to¸n sæ s¸ch, tÝnh to¸n chi

phÝ - kÕt qu¶, x©y dùng çc b¶ng c©n ®èi, tÝnh to¸n lç l·i…

- LÜnh vùc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn gåm cã çc nhiÖm vô: Thùc hiÖn

çc nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn cøu øng dông, ®a çc tiÕn bé khoa häc vµ ¸p

dông, thÈm ®Þnh hiÖu qu¶ cña çc tiÕn bé kü thuËt ®îc ¸p dông.

- LÜnh vùc tæ chøc vµ th«ng tin:

+ LÜnh vùc tæ chøc gåm çc nhiÖm vô: Tæ chøc çc dù ¸n, ph¸t triÓn

vµ c¶i tiÕn bé m¸y tæ chøc cho doanh nghiÖp, tæ chøc tiÕn tr×nh ho¹t ®éng

toµn bé doanh nghiÖp.


26

+ LÜnh vùc th«ng tin gåm çc nhiÖm vô: X©y dùng kÕ ho¹ch vÒ çc

th«ng tin liªn quan cho doanh nghiÖp, chän läc vµ sö lý th«ng tin, kiÓm tra

vµ gi¸m s¸t th«ng tin.

- LÜnh vùc hµnh chÝnh ph¸p chÕ vµ çc dÞch vô chung gåm cã çc

nhiÖm vô: Thùc hiÖn çc mèi quan hÖ ph¸p lý trong vµ ngoµi doanh nghiÖp,

tæ chøc çc ho¹t ®éng quÇn chóng trong doanh nghiÖp, çc ho¹t ®éng hµnh

chÝnh vµ phóc lîi doanh nghiÖp.


27

Ch¬ng 3

Ho¹ch ®Þnh ch¬ng tr×nh

qu¶n trÞ doanh nghiÖp

* Môc tiªu: N¾m ®îc mèi quan hÖ gi÷a çc ho¹t ®éng qu¶n trÞ vµ néi

dung, quy tr×nh ho¹ch ®Þnh mét ch¬ng tr×nh qu¶n trÞ trong doanh nghiÖp.

3.1. Ho¹ch ®Þnh môc tiªu cña doanh nghiÖp

3.1.1. Kh¸i niÖm, vai trß vµ néi dung cña ho¹ch ®Þnh môc tiªu

Kh¸i niÖm:

- Ho¹ch ®Þnh lµ qu¸ tr×nh chuÈn bÞ ®èi phã víi nh÷ng sù thay ®æi vµ

tÝnh kh«ng ch¾c ch¾n b»ng viÖc dù tÝnh nh÷ng çch thøc hµnh ®éng trong

t¬ng lai.

- Môc tiªu lµ kÕt qu¶ cña çc quyÕt ®Þnh, nã lµ sù diÔn t¶ mét t×nh

tr¹ng mong muèn trong t¬ng lai cña doanh nghiÖp.

- Môc tiªu lµ sù cam kÕt cô thÓ ®èi víi sù thùc hiÖn c«ng viÖc tíi mét

kÕt qu¶ cã thÓ ®o lêng ®îc trong mét kho¶ng thêi gian ®· x¸c ®Þnh.

Vai trß cña môc tiªu:

- Lµ kim chØ nam ®Þnh híng cho mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp

trong mét hÖ thèng thèng nhÊt.

- Lµ c¨n cø ®Ó khai th¸c, sö dông tèi ®a çc nguån lùc.

- Lµ chuÈn mùc ®Ó ®o lêng, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña doanh

nghiÖp vµ cña tõng bé phËn.

- Thóc ®Èy viÖc thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt gi÷a çc bé phËn, çc ç

nh©n trong doanh nghiÖp.

- T¹o ®éng lùc thóc ®Èy ngêi lao ®éng lµm viÖc.

Néi dung cña ho¹ch ®Þnh môc tiªu:

+ X¸c ®Þnh môc tiªu

+ Ph©n tÝch môc tiªu

+ Ho¹ch ®Þnh môc tiªu


28

3.1.2. X¸c ®Þnh hÖ thèng môc tiªu cña doanh nghiÖp

Cã nhiÒu çch x¸c ®Þnh hÖ thèng môc tiªu cña doanh nghiÖp tuú thuéc

vµo çch tiÕp cËn môc tiªu.

- Theo çch tiÕp cËn cã tÝnh chÊt thø bËc

+ Môc tiªu bao trïm (mang tÝnh chiÕn lîc): §îc ho¹ch ®Þnh bëi

qu¶n trÞ viªn cÊp cao, lµ môc tiªu mang tÝnh ®Þnh híng, tæng thÓ.

+ Môc tiªu trung gian (manh tÝnh chiÕn thuËt): §îc ho¹ch ®Þnh bëi

qu¶n trÞ viªn cÊp trung gian. Nã lµ bé phËn cÊu thµnh cña môc tiªu bao trïm

vµ ®îc cô thÓ ho¸ ë tõng lÜnh vùc, trong kho¶ng thêi gian ng¾n h¬n, mang

tÝnh thÝch øng, øng xö cña doanh nghiÖp.

+ Môc tiªu ®iÒu kiÖn (mang tÝnh t¸c nghiÖp): Lµ nh÷ng môc tiªu rÊt cô

thÓ ë tõng lÜnh vùc, tõng chøc n¨ng ®Ó tõ ®ã thùc hiÖn çc môc tiªu trung

gian, môc tiªu bao trïm.

- Theo çch tiÕp cËn víi thêi gian

+ Môc tiªu dµi h¹n (tõ 3 n¨m trë lªn)

+ Môc tiªu trung h¹n (tõ 1-3 n¨m)

+ Môc tiªu ng¾n h¹n (díi 1 n¨m)

- Theo çch tiÕp cËn víi çc néi dung cña mét qu¸ tr×nh kinh doanh

+ Môc tiªu mang tÝnh chÊt tiÒn tÖ: liªn quan vµ ®o lêng ®îc b»ng

tiÒn (t¨ng lîi nhuËn, doanh thu, h¹ chi phÝ, t¨ng kh¶ n¨ng chi tr¶, b¶o toµn

vèn kinh doanh...).

+ Môc tiªu kh«ng mang tÝnh chÊt tiÒn tÖ (t¨ng tû träng thÞ phÇn, sù

ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp, søc m¹nh vµ uy lùc cña cña doanh nghiÖp, sù

®éc lËp, phôc vô kh¸ch hµng, c¶i tiÕn chÊt lîng… ).

- Theo çch tiÕp cËn vÒ çc lÜnh vùc cña doanh nghiÖp

+ Môc tiªu kinh tÕ (môc tiªu lîi nhuËn, môc tiªu ph¸t triÓn doanh

nghiÖp, môc tiªu s¶n xuÊt khèi lîng hµng ho¸ vµ dÞch vô tèi ®a nh»m tho¶

m·n çc yªu cÇu cña x· héi).

+ Môc tiªu chÝnh trÞ.

+ Môc tiªu v¨n ho¸-x· héi.

+ Môc tiªu b¶o vÖ m«i trêng.


29

3.1.3. Ph©n tÝch hÖ thèng môc tiªu cña doanh nghiÖp

Khi ph©n tÝch hÖ thèng môc tiªu cña doanh nghiÖp, nhµ qu¶n trÞ cÇn

nhËn thøc râ mèi t¬ng quan trong quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a çc môc tiªu trong

mét hÖ thèng. Cã 3 khuynh híng t¸c ®éng:

- Khuynh híng ®ång thuËn: ViÖc thùc hiÖn môc tiªu nµy ®ång nghÜa

víi viÖc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn çc môc tiªu kh¸c. Do ®ã, doanh nghiÖp

cÇn nç lùc khai th¸c lo¹i môc tiªu nµy.

- Khuynh híng ®èi nghÞch: ViÖc thùc hiÖn môc tiªu nµy cã thÓ lµm

thÊt b¹i çc môc tiªu kh¸c.

- Khuynh híng ®éc lËp (v« can):ViÖc thùc hiÖn môc tiªu nµy kh«ng

¶nh hëng ®Õn viÖc thùc hiÖn çc môc tiªu kh¸c.

3.1.4. Ho¹ch ®Þnh môc tiªu

- Yªu cÇu khi ho¹ch ®Þnh môc tiªu:

+ CÇn ph©n tÝch mét çch khoa häc çc nh©n tè t¸c ®éng, ®Æc biÖt lµ

ph©n tÝch çc yÕu tè néi bé, m«i trêng ngµnh vµ çc m«i trêng quèc tÕ.

+ X¸c ®Þnh ®óng ®¾n çc môc tiªu bao trïm, môc tiªu trung gian vµ

môc tiªu ®iÒu kiÖn.

+ X¸c ®Þnh sè lîng môc tiªu phï hîp víi tõng thêi kú kinh doanh,

ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a çc môc tiªu.

+ X¸c ®Þnh ®óng ®¾n thø bËc môc tiªu vµ thêi h¹n thùc hiÖn môc tiªu.

+ CÇn cè g¾ng cô thÓ ho¸ çc môc tiªu ®Ó dÔ so s¸nh, ph©n tÝch t×nh

h×nh thùc hiÖn môc tiªu.

Çc môc tiªu ®· chän

Néi dung çc

môc tiªu

Çc tham sè

ph¶n ¸nh

Thêi h¹n

thùc hiÖn TÝnh thø bËc

… … … …

3.2. Dù th¶o chiÕn lîc doanh nghiÖp

ChiÕn lîc ®îc hiÓu lµ nh÷ng ®Þnh híng kinh doanh, nh÷ng ph¬ng

ph¸p hay sù lùa chän vµ çc kh¶ n¨ng ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò kinh doanh

®Æt ra. §ã lµ mét sù chuÈn bÞ thÊu ®¸o vµ dµi h¹n cña qu¶n trÞ doanh nghiÖp

cho nh÷ng vÊn ®Ò cã thÓ x¶y ra trong t¬ng lai.


30

S¬ ®å 5.1. Quy tr×nh dù th¶o chiÕn lîc míi cña doanh nghiÖp

3.2.1. Çc ®Þnh híng quan ®iÓm cña l·nh ®¹o vµ çc chuyªn gia

Çc quan ®iÓm nµy cã thÓ dÉn tíi nh÷ng thay ®æi mang tÝnh c¨n b¶n

cña doanh nghiÖp. Quan ®iÓm ®ã xoay quanh ®Þnh híng vÒ hiÖu qu¶ ®¹t

®îc, ®Þnh híng vÒ ph¬ng thøc s¶n xuÊt (chuyªn m«n ho¸ hay ®a d¹ng

Çc yªu cÇu ®Æt ra

Sù thay ®æi çc gi¸ trÞ

ChiÕn lîc hiÖn cã

Nh÷ng thay ®æi dù ®o¸n

§Þnh híng quan ®iÓm cña çc chuyªn gia

§Þnh híng quan ®iÓm cña l·nh ®¹o

Çc chiÕn lîc Portfolio

Nh÷ng ®Þnh híng chÝnh

Çc chiÕn lîc lÜnh vùc

Çc chiÕn lîc chÝnh

ChiÕn lîc míi

Çc chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p

Ph©n tÝch m«i trêng kinh doanh (ph©n tÝch

c¬ héi vµ rñi ro)

C«ng nghÖ míi Sù b·o hoµ m«i trêng

Ph©n tÝch doanh nghiÖp (ph©n tÝch

m¹nh vµ yÕu)


31

ho¸ s¶n phÈm), ®Þnh híng chiÕn lîc thÞ trêng (phßng thñ, tÊn c«ng, rót

lui), çc triÕt lý trong x©y dùng v¨n ho¸ doanh nghiÖp.

3.2.2. Çc ®Þnh híng chñ yÕu

Çc ®Þnh híng chñ yÕu thêng tËp trung vµo 3 híng sau:

- §Þnh híng môc tiªu:

+ C¶i tiÕn tiªu chuÈn chÊt lîng th«ng qua çc ph¸t minh míi.

+ T¨ng thÞ phÇn th«ng qua viÖc h¹ gi¸ ®¸ng kÓ.

- Çc chiÕn lîc øng xö mang tÝnh ®Þnh híng:

+ ChiÕn lîc tõ bá (rót lui khái mét thÞ trêng).

+ ChiÕn lîc thÝch øng (tiÕp cËn víi mét thÞ trêng).

+ ChiÕn lîc cè thñ (quyÕt t©m trô l¹i mét thÞ trêng).

+ ChiÕn lîc chiÕm lÜnh (trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp).

+ ChiÕn lîc liªn kÕt (liªn kÕt däc, ngang).

+ ChiÕn lîc tËp trung (hîp nhÊt thµnh çc h·ng, tËp ®oµn lín).

+ ChiÕn lîc quèc tÕ ho¸ (liªn minh chiÕn lîc víi h·ng níc ngoµi).

- Çc ®Þnh híng chiÕn lîc vÒ c¬ cÊu:

+ Thµnh lËp c¬ së míi (xÝ nghiÖp hay chi nh¸nh…).

+ §æi míi h×nh thøc tæ chøc doanh nghiÖp (tõ c«ng ty TNHH sang

c«ng ty cæ phÇn ...).

+ Th¨m dß çc vÞ thÕ míi (ë níc ngoµi…).

3.2.3. Çc chiÕn lîc chñ yÕu

Çc chiÕn lîc chñ yÕu cña doanh nghiÖp thêng ®îc ho¹ch ®Þnh

theo 4 b×nh diÖn chÝnh cña qu¸ tr×nh kinh doanh, gåm:

- ChiÕn lîc kinh tÕ (chiÕn lîc ph¸t triÓn thÞ trêng, chiÕn lîc s¶n

phÈm, chiÕn lîc marketing hçn hîp, chiÕn lîc mua s¾m, tuyÓn dông, chiÕn

lîc quy m«, chiÕn lîc kh¸c biÖt ho¸ s¶n phÈm, chiÕn lîc “ lµm tæ” ... ).

+ ChiÕn lîc quy m«: Khi doanh nghiÖp t¨ng quy m« s¶n xuÊt, gi¸

thµnh trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm sÏ gi¶m, tõ ®ã t¹o kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ

gi¸ c¶ cho doanh nghiÖp.

+ ChiÕn lîc kh¸c biÖt ho¸ s¶n phÈm: §Ó gi¶m viÖc c¹nh tranh vÒ gi¸

b¸n víi çc ®èi thñ kh¸c, t¹o ®iÒu kiÖn trong viÖc ®Þnh gi¸ riªng cho s¶n


32

phÈm cña m×nh nh»m thu ®îc lîi nhuËn cao. Sù kh¸c biÖt ë ®©y cã thÓ lµ vÒ

kiÓu d¸ng, nh·n hiÖu, chÊt lîng hoÆc lµ çc dÞch vô sau b¸n hµng ...

+ ChiÕn lîc “ lµm tæ” : Chän mét ®o¹n thÞ trêng cã kh¶ n¨ng chiÕm

lÜnh ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh.

- ChiÕn lîc tµi chÝnh: TËp trung vµo çc vÊn ®Ò lín nh kh¶ n¨ng

thanh to¸n, chiÕn lîc sö dông lîi nhuËn, chiÕn lîc khÊu hao, t¹o vèn vµ

®Çu t…

- ChiÕn lîc cã tÝnh chÊt kinh tÕ-x· héi (chiÕn lîc vÒ linh ho¹t chç

lµm viÖc, chiÕn lîc tiÒn l¬ng, chiÕn lîc khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng …).

- ChiÕn lîc lîc vÒ qu¶n trÞ (vÒ tæ chøc doanh nghiÖp, vÒ qu¶n trÞ con

ngêi, vÒ c¬ cÊu doanh nghiÖp ... ).

3.2.5. Çc chiÕn lîc lÜnh vùc

Lµ çc chiÕn lîc ®îc sö dông cho tõng lÜnh vùc kinh doanh cô thÓ

cña doanh nghiÖp, bao gåm:

- ChiÕn lîc vÒ lÜnh vùc marketing gåm: chiÕn lîc gi÷ v÷ng thÞ

trêng, ph¸t triÓn thÞ trêng, chiÕn lîc s¶n phÈm míi, chiÕn lîc tiªu thô…

- ChiÕn lîc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ®Ò cËp ®Õn çc vÊn ®Ò nh tiÕn

bé kü thuËt, ph¸t triÓn s¸ng kiÕn, thu thËp ý tëng míi, luËt b¶o hé quyÒn

ph¸t minh s¸ng chÕ hay t¨ng cêng tr¸ch nhiÖm ®èi víi s¶n phÈm.

- ChiÕn lîc vÒ s¶n xuÊt bao gåm: chiÕn lîc hoµn thiÖn qu¸ tr×nh s¶n

xuÊt, khai th¸c tiÒm n¨ng c«ng nh©n, chiÕn lîc t¨ng gi¶m n¨ng lùc s¶n xuÊt,

®iÒu khiÓn b»ng m¸y ®iÖn tö…

- ChiÕn lîc vÒ mua s¾m vËt t bao gåm: chiÕn lîc “ph©n tÝch

ABC” , chiÕn lîc dù tr÷, cÊp ph¸t, liªn kÕt víi nhµ cung cÊp tæ chøc mua…

- ChiÕn lîc nh©n sù: ph¸t huy s¸ng kiÕn, linh ho¹t ho¸ tæ chøc lao

®éng, chiÕn lîc n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ chi phÝ nh©n c«ng, c¶i tiÕn thï lao

lao ®éng …

- ChiÕn lîc tµi chÝnh: æn ®Þnh kh¶ n¨ng thanh to¸n, chiÕn lîc tù ®Çu

t tõ lîi nhuËn, chiÕn lîc ®Çu t ra ngoµi hîp lý, chiÕn lîc t¨ng vèn tù cã,

lo¹i bá çc rñi ro tiÒn tÖ …


33

3.2.6. ChiÕn lîc Portfolio

Portfolio lµ mét kh¸i niÖm ®îc sö dông phæ biÕn trong çc nÒn kinh

tÕ thÞ trêng. Cã thÓ hiÓu nã lµ toµn bé sù nghiªn cøu, ph©n tÝch vµ quyÕt

®Þnh sö dông çc nguån lùc tµi chÝnh (tµi s¶n, tiÒn tÖ…) cho nh÷ng ho¹t ®éng

kinh doanh cô thÓ (cho mét nhãm, lo¹i s¶n phÈm, mét th¬ng vô nµo ®ã, hay

mua mét giÊy cã gi¸…).

ChiÕn lîc Portfolio (hay cßn gäi lµ ma trËn ph©n tÝch sù ph©n bè s¶n

phÈm) ®îc ®a ra bëi nhãm chuyªn gia Boston, Ma trËn nµy x¸c ®Þnh vÞ trÝ

cña çc s¶n phÈm cña mét c«ng ty theo çch sau:

- Trôc hoµnh lµ thÞ phÇn cña c«ng ty so víi 3 nhµ c¹nh tranh lín nhÊt.

- Trôc tung lµ tû lÖ t¨ng thÞ phÇn hµng n¨m cho mçi lo¹i s¶n phÈm.

- Mçi s¶n phÈm ®îc tr×nh bµy b»ng mét vßng trßn mµ kÝch thíc cña

nã tû lÖ víi doanh thu cña doanh nghiÖp vÒ lo¹i s¶n phÈm nµy.

Ma trËn nµy ®îc tr×nh bµy mét çch ®¬n gi¶n nh h×nh díi ®©y:

Tû lÖ t¨ng trëng

20%

Ng«i sao ThÕ ®«i ng¶

10%

Con bß s÷a §iÓm chÕt

ThÞ phÇn t¬ng ®èi

4 2 1 0,5 0,25

H×nh 4.1. Ma trËn ph©n bè s¶n phÈm

Mçi phÇn ma trËn cho phÐp m« t¶ çc tÝnh chÊt cña s¶n phÈm còng

nh çc ho¹t ®éng cã liªn quan tíi mét hoÆc nhiÒu s¶n phÈm:


34

Ph©n tÝch vÞ thÕ ChiÕn lîc t¬ng øng

- ThÕ ®«i ng¶: S¶n phÈm míi xuÊt hiÖn ë mét thÞ

trêng ®ang ph¸t triÓn m¹nh, nhu cÇu thÞ trêng

víi nã cha æn ®Þnh, lîi nhuËn cßn thÊp.

- §Çu t tµi chÝnh ®Ó ®a chóng trë

thµnh s¶n phÈm ng«i sao trªn c¬ së

®¸nh gi¸ c¬ héi vµ nguån lùc.

- Ng«i sao: S¶n phÈm ®ang ph¸t triÓn víi tèc ®é

cao ®Ó ®¹t tíi vÞ trÝ thèng trÞ trªn thÞ trêng.

- TiÕp tôc ®Çu t ®Ó nã trë thµnh s¶n

phÈm chiÕm lÜnh thÞ trêng.

- Con bß s÷a: S¶n phÈm cã vÞ trÝ thèng trÞ trªn thÞ

trêng, cã tû lÖ t¨ng trëng chËm, thËm chÝ b¾t

®Çu cã biÓu hiÖn suy tho¸i, cã l·i rßng cao.

- Duy tr× vÞ thÕ nhê gi¸ c¶ tiªu thô thÊp

- §iÓm chÕt: S¶n phÈm cã thÞ phÇn rÊt nhá vµ

®ang suy gi¶m m¹nh.

- ChiÕn lîc tõ bá ®Çu t.

3.3. Ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch

Mét ch¬ng tr×nh qu¶n trÞ sÏ kh«ng cã ý nghÜa nÕu kh«ng ®Ò cËp ®Õn

viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch. Sau khi ®· x¸c ®Þnh ®îc hÖ thèng môc tiªu vµ

chiÕn lîc kinh doanh, kÕ ho¹ch ®îc coi lµ con ®êng ®Ó thùc hiÖn çc môc

tiªu ®Ò ra.

3.3.1. Çc lo¹i kÕ ho¹ch cña doanh nghiÖp

Cã nhiÒu çch ph©n lo¹i kÕ ho¹ch kh¸c nhau tuú theo çc çch tiÕp

cËn:

- Theo thêi h¹n:

+ KÕ ho¹ch dµi h¹n.

+ KÕ ho¹ch trung h¹n.

+ KÕ ho¹ch ng¾n h¹n.

- Theo ph¬ng ph¸p kÕ ho¹ch:

+ KÕ ho¹ch “Cuèn chiÕu” , tøc lµ mçi n¨m doanh nghiÖp ®Òu x¸c ®Þnh

kÕ ho¹ch cho mét thêi kú dµi.

+ KÕ ho¹ch “Kú ®o¹n” , tøc lµ x¸c ®Þnh kÕ ho¹ch cho mét thêi kú, sau

®ã míi x¸c ®Þnh kÕ ho¹ch cho kú sau.

+ KÕ ho¹ch “Hçn hîp”


35

- Theo møc ®é ho¹t ®éng:

+ KÕ ho¹ch chiÕn lîc: Lµ lo¹i kÕ ho¹ch ®îc ho¹ch ®Þnh cho mét thêi

kú dµi (thêng lµ tõ 4 n¨m), do çc qu¶n trÞ gia l·nh ®¹o x©y dùng. Gi¸ trÞ

cña kÕ ho¹ch chiÕn lîc thêng mang tÝnh tËp trung cao vµ rÊt uyÓn chuyÓn.

+ KÕ ho¹ch chiÕn thuËt: §îc ho¹ch ®Þnh chi mét thêi gian dµi tõ 1-4

n¨m, lµ kÕt qu¶ triÓn khai kÕ ho¹ch chiÕn lîc cña çc qu¶n trÞ gia l·nh ®¹o

víi çc qu¶n trÞ gia ®iÒu hµnh. Gi¸ trÞ kÕ ho¹ch Ýt mang tÝnh tËp trung vµ Ýt

uyÓn chuyÓn h¬n.

+ KÕ ho¹ch t¸c nghiÖp: §îc ho¹ch ®Þnh chi tiÕt cho thêi gian ng¾n

(díi 1 n¨m), lµ kÕt qu¶ ho¹ch ®Þnh cña qu¶n trÞ gia ®iÒu hµnh víi çc qu¶n

trÞ gia thùc hiÖn. Gi¸ trÞ kÕ ho¹ch kh«ng mang tÝnh tËp trung vµ thêng rÊt

cøng nh¾c.

- Theo møc ®é chi tiÕt cña kÕ ho¹ch:

+ KÕ ho¹ch “ th«” : §Ò cËp cã tÝnh chÊt ®Þnh híng.

+ KÕ ho¹ch “ tinh” : Lµ lo¹i kÕ ho¹ch ®îc lËp chi tiÕt cho ®Õn tõng bé

phËn nhá.

- Theo lÜnh vùc ho¹t ®éng:

+ KÕ ho¹ch tæng thÓ doanh nghiÖp

+ KÕ ho¹ch bé phËn: Lo¹i kÕ ho¹ch nµy g¾n liÒn víi tõng lÜnh vùc

kinh doanh nh kÕ ho¹ch marketing, kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kÕ ho¹ch vËt t, kÕ

ho¹ch nh©n sù, kÕ ho¹ch tæ chøc, tµi chÝnh, ®Çu t…

3.3.2. Phèi hîp kÕ ho¹ch

Mét vÊn ®Ò ®Æt ra cho çc nhµ qu¶n trÞ lµ ph¶i phèi hîp çc lo¹i (bé

phËn ) kÕ ho¹ch nh thÕ nµo? Vµ tõ ®©u?

Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, th«ng thêng mäi bé phËn kÕ ho¹ch

®îc x©y dùng xuÊt ph¸t tõ kÕ ho¹ch marketing.


36

S¬ ®å 5.2. Phèi hîp kÕ ho¹ch b¾t ®Çu b»ng bé phËn Marketing

Còng cÇn lu ý r»ng, kÕ ho¹ch marketing kh«ng ph¶i lóc nµo còng lµ

®iÓm xuÊt ph¸t hîp lý cho çc bé phËn kÕ ho¹ch kh¸c. Ch¼ng h¹n trong

trêng hîp kÕ ho¹ch tµi chÝnh kh«ng cho phÐp. ChÝnh v× vËy, mét çch tiÕp

cËn n÷a thêng ®îc xem xÐt lµ x©y dùng çc bé phËn kÕ ho¹ch b¾t ®Çu tõ

nh÷ng bé phËn sung yÕu nhÊt trong doanh nghiÖp.

3.3.3. Cô thÓ ho¸ kÕ ho¹ch

Mét bøc tranh râ nÐt vÒ t×nh h×nh t¬ng lai cña doanh nghiÖp chØ cã

thÓ cã ®îc nÕu chóng ®îc cô thÓ ho¸ b»ng çc sè liÖu tÝnh to¸n. Cã thÓ

th«ng qua çc sè liÖu c¬ b¶n sau:

- Sè liÖu vÒ ng©n s¸ch ë çc lÜnh vùc kÕ ho¹ch.

- B¶ng c©n ®èi kÕ ho¹ch (gi¸ trÞ vèn vµ tµi s¶n).

- B¶ng tÝnh l·i - lç (gi¸ trÞ thu nhËp vµ chi phÝ).

Râ rµng, çc chØ tiªu nªu ra b»ng sè liÖu sÏ lµ çi ®Ých ®Ó doanh

nghiÖp v¬n tíi, ®ång thêi cßn lµ c¬ së ®Ó kiÓm tra vµ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸

KH tiªu thô

KH s¶n xuÊt

KH nh©n sù

KH vËt t

KH ®Çu t

Çc kÕ ho¹ch tÝnh

to¸n kÕt qu¶ Çc kÕ ho¹ch ho¹t ®éng Çc kÕ ho¹ch

thuéc vÒ tµi chÝnh

KH doanh thu

KH kÕt qu¶

KH chi phÝ

KH thu

KH tµi chÝnh

KH chi

Marketing

KH tiªu thô

KH s¶n xuÊt

KH nh©n sù

KH vËt t

KH ®Çu t

Çc kÕ ho¹ch tÝnh

to¸n kÕt qu¶ Çc kÕ ho¹ch ho¹t ®éng Çc kÕ ho¹ch

thuéc vÒ tµi chÝnh

KH doanh thu

KH kÕt qu¶

KH chi phÝ

KH thu

KH tµi chÝnh

KH chi

Marketing


37

t×nh h×nh thùc hiÖn còng nh dù ®o¸n tiÕp theo. Mét trong çc kÕ ho¹ch quan

träng cña doanh nghiÖp lµ kÕ ho¹ch lîi nhuËn (hay cßn gäi lµ kÕ ho¹ch kÕt

qu¶ kinh doanh). ë çc níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn, kÕ ho¹ch

nµy thêng ®îc x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p “ trõ lïi” tõ doanh thu.

VÝ dô: KÕ ho¹ch lîi nhuËn tõ doanh thu ®îc lËp nh sau:

Thêi kú

Néi dung

KH n¨m

tríc Thùc hiÖn N¨m KH1 N¨m KH2 N¨m KH 3

TiÒn % TiÒn % TiÒn % TiÒn % TiÒn %

Doanh thu

- Çc kho¶n gi¶m trõ

= Doanh thu thuÇn

- Gi¸ vèn hµng b¸n

= L·i gép

- Chi phÝ cè ®Þnh

- Chi phÝ vèn (khÊu hao, l·i

suÊt vay)

- Chi phÝ b¸n hµng

- Chi phÝ qu¶ng ço

- Chi phÝ t vÊn kh¸ch hµng

= Lîi nhuËn tríc thuÕ

- ThuÕ thu nhËp DN

= Lîi nhuËn rßng

3.4. Mét sè ph¬ng ph¸p vµ c«ng cô sö dông trong ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch

3.4.1. Ph¬ng ph¸p kÕ ho¹ch tõ viÖc ph©n tÝch çc nh©n tè t¸c ®éng

§©y lµ mét ph¬ng ph¸p ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch cã tÝnh chÊt truyÒn

thèng vµ vÉn ®îc sö dông réng r·i. Ph¬ng ph¸p nµy ®ßi hái çc nhµ qu¶n

trÞ ph¶i cã çch xem xÐt, ph©n tÝch hÖ thèng vµ tæng thÓ nhiÒu vÊn ®Ò, biÕt

®Æt t×nh tr¹ng çc yÕu tè néi t¹i cña doanh nghiÖp trong bèi c¶nh kinh tÕ cña

çc yÕu tè ngo¹i lai.


38

Çc yÕu tè cÇn ph¶i xem xÐt gåm:

- Çc yÕu tè kinh tÕ nh: tæng s¶n phÈm x· héi, møc cung tiÒn tÖ...

- Sù ph¸t triÓn cña d©n sè vµ nhãm løa tuæi ...

- Çc yÕu tè chÝnh trÞ vµ ph¸p luËt nh: luËt c¹nh tranh, luËt m«i

trêng ...

3.4.2. Ph¬ng ph¸p lîi thÕ vît tréi

Ph¬ng ph¸p nµy gîi më cho çc nhµ qu¶n trÞ khi lËp kÕ ho¹ch ph¶i

xem xÐt, khai th¸c çc lîi thÕ vît tréi ®Ó mang l¹i hiÖu qu¶ cho doanh

nghiÖp. ë ®©y, lîi thÕ vît tréi trong liªn doanh liªn kÕt lµ ®¸ng chó ý nhÊt.

Th«ng thêng, khi ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch ph¶i xem xÐt viÖc t×m kiÕm çc ®èi

t¸c trªn thÞ trêng vÒ mäi ph¬ng diÖn ®Ó ph¸t huy çc lîi thÕ vît tréi trªn

çc mÆt sau:

- Lîi thÕ vît tréi trªn lÜnh vùc tiªu thô trong viÖc khai th¸c çc kªnh

tiªu thô cïng víi çc ®èi t¸c kh¸c.

- Lîi thÕ vît tréi trong s¶n xuÊt thÓ hiÖn trong viÖc t¨ng cêng liªn

doanh liªn kÕt ®Ó ph¸t huy chuyªn m«n ho¸.

- Lîi thÕ vît tréi trong viÖc hîp t¸c nghiªn cøu.

- Lîi thÕ vît tréi nhê n¨ng lùc vµ tr×nh ®é cña çc qu¶n trÞ gia trong

viÖc gi¶i quyÕt tõng vÊn ®Ò ph¸t sinh cô thÓ.

3.4.3. Phương pháp định lượng trong hoạch định kế hoạch

Phương pháp bình quân di động

Trong trêng hîp khi nhu cÇu cã sù biÕn ®éng, trong ®ã thêi gian gÇn

nhÊt cã ¶nh hëng nhiÒu nhÊt ®Õn kÕt qu¶ dù b¸o, thêi gian cµng xa th× ¶nh

hëng cµng nhá ta dïng ph¬ng ph¸p b×nh qu©n di ®éng sÏ thÝch hîp cho

viÖc ho¹ch ®Þnh.

Ph¬ng phíng b×nh qu©n di ®éng, dïng kÕt qu¶ trªn c¬ së thay ®æi liªn

tôc kho¶ng thêi gian tríc ®©y cho viÖc dù b¸o giai ®o¹n tiÕp theo.

VÝ dô: Cho sè liÖu vÒ lîng tiªu thô ®iÖn tho¹i thùc tÕ 7 th¸ng ®Çu n¨m

3013. H·y dù b¸o nhu cÇu çc th¸ng (4-8) cña n¨m 2014 vÒ lîng ®iÖn tho¹i

b¸n ra.


39

Ph¬ng ph¸p b×nh qu©n di ®éng cã träng sè

§©y lµ mét ph¬ng ph¸p b×nh qu©n nhng cã tÝnh ®Õn ¶nh hëng cña

tõng giai ®o¹n kh¸c nhau ®Õn nhu cÇu th«ng qua viÖc sö dông çc träng sè.

Çc träng sè thÓ hiÖn møc ®é t¸c ®éng cña tõng thêi ®iÓm, tõng nh©n tè tíi

kÕ ho¹ch dù b¸o.

VÝ dô: XÐt vÝ dô víi çc träng sè lÇn lît lµ:

1 = 0,5 ; 2 = 0,3; 3 = 0,2. H·y dïng ph¬ng ph¸p dù b¸o trung b×nh ®éng

víi çc träng sè trªn ®Ó dù b¸o møc b¸n hµng cña doanh nghiÖp (tõ th¸ng 4

®Õn th¸ng 7).

Ph¬ng ph¸p ho¹ch ®Þnh theo xu híng

PhÐp ho¹ch ®Þnh theo xu híng gióp c«ng ty dù b¸o nhu cÇu trong

t¬ng lai dùa trªn mét tËp hîp çc d÷ liÖu cã xu híng trong qu¸ khø. Kü

thuËt nµy t×m çch vÏ mét ®êng th¼ng sao cho phï hîp víi çc sè liÖu ®·

qua råi dùa vµo ®ã dù b¸o nhu cÇu cña giai ®o¹n tiÕp theo. Cã thÓ dïng nhiÒu

ph¬ng tr×nh ®Ó diÔn t¶ xu híng (hµm bËc 1, hµm bËc 2, hoÆc hµm sè mò)

nhng ®Ó ®¬n gi¶n c«ng ty cã thÓ sö dông ®êng tuyÕn tÝnh ¸p dông ph¬ng

ph¸p b×nh qu©n tèi thiÓu, v¹ch mét ®êng th¼ng ®i qua çc sè liÖu cã s½n sao

cho tæng b×nh ph¬ng çc kho¶ng çch tõ sè liÖu ®ã ®Õn ®êng võa v¹ch ra

theo híng trôc y lµ nhá nhÊt.

Ph¬ng tr×nh ®êng th¼ng cã d¹ng:

Y = at + b

Trong ®ã:

Y: Nhu cÇu tÝnh theo giai ®o¹n t.

Th¸ng 1 2 3 4 5 6 7

Nhu cÇu thùc tÕ 9500 7500 6800 7542 8120 7740 7350

Th¸ng 1 2 3 4 5 6

Nhu cÇu thùc tÕ 900 1100 1300 1050 950 1250


40

t: Giai ®o¹n thø t tÝnh theo mét n¨m nµo ®ã.

n: Sè ®iÓm çc sè liÖu quan s¸t ®îc.

Trong ®ã:

VÝ dô: Sè liÖu thèng kª cho biÕt sè m¸y ®iÖn tho¹i c«ng ty b¸n ®îc trong

giai ®o¹n tõ 1996-2000. Ta dù b¸o nhu cÇu cho n¨m 2001.

Lùa chän ®óng m« h×nh dù b¸o ®Þnh lîng kÕt hîp víi ®¸nh gi¸ l¹i

b»ng ph¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh (ph¬ng ph¸p chuyªn gia, ph¬ng ph¸p lÊy ý

kiÕn lùc lîng b¸n hµng) sÏ gióp cho çc con sè dù b¸o cña c«ng ty s¸t víi

t×nh h×nh thùc tÕ, h¹n chÕ tèi ®a çc rñi ro trong kinh doanh.

3.4.4. Hoạch định nhu cầu nguyên vật liệu (MRP)

Hoạch định nhu cầu vật tư là một nội dung rất trọng trong quá trình

sản xuất của các doanh nghiệp. Bản chất của hoạch đinh nhu cầu nguyên vật

liệu là việc đi từ lịch trình sản phẩm cuối cùng sau đó chuyển đổi thành nhu

cầu về các bộ phận chi tiết và nguyên vật liệu cần thiết trong những giai

đoạn khác nhau. Tức là căn cứ vào sản phẩm cuối cùng xác định nhu cầu về

các chi tiết, các bộ phận ở cấp thấp hơn tuỳ theo cấu trúc của sản phẩm.

Hiện nay, sự phát triển và ứng dụng rộng rãi phương pháp hoạch định nhu

cầu các nguồn lực mang lại nhiều lợi ích to lớn cho các doanh nghiệp, giúp xây

dựng hệ thống kế hoạch chi tiết về các loại nguyên vật liệu với thời gian biểu cụ

thể để cung ứng đủ về số lượng và đúng về thời gian. Hệ thống này thường xuyên

cập nhật những dự liệu phản ảnh kịp thời tình hình sản xuất của doanh nghiệp và

22

...

ttn

ytytna

22

2 ...

ttn

yttytb

Th¸ng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Nhu cÇu thùc tÕ 18 20 22 23 26 27 29 31 33 34 36 37


41

mọi biến động trên thị trường. Nó là một nội dung cơ bản, có tầm quan trọng đặc

biệt đối với công tác quản trị tác nghiệp trong các doanh nghiệp và tổ chức.

Hoạch định nhu cầu nguyên vật liệu chính là việc rả lời các câu hỏi:

- Doanh nghiệp cần những loại nguyên vật liệu gì ở từng cấp sản phẩm?

- Doanh nghiệp cần bao nhiêu?

- Khi nào cần và trong khoảng thời gian nào?

Như đã đề cập ở trên, hoạch định nhu cầu nguyên vật liệu mang lại rất

nhiều lợi ích cho doanh nghiệp. Cụ thể là, sẽ giảm được lượng dự trữ trong

quá trình sản xuất sản phẩm đồng thời vẫn đảm bảo và đáp ứng đầy đủ nhu

cầu vật tư của các bộ phận, chi tiết tại mọi thời điểm.

Hoạch định nhu cầu nguyên vật liệu có thể được thực hiện theo hai

cách khác nhau: hoạch định theo phương pháp lập bảng và hoạch định theo

phương pháp ma trận. Tuy nhiên, trên thực tế hoạch định nhu cầu nguyên

vật liệu là một công việc hết sức phức tạp, chúng ta chỉ có thể tính toán thủ

công được với những sản phẩm có lượng vật tư và số cấp vật tư ít. Khi một

sản phẩm được cấu tạo bởi nhiều cấp bộ phận, vật tư khác nhau thì việc tính

toàn cần phải được hỗ trợ bởi các phần mềm của máy tính.

Cấp 0

Cấp 1

Cấp2

Cấp 3

Sơ đồ cấu trúc sản phẩm

X

A(2) B(1)

C(4) D(3) E(2) F(2)

G(4) H(5)


42

Sơ đồ cho thấy:

X là sản phẩm cuối cùng

X được cấu tạo bởi 2 cụm A và 1 cụm B

Cụm A được cấu tạo bởi 4 bộ phận C và 3 bộ phận D

Cụm B được cấu tạo bởi 2 bộ phận E và 2 bộ phận F

Bộ phận D được cấu tạo bởi 4 chi tiết G và 5 chi tiết H

Hoạch định nhu cầu nguyên vật liệu theo phương pháp lập bảng đã

được giới thiệu khá đầy đủ và chi tiết trong môn học quản trị sản xuất. Trong

nội dung môn học này chúng ta tìm hiểu để biết thêm về hoạch định nhu cầu

nguyên vật liệu theo phương pháp ma trận và nguyên lý của nó.

Để hiểu rõ phương pháp ma trận và nguyên lý của nó trong hoạch

định nhu cầu nguyên vật liệu chúng ta sẽ tìm hiểu qua ví dụ sau:

Có 1 đơn đặt hàng cho 3 loại sản phẩm như sau:

Tháng 8: 5P1, 4P2, 3P3

Tháng 9: 5P1, 3P3

Tháng 10: 3P1, 2P2, 1P3

Mỗi sản phẩm được cấu tạo bởi các cụm E1 và E2

P1 = 2E1 + 1E2

P2 = 1E1 + 2E2

P3 = 1E2

Mỗi cụm được cấu tạo bởi các bộ phận SE1 và SE2

E1 = 1SE1 + 2SE2

E2 = 3SE1 + 1SE1

Nhu cầu vật tư để sản xuất các cụm và các bộ phận như sau:

Ðối với bộ phận:

SE1 = 1V1 + 1V2 + 2V4

SE2 = 2V2 + 1V3 + 3V4

Ðối với các cụm:

E1 = 1V1 + 2V2 + 3V5

E2 = 1V1 + 2V4 + 2V5

Biết rằng dự trữ ban đầu gồm:

Sản phẩm: P1 = 2; P2 = 1; P3 = 3

Vật tư: V1 = 15; V2 = 10

Giá vật tư: V1 = 20; V2 = 5; V3 = 7; V4 = 10; V5 = 6

Chu kỳ sản xuất các cụm, các bộ phận là 1 tháng. Vật tư được mua trước

khi tiến hành sản xuất là 1 tháng.

Yêu cầu:


43

1. Lập kế hoạch chi tiết sản xuất các cụm, các bộ phận.

2. Lập kế hoạch mua sắm các loại vật tư và kinh phí mua sắm các loại

vật tư này.

3.5 Quyết định quản trị

3.5.1 Quyết định quản trị và vai trò của quyết định trong doanh nghiệp

a. Khái niệm quyết định quản trị

Quyết định là sản phẩm quan trọng nhất và là khâu chủ yếu của quá trình

quản trị trong doanh nghiệp, nó quyết định tính chất đúng sai toàn bộ hoạt

động của một doanh nghiệp.

Quyết định quản trị là sản phẩm sáng tạo của nhà quản trị nhằm định ra

chương trình và tính chất hoạt động của doanh nghiệp để giải quyết một vấn

đề đã chín muồi trên cơ sở hiểu biết các quy luật vận động khách quan của

hệ thống bị quản trị và việc phân tích các thông tin về hiện trạng của doanh

nghiệp.

b. Vai trò của quyết định trong doanh nghiệp

- Quyết định quản trị thực hiện vai trò định hướng các hoạt động của doanh

nghiệp khi nó quy định hướng vận động và phát triển, khắc phục mâu thuẫn

trên cơ sở nghiên cứu các lợi ích có tính đến những yêu cầu, đòi hỏi của quy

luật khách quan.

- Hợp tác, phối hợp và ràng buộc các hoạt động của các bộ phận về không

gian và thời gian.

- Áp đặt, cưỡng bức hoặc động viên khi quyết định mang tính pháp lệnh đối

với hệ thống bị quản trị.

- Đảm bảo các điều kiện cần thiết cho hoạt động của doanh nghiệp khi quyết

định xác định các nguồn lực vật chất và phân bổ nguồn lực cần thiết cho việc

thực hiện mục tiêu của doanh nghiệp.

3.5.2 Phương pháp ra quyết định

a. Phương pháp cây quyết định

Cây quyết định gồm 2 nút quan trọng, đó là nút tình huống và nút quyết

định. Nút tình huống là điểm mà ở đó có nhiều khả năng xảy ra và ký hiệu là

O. Nút quyết định là điểm mà ở đó nhiều phương án lựa chọn khác nhau, ký

hiệu là hình chữ nhật.

Cây quyết định được biểu diễn như sau:


44

Sử dụng cây quyết định:

- Ở các nút tình huống cần ghi các giá trị mong muốn có khả năng xảy ra đối

với từng tình huống, sau đó tính giá trị từng loại tình huống và tính giá trị

toàn bộ từng phương án.

- Các nút quyết định được tính toán căn cứ vào giá trị của các phương án hội tụ.

Trên cơ sở tính toán trên, lãnh đạo đưa ra quyết định cấp 1, cấp 2 và quyết

định cuối cùng.

* Ví dụ 1:

Một doanh nghiệp dự kiến mở rộng quy mô hoạt động để đáp ứng nhu cầu

khách hàng. Lợi nhuận dự kiến thu được phụ thuộc vào phương án được

chọn và sự chấp nhận của khách hàng.

Số liệu dự báo của doanh nghiệp như sau:

Bảng: Lợi nhuận có khả năng đạt được (đvt: triệu đồng)

Phương án Mức độ chấp nhận của khách hàng

Thấp Trung bình Cao

1.Sắp xếp lại dây chuyền 452 687 984

2. Cải tạo và nâng cấp 654 724 998

3. Đầu tư thiết bị mới 786 726 864

4. Xác suất xảy ra 0,3 0,45 0,25

Yêu cầu: hãy biểu diễn cây quyết định và xác định phương án lựa chọn.


45

Giải:

Xây dựng phương án lựa chọn:

Phương án được chọn là phương án có khả năng mang lại lợi nhuận lớn

nhất:

- Phương án sắp xếp:

LN1 = 0,3 x 452 + 0,45 x 687 + 0,25 x 984 = 690,7

- Phương án cải tạo:

LN2 = 0,3 x 654 + 0,45 x 724 + 0,2 x 998 = 771,5

- Phương án đổi mới:

LN3 = 0,3 x 786 + 0,45 x 726 + 0,25 x 864 = 775,5

Vậy, phương án được chọn là phương án đổi mới máy móc thiết bị.

b. Phương pháp ra quyết định trong điều kiện có giới hạn

Quá trình ra quyết định của doanh nghiệp là việc lựa chọn từ nhiều phương

án khác nhau, trong đó mỗi phương án được xem xét từ nhiều căn cứ và

thông tin để nhằm đạt được các lợi ích về kinh tế. Thông thường, các doanh

nghiệp phải đứng trước các lựa chọn:

- Có nên loại bỏ một bộ phận kinh doanh không

- Nên sản xuất hay mua về

- Nên bán nửa thành phẩm hay tiếp tục chế biến

DN

Sắp xếp

Cải tạo

Đổi mới

Thấp

0,3

452

TB

687

0,45

984

0,25

Cao

Thấp

654

0,3

TB

724

0,45

998

0,25

Cao

Thấp

0,3

786

TB

726

0,45

864

0,25

Cao


46

- Nên tham gia vào kinh doanh một sản phẩm mới hay lĩnh vực kinh doanh

mới

Quyết định là sự lựa chọn từ các phương án. Đặc điểm của quyết định là

gắn liền với các hành động trong tương lai và không thể làm cho có hiệu lực

ngược trở lại. Các quyết định ngắn hạn thường dễ thay đổi so với quyết định

dài hạn và mục tiêu của các quyết định ngắn hạn là nhằm thực hiện mục tiêu

của quyết định dài hạn.

Dưới đây là các quyết định ngắn hạn thường gặp:

* Quyết định loại bỏ hoặc tiếp tục kinh doanh một đơn vị bộ phận thuộc

doanh nghiệp: Đây là quyết định phức tạp nhất mà các nhà quản lý phải thực

hiện vì đó là quyết định chịu tác động của nhiều nhân tố.

* Các quyết định trong điều kiện năng lực sản xuất có giới hạn:

Trong trường hợp chỉ có một điều kiện có giới hạn thì doanh nghiệp chỉ cần

xác định lợi nhuận trên đơn vị sản phẩm và đặt nó trong mối quan hệ điều

kiện năng lực có giới hạn đó. Mục tiêu của doanh nghiệp là tận dụng được

hết năng lực có giới hạn để đạt được tổng số lợi nhuận cao nhất.

Ví dụ 2: Một doanh nghiệp chỉ có tối đa 20.000 giờ máy mỗi kỳ. Để sản

xuất 1 sản phẩm A cần 3 giờ máy, 1 sản phẩm B cần 2 giờ máy. Giá bán là

500 USD/spA và 600USD/spB. Biến phí sản xuất là 200USD/spA và

360USD/spB. Nhu cầu tiêu thụ sản phẩm A và B đều như nhau và phải tận

dụng hết công suất hoạt động mới đủ thỏa mãn nhu cầu. Vậy, trong điều

kiện giới hạn về năng lực sản xuất, doanh nghiệp nên chọn sản phẩm nào để

đạt hiệu quả cao nhất?

Giải:

- Nếu chỉ căn cứ vào mức lãi thô trên một đơn vị sản phẩm thì doanh nghiệp

nên chọn sản phẩm A vì sản phẩm A có mức lãi thô đơn vị cao hơn

(300USD/spA so với 240USD/spB).

- Nếu xem xét tổng mức lãi thô với điều kiện giờ máy có giới hạn thì việc

lựa chọn như sau:


47

Chỉ tiêu ĐVT Sản phẩm A Sản phẩm B

1. Giá bán USD/sp 500 600

2. Chi phí biến đổi USD/sp 200 360

3. Mức lãi thô USD/sp 300 240

4. Định mức hao phí máy h/sp 3 2

5. Tỷ lệ mức lãi thô % 60 40

6. Mức lãi thô của 1 giờ USD 100 120

7. Tổng mức lãi thô của 20.000

giờ

USD 2.000.000 2.400.000

Vậy, tổng mức lãi thô của sản phẩm B > tổng mức lãi thô của sản phẩm A

nên quyết định chọn sản phẩm B.

Thông thường, doanh nghiệp hoạt động trong các điều kiện nguyên vật liệu

có hạn, số giờ máy hạn chế, nhân lực hạn chế, vốn hạn chế, mức tiêu thụ hạn

chế... Để đi đến quyết định kinh doanh, người ta thường dùng phương pháp

phương trình tuyến tính. Phương pháp này thực hiện như sau:

- Bước 1: Xác định hàm mục tiêu và biểu diễn nó dưới dạng phương trình

đại số. Hàm mục tiêu có thể biểu diễn mức lợi nhuận tối đa hoặc mức chi phí

tối thiểu.

- Bước 2: Xác định các điều kiện giới hạn và biểu diễn chúng dưới dạng

phương trình đại số.

- Bước 3: Xác định vùng sản xuất tối ưu trên đồ thị, vùng này được giới hạn

bởi các đường biểu diễn của các phương trình điều kiện hạn chế và các trục

tọa độ.

- Bước 4: Căn cứ trên vùng sản xuất tối ưu với phương trình hàm mục tiêu

để xác định phương án sản xuất hiệu quả nhất.

Ví dụ 3: Một doanh nghiệp sản xuất hai loại sản phẩm X và Y. Mỗi kỳ kế

hoạch chỉ sử dụng tối đa 36 đơn vị giờ máy và 24 đơn vị nguyên vật liệu. Số

liệu về các sản phẩm này như sau:


48

Chỉ tiêu X Y

1. Lợi nhuận đơn vị 8 10

2. Định mức giờ máy/ sp 6 9

3. Định mức nguyên vật liệu/sp 6 3

Doanh nghiệp phải có cơ cấu sản phẩm sản xuất thế nào để đạt lợi nhuận cao

nhất?

Giải: Vận dụng phương trình tuyến tính ta có:

Bước 1: Hàm mục tiêu ở đây là đạt mức lợi nhuận cao nhất. Gọi P là tổng

lợi nhuận, ta có phương trình:

P = 8X + 10Y

Bước 2: Xác định các điều kiện hạn chế và biểu diễn dưới dạng các phương

trình, ta có hệ bất phương trình:

6X + 9Y ≤ 36

6X + 3Y ≤ 24

X ≤ 6

Y ≤ 3

Bước 3: Xác định vùng sản xuất tối ưu trên đồ thị


49

Đồ thị: Vùng sản xuất tối ưu

Bước 4: Xác định phương trình sản xuất tối ưu

Vùng sản xuất tối ưu được xác định là hình ngũ giác ABCDE. Mọi

điểm nằm trong vùng này đều thỏa mãn các điều kiện hạn chế nhưng lý

thuyết quy hoạch tuyến tính chỉ ra rằng, điểm tối ưu là điểm nằm trên các

góc của vùng sản xuất tối ưu. Để tìm cơ cấu sản xuất thỏa mãn Pmax, ta lần

lượt thay thế giá trị của góc vào hàm mục tiêu:

Góc Số sản phẩm sản xuất P = 8X + 10Y → max

X Y 8X 10Y P

A 0 0 0 0 0

B 0 3 0 30 30

C 1,5 3 12 30 42

D 3 2 24 20 44

E 4 0 32 0 32

Vậy, góc D có Pmax nên cơ cấu sản xuất là 3 sản phâm X và 2 sản phẩm Y.

Y

X

8

4

4 6

3

A

B C D

E


50

3.5.3 Quá trình ra quyết định

Bước 1:Xác định nhu cầu ra quyết định

Bước 2: Chuẩn bị các căn cứ ra quyết định

Trước khi ra quyết định, nhà quản lý cần phải xác định các căn cứ, tiêu thức

cần thiết cho việc ra quyết định. Các căn cứ tiêu chuẩn này có mức độ quan

trọng khác nhau trong việc ra quyết định nên cần xác định mức độ ưu tiên

của từng căn cứ hoặc tiêu thức của quyết định.

Bước 3: Dự kiến các phương án quyết định và lựa chọn quyết định hợp lý

Trong bước này hình thành các phương án quyết định sơ bộ trình bày dưới

dạng kiến nghị. Cần xem xét kỹ lưỡng mọi phương án quyết định có khả

năng lựa chọn, trước hết cần sử dụng kinh nghiệm đúc kết được khi giải

quyết các vấn đề tương tự.

Một quyết định hợp lý thường hướng về thực hiện mục tiêu của doanh

nghiệp. Điều quan trọng là người quyết định phải xác định được rõ mục tiêu

và cố gắng đưa ra những quyết định đem lại kết quả tối ưu cho mục tiêu đó.

Bước 4: Ra quyết định chính thức

Sau khi lựa chọn, nhà quản trị trực tiếp ra quyết định chính thức và chịu

trách nhiệm trực tiếp về quyết định đó.

Quyết định nên được triển khai thành mệnh lệnh hay chỉ thị để nó có hiệu

lực của một văn bản hành chính trong tổ chức. Trong văn bản, quyết định

không chỉ dự tính làm cái gì mà còn phải xác định rõ ai làm, làm ở đâu, khi

nào làm và làm bằng cách nào, ai kiểm tra việc thực hiện quyết định, kiểm

tra và đánh giá như thế nào. Tất cả những điều đó tạo thành tiền đề cần thiết

cho việc tổ chức thực hiện quyết định.

Bước 5: Quyết định phải được truyền đạt đến người thực hiện và tổ chức

thực hiện quyết định

Bước 6: Kiểm tra thực hiện quyết định và điều chỉnh quyết định


51

3.5.4 Các quyết định căn bản của doanh nghiệp

- Căn cứ vào tính chất của quyết định: quyết định chiến lược, quyết định

chiến thuật và quyết định tác nghiệp.

- Căn cứ vào các phương pháp ra quyết định: quyết định trực giác và quyết

định có lý giải.

- Căn cứ vào thời gian thực hiện quyết định: quyết định dài hạn, quyết định

trung hạn, quyết định ngắn hạn.

- Căn cứ vào phạm vi áp dụng: quyết định chung, quyết định bộ phận, quyết

định theo lĩnh vực.

- Căn cứ vào tính chất tác động của quyết định: quyết định trực tuyến, quyết

định gián tiếp.

- Căn cứ vào lĩnh vực quản trị: quyết định về tổ chức, quyết định sản xuất,

quyết định marketing...

3.6. Tổ chức thực hiện hoạch định chương trình quản trị doanh nghiệp

3.6.1 Diễn tả mức độ ảnh hưởng đến các lĩnh vực quản trị doanh nghiệp

Trong quá trình kinh doanh, ở từng lĩnh vực kinh doanh sẽ có những sự cố

tác động nhất định. Việc liệt kê và dự tính các sự cố đó là bước đầu cần thiết

để tổ chức thực hiện:

Các lĩnh vực quản trị Các sự cố thường gặp

1. Lĩnh vực vật tư

Mua sắm vật tư

Bảo quản kho vật tư

Quản lý vật tư

Quyết định thời gian mua

Mất mát

Lỗi trong giao nhận

2. Lĩnh vực sản xuất

Các thời hạn thực hiện

Tận dụng công suất

Bảo đảm chất lượng

Gián đoạn do các sự cố

Sự số máy móc

Lỗi của nguyên vật liệu

3. Lĩnh vực marketing

Chuẩn bị cho sản xuất

Xây dựng giá cả

Thiếu các ý tưởng, phương án

Bị sức ép từ chi phí


52

Thực hiện tiêu thụ Lỗi trong các dự đoán

4. Lĩnh vực nhân sự

Bố trí nhân công không đúng chỗ

Phát triển nhân viên

Thái độ của nhân viên

Hạn chế do đào tạo

Khó khăn trong đào tạo, đánh giá

nhân viên

Thường không hài lòng

5. Tài chính kế toán

Tổ chức hoạt động tài chính

Kế toán

Xây dựng các bảng tổng kết

Có vấn đề ra quyết định

Lỗi trong sổ sách, chứng từ

Thiếu số liệu (thông tin)

6. Nghiên cứu và phát triển

Nghiên cứu cơ bản

Nghiên cứu mới

Thẩm định

Thiếu thông tin

Thiếu ý tưởng

Không chặt chẽ

7. Tổ chức và nhân sự

Tổ chức bộ máy

Tỏ chức điều hành

Tổ chức dự án

Xử lý các dữ liệu

Gặp vấn đề về quyền hạn

Quá nhiều sự vụ

Vấn đề về nhóm thực hiện

Thiếu thống nhất

8. Lĩnh vực hành chính, pháp lý

Nhận thức pháp lý

Tổ chức nghiệp vụ hành chính

Thường không đạt yêu cầu

Rườm rà, giấy tờ

Nhận biết sơ lược các sự cố trên từng lĩnh vực để có cách nhìn toàn diện cho

việc quản trị là cần thiết, đặc biệt đối với cấp quản trị cao nhất. Ngoài ra,

một số sự cố rất hay gặp trong lĩnh vực điều phối hoạt động giữa các lĩnh

vực trong doanh nghiệp là vấn đề phân phối các nguồn lực.

3.6.2 Các giải pháp đối phó và điều chỉnh bằng các kỹ năng quản trị

a. Các kỹ năng cần có

Kỹ năng thông tin và kiểm tra

Kỹ năng kế hoạch và quyết định

Kỹ năng tổ chức


53

Kỹ năng tâm lý học

Kỹ năng phối hợp thông tin

Kỹ năng dự đoán…

b. Vận dụng các kỹ năng

Có thể mô tả việc vận dụng các kỹ năng tương ứng với các vấn đề phát sinh

trong bảng sau:

Các vấn đề phát sinh Các kỹ năng vận dụng

- Thiếu hụt, lỗi nguyên vật

liệu

- Kỹ năng kiểm tra

- Vấn đề thiếu thống nhất - Kỹ năng phối hợp thông tin

- Lỗi trong dự đoán - Kỹ năng dự đoán

- Sức ép chi phí - Thanh toán, kiểm tra lại các khoản chi

phí

- Phối hợp thời gian - Kỹ năng kế hoạch

- Thiếu ý tưởng - Kỹ năng sáng tạo

- Quá nhiều việc - Kỹ năng ủy quyền

- Vấn đề quyền hạn - Kỹ năng tổ chức

3.6.3 Các công cụ quản trị

- Công cụ có tính chất pháp lý: Những điều khoản có tính chất pháp lý

thường được thể hiện trong hợp đồng lao động. Nó là cơ sở quan trọng để xử

lý mối quan hệ công tác trong quá trình làm việc.

- Công cụ khuyến khích: Khuyến khích vật chất và khuyến khích tinh thần

- Công cụ thông tin:

- Công cụ điều chỉnh: điều chỉnh thái độ và lợi ích của cồn sự để hướng tới

lợi ích chung của doanh nghiệp.

- Công cụ đánh giá: xây dựng các cơ sở đánh giá thống nhất về kết quả hoạt

động của từng lĩnh vực cũng như toàn bộ doanh nghiệp.


54

Ch¬ng 4

C¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ doanh nghiÖp

* Môc tiªu: N¾m ®îc c¬ chÕ qu¶n trÞ doanh nghiÖp, c¬ cÊu tæ chøc vµ

çch thøc tæ chøc bé m¸y qu¶n trÞ doanh nghiÖp.

4.1. C¬ chÕ qu¶n trÞ doanh nghiÖp

4.1.1. C¬ chÕ qu¶n trÞ doanh nghiÖp truyÒn thèng trong çc doanh nghiÖp

nhµ níc

C¬ chÕ qu¶n trÞ cña doanh nghiÖp bao gåm hÖ thèng çc chñ tr¬ng, ®êng

lèi, nguyªn t¾c, quy ®Þnh, c¬ cÊu tæ chøc vµ çc chÝnh s¸ch cña doanh nghiÖp.

Néi dung c¬ chÕ qu¶n trÞ doanh nghiÖp theo quan ®iÓm truyÒn thèng

gåm 3 bé phËn sau:

- §¶ng l·nh ®¹o doanh nghiÖp.

- Gi¸m ®èc phô tr¸ch qu¶n lý ®iÒu hµnh doanh nghiÖp.

- TËp thÓ nh÷ng ngêi lao ®éng tham gia qu¶n lý doanh nghiÖp (th«ng §¹i

héi c«ng nh©n viªn chøc, Héi ®ång xÝ nghiÖp vµ Ban thanh tra c«ng nh©n).

* §¹i héi ®ång c«ng nh©n viªn chøc: Lµ tæ chøc chñ yÕu ®Ó mäi ngêi

lao ®éng thùc hiÖn quyÒn lµm chñ cña m×nh ®èi víi mäi ho¹t ®éng cña doanh

nghiÖp. §¹i héi ®îc tæ chøc tõ cÊp tæ s¶n xuÊt trë lªn.

§¹i héi c«ng nh©n viªn chøc quyÕt ®Þnh:

+ Ph¬ng híng ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp.

+ Chñ tr¬ng, biÖn ph¸p b¶o vÖ tµi s¶n, t¨ng n¨ng lùc, hiÖu qu¶ s¶n

xuÊt kinh doanh.

+ X©y dùng vµ thùc hiÖn néi quy doanh nghiÖp.

+ BÇu Héi ®ång xÝ nghiÖp, Ban thanh tra c«ng nh©n, bá phiÕu tÝn

nhiÖm gi¸m ®èc.

* Héi ®ång xÝ nghiÖp: Lµ c¬ quan thêng trùc cña §¹i héi c«ng nh©n

viªn chøc, sè lîng tõ 7-12 ngêi, nhiÖm kú 2 n¨m.


55

NhiÖm vô cña Héi ®ång xÝ nghiÖp:

+ Gi¸m s¸t thùc hiÖn nghÞ quyÕt §¹i héi c«ng nh©n viªn chøc.

+ Gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò míi ph¸t sinh.

+ Cïng Ban chÊp hµnh c«ng ®oµn chØ ®¹o Ban thanh tra c«ng nh©n.

+ Tham gia ý kiÕn víi gi¸m ®èc trong viÖc lùa chän, bæ nhiÖm ngêi

trong bé m¸y qu¶n lý, khen thëng vµ kû luËt c«ng nh©n.

* Ban thanh tra c«ng nh©n: Do §¹i héi c«ng nh©n viªn chøc bÇu ra

nh»m thùc hiÖn quyÒn kiÓm tra cña tËp thÓ nh÷ng ngêi lao ®éng, sè lîng

5-15 ngêi, nhiÖm kú 2 n¨m.

NhiÖm vô:

+ KiÓm so¸t, kiÓm tra toµn bé ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ ph©n

phèi trong néi bé doanh nghiÖp.

4.1.2. §æi míi c¬ chÕ qu¶n trÞ doanh nghiÖp

§æi míi c¬ chÕ qu¶n trÞ doanh nghiÖp lµ mét vÊn ®Ò quan träng trong

qu¶n trÞ doanh nghiÖp vµ cÇn ph¶i ®îc tiÕn hµnh dùa trªn çc nguyªn t¾c:

+ TiÕp tôc ph¸t huy vai trß l·nh ®¹o cña tæ chøc §¶ng trong çc doanh

nghiÖp nhµ níc. Tuy nhiªn, §¶ng kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc chuyªn m«n.

+ CÇn tr¸nh çc lçi m¸y mãc, kh«ng thiÕt thùc khi nghiªn cøu çc

h×nh thøc vµ néi dung tham gia qu¶n trÞ doanh nghiÖp cña tËp thÓ nh÷ng

ngêi lao ®éng.

+ §Ò cao vai trß cña bé m¸y ®iÒu hµnh doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ vai

trß, tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n vµ quyÒn lîi cña gi¸m ®èc.

+ §Æt hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lªn môc tiªu hµng ®Çu.

KÕt luËn: C¬ chÕ lµ mét ph¹m trï lÞch sö. Khi çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ,

chÝnh trÞ, x· héi thay ®æi th× ph¶i ®æi míi c¬ chÕ, nÕu kh«ng ®æi míi sÏ k×m

h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.


56

4.2. C¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ doanh nghiÖp

4.2.1. Kh¸i niÖm vµ nguyªn t¾c x©y dùng c¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ doanh nghiÖp

Kh¸i niÖm: C¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ lµ tæng hîp çc bé phËn kh¸c

nhau, cã mèi liªn hÖ vµ quan hÖ phô thuéc lÉn nhau, ®îc chuyªn m«n ho¸,

®îc giao nh÷ng tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n nhÊt ®Þnh vµ ®îc bè trÝ theo tõng

cÊp nh»m thùc hiÖn çc chøc n¨ng qu¶n trÞ doanh nghiÖp.

C¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ doanh nghiÖp phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm riªng

cña tõng doanh nghiÖp. §Ó x¸c ®Þnh c¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ doanh nghiÖp ,

cÇn c¨n cø vµo çc nguyªn t¾c sau:

+ Phï hîp víi c¬ chÕ qu¶n trÞ doanh nghiÖp míi.

+ Cã môc tiªu chiÕn lîc thèng nhÊt (cÊu tróc cña tæ chøc ph¶i xuÊt

ph¸t tõ ®Þnh híng cña doanh nghiÖp).

+ Cã chÕ ®é tr¸ch nhiÖm râ rµng, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm ph¶i t¬ng

xøng víi nhau.

+ Cã sù mÒm dÎo vÒ tæ chøc.

+ Cã sù chØ huy tËp trung, thèng nhÊt vµo mét ®Çu mèi (®¶m b¶o tÝnh linh

ho¹t vµ khoa häc cña çc quyÕt ®Þnh, chíp ®îc çc thêi c¬ trong kinh doanh ).

+ Cã ph¹m vi kiÓm so¸t h÷u hiÖu:

Ph¹m vi kiÓm so¸t lµ mét côm tõ g¾n víi kh¸i niÖm tÇm h¹n qu¶n trÞ,

®îc dïng ®Ó chØ sè lîng nh©n viªn cÊp díi mµ nhµ qu¶n trÞ cã thÓ ®iÒu

khiÓn mét çch tèt nhÊt (giao viÖc, theo dâi, kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸). Th«ng

thêng, mét nhµ qu¶n trÞ cã thÓ ®iÒu khiÓn 12-15 nh©n viªn nÕu c«ng viÖc

®¬n gi¶n vµ tõ 2-3 nh©n viªn nÕu c«ng viÖc phøc t¹p.

+ §¶m b¶o n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh.

4.2.2. Çc bé phËn vµ çc cÊp trong c¬ cÊu qu¶n trÞ doanh nghiÖp

C¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ doanh nghiÖp h×nh thµnh bëi çc bé phËn qu¶n

trÞ vµ cÊp qu¶n trÞ.


57

Bé phËn qu¶n trÞ: Lµ çc ®¬n vÞ riªng biÖt cã tæ chøc vµ nh÷ng chøc

n¨ng qu¶n trÞ nhÊt ®Þnh (ch¼ng h¹n nh phßng kÕ ho¹ch, phßng kiÓm tra kü

thuËt, phßng marketing ... ).

CÊp qu¶n trÞ: Lµ sù thèng nhÊt çc bé phËn qu¶n trÞ ë mét tr×nh ®é

nhÊt ®Þnh nh cÊp doanh nghiÖp, cÊp ph©n xëng...

Nh vËy, nÕu nh sè bé phËn qu¶n trÞ ph¶n ¸nh sù ph©n chia chøc

n¨ng qu¶n trÞ theo chiÒu ngang th× sè cÊp qu¶n trÞ thÓ hiÖn sù ph©n chia chøc

n¨ng qu¶n trÞ theo chiÒu räc. Sù ph©n chia theo chiÒu ngang biÓu hiÖn tr×nh

®é chuyªn m«n ho¸ trong ph©n c«ng lao ®éng qu¶n trÞ, cßn sù ph©n chia

chøc n¨ng theo chiÒu räc biÓu hiÖn tr×nh ®é tËp trung qu¶n trÞ vµ cã liªn quan

®Õn vÊn ®Ò chØ huy trùc tuyÕn vµ hÖ thèng çc cÊp bËc. Lý luËn vµ thùc tiÔn

®· chøng minh tÝnh cÇn thiÕt ph¶i ®¶m b¶o sù ¨n khíp gi÷a çc bé phËn qu¶n

trÞ, gi÷a çc cÊp qu¶n trÞ víi bé phËn qu¶n trÞ vµ cÊp s¶n xuÊt.

4.2.3. Mèi liªn hÖ trong c¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ

X¸c ®Þnh ®óng ®¾n, râ rµng çc mèi liªn hÖ gi÷a çc bé phËn, çc cÊp

vµ çc nh©n viªn qu¶n trÞ trong doanh nghiÖp cã ý nghÜa quan träng trong

viÖc x©y dùng m« h×nh bé m¸y qu¶n trÞ. Nh×n chung, trong çc doanh nghiÖp

hiÖn nay tån t¹i 3 lo¹i liªn hÖ sau ®©y:

- Liªn hÖ trùc thuéc: Lµ lo¹i liªn hÖ gi÷a thñ trëng víi çn bé, nh©n

viªn trong çc bé phËn, gi÷a çn bé cã c¬ng vÞ chØ huy trùc tuyÕn víi cÊp

trªn vµ cÊp díi.

- Liªn hÖ chøc n¨ng: Lµ lo¹i liªn hÖ gi÷a çc bé phËn chøc n¨ng víi

nhau trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ quyÕt ®Þnh cho thñ trëng hoÆc gi÷a çn bé

chøc n¨ng cÊp trªn víi çn bé, nh©n viªn chøc n¨ng cÊp díi nh»m híng

dÉn, gióp ®ì vÒ mÆt chuyªn m«n, nghiÖp vô.

- Liªn hÖ t vÊn: Lµ lo¹i liªn hÖ gi÷a c¬ quan l·nh ®¹o , çc çn bé chØ

huy trùc tuyÕn víi çc chuyªn gia kinh tÕ, kü thuËt, ph¸p chÕ, víi çc héi

®ång ®îc tæ chøc theo tõng lo¹i c«ng viÖc (xÐt s¸ng kiÕn c¶i tiªn kü thuËt,

xÐt thi ®ua, khen thëng... ).


58

ý nghÜa cña cña sù ph©n chia liªn hÖ:

+ Lµm cho mçi bé phËn, mçi ç nh©n trong c¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ

nhËn thøc râ vÞ trÝ cña m×nh, biÕt râ m×nh trùc thuéc ai, ai trùc thuéc m×nh.

+ Lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ c«ng t¸c.

4.2.4. Çc kiÓu c¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ doanh nghiÖp

Tuú theo lo¹i h×nh s¶n xuÊt, theo tÝnh chÊt phøc t¹p cña s¶n phÈm mµ cã thÓ

tæ chøc mét trong çc kiÓu c¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ cho doanh nghiÖp nh sau:

* C¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ kh«ng æn ®Þnh

§©y lµ mét lo¹i c¬ cÊu cã m« h×nh biÕn ®æi linh ho¹t. C¬ cÊu nµy dùa trªn

çch tiÕp cËn theo hoµn c¶nh hay çch tiÕp cËn ngÉu nhiªn (Contigency

Approach). Çch tiÕp cËn nµy xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm “ Kh«ng cã mét c¬ cÊu tæ

chøc tèi u cho mäi doanh nghiÖp ” . Çch tiÕp cËn nµy cho r»ng viÖc x©y dùng

c¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ phï hîp cho mét doanh nghiÖp phô thuéc vµo: c«ng nghÖ,

tÝnh æn ®Þnh cña m«i trêng vµ çc nh©n tè ®éng kh¸c.Theo çch tiÕp cËn nµy,

çc biÕn ¶nh hëng tíi sù h×nh thµnh c¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ doanh nghiÖp lµ:

+ ChiÕn lîc cña doanh nghiÖp (Strategy).

+ Môc tiªu cña doanh nghiÖp (Objectives).

+ TÝnh æn ®Þnh cña m«i trêng (Stability of Environment).

+ T×nh h×nh c«ng nghÖ (Technology Involved).

+ M«i trêng v¨n ho¸ (National Culture).

+ Sù kh¸c biÖt gi÷a çc bé phËn trong doanh nghiÖp.

(Differences in Subunits of Organization).

+ Quy m« doanh nghiÖp (Size of Organization).

+ Ph¬ng ph¸p vµ kiÓu qu¶n trÞ (Management Approach and Style).

+ §Æc ®iÓm cña lùc lîng lao ®éng (Charateristics of Work Force).

§Ó x©y dùng, h×nh thµnh c¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ doanh nghiÖp, tríc

hÕt ph¶i ®¸nh gi¸ çc biÕn nµy, sau ®ã míi lùa chän t×m kiÕm mét m« h×nh


59

phï hîp. Tuy nhiªn, çc biÕn nµy lµ ®éng, hay thay ®æi nªn ph¶i cã çc ph©n

tÝch ®Þnh kú vÒ çc biÕn vµ ®¸nh gi¸ xem c¬ cÊu hiÖn t¹i cã phï hîp kh«ng.

¦u ®iÓm:

+ §¶m b¶o tÝnh linh ho¹t cao.

+ Ph¸t huy ®îc trÝ tuÖ cña ®éi ngò nh©n viªn giái.

Nhîc ®iÓm:

+ Tèn kÐm chi phÝ ®Ó thiÕt lËp bé m¸y míi.

+ CÇn cã thêi gian ®Ó thiÕt lËp mèi quan hÖ céng sù.

* C¬ cÊu trùc tuyÕn

- §Æc ®iÓm: Mèi liªn hÖ gi÷a çc nh©n viªn trong tæ chøc ®îc thùc

hiÖn theo mét ®êng th¼ng. Ngêi thõa hµnh chØ nhËn vµ thi hµnh mÖnh lÖnh

cña ngêi phô tr¸ch cÊp trªn trùc tiÕp. Ngêi phô tr¸ch chÞu tr¸ch nhiÖm

hoµn toµn vÒ kÕt qu¶ c«ng viÖc cña nh÷ng ngêi díi quyÒn m×nh.

- ¦u ®iÓm:

+ §¶m b¶o nguyªn t¾c tËp trung trong qu¶n lý vµ viÖc thùc hiÖn chÕ

®é mét thñ trëng.

+ §Ò cao tr¸ch nhiÖm ç nh©n.

+ T¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi thõa hµnh khi thùc thi c«ng viÖc.

- Nhîc ®iÓm:

+ §ßi hái mçi thñ trëng ph¶i cã kiÕn thøc toµn diÖn vÒ mäi lÜnh vùc.

+ Kh«ng tËn dông ®îc trÝ tuÖ cña ®éi ngò chuyªn gia giái ë tõng lÜnh vùc.

+ DÔ t¹o ra sù ng¨n çch, thiÕu sù phèi hîp gi÷a çc lÜnh vùc qu¶n trÞ.

* C¬ cÊu chøc n¨ng (do Taylor ®Ò xíng)

- §Æc ®iÓm: Çc phßng chøc n¨ng cã quyÒn ra çc mÖnh lÖnh thuéc ph¹m

vi chuyªn m«n cña hä phô tr¸ch cho çc ph©n xëng, çc bé phËn s¶n xuÊt.

- ¦u ®iÓm:

+ TËn dông ®îc trÝ tuÖ cña ®éi ngò chuyªn gia giái ë tõng lÜnh vùc.

+ Ph©n chia nhiÖm vô râ rµng, thÝch hîp víi n¨ng lùc cña tõng nh©n viªn.


60

+ Gi¶m bít khèi lîng c«ng viÖc qu¶n lý chung toµn doanh nghiÖp

cho gi¸m ®èc.

* C¬ cÊu trùc tuyÕn - chøc n¨ng

- §Æc ®iÓm: Ngêi thñ trëng ®îc sù gióp søc cña çc phßng chøc

n¨ng, çc chuyªn gia, çc héi ®ång t vÊn trong viÖc nghiªn cøu, bµn b¹c t×m

çc gi¶i ph¸p tèi u cho çc vÊn ®Ò phøc t¹p. Tuy nhiªn, quyÒn quyÕt ®Þnh

vÊn ®Ò Êy vÉn thuéc vÒ ngêi thñ trëng. Nh÷ng quyÕt ®Þnh qu¶n lý do çc

phßng chøc n¨ng nghiªn cøu, ®Ò xuÊt khi ®îc thñ trëng th«ng qua sÏ biÕn

thµnh çc mÖnh lÖnh, ®îc truyÒn ®¹t tõ trªn xuèng díi theo tuyÕn ®· ®Þnh.

- ¦u ®iÓm: KiÓu c¬ cÊu tæ chøc nµy võa ph¸t huy ®îc n¨ng lùc

chuyªn m«n cña çc bé phËn chøc n¨ng, võa ®¶m b¶o quyÒn chØ huy cña hÖ

thèng trùc tuyÕn.

* C¬ cÊu tæ chøc qu¶n trÞ phi h×nh thÓ

- §Æc ®iÓm: Kh«ng cã m« h×nh cô thÓ, ®îc h×nh thµnh nhê sù tÝn

nhiÖm cña tËp thÓ víi uy tÝn cña mét sè ç nh©n.

- ¦u ®iÓm: Ýt tèn kÐm, cã hiÖu qu¶ cao.

- Nhîc ®iÓm: Ph¹m vi ¸p dông hÑp (thêng chØ trong tæ, ®éi s¶n xuÊt

hay trong néi bé mét nhãm), kh«ng mang tÝnh ph¸p lý (thiªn vÒ t×nh c¶m

nhiÒu h¬n).

4.3. ChÕ ®é mét thñ trëng trong qu¶n trÞ doanh nghiÖp

4.3.1. Thùc chÊt cña chÕ ®é mét thñ trëng

QuyÒn quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ, kü thuËt, tæ chøc, hµnh chÝnh,

®êi sèng trong ph¹m vi toµn doanh nghiÖp vµ tõng bé phËn ®îc trao cho

mét ngêi. Ngêi ®ã cã nhiÖm vô qu¶n lý toµn diÖn çc mÆt ho¹t ®éng ë ®¬n

vÞ m×nh, ®îc trao nh÷ng quyÒn h¹n nhÊt ®Þnh vµ chÞu hoµn toµn tr¸ch nhiÖm

vÒ nh÷ng quyÕt ®Þnh cña m×nh. Mäi ngêi trong trong çc ®¬n vÞ ph¶i

nghiªm chØnh phôc tïng mÖnh lÖnh cña thñ trëng.

4.3.2. TÝnh tÊt yÕu ph¶i tiÕn hµnh chÕ ®é mét thñ trëng


61

- XuÊt ph¸t tõ tÝnh biÖn chøng gi÷a tËp trung vµ d©n chñ. Trªn c¬ së

ph¸t huy tÝnh d©n chñ ®èi víi mäi ngêi, cÇn ph¶i tËp trung thèng nhÊt qu¶n

lý vµo mét ®Çu mèi, vµo mét ngêi.

- XuÊt ph¸t tõ tÝnh chÊt vµ yªu cÇu cña nÒn s¶n xuÊt ®¹i c«ng nghiÖp:

chÝnh x¸c vµ kÞp thêi.

- XuÊt ph¸t tõ mèi quan hÖ trong ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Ph©n

c«ng lao ®éng chuyªn m«n ho¸ ngµy cµng s©u s¾c tÊt yÕu dÉn ®Õn hîp t¸c

ho¸ lao ®éng vµ ®Ó cã sù hîp t¸c th× nhÊt thiÕt ph¶i cã sù chØ huy thèng nhÊt.

4.3.3. Çc chøc danh thñ trëng vµ vÞ trÝ, mèi quan hÖ cña çc chøc danh

- Chøc danh thñ trëng trong doanh nghiÖp vµ vÞ trÝ tõng chøc danh

Çc chøc danh thñ trëng vµ vÞ trÝ tõng chøc danh ®îc m« t¶ v¾n t¾t

trong b¶ng sau:

Thø

tù

Chøc danh thñ

trëng

VÞ trÝ tõng

chøc danh

Ph¹m vi

ph¸t huy

t¸c dông

Ngêi gióp

viÖc thñ

trëng

Ngêi díi

quyÒn (thõa

hµnh)

1 Gi¸m ®èc Thñ trëng cÊp cao

nhÊt doanh nghiÖp

Toµn doanh

nghiÖp

Çc phã

gi¸m ®èc

Mäi ngêi trong

doanh nghiÖp

2 Qu¶n ®èc Thñ trëng cÊp cao

nhÊt ph©n xëng

Toµn ph©n

xëng

Çc phã

qu¶n ®èc

Mäi ngêi trong

ph©n xëng

3 §èc c«ng Thñ trëng cÊp cao

nhÊt trong ca lµm viÖc

Trong toµn

tæ

Mäi ngêi trong

mét ca

4 Tæ trëng c«ng t¸c Thñ trëng cÊp cao

nhÊt trong tæ

Trong toµn

tæ

Tæ phã Mäi ngêi trong

mét tæ

5 Trëng çc phßng

(ban) chøc n¨ng

Thñ trëng cÊp cao

nhÊt trong phßng (ban)

Toµn phßng

(ban)

Phã phßng

(ban)

Mäi ngêi trong

phßng (ban)


62

- Quan hÖ gi÷a çc chøc danh thñ trëng

+ Thñ trëng cÊp díi ph¶i phôc tïng nghiªm chØnh mÖnh lÖnh cña

thñ trëng cÊp trªn, tríc hÕt lµ thñ trëng cÊp trªn trùc tiÕp.

+ Thñ trëng tõng bé phËn cã toµn quyÒn quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò

thuéc ph¹m vi ®¬n vÞ m×nh vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc gi¸m ®èc vÒ çc mÆt

ho¹t ®éng ë ®¬n vÞ do m×nh phô tr¸ch.

+ Thñ trëng mçi cÊp cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nghiªm chØnh néi quy

ho¹t ®éng ë tõng cÊp ®· ®îc quy ®Þnh vÒ: chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n,

mèi quan hÖ c«ng t¸c.

+ TÊt c¶ çc cÊp phã ®Òu lµ nh÷ng ngêi gióp viÖc cho cÊp trëng ë

tõng cÊp t¬ng ®¬ng vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc thñ trëng cÊp trªn trùc tiÕp

cña m×nh.

+ Mäi ngêi trong tõng bé phËn lµ nh÷ng ngêi thõa hµnh cña thñ

trëng cÊp trªn, tríc hÕt lµ cña thñ trëng cÊp t¬ng ®¬ng vµ ph¶i phôc

tïng nghiªm chØnh mÖnh lÖnh cña thñ trëng.

+ Gi¸m ®èc lµ thñ trëng cÊp trªn vµ lµ thñ trëng cÊp cao nhÊt trong

doanh nghiÖp, chÞu hoµn toµn tr¸ch nhiÖm vÒ mäi mÆt ho¹t ®éng kinh doanh,

kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi trong doanh nghiÖp tríc tËp thÓ nh÷ng ngêi lao

®éng vµ tríc chñ së h÷u doanh nghiÖp. Mäi ngêi trong doanh nghiÖp ph¶i

phôc tïng nghiªm chØnh mÖnh lÖnh cña gi¸m ®èc.


63

PhÇn II

ChØ huy trong qu¶n trÞ doanh nghiÖp

Ch¬ng 5

Gi¸m ®èc doanh nghiÖp

* Môc tiªu: N¾m ®îc vai trß, chøc n¨ng vµ ph¬ng ph¸p l·nh ®¹o cña

gi¸m ®èc doanh nghiÖp.

5.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm lao ®éng cña gi¸m ®èc doanh nghiÖp

5.1.1. Kh¸i niÖm vÒ gi¸m ®èc doanh nghiÖp

- Quan niÖm vÒ gi¸m ®èc trong çc thêi kú

+ Trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, gi¸m ®èc ®îc quan niÖm

nh lµ mét chøc vô v× nã ®îc nhµ níc bæ nhiÖm. Do ®ã, tiªu chuÈn lùa

chän gi¸m ®èc doanh nghiÖp chñ yÕu lµ phÈm chÊt chÝnh trÞ vµ t çch ®¹o

®øc. KÕt qu¶ lµ ®¹i bé phËn ®éi ngò gi¸m ®èc ®Òu ë løa tuæi cao, hoÆc thiÕu

hoÆc nî b»ng cÊp.

+ ë çc níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn, gi¸m ®èc ®îc quan

niÖm lµ mét nghÒ v× nã ®ßi hái ph¶i ®îc ®µo t¹o qua trêng líp vµ tríc khi

®îc tuyÓn chän lµm gi¸m ®èc th× ph¶i th«ng qua thi tuyÓn vµ kiÓm tra tay

nghÒ. Do ®ã, ®éi ngò gi¸m ®èc phÇn lín lµ trÎ tuæi vµ cã b»ng cÊp.

+ §èi víi ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua, gi¸m ®èc ®îc quan niÖm

võa lµ mét chøc vô, võa lµ mét nghÒ. Do ®ã, trong nh÷ng n¨m qua ®· cã mét

sè doanh nghiÖp thùc hiÖn chÕ ®é bÇu cö gi¸m ®èc hoÆc bá phiÕu tÝn nhiÖm,

hoÆc bá phiÕu th¨m dß. Còng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Bé C«ng nghiÖp ®·

më çc kho¸ ®µo t¹o líp gi¸m ®èc kÕ cËn, ®èi tîng lµ çc qu¶n ®èc, trëng

phßng, gi¸m ®èc xÝ nghiÖp thµnh viªn cã b»ng ®¹i häc vµ díi 45 tuæi.

- Kh¸i niÖm vÒ gi¸m ®èc: Cã rÊt nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ gi¸m

®èc, tuy nhiªn cã thÓ ®a ra mét kh¸i niÖm chung nhÊt vÒ gi¸m ®èc trong c¬

chÕ thÞ trêng nh sau:

Gi¸m ®èc doanh nghiÖp lµ ngêi ®îc chñ së h÷u doanh nghiÖp giao

cho quyÒn qu¶n lý ®iÒu hµnh doanh nghiÖp theo chÕ ®é mét thñ trëng, chÞu


64

tr¸ch nhiÖm tríc ngêi chñ së h÷u vÒ mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp

còng nh kÕt qu¶ cña çc ho¹t ®éng ®ã, ®ång thêi ®îc hëng thï lao t¬ng

xøng víi kÕt qu¶ mang l¹i.

Nh vËy, ®Þnh nghÜa nµy ®· ®Ò cËp ®Õn mét néi dung chung cho mäi

gi¸m ®èc cña çc doanh nghiÖp ë çc lo¹i h×nh së h÷u kh¸c nhau. Trong thùc

tÕ, cã nhiÒu chñ së h÷u ®ång thêi lµ gi¸m ®èc doanh nghiÖp. ë níc ta, gi¸m

®èc doanh nghiÖp nhµ níc do nhµ níc bæ nhiÖm vµ hëng l¬ng theo chÕ

®é quy ®Þnh.

5.1.2. §Æc ®iÓm lao ®éng cña gi¸m ®èc doanh nghiÖp

+ Lao ®éng cña gi¸m ®èc lµ mét nghÒ. Do ®ã, nã ®ßi hái ph¶i ®îc

häc tËp, ®µo t¹o liªn tôc ®Ó n¨ng cao n¨ng lùc, tr×nh ®é, ®¶m b¶o thÝch øng

®îc víi c¬ chÕ thÞ trêng.

+ Lao ®éng cña gi¸m ®èc lµ lao ®éng qu¶n lý, do ®ã gi¸m ®èc ph¶i cã

kiÕn thøc tæng hîp vÒ nhiÒu mÆt.

+ Lao ®éng cña gi¸m ®èc lµ lao ®éng phøc t¹p. Nã ®ßi hái ph¶i ®îc

®µo t¹o qua nhiÒu trêng líp. Do ®ã, cÇn ph¶i cã mét chÕ ®é ph©n phèi tho¶

®¸ng nh»m thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn.

+ Lao ®éng cña gi¸m ®èc lµ lao ®éng cña nhµ s ph¹m, biÕt viÕt, biÕt

truyÒn ®¹t ý kiÕn mét çch chÝnh x¸c vµ thuyÕt phôc.

+ Lao ®éng gi¸m ®èc lµ lao ®éng cña mét nhµ ho¹t ®éng x· héi.

Ngêi gi¸m ®èc cÇn hiÓu thÊu ®¸o vµ tu©n thñ çc vÊn ®Ò luËt ph¸p, nhÊt lµ

luËt kinh tÕ, çc chÝnh s¸ch, chÕ ®é quy ®Þnh cña nhµ níc cã liªn quan ®Õn

chøc n¨ng, nhiÖm vô ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp.

+ S¶n phÈm lao ®éng cña gi¸m ®èc lµ çc quyÕt ®Þnh mµ chÊt lîng

cña çc quyÕt ®Þnh ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn çc mÆt cña s¶n xuÊt kinh doanh.

QuyÕt ®Þnh cña gi¸m ®èc lµ hµnh vi s¸ng t¹o mang tÝnh chØ thÞ, t¸c

®éng vµo ®èi tîng qu¶n lý nh»m gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò ®· chÝn muåi trªn c¬

së n¾m v÷ng çc quy luËt vËn ®éng cña ®èi tîng.


65

5.2. Nh÷ng tè chÊt cña gi¸m ®èc doanh nghiÖp

- Gi¸m ®èc ph¶i cã kh¸t väng lµm giµu chÝnh ®¸ng. ë ®©y, cÇn ph©n

biÖt gi÷a mong muèn, hy väng víi kh¸t väng. Trong khi mong muèn, hy

väng thêng ®i kÌm víi sù thô ®éng, sù tr«ng chê vµo ®iÒu kiÖn kh¸ch quan

bªn ngoµi th× kh¸t väng l¹i lµ mét thø mong muèn víi mét sù th«i thóc ®Õn

ch¸y báng, lµ ®éng lùc néi t©m lu«n lu«n day døt, thóc ®Èy con ngêi ph¶i

®¹t tíi. Nh÷ng ngêi cã kh¸t väng lµm giµu kh«ng bao giê chÊp nhËn vµ tho¶

m·n víi hiÖn t¹i. §Æc tÝnh cña hä lµ lu«n lu«n suy nghÜ, t×m tßi vµ hµnh

®éng. Hä kh«ng sî ®æi thay vµ hä gi¸m tr¶ gi¸, gi¸m ®¸nh ®æi tÊt c¶ ®Ó ®i

®Õn môc tiªu lµ ngµy cµng giµu cã h¬n.

- Gi¸m ®èc cÇn cã kiÕn thøc. Ngêi gi¸m ®èc cÇn cã kiÕn thøc tæng

hîp cña nhiÒu lÜnh vùc còng nh kiÕn thøc chuyªn m«n. Ngoµi ra, gi¸m ®èc

cßn ph¶i lµ ngêi biÕt thu dông nh÷ng ngêi giái h¬n m×nh ë mét sè lÜnh vùc

nµo ®ã v× kinh doanh lµ mét ho¹t ®éng hÕt søc phøc t¹p, kh«ng ai cã thÓ tù

hµo cho r»ng m×nh cã ®Çy ®ñ kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc ®Ó tù m×nh v¬n tíi

t¬ng lai.

- Gi¸m ®èc ph¶i cã n¨ng lùc qu¶n lý vµ kinh nghiÖm, cã kh¶ n¨ng t¹o

dùng mét ªkÝp gióp viÖc ®¾c lùc.

- Gi¸m ®èc ph¶i cã ãc s¸ng t¹o

- Gi¸m ®èc ph¶i cã kh¶ n¨ng quan s¸t toµn diÖn ®Ó cã nh÷ng quyÕt

®Þnh ®óng ®¾n trong c«ng viÖc.

- Gi¸m ®èc ph¶i cã lßng tù tin, cã ý chÝ, nghÞ lùc, tÝnh kiªn nhÉn vµ

lßng quyÕt t©m.

5.3. Chøc n¨ng, vai trß cña gi¸m ®èc doanh nghiÖp

5.3.1. §èi tîng qu¶n lý cña gi¸m ®èc

- Quan hÖ vÒ mÆt lîi Ých gi÷a nh÷ng ngêi trong doanh nghiÖp.

- Quan hÖ gi÷a con ngêi vµ c¸c tµi s¶n trong doanh nghiÖp.

- Quan hÖ gi÷a doanh nghiÖp víi m«i trêng bªn ngoµi (ngêi tiªu

dïng, ®èi t¸c, doanh nghiÖp kh¸c ...).


66

5.3.2. Chøc n¨ng cña gi¸m ®èc

- X¸c ®Þnh çc môc tiªu dµi h¹n vµ hÖ thèng çc môc tiªu kinh doanh.

- ThiÕt lËp vµ duy tr× çc nÒn nÕp qu¶n trÞ trong doanh nghiÖp nh»m

®¶m b¶o thùc hiÖn çc môc tiªu ®Ò ra.

- X©y dùng vµ thùc thi çc chiÕn lîc nh»m ®¶m b¶o cho doanh

nghiÖp cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh tèt trªn thÞ trêng.

- Duy tr× vµ qu¶n lý doanh nghiÖp nh mét ®¬n vÞ kinh tÕ gi÷a çc

tr¸ch nhiÖm ph¸p lý, kinh tÕ vµ x· héi.

5.3.3. Vai trß cña gi¸m ®èc doanh nghiÖp

Gi¸m ®èc doanh nghiÖp lµ ngêi cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn sù

thµnh b¹i cña doanh nghiÖp. Theo tµi liÖu cña Bé Khoa häc – C«ng nghÖ vµ

M«i trêng, trong thêi gian qua c¶ níc cã 4.584 doanh nghiÖp nhµ níc

kinh doanh thua lç th× cã tíi 2.630 doanh nghiÖp bÞ thua lç chñ yÕu do gi¸m

®èc kh«ng cã tr×nh ®é häc vÊn g©y nªn.

Vai trß cña gi¸m ®èc ®îc thÓ hiÖn qua nh÷ng nÐt chÝnh sau:

- Gi¸m ®èc lµ qu¶n trÞ viªn hµng ®Çu, lµ thñ trëng cÊp cao nhÊt trong

doanh nghiÖp.

- Gi¸m ®èc lµ ngêi tæ chøc bé m¸y qu¶n lý cña doanh nghiÖp ®ñ vÒ

sè lîng, m¹nh vÒ chÊt lîng, bè trÝ hîp lý, c©n ®èi lùc lîng qu¶n trÞ viªn

nh»m ®¶m b¶o quan hÖ bÒn v÷ng trong tæ chøc.

- Gi¸m ®èc võa lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc lµm, thu nhËp cho

mét sè lîng lín lao ®éng, võa chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ cuéc sèng tinh thÇn,

n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸, chuyªn m«n cho hä, t¹o cho hä nh÷ng c¬ héi ®Ó

th¨ng tiÕn.

- Gi¸m ®èc lµ ngêi qu¶n lý, lµ chñ tµi kho¶n cña doanh nghiÖp; ®Æc

biÖt trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, gi¸m ®èc ph¶i cã tr¸ch nhiÖm vÒ b¶o toµn vµ

ph¸t triÓn vèn.


67

5.4. Ph¬ng ph¸p qu¶n lý vµ phong çch l·nh ®¹o cña gi¸m ®èc

5.4.1. Ph¬ng ph¸p qu¶n lý cña gi¸m ®èc

Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p qu¶n trÞ doanh nghiÖp kh¸c nhau, nhng nh×n

chung cã 5 ph¬ng ph¸p c¬ b¶n, ®ã lµ:

- Ph¬ng ph¸p ph©n quyÒn

Ph©n quyÒn lµ ph¬ng ph¸p l·nh ®¹o tèt nhÊt ®Ó gi¸m ®èc duy tr× vµ

ph¸t triÓn mét tæ chøc. Ph©n quyÒn thùc chÊt lµ sù uû quyÒn ®Þnh ®o¹t cña

gi¸m ®èc cho cÊp díi. Cã 4 h×nh thøc ph©n quyÒn chÝnh, ®ã lµ:

Ph©n quyÒn däc: QuyÒn ®Þnh ®o¹t ®îc chia cho çc cÊp díi theo

ph¬ng ph¸p qu¶n lý trùc tuyÕn.

Ph©n quyÒn ngang: QuyÒn ®Þnh ®o¹t ®îc chia theo çc cÊp chøc n¨ng

phï hîp víi çc phßng, ban kh¸c nhau.

Ph©n quyÒn chän läc: Mét sè c«ng viÖc thËt quan träng do gi¸m ®èc

quyÕt ®Þnh, cßn sè cßn l¹i giao cho çc bé phËn kh¸c ®¶m nhËn.

Ph©n quyÒn toµn bé: Mét cÊp qu¶n trÞ nµo ®ã quyÒn quyÕt ®Þnh toµn

bé c«ng viÖc trong khung giíi h¹n nhÊt ®Þnh.

- Ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh

§©y lµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý dùa vµo viÖc sö dông nh÷ng chØ thÞ, mÖnh

lÖnh mang tÝnh chÊt b¾t buéc, cìng bøc, biÓu hiÖn díi nhiÒu h×nh thøc

kh¸c nhau, nh quy ®Þnh vÒ an toµn lao ®éng, b¶o hé lao ®éng…

Qu¶n lý hµnh chÝnh lµ cÇn thiÕt, tÊt yÕu ®óng nh Lª-nin ®· kh¼ng

®Þnh: “ChØ cã ®iªn rå míi tõ bá cìng bøc” .

- Ph¬ng ph¸p kinh tÕ

Ph¬ng ph¸p kinh tÕ lµ sö dông tiÒn l¬ng, tiÒn thëng vµ nh÷ng c«ng

cô ®éng viªn vËt chÊt kh¸c lµm ®ßn bÈy kinh tÕ kÝch thÝch ngêi lao ®éng

thùc hiÖn môc tiªu cña qu¶n lý mµ kh«ng cÇn sö dông mÖnh lÖnh hµnh chÝnh

tõ cÊp trªn xuèng.

- Ph¬ng ph¸p tæ chøc-gi¸o dôc


68

Ph¬ng ph¸p tæ chøc - gi¸o dôc lµ sö dông h×nh thøc liªn kÕt nh÷ng ç

nh©n vµ tËp thÓ theo nh÷ng tiªu chuÈn vµ môc tiªu ®· ®Ò ra trªn c¬ së ph©n

tÝch vµ ®éng viªn tÝnh tù gi¸c, kh¶ n¨ng hîp t¸c cña tõng ç nh©n.

- Ph¬ng ph¸p t©m lý - x· héi

Ph¬ng ph¸p t©m lý - x· héi lµ híng nh÷ng quyÕt ®Þnh ®Õn çc môc

tiªu phï hîp víi tr×nh ®é nhËn thøc, t©m lý, t×nh c¶m cña con ngêi.

5.4.2. Phong çch l·nh ®¹o cña gi¸m ®èc

Phong çch l·nh ®¹o cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ cña ph¬ng

ph¸p qu¶n lý. Cã 3 phong çch l·nh ®¹o c¬ b¶n, ®ã lµ:

- Phong çch mÖnh lÖnh

§Æc trng cña phong çch nµy lµ trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ra

quyÕt ®Þnh, gi¸m ®èc kh«ng cÇn th¨m dß ý kiÕn cña ngêi gióp viÖc vµ

nh÷ng ngêi díi quyÒn, kh«ng do dù tríc çc quyÕt ®Þnh cña m×nh. Ngêi

cã t¸c phong nµy thêng am hiÓu s©u s¾c c«ng viÖc cña m×nh, d¸m quyÕt

®o¸n, d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm, nhng ë mét sè trêng hîp dÔ sa vµo ®éc ®o¸n.

- Phong çch dÔ d·i (tù do)

Phong çch nµy cã ®Æc trng c¬ b¶n lµ trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ra

quyÕt ®Þnh, gi¸m ®èc lu«n theo ®a sè, dÔ do dù tríc quyÕt ®Þnh cña m×nh.

Khi cÇn ®¸nh gi¸ ngêi gióp viÖc, ®¸nh gi¸ cÊp díi, gi¸m ®èc thêng vÞn

vµo ý kiÕn cña tæ chøc cÊp trªn, ý kiÕn cña quÇn chóng. Ngêi cã phong çch

nµy kh«ng cã tÝnh chÊt quyÕt ®o¸n, dÔ xuª xoa, ®¹i kh¸i.

- Phong çch d©n chñ - quyÕt ®Þnh

Phong çch nµy kh¾c phôc ®îc nhîc ®iÓm cña hai t¸c phong trªn vµ

trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh tËn dông ®îc u ®iÓm cña c¶ hai phong

çch ®ã. Ngêi gi¸m ®èc cã phong çch nµy trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh

quyÕt ®Þnh thêng th¨m dß ý kiÕn cña nhiÒu ngêi, ®Æc biÖt cña nh÷ng ngêi

liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh, nhng khi ra quyÕt ®Þnh th× rÊt

c¬ng quyÕt. Theo phong çch nµy, gi¸m ®èc quyÕt ®o¸n çc vÊn ®Ò nhng


69

kh«ng ®éc ®o¸n, lu«n theo dâi, uèn n¾n, ®éng viªn, tæ chøc cho cÊp díi

thùc hiÖn quyÕt ®Þnh cña m×nh, v× vËy ®¸nh gi¸, khen chª ®óng mùc.

Trong 3 phong çch trªn, ngêi gi¸m ®èc kh«ng nªn ¸p dông phong

çch thø hai (phong çch dÔ d·i), bëi v× sù dÔ d·i trong qu¶n lý kinh doanh

thêng dÉn ®Õn sai lÇm bu«ng láng qu¶n trÞ.


70

PhÇn III

Qu¶n trÞ nh©n sù vµ ®æi míi kü thuËt c«ng nghÖ

trong doanh nghiÖp

Ch¬ng 6

Qu¶n trÞ nh©n sù trong doanh nghiÖp

* Môc tiªu: N¾m ®îc hÖ thèng çc ph¬ng ph¸p tuyÓn chän nh©n sù

theo c¬ cÊu hîp lý; s¾p xÕp, bè trÝ, sö dông, duy tr× vµ ph¸t triÓn nguån nh©n

sù nh»m ®¹t ®îc môc tiªu cña doanh nghiÖp.

Qu¶n trÞ nh©n sù trong doanh nghiÖp bao gåm mét hÖ thèng nh÷ng

ph¬ng ph¸p nh»m qu¶n trÞ cã hiÖu qu¶ nhÊt vÒ lîng vµ chÊt nguån nh©n

lùc cña doanh nghiÖp, ®¶m b¶o lîi Ých vµ sù ph¸t triÓn toµn diÖn cho ngêi

lao ®éng trong doanh nghiÖp, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña

doanh nghiÖp. Nãi mét çch cô thÓ h¬n, qu¶n trÞ nh©n sù trong doanh nghiÖp

lµ hÖ thèng nh÷ng ho¹t ®éng, nh÷ng ph¬ng ph¸p, çch thøc tæ chøc cã liªn

quan ®Õn viÖc tuyÓn chän, ®µo t¹o, ph¸t triÓn, ®éng viªn ngêi lao ®éng

nh»m sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt søc lao ®éng.

6.1. Tæng quan vÒ qu¶n trÞ nh©n sù trong doanh nghiÖp

6.1.1. Môc ®Ých cña qu¶n trÞ nh©n sù

Con ngêi nÕu xÐt trªn c¶ 2 khÝa c¹nh võa lµ nh©n tè cña lùc lîng s¶n

xuÊt võa lµ thµnh viªn cña x· héi th× qu¶n trÞ nh©n sù ph¶i ®îc ®Þnh híng

theo 4 môc tiªu sau:

- Môc tiªu kinh tÕ: Qu¶n trÞ nh©n sù nh»m môc ®Ých sö dông cã hiÖu

qu¶ nhÊt søc lao ®éng nh»m t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng thu

nhËp quèc d©n, t¹o tÝch luü cho Nhµ níc vµ doanh nghiÖp, tho¶ m·n nhu

cÇu trang tr¶i çc chi phÝ, t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vµ më réng søc lao ®éng, æn

®Þnh kinh tÕ gia ®×nh.

- Môc tiªu x· héi: T¹o c«ng ¨n viÖc lµm, gi¸o dôc, ®éng viªn ngêi lao

®éng ph¸t triÓn v¨n ho¸, nghÒ nghiÖp, phï hîp víi sù tiÕn bé x· héi vµ lµm

trong s¹ch m«i trêng x· héi.


71

- Môc tiªu cñng cè vµ ph¸t triÓn tæ chøc: Qu¶n trÞ nh©n sù lµ mét lÜnh

vùc cña qu¶n trÞ doanh nghiÖp vµ còng cßn lµ ph¬ng tiÖn ®Ó khai th¸c vµ sö

dông cã hiÖu qu¶ nguån néi lùc, lµ nh©n tè kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ v« h×nh cña tæ

chøc, thùc hiÖn môc tiªu kinh doanh.

- Môc tiªu thùc hiÖn çc chøc n¨ng, nhiÖm vô cña tæ chøc: Mçi doanh

nghiÖp ®Òu cã mét c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y qu¶n trÞ mµ sù thèng nhÊt vÒ tæ

chøc vµ hiÖu lùc cña bé m¸y phô thuéc chñ yÕu vµo n¨ng lùc, tr×nh ®é tæ

chøc cña çc qu¶n trÞ gia cÊp cao, cÊp trung gian vµ nh©n viªn thùc hiÖn.

Trong lÜnh vùc lao ®éng trùc tiÕp, tr×nh ®é bËc thî, tay nghÒ, kü n¨ng, kü x¶o

vµ ý thøc tæ chøc kû luËt cña ngêi lao ®éng còng phô thuéc rÊt lín, thËm

chÝ mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh cña çc ho¹t ®éng qu¶n trÞ nh©n sù. Ngoµi ra,

th«ng ho¹t ®éng qu¶n trÞ nh©n sù, nhµ qu¶n trÞ cßn cã kh¶ n¨ng gióp cho

ngêi lao ®éng thùc hiÖn ®îc môc tiªu cña ç nh©n hä vÒ viÖc lµm, th¨ng

tiÕn, lîi Ých kinh tÕ vµ x· héi, ph¸t triÓn nh©n çch.

Tãm l¹i, ho¹t ®éng qu¶n trÞ nh©n sù ph¶i nh»m ®¹t ®îc 2 môc tiªu

tæng qu¸t, ®ã lµ:

- Sö dông hiÖu qu¶ n¨ng lùc lµm viÖc cña mäi thµnh viªn trong doanh

nghiÖp, lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng.

- Båi dìng kÞp thêi vµ thêng xuyªn n¨ng lùc lµm viÖc cña mäi thµnh viªn

trªn tÊt c¶ çc mÆt: tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô, ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn.

6.1.2. Çc quan ®iÓm, nguyªn t¾c vµ néi dung cña qu¶n trÞ nh©n sù

* Çc quan ®iÓm qu¶n trÞ nh©n sù

NhËn thøc ®óng çc quan ®iÓm qu¶n trÞ nh©n sù cã ý nghÜa quan

träng trong viÖc ®Þnh ra çc ph¬ng ph¸p, çch thøc qu¶n trÞ. Çc quan ®iÓm

c¬ b¶n lµ:

- X©y dùng c¬ chÕ qu¶n trÞ nh©n sù trong doanh nghiÖp mét çch khoa häc.

- TuyÓn chän, ph©n phèi hîp lý nguån nh©n sù trªn c¬ së lîi Ých chung.

- T×m, t¹o viÖc lµm vµ ®¶m b¶o quyÒn, nghÜa vô lao ®éng cho mäi

ngêi trong doanh nghiÖp trªn c¬ së b×nh ®¼ng.


72

- §¶m b¶o ph¸t triÓn toµn diÖn ngêi lao ®éng nh»m t¸i s¶n xuÊt gi¶n

®¬n vµ më réng søc lao ®éng trong doanh nghiÖp.

* Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña qu¶n trÞ nh©n sù

HiÕn ph¸p Níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam vµ Bé luËt lao

®éng quy ®Þnh: Çc doanh nghiÖp ViÖt Nam ®îc quyÒn chñ ®éng thùc hiÖn

viÖc tuyÓn mé, lùa chän, bè trÝ sö dông vµ tr¶ thï lao cho ngêi lao ®éng

trªn c¬ së çc nguyªn t¾c sau:

- §¶m b¶o cung cÊp ®ñ sè lîng, chÊt lîng lao ®éng theo c¬ cÊu hîp

lý cho doanh nghiÖp trong mäi thêi kú.

- §¶m b¶o chuyªn m«n kÕt hîp víi trang bÞ kiÕn thøc tæng hîp.

- Sö dông lao ®éng réng r·i trªn c¬ së ®µo t¹o, båi dìng ®Ó n©ng cao

tr×nh ®é lao ®éng.

- Sö dông lao ®éng ph¶i kÕt hîp víi thï lao lao ®éng hîp lý.

- KÕt hîp, thëng ph¹t víi t¨ng cêng kû luËt lao ®éng.

* Néi dung cña qu¶n trÞ nh©n sù

- Ho¹ch ®Þnh nhu cÇu nh©n sù.

- TuyÓn mé, lùa chän, bè trÝ sö dông nh©n sù.

- §¸nh gi¸, ®µo t¹o vµ th¨ng tiÕn.

- Thï lao lao ®éng vµ ®¶m b¶o lîi Ých cho ngêi lao ®éng.

- Thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch x· héi, x©y dùng çc tho¶ íc tËp thÓ víi

ngêi lao ®éng.

6.2. Çc lÜnh vùc cña qu¶n trÞ nh©n sù trong doanh nghiÖp

6.2.1. Ho¹ch ®Þnh nhu cÇu nh©n sù

- Kh¸i niÖm: Ho¹ch ®Þnh nhu cÇu nh©n sù lµ qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh mét

çch cã hÖ thèng nh÷ng yªu cÇu vÒ sè, chÊt lîng lao ®éng theo c¬ cÊu

ngµnh nghÒ, ®¸p øng nhu cÇu cña tõng bé phËn vµ toµn doanh nghiÖp ë mçi

thêi kú kinh doanh.

* Quy tr×nh ho¹ch ®Þnh nhu cÇu nh©n sù

Quy tr×nh ho¹ch ®Þnh nhu cÇu nh©n sù ®îc tiÕn hµnh theo 4 bíc sau:


73

Bíc 1: X¸c ®Þnh nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng nh©n sù:

C¨n cø vµo môc tiªu, nhiÖm vô cña doanh nghiÖp vµ tõng bé phËn

trong doanh nghiÖp, ph¬ng ¸n ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp trong t¬ng lai,

n¨ng lùc tµi chÝnh cña doanh nghiÖp.

Nhu cÇu nh©n sù ®îc x¸c ®Þnh c¶ vÒ sè lîng, chÊt lîngvµ kh«ng

chØ tho¶ m·n cho hiÖn t¹i mµ ph¶i ®¸p øng cho t¬ng lai. Nhu cÇu ph¶i ®îc

x¸c ®Þnh theo mét c¸c lao ®éng tèi u.

S¬ ®å 6.1. Quy tr×nh ho¹ch ®Þnh nhu cÇu nh©n sù

ChiÕn lîc kinh doanh

M«i trêng vÜ m«

Ho¹ch ®Þnh nhu cÇu nh©n sù

So s¸nh nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng

Kh¶ n¨ng s·n cã

Dù b¸o nhu cÇu

Cung > CÇu (thõa)

Cung = CÇu

ChÝnh s¸ch vµ kÕ ho¹ch thùc hiÖn

- H¹n chÕ sö dông - Gi¶m giê lao ®éng - Gi¶m tuæi hu

Kh«ng tuyÓn dông

Lùa chän

TuyÓn chän

- §µo t¹o - Th¨ng tiÕn - Thuyªn chuyÓn

KiÕm so¸t vµ ®¸nh gi¸

M«i trêng vi m«

Cung < CÇu (thiÕu)


74

Kh¶ n¨ng nh©n sù chñ yÕu ®îc x¸c ®Þnh dùa vµo viÖc thèng kª, ®¸nh

gi¸ l¹i nguån nh©n sù hiÖn cã, lo¹i trõ nh÷ng biÕn ®éng dù kiÕn tríc (nh

cho ®i ®µo t¹o, thuyªn chuyÓn, hu trÝ...).

Bíc 2: C©n ®èi gi÷a nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng nh©n sù.

Khi c©n ®èi thêng x¶y ra 3 trêng hîp sau:

- Nhu cÇu b»ng kh¶ n¨ng (cung =cÇu).

- Nhu cÇu lín h¬n kh¶ n¨ng (cung < cÇu).

- Nhu cÇu nhá h¬n kh¶ n¨ng (cung > cÇu).

Bíc 3: §Ò ra chÝnh s¸ch vµ kÕ ho¹ch thùc hiÖn.

Çc chÝnh s¸ch ®îc ¸p dông thêng g¾n víi viÖc c¶i tiÕn hÖ thèng tæ

chøc, s¾p xÕp, bè trÝ hîp lý lao ®éng, çc chÝnh s¸ch vÒ x· héi ®èi víi ngêi

lao ®éng nh: båi thêng, ®µo t¹o, hu trÝ, th¨ng tiÕn, thuyªn chuyÓn...

KÕ ho¹ch thùc hiÖn thêng chia ra lµm 2 lo¹i: ThiÕu lao ®éng vµ thõa

lao ®éng.

- ThiÕu lao ®éng:

+ ThiÕu vÒ sè lîng: cÇn x©y dùng kÕ ho¹ch tuyÓn dông tõ bªn ngoµi.

+ ThiÕu chÊt lîng: cÇn bè trÝ, s¾p xÕp l¹i, thuyªn chuyÓn, ®µo t¹o, båi

dìng thªm ...

- Thõa lao ®éng: Doanh nghiÖp cÇn h¹n chÕ tuyÓn dông, gi¶m giê lµm

viÖc, gi¶m biªn chÕ, nghØ viÖc t¹m thêi, nghØ hu sím...

Gi¶m biªn chÕ cã thÓ gåm çc biÖn ph¸p sau: gi·n thî, nghØ viÖc

kh«ng l¬ng, gi¶m giê lµm viÖc, cho nghØ hu sím.

Bíc 4: KiÓm tra vµ ®¸nh gi¸:

§©y lµ bíc quan träng nh»m môc ®Ých kiÓm tra viÖc triÓn khai thùc

hiÖn çc môc tiªu, néi dung ®· ®îc ho¹ch ®Þnh trong kÕ ho¹ch nh©n sù,

®¸nh gi¸ tiÕn tr×nh, møc ®é ®¹t ®îc ë mçi giai ®o¹n, tõ ®ã ®iÒu chØnh kÕ

ho¹ch cho phï hîp.

* Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nhu cÇu nh©n sù


75

- Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch: Lµ ph¬ng ph¸p ®îc dïng ®Ó nghiªn cøu vµ

ph©n tÝch xu híng tuyÓn dông lao ®éng ë doanh nghiÖp trong çc thêi kú

trung, dµi h¹n kÕ tiÕp kú ho¹ch ®Þnh. Qua nghiªn cøu rót ra tèc ®é ph¸t triÓn

nhu cÇu nh©n sù so víi môc tiªu kinh doanh, tr×nh ®é tiÕn bé kü thuËt, c«ng

nghÖ trong kú, tõ ®ã dùa vµo nhiÖm vô kinh doanh cña kú tíi ®Ó x¸c ®Þnh

nhu cÇu nh©n sù.

- Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh dùa vµo mèi t¬ng quan gi÷a lao ®éng cÇn

dïng víi mét sè chØ tiªu kinh tÕ, kü thuËt kh¸c.

- Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nhu cÇu nh©n sù dùa vµo môc tiªu doanh thu

vµ lao ®éng.

- Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh lao ®éng chÝnh dùa vµo s¶n lîng vµ ®Þnh møc

thêi gian víi lao ®éng chÝnh:

Bíc 1: X¸c ®Þnh lao ®éng cho tõng nghÒ

Qi: S¶n lîng s¶n phÈm lo¹i i

ti: §Þnh møc thêi gian cho 1 s¶n phÈm

Tn: Thêi gian lµm viÖc theo chÕ ®é 1 n¨m cho 1 c«ng nh©n

Bíc 2: Tæng hîp lao ®éng çc nghÒ

Víi lao ®éng vµ phô trî: Thêng ®îc x¸c ®Þnh theo tû lÖ c«ng nh©n

chÝnh tuú theo ®Æc ®iÓm kinh tÕ – kü thuËt cña tõng doanh nghiÖp víi lao

®éng qu¶n lý.

§Þnh biÕn theo ®Þnh møc quy ®Þnh: Th«ng thêng trong çc doanh

nghiÖp nhµ níc, tæng sè çn bé nh©n viªn qu¶n lý nhá h¬n hoÆc b»ng 10%

tæng sè c«ng nh©n viªn s¶n xuÊt chuyªn nghiÖp.

n

ii

T

tQN

.

n

i

ii NN1


76

6.2.2. TuyÓn chän nh©n sù

* Kh¸i niÖm: TuyÓn chän nh©n sù lµ viÖc t×m nh÷ng ngêi phï hîp ®Ó

giao phã cho çc chøc vô, çc c«ng viÖc cßn ®ang trèng.

Cã thÓ tuyÓn chän th«ng qua phßng nh©n sù (phßng tæ chøc) hay v¨n

phßng m«i giíi viÖc lµm.

* Çc nguyªn t¾c tuyÓn chän:

- TuyÓn chän çn bé, nh©n viªn ph¶i xuÊt ph¸t tõ lîi Ých chung cña

doanh nghiÖp.

- Ph¶i dùa vµo khèi lîng c«ng viÖc vµ yªu cÇu cô thÓ cña tõng lo¹i

c«ng viÖc ®Ó tÝnh tíi kh¶ n¨ng sö dông tèi ®a n¨ng lùc cña hä.

- Khi tuyÓn chän ph¶i nghiªn cøu thËn träng vµ toµn diÖn, ph¶i xem

xÐt c¶ phÈm chÊt còng nh n¨ng lùc ç nh©n nh©n viªn.

* Çc nh©n tè ¶nh hëng ®Õn kÕt qu¶ tuyÓn chän

- H×nh ¶nh, uy tÝn cña doanh nghiÖp.

- TÝnh hÊp dÉn cña c«ng viÖc.

- Çch thøc qu¶n lý néi bé: l¬ng bæng, ®µo t¹o, th¨ng tiÕn vµ çc chÕ

®é kh¸c.

- C¬ chÕ, chÝnh s¸ch qu¶n lý cña Nhµ níc: c¬ cÊu kinh tÕ, chÝnh s¸ch

tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm, xu híng ph¸t triÓn kinh tÕ, hîp

t¸c kinh tÕ víi níc ngoµi ...

- Chi phÝ tuyÓn chän: Sù ®Çu t chi phÝ cho tuyÓn chän nh©n viªn lµ rÊt

lín, ®Æc biÖt víi nh÷ng nh©n viªn cã hµm lîng chÊt x¸m cao, cã kü n¨ng,

kinh nghiÖm. §©y lµ mét nh©n tè quan träng, quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶ ®Çu t

cña viÖc tuyÓn chän.

- Tr×nh ®é tæ chøc ho¹t ®éng tuyÓn chän.

* Çc nguån tuyÓn chän


77

- Nguån néi bé (t×m kiÕm néi bé): NhiÒu doanh nghiÖp nç lùc ph¸t triÓn

nh©n viªn tõ cÊp thÊp nhÊt ®Õn çc vÞ trÝ cao h¬n kh¸c nhau trong tæ chøc. ViÖc

nµy thêng ®îc tiÕn hµnh nhê hÖ thèng qu¶n lý nh©n sù ë doanh nghiÖp.

¦u ®iÓm:

+ KhuyÕn khÝch nh©n viªn tù båi dìng, n©ng cao tr×nh ®é.

+ Cã ®îc ®éi ngò nh©n viªn cã kiÕn thøc vÒ doanh nghiÖp, trung

thµnh víi doanh nghiÖp.

+ Cã ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ nh©n viªn.

+ TiÕt kiÖm ®îc chi phÝ tuyÓn chän.

Nhîc ®iÓm:

+ Kh«ng thu hót ®îc nh÷ng ngêi cã tr×nh ®é cao tõ bªn ngoµi.

- Nguån bªn ngoµi: Doanh nghiÖp cã thÓ tuyÓn chän nh©n viªn tõ bªn

ngoµi th«ng qua:

+ Qu¶ng ço viÖc lµm: Lµ ph¬ng tiÖn th«ng b¸o cho toµn x· héi vÒ

c«ng viÖc (vÞ trÝ) cßn thiÕu ngêi ®¶m nhËn trong doanh nghiÖp.

+ Qua çc v¨n phßng giíi thiÖu viÖc lµm: gåm çc v¨n phßng cña c¬

quan chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ cña t nh©n, cña c«ng ty m«i giíi vµ t vÊn vÒ

lao ®éng.

* Quy tr×nh tuyÓn chän

Bíc 1: TuyÓn chän nh©n viªn vµ sµng läc ban ®Çu

§©y lµ bíc ®Çu tiªn trong qu¸ tr×nh tuyÓn chän ngêi ®Õn xin viÖc, lµ

bíc xem xÐt s¬ bé. H×nh thøc sµng läc b»ng çch thÈm tra vµ pháng vÊn.

Dùa vµo b¶n m« t¶ nghÒ nghiÖp vµ yªu cÇu cña nghÒ nghiÖp, bíc ®Çu cã thÓ

lo¹i bá nh÷ng ngêi kh«ng phï hîp

Bíc 2: Hoµn thiÖn ®¬n xin viÖc

Sau bíc ban ®Çu, nh÷ng ngêi n»m trong danh s¸ch ®îc xem xÐt

cÇn hoµn thiÖn ®¬n xin viÖc theo mÉu cña doanh nghiÖp. Dïng ®¬n ®Ó thu

thËp, tËp hîp th«ng tin mét çch cã hÖ thèng vÒ nh©n viªn ®Þnh tuyÓn chän.


78

Bíc 3: M« t¶ c«ng viÖc vµ x¸c ®Þnh çc tiªu chuÈn chøc danh cña

c«ng viÖc.

§Ó m« t¶ c«ng viÖc, cÇn ph¶i ph©n tÝch c«ng viÖc. Ph©n tÝch c«ng viÖc

lµ xem xÐt cã hÖ thèng çc thao t¸c, ®éng t¸c còng nh çc ho¹t ®éng cÇn cã

trong c«ng viÖc. Môc ®Ých ph©n tÝch c«ng viÖc nh»m x¸c ®Þnh çc nhiÖm vô,

tr¸ch nhiÖm vµ n¨ng lùc cÇn cã ®Ó lµm mét c«ng viÖc. Çc ph¬ng ph¸p ph©n

tÝch c«ng viÖc bao gåm: quan s¸t trùc tiÕp ngêi lao ®éng t¹i n¬i lµm viÖc,

pháng vÊn, sö dông b¶ng c©u hái, ghi nhËt ký, tæ chøc héi th¶o ...

Bíc 4: Thùc hiÖn çc thö nghiÖm nghÒ nghiÖp

Thùc hiÖn çc bµi tr¾c nghiÖm kiÓm tra trÝ th«ng minh, kh¶ n¨ng, n¨ng

khiÕu ®Ó cung cÊp thªm th«ng tin cho tuyÓn chän hiÖu qu¶ h¬n.

Bíc 5: Tæ chøc pháng vÊn toµn diÖn

§©y lµ c«ng cô ®Ó doanh nghiÖp cã thÓ n¾m ®îc çc th«ng tin chi tiÕt

vÒ ngêi ®Õn xin viÖc. ViÖc nµy nh»m ®¸nh gi¸ kiÕn thøc, sù th«ng minh, ç

tÝnh, h×nh thøc ngêi ®Õn xin viÖc.

Bíc 6: §iÒu tra c¬ b¶n (kiÓm chøng d÷ kiÖn): Lµ qu¸ tr×nh x¸c minh,

kiÓm chøng l¹i çc th«ng tin mµ çc øng cö viªn cung cÊp.

Bíc 7: Thö th¸ch ngêi ®Õn xin viÖc

Bíc 8: KiÓm tra y tÕ vµ thÓ lùc

Bíc 9: QuyÕt ®Þnh giao viÖc cuèi cïng

* Nh÷ng tiªu chuÈn c¬ b¶n ®Ó tuyÓn chän qu¶n trÞ viªn çc cÊp


79

B¶ng thø bËc çc tiªu chuÈn

Møc ®é

quan träng

Qu¶n trÞ viªn cÊp cao

Qu¶n trÞ viªn cÊp

thõa hµnh

Qu¶n trÞ viªn cÊp

c¬ së

1 Cã tr×nh ®é dù ®o¸n Cã tr×nh ®é liªn kÕt nh÷ng

ngêi díi quyÒn Cã kü n¨ng c«ng nghÖ

2 Cã tr×nh ®é liªn kÕt nh÷ng

ngêi díi quyÒn

Cã tr×nh ®é lËp kÕ ho¹ch Cã tr×nh ®é liªn kÕt nh÷ng

ngêi díi quyÒn

3 Cã kh¶ n¨ng tho¶ hiÖp Cã çc kü n¨ng c«ng nghÖ Chñ ®éng s¸ng t¹o

4

Cã kh¶ n¨ng l«i cuèn

mäi ngêi

Cã kh¶ n¨ng tho¶ hiÖp Cã kh¶ n¨ng tho¶ hiÖp

5 Cã tr×nh ®é lËp kÕ ho¹ch Cã tr×nh ®é dù ®o¸n Cã tr×nh ®é lËp kÕ ho¹ch

6 Cã kh¶ n¨ng nhanh chãng

ra quyÕt ®Þnh

Cã tr×nh ®é gi¸o dôc nh÷ng

ngêi díi quyÒn

Cã tr×nh ®é gi¸o dôc

nh÷ng ngêi díi quyÒn

6.2.3. §¸nh gi¸, ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn nh©n sù

6.2.3.1. §¸nh gi¸ qu¶n trÞ viªn

§¸nh gi¸ qu¶n trÞ viªn ®îc coi lµ néi dung quan träng trong qu¶n trÞ

nh©n sù doanh nghiÖp. §©y lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho viÖc x¸c ®Þnh nhu cÇu

nh©n sù, bè trÝ, sö dông, ®µo t¹o vµ th¨ng tiÕn.

* C¨n cø ®Ó ®¸nh gi¸

§Ó ®¸nh gi¸ qu¶n trÞ viªn, cÇn dùa vµo hÖ thèng çc c¨n cø sau:

+ Môc ®Ých, khèi lîng, chÊt lîng c«ng viÖc yªu cÇu.

+ KÕt qu¶ ph©n tÝch c«ng viÖc vµ b¶ng m« t¶ c«ng viÖc.

+ HÖ thèng tiªu chuÈn nh©n viªn.

+ N¨ng lùc thùc tÕ nh©n viªn.


80

* Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ qu¶n trÞ viªn

- Ph¬ng ph¸p 1: Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i: Lµ ph¬ng ph¸p xÕp lo¹i

c«ng viÖc thµnh nhãm chung dùa vµo sù ®ång nhÊt vÒ yªu cÇu gi÷a kü n¨ng,

kiÕn thøc vµ n¨ng lùc cÇn thiÕt.

- Ph¬ng ph¸p 2: Ph¬ng ph¸p so s¸nh nh©n tè: Lµ ph¬ng ph¸p ph©n

tÝch c«ng viÖc theo nh÷ng yÕu tè h×nh thµnh nªn c«ng viÖc vµ so s¸nh chóng

víi nhau ®Ó quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ mçi c«ng viÖc.

Çch thøc tiÕn hµnh:

+ Lùa chän c«ng viÖc chÝnh, ®iÓn h×nh.

+ Thõa nhËn møc l¬ng tiªu chuÈn cña c«ng viÖc.

+ Chän nh÷ng tiªu chuÈn cèt lâi cña c«ng viÖc sÏ dïng ®Ó so s¸nh víi

c«ng viÖc kh¸c.

+ Héi ®ång xÐt duyÖt x¸c ®Þnh møc gi¸ trÞ cña çc c«ng viÖc ®ã (møc

l¬ng c¬ b¶n).

- Ph¬ng ph¸p 3: Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ cho ®iÓm

Thùc chÊt lµ ph©n nhãm çc c«ng viÖc dùa trªn çc tiªu chuÈn x¸c

®Þnh (kü n¨ng, nç lùc, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm...), sau ®ã ®Þnh cho mçi tiªu

chuÈn mét sè ®iÓm cô thÓ. Tuú theo møc ®é quan träng cña mçi tiªu chuÈn

trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh mét c«ng viÖc cô thÓ nµo ®ã mµ cã mét tû lÖ t¬ng

øng vÒ ®iÓm. Sau ®ã tÝnh tæng sè ®iÓm cña mçi c«ng viÖc. Nh÷ng c«ng viÖc

cã cïng sè ®iÓm ®îc xÕp vµo mét nhãm. §©y lµ ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸

chuÈn x¸c nhÊt.

Çch tiÕn hµnh:

Bíc 1: Ph©n nhãm c«ng viÖc vµ lùa chän c«ng viÖc ®iÓn h×nh.

Bíc 2: TiÕn hµnh ph©n tÝch c«ng viÖc vµ lËp b¶ng ph©n tÝch c«ng viÖc.

Bíc 3: Chän läc vµ x¸c ®Þnh çc yÕu tè c«ng viÖc.

Bíc 4: TÝnh tû träng çc yÕu tè c«ng viÖc.

Bíc 5: X¸c ®Þnh thø bËc çc yÕu tè.


81

Bíc 6: Ên ®Þnh hÖ thèng ®iÓm (500-1.000 ®iÓm).

Bíc 7: Ph©n bæ sè ®iÓm cho tõng thø bËc yÕu tè.

Kho¶ng çch ®iÓm cña thø bËc tÝnh theo c«ng thøc sau:

Kho¶ng çch =

Trong ®ã: M: sè ®iÓm tèi ®a

m: sè ®iÓm tèi thiÓu

N: sè thø bËc

Sau khi tÝnh to¸n sè ®iÓm cña tõng c«ng viÖc, cã thÓ so s¸nh ®èi chiÕu

b¶ng ®iÓm víi b¶ng m« t¶ c«ng viÖc. §©y lµ c¨n cø ®Ó ®¸nh gi¸ tuyÓn chän,

®µo t¹o vµ th¨ng tiÕn nh©n viªn.

6.2.3.2. §µo t¹o nh©n sù

§µo t¹o lµ mét qu¸ tr×nh häc tËp lý luËn vµ kinh nghiÑm ®Ó t×m kiÕm

mét sù biÕn ®æi vÒ chÊt t¬ng ®èi l©u dµi cña ç nh©n, gióp cho ç nh©n cã

thªm n¨ng lùc thùc hiÖn c«ng viÖc. Nhê ®µo t¹o mµ ngêi lao ®éng t¨ng

thªm hiÓu biÕt, ®æi míi ph¬ng ph¸p, çch thøc, kü n¨ng, th¸i ®é lµm viÖc vµ

th¸i ®é ®èi víi céng sù.

Trong ph¸t triÓn nh©n sù còng cÇn ®µo t¹o, song gi÷a ®µo t¹o vµ ®µo

t¹o cho ph¸t triÓn nh©n sù còng cã sù kh¸c nhau:

- §µo t¹o ®Þnh híng cho hiÖn t¹i, chñ yÕu tËp trung vµo c«ng viÖc

hiÖn t¹i cña mçi ç nh©n, t¨ng cêng çc kü n¨ng vµ kh¶ n¨ng ®Æc biÖt ®Ó

thùc hiÖn c«ng viÖc.

- §µo t¹o cho ph¸t triÓn nh©n sù lµ ®µo t¹o ®Þnh híng cho t¬ng lai,

tËp trung vµo sù ph¸t triÓn cho ç nh©n, nh©n viªn vµ ®¸p øng môc tiªu chiÕn

lîc con ngêi.

1

N

nM


82

* Nguyªn t¾c ®µo t¹o:

- X¸c ®Þnh ®óng ®èi tîng cÇn ®µo t¹o.

- §µo t¹o lý luËn kÕt hîp thùc hµnh.

- KÕt hîp chÆt chÏ gi÷a ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i víi viÖc n©ng cao kh¶

n¨ng tù båi dìng.

- §µo t¹o liªn tôc ®Ó cã ®éi ngò qu¶n trÞ viªn cã tr×nh ®é, kinh nghiÖm.

* X¸c ®Þnh nhu cÇu ®µo t¹o

S¬ ®å 6.2. X¸c ®Þnh nhu cÇu ®µo t¹o

* Ph¬ng ph¸p ®µo t¹o

Cã thÓ ph©n ra lµm 2 lo¹i h×nh ®µo t¹o: §µo t¹o trong c«ng viÖc vµ ®µo

t¹o ngoµi c«ng viÖc.

- §µo t¹o trong c«ng viÖc

H×nh thøc ®µo t¹o:

+ Häc viÖc: Cho nh÷ng ngêi cÇn ®µo t¹o ®îc kÌm cÆp, híng dÉn

bëi c¸c chuyªn viªn, thî bËc cao.

+ §µo t¹o b»ng giíi thiÖu c«ng viÖc, bao gåm 4 bíc sau:

(1): ChuÈn bÞ cho nh÷ng ngêi ®µo t¹o b»ng c¸ch tr×nh bµy vÒ môc

®Ých, yªu cÇu hä cÇn ®¹t tíi.

Sù thiÕu hôt kiÕn thøc vµ kü n¨ng cÇn cã cho nh©n viªn ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô

Hµnh vi, kiÕn thøc cÇn thiÕt cho mçi nh©n viªn ®¬ng

nhiÖm ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc.

Cã nhu cÇu ®µo t¹o hay kh«ng

Môc tiªu cña tæ chøc

Nh÷ng nhiÖm vô g× cÇn hoµn thµnh ®Ó ®¹t môc tiªu ®ã


83

(2): Giíi thiÖu c«ng viÖc vµ nªu ra nh÷ng th«ng tin xóc tÝch, cÇn thiÕt.

(3): Cho ngêi ®µo t¹o thö nghiÖm c«ng viÖc.

(4): §a hä vµo lµm c«ng viÖc thùc tÕ vµ bè trÝ ngêi tiÕp tôc gióp ®ì.

- §µo t¹o ngoµi c«ng viÖc

H×nh thøc ®µo t¹o:

+ Çc bµi gi¶ng trªn líp.

+ ChiÕu Video vµ phim.

+ TiÕn hµnh çc bµi tËp t×nh huèng, ph©n tÝch t×nh huèng ...

+ §µo t¹o dùa vµo tin häc: LËp ch¬ng tr×nh trªn m¸y tÝnh ®Ó b¾t

chíc ...

+ Tham quan, kh¶o s¸t trong vµ ngoµi níc, tæ chøc çc diÔn ®µn, héi

nghi khoa häc ...

¦u ®iÓm: §µo t¹o c¨n b¶n, cã hÖ thèng.

Nhîc ®iÓm: Tèn kÐm chi phÝ.

6.2.3.3. Ph¸t triÓn nh©n sù

Ph¸t triÓn nh©n sù lµ sù ®Þnh híng l©u dµi trong t¬ng lai cho ç

nh©n, tæ chøc vÒ n¨ng lùc, chøc vÞ trªn c¬ së gi¸o dôc vµ ®µo t¹o.

§èi tîng ph¸t triÓn: Lµ nh÷ng ngêi cã n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng tiÕn bé

ë tÊt c¶ çc lo¹i lao ®éng ë mäi cÊp.

* Ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn nh©n sù: Cã 2 ph¬ng ph¸p chÝnh:

(1): Ph¸t triÓn trong c«ng viÖc, díi 2 h×nh thøc:

- Lu©n phiªn thay ®æi c«ng viÖc: ChuyÓn çc nh©n viªn theo chiÒu

ngang hay däc ®Ó t¨ng cêng kü n¨ng, kiÕn thøc vµ kh¶ n¨ng cña hä

¦u ®iÓm: T¨ng kinh nghiÖm ç nh©n, thu hót thªm th«ng tin míi;

gi¶m sù buån tÎ trong c«ng viÖc, thóc ®Èy sù hµo høng; t¨ng thªm c¬ héi

®¸nh gi¸ nh©n viªn.


84

- Thay ®æi vÞ trÝ lµm viÖc, ®Þa vÞ, ®¶m ®¬ng chøc vô trî lý cho l·nh

®¹o cÊp cao.

(2): Ph¸t triÓn ngoµi c«ng viÖc

- Çc bµi gi¶ng vµ héi th¶o: Cã thÓ thùc hiÖn ngay trong doanh nghiÖp

hay qua çc trung t©m bªn ngoµi.

- M« pháng c«ng viÖc: Cã thÓ coi lµ mét ph¬ng ph¸p phæ biÕn trong

viÖc nghiªn cøu t×nh huèng. §©y lµ ph¬ng ph¸p ra ®êi vµ ph¸t triÓn ë

Trêng kinh doanh Harvard. Tõ nh÷ng kinh nghiÖm thùc tÕ cña çc C«ng ty

mµ m« t¶ thµnh çc t×nh huèng mµ nhµ qu¶n lý cÇn ®èi mÆt, çc häc viªn

nghiªn cøu, ph©n tÝch nguyªn nh©n, ®Ò xuÊt, lùa chän gi¶i ph¸p tèi u vµ

quyÕt ®Þnh nhanh.

- Ho¹t ®éng ngo¹i kho¸: Lµ çch thøc ®µo t¹o ®Æc biÖt ngoµi c«ng viÖc

vµ tËp trung chñ yÕu vµo viÖc t¹o lßng tin vµ phong çch lµm viÖc theo nhãm.

* Th¨ng tiÕn

§µo t¹o vµ ph¸t triÓn nh©n sù sÏ t¹o ra c¬ héi th¨ng tiÕn. ViÖc ®¸nh gi¸

®óng ®¾n n¨ng lùc, thêng xuyªn tiÕn hµnh ®µo t¹o còng sÏ mÊt ®i ý nghÜa

nÕu kh«ng thùc hiÖn th¨ng tiÕn.

ý nghÜa cña th¨ng tiÕn:

Th¨ng tiÕn hîp lý sÏ t¹o ®éng lùc thóc ®Èy sù nç lùc hµnh ®éng cña

ngêi lao ®éng vÒ t©m lý: Sù nç lùc cña mçi ngêi nh»m môc tiªu lµ ®îc

th¨ng tiÕn vµo nh÷ng vÞ trÝ thÝch hîp.

Cã 2 nh©n tè t¹o ra t©m lý lµ tiÒn l¬ng vµ ®Þa vÞ. NÕu 2 nh©n tè nµy

®îc tho¶ m·n dÔ dµng th× sÏ kh«ng t¹o ra ®éng c¬ tÝch cùc. Ngîc l¹i, nÕu

kh«ng ®îc tho¶ m·n ®óng ®¾n sÏ lµ nguyªn nh©n k×m h·m sù ph¸t triÓn cña

ngêi lao ®éng.

T¸c dông cña th¨ng tiÕn:

+ Lùa chän ®îc nh÷ng ngêi cã n¨ng lùc, phï hîp víi viÖc thùc hiÖn

çc chøc n¨ng qu¶n trÞ çc c«ng viÖc.


85

+ T¹o dùng ®éi ngò qu¶n trÞ viªn kÕ cËn ë çc vÞ trÝ qu¶n trÞ vµ ®éi ngò

nh÷ng ngêi lao ®éng cã tr×nh ®é tay nghÒ giái.

+ KÝch thÝch ®éi ngò nh©n viªn, qu¶n trÞ viªn çc cÊp kh«ng ngõng

häc tËp, båi dìng n©ng cao tr×nh ®é.

+ Ph¸t huy ®Çy ®ñ trÝ lùc cña ®éi ngò qu¶n trÞ viªn giái vµ c«ng nh©n

l©u n¨m, lµnh nghÒ.

Çch tiÕn hµnh:

Bíc 1: Chän ngêi ®Ó båi dìng, ®µo t¹o.

Bíc 2: Ph©n tÝch thùc tr¹ng n¨ng lùc cña ®èi tîng ®Ó x¸c ®Þnh néi

dung, h×nh thøc ®µo t¹o.

Bíc 3: X¸c ®Þnh néi dung ®µo t¹o cô thÓ trªn c¬ së so s¸nh tr×nh ®é

ph¶i ®¹t tíi víi n¨ng lùc hiÖn cã cña ®èi tîng.

Bíc 4: LËp kÕ ho¹ch ®µo t¹o.

Bíc 5: Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®µo t¹o.

Bíc 6: §¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®µo t¹o th«ng qua kiÓm tra.

Bíc 7: Th¨ng cÊp, n©ng bËc.

6.3. HÖ thèng qu¶n trÞ nh©n sù trong doanh nghiÖp

6.3.1. CÊp doanh nghiÖp

Dùa vµo nh÷ng néi dung chñ yÕu cña qu¶n trÞ nh©n sù, th«ng thêng

trong lÜnh vùc qu¶n trÞ nh©n sù cÇn cã 4 bé phËn ho¹t ®éng: TuyÓn chän

nh©n sù; l¬ng vµ phóc lîi; ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn; thùc hiÖn çc mèi quan hÖ

víi ngêi lao ®éng.

Víi çc níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ë çc c«ng ty vµ h·ng cã quy

m« lín thêng t¸ch riªng thµnh 4 phßng:

- Phßng tuyÓn dông:

NhiÖm vô chÝnh cña phßng tuyÓn dông lµ tuyÓn nh©n viªn míi; th«ng tin

qu¶ng ço chÝnh x¸c nhu cÇu sè lîng, chÊt lîng lao ®éng; sµng läc bít nh÷ng

ngêi kh«ng ®ñ n¨ng lùc tho¶ m·n yªu cÇu c«ng viÖc; tæ chøc tuyÓn chän.


86

- Phßng l¬ng vµ phóc lîi:

NhiÖm vô:

+ Tæ chøc ph©n tÝch, kiÓm tra viÖc tr¶ l¬ng, tr¶ c«ng cho ngêi lao

®éng, qu¶n lý vµ thùc hiÖn çc ch¬ng tr×nh phóc lîi cho ngêi lao ®éng.

+ Ph©n tÝch çc nh©n tè t¸c ®éng bªn trong vµ bªn ngoµi cã ¶nh hëng

®Õn viÖc tr¶ l¬ng, ®¶m b¶o c«ng b»ng trong tr¶ l¬ng.

+ Gióp cho ngêi lao ®éng chuÈn bÞ nghØ hu, thùc hiÖn çc chÝnh

s¸ch b¶o hiÓm.

- Phßng ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn:

NhiÖm vô chÝnh cña phßng lµ n©ng cao chÊt lîng lao ®éng cña c«ng

nh©n vµ nh©n viªn ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, hiÖu suÊt c«ng t¸c.

- Phßng quan hÖ nh©n sù:

NhiÖm vô:

+ TruyÒn ®¹t th«ng tin trong qu¶n trÞ nh©n sù.

+ T¹o m«i trêng x· héi gi÷a ngêi lao ®éng víi l·nh ®¹o cÊp cao vµ

gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng víi nhau.

+ §¶m b¶o an toµn vµ søc khoÎ.

+ T¹o sù cam kÕt cña ngêi lao ®éng vÒ lßng trung thµnh víi doanh nghiÖp.

+ Tæ chøc tham quan vµ çc ho¹t ®éng vui ch¬i kh¸c.

6.3.2. CÊp ph©n xëng

Chøc n¨ng chÝnh vÒ qu¶n trÞ nh©n sù néi bé ph©n xëng thuéc vÒ qu¶n

®èc ph©n xëng víi sù trî gióp cña nh©n viªn thèng kª.

NhiÖm vô cña qu¶n ®èc ph©n xëng lµ ph©n c«ng, bè trÝ, sö dông lao

®éng; ph©n c«ng kÌm cÆp lao ®éng; kiÓm tra kû luËt lao ®éng; kiÕn nghÞ

®¸nh gi¸, ®µo t¹o, th¨ng tiÕn c«ng nh©n, nh©n viªn trong ph©n xëng; theo

dâi vµ kiÕn nghÞ vÒ ¸p dông tiÒn l¬ng, phóc lîi cho ngêi lao ®éng …

6.3.3. CÊp tæ s¶n xuÊt


87

Theo dâi viÖc chÊp hµnh kû luËt lao ®éng, n¨ng suÊt lao ®éng; kiÕn

nghÞ thëng, ph¹t ngêi lao ®éng; ph©n c«ng bè trÝ lao ®éng trong ph¹m vi

tæ; t¹o quan hÖ céng sù ...

Ph¹m vi vµ néi dung qu¶n trÞ nh©n sù cÊp doanh nghiÖp réng h¬n cÊp

tæ vµ cÊp ph©n xëng.


88

Ch¬ng 7

Qu¶n trÞ ®æi míi c«ng nghÖ

trong doanh nghiÖp

* Môc tiªu: N¾m ®îc çc néi dung c¬ b¶n cña nghiªn cøu vµ ph¸t

triÓn, chuyÓn giao kü thuËt c«ng nghÖ vµ qu¶n lý chÊt lîng s¶n phÈm.

7.1. Kh¸i niÖm vµ vai trß cña qu¶n trÞ khoa häc vµ c«ng nghÖ

7.1.1. Kh¸i niÖm vµ çc thµnh phÇn cña c«ng nghÖ

ThuËt ng÷ c«ng nghÖ ®· ®îc nh¾c ®Õn tõ l©u nh lµ mét bé phËn

kh«ng thÓ thiÕu trong cuéc sèng cña con ngêi. C«ng nghÖ ®îc h×nh thµnh

tõ khi con ngêi xuÊt hiÖn vµ nã chiÕm mét vÞ trÝ v« cïng quan träng trong

sù ph¸t triÓn cña x· héi. C«ng nghÖ ®îc b¾t nguån tõ tiÕng Hy l¹p vµ ®îc

viÕt lµ “Techne” vµ “ logia” . “Techne” cã nghÜa lµ mét nghÖ thuËt hay mét kü

n¨ng cßn “ logia” cã nghÜa lµ khoa häc. Çch ®©y vµi chôc n¨m ë Anh, Mü vµ

mét sè níc T©y ¢u sö dông thuËt ng÷ c«ng nghÖ ®Ó chØ çc kü thuËt cô thÓ

b¾t nguån tõ çc thµnh tùu khoa häc, coi sù ph¸t triÓn ®ã nh mét sù ph¸t

triÓn cña khoa häc trong thùc tiÔn hay nãi çch kh¸c hä cho r»ng c«ng nghÖ

lµ sù øng dông cña khoa häc vµo ®êi sèng con ngêi.

Cho ®Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu ç nh©n, tæ chøc ®· ®a ra nh÷ng kh¸i

niÖm kh«ng ®Çy ®ñ vÒ c«ng nghÖ. Cã ngêi cho r»ng c«ng nghÖ lµ m¸y mãc,

cã ngêi cho r»ng c«ng nghÖ cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ tri thøc, cã ngêi cho

r»ng nã lµ sù kÕt hîp cña c¶ hai... TÇm quan träng cña c«ng nghÖ trong cuéc

sèng khiÕn ta ph¶i ®a ra mét kh¸i niÖm thèng nhÊt vµ hoµn chØnh vÒ c«ng

nghÖ. HiÖn nay, trªn thÕ giíi tån t¹i mét sè ®Þnh nghÜa rÊt th«ng dông vÒ

c«ng nghÖ.

§Þnh nghÜa cña tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña Liªn Hîp Quèc

UNIDO: “C«ng nghÖ lµ viÖc ¸p dông khoa häc vµo c«ng nghiÖp b»ng çch

sö dông çc kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ xö lý nã mét çch cã hÖ thèng vµ ph¬ng

ph¸p” .


89

§Þnh nghÜa cña Uû ban kinh tÕ vµ x· héi ch©u ¸-Th¸i B×nh D¬ng

ESCAP: “C«ng nghÖ lµ hÖ thèng kiÕn thøc vÒ quy tr×nh vµ kü thuËt dïng ®Ó

chÕ biÕn vËt liÖu vµ th«ng tin. Nã bao gåm tÊt c¶ c¸c kü n¨ng, kiÕn thøc,

thiÕt bÞ vµ ph¬ng ph¸p sö dông trong s¶n xuÊt, chÕ t¹o, dÞch vô, qu¶n lý,

th«ng tin” .

NÕu nh ®Þnh nghÜa cña UNIDO nhÊn m¹nh tÝnh khoa häc lµ thuéc

tÝnh cña c«ng nghÖ vµ khÝa c¹nh hiÖu qu¶ cña c«ng nghÖ khi xem xÐt viÖc sö

dông c«ng nghÖ cho mét môc ®Ých nµo ®ã th× ®Þnh nghÜa cña ESCAP l¹i

®îc coi lµ mét bíc ngoÆt trong lÞch sö quan niÖm vÒ c«ng nghÖ. Theo

ESCAP, kh¸i niÖm c«ng nghÖ ®îc më réng ra c¶ lÜnh vùc dÞch vô vµ qu¶n

lý. Tõ ®Þnh nghÜa nµy ta thÊy ngµy nay ®ang tån t¹i nh÷ng kh¸i niÖm nh

c«ng nghÖ v¨n phßng, c«ng nghÖ ng©n hµng, c«ng nghÖ du lÞch...

Tõ nh÷ng ®Þnh nghÜa trªn cã thÓ ®a ra mét ®Þnh nghÜa kh¸i qu¸t nhÊt

vÒ c«ng nghÖ nh sau: “C«ng nghÖ lµ tÊt c¶ nh÷ng g× dïng ®Ó biÕn ®æi ®Çu

vµo thµnh ®Çu ra“ .

7.1.2. C¸c thµnh phÇn cña c«ng nghÖ

Tõ ®Þnh nghÜa trªn ta thÊy, bÊt cø c«ng nghÖ nµo còng ph¶i bao gåm 4

thµnh phÇn c¬ b¶n lµ: m¸y mãc, con ngêi, th«ng tin vµ tæ chøc. Sù t¸c ®éng

qua l¹i gi÷a 4 thµnh phÇn nµy sÏ t¹o ra sù biÕn ®æi c«ng nghÖ mong muèn.

- PhÇn thiÕt bÞ (Technoware): §©y lµ phÇn vËt thÓ trong c«ng nghÖ bao

gåm mäi ph¬ng tiÖn vËt chÊt nh trang bÞ, m¸y mãc, ph¬ng tiÖn ... BÊt kú

c«ng nghÖ nµo còng ph¶i chøa ®ùng bªn trong nã phÇn thiÕt bÞ. PhÇn nµy

®îc coi lµ phÇn cèt lâi cña c«ng nghÖ. Nã ®îc triÓn khai, l¾p ®Æt vµ vËn

hµnh bëi con ngêi.

- PhÇn con ngêi (Humanware): M¸y mãc muèn ch¹y ®îc th× ph¶i

cã con ngêi. Con ngêi ë ®©y cã thÓ lµ ngêi sö dông, vËn hµnh, cã thÓ lµ

ngêi chÕ t¹o, c¶i tiÕn m¸y mãc ... Con ngêi trong c«ng nghÖ ®îc hiÓu lµ

n¨ng lùc cña con ngêi vÒ c«ng nghÖ nh kü n¨ng, kinh nghiÖm, sù s¸ng t¹o,

kh¶ n¨ng l·nh ®¹o... Con ngêi kh«ng nh÷ng lµm cho m¸y mãc thiÕt bÞ ph¸t

huy hÕt kh¶ n¨ng cña chóng mµ cßn ®ãng vai trß chñ ®éng trong c«ng nghÖ

nh÷ng l¹i chÞu sù chi phèi cña th«ng tin vµ tæ chøc.


90

- PhÇn th«ng tin (Inforware): C«ng nghÖ ®îc thÓ hiÖn díi d¹ng lý

thuyÕt, kh¸i niÖm, çc ph¬ng ph¸p, çc th«ng sè, çc c«ng thøc, bÝ quyÕt...

§©y ®îc gäi lµ phÇn th«ng tin cña c«ng nghÖ. Nhê nh÷ng phÇn tri thøc nµy

mµ con ngêi rót ng¾n ®îc thêi gian vµ søc lùc khi gi¶i quyÕt çc c«ng viÖc

cã liªn quan ®Õn c«ng nghÖ. Th«ng tin ph¶i thêng xuyªn ®îc cËp nhËt vµ

®i ®«i víi c«ng nghÖ. §èi víi cïng mét c«ng nghÖ, nÕu ta ¸p dông çc kiÕn

thøc kh¸c nhau sÏ t¹o ra çc s¶n phÈm kh¸c nhau. Th«ng tin ®îc coi lµ søc

m¹nh cña c«ng nghÖ.

- PhÇn tæ chøc (Orgaware): BÊt kú hÖ thèng nµo còng cÇn ph¶i cã mét

tæ chøc ®Ó ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña hÖ thèng. C«ng nghÖ còng vËy, nã cÇn

ph¶i cã mét bé phËn chÞu tr¸ch nhiÖm phèi hîp çc thµnh phÇn cßn l¹i cña

c«ng nghÖ víi nhau ®Ó ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt. PhÇn tæ chøc

gióp cho viÖc qu¶n lý, lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc bé m¸y nh©n lùc, kiÓm so¸t çc

ho¹t ®éng biÕn ®æi ... vµ nã phô thuéc vµo ®é phøc t¹p cña phÇn thiÕt bÞ vµ

th«ng tin trong c«ng nghÖ. PhÇn tæ chøc ®îc coi lµ ®éng lùc cña c«ng nghÖ

vµ b¶n th©n nã còng biÕn ®æi theo thêi gian.

Nh vËy, bÊt kú c«ng nghÖ nµo còng ph¶i bao gåm 4 thµnh phÇn c¬

b¶n trªn. PhÇn thiÕt bÞ ®îc coi lµ phÇn cøng cßn 3 phÇn cßn l¹i ®îc coi lµ

phÇn mÒm cña c«ng nghÖ. Ngµy nay, ngêi ta rÊt coi träng phÇn mÒm cña

c«ng nghÖ vµ coi ph¸t triÓn phÇn mÒm lµ ho¹t ®éng quan träng trong ®æi míi

c«ng nghÖ.

7.1.3. TiÕn bé khoa häc kü thuËt

Khoa häc lµ mét hÖ thèng çc tri thøc cña loµi ngêi vÒ nh÷ng quy

luËt ph¸t triÓn kh¸ch quan cña tù nhiªn, x· héi vµ t duy.

Kü thuËt lµ kÕt qu¶ cña khoa häc biÓu hiÖn ë viÖc s¶n xuÊt vµ sö dông

nh÷ng c«ng cô lao ®éng, nguyªn vËt liÖu, nhiªn liÖu, n¨ng lîng vµ c«ng nghÖ.

TiÕn bé khoa häc - kü thuËt lµ qu¸ tr×nh hoµn thiÖn s¶n phÈm, ®æi míi

kh«ng ngõng vµ nhanh chãng c«ng cô lao ®éng, n¨ng lîng, nguyªn vËt liÖu,

c«ng nghÖ vµ tæ chøc s¶n xuÊt trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc vµ

nghiªn cøu øng dông nh»m ®¹t hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cao nhÊt.


91

Sù ph¸t triÓn cña khoa häc - kü thuËt ®îc tiÕn hµnh qua nhiÒu giai

®o¹n, nhiÒu lÜnh vùc vµ thu hót nhiÒu nhµ khoa häc tham gia, ®îc thÓ hiÖn

qua s¬ ®å 7.1. díi ®©y:

S¬ ®å 7.1. Sù ph¸t triÓn cña khoa häc - kü thuËt

S¬ ®å 7.1.

Qua s¬ ®å ta thÊy: Çc giai ®o¹n, çc lÜnh vùc cã quan hÖ chÆt chÏ víi

nhau, tõ ®ã lµm cho çc nhµ nghiªn cøu, ph¸t minh, thiÕt kÕ, chÕ t¹o, sö dông

vµo qu¶n lý kinh tÕ còng cã mèi quan hÖ g¾n bã víi nhau, ®Èy nhanh qu¸

tr×nh tiÕn bé khoa häc - kü thuËt.

7.1.4. øng dông tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ trong doanh nghiÖp

- Néi dung cña øng dông tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt

kinh doanh trong doanh nghiÖp bao gåm:

+ Sö dông cã hiÖu qu¶ c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn cã.

+ Mua s¾m trang thiÕt bÞ míi, ®æi míi qu¸ tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt.

+ §Èy m¹nh phong trµo ph¸t huy s¸ng kiÕn, c¶i tiÕn kü thuËt, hîp lý

ho¸ s¶n xuÊt.

+ Liªn kÕt øng dông khoa häc kü thuËt trong vµ ngoµi níc.

+ TÝch cùc ®µo t¹o, sö dông ®éi ngò çn bé khoa häc kü thuËt, khoa

häc qu¶n lý, c«ng nh©n lµnh nghÒ trªn c¬ së ®¶m b¶o båi dìng tho¶ ®¸ng

vËt chÊt cho hä.

+ N©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý, trong ®ã chó träng vai trß qu¶n lý kü thuËt.

Giai ®o¹n chÕ t¹o Çc nhµ kü thuËt Kü thuËt øng dông

Giai ®o¹n øng dông vµo s¶n xuÊt kinh doanh

Khoa häc qu¶n lý

Çc nhµ kinh tÕ,

kü thuËt

Giai ®o¹n nghiªn cøu ph¸t minh

Kü thuËt t×m kiÕm

Çc nhµ nghiªn cøu


92

+ T¨ng cêng vèn ®Çu t.

+ Thùc hiÖn çc hîp ®ång nghiªn cøu øng dông tiÕn bé khoa häc -

c«ng nghÖ gi÷a doanh nghiÖp vµ çc c¬ quan nghiªn cøu.

øng dông tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ trong doanh nghiÖp kh«ng

nªn hiÓu chØ lµ t¨ng ®Çu t mua s¾m nh÷ng trang thiÕt bÞ míi, ¸p dông nh÷ng

quy tr×nh c«ng nghÖ tiªn tiÕn mµ ®iÒu ®Æc biÖt quan träng hiÖn nay lµ ph¶i

tËn dông ®îc kü thuËt hiÖn cã trong doanh nghiÖp. §©y còng lµ híng quan

t©m cña nhiÒu níc trªn thÕ giíi, kÓ c¶ çc níc ph¸t triÓn.

øng dông tiÕn bé khoa häc - kü thuËt lµ biÖn ph¸p rÊt c¬ b¶n ®Ó t¨ng

n¨ng suÊt lao ®éng vµ t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt. Cã 4 nh©n tè c¬

b¶n trùc tiÕp lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, ®ã lµ:

+ Ph¸t triÓn khoa häc, c«ng nghÖ.

+ øng dông tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ.

+ N©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ chuyªn m«n cña nh÷ng ngêi lao ®éng.

+ Hoµn thiÖn çc nh©n tè tæ chøc qu¶n lý.

+ Nh©n tè tù nhiªn.

Ngêi ta coi øng dông tiÕn bé khoa häc - kü thuËt lµ nh©n tè quan

träng nhÊt ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, hoµn thiÖn ®îc c«ng cô s¶n xuÊt vµ

t¨ng hiÖu qu¶ cña c«ng cô s¶n xuÊt ®ã. §Ó thÊy râ vÊn ®Ò nµy, chóng ta ®i

xem xÐt c«ng thøc sau:

j = l .P + p .L + p. l

Trong ®ã:

j : PhÇn t¨ng thu nhËp quèc d©n.

l : Sè lao ®éng ®îc huy ®éng vµo s¶n xuÊt trùc tiÕp t¨ng lªn.

p: N¨ng suÊt lao ®éng cña mét lao ®éng s¶n xuÊt trùc tiÕp t¨ng lªn.

L : Sè lao ®éng ®îc huy ®éng vµo s¶n xuÊt trùc tiÕp.

P : N¨ng suÊt lao ®éng cña mét lao ®éng s¶n xuÊt trùc tiÕp.


93

Nh vËy, møc t¨ng cña thu nhËp quèc d©n phô thuéc chñ yÕu vµo 2

yÕu tè: t¨ng lao ®éng vµo çc lÜnh vùc s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ t¨ng n¨ng suÊt

lao ®éng. T¨ng sè lîng lao ®éng phï hîp víi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ

theo chiÒu réng vµ ®©y lµ mét nh©n tè cã giíi h¹n. Trong thêi kú ph¸t triÓn

nÒn kinh tÕ theo chiÒu s©u nh hiÖn nay, viÖc t¨ng thu nhËp quèc d©n chñ

yÕu dùa vµo t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng v× nã lµ nh©n tè v« h¹n. Ph¸t triÓn c«ng

nghÖ qu¶n trÞ c«ng nghÖ vµ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lµ çc yÕu tè ®Æc trng

cña nÒn s¶n xuÊt hiÖn nay.

7.1.5. Qu¶n trÞ c«ng nghÖ trong doanh nghiÖp

* Thùc chÊt vµ ý nghÜa cña qu¶n trÞ c«ng nghÖ

Thùc chÊt cña qu¶n trÞ c«ng nghÖ lµ tæng hîp nh÷ng ho¹t ®éng nh»m øng

dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña

doanh nghiÖp, ®¶m b¶o yªu cÇu kü thuËt vµ n©ng cao chÊt lîng cña qu¸ tr×nh

s¶n xuÊt kinh doanh, tõ ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp.

* Néi dung cña qu¶n trÞ c«ng nghÖ

Néi dung cña c«ng t¸c qu¶n trÞ c«ng nghÖ trong doanh nghiÖp rÊt

phong phó vµ phøc t¹p. NÕu c¨n cø vµo 4 thµnh phÇn c«ng nghÖ th× qu¶n trÞ

c«ng nghÖ bao gåm çc ho¹t ®éng nh:

- PhÇn kü thuËt: nghiªn cøu, triÓn khai thö nghiÖm, tr×nh diÔn, s¶n

xuÊt, truyÒn b¸, thay thÕ, c¶i tiÕn m¸y mãc thiÕt bÞ vµ çc ph¬ng tiÖn vËt

chÊt kh¸c.

- PhÇn con ngêi: qu¶n lý, d¹y dç, gi¸o dôc, ®µo t¹o, ph¸t triÓn vµ n©ng

cao tr×nh ®é vµ kü n¨ng nghÒ nghiÖp cho lùc lîng lao ®éng cña doanh nghiÖp.

- PhÇn th«ng tin: thu thËp, chän läc, ph©n lo¹i tæng hîp, ph©n tÝch tæng

hîp vµ m« pháng çc c¬ së d÷ liÖu, th«ng tin trong lÜnh vùc c«ng nghÖ ®Ó ra

quyÕt ®Þnh.

- PhÇn tæ chøc: nhËn thøc, chuÈn bÞ, thiÕt kÕ, thiÕt lËp, vËn hµnh,

híng dÉn vµ tæ chøc thùc hiÖn çc dù ¸n, ch¬ng tr×nh ®æi míi vµ tiÕp nhËn

c«ng nghÖ.


94

ViÖc triÓn khai thùc hiÖn qu¶n trÞ c«ng nghÖ cã ý nghÜa lín ®èi víi

doanh nghiÖp trong chÝnh s¸ch ®Çu t vµ cã quan ®iÓm toµn diÖn trong qu¶n

trÞ c«ng nghÖ, trong viÖc ho¹ch ®Þnh çc chÝnh s¸ch ph¸t triÓn dùa trªn c¬ së

c«ng nghÖ.

NÕu c¨n cø vµo néi dung vµ çc lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc vµ c«ng

nghÖ th× qu¶n trÞ khoa häc vµ c«ng nghÖ cã liªn quan ®Õn 6 kü n¨ng ®îc m«

t¶ trong b¶ng 7.2.

LÜnh vùc nghiªn cøu KH & CN Ph¸t triÓn s¶n

phÈm míi

C¶i tiÕn

s¶n phÈm

§æi míi qu¶n

trÞ c«ng nghÖ

Nghiªn cøu kü thuËt khoa häc c¬ b¶n X

Nghiªn cøu øng dông vµo s¶n xuÊt X X X

Qu¶n trÞ dù ¸n c«ng nghÖ X X X

Kh¶ n¨ng lµm theo nguyªn mÉu X X X

KÕt hîp nghiªn cøu KH & CN víi s¶n xuÊt X X X

KÕt hîp nghiªn cøu KH & CN víi tiÕp thÞ X X

B¶ng 7.2. Çc lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc vµ c«ng nghÖ

7.2. ChuyÓn giao c«ng nghÖ

7.2.1. Kh¸i niÖm chuyÓn giao c«ng nghÖ

ChuyÓn giao c«ng nghÖ lµ ho¹t ®éng thùc tiÔn ®· xuÊt hiÖn tõ kh¸ l©u

trong lÜnh vùc øng dông tiÕn bé khoa häc - kü thuËt. Cho ®Õn nay, mÆc dï ®·

cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ nhng vÉn tån t¹i nh÷ng

quan niÖm kh¸c nhau vÒ b¶n th©n çi kh¸i niÖm chuyÓn giao c«ng nghÖ.

Theo TS. Ph¹m Kh«i Nguyªn: “ChuyÓn giao c«ng nghÖ cã nghÜa lµ

viÖc tiÕp nhËn c«ng nghÖ níc ngoµi vµ lµ mét qu¸ tr×nh vËt lý, trÝ tuÖ, mét

qu¸ tr×nh ®i kÌm víi viÖc huÊn luyÖn toµn diÖn cña mét bªn vµ sù häc hái,

hiÓu biÕt cña mét bªn kh¸c “ .

Theo Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ: “ChuyÓn giao c«ng nghÖ lµ mét tËp

hîp nhiÒu ho¹t ®éng ®îc tiÕn hµnh bëi 2 bªn: bªn giao vµ bªn nhËn, trong


95

®ã hai bªn phèi hîp çc hµnh vi ph¸p lý vµ çc hµnh ®éng thùc tiÔn mµ môc

®Ých vµ kÕt qu¶ lµ bªn giao cung cÊp ®Ó thùc hiÖn mét môc tiªu x¸c ®Þnh“ .

Theo GS.TS. Shoichi Yamashita (NhËt B¶n): “ChuyÓn giao c«ng nghÖ

lµ mét qu¸ tr×nh häc tËp trong ®ã tri thøc vÒ c«ng nghÖ ®îc tÝch luü mét

çch liªn tôc vµo nh÷ng nguån tµi nguyªn con ngêi ®ang thu hót vµo çc

ho¹t ®éng s¶n xuÊt, mét sù chuyÓn giao c«ng nghÖ thµnh c«ng cuèi cïng sÏ

®a tíi mét sù tÝch luü kiÕn thøc s©u h¬n vµ réng h¬n“ .

Trªn gãc ®é cña doanh nghiÖp, cã thÓ hiÓu: “ChuyÓn giao c«ng nghÖ lµ

ho¹t ®éng nh»m ®a mét c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµo s¶n xuÊt th«ng qua viÖc ¸p

dông mét kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc vµo s¶n xuÊt hoÆc cã thÓ lµ ¸p dông mét

c«ng nghÖ ®· hoµn thiÖn tõ doanh nghiÖp kh¸c. §ã lµ sù mua b¸n c«ng nghÖ vµ

lµ qu¸ tr×nh ®µo t¹o, huÊn luyÖn ®Ó sö dông c«ng nghÖ ®îc tiÕp nhËn“ .

Çc quan niÖm trªn tuy kh¸c nhau vÒ néi dung cô thÓ vµ çch tiÕp cËn

nhng cã nh÷ng ®iÓm chung sau ®©y:

+ Ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ cã 2 bªn tham gia vµ cã yÕu tè

quyÕt ®Þnh lµ c«ng nghÖ míi.

+ Ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng chØ bao gåm chuyÓn

nhîng ph¬ng tiÖn vËt chÊt, kü thuËt h÷u h×nh mµ ®iÒu quan träng h¬n lµ

ph¶i ®µo t¹o, huÊn luyÖn ®Ó ngêi lao ®éng n¾m, sö dông thµnh th¹o c«ng

nghÖ vµ lµm thÝch nghi, c¶i tiÕn c«ng nghÖ nhËp.

§iÒu 3, Ph¸p lÖnh chuyÓn giao c«ng nghÖ níc ngoµi vµo ViÖt Nam

(ban hµnh ngµy 10/12/1988) quy ®Þnh: Nh÷ng ho¹t ®éng díi ®©y ®îc coi

lµ chuyÓn giao c«ng nghÖ:

+ ChuyÓn giao quyÒn së h÷u hoÆc quyÒn sö dông quyÒn s¸ng chÕ, gi¶i

ph¸p h÷u Ých hoÆc çc ®èi tîng së h÷u c«ng nghÖ kh¸c.

+ ChuyÓn giao çc bÝ quyÕt hoÆc kiÕn thøc kü thuËt, chuyªn m«n díi

d¹ng ph¬ng ¸n c«ng nghÖ, tµi liÖu thiÕt kÕ, c«ng thøc, th«ng sè kü thuËt cã

hoÆc kh«ng cã kÌm theo thiÕt bÞ.

+ Cung cÊp çc dÞch vô hç trî vµ t vÊn c«ng nghÖ, kÓ c¶ ®µo t¹o vµ

th«ng tin sau khi chuyÓn giao.


96

* Quan niÖm chuyÓn giao c«ng nghÖ trong doanh nghiÖp

ChuyÓn giao c«ng nghÖ lµ ®a c«ng nghÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn ®Õn tay

ngêi tiªu dïng (tríc hÕt lµ nh÷ng nhµ s¶n xuÊt kinh doanh) chñ yÕu díi

h×nh thøc mua b¸n trªn thÞ trêng, ®Æc biÖt lµ thÞ trêng quèc tÕ. Hay nãi

c¸ch kh¸c, viÖc mua b¸n c«ng nghÖ ®îc thùc hiÖn díi h×nh thøc “chuyÓn

giao c«ng nghÖ” .

- ThÞ trêng c«ng nghÖ:

ThÞ trêng c«ng nghÖ ®îc chia ra lµm 2 phÇn: phÇn cøng vµ phÇn

mÒm. PhÇn cøng lµ nh÷ng trang thiÕt bÞ ®îc ®a vµo s¶n xuÊt vµ b¸n theo

gi¸ æn ®Þnh trªn thÞ trêng. PhÇm mÒm lµ nh÷ng c«ng nghÖ cßn n»m trong bÝ

mËt (cña ngêi nghiªn cøu, ph¸t minh, chÕ t¹o hoÆc ngêi cã kinh nghiÖm

®Æc biÖt - bÝ truyÒn). Gi¸ c¶ cña nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghÖ nµy rÊt linh ho¹t,

kh«ng cã khu«n mÉu, nhiÒu trêng hîp tëng nh v« lý.

7.2.2. H×nh thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ

Cã hai h×nh thøc chñ yÕu cña viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ chuyÓn

giao däc vµ chuyÓn giao ngang. ChuyÓn giao däc lµ ®a kÕt qu¶ nghiªn cøu

khoa häc (®· ®îc hoµn thµnh giai ®o¹n s¶n xuÊt thö, chø kh«ng ph¶i chØ

míi ®îc kÕt luËn trong phßng thÝ nghiÖm) vµo s¶n xuÊt. Cßn chuyÓn giao

ngang lµ chuyÓn giao mét c«ng nghÖ hoµn thiÖn (chØ t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm

®ang cã uy tÝn trªn thÞ trêng) tõ n¬i nµy, níc nµy sang n¬i kh¸c, níc

kh¸c; tõ doanh nghiÖp nµy sang doanh nghiÖp kh¸c.

N¬i b¸n (n¬i chuyÓn

giao c«ng nghÖ ) TÝnh chÊt c«ng nghÖ

N¬i mua (n¬i

nhËn c«ng nghÖ ) Kªnh chuyÓn giao

Tæ chøc nghiªn cøu vµ

ph¸t triÓn

Míi nghiªn cøu thµnh

c«ng, cha ¸p dông

vµo s¶n xuÊt

Doanh nghiÖp ChuyÓn giao däc

C«ng ty (h·ng)

§· ¸p dông (®· lµm

chñ vµ ®øng v÷ng

trong c¹nh tranh)

Doanh nghiÖp ChuyÓn giao ngang

7.2.3. Ph¬ng thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ


97

Ph¬ng thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ çch thøc tiÕn hµnh çc ho¹t

®éng chuyÓn giao. Cã thÓ ph©n lo¹i theo çc çch sau:

- Mua b¸n giÊy phÐp.

- Hîp t¸c s¶n xuÊt.

- ChuyÓn giao c«ng nghÖ cã kÌm ®Çu t c¬ b¶n.

- MËu dÞch bï trõ.

- DÞch vô t vÊn.

- NhËp nh©n tµi c«ng nghÖ.

- Trao kiÕn thøc.

- Trao ch×a kho¸.

- Trao s¶n phÈm.

- Trao thÞ trêng.

7.2.4. Lùa chän ph¬ng ¸n c«ng nghÖ tèi u

Trong qu¸ tr×nh øng dông tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt,

çc doanh nghiÖp cÇn c©n nh¾c, xem xÐt, tÝnh to¸n nhiÒu ph¬ng ¸n kh¸c

nhau vµ trªn c¬ së ®ã lùa chän ph¬ng ¸n tèi u. Trªn nhiÒu quan ®iÓm kh¸c

nhau, doanh nghiÖp sÏ t×m ®îc nh÷ng ph¬ng ¸n tèi u kh¸c nhau. Sau ®©y,

chóng ta chØ ®i s©u nghiªn cøu çch chän ph¬ng ¸n tèi u trªn quan ®iÓm

gi¸ thµnh.

Trªn quan ®iÓm nµy, ph¬ng ¸n nµo cã gi¸ thµnh h¹ ®îc xem lµ

ph¬ng ¸n tèi u.

C«ng thøc chung ®Ó chän ph¬ng ¸n tèi u:

Z = C + V. Q

Trong ®ã:

Z: Gi¸ thµnh cña toµn bé s¶n phÈm dù ®Þnh s¶n xuÊt.

C: Tæng chi phÝ cè ®Þnh cho toµn bé s¶n phÈm dù ®Þnh s¶n xuÊt.


98

V: Chi phÝ biÕn ®æi tÝnh cho mét s¶n phÈm.

Q: Sè lîng s¶n phÈm doanh nghiÖp dù ®Þnh s¶n xuÊt.

ë ®©y, chóng ta cÇn chó ý ph¹m trï chi phÝ cè ®Þnh vµ chi phÝ biÕn

®æi. Trong trêng hîp nµy, ngêi ta c¨n cø vµo mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ vµ

s¶n lîng ®Ó ph©n ra chi phÝ cè ®Þnh vµ chi phÝ biÕn ®æi, cô thÓ lµ:

+ NÕu sè lîng s¶n phÈm t¨ng hoÆc gi¶m, mµ chi phÝ kh«ng t¨ng,

gi¶m (hoÆc t¨ng, gi¶m rÊt Ýt) th× nh÷ng chi phÝ ®ã ®îc gäi lµ chi phÝ cè ®Þnh

(chi phÝ nhµ xëng, chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp...).

+ NÕu sè lîng s¶n phÈm t¨ng hoÆc gi¶m mµ chi phÝ còng t¨ng hoÆc

gi¶m theo mét tû lÖ thuËn th× nh÷ng chi phÝ ®ã ®îc gäi lµ chi phÝ biÕn ®æi

(nguyªn vËt liÖu chÝnh, vËt liÖu phô, nhiªn liÖu, ®éng lùc...).

Gi¶ sö chóng ta cÇn ph¶i lùa chän mét trong 2 ph¬ng ¸n (ph¬ng ¸n

1 vµ 2). Khi ®ã, ta cÇn so s¸nh:

Z1 = C1 + V1 . Q

Z2 = C2 + V2 . Q

Cã 2 çch lùa chän ph¬ng ¸n tèi u:

Çch 1: TÝnh trùc tiÕp, tøc lµ thay nh÷ng gi¸ trÞ vµo 2 c«ng thøc trªn,

ph¬ng ¸n nµo cã gi¸ thµnh thÊp h¬n th× ta chän ph¬ng ¸n ®ã.

Çch 2: T×m ®iÓm “nót” q’ vµ dùa vµo çc kÕt luËn ®Ó lùa chän ph¬ng

¸n tèi u. Çch nµy ®îc tiÕn hµnh theo 2 bíc:

Bíc 1: T×m ®iÓm nót q’ dùa vµo c«ng thøc:

Bíc 2: Dùa vµo çc kÕt luËn sau ®Ó chän ph¬ng ¸n tèi u:

+ NÕu doanh nghiÖp dù ®Þnh s¶n xuÊt mét sè lîng s¶n phÈm lín h¬n

®iÓm nót (Q > q’) th× chän ph¬ng ¸n nµo cã chi phÝ cè ®Þnh (C) lín h¬n.

12

21'VV

CCq


99

+ NÕu doanh nghiÖp dù ®Þnh s¶n xuÊt mét sè lîng s¶n phÈm nhá h¬n

®iÓm nót (Q < q’) th× chän ph¬ng ¸n nµo cã chi phÝ cè ®Þnh (C) nhá h¬n.

+ NÕu doanh nghiÖp dù ®Þnh s¶n xuÊt mét sè lîng s¶n phÈm b»ng

®iÓm nót (Q = q’) th× chän ph¬ng ¸n nµo còng ®îc.

7.3. §æi míi c«ng nghÖ trong doanh nghiÖp

7.3.1. Thùc chÊt cña viÖc ®æi míi c«ng nghÖ

Theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i ®ang phæ biÕn trªn thÕ giíi th×: “§æi míi

c«ng nghÖ lµ viÖc thay thÕ çc thiÕt bÞ l¹c hËu ®ang cã b»ng çc thiÕt bÞ hiÖn

®¹i, thay thÕ quy tr×nh s¶n xuÊt cò ®ang ¸p dông b»ng quy tr×nh s¶n xuÊt míi

hiÖn ®¹i h¬n, tiÕn bé h¬n, ®ång thêi víi nã lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi vÒ chÊt cña

çc yÕu tè kh¸c trong c«ng nghÖ, nh n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt cña ngêi

lao ®éng, ®æi míi biÖn ph¸p qu¶n lý tæ chøc çc yÕu tè c«ng nghÖ, xö lý

th«ng tin nh»m c¶i tiÕn hoÆc s¶n xuÊt ra s¶n phÈm míi, ®¸p øng nhu cÇu

ngµy cµng t¨ng cña ngêi tiªu dïng” . Mét çch kh¸i qu¸t h¬n, chóng ta cã

thÓ hiÓu: “§æi míi c«ng nghÖ lµ sù hoµn thiÖn kh«ng ngõng çc yÕu tè cña

c«ng nghÖ dùa trªn thµnh tùu khoa häc kü thuËt nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n

xuÊt kinh doanh vµ ®¸p øng tèt nhÊt nhu cÇu cña ngêi tiªu dïng” .

Trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh, tÝnh hiÖn thùc cña viÖc ¸p dông c«ng

nghÖ l¹i phô thuéc vµo m«i trêng c«ng nghÖ. §iÒu nµy cã ý nghÜa rÊt quan

träng trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña mçi quèc gia. ChÝnh

v× vËy, viÖc ®æi míi c«ng nghÖ còng cÇn ph¶i ®îc xem xÐt ë mét ph¹m vi

cô thÓ ®Ó x¸c ®Þnh ®îc ph¬ng thøc ®æi míi c«ng nghÖ phï hîp víi môc

tiªu s¶n xuÊt kinh doanh. Thùc tÕ cho thÊy cã nh÷ng ph¬ng thøc ®æi míi

c«ng nghÖ sau:

- C«ng nghÖ truyÒn thèng ®ang cã ë ngµnh, doanh nghiÖp ®îc c¶i

tiÕn hiÖn ®¹i ho¸ dÇn ®Ó tõng bíc thùc hiÖn ®æi míi c«ng nghÖ hiÖn cã, tiÕn

lªn tr×nh ®é tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i.

- KÕt hîp viÖc c¶i tiÕn hiÖn ®¹i ho¸ víi viÖc tù nghiªn cøu ®Ó ph¸t triÓn

c«ng nghÖ míi, thay thÕ cho c«ng nghÖ cò, l¹c hËu ®ang ®îc ¸p dông.


100

Thùc chÊt, ®©y lµ 2 ph¬ng thøc biÕn ®æi dÇn dÇn vÒ lîng b»ng çch

thay ®æi, bæ xung tõng phÇn, c¶i tiÕn kü thuËt, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt dÉn tíi

biÕn ®æi vÒ chÊt c«ng nghÖ.

- NhËp vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ míi, hiÖn ®¹i tõ níc ngoµi th«ng

qua çc kªnh ®Çu t trùc tiÕp tõ níc ngoµi cña çc c«ng ty ®a quèc gia;

nhËp m¸y mãc, th«ng tin qua hîp t¸c kinh doanh trªn c¬ së hîp ®ång, tr¶

dÇn vèn qua bao tiªu s¶n phÈm, mua çc lix¨ng s¸ng chÕ, bÝ quyÕt hoÆc çc

dÞch vô kü thuËt hoÆc theo çc çch phi h×nh thøc nh nhËp m¸y mãc, nhËn

hç trî kü thuËt cña çc h·ng thiÕt bÞ, göi ngêi ra níc ngoµi häc tËp. §©y lµ

ph¬ng thøc ph¸t triÓn nh¶y vät, cã tÝnh ®ét biÕn, ®em l¹i sù ®ét biÕn ®ång

thêi vÒ chÊt cña çc yÕu tè c«ng nghÖ.

7.3.2. Sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi c«ng nghÖ

Sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y ®·

më ra cho con ngêi nh÷ng kh¶ n¨ng v« cïng to lín trªn tÊt c¶ çc lÜnh vùc,

®Æc biÖt lµ viÖc øng dông nã trong ®êi sèng cña con ngêi. Song song víi sù

ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt, çc c«ng nghÖ míi còng liªn tiÕp ra ®êi ®Ó

phôc vô cho ®êi sèng vµ s¶n xuÊt. Cã thÓ nãi, c«ng nghÖ ngµy cµng cã vai trß

quan träng trong cuéc sèng cña con ngêi, thÓ hiÖn qua nh÷ng ®iÓm sau:

* §èi víi quèc gia

- §æi míi c«ng nghÖ thóc ®Èy sù t¨ng trëng kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ ®èi

víi nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn. C«ng nghÖ lµ yÕu tè c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn

ë mçi quèc gia. TiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ, ®æi míi c«ng nghÖ lµ ®éng

lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña çc quèc gia. Nhê ®æi míi c«ng

nghÖ mµ c¬ së vËt chÊt, kü thuËt cña c¶ nÒn kinh tÕ ®îc c¶i thiÖn mét çch

®¸ng kÓ. Díi t¸c ®éng cña c«ng nghÖ, c¬ cÊu ngµnh sÏ ®a d¹ng, phong phó

vµ phøc t¹p h¬n. §æi míi c«ng nghÖ sÏ t¹o ra nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt mµ tríc

khi ®æi míi kh«ng cã. Çc ngµnh cã hµm lîng khoa häc cao h¬n sÏ ph¸t

triÓn nhanh h¬n çc ngµnh truyÒn thèng víi hµm lîng khoa häc thÊp. §æi

míi c«ng nghÖ sÏ gãp phÇn t¨ng chÊt lîng s¶n phÈm, ®ång thêi t¨ng tÝnh

c¹nh tranh cña s¶n phÈm trªn thÞ trêng, gãp phÇn thóc ®Èy tiªu thô, t¹o ra

lîi thÕ c¹nh tranh cho mét quèc gia.


101

- VÒ mÆt x· héi, ®æi míi c«ng nghÖ gióp t¹o ra nhiÒu viÖc lµm míi.

Mçi c«ng nghÖ míi ra ®êi thêng t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm cho mét sè lao

®éng nhÊt ®Þnh. Nh÷ng lao ®éng nµy ph¶i th«ng qua ®µo t¹o ®Ó cã thÓ sö

dông cã hiÖu qu¶ c«ng nghÖ ®ã, ®ång thêi nh÷ng lao ®éng kh«ng cã ®ñ kh¶

n¨ng sÏ bÞ lo¹i th¶i.

* §èi víi doanh nghiÖp

- §æi míi c«ng nghÖ lµ ®éng lùc gióp doanh nghiÖp t¹o ra lîi thÕ c¹nh

tranh trªn thÞ trêng.

- §æi míi c«ng nghÖ lµm cho chÊt lîng s¶n phÈm cña doanh nghiÖp

t¨ng lªn, tõ ®ã lµm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp.

- §æi míi c«ng nghÖ lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. §iÒu nµy sÏ gióp h¹

gi¸ thµnh cña s¶n phÈm, tõ ®ã n©ng cao kh¶ n¨ng canh tranh trªn thÞ trêng.

- §æi míi c«ng nghÖ gióp doanh nghiÖp më réng ®îc thÞ trêng trong

níc, ®ång thêi dÔ dµng x©m nhËp vµo thÞ trêng níc ngoµi.

7.3.3. C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn ®æi míi c«ng nghÖ

- C¸c yÕu tè néi t¹i cña doanh nghiÖp

Mét doanh nghiÖp muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cÇn ph¶i ®æi míi c«ng

nghÖ. Tuy nhiªn, viÖc ®æi míi c«ng nghÖ l¹i phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ

cña tõng doanh nghiÖp. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp kh¸c nhau th× ph¬ng

híng, biÖn ph¸p, môc ®Ých ®æi míi c«ng nghÖ còng kh¸c nhau. Cã 2 nh©n

tè chÝnh ¶nh hëng ®Õn viÖc ®æi míi c«ng nghÖ trong doanh nghiÖp, ®ã lµ:

+ Kh¶ n¨ng tµi chÝnh: §©y chÝnh lµ nh©n tè quan träng trong viÖc

quyÕt ®Þnh doanh nghiÖp cã nªn ®æi míi c«ng nghÖ hay kh«ng.

+ N¨ng lùc c«ng nghÖ:

N¨ng lùc c«ng nghÖ cña mét quèc gia ®îc hiÓu lµ tËp hîp nh÷ng

nguån lùc tù nhiªn còng nh nguån lùc con ngêi vµ kh¶ n¨ng biÕn nguån

lùc ®ã thµnh hµng ho¸. N¨ng lùc c«ng nghÖ cña mét quèc gia quyÕt ®Þnh viÖc

sö dông c«ng nghÖ, triÓn khai, thay ®æi c«ng nghÖ. Khi ph©n tÝch n¨ng lùc


102

c«ng nghÖ, ngêi ta thêng ph©n ra thµnh: n¨ng lùc c«ng nghÖ c¬ së, n¨ng

lùc c«ng nghÖ ngµnh, n¨ng lùc c«ng nghÖ quèc gia.

N¨ng lùc c«ng nghÖ cña mét doanh nghiÖp chÝnh lµ n¨ng lùc c¬ së. Nã

bao gåm çc yÕu tè nh nh©n lùc, kh¶ n¨ng tiÕp thu, n¾m v÷ng c«ng nghÖ

nhËp. Khi ph©n tÝch n¨ng lùc c«ng nghÖ cña mét doanh nghiÖp, ngêi ta

thêng c¨n cø vµo çc chØ tiªu: n¨ng lùc ®Çu t, n¨ng lùc s¶n xuÊt, n¨ng lùc

liªn kÕt.

Mét doanh nghiÖp cã n¨ng lùc c«ng nghÖ cao lµ mét doanh nghiÖp cã

®éi ngò çn bé kü thuËt, còng nh c«ng nh©n giái. Doanh nghiÖp cã thÓ

nhanh chãng n¾m b¾t vµ lµm chñ çc c«ng nghÖ míi, ®ång thêi cã thÓ c¶i

tiÕn c«ng nghÖ sao cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña doanh nghiÖp m×nh. NÕu

mét doanh nghiÖp cã n¨ng lùc c«ng nghÖ thÊp, hiÖu qu¶ cña viÖc ®æi míi

c«ng nghÖ sÏ thÊp.

- Nhu cÇu s¶n phÈm vµ sù c¹nh tranh trªn thÞ trêng.

- §êng lèi, chÝnh s¸ch cña Nhµ níc.

- Kh¶ n¨ng tiªu thô s¶n phÈm cña thÞ trêng.

7.4. §¸nh gi¸ c«ng nghÖ

7.4.1. Thùc chÊt vµ néi dung ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ

§¸nh gi¸ c«ng nghÖ lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng quan träng vµ cÇn

thiÕt trong qu¶n trÞ khoa häc vµ c«ng nghÖ. §¸nh gi¸ c«ng nghÖ lµ viÖc ph©n

tÝch vµ so s¸nh mét c«ng nghÖ ®Ó tõ ®ã x¸c ®Þnh nh÷ng u, nhîc ®iÓm cña

c«ng nghÖ ®ã, ®¸nh gi¸ tÝnh phï hîp cña c«ng nghÖ. ViÖc ®¸nh gi¸ tÝnh phï

hîp cña c«ng nghÖ ph¶i ®îc nh×n nhËn trªn hai gi¸c ®é: Thø nhÊt, nã ph¶i

thÝch øng víi m«i trêng trong ph¹m vi doanh nghiÖp sö dông c«ng nghÖ.

Thø hai, c«ng nghÖ ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn vÜ m« (nh tr×nh ®é ph¸t triÓn

kinh tÕ, tr×nh ®é nhËn thøc x· héi, ý thøc ph¸p luËt...).

§¸nh gi¸ c«ng nghÖ ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së ph©n tÝch çc chØ tiªu, çc

tiªu thøc hoÆc ®Æc tÝnh, ®Æc trng ph¶n ¸nh gi¸ trÞ sö dông cña c«ng nghÖ ®ã.

Nãi mét çch kh¸c, ®©y chÝnh lµ viÖc ®¸nh gi¸ lîi Ých cña c«ng nghÖ ®èi víi

ngêi sö dông c«ng nghÖ qua çc th«ng sè vµ çc chØ tiªu ®Æc trng cña nã.


103

ChÊt lîng ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo viÖc lùa chän

çc chØ tiªu, tiªu thøc ®¸nh gi¸ cã chÝnh x¸c vµ bao trïm ®îc lîi Ých cña çc

chñ thÓ cã liªn quan hay kh«ng.

Mét c«ng nghÖ thêng ®îc ®¸nh gi¸ trªn 4 néi dung c¬ b¶n, ®ã lµ:

- N¨ng lùc ho¹t ®éng cña c«ng nghÖ.

- Tr×nh ®é kü thuËt cña c«ng nghÖ.

- HiÖu qu¶ cña c«ng nghÖ.

- T¸c ®éng cña c«ng nghÖ tíi m«i trêng sinh th¸i, m«i trêng v¨n ho¸

vµ x· héi.

§¸nh gi¸ c«ng nghÖ cã ý nghÜa quan träng ®èi víi qu¶n trÞ c«ng nghÖ,

lùa chän c«ng nghÖ vµ ®æi míi c«ng nghÖ trong doanh nghiÖp. Nã cßn lµ c¬

cë cho viÖc x©y dùng çc chiÕn lîc, kÕ ho¹ch t¸c nghiÖp cho doanh nghiÖp.

7.4.2. Yªu cÇu ®èi víi ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ

ViÖc ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ nh»m nhiÒu môc tiªu kh¸c nhau. V× vËy, khi

®¸nh gi¸ c«ng nghÖ cÇn lµm râ môc tiªu ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ. B¸m s¸t môc

tiªu ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ lµ mét trong nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n vµ chung nhÊt

cña ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ. Ngoµi ra, khi ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ cÇn ®¶m b¶o çc

yªu cÇu sau:

- §¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan vµ chÝnh x¸c.

- §¶m b¶o tÝnh toµn diÖn.

- §¶m b¶o tÝnh ph¸p lý.

- §¶m b¶o tÝnh hîp lý vµ tiÕt kiÖm.

- §¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt.

7.4.3. Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ tr×nh ®é c«ng nghÖ

* Hao mßn h÷u h×nh

Trong ®ã:

+ H: Tû lÖ hao mßn h÷u h×nh

+ P: Tæng çc tÝch sè gi÷a gi¸ trÞ vµ møc hao mßn cña çc bé phËn cÊu

thµnh thiÕt bÞ.

%T

PH


104

+ T: Tæng çc tû träng gi¸ trÞ cña çc bé phËn cÊu thµnh thiÕt bÞ

(thêng lµ 100).

ChØ tiªu nµy cho biÕt møc hao mßn cña çc thiÕt bÞ m¸y mãc cña

doanh nghiÖp lµ bao nhiªu.

* Tuæi thä trung b×nh cña thiÕt bÞ (T, n¨m)

ChØ tiªu nµy biÓu thÞ møc ®é sö dông thiÕt bÞ vÒ thêi gian vµ sù gi¶m

gi¸ trÞ sö dông thiÕt bÞ, còng nh c¬ cÊu vµ møc t¨ng trëng cña thiÕt bÞ theo

thêi gian. Nã ®îc x¸c ®Þnh bëi c«ng thøc:

Trong ®ã:

T: Tuæi thä trung b×nh cña çc thiÕt bÞ

Gi: Gi¸ trÞ kÕt to¸n cña çc thiÕt bÞ trong doanh nghiÖp.

Ti: Tuæi thä trung b×nh cña thiÕt bÞ i.

n: Tæng sè thiÕt bÞ cña doanh nghiÖp.

* HÖ sè ®æi míi thiÕt bÞ (Kdm, %)

ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh ®éng th¸i cña ®æi míi c«ng nghÖ vµ chÊt lîng

c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña s¶n xuÊt vµ ®îc x¸c ®Þnh bëi c«ng thøc:

Trong ®ã:

Kdm: HÖ sè ®æi míi thiÕt bÞ.

Gsx: Tæng gi¸ trÞ thiÕt bÞ.

Gtbm: Gi¸ trÞ thiÕt bÞ míi ®a vµo s¶n xuÊt.

n

i

i

n

i

ii

G

TG

T

1

1

.

sx

tbmdm

G

GK


105

7.4.4. Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ®æi míi c«ng nghÖ

* Gi¸ trÞ hiÖn t¹i rßng NPV (Net Present Value)

C«ng thøc:

Trong ®ã:

n: Thêi gian ®Çu t hoÆc thêi gian ho¹t ®éng cña dù ¸n.

Rt: Kho¶n thu håi rßng (l·i rßng + khÊu hao) cña n¨m thø t.

Ct: Vèn ®Çu t thùc hiÖn t¹i n¨m thø t.

i: L·i suÊt chiÕt khÊu

ý nghÜa: NPV cho biÕt gi¸ trÞ tiÒn l·i cña mét dù ¸n sau khi ®· hoµn

tr¶ ®ñ vèn ®Çu t. Nã ®îc tÝnh to¸n b»ng çch quy ®æi toµn bé thu nhËp vµ

chi phÝ cña mét dù ¸n trong thêi kú ph©n tÝch thµnh mét gi¸ trÞ t¬ng ®¬ng

ë hiÖn t¹i.

NÕu NPV > 0: Dù ¸n cã l·i, cã thÓ ®Çu t.

NÕu NPV = 0: Dù ¸n hoµ vèn.

NÕu NPV < 0: Dù ¸n lç.

Khi so s¸nh çc dù ¸n ®Çu t, ®Æc biÖt lµ çc dù ¸n lo¹i trõ nhau, dù ¸n

nµo cã NPV lín nhÊt lµ ph¬ng ¸n ®ã cã lîi nhÊt (xÐt vÒ khÝa c¹nh hiÖu qu¶

kinh tÕ). Nh vËy, mét trong çc tiªu chuÈn ®Ó lùa chän dù ¸n lµ cùc ®¹i gi¸

trÞ hiÖn t¹i.

* Tû sè lîi Ých trªn chi phÝ B/C (Benefit/Cost)

C«ng thøc: Tû sè lîi Ých trªn chi phÝ cña mét dù ¸n ®îc x¸c ®Þnh mét

çch tæng qu¸t nh lµ tû sè gi÷a gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña lîi Ých trªn chi phÝ hiÖn

t¹i cña dù ¸n ®ã.

n

ott

tt

i

CRNPV

1


106

Trong ®ã:

Bt: Thu nhËp hay doanh thu t¹i n¨m thø t.

Ct: Chi phÝ t¹i n¨m thø t bao gåm tÊt c¶ c¸c chi phÝ nh chi phÝ vËn

hµnh, khÊu hao, l·i vay, b¶o dìng...

ý nghÜa:

NÕu B/C > 1: Dù ¸n cã thu nhËp lín h¬n chi phÝ, cã thÓ ®Çu t ®îc.

NÕu B/C = 1: Dù ¸n cã thu nhËp b»ng chi phÝ, cÇn c©n nh¾c tríc khi

chän dù ¸n.

NÕu B/C < 1: Dù ¸n cã thu nhËp nhá h¬n chi phÝ, kh«ng nªn ®Çu t.

* Thêi gian hoµn vèn ®Çu t (T)

C«ng thøc:

T

t

t

t

T

t

t

t iCiR00

)1()1(

* SuÊt thu håi vèn néi bé IRR (Internal of Return)

C«ng thøc:

T

t

t

t

T

t

t

t rCrR00

)1()1(

Trong ®ã: T: Thêi gian hoµn vèn ®Çu t.

ý nghÜa: IRR cho biÕt l·i chiÕt khÊu mµ øng víi nã th× tæng gi¸ trÞ

hiÖn t¹i thu håi rßng võa b»ng tæng gi¸ trÞ hiÖn t¹i vèn ®Çu t. TrÞ sè r ®îc

tÝnh tõ c«ng thøc trªn chÝnh lµ IRR mµ t¹i ®ã NPV = 0.

n

ot

t

t

n

t

t

t

iC

iB

CB

)1.(

)1.(

/ 0


107

* N¨ng suÊt lao ®éng (Nld)

Trong ®ã:

Nld: N¨ng suÊt lao ®éng.

Q: Khèi lîng hay gi¸ trÞ s¶n phÈm thùc hiÖn.

Ld: Khèi lîng lao ®éng bá ra.

ChØ tiªu nµy thÓ hiÖn hiÖu qu¶ chung cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ ®îc

thÓ hiÖn díi hai d¹ng:

+ HiÖn vËt: Khèi lîng s¶n phÈm t¹o ra (tÊn, kg, çi…) trong mét ®¬n

vÞ thêi gian (ngµy, giê, th¸ng, n¨m…).

+ Gi¸ trÞ: Gi¸ trÞ s¶n phÈm t¹o ra (hay c«ng viÖc thùc hiÖn) trong mét

®¬n vÞ thêi gian.

* Tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn s¶n xuÊt (DL)

Trong ®ã:

DL: Tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn s¶n xuÊt.

Ln: Lîi nhuËn thu ®îc trong kú.

Vcd: Gi¸ trÞ trung b×nh trong n¨m cña vèn cè ®Þnh.

Vld: Gi¸ trÞ trung b×nh trong n¨m cña vèn lu ®éng.

ChØ tiªu nµy thÓ hiÖn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh qua viÖc

so s¸nh lîi nhuËn víi vèn bá ra ®Ó s¶n xuÊt. Trong trêng hîp ¸p dông c«ng

nghÖ míi, çch tÝnh nh sau:

Lîi nhuËn t¨ng thªm

DL = . 100%

Chi phÝ cho ¸p dông biÖn ph¸p c«ng nghÖ míi

ë ®©y gi¶ ®Þnh lµ çc yÕu tè kh¸c kh«ng thay ®æi, lîi nhuËn t¨ng thªm

chñ yÕu do çc biÖn ph¸p ®æi míi c«ng nghÖ mang l¹i. Lîi nhuËn t¨ng thªm

%100.Ld

QN ld

%100.ldcd VV

LNDL


108

b»ng lîi nhuËn thu ®îc trong n¨m trõ ®i lîi nhuËn thu ®îc khi cha ®æi

míi c«ng nghÖ. Trong trêng hîp kh«ng tÝnh ®îc theo c¸ch trªn th× cã thÓ

m« t¶ hiÖu qu¶ ®æi míi c«ng nghÖ b»ng tiÕt kiÖm hao phÝ n¨ng lîng,

nguyªn vËt liÖu, t¨ng n¨ng suÊt cña thiÕt bÞ …

* Mét sè chØ tiªu kh¸c ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ®æi míi c«ng nghÖ

+ Tû lÖ phÕ phÈm.

+ C¸c th«ng sè vÒ chÊt lîng s¶n phÈm.

+ Më réng thÞ phÇn, t¨ng doanh thu, lîi nhuËn.


109

PhÇn IV

Qu¶n trÞ kÕt qu¶ kinh doanh vµ

kiÓm tra, kiÓm so¸t trong doanh nghiÖp

Ch¬ng 8

Qu¶n trÞ chÝ phÝ, kÕt qu¶ theo ph¬ng thøc

tÝnh møc l·i th«

* môc tiªu: N¾m ®îc çch thøc vµ sù cÇn thiÕt ph¶i qu¶n trÞ chi phÝ,

kÕt qu¶ theo ph¬ng ph¸p tÝnh møc l·i th«.

8.1. Çc kh¸i niÖm c¬ b¶n

8.1.1. Ho¹t ®éng doanh thu

Ho¹t ®éng doanh thu lµ lÜnh vùc kinh doanh t¹o ra doanh thu cho

doanh nghiÖp.

Ho¹t ®éng doanh thu cña doanh nghiÖp gåm 2 lo¹i:

+ Doanh thu tõ ho¹t ®éng kinh doanh (doanh thu thuÇn): Lµ tÊt c¶ tiÒn

b¸n s¶n phÈm hµng ho¸, cung øng dÞch vô sau khi trõ ®i çc kho¶n triÕt khÊu

thanh to¸n, gi¶m gi¸ hµng b¸n, hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i (cã chøng tõ hîp lÖ) vµ ®îc

kh¸ch hµng chÊp nhËn thanh to¸n (kh«ng ph©n biÖt ®· hay cha thu tiÒn).

+ Doanh thu tõ çc ho¹t ®éng kh¸c: bao gåm ho¹t ®éng ®Çu t tµi

chÝnh, çc ho¹t ®éng bÊt thêng.

Cã 3 ho¹t ®éng chÝnh t¹o ra doanh thu cho doanh nghiÖp, ®ã lµ:

- Ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp:

Ho¹t ®éng nµy bao gåm 2 nhiÖm vô:

+ S¶n xuÊt s¶n phÈm theo mÉu (catalogue) tøc lµ kh«ng cã ngêi ®Æt

tríc, nhng doanh nghiÖp cø theo nguyªn mÉu ®Ó s¶n xuÊt, chµo hµng, t×m

ngêi mua.

S¶n xuÊt theo mÉu t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp s¶n xuÊt khèi lîng

s¶n phÈm lín, liªn tôc vµ æn ®Þnh.


110

+ S¶n xuÊt theo ®¬n hµng riªng, tøc lµ doanh nghiÖp s¶n xuÊt theo ®Þa

chØ cña kh¸ch hµng. V× vËy, doanh nghiÖp kh«ng ph¶i lo kh©u tiªu thô, s¶n

xuÊt ®Õn ®©u tiªu thô ®Õn ®Êy, thu tiÒn ngay. Tuy nhiªn, c¸ch s¶n xuÊt nµy

kh«ng æn ®Þnh vµ liªn tôc.

- Ho¹t ®éng th¬ng m¹i:

Lµ ho¹t ®éng mua vµ b¸n hµng ho¸ kh«ng qua chÕ biÕn. Bé phËn nµy

®îc t¸ch ®éc lËp víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp.

- Ho¹t ®éng cña c¸c phÇn tö cÊu tróc (dÞch vô söa ch÷a, b¶o hµnh s¶n

phÈm cña doanh nghiÖp).

Ph©n xëng söa ch÷a m¸y mãc cña doanh nghiÖp kh«ng lµm ra s¶n

phÈm ®Ó b¸n, kh«ng cã thu, chi riªng, h¹ch to¸n chung víi s¶n xuÊt, kh«ng

ph¶i lµ phÇn tö cÊu tróc. Bé phËn söa ch÷a, b¶o hµnh s¶n phÈm cña doanh

nghiÖp cã thu, chi (cã thÓ thu nhá h¬n chi), bé phËn nµy h¹ch to¸n ®éc lËp,

®îc gäi lµ phÇn tö cÊu tróc.

Toµn bé chi phÝ cña phÇn tö cÊu tróc ®Òu lµ chi phÝ trùc tiÕp. Nh vËy,

cã 3 ®iÒu kiÖn ®Ó mét bé phËn nµo ®ã lµ phÇn tö cÊu tróc:

+ Ph¶i ph¸t sinh chi phÝ trùc tiÕp.

+ Cã mang l¹i doanh thu.

+ Cã h¹ch to¸n riªng rÏ hoµn toµn.

C¶ 3 ho¹t ®éng trªn ®Òu lµ ho¹t ®éng doanh thu v× ®Òu mang l¹i doanh

thu cho doanh nghiÖp. Mçi ho¹t ®éng ®Òu cã ho¸ ®¬n thu riªng vµ sè thu

®îc ®a vµo quü chung cña doanh nghiÖp.

Chó ý:

+ Ho¹t ®éng nµo kh«ng ®em l¹i doanh thu trùc tiÕp cho doanh nghiÖp

kh«ng thuéc vÒ kh¸i niÖm ho¹t ®éng doanh thu ë ®©y.

+ Doanh nghiÖp cÇn x¸c ®Þnh tû träng vµ gi¸ trÞ tõng lo¹i ho¹t ®éng.

+ Ph©n tÝch xem kh¶ n¨ng ho¹t ®éng nµo ®em l¹i doanh thu lín nhÊt,

nhá nhÊt, ho¹t ®éng nµo l·i, ho¹t ®éng nµo lç.


111

+ Th«ng thêng, ho¹t ®éng nµy ph¶i h¹ch to¸n riªng biÖt, ®éc lËp víi

nhau, tøc lµ ph¶i ph©n bæ chi phÝ, x¸c ®Þnh doanh thu kh«ng trïng lÆp.

8.1.2. Th¬ng vô

Trong tõng ho¹t ®éng l¹i cã mét hay nhiÒu th¬ng vô kh¸c nhau.

Th¬ng vô lµ mét lÜnh vùc ho¹t ®éng cã ph¸t sinh chi phÝ vµ ®em l¹i doanh

thu. Th¬ng vô ®îc chia ra lµm 3 lo¹i:

+ Th¬ng vô trong sæ (míi ®îc ký kÕt). §Æc ®iÓm cña th¬ng vô nµy

lµ cha cã thu nhËp, còng cha ph¶i ph©n bæ bÊt kú mét chi phÝ nµo cho nã.

V× vËy, xo¸ th¬ng vô nµy kh«ng g©y hËu qu¶ xÊu.

+ Th¬ng vô ®ang tiÕn hµnh: Lµ th¬ng vô ®· b¾t ®Çu ph©n bæ chi phÝ

cho nã. Xo¸ th¬ng vô nµy sÏ g©y hËu qu¶ xÊu.

+ Th¬ng vô ®· hoµn tÊt: Lµ th¬ng vô kh«ng cßn bÊt kú mét thu

nhËp hay chi phÝ nµo ph©n bæ cho nã. NÕu l¹i ph©n bæ chi phÝ hay thu nhËp

sÏ xuyªn t¹c kÕt qu¶ ho¹t ®éng.

8.1.3. Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh

Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh ®îc chia ra lµm 2 lo¹i: chi phÝ trùc tiÕp

vµ chi phÝ gi¸n tiÕp (chi phÝ chung).

- Chi phÝ trùc tiÕp: Lµ chi phÝ ®îc ph©n bæ th¼ng vµo tõng s¶n phÈm,

kh«ng liªn quan ®Õn s¶n phÈm kh¸c. Chi phÝ trùc tiÕp bao gåm 3 phÇn:

+ Chi phÝ vËt chÊt: nguyªn vËt liÖu chÝnh, vËt liÖu phô, nhiªn liÖu, phô

tïng ... (nguyªn vËt liÖu chÝnh lµ nh÷ng nguyªn vËt liÖu trong qu¸ tr×nh chÕ

t¹o ph¶i biÕn ®æi liªn tôc; vËt liÖu phô lµ nh÷ng vËt liÖu kh«ng biÕn ®æi trong

qu¸ tr×nh chÕ biÕn).

C¸ch tÝnh chi phÝ nµy: c¨n cø vµo gi¸ mua céng thªm chi phÝ vËn

chuyÓn, nhËp kho ...

Chi phÝ nguyªn liÖu cho mét s¶n phÈm b»ng gi¸ ®¬n vÞ nguyªn liÖu

nh©n víi sè lîng nguyªn liÖu sö dông ®Ó s¶n xuÊt mét s¶n phÈm ®ã.

+ Chi phÝ gia c«ng thuª ngoµi chÕ biÕn.


112

+ Chi phÝ giê c«ng s¶n xuÊt. Chi phÝ phÝ nµy ®îc h¹ch to¸n trùc tiÕp

vµo tõng ®¬n vÞ s¶n phÈm, çch tÝnh nh sau:

TiÒn c«ng 1 th¸ng

TiÒn c«ng 1 s¶n phÈm = x Giê SX hao phÝ

Ngµy/th¸ng x giê/ngµy

VÝ dô: TiÒn tr¶ trùc tiÕp cho c«ng nh©n: 300.000 ®/th¸ng

B¶o hiÓm x· héi (15%): 45.000 ®/th¸ng

ThuÕ tiÒn c«ng: 0

= 345.000 ®/th¸ng

Mét c«ng nh©n lµm viÖc 24 ngµy/th¸ng, 8 giê/ngµy, mét th¸ng lµm

viÖc 24 x 8 =192 giê. §Ó s¶n xuÊt mét s¶n phÈm cÇn 6 giê. Khi ®ã, tiÒn c«ng

1 s¶n phÈm lµ:

- Chi phÝ gi¸n tiÕp (chi phÝ chung)

Chi phÝ nµy chia lµm 2 lo¹i:

+ Chi phÝ qu¶n lý: Chi phÝ nµy l©u nay vÉn chia ra lµm 2 lo¹i lµ chi phÝ

qu¶n lý ph©n xëng vµ chi phÝ qu¶n lý xÝ nghiÖp. Theo çch tÝnh míi, ngêi

ta kh«ng t¸ch ra mµ gäi chung lµ chi phÝ qu¶n lý.

Chi phÝ qu¶n lý lµ nh÷ng chi phÝ kh«ng g¾n trùc tiÕp víi s¶n xuÊt tõng

s¶n phÈm (thËm chÝ kh«ng liªn quan ®Õn s¶n xuÊt s¶n phÈm) mµ liªn quan

chung ®Õn nhiÒu lo¹i s¶n phÈm, ®¶m b¶o ho¹t ®éng chung cho tõng ph©n

xëng vµ toµn doanh nghiÖp.

Chi phÝ qu¶n lý bao gåm:

TiÒn c«ng cña çc qu¶n trÞ viªn. C¨n cø vµo b¶ng l¬ng nh©n viªn sÏ

tÝnh ®îc tæng chi phÝ nµy.

LÖ phÝ hµng th¸ng bao gåm: tiÒn thuª nhµ nép 1 n¨m 2 lÇn (th¸ng 1 vµ

th¸ng 7), tiÒn b¶o hiÓm nép theo quý, bu ®iÖn, th«ng tin liªn l¹c, tem th,

)(25,781.10192

000.345d


113

qu¶ng ço, ®µo t¹o, båi dìng nh©n c«ng, thuª chuyªn gia t vÊn, tiÒn ®iÖn

níc, tiÕp kh¸ch, çc lo¹i chi phÝ qu¶n lý kh¸c.

+ Chi phÝ khÊu hao: KhÊu hao ph¶i trÝch hµng n¨m nh»m môc ®Ých bï

®¾p l¹i nguyªn gi¸ tµi s¶n cè ®Þnh. Cã thÓ lËp b¶ng tÝnh khÊu hao theo çch

tÝnh míi nh sau:

Danh môc tµi s¶n

cè ®Þnh

N¨m ®a

vµo ho¹t

®éng

Gi¸ trÞ

(triÖu

®ång)

Thêi h¹n

khÊu hao

(n¨m)

Møc khÊu hao

1993 1994 1995 1996 1997

V¨n phßng 1990 500 20 (1) 25 25 25 25 25

Nhµ xëng ( m2 ) 1990 800 20 (2) 40 40 40 40 40

C«ng cô 1992 60 10 * 6 6 6 6 6

M¸y tÝnh 1992 12 3 (3) 4 4

Chó ý:

* Çc níc quy ®Þnh 5-7 n¨m lµ hÕt khÊu hao.

(1), (2), (3) çc níc quy ®Þnh thêi h¹n sö dông cè ®Þnh.

- Møc khÊu hao hµng n¨m chia ®Òu cho 12 th¸ng.

- NÕu mua thªm, ghi tiÒn bæ xung vµo, nÕu thanh lý lo¹i ra.

- Mua thiÕt bÞ míi ph¶i x¸c ®Þnh ngay khÊu hao ®Õn n¨m nµo.

- B¶ng trªn cho biÕt chÝnh x¸c møc khÊu hao mét n¨m.

- Møc khÊu hao kh«ng liªn quan trùc tiÕp ®Õn s¶n xuÊt tõng s¶n phÈm.

V× vËy, muèn tÝnh chi phÝ khÊu hao cho tõng s¶n phÈm ph¶i dïng

ph¬ng ph¸p ph©n bæ.

- Tãm l¹i: Chi phÝ trùc tiÕp ph©n bæ th¼ng vµo tõng ®¬n vÞ s¶n phÈm,

cßn chi phÝ gi¸n tiÕp (chi phÝ chung) kh«ng ph©n bæ th¼ng vµo tõng ®¬n vÞ

s¶n phÈm mµ ph¶i dïng çc ch×a kho¸ ph©n bæ kh¸c nhau.

8.2. Qu¶n trÞ chi phÝ, kÕt qu¶ theo ph¬ng thøc sö dông çc ch×a kho¸

ph©n bæ truyÒn thèng

* Mét sè c«ng thøc chung

Mét sè ký hiÖu:


114

LN 1SP : Lîi nhuËn mét s¶n phÈm

DT 1SP : Doanh thu mét s¶n phÈm

Z 1SP : Gi¸ thµnh mét s¶n phÈm (gi¸ thµnh toµn bé, ATC)

C«ng thøc tÝnh kÕt qu¶ kinh doanh:

LN 1SP = DT 1SP - Z 1SP (t¹m g¸c phÇn nép c¸c lo¹i thuÕ)

Trong c«ng thøc trªn, DT 1SP chÝnh lµ gi¸ b¸n mét s¶n phÈm, cßn Z 1SP

tÝnh theo c«ng thøc:

Z 1SP = CP tt1sp + CP c1sp

Trong ®ã:

CP tt1sp : Chi phÝ trùc tiÕp mét s¶n phÈm (chi phÝ s¶n xuÊt).

CP c1sp : ChÝ phÝ chung ph©n bæ vµo mét s¶n phÈm.

Chi phÝ chung ®îc ph©n bæ cho tõng s¶n phÈm theo c¸c ch×a kho¸

ph©n bæ. Cã 3 ch×a kho¸ ph©n bæ: K1, K2, K3.

+ K1 lµ ch×a kho¸ ph©n bæ theo doanh thu:

K1Tæng CP gi¸n tiÕp

Tæng DT x DT1SP

+ K2 lµ ch×a kho¸ ph©n bæ theo chi phÝ trùc tiÕp:

K2

ttCP Tæng

tiÕp gi¸nCP Tæng x CPtt1SP

+ K3 lµ ch×a kho¸ ph©n bæ theo giê c«ng:

K3 = SX c«ng giê Tæng

tiÕp gi¸nCP Tængx Giê c«ng 1sp

Nh vËy, ®Ó ph©n bæ chi phÝ gi¸n tiÕp vµo 1 s¶n phÈm cã thÓ sö dông

mét trong 3 ch×a kho¸ ph©n bæ trªn. Sè ph¸t sinh chi phÝ gi¸n tiÕp lµ cè ®Þnh

nhng v× cã 3 ph¬ng thøc ph©n bæ kh¸c nhau nªn cã 3 lo¹i Zsp kh¸c nhau vµ

do ®ã cã 3 kÕt qu¶ (3 lîi nhuËn ) kh¸c nhau tõ 1 s¶n phÈm.

* Bµi tËp minh häa

T×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh ë mét doanh nghiÖp 1 th¸ng nh sau

(lÜnh vùc ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, s¶n xuÊt s¶n phÈm nguyªn mÉu):


115

TT S¶n phÈm

YÕu tè A B C D E

1 Chi phÝ vËt chÊt trùc tiÕp 1SP (®) 655 1.200 1.600 2.400 3.010

2 Giê c«ng s¶n xuÊt hao phÝ cho 1SP (giê) 1,2 3 2,7 3,2 6

3 Gi¸ b¸n 1SP 2.810 4.900 5.100 6.100 10.000

4 S¶n lîng s¶n xuÊt/th¸ng (SP) 450 300 325 300 200

5 Gi¸ 1 giê c«ng s¶n xuÊt (®) 720 720 720 720 720

Chi phÝ qu¶n lý: 1.325.000 ®/th¸ng

Tæng khÊu hao: 525.000 ®/th¸ng

TÝnh: - Gi¸ thµnh 1 s¶n phÈm?

- Lîi nhuËn 1 s¶n phÈm?

Chó ý: Sö dông c¶ 3 ch×a kho¸ ph©n bæ nªu trªn.

LN 1SP = Gi¸ b¸n 1 s¶n phÈm - Z 1SP

Z 1SP = CP trùc tiÕp 1 s¶n phÈm + CP gi¸n tiÕp ®· ph©n bæ cho 1 s¶n

phÈm.

* Chi phÝ trùc tiÕp 1 s¶n phÈm

A = 655 + (1,2 x 720) = 1.519

B = 1.200 + (3 x 720) = 3.360

C = 1.600 + (2,7 x 720) = 3.544

D = 2.400 + (3,2 x 720) = 4.704

E = 3.010 + (6 x 720) = 7.330

* Tæng chi phÝ gi¸n tiÕp (CP qu¶n lý + khÊu hao)

1.325.000 + 525.000 = 1.850.000 (®)

* Ph©n bæ chi phÝ gi¸n tiÕp

- Ph¬ng ph¸p 1: Ph©n bæ theo doanh thu

DT = (2.810 x 450) + (4.900 x 300) + (5.100 x 325) + (6.100 x 300) +

(10.000 x 200) = 8.222.000 (®)

H1 = DT

CPtiÕp gi¸n

= 8.222.000

1.850.000 = 0,225

ý nghÜa: Mét ®ång doanh thu chÞu bao nhiªu ®ång chi phÝ gi¸n tiÕp.


116

SP Chi phÝ trùc

tiÕp 1SP CPc ph©n bæ 1SP Z 1SP Gi¸ b¸n 1SP LN 1SP

A 1.519 0,225 x 2.810 2.151 2.810 649

B 3.360 0,225 x 4.900 4.462 4.900 438

C 3.544 0,225 x 5.100 4.691 5.100 409

D 4.704 0,225 x 6.100 6.076 6.100 24

E 7.330 0,225 x 10.000 9.580 10.000 420

- Ph¬ng ph¸p 2: Ph©n bæ theo chi phÝ trùc tiÕp

Tæng CP trùc tiÕp = (1.519 x 450) + (3.360 x 300) + (3.544 x 325) +

(4.704 x 300) + (7.330 x 200) = 5.720.550 (®)

H2 =

tiÕp trùc

tiÕp gi¸n

CP

CP =

5.720.550

1.850.000 = 0,324

ý nghÜa: Mét ®ång chi phÝ trùc tiÕp chÞu bao nhiªu ®ång chi phÝ gi¸n

tiÕp.

SP Chi phÝ trùc


A 1.519 0,324 x 1.519 2.011 2.810 799

B 3.360 0,324 x 3.360 4.449 4.900 451

C 3.544 0,324 x 3.544 4.692 5.100 408

D 4.704 0,324 x 4.704 6.228 6.100 - 128

E 7.330 0,324 x 7.330 9.705 10.000 295

- Ph¬ng ph¸p 3: Ph©n bæ theo giê c«ng

Tæng giê c«ng SX = (1,2 x 450 ) + (3,0 x 300) + (2,7 x 325) +(3,2 x

300) + (6,0 x 200) = 4.477,5 (giê)

H3 = SX c«ng giê Tæng

CPtiÕp gi¸n

= 4.477,5

1.850.000 = 413

ý nghÜa: 1 giê c«ng s¶n xuÊt t¬ng øng víi bao nhiªu ®ång chi phÝ

gi¸n tiÕp.

SP Chi phÝ trùc



117

A 1.519 413 x 1,2 2.015 2.810 795

B 3.360 413 x 3,0 4.599 4.900 301

C 3.544 413 x 2,5 4.659 5.100 441

D 4.704 413 x 3,2 6.026 6.100 74

E 7.330 413 x 6,0 9.808 10.000 192

* Çc b¶ng tæng hîp quan träng

- Gi¸ thµnh mét s¶n phÈm kh¸c nhau:

§¬n vÞ tÝnh: §ång

Ph¬ng ph¸p ph©n bæ Z1sp

A B C D E

Theo doanh sè 2.157 4.462 4.691 6.076 9.580

Theo chi phÝ trùc tiÕp 2.011 4.449 4.692 6.228 9.705

Theo giê c«ng s¶n xuÊt 2.015 4.599 4.659 6.026 9.808

- Lîi nhuËn cña mét s¶n phÈm kh¸c nhau:

§¬n vÞ tÝnh: §ång

Ph¬ng ph¸p ph©n bæ Lîi nhuËn 1 s¶n phÈm

A B C D E

Theo doanh sè 659 438 409 24 420

Theo chi phÝ trùc tiÕp 799 457 408 -128 295

Theo giê c«ng s¶n xuÊt 795 301 441 74 192

* NhËn xÐt

- Gi¸ thµnh vµ lîi nhuËn thu ®îc qua 3 çch ph©n bæ kh¸c nhau cho

kÕt qu¶ rÊt kh¸c nhau. §iÒu nµy lµm cho çc nhµ l·nh ®¹o rÊt khã biÕt ®îc

l·i ®Ých thùc.

- TÝnh to¸n rÊt phøc t¹p, khèi lîng tÝnh lín.

- Khèi lîng khÊu hao kh«ng ®æi qua mét sè n¨m dï s¶n xuÊt t¨ng

hay gi¶m, cßn chi phÝ qu¶n lý còng t¨ng, gi¶m rÊt Ýt so víi sù t¨ng, gi¶m cña

s¶n xuÊt.


118

Tõ kÕt luËn trªn, chóng ta thÊy ph¶i dïng 1 ph¬ng ph¸p tÝnh lîi

nhuËn míi, phï hîp víi c¬ chÕ thÞ trêng hiÖn nay, ®¶m b¶o cho gi¸m ®èc

n¾m chÝnh x¸c lîi nhuËn thùc tÕ lµ bao nhiªu.

8.3. Qu¶n trÞ chi phÝ, kÕt qu¶ theo ph¬ng thøc sö dông ch×a khãa møc

l·i th«

8.3.1. Mét sè kh¸i niÖm míi

- Møc l·i th« ®¬n vÞ = Thu nhËp ®¬n vÞ - CP trùc tiÕp ®¬n vÞ.

- Møc l·i th« ®¬n hµng = Thu nhËp ®¬n hµng - CP trùc tiÕp ®¬n ®Æt hµng.

- Møc l·i th« th¬ng vô = Thu nhËp th¬ng vô - CP trùc tiÕp th¬ng vô.

- Møc l·i th« tæng qu¸t = Çc møc l·i th« çc ho¹t ®éng.

VÝ dô: Ph¬ng ph¸p tÝnh møc l·i th« ®¬n vÞ

Ph©n bæ

chi phÝ S¶n phÈm A S¶n phÈm D

K1632 K2492 K3496 K11.372 K21.524 K31.322

Z ®¬n vÞ 2.151 2.011 2.015 6.076 6.228 6.026

Gi¸ b¸n ®¬n vÞ 2.810 2.810 2.810 6.100 6.100 6.100

Lîi nhuËn ®¬n vÞ 659 799 795 24 -128 74

Møc l·i th« ®¬n vÞ 1.291 1.396

* NhËn xÐt:

+ NÕu lÊy 3 ch×a kho¸ ph©n bæ kh¸c nhau sÏ cã 3 møc lîi nhuËn ®¬n

vÞ kh¸c nhau ë cïng 1 s¶n phÈm.

+ Møc l·i th« ë cïng 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm chØ cã mét.

* KÕt luËn:

+ Møc l·i th« ®¬n vÞ lµ c¬ së tÝnh çc møc l·i th« kh¸c.

+ Lµ ch×a kho¸ míi ®Ó x¸c ®Þnh lîi nhuËn chÝnh x¸c.

+ Mçi s¶n phÈm ®Òu cã møc l·i th« riªng cña nã.

V× vËy, ch×a kho¸ møc l·i th« kh«ng bÞ ¶nh hëng cña bÊt kú mét yÕu

tè ngo¹i lai nµo nªn ph¶n ¸nh chÝnh x¸c kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp.

- Møc l·i th« ®iÓm hoµ vèn (møc l·i th« t¹i ®iÓm hoµ vèn)

T¹i ®iÓm mµ møc l·i th« tæng qu¸t cña doanh nghiÖp c©n b»ng víi çc

chi phÝ C (chi phÝ qu¶n lý, chi phÝ khÊu hao) th× doanh nghiÖp kh«ng lç mµ

còng kh«ng l·i. §iÓm ®ã chÝnh lµ ®iÓm hoµ vèn møc l·i th«.


119

NÕu møc l·i th« tæng qu¸t (MLTTQ) lín h¬n møc l·i th« ®iÓm hoµ

vèn (MLT§HV) th× ®ã lµ phÇn l·i, ngîc l¹i lµ phÇn lç.

LN = MLTTQ – CPe

Chó ý:

L·nh ®¹o muèn biÕt l·i hay lç ph¶i kÕt chuyÓn møc l·i th« ë tõng

th¬ng vô (cã thÓ cã th¬ng vô lç) sang møc l·i th« tæng qu¸t, cßn CPe cø ®Ó

chän gãi, kh«ng cÇn ph¶i ph©n bæ. L·nh ®¹o kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i biÕt c¸ch

ph©n bæ, mµ chØ cÇn biÕt gi¸ trÞ chän gãi vµ t×m biÖn ph¸p qu¶n lý vµ gi¶m

tõng yÕu tè cña nã.

Ngoµi ra, ngêi ta cßn tÝnh møc l·i th« theo giê:

MLT theo giê = vÞn¬® SX Giê

vÞn¬® MLT

8.3.2. VÝ dô minh ho¹: “ Dù tÝnh MLT cña mét th¬ng vô s¶n xuÊt s¶n

phÈm nguyªn mÉu 1 lo¹t 20 s¶n phÈm” .

* Thu thËp sè liÖu:

- Tªn s¶n phÈm: D

- Sè lîng ®a vµo s¶n xuÊt: 1 ®ît (l« hµng), 20 chiÕc.

- Gi¸ b¸n s¶n phÈm: 6.100

+ Chi phÝ nguyªn vËt liÖu chÝnh (4 lo¹i)

(1.200 + 200 + 300 + 450) = 2.150

+ Chi phÝ vËt liÖu phô (5 lo¹i)

(30 + 90 + 50 + 15 + 65) = 250

+ Giê c«ng (3 lo¹i)

3,2 x 20 = 64 (giê)

[Tc.bÞ l« hµng (6,6) + Tgc (2,7 giê x 20 SP) + TKtl« hµng (3,4giê) ] : 20 = 3,2

giê/SP

Gi¸ mét giê c«ng s¶n xuÊt: 720

* C¸ch tÝnh:

- TÝnh tæng doanh thu: 6.100 x 20 = 122.000

- Chi phÝ vËt chÊt: (2.150 + 250) x 20 = 48.000

- Chi phÝ tiÒn c«ng: 64 x 720 = 46.080


120

- Chi phÝ trùc tiÕp: 48.000 + 46.080 = 94.080

- Møc l·i th« th¬ng vô: 122.000 - 94.080 = 27.920

- Møc l·i th« ®¬n vÞ: 20

27.9201.396

- Møc l·i th« giê: 64

27.920= 436,25

8.3.3. NhËn xÐt - x¸c ®Þnh l·i ®Ých thùc

Tõ c¸c ph¬ng ph¸p trªn, ta h·y xem xÐt l·i ®Ých thùc mµ l·nh ®¹o cÇn

biÕt lµ bao nhiªu ?

- Tæng lîi nhuËn theo ch×a kho¸ K1 (theo doanh thu):

(659 x 450) + (438 x 300) + (409 x 325) + (24 x 300) + (420 x 200)

= 467.575

- Tæng lîi nhuËn theo ch×a kho¸ K2 (theo chi phÝ trùc tiÕp):

(799 x 450) + (457 x 300) + (408 x 325) + (-128 x 300) + (295 x 200)

= 648.050

- Tæng lîi nhuËn theo ch×a kho¸ K3 (theo giê c«ng s¶n xuÊt):

(795 x 450) + (301 x 300) + (441 x 325) + (74 x 300) + (192 x 200)

= 651.975

Trong 3 sè liÖu trªn ®©y, ®©u lµ l·i ®Ých thùc cña doanh nghiÖp? Sè

liÖu nµo gi¸m ®èc nªn sö dông? ChØ cã thÓ c¨n cø vµo tÝnh møc l·i th« ®iÓm

hoµ vèn.

- L·i ®Ých thùc theo ch×a kho¸ møc l·i th«

Bíc 1: TÝnh tæng doanh thu:

(450 x 2.810) + (300 x 4.900) + (325 x 5.100) + (300 x 6.100) +

(2.000 x 10.000) = 8.222.000.

Bíc 2: TÝnh tæng chi phÝ trùc tiÕp:

(1.519 x 450) + (3.360 x 300) + (3.544 x 325) + (4.704 x 300) +

(7.330 x 200) = 5.720.550.

Bíc 3: Møc l·i th« tæng qu¸t cña viÖc s¶n xuÊt 5 mÆt hµng trªn:

8.222.000 – 5.720.550 = 2.501.450

Trõ chi phÝ gi¸n tiÕp (møc l·i th« ®iÓm hoµ vèn): 1.850.000

Lîi nhuËn ®Ých thùc: 651.450


121

8.4. øng dông ph¬ng thøc tÝnh møc l·i th« vµo qu¶n trÞ mét sè th¬ng vô

NhiÖm vô cña th¬ng vô

§Æt ®ãng tñ ®øng cã 2 buång (1 buång g¬ng) theo c¸c yªu cÇu cô

thÓ: Dµi: 1,1m; Réng: 0,5m; Cao:1,9m; KiÓu d¸ng (cã tr¹m træ trang trÝ nãc

tñ); Lo¹i gç …

Nhµ kinh doanh

Ph¶i tr¶ lêi: Gi¸ bao nhiªu tiÒn (mµ m×nh ph¶i cã l·i)?

TÝnh nhanh:

- TiÒn nguyªn liÖu:

Dµi x Réng x Dµy x TiÒn /khèi

Gè A: 1,95 x 0,6 x 0,04 x …..

Gç B: …..

Tæng céng: 500.000 (®)

- TiÒn vËt liÖu phô (kh«ng ph¶i chÕ biÕn)

G¬ng, kÝnh, b¶n lÒ, tay n¾m, vÐcni, ®inh …: 300.000 (®)

- PhÇn tr¹m kh¾c ph¶i gia c«ng thuª ngoµi: 100.000 (®)

Tæng sè tiÒn ph¶i mua: 800.000 (®)

Dù tÝnh l·i tõ nguyªn vËt liÖu gia c«ng ngoµi lµ 20%:

800.000 x 0,2 = 160.000 (®)

VËy gi¸ ®Þnh b¸n th« (cha kÓ c«ng) lµ: 960.000 (®)

- TÝnh c«ng:

+ ¦íc c«ng thî ph¶i tr¶: 100 giê x 1.000®/giê = 100.000 (®)

Ngêi qu¶n lý ph¶i dù tÝnh thu l·i tõ 100 giê c«ng thî nµy (b¸n ®é

tinh x¶o nghÒ nghiÖp) lµ: 100.000 (®).

VËy tiÒn c«ng (c¶ c«ng thî vµ l·i): 200.000 (®).


122

Tæng chi phÝ trùc tiÕp thùc tÕ: 960.000 (®).

Gi¸ ®Þnh b¸n: 1.160.000 (®).

Møc l· th« th¬ng vô: 260.000 (®).

Tæng chi phÝ gi¸n tiÕp (khÊu hao + qu¶n lý): 100.000 (®).

Møc l·i: 260.000 – 100.000 = 160.000 (®).

VËy nhµ kinh doanh ph¶i b¸n víi gi¸: 1.160.000 (®) míi cã l·i.

Gi¸ ®i th¬ng lîng ph¶i lín h¬n gi¸ nµy, gi¶ sö lµ 1.400.000 (®).

1.160.000 (®)

lµ v¹ch ch¾n Kho¶ng lïi 1.400.000 (®)

Dù kiÕn gi¸ th¬ng vô theo møc l·i th« giê

Nh ®· tÝnh trªn, møc l·i th« ®¬n hµng lµ 260.000®. §Ó hoµn thµnh

®¬n hµng ph¶i ®Çu t 100 giê.

VËy, møc l·i th« giê cña th¬ng vô lµ:

100

260.0002.600

§iÒu nµy cã nghÜa lµ nÕu doanh nghiÖp ®Çu t 1 giê vµo s¶n xuÊt

th¬ng vô sÏ thu ®îc 2.600® l·i th«.

Gi¶ sö mét c«ng ty nµo ®ã ®Õn ®Æt cho doanh nghiÖp thùc hiÖn 1

th¬ng vô gåm 17 tñ ®øng t¬ng tù nh trªn, nhng phøc t¹p h¬n. TÝnh ra ®Ó

lµm 1 tñ ph¶i mÊt 146 giê c«ng. VËy, doanh nghiÖp cã thÓ tÝnh ngay l·i th«

cña th¬ng vô trªn lµ: 2.600 x 146 x 17 = 6.454.200 (®).

Tõ ®ã, doanh nghiÖp ®a ra gi¸ trÞ dù kiÕn tèi ®a cña m×nh cho kh¸ch

hµng lµ:

100

17 x 146 x 1.400.000 34.748.000 (®)

Vµ gi¸ tèi thiÓu cho kh¸ch hµng lµ:

100

17 x 146 x 1.160.000 28.791.200 (®)


123

NÕu kh¸ch hµng chÊp nhËn møc l·i th« th¬ng vô gåm 17 tñ ®øng ë

møc cao nhÊt mµ doanh nghiÖp ®a ra lµ: 34.748.000® th× doanh nghiÖp cã

møc l·i lín (møc l·i th« ®¹t h¬n dù kiÕn).

NÕu kh¸ch hµng kh«ng chÊp nhËn møc gi¸ trªn, mµ th¬ng lîng tr¶ ë

møc gi¸ thÊp h¬n 34.748.000®, doanh nghiÖp cã thÓ chÊp nhËn, nhng nÕu

thÊp h¬n 28.791.200® th× kh«ng ®îc v× kh«ng ®¹t møc l·i th« dù kiÕn.

VËy, gi¸ th¬ng lîng cña doanh nghiÖp trong kho¶ng tõ 28.791.200®

®Õn 34.748.000®.

Chó ý khi tÝnh gi¸ ®¬n hµng:

+ Ph¶i t¸ch riªng l·i tõ vËt chÊt (20%) vµ l·i tõ giê c«ng (100%). Tuú

®iÒu kiÖn mµ lÊy ë çc phÇn kh¸c nhau, tuú ngµnh nghÒ vµ tr×nh ®é thî kh¸c

nhau mµ lÊy l·i c«ng ë hÖ sè kh¸c nhau

+ Thu nhËp kh¸c nhau gi÷a çc doanh nghiÖp kh«ng ph¶i hoµn toµn tõ

gi¸ giê c«ng, mµ quan träng lµ tæng giê c«ng thùc hiÖn. Nh vÝ dô trªn, nÕu

hîp ®ång kh¸c ký 200 giê c«ng, doanh nghiÖp sÏ cã l·i gÊp ®«i.

8.5. øng dông ph¬ng thøc tÝnh møc l·i th« vµo x¸c ®Þnh gi¸ mét ®¬n

hµng

Trong s¶n xuÊt kinh doanh, çc doanh nghiÖp nhËn ®îc nh÷ng ®¬n

®Æt hµng chÕ biÕn hay gia c«ng mét sè lîng s¶n phÈm nµo ®ã. VÊn ®Ò ®Æt ra

lµ ph¶i tr¶ lêi kh¸ch hµng cµng nhanh cµng tèt vÒ gi¸ cña ®¬n hµng. Kh¸ch

hµng sÏ cµng cã thiÖn chÝ nÕu gi¸ c¶ ®îc doanh nghiÖp ®a ra nhanh chãng

®Ó ®µm ph¸n vµ ký kÕt.

NÕu dïng ph¬ng ph¸p ph©n bæ chi phÝ truyÒn thèng th× çc chi phÝ sÏ

®îc tÝnh rÊt kh¸c nhau. MÆt kh¸c viÖc tÝnh to¸n kh¸ phøc t¹p vµ tèn nhiÒu

thêi gian.

§Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy, çc doanh nghiÖp (®Æc biÖt lµ çc doanh

nghiÖp nhá) sö dông ph¬ng thøc x¸c ®Þnh gi¸ ®¬n hµng tõ çch tÝnh l·i th«.

ë Ph¸p vµ çc níc T©y ¢u, 70% çc doanh nghiÖp võa vµ nhá sö dông


124

ph¬ng thøc nµy. §©y còng lµ ph¬ng thøc cña kÕ to¸n qu¶n trÞ, kh¸c c¨n

b¶n víi kÕ to¸n tµi chÝnh, l¹i ®¶m b¶o tÝnh kÕ ho¹ch cho doanh nghiÖp.

* Néi dung cña ph¬ng thøc x¸c ®Þnh gi¸ ®¬n hµng b»ng çch tÝnh l·i

th«

Møc l·i th« = Doanh thu – Chi phÝ trùc tiÕp

ë ph¬ng thøc nµy, kÕ ho¹ch cña doanh nghiÖp kh«ng lÊy chØ tiªu

doanh thu n÷a mµ lÊy chØ tiªu møc l·i th«.

Gi¶ sö, doanh nghiÖp ®Æt kÕ ho¹ch l·i th« mét n¨m lµ 220 ®¬n vÞ tiÒn

tÖ, møc l·i th« nµy sau khi ®· bï ®¾p çc chi phÝ chung sÏ lµ lîi nhuËn cña

doanh nghiÖp. Th«ng thêng, chi phÝ chung ®· x¸c ®Þnh cho mét thêi kú

(1 n¨m) nªn kÕ ho¹ch l·i th« ®· hµm chøa trong nã kÕ ho¹ch lîi nhuËn.

Víi gi¶ sö trªn, doanh nghiÖp lµm viÖc 1 n¨m 220 ngµy, cã nghÜa lµ

mçi ngµy doanh nghiÖp ph¶i t¹o ra ®îc 1 ®¬n vÞ l·i th« ®Ó ®¶m b¶o hoµn

thµnh kÕ ho¹ch.

Nh vËy, mét ®¬n hµng kh¸ch ®a ®Õn, nÕu nhÈm tÝnh ®Þnh møc thêi

gian hÕt 7 ngµy th× ngêi nhËn hîp ®ång ®· cã thÓ nhÈm tÝnh r»ng ®¬n hµng

ph¶i t¹o ra ®îc 7 ®¬n vÞ tiÒn tÖ l·i th«.

NÕu chi phÝ trùc tiÕp tÝnh ngay ®îc hÕt 10 ®¬n vÞ th× gi¸ ®¬n hµng cã

thÓ x¸c ®Þnh ®îc ngay lµ 7 + 10 = 17 ®¬n vÞ tiÒn tÖ.

Tuy nhiªn, ®©y chØ lµ møc gi¸ mµ theo ®ã doanh nghiÖp sÏ thùc hiÖn

®îc kÕ ho¹ch l·i th« mét n¨m theo b×nh qu©n.

VËy, doanh nghiÖp ®a ra møc gi¸ bao nhiªu ®Ó ®µm ph¸n? Vµ nÕu

kh¸ch hµng tr¶ thÊp h¬n 17 ®¬n vÞ th× møc gi¸ thÊp nhÊt cã thÓ nhËn lµ bao

nhiªu? Trong hoµn c¶nh nµo cña kinh doanh th× sÏ chÊp nhËn gi¸ ®ã?

MÆt kh¸c, nÕu ®¬n hµng nµy nhËn vµo quý 3 mµ çc quý tríc çc ®¬n

hµng ®Òu ph¶i ký thÊp h¬n møc l·i th« kÕ ho¹ch th× sÏ lµ g¸nh nÆng, ph¶i

t¨ng gi¸ ®¬n hµng nµy vµ t¨ng bao nhiªu? TÊt c¶ çc vÊn ®Ò trªn ®ßi hái nhµ

qu¶n trÞ ph¶i cã nhanh mét hÖ thèng çc møc gi¸ ®Ó chñ ®éng trong ®µm

ph¸n vµ ký kÕt hîp ®ång. Çc møc gi¸ gåm:


125

+ Møc gi¸ mµ qua ®ã møc l·i th« ®¹t ®îc tõ ®¬n hµng b»ng møc l·i

th« b×nh qu©n theo kÕ ho¹ch gäi lµ gi¸ b×nh qu©n (Gbq).

+ Møc gi¸ mµ qua ®ã møc l·i th« cña ®¬n hµng ph¶i bï vµo cho sù hôt

cña ®¬n hµng tríc (hay cã thÓ gi¶m do çc ®¬n hµng tríc ®îc ký cao h¬n

gi¸ b×nh qu©n) gäi lµ gi¸ bï trõ (Gbt).

+ Møc gi¸ kinh nghiÖm (Gkn).

+ Møc gi¸ tèi thiÓu cã thÓ chÊp nhËn, th«ng thêng ®îc x¸c ®Þnh

b»ng giíi h¹n cña chi phÝ trùc tiÕp (Gtt).

+ Gi¸ ®µm ph¸n lµ møc gi¸ ®îc doanh nghiÖp ®a ra ®Ó ®µm ph¸n

(G®p).

+ Kho¶ng gi¸ ®Ó ®µm ph¸n.

Khi tÝnh to¸n gi¸ ®¬n hµng theo ph¬ng thøc nµy, ngêi ta sö dông

çc d÷ liÖu sau:

+ Thêi ®iÓm th¬ng lîng.

+ Thêi gian cÇn thiÕt thùc hiÖn ®¬n hµng.

+ Tæng møc l·i th« kÕ ho¹ch c¶ n¨m.

+ Møc l·i th« ®· ®îc thùc hiÖn cho ®Õn thêi ®iÓm cã ®¬n hµng.

+ Møc l·i th« vµ sè giê cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn çc ®¬n hµng ®ang lµm

dë hay ®· ký.

+ Çc chi phÝ trùc tiÕp.

+ HÖ sè tÝnh l·i trªn chi phÝ trùc tiÕp theo kinh nghiÖm.

+ Sè c«ng nh©n vµ sè giê lµm viÖc, ca lµm viÖc hay sè giê n¨ng lùc.


126

Ch¬ng 9

Qu¶n trÞ chÝnh s¸ch tµi chÝnh doanh nghiÖp

* Môc tiªu: N¾m ®îc b¶n chÊt cña çc mèi quan hÖ tµi chÝnh trong

doanh nghiÖp, ph©n tÝch ®îc çc ho¹t ®éng tµi chÝnh ®Ó cã thÓ ®a ra çc

chÝnh s¸ch t¹o vèn vµ sö dông çc nguån vèn mét çch cã hiÖu qu¶.

9.1. Tæng quan vÒ qu¶n trÞ tµi chÝnh doanh nghiÖp

9.1.1. Kh¸i niÖm vµ çc mèi quan hÖ tµi chÝnh doanh nghiÖp

* Kh¸i niÖm tµi chÝnh doanh nghiÖp:

Trong çc s¸ch viÕt vÒ qu¶n trÞ tµi chÝnh, ngêi ta ®a ra rÊt nhiÒu kh¸i

niÖm kh¸c nhau vÒ tµi chÝnh doanh nghiÖp. Çc t¸c gi¶ ®· t×m kiÕm kh¸i

niÖm tµi chÝnh trªn çc vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt nguyªn lý kh¸c nhau cña hä,

trong ®ã tËp trung vµo 5 vÊn ®Ò chñ yÕu sau:

- C¬ cÊu cña nguån vèn (gi÷a vèn cã vµ vèn l¹).

- Sù ®¶m b¶o lîi Ých cho nh÷ng ngêi bá vèn díi çc h×nh thøc kh¸c nhau.

- KhÝa c¹nh thêi gian cña çc lo¹i vèn.

- Sù diÔn gi¶i çc kh¸i niÖm vÒ vèn nh lµ tæng gi¸ trÞ cña çc lo¹i tµi

s¶n díi hai d¹ng: “vèn trõu tîng” vµ “vèn cô thÓ” .

- ChØ ra qu¸ tr×nh thay ®æi cña vèn trong çc trêng hîp t¨ng, gi¶m vµ

thay ®æi cÊu tróc cña nã.

Trªn c¬ së çc vÊn ®Ò nguyªn lý nªu trªn, cã thÓ hiÓu: “Tµi chÝnh

doanh nghiÖp lµ çc mèi quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh trong çc qu¸ tr×nh h×nh

thµnh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña vèn díi çc h×nh thøc cã liªn quan trùc tiÕp

®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp” .

* Qu¶n trÞ tµi chÝnh doanh nghiÖp

Qu¶n trÞ tµi chÝnh lµ viÖc nghiªn cøu, ph©n tÝch ®Ó ®a ra çc quyÕt

®Þnh ®iÒu chØnh çc mèi quan hÖ tµi chÝnh nh»m ®¹t ®îc hiÖu qu¶ kinh

doanh cao nhÊt.


127

ë ®©y, cÇn ph©n biÖt gi÷a 2 kh¸i niÖm: Qu¶n trÞ tµi chÝnh vµ qu¶n trÞ

®Çu t. MÆc dï tµi chÝnh vµ ®Çu t ®Òu nghiªn cøu çc quan hÖ kinh tÕ liªn

quan ®Õn vèn s¶n xuÊt, song do tÝnh chÊt, ph¹m vi vµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn

chóng kh¸c nhau nªn ngêi ta vÉn cã thÓ ph©n biÖt:

- Qu¶n trÞ tµi chÝnh xem xÐt, quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh t¹o lËp çc nguån vèn

(bao gåm t¹o lËp ban ®Çu vµ çc t¹o lËp trong suèt qu¸ tr×nh kinh doanh) vµ

thùc tr¹ng tµi chÝnh t¹i çc thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o tèt kh¶ n¨ng thanh

to¸n, hiÖu suÊt vèn kinh doanh vµ sù æn ®Þnh cña c¬ cÊu tµi chÝnh tæng thÓ.

- §Çu t lµ viÖc sö dông nguån vèn t¹o lËp ®îc díi khÝa c¹nh ho¹t

®éng kinh tÕ - kü thuËt cô thÓ ®Ó ®¶m b¶o sù hîp lý, tÝnh kinh tÕ trong c¬ cÊu

tæng thÓ cña doanh nghiÖp.

Trong qu¶n trÞ tµi chÝnh doanh nghiÖp, ngêi ta ph©n biÖt sù t¹o lËp

çc nguån vèn tõ bªn trong vµ t¹o lËp tõ bªn ngoµi, phï hîp víi thùc tr¹ng

tµi chÝnh t¹i çc thêi ®iÓm vµ hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh cña doanh nghiÖp.

* Çc quan hÖ tµi chÝnh chñ yÕu cña doanh nghiÖp

- Quan hÖ tµi chÝnh gi÷a doanh nghiÖp vµ Nhµ níc.

- Quan hÖ tµi chÝnh gi÷a doanh nghiÖp víi thÞ trêng vèn, tiÒn tÖ, thÓ

hiÖn trong viÖc huy ®éng çc nguån vèn dµi h¹n vµ ng¾n h¹n cho nhu cÇu

kinh doanh.

+ Trªn thÞ trêng vèn, doanh nghiÖp huy ®éng çc nguån vèn dµi h¹n

b»ng çch ph¸t hµnh çc lo¹i chøng kho¸n (tr¸i phiÕu, cæ phiÕu), còng nh

viÖc tr¶ çc kho¶n l·i, hoÆc doanh nghiÖp göi çc kho¶n vèn nhµn rçi vµo

ng©n hµng, hay mua chøng kho¸n cña çc doanh nghiÖp kh¸c.

+ Trªn thÞ trêng tiÒn tÖ, doanh nghiÖp quan hÖ víi çc ng©n hµng, vay

çc kho¶n ng¾n h¹n, tr¶ l·i vµ gèc khi ®Õn h¹n.

- Quan hÖ tµi chÝnh gi÷a doanh nghiÖp víi çc thÞ trêng kh¸c.

ThÓ hiÖn quan hÖ cña doanh nghiÖp trong viÖc huy ®éng çc yÕu tè

®Çu vµo (nh thÞ trêng hµng ho¸, dÞch vô, lao ®éng ...) vµ çc quan hÖ ®Ó


128

thùc hiÖn viÖc tiªu thô s¶n phÈm ë thÞ trêng ®Çu ra (víi çc ®¹i lý, c¬ quan

xuÊt nhËp khÈu, th¬ng m¹i).

- Quan hÖ tµi chÝnh ph¸t sinh trong néi bé doanh nghiÖp.

ThÓ hiÖn mèi quan hÖ trong suèt qu¸ tr×nh huy ®éng, qu¶n lý vµ sö

dông çc nguån vèn, cô thÓ lµ th«ng qua çc chÝnh s¸ch tµi chÝnh.

9.1.2. Vai trß vµ çc néi dung chÝnh cña qu¶n trÞ tµi chÝnh doanh nghiÖp

* Vai trß

- Qu¶n trÞ tµi chÝnh gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc sö dông tèi u çc

nguån lùc cña doanh nghiÖp trªn c¬ së çc ho¹t ®éng ph©n tÝch, ho¹ch ®Þnh

vµ kiÓm so¸t trong suèt qu¸ tr×nh kinh doanh.

- Qu¶n trÞ tµi chÝnh lµ c¬ së cho viÖc ph©n phèi vµ sö dông hiÖu qu¶

nguån lùc trong nÒn kinh tÕ v× tµi chÝnh doanh nghiÖp lµ mét bé phËn cÊu

thµnh nªn tæng thÓ nÒn tµi chÝnh quèc gia.

* Çc néi dung chÝnh cña qu¶n trÞ tµi chÝnh doanh nghiÖp

Trªn b×nh diÖn tæng thÓ, qu¶n trÞ tµi chÝnh cã çc néi dung sau:

- Ph©n tÝch tµi chÝnh doanh nghiÖp.

- Ho¹ch ®Þnh vµ kiÓm so¸t tµi chÝnh doanh nghiÖp.

- Qu¶n trÞ çc nguån tµi trî.

- ChÝnh s¸ch ph©n phèi.

- Qu¶n trÞ ho¹t ®éng ®Çu t.

Tuy nhiªn, do sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña çc lý thuyÕt ®Çu t nªn nã

nhanh chãng trë thµnh mét ngµnh nghiªn cøu riªng. Bëi vËy, khi nghiªn cøu

qu¶n trÞ tµi chÝnh doanh nghiÖp, ngêi ta tËp trung vµo çc néi dung trªn vµ

®Çu t ®îc coi nh mét néi dung song hµnh.

XuÊt ph¸t tõ môc tiªu vµ ph¹m vi nghiªn cøu, ch¬ng nµy ®Ò cËp tíi

mét sè néi dung chñ yÕu sau:

+ B¸o ço tµi chÝnh vµ çc chØ sè tµi chÝnh c¨n b¶n.


129

+ ChÝnh s¸ch nguån vèn.

+ ChÝnh s¸ch m¾c nî cña doanh nghiÖp.

+ ChÝnh s¸ch thay thÕ tÝn dông.

+ ChÝnh s¸ch khÊu hao.

+ ChÝnh s¸ch qu¶n trÞ dù tr÷.

+ ChÝnh s¸ch b¸n chÞu.

9.2. B¸o ço tµi chÝnh vµ çc chØ sè tµi chÝnh c¨n b¶n

9.2.1. B¸o ço tµi chÝnh

§Ó ®a ra çc chÝnh s¸ch tµi chÝnh cña doanh nghiÖp, ngêi ta thêng

c¨n cø vµo çc b¸o ço tµi chÝnh. Çc b¸o ço nµy thêng ®îc s¾p xÕp, ph¶n

¸nh theo çc chuÈn mùc nhÊt ®Þnh (theo çc quy ®Þnh cña hÖ thèng kÕ to¸n -

tµi chÝnh quèc gia), th«ng thêng bao gåm:

* B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n

- Kh¸i niÖm: B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n lµ mét b¸o ço tµi chÝnh ®îc lËp

vµo mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh theo çch ph©n lo¹i vèn vµ nguån h×nh thµnh

vèn, ®îc cÊu t¹o díi d¹ng b¶ng c©n ®èi sè d çc tµi kho¶n kÕ to¸n.

- KÕt cÊu cña b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n:

Bªn tr¸i lµ tµi s¶n: Tøc lµ gi¸ trÞ toµn bé tµi s¶n hiÖn cã cho ®Õn thêi

®iÓm lËp b¸o ço thuéc quyÒn qu¶n lý vµ sö dông cña doanh nghiÖp. Cã thÓ

hîp nhÊt çc lo¹i tµi s¶n thµnh 3 lo¹i sau ®©y:

Tµi s¶n cè ®Þnh (TSC§)

Tµi s¶n lu ®éng (TSL§)

Tµi s¶n thanh to¸n (TSTT)

Trong mçi bé phËn l¹i ®îc chia nhá thµnh çc kho¶n môc chi tiÕt

theo quy ®Þnh cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ yªu cÇu qu¶n lý.

Bªn ph¶i lµ nguån vèn: Lµ gi¸ trÞ çc nguån h×nh thµnh nªn çc lo¹i tµi

s¶n cña doanh nghiÖp ®Õn thêi ®iÓm lËp b¸o ço. ë ®©y, c¬ cÊu nguån vèn


130

®îc thÓ hiÖn vµ ph¶n ¸nh tÝnh tù chñ tµi chÝnh vµ chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý

cña doanh nghiÖp ®èi víi çc bªn gãp vèn. Cã thÓ hîp nhÊt çc nguån vèn

thµnh:

Nguån vèn chñ së h÷u (vèn cña doanh nghiÖp cã)

Nguån vèn vay (vèn l¹): Vay dµi h¹n

Vay ng¾n h¹n

Gi¸ trÞ cña hai bªn Tµi s¶n vµ Nguån vèn cña b¶ng c©n ®èi tµi chÝnh

b»ng nhau ®óng theo sè liÖu ®Çu kú, cuèi kú.

Ngoµi ra cßn cã çc lo¹i tµi liÖu bæ xung víi çc phÇn chÝnh cña b¶ng

tæng kÕt nh:

- Çc lo¹i tµi s¶n, vèn hiÖn cã do doanh nghiÖp qu¶n lý, sö dông

nhng kh«ng thuéc së h÷u cña doanh nghiÖp vµ cÇn ph¶i theo dâi, gåm: Tµi

s¶n cè ®Þnh thuª ngoµi, gi¸ trÞ vËt t, hµng ho¸ gi÷ hé, nhËn gia c«ng, tµi s¶n

kh¸ch hµng ký göi.

- Tµi liÖu bæ xung gi¶i thÝch mét sè kho¶n trong b¶ng tæng kÕt tµi s¶n

nh: nguån vèn liªn doanh, ngo¹i tÖ quy ®æi...

* B¶ng b¸o ço kÕt qu¶ kinh doanh

- Kh¸i niÖm: NÕu nh b¶ng tæng kÕt tµi s¶n ®îc coi nh mét sù ph¶n

¸nh thùc tr¹ng tµi chÝnh, th× b¶ng b¸o ço Thu - Chi lµ mét b¸o ço kinh

doanh trong mét thêi kú t¬ng øng. Nã thÓ hiÖn tËp hîp çc kho¶n thu, chi

vµ kÕt qu¶ kinh doanh. §©y lµ sè liÖu mµ çc nhµ ®Çu t rÊt quan t©m v× nã

ph¶n ¸nh sinh ®éng toµn bé qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp.

Tuú theo tõng hÖ thèng kÕ to¸n mµ cÊu t¹o cña b¶ng b¸o ço kinh

doanh cã thÓ kh¸c nhau, nhng nh×n chung nã ph¶n ¸nh sù chªnh lÖch gi÷a

doanh thu tiªu thô víi çc kho¶n chi phÝ, çc kho¶n thuÕ vµ cho kÕt qu¶ vÒ

lîi nhuËn rßng vµ phÇn t¸i tÝch luü.

ThÝ dô vÒ doanh nghiÖp cã b¶ng b¸o ço kÕt qu¶ kinh doanh nh sau:


131

B¶ng b¸o ço kÕt qu¶ kinh doanh

§¬n vÞ tÝnh: TriÖu ®ång

N-1 N

Doanh thu thuÇn

Gi¸ vèn hµng b¸n

Lîi nhuËn gép

Chi phÝ b¸n hµng

Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp

Lîi nhuËn thuÇn tõ ho¹t ®éng kinh doanh

Thu nhËp tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh

Chi phÝ ho¹t ®éng tµi chÝnh

Lîi nhuËn thuÇn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh

Tæng lîi nhuËn tríc thuÕ

ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ph¶i nép

Lîi nhuËn sau thuÕ

Ngoµi hai b¶ng b¸o ço tµi chÝnh trªn, cßn cã thÓ sö dông ®Õn çc b¸o

ço kh¸c nh: b¸o ço lu©n chuyÓn tiÒn tÖ, sè d çc quý, çc kho¶n nép vµ

çc b¸o ço gi¶i tr×nh, thuyÕt minh kh¸c.

9.2.2. Çc chØ sè tµi chÝnh c¬ b¶n

Khi x©y dùng çc chÝnh s¸ch tµi chÝnh, doanh nghiÖp thêng sö dông

tíi mét hÖ thèng çc chØ sè tµi chÝnh ®Ó lµm c¨n cø. Çc chØ sè ®ã m« t¶ thùc

tr¹ng bøc tranh tµi chÝnh doanh nghiÖp cña mét thêi kú kinh doanh. Chóng

®îc rót ra tõ çc b¸o ço tµi chÝnh, ph¶n ¸nh quan hÖ gi÷a çc gi¸ trÞ tµi s¶n,

çc tû lÖ nguån vèn, quan hÖ gi÷a tµi s¶n vµ nguån vèn còng nh çc quan hÖ

víi kÕt qu¶ kinh doanh. Cã thÓ tæng hîp çc chØ sè tµi chÝnh theo 4 nhãm

sau:


132

- Nhãm 1: Çc chØ sè vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n

* Kh¶ n¨ng thanh to¸n chung = h¹n ng¾n nîTæng

éng® lu ns¶ tµi Tæng

Tuú thuéc vµo tõng ngµnh kinh doanh vµ tõng thêi kú kinh doanh,

song chñ nî ng¾n h¹n sÏ tin tëng h¬n nÕu chØ sè nµy lín h¬n 2.

* Kh¶ n¨ng thanh to¸n nhanh = h¹n ng¾n nîTæng

khoTån - éng® lu ns¶ tµi Tæng

NÕu chØ sè nµy 1 cã nghÜa lµ doanh nghiÖp kh«ng cã nguy c¬ bÞ r¬i

vµo t×nh tr¹ng vì nî.

Nhãm 2: Çc chØ sè m¾c nî

* ChØ sè m¾c nî chung =cã) ns¶ tµi (Tæng vènsè Tæng

nîsè Tæng

VÒ lý thuyÕt, chØ sè nµy n»m trong kho¶ng 01 nhng th«ng thêng

nã dao ®éng quanh gi¸ trÞ 0,5.

* HÖ sè nî (k) = chñ Vèn

vayVèn

* Kh¶ n¨ng thanh to¸n l·i vay = vayL·i

vayL·i + thuÕ tríc nhuËnLîi

Nhãm 3: Çc chØ sè ho¹t ®éng

* Sè vßng quay tån kho = khotån trÞ Gi¸

thô utiª thu Doanh

* Kú thu tiÒn b×nh qu©n = thô utiª thu Doanh

thu iph¶ n kho¶Çc x 360 ngµy

* ChØ sè hiÖu qu¶ sö dông vèn cè ®Þnh = Þnh® cè Vèn


* Sè vßng quay toµn bé vèn = vènsè Tæng


Nhãm 4: Çc chØ tiªu vÒ doanh lîi:

* ChØ sè doanh lîi tiªu thô = thô utiª thu Doanh

rßng nhuËnLîi x 100


133

* ChØ sè doanh lîi vèn = vènsè Tæng

vay)(L·i + rßng nhuËnLîi

* ChØ sè doanh lîi vèn chñ = chñ Vèn

rßng nhuËnLîi

Ghi chó: Çc thuËt ng÷ sö dông trong çc chØ sè trªn ®©y ®Òu ®îc rót

gän víi ý nghÜa lµ çc gi¸ trÞ vµ kh«ng thÓ hiÖn ®¬n vÞ tÝnh.

9.3. Mét sè chÝnh s¸ch tµi chÝnh quan träng cña doanh nghiÖp

9.3.1. ChÝnh s¸ch nguån vèn

* Çc lo¹i nguån tµi chÝnh cña doanh nghiÖp

NÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn song hµnh víi mét nÒn tµi chÝnh ®a

d¹ng vµ phøc t¹p. Qu¸ tr×nh tÝch luü vµ tËp trung t b¶n lµ mét trong çc

nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù héi nhËp cña t b¶n tµi chÝnh vµ t b¶n c«ng nghiÖp

cµng lµm cho bøc tranh tµi chÝnh tæng thÓ phøc t¹p h¬n. Mét mÆt, t b¶n tµi

chÝnh tham gia vµo giíi c«ng nghÖ b»ng viÖc gãp vèn, råi dÉn ®Õn tù kinh

doanh trªn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c. MÆt kh¸c, çc tËp ®oµn c«ng nghiÖp lín

còng tù m×nh tæ chøc ra çc c«ng ty tµi chÝnh ®Ó æn ®Þnh nguån tµi chÝnh cho

m×nh vµ tiÕn ®Õn kinh doanh c¶ trªn lÜnh vùc tµi chÝnh. Tuy nhiªn, kh«ng v×

thÕ mµ kh«ng thÓ m« t¶ mét çch kh¸ m¹ch l¹c çc nguån tµi chÝnh cña mét

doanh nghiÖp.

NÕu nh trong nÒn kinh tÕ chØ huy, nguån tµi chÝnh ®îc h×nh thµnh

duy nhÊt tõ quü tµi chÝnh tËp trung lµ ng©n s¸ch th× ë c¬ chÕ thÞ trêng nguån

tµi chÝnh nµy cµng mÊt dÇn ý nghÜa ®èi víi çc doanh nghiÖp vµ chØ ®ãng vai

trß lµ “nguån tµi chÝnh bao cÊp” . Tæng hîp çc lo¹i nguån tµi chÝnh cã thÓ

®îc m« t¶ trong s¬ ®å 9.1. sau:


134

Trong ®ã, tµi chÝnh tõ bªn ngoµi (I) gåm çc nguån:

I1: Lµ çc nguån tµi trî tõ bªn ngoµi th«ng qua sù tham gia trªn thÞ

trêng tµi chÝnh.

I1.1: Çc nguån th«ng qua ho¹t ®éng trªn th× trêng chøng kho¸n, chñ

yÕu díi h×nh thøc cæ phÇn.

I1.2: Çc nguån kh«ng th«ng qua thÞ trêng chøng kho¸n.

VÝ dô: Nh÷ng ®ãng gãp vèn kh«ng tham gia kiÓm so¸t c«ng ty, nguån tµi

chÝnh tõ thÞ trêng “®en” , phÇn thõa kÕ cho doanh nghiÖp, çc kho¶n vay h÷u h¶o.

I2: Nguån tµi chÝnh ®îc tµi trî tõ ng©n s¸ch, chñ yÕu víi çc doanh

nghiÖp dÞch vô phóc lîi, hay çc doanh nghiÖp ®ang ®îc khuyÕn khÝch thùc

hiÖn çc ch¬ng tr×nh kinh tÕ - x· héi cña chÝnh phñ.

I3: Nguån tµi chÝnh l¹.

I3.1: TÝn dông dµi h¹n, trong ®ã phæ biÕn lµ:

I3.1.1: Çc nguån vay dµi h¹n.

I3.1.2: Çc nguån b»ng ph¸t hµnh tr¸i kho¸n ghi nî.

Lo¹i nguån TC cña DN

TC tõ bªn trong (II) TC tõ bªn ngoµi (I)

I1 I2 I3 II1 II2

I1.1 I1.2 I3.2 II1.1 II1.2 II1.3

I3.3.2

.

I3.1

I3.1.2 I3.1.3 I3.2.1 I3.2.2 I3.2.3 I3.3.1 I3.1.1

I3.3


135

I3.1.3: Çc lo¹i tr¸i kho¸n kh¸c, vÝ dô: tr¸i kho¸n ph¸t hµnh trong çc

hiÖp héi, çc tæ chøc c«ng nghiÖp, ngµnh.

I3.2: TÝn dông ng¾n h¹n

I3.2.1: TÝn dông ng©n hµng, vÝ dô nh: tÝn dông chiÕt khÊu, tÝn dông cã

thÕ chÊp, tÝn chÊp.

I3.2.2: TÝn dông th¬ng m¹i, ®Æc biÖt lµ tÝn dông giao hµng.

I3.2.3: Çc nguån tÝn dông ng¾n h¹n kh¸c, vÝ dô: tÝn dông thanh to¸n

c«ng nghiÖp.

I3.3: Çc nguån tµi chÝnh thay thÕ tÝn dông, chñ yÕu díi 2 lo¹i:

I3.3.1: Factoring (chñ yÕu víi çc nguån ng¾n h¹n): Tøc lµ nhê mét tæ

chøc tµi chÝnh b¶o l·nh nî.

I3.3.2: Leasing (chñ yÕu víi çc nguån dµi h¹n) : Lµ nguån tµi chÝnh cã

®îc nhê h×nh thøc thuª mua.

Tµi chÝnh bªn trong (II) gåm çc lo¹i:

II1: Nguån tµi chÝnh cã ®îc tõ qu¸ tr×nh b¸n hµng, gåm:

II1.1: Tù tµi trî tõ doanh thu.

II1.2: Nguån tµi chÝnh tõ gi¸ trÞ khÊu hao.

II1.3: Nguån tµi chÝnh tõ lîi nhuËn t¸i tÝch luü.

II2: Nguån tµi chÝnh tõ çc biÖn ph¸p qu¶n trÞ tµi chÝnh kh¶ thi. ë ®©y,

çc quyÕt ®Þnh tµi chÝnh trªn c¬ së ph©n tÝch khoa häc çc ho¹t ®éng tµi

chÝnh cña doanh nghiÖp còng ®îc coi nh mét nguån, thËm chÝ lµ mét

nguån quan träng, bëi v× çc lo¹i nguån kÓ trªn tån t¹i mét çch kh¸ch quan,

cßn vÊn ®Ò quyÕt ®Þnh vÉn phô thuéc phÇn lín vµo çc quyÕt ®Þnh cña çc

qu¶n trÞ gia, ®Æc biÖt lµ khi doanh nghiÖp ë trong t×nh tr¹ng hiÓm nghÌo.

ViÖc xem xÐt çc nguån tµi chÝnh cho phÐp thÊy râ h¬n bøc tranh tµi

chÝnh tæng thÓ mµ doanh nghiÖp cã thÓ nghiªn cøu, huy ®éng çc nguån cÇn

thiÕt, phï hîp cho kinh doanh.

* Sù tËp hîp çc lo¹i nguån tµi chÝnh trong b¶ng tæng kÕt tµi s¶n

doanh nghiÖp

Çc nguån tµi chÝnh ®îc doanh nghiÖp huy ®éng tËp hîp vµo bªn

ph¶i cña b¶ng tæng kÕt tµi s¶n (nguån vèn). Lo¹i trõ çc nguån ph¶i ®i kÌm

víi çc tµi liÖu bæ xung ®Ó gi¶i thÝch thªm vÒ nguån (vÝ dô víi Leasing hay


136

Factoring) hay v× lý do ngo¹i hèi, cßn l¹i chóng ®îc tËp trung theo nguyªn

t¾c chung sau:

Tµi s¶n Nguån vèn

TSC§ Vèn chñ

TSL§ dù tr÷ Vèn l¹ dµi h¹n

(vay dµi h¹n) Vèn thêng xuyªn

Vèn l¹ (dµi h¹n)

TSL§ Vèn l¹ ng¾n h¹n

thanh to¸n (vay ng¾n h¹n) Vèn ng¾n h¹n

S¬ ®å 9.2

ViÖc huy ®éng nguån tµi chÝnh nµo ®ã ®Òu ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn t×nh

h×nh tµi chÝnh doanh nghiÖp vµ qua ®ã ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh kinh doanh.

- Huy ®éng nguån vèn chñ: Tuy cã lîi trong viÖc tù chñ tµi chÝnh

doanh nghiÖp nãi chung, song c¸c h×nh thøc t¸c ®éng l¹i rÊt kh¸c nhau. Gi¶

sö ph¸t hµnh thªm cæ phÇn, thêng th× chi phÝ ph¸t hµnh cao, cã thÓ bÞ chia

quyÒn kiÓm so¸t. PhÇn lîi nhuËn t¸i tÝch luü thêng lµ h¹n chÕ v× bÞ ¶nh

hëng bëi chÝnh s¸ch ph©n phèi, h¬n n÷a cã thÓ g©y t©m lý thô ®éng.

- Huy ®éng nguån vèn l¹: Tríc hÕt, nã ¶nh hëng ®Õn tù chñ tµi chÝnh,

sau n÷a lµ g¸nh nÆng v× ph¶i tr¶ l·i vay, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn kinh doanh khã

kh¨n. H¬n n÷a, c¬ cÊu trong b¶n th©n nguån vèn l¹ (gi÷a dµi h¹n vµ ng¾n h¹n)

sÏ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn kh¶ n¨ng thanh to¸n nhanh cña doanh nghiÖp - mét

nguy c¬ ®e do¹ kh¶ n¨ng ph¸ s¶n do mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n.

Tãm l¹i, viÖc huy ®éng c¸c nguån tµi chÝnh cho doanh nghiÖp lu«n lµ

mét trong nh÷ng quyÕt ®Þnh c¨n b¶n cña qu¶n trÞ tµi chÝnh doanh nghiÖp nãi

chung. Nã ph¶i xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ph©n tÝch, tÝnh to¸n x¸c ®¸ng.

* ChÝnh s¸ch tµi trî


137

ViÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch huy ®éng ph¶i dùa trªn sù lùa chän chÝnh

s¸ch tµi trî. Cã 3 chÝnh s¸ch tµi trî sau:

- ChÝnh s¸ch tµi trî c©n b»ng: Tøc lµ tµi s¶n cè ®Þnh vµ tµi s¶n lu

®éng thêng xuyªn ®îc tµi trî b»ng çc nguån vèn dµi h¹n. ChÝnh s¸ch nµy

cho phÐp doanh nghiÖp ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n thêng xuyªn vµ thanh

to¸n nhanh mét çch an toµn, bëi v× çc tµi s¶n lu ®éng thêng xuyªn g¾n

liÒn víi chu kú kinh doanh vµ g¾n liÒn víi çc kho¶n thu cña doanh nghiÖp.

- ChÝnh s¸ch tµi trî v÷ng ch¾c: Tøc lµ kh«ng nh÷ng TSC§ vµ TSL§

thêng xuyªn, mµ ngay c¶ mét phÇn TSL§ biÕn ®æi còng ®îc tµi trî b»ng

çc nguån vèn dµi h¹n. ChÝnh s¸ch nµy kh«ng nh÷ng ®¶m b¶o ch¾c ch¾n cho

kh¶ n¨ng thanh to¸n nhanh mµ cßn cho phÐp doanh nghiÖp kinh doanh trªn

phÇn vèn t¹m thêi nhµn rçi nµy b»ng viÖc tham gia vµo çc phi vô th¬ng

m¹i, ®Çu t chøng kho¸n cã l·i cao. Tuy nhiªn, chÝnh s¸ch nµy còng thêng

¶nh hëng ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh chung, v× th«ng thêng phÝ tæn vèn dµi

h¹n cao h¬n phÝ tæn vèn ng¾n h¹n.

Vèn ng¾n h¹n

Vèn dµi h¹n = Vèn chñ + Çc tÝn dông dµi h¹n,

tr¸i phiÕu...

S¬ ®å 9.3

- ChÝnh s¸ch tµi trî m¹o hiÓm: Tøc lµ nguån vèn ng¾n h¹n tham gia tµi

trî cho c¶ çc TSL§ thêng xuyªn, thËm chÝ cho c¶ TSC§. ChÝnh s¸ch nµy

rÊt dÔ ®Èy doanh nghiÖp vµo t×nh tr¹ng mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n nhanh. Nã

cã thÓ ®îc ¸p dông ®èi víi çc doanh nghiÖp ®îc Nhµ níc cung cÊp cho

chÞu víi kú h¹n dµi vµ sè lîng lín, nhng còng v× thÕ l¹i khã cã thÓ ¸p dông

chÝnh s¸ch b¸n chÞu, lµm ¶nh hëng ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh nãi chung.

TSL§ biÕn ®æi

TSL§ thêng xuyªn

TSC§


138

9.3.2. ChÝnh s¸ch m¾c nî cña doanh nghiÖp

ViÖc huy ®éng c¸c nguån vèn dÉn ®Õn thay ®æi c¬ cÊu vèn vµ do ®ã

lµm thay ®æi hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp. Bëi vËy, chÝnh s¸ch

m¾c nî ®îc coi nh ch×a kho¸ ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp tr¸nh rñi ro ph¸

s¶n, ®ång thêi ®¹t ®îc hiÖu qu¶ kinh doanh tho¶ ®¸ng.

* HÖ sè m¾c nî vµ hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp

k =

c

v

V

V=

u÷ hsë chñ Vèn

vayVèn

HÖ sè m¾c nî nµy cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh cña

doanh nghiÖp, cô thÓ lµ hiÖu qu¶ cña vèn chñ së h÷u. §Ó biÓu diÔn mèi quan

hÖ nµy, cã thÓ x©y dùng c«ng thøc sau:

Trong ®ã:

Ln: Lîi nhuËn rßng.

Vv: Vèn vay.

Vc: Vèn chñ së h÷u.

Lv: L·i vay (tuyÖt ®èi).

Lnv: ChØ sè doanh lîi vèn.

Lnc: ChØ sè doanh lîi vèn chñ së h÷u.

i: L·i suÊt vay vèn b×nh qu©n.

Nh×n vµo c«ng thøc nµy ta thÊy:

SuÊt doanh lîi vèn chñ phô thuéc vµo 3 tham sè, trong ®ã:

- Lnv lµ kÕt qu¶ cña nç lùc kinh doanh toµn doanh nghiÖp.

- i ®îc quyÕt ®Þnh bëi rÊt nhiÒu yÕu tè cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, nãi

c¸ch kh¸c ®©y lµ yÕu tè kh¸ch quan, n»m ngoµi tÇm kiÓm so¸t cña doanh

nghiÖp, th«ng thêng do ng©n hµng quyÕt ®Þnh.

- k lµ nh©n tè nh¹y c¶m nhÊt vµ phô thuéc hoµn toµn vµo chÝnh s¸ch

huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp.

* ChÝnh s¸ch m¾c nî

Lnc = Lnv + k (Lnv - i)


139

Cã thÓ nãi, chÝnh s¸ch m¾c nî cña doanh nghiÖp thùc chÊt lµ viÖc ®iÒu

chØnh hÖ thèng m¾c nî nh»m ®¶m b¶o hiÖu qu¶ cao nhÊt cho vèn ®Çu t cña

chñ së h÷u (vèn ng©n s¸ch, vèn s¸ng lËp viªn, vèn cæ phÇn nãi chung...).

Cã 2 chÝnh s¸ch m¾c nî sau:

- ChÝnh s¸ch m¾c nî linh ho¹t: Lµ viÖc ®iÒu chØnh hÖ sè theo diÔn biÕn

cña tõng thêi kú kinh doanh cô thÓ.

Ch¼ng h¹n trong thêi kú tèt ®Ñp, cã nghÜa lµ doanh lîi vèn (Lnv) cao

th× n©ng cao hÖ sè m¾c nî sÏ lµm cho suÊt doanh lîi vèn chñ ®îc n©ng cao.

Khi ®ã, viÖc huy ®éng vèn vay lµ cã hiÖu qu¶. Ngîc l¹i, nÕu suÊt doanh lîi

vèn thÊp th× hÖ sè nî cao sÏ lµ g¸nh nÆng cho doanh nghiÖp, vµ lóc ®ã viÖc

gi¶m çc kho¶n vay vµ huy ®éng thªm vèn chñ së h÷u (b»ng ph¸t hµnh cæ

phiÕu ch¼ng h¹n) sÏ lµ mét sù ®iÒu chØnh h÷u hiÖu ®èi víi doanh nghiÖp.

§iÒu kiÖn thùc hiÖn:

+ Doanh nghiÖp ph¶i thêng xuyªn theo dâi vµ ph©n tÝch hiÖu qu¶

ho¹t ®éng kinh doanh.

+ ThÞ trêng tµi chÝnh ®· ph¸t triÓn.

+ Doanh nghiÖp cã thÓ chñ ®éng trong viÖc huy ®éng vµ d·n nî khi

cÇn thiÕt.

- ChÝnh s¸ch m¾c nî æn ®Þnh: Lµ viÖc doanh nghiÖp chñ tr¬ng duy tr×

mét hÖ sè nî t¬ng ®èi æn ®Þnh, phï hîp víi ho¹t ®éng kinh doanh, víi v¨n

ho¸ kinh doanh còng nh çc chñ tr¬ng dµi h¹n cña m×nh.

+ u ®iÓm: Tr¸nh ®îc rñi ro mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n, v× hÖ sè nî

®îc ®Æt trong mét “khung an toµn nhÊt ®Þnh” .

+ Nhîc ®iÓm: Doanh nghiÖp cã thÓ bá lì çc c¬ héi kinh doanh trong

nh÷ng thêi kú nhÊt ®Þnh khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy.

9.3.3. ChÝnh s¸ch thay thÕ tÝn dông


140

Trong ho¹t ®éng kinh doanh, ®Ó tr¸nh çc rñi ro tÝn dông do viÖc huy

®éng vèn vay ®em l¹i, doanh nghiÖp cã thÓ sö dông çc chÝnh s¸ch tµi chÝnh

thay thÕ tÝn dông.

* ChÝnh s¸ch thay thÕ tÝn dông b»ng thuª mua (Leasing)

TÝn dông thuª mua: Lµ viÖc doanh nghiÖp t¹o vèn b»ng çch thuª trang bÞ,

vËt t, c«ng cô vµ tµi s¶n cè ®Þnh kh¸c ®Ó sö dông cho kinh doanh. Cã thÓ nãi, ®©y

lµ h×nh thøc t¹o vèn kh¸ phæ biÕn cho hÖ thèng tµi chÝnh ë çc níc cã nÒn kinh tÕ

thÞ trêng ph¸t triÓn. Víi h×nh thøc nµy, doanh nghiÖp ®îc sö dông vèn nh chÝnh

m×nh lµ ngêi së h÷u víi gi¸ thuª ®Þnh tríc trong hîp ®ång. Sau thêi h¹n hîp

®ång thuª mua, doanh nghiÖp cã quyÒn tr¶ l¹i tµi s¶n ®· thuª hoÆc mua víi gi¸ cßn

l¹i hoÆc tiÕp tôc thuª víi gi¸ tho¶ thuËn míi.

Çc h×nh thøc thuª mua chñ yÕu gåm:

+ TÝn dông thuª mua truyÒn thèng (nh võa tr×nh bµy trªn).

+ ChuyÓn nhîng cho thuª: Lµ h×nh thøc c«ng ty tÝn dông thuª mua

cho doanh nghiÖp trang thiÕt bÞ, c¨n cø vµo hîp ®ång tÝn dông thuª mua. Víi

h×nh thøc nµy, doanh nghiÖp lµ ngêi thø 3 song vÉn cã quyÒn h¹n sö dông,

gi÷ g×n vµ hoµn toµn cã kh¶ n¨ng thanh to¸n tríc m¾t.

H×nh thøc thuª mua mÆc dï t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp gi¶i quyÕt

tèt khã kh¨n vÒ vèn song doanh nghiÖp thêng ph¶i chÞu gi¸ thuª cao, g©y

khã kh¨n cho c¹nh tranh vÒ gi¸. MÆt kh¸c, tæ chøc h×nh thøc nµy rÊt phøc t¹p

vµ khi cã sù cè vi ph¹m hîp ®ång, doanh nghiÖp cã thÓ ph¸ s¶n rÊt nhanh do

bªn tÝn dông ®ßi l¹i tµi s¶n.

Çc tæ chøc kinh doanh tÝn dông thuª mua thêng cã lîi nhê tÝn dông

cho thuª cao. Do ®ã, cÇn lu ý mét sè vÊn ®Ò trong hîp ®ång nh sau:

+ Gi¸ thuª mua: §Ó cã c¨n cø x©y dùng gi¸ c¶ thuª mua, doanh

nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh ®îc gi¸ trÞ cña tµi s¶n thuª mua, doanh thu dù kiÕn,

chi phÝ trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm cã sù tham gia cña tµi s¶n thuª mua.

+ Thêi h¹n thuª mua: Nh©n tè t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn gi¸ c¶ thuª mua

lµ thêi h¹n thuª mua. Th«ng thêng, thêi h¹n thuª mua ng¾n th× gi¸ cao vµ

ngîc l¹i.


141

+ Thêi ®iÓm tÝnh gi¸ thuª mua: Cã hai thêi ®iÓm lµ thêi ®iÓm ký hîp

®ång hoÆc thêi ®iÓm thiÕt bÞ ®· l¾p ®Æt xong.

+ Ph¬ng thøc thanh to¸n gi¸ thuª mua: ë ®©y cÇn quan t©m çc vÊn

®Ò nh thêi ®iÓm thanh to¸n, ph¬ng tiÖn thanh to¸n (tiÒn hay s¶n phÈm),

®ång tiÒn sö dông (ngo¹i tÖ hay néi tÖ).

+ ChÝnh s¸ch khÊu hao hiÖn t¹i cña doanh nghiÖp: Th«ng thêng, nÕu

doanh nghiÖp dïng chÝnh s¸ch khÊu hao nhanh th× viÖc vay mua sÏ hiÖu qu¶

h¬n lµ thuª mua.

+ Gi¸ trÞ cßn l¹i cña thiÕt bÞ thuª mua: Lµ gi¸ trÞ cßn l¹i cña thiÕt bÞ

khi hÕt hîp ®ång thuª mua. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, th«ng thêng

gi¸ trÞ cßn l¹i cµng nhá th× tÝn dông thuª mua cµng cã lîi.

+ §¸nh gi¸ lîi Ých h×nh thøc tÝn dông thuª mua:

§Ó ®¸nh gi¸ lîi Ých cña h×nh thøc nµy, cã thÓ so s¸nh víi h×nh thøc vay

®Çu t trªn çc mÆt nh: Trong ®iÒu kiÖn thÞ trêng vèn cha ph¸t triÓn, thuª

mua lµ h×nh thøc dÔ thùc hiÖn h¬n, nhÊt lµ ®èi víi çc doanh nghiÖp nhá, khã

cã kh¶ n¨ng vay tÝn dông dµi h¹n ®Ó ®Çu t mua TSC§. Cuèi cïng, viÖc thuª

mua kh«ng cÇn cã çc kho¶n b¶o l·nh nh khi vay mua vµ nã kh«ng lµm

t¨ng hÖ sè nî cña doanh nghiÖp, lµm cho doanh nghiÖp cã c¬ héi tèt h¬n ®Ó

huy ®éng çc nguån vèn kh¸c khi cÇn thiÕt.

N

bÞthiÕt cña l¹i cßn trÞ Gi¸- n¨m hµngSCphÝ Chi

thuª bÞthiÕt trÞ Gi¸ n¨m hµngthuª Gi¸

N

nni1 )1(

1

Trong ®ã:

N

nni1 )1(

1

thuª bÞthiÕt trÞ Gi¸ lµ gi¸ trÞ hiÖn t¹i kho¶n chi hµng n¨m cña doanh

nghiÖp do tr¶ l·i vay; i lµ l·i suÊt vay; N lµ sè n¨m vay; n lµ sè lÇn chi tr¶.

Lu ý: Çch tÝnh to¸n nµy lµ mét c¨n cø cã thÓ sö dông ®Ó ®a ra møc

gi¸ thuª mua ®µm ph¸n trong ®iÒu kiÖn thêi h¹n thuª t¬ng ®èi dµi (10-20

n¨m) vµ gi¸ thuª tr¶ ®Òu hµng n¨m. Muèn so s¸nh chÝnh x¸c h¬n, cÇn lËp

b¶ng so s¸nh chi tiÕt gi÷a vay mua vµ thuª mua víi nhiÒu yÕu tè thay ®æi t¸c

®éng. KÕt qu¶ 6,14 lµ tra b¶ng hiÖn t¹i ho¸.


142

* ChÝnh s¸ch thay thÕ tÝn dông b»ng ®¸o nî (Factoring)

Thùc chÊt cña chÝnh s¸ch nµy lµ viÖc doanh nghiÖp gi¶m thiÓu çc

kho¶n ph¶i thu, ph¶i tr¶ trong c©n ®èi tµi chÝnh nh»m t¹o ra mét hoµn c¶nh

tµi chÝnh thuËn lîi cho ho¹t ®éng kinh doanh th«ng qua mét lo¹i c«ng ty tµi

chÝnh trung gian lµ Factoring.

Kho¶n ph¶i thu, ph¶i tr¶ xuÊt hiÖn khi doanh nghiÖp cã viÖc mua chÞu

vµ b¸n chÞu. Khi ®ã, c«ng ty Factoring sÏ ®øng trung gian thanh to¸n tøc thêi

çc kho¶n nî nµy víi mét tû lÖ chiÕt khÊu tho¶ thuËn (th«ng thêng cao h¬n

l·i xuÊt tÝn dông ng¾n h¹n).

¦u ®iÓm:

+ Doanh nghiÖp cã ngay çc tµi kho¶n thanh to¸n phôc vô cho qu¸ tr×nh

kinh doanh, ®Æt biÖt lµ cho viÖc thanh to¸n çc kho¶n nî ®Õn h¹n ph¶i tr¶.

+ Do lµm gi¶m çc kho¶n ph¶i thu, ph¶i tr¶ nªn gi¸ trÞ b¶ng c©n ®èi tµi

chÝnh doanh nghiÖp gi¶m xuèng, ®iÒu nµy dÉn ®Õn chØ sè doanh lîi vèn cã

thÓ ®îc c¶i thiÖn.

+ Nhê gi¶m ®îc çc kho¶n ph¶i thu mµ doanh nghiÖp cã thÓ tr¸nh

®îc çc rñi ro khi kh¸ch hµng mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n.

+ Gi¶m ®îc çc chi phÝ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh thu ®ßi nî.

Nhîc ®iÓm:

+ Tû lÖ chiÕt khÊu thêng cao, dÉn ®Õn lµm gi¶m lîi nhuËn, gi¶m Lnv.

+ V« h×nh trung, doanh nghiÖp l¹i ph¶i phô thuéc thªm vµo mét ®èi

t¸c tµi chÝnh míi.

+ Trong nhiÒu trêng hîp, chÝnh s¸ch nµy lµm phøc t¹p thªm ho¹t

®éng tµi chÝnh cña c«ng ty.

Néi dung cña chÝnh s¸ch ®¸o nî:

+ Lùa chän çc c«ng ty Factoring: Dùa trªn sù biÓu biÕt cña doanh

nghiÖp vÒ tiÒm lùc tµi chÝnh, uy tÝn vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña çc c«ng

ty Factoring.

+ So s¸nh hiÖu qu¶ tæng thÓ mµ chÝnh s¸ch nµy mang l¹i. ViÖc so s¸nh

th«ng thêng lµ tÝnh to¸n gi÷a chi phÝ do çc kho¶n ph¶i thu g©y ra víi chi

phÝ khi thùc hiÖn hîp ®ång factoring.


143

9.3.4. ChÝnh s¸ch khÊu hao

Trong qu¸ tr×nh sö dông, tµi s¶n cè ®Þnh chÞu sù hao mßn c¶ v« h×nh

vµ h÷u h×nh. §Ó thu håi gi¸ trÞ ®· hao mßn cho môc ®Ých t¸i ®Çu t, doanh

nghiÖp ph¶i thùc hiÖn viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ khÊu hao phï hîp. Kinh doanh

trong c¬ chÕ thÞ trêng nÈy sinh yªu cÇu doanh nghiÖp ph¶i cã chÝnh s¸ch

khÊu hao tho¶ m·n c¶ hai môc ®Ých c¬ b¶n:

+ Gi¸ trÞ khÊu hao ®¶m b¶o t¸i ®Çu t.

+ Gi¸ trÞ khÊu hao kh«ng lµm ¶nh hëng ho¹t ®éng doanh thu vµ Lnv.

Mét sè ph¬ng ph¸p khÊu hao:

- Ph¬ng ph¸p khÊu hao ®Òu: C¨n cø vµo nguyªn gi¸ TSC§ vµ thêi

h¹n sö dông, møc khÊu hao ®îc tÝnh ®Òu theo c¸c n¨m.

MKH = T

G

Trong ®ã, G lµ nguyªn gi¸ TSC§ vµ T lµ thêi h¹n sö dông.

- KhÊu hao theo gi¸ trÞ cßn l¹i:

Ph¬ng ph¸p nµy c¨n cø vµo nguyªn gi¸ TSC§ ë n¨m tríc ®Ó tÝnh

møc khÊu hao cho n¨m sau víi cïng mét tû lÖ khÊu hao cè ®Þnh.

Víi vÝ dô trªn vµ tû lÖ khÊu hao cè ®Þnh lµ 20%, ph¬ng ph¸p nµy

®îc tÝnh nh sau:

Thêi ®iÓm Gi¸ trÞ tÝnh khÊu hao Møc khÊu hao Gi¸ trÞ cßn l¹i

Cuèi n¨m 1 20.000.000 4.000.000 16.000.000

Cuèi n¨m 2 16.000.000 3.200.000 12.800.000

Cuèi n¨m 3 12.800.000 2.560.000 10.240.000

… … … …

Ph¬ng ph¸p nµy thêng ®îc sö dông ®èi víi TSC§ cã thêi h¹n sö

dông dµi nhng vÉn ®¶m b¶o khÊu hao nhanh trong thêi kú ®Çu ®Ó bï ®¾p

c¸c lo¹i hao mßn dù kiÕn.

- KhÊu hao theo tæng sè n¨m: Ph¬ng ph¸p nµy còng c¨n cø vµo

nguyªn gi¸ vµ sè n¨m sö dông, nhng cã t¸c dông t¨ng thu khÊu hao ë nh÷ng


144

n¨m ®Çu ®Ó t¸i ®Çu t vµ cã thÓ khÊu hao hÕt gi¸ trÞ TSC§ mµ kh«ng bÞ d

®äng nh ë ph¬ng ph¸p gi¸ trÞ cßn l¹i.

Mt =

Tt

G 1t-T

1ii

)(

Trong ®ã, Mt lµ møc khÊu hao n¨m thø t, cßn T lµ sè n¨m sö dông.

- §Ó cã mét chÝnh s¸ch khÊu hao ®óng ®¾n, cÇn ph¶i ph©n tÝch vµ xem

xÐt khÊu hao víi 5 vÊn ®Ò liªn quan chÆt chÏ sau:

+ Sù rñi ro cña thiÕt bÞ.

+ Kh¶ n¨ng thanh to¸n cña doanh nghiÖp.

+ Sù t¹o thµnh gi¸ thµnh s¶n phÈm hµng ho¸.

+ Lîi nhuËn cña doanh nghiÖp.

+ Çc quy ®Þnh vÒ thuÕ.

9.3.5. ChÝnh s¸ch qu¶n trÞ dù tr÷

9.3.5.1. Hµng dù tr÷ vµ vai trß cña hµng dù tr÷

Hµng dù tr÷ thêng chiÕm tû träng lín trong tµi s¶n cña doanh nghiÖp

(th«ng thêng chiÕm 40-50%). ChÝnh v× vËy, viÖc qu¶n lý, kiÓm so¸t tèt

hµng dù tr÷ cã ý nghÜa v« cïng quan träng. Nã gãp phÇn ®¶m b¶o cho qu¸

tr×nh s¶n xuÊt ®îc tiÕn hµnh liªn tôc vµ cã hiÖu qu¶ cao.

B¶n th©n vÊn ®Ò qu¶n trÞ hµng dù tr÷ cã hai mÆt tr¸i ngîc nhau lµ: §Ó

®¶m b¶o s¶n xuÊt liªn tôc, ®¸p øng nhanh chãng nhu cÇu cña ngêi tiªu dïng

trong bÊt kú t×nh huèng nµo, doanh nghiÖp cã ý ®Þnh t¨ng dù tr÷. Ngîc l¹i,

khi d÷ tr÷ t¨ng lªn, doanh nghiÖp l¹i ph¶i tèn thªm nh÷ng chi phÝ cã liªn

quan ®Õn dù tr÷ (kÓ c¶ vÊn ®Ò ø ®äng vèn).

Hµng dù tr÷ bao gåm nguyªn vËt liªu, b¸n thµnh phÈm, dông cô, phô

tïng, thµnh phÈm dù tr÷... Tuú theo çc lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c nhau

mµ çc d¹ng hµng dù tr÷ vµ néi dung ho¹ch ®Þnh, kiÓm so¸t hµng dù tr÷ còng

kh¸c nhau.

§èi víi lÜnh vùc s¶n xuÊt, s¶n phÈm ph¶i tr¶i qua mét qu¸ tr×nh chÕ

biÕn ®Çu vµo lµ nguyªn liÖu thµnh s¶n phÈm ë ®Çu ra nªn hµng dù tr÷ bao


145

gåm hÇu hÕt çc lo¹i tõ nguyªn vËt liÖu ®Õn b¸n thµnh phÈm trªn d©y chuyÒn

vµ thµnh phÈm cuèi cïng tríc khi ®Õn tay ngêi tiªu dïng.

9.3.5.2. Chi phÝ dù tr÷

Trong qu¶n trÞ dù tr÷ thêng ®Ò cËp ®Õn çc lo¹i chi phÝ sau ®©y:

Chi phÝ ®Æt hµng: Lµ toµn bé chi phÝ cã liªn quan ®Õn viÖc thiÕt lËp çc

®¬n hµng. Nã bao gåm çc chi phÝ t×m nguån hµng, thùc hiÖn quy tr×nh ®Æt

hµng (giao dÞch, ký kÕt hîp ®ång, th«ng b¸o qua l¹i) vµ çc chi phÝ chuÈn bÞ

vµ thùc hiÖn viÖc chuyÓn hµng ho¸ ®Õn kho cña doanh nghiÖp.

Chi phÝ b¶o qu¶n (lu kho): Lµ nh÷ng chi phÝ ph¸t sinh trong thùc

hiÖn ho¹t ®éng dù tr÷, bao gåm: chi phÝ vÒ nhµ cöa vµ kho tµng; chi phÝ sö

dông thiÕt bÞ, ph¬ng tiÖn; chi phÝ vÒ nh©n lùc cho ho¹t ®éng qu¶n lý dù tr÷;

chi phÝ tµi chÝnh cho viÖc ®Çu t vµo mua hµng dù tr÷, thiÖt h¹i hµng dù tr÷

do mÊt m¸t, h háng hoÆc kh«ng sö dông ®îc. Th«ng thêng, chi phÝ lu

kho hµng n¨m chiÕm kho¶ng 40% gi¸ trÞ hµng dù tr÷.

Chi phÝ mua hµng: Lµ chi phÝ ®îc tÝnh tõ khèi lîng hµng cña

®¬n hµng vµ gi¸ mua mét ®¬n vÞ. Th«ng thêng, chi phÝ mua hµng kh«ng

¶nh hëng ®Õn viÖc lùa chän m« h×nh dù tr÷, trõ m« h×nh khÊu trõ theo

lîng mua.

9.3.5.3. M« h×nh qu¶n lý dù tr÷

Cã hai c©u hái chÝnh mµ qu¶n lý dù tr÷ ph¶i tr¶ lêi lµ khi nµo ®Æt hµng

vµ ®Æt hµng bao nhiªu ?

- Khi nµo ®Æt hµng?

Tr¶ lêi c©u hái nµy nh»m x¸c ®Þnh sù kiÖn b¾t ®Çu thùc hiÖn ®Æt hµng

®Ó t¸i t¹o dù tr÷. Cã hai hÖ thèng chÝnh ®îc sö dông:

+ §Æt hµng (hoÆc ph¸t lÖnh s¶n xuÊt) theo chu kú cè ®Þnh: mét tuÇn

mét lÇn, mét th¸ng mét lÇn...

+ §Æt hµng khi møc dù tr÷ gi¶m xuèng díi mét møc tèi thiÓu gäi lµ

dù tr÷ b¸o ®éng ®Æt hµng (®iÓm ®Æt hµng).


146

- §Æt hµng bao nhiªu?

Tr¶ lêi c©u hái nµy phô thuéc vµo tr¶ lêi c©u hái tríc. ThËt vËy, nÕu

®Æt hµng ë nh÷ng ngµy cè ®Þnh víi møc ®Æt hµng cè ®Þnh sÏ khã thÝch øng

víi sù biÕn ®éng cña c¸c nhu cÇu. VËy khi ®Æt hµng ®Ó t¸i t¹o dù tr÷ hoÆc lµ

yÕu tè thêi gian thay ®æi, hoÆc lµ sè lîng thay ®æi. §iÒu ®ã dÉn ®Õn sù tån

t¹i cña 2 hÖ thèng qu¶n lý dù tr÷ lµ:

- §Æt hµng ®Ó t¸i t¹o dù tr÷ chØ ®îc tiÕn hµnh khi møc dù tr÷ cùc tiÓu

®¹t tíi, ngêi ta nhËp vµo mét sè lîng nhÊt ®Þnh.

- §Æt hµng ®Ó t¸i t¹o dù tr÷ x¶y ra theo nh÷ng chu kú cè ®Þnh, ngêi ta

®Æt hµng víi nh÷ng sè lîng kh¸c nhau tuú theo tõng ®ît, b»ng møc s¶n

phÈm dù tr÷ ®· tiªu thô tõ lÇn ®Æt hµng lÇn tríc ®Õn lÇn nµy ®Ó duy tr× mét

møc gäi lµ møc t¸i t¹o.

Tãm l¹i, ngêi ta cã thÓ lùa chän gi÷a hai hÖ thèng qu¶n lý dù tr÷:

+ HÖ thèng cã sè lîng cè ®Þnh vµ chu kú thay ®æi lµ hÖ thèng ®iÓm

®Æt hµng. HÖ thèng nµy nh»m ®Æt hµng mét sè lîng x¸c ®Þnh Q mçi khi

møc dù tr÷ gi¶m xuèng mét møc x¸c ®Þnh gäi lµ ®iÓm ®Æt hµng.

+ HÖ thèng cã chu kú cè ®Þnh vµ sè lîng thay ®æi lµ hÖ thèng t¸i t¹o

dù tr÷ ®Þnh kú. Theo hÖ thèng nµy, ë mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh (cuèi th¸ng

hay cuèi quý ch¼ng h¹n), ngêi ta ®¸nh gi¸ møc dù tr÷ cßn l¹i vµ ®Æt hµng

mét sè lîng x¸c ®Þnh sao cho møc dù tr÷ ®¹t ®îc mét møc cè ®Þnh gäi lµ

møc t¸i t¹o. Møc ®Æt hµng thêng b»ng lîng s¶n phÈm dù tr÷ ®· tiªu thô ë

kú tríc.

* HÖ thèng ®iÓm ®Æt hµng

Nguyªn t¾c cña hÖ thèng nµy lµ thùc hiÖn viÖc ®Æt hµng khi møc dù tr÷

gi¶m xuèng mét møc nµo ®ã (®iÓm ®Æt hµng) hay dù tr÷ b¸o ®éng. Møc nµy

®¶m b¶o yªu cÇu b¸n hµng hoÆc yªu cÇu cho s¶n xuÊt ®Õn khi nhËn ®îc

hµng tõ ngêi cung cÊp. V× vËy, møc dù tr÷ b¸o ®éng nhá nhÊt b»ng yªu cÇu

trong thêi gian nhËn hµng (tõ lóc ®Æt hµng cho ®Õn khi nhËn hµng vÒ kho),

nÕu kh«ng sÏ thiÕu s¶n phÈm ®Ó b¸n hoÆc thiÕu s¶n phÈm cung cÊp cho qu¸

tr×nh s¶n xuÊt.


147

HÖ thèng nµy yªu cÇu ngêi ta ph¶i ®Æt hµng hoÆc ®a vµo s¶n xuÊt

ngay sau khi ®¹t tíi ®iÓm ®Æt hµng. §iÒu ®ã dÉn ®Õn nh÷ng khã kh¨n trong

çc trêng hîp sau:

- NhiÒu mÆt hµng ®îc mua tõ mét nhµ cung cÊp mµ çc mÆt hµng ®ã

®¹t tíi çc ®iÓm ®Æt hµng t¹i çc thêi ®iÓm kh¸c nhau, v× thÕ ta kh«ng thÓ kÕt

hîp çc ®¬n ®Æt hµng l¹i víi nhau. §iÒu nµy lµm t¨ng chi phÝ cña doanh

nghiÖp.

- ViÖc tæ chøc s¶n xuÊt ë nhµ cung cÊp khi thùc hiÖn mét ®¬n hµng bÞ

¶nh hëng bëi ch¬ng tr×nh s¶n xuÊt çc s¶n phÈm kh¸c. Do vËy, thêi kú

thêi kú giao nhËn thêng bÞ kÐo dµi, ®Æc biÖt ®èi víi çc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt

cã tÝnh chÊt thêi vô, khi ta ®Æt hµng nhµ cung cÊp kh«ng cã hµng b¸n nhng

khi nhµ cung cÊp cã hµng b¸n th× doanh nghiÖp l¹i cha cã nhu cÇu. V× vËy,

¸p dông m« h×nh ®iÓm ®Æt hµng rÊt khã kh¨n, cÇn ph¶i cã mét c¬ cÊu s¶n

xuÊt linh ho¹t hoÆc lµ ph¶i tån t¹i mét møc dù tr÷ lín ë nhµ cung cÊp.

- ViÖc n¾m ch¾c møc dù tr÷ t¹i mäi thêi ®iÓm ®Ó cã th«ng b¸o ngay

khi møc dù tr÷ ®¹t tíi ®iÓm b¸o ®éng lµm cho chi phÝ dù tr÷ lín, nhng ®iÒu

®ã cã thÓ thùc hiÖn ®îc nhê hÖ thèng m¸y tÝnh ghi l¹i mäi sù thay ®æi møc

dù tr÷ ë tõng thêi ®iÓm vµ b¸o ngay khi møc dù tr÷ ®¹t ®iÓm cùc tiÓu.

Tãm l¹i, hÖ thèng ®iÓm ®Æt hµng ®îc ¸p dông phï hîp nhÊt khi tho¶

m·n çc ®iÒu kiÖn sau:

+ Dßng yªu cÇu cã møc biÕn ®éng lín.

+ Nh÷ng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ cao cÇn ph¶i h¹n chÕ t×nh tr¹ng thiÕu

hôt s¶n phÈm dù tr÷ v× chóng sÏ g©y ra thiÖt h¹i lín.

+ HÖ thèng s¶n xuÊt linh ho¹t.

+ Cã dù tr÷ lín ë nhµ cung cÊp.

* HÖ thèng t¸i t¹o dù tr÷ ®Þnh kú

HÖ thèng nµy nh»m vµo viÖc kiÓm tra møc ®é tån kho theo nh÷ng

kho¶ng thêi gian ®Òu ®Æn vµ ®Æt hµng b»ng sè lîng s¶n phÈm dù tr÷ ®· tiªu

thô trong kú tríc. Sè lîng ®Æt hµng b»ng hiÖu sè gi÷a møc t¸i t¹o vµ sè

lîng tån kho.


148

Khi møc t¸i t¹o ®îc Ên ®Þnh ë møc ®é cao, møc dù tr÷ trung b×nh sÏ

cao vµ chi phÝ b¶o qu¶n sÏ lín. Ngîc l¹i, nÕu møc t¸i t¹o thÊp th× møc dù

tr÷ trung b×nh thÊp nhng møc ®é m¹o hiÓm vÒ thiÕu s¶n phÈm dù tr÷ sÏ cao.

¦u ®iÓm cña hÖ thèng t¸i t¹o dù tr÷ ®Þnh kú lµ cã kh¶ n¨ng ghÐp çc

nhu cÇu ë cïng mét nhµ cung cÊp ®Ó lµm gi¶m chi phÝ b¶o qu¶n vµ chi phÝ

®Æt hµng. Ngîc l¹i, hÖ thèng sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng “ch¸y kho” trong néi bé

mét chu kú khi cã sù thay ®æi ®ét ngét cña yªu cÇu, lµm cho hÖ thèng kh«ng

thÓ thÝch øng ®îc. §Ó tr¸nh ®iÒu nµy ngêi ta chÊp nhËn møc ®é dù tr÷ b¶o

hiÓm lín.

Tãm l¹i, hÖ thèng t¸i t¹o dù tr÷ ®Þnh kú cã hiÖu qu¶ khi cã çc ®iÒu

kiÖn sau ®©y:

+ Yªu cÇu vµ thêi kú giao nhËn Ýt thay ®æi.

+ Ngêi ta kh«ng thÓ yªu cÇu hay ®Æt hµng hay ®a vµo s¶n xuÊt s¶n

phÈm dù tr÷ mét çch thêng xuyªn.

+ Hµng ho¸ cã gi¸ trÞ thÊp v× sè lîng dù tr÷ lín kh«ng lµm t¨ng ®¸ng

kÓ chi phÝ dù tr÷.

9.3.5.4. X¸c ®Þnh sè lîng kinh tÕ vµ chi phÝ qu¶n lý dù tr÷

Gi¶ thiÕt lµ viÖc ®Æt hµng ®îc diÔn ra tøc th× tøc lµ thêi gian giao

nhËn b»ng kh«ng vµ møc tiªu dïng kh«ng thay ®æi.

Sè lîng kinh tÕ lµ sè lîng s¶n phÈm mçi lÇn t¸i t¹o (®Æt hµng hoÆc

®a vµo s¶n xuÊt) lµm cùc tiÓu tæng chi phÝ dù tr÷ bao gåm chi phÝ b¶o qu¶n

(chi phÝ lu kho) vµ chi phÝ ®Æt hµng.

Sè lîng kinh tÕ ®¹t ®îc nhê mét sù tho¶ hiÖp:

- Chi phÝ b¶o qu¶n t¨ng cïng víi gi¸ trÞ cña s¶n phÈm vµ khèi lîng

dù tr÷. §Ó gi¶m nã doanh nghiÖp cÇn ph¶i nhËp s¶n phÈm nhiÒu lÇn (thùc

hiÖn nhiÒu lÇn ®Æt hµng trong mét n¨m) víi sè lîng nhá.

- Chi phÝ ®Æt hµng hoÆc ®a vµo s¶n xuÊt t¨ng lªn tû lÖ víi sè lÇn ®Æt

hµng, v× vËy cÇn ph¶i nhËp Ýt lÇn víi sè lîng lín ë mçi lÇn nhËp.

NÕu gäi CVT(Q) lµ tæng chi phÝ biÕn ®æi cña hÖ thèng dù tr÷ trong mét

n¨m bao gåm chi phÝ ®Æt hµng vµ chi phÝ b¶o qu¶n s¶n phÈm:

CVT (Q) = LQ

D I

2

Q..


149

Trong ®ã:

D: Nhu cÇu s¶n phÈm trong mét n¨m.

Q: Sè lîng ®Æt hµng.

L: Chi phÝ cè ®Þnh mét lÇn ®Æt hµng hay ®a vµo s¶n xuÊt, kh«ng phô

thuéc vµo sè lîng ®Æt hµng.

I: Chi phÝ b¶o qu¶n toµn bé mét s¶n phÈm trong n¨m. Chi phÝ nµy cã

thÓ ®îc chia ra thµnh 2 phÇn: Chi phÝ b¶o qu¶n vµ chi phÝ tµi chÝnh, trong ®ã

chi phÝ tµi chÝnh ®îc tÝnh theo chi phÝ c¬ héi. ThËt vËy, viÖc doanh nghiÖp

bá tiÒn ra mua hµng dù tr÷ nhËp kho ®· ®¸nh mÊt c¬ héi göi kho¶n tiÒn ®ã

vµo ng©n hµng kiÕm lêi, hoÆc lµ doanh nghiÖp ph¶i vay ng©n hµng mét kho¶n

tiÒn ®Ó mua hµng dù tr÷ nhËp kho vµ nh vËy hµng n¨m ph¶i tr¶ mét kho¶n

l·i vay cho ng©n hµng. ChÝnh v× vËy, chi phÝ tµi chÝnh dù tr÷ mét s¶n phÈm

trong n¨m ph¶i b»ng gi¸ mua s¶n phÈm ®ã nh©n víi l·i suÊt ng©n hµng trªn

n¨m.

Khi ®ã, ta cã mét hµm sè CVT víi biÕn sè Q, cßn L, I vµ D lµ c¸c

tham sè ®· biÕt. Ta ph¶i x¸c ®Þnh Q sao cho hµm chi phÝ nµy ®¹t cùc tiÓu hay

t×m gi¸ trÞ Q* lµm triÖt tiªu ®¹o hµm cÊp 1 cña hµm sè CVT(Q):

dQ

dCVT(Q)= -

2Q

DL +

2

I = 0

Q* = I

DL2

§ã lµ ®iÓm tèi u v× ®êng cong CVT(Q) lµ ®êng cong lâm, ®¹o hµm

cÊp 2 cña nã lu«n d¬ng.

2

2

dQ

CVT(Q)d=

3Q

2DL > 0 víi Q 0 vµ D, L, Q > 0

VËy sè lîng Q* = I

DL2 lµ sè lîng kinh tÕ

Gäi N lµ sè lÇn ®Æt hµng trong n¨m, ta cã N = Q

D.


150

VËy N* = *Q

D =

2L

D.I

Vµ CVT(Q*) = I. Q*/2 + L. D/Q* lµ toµn bé chi phÝ tèi u cña hÖ thèng

dù tr÷ trong mét n¨m.

Chi phÝ

CVT

I.Q/2

L.D/Q

0 Q* Sè lîng

H×nh 9.4. M« h×nh Wilson c¬ b¶n

M« h×nh kinh tÕ nµy cã 2 u ®iÓm lµ:

+ C¸c tham sè ®îc sö dông trong m« h×nh Ýt, ®¬n gi¶n.

+ M« h×nh cã thÓ kh¸i qu¸t ho¸ dÔ dµng cho nhiÒu lo¹i s¶n phÈm vµ

nhiÒu lo¹i chi phÝ dù tr÷ phï hîp víi tõng lo¹i h×nh ho¹t ®éng cña doanh

nghiÖp.

VÝ dô: Mét doanh nghiÖp chuyªn cung cÊp r¬le ®iÖn. Gi¸ mua vµo cña

mét chiÕc r¬le ®iÖn lµ 0,1 USD. Nhu cÇu r¬le trung b×nh trong mét ngµy lµ

1.000 chiÕc vµ 250 ngµy lµm viÖc mét n¨m. Chi phÝ cho mét lÇn ®Æt hµng ®i

mua r¬le lµ 100 USD. Chi phÝ b¶o qu¶n lµ 0,01 USD cho 1 s¶n phÈm trong

mét n¨m. L·i suÊt ng©n hµng lµ 10% trong n¨m. Gi¶ sö møc yªu cÇu ®Òu ®Æn

vµ kh«ng cã hiÖn tîng thiÕu s¶n phÈm dù tr÷.

Yªu cÇu: X¸c ®Þnh sè lîng kinh tÕ vµ chi phÝ qu¶n lý dù tr÷ tèi u?


151

Gi¶i:

Nhu cÇu s¶n phÈm trong n¨m: D = 250 x 1.000 = 250.000 (s¶n phÈm)

Chi phÝ tµi chÝnh cho 1 s¶n phÈm trong n¨m: 0,1 x 10% = 0,01 (USD)

Chi phÝ b¶o qu¶n toµn bé cho 1 s¶n phÈm trong n¨m:

0,01 + 0,01 = 0,02 (USD/s¶n phÈm)

CVT(Q) = I. Q/2 + L. D/Q

Theo c«ng thøc, ta cã sè lîng kinh tÕ lµ:

Q* = I

DL2=

0,02

100 x 250.000 x 2= 50.000 (s¶n phÈm)

Sè lÇn ®Æt hµng trong n¨m lµ: N* = *Q

D =

50.000

250.000 = 5 (lÇn)

Chi phÝ qu¶n lý dù tr÷ tèi u lµ:

CVT(Q*) = I. Q*/2 + L. D/Q*

= 0,02 x 50.000/2 + 100 x 250.000/50.000

= 500 + 500 = 1.000 (USD)

VËy, doanh nghiÖp ®¹t chi phÝ dù tr÷ tèi u lµ 1.000 USD trong 1 n¨m

víi møc ®Æt hµng tèi u lµ 50.000 s¶n phÈm víi 5 lÇn ®Æt hµng trong n¨m.

9.3.5.5. Mét sè øng dông cña m« h×nh Wilson

B©y giê chóng ta sÏ më réng m« h×nh Wilson c¬ b¶n trong 3 t×nh

huèng thêng gÆp sau:

- Thay v× nhËp toµn bé sè lîng ®Æt hµng mét lÇn, dù tr÷ ®îc cung

cÊp (t¸i t¹o) mét c¸ch liªn tôc bëi mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.

- C¸c nhµ cung cÊp sÏ gi¶m gi¸ b¸n nÕu doanh nghiÖp ®Æt hµng víi

mét sè lîng lín h¬n mét ngìng quy ®Þnh tríc.

- NhiÒu mÆt hµng ®îc ®Æt ë cïng mét nhµ cung cÊp hoÆc cïng ®a

vµo s¶n xuÊt ®ång thêi trªn cïng mét lo¹i thiÕt bÞ s¶n xuÊt.

* T¸i t¹o dù tr÷ liªn tôc (x¸c ®Þnh sè lîng tèi u ®a vµo s¶n xuÊt )

Trong m« h×nh c¬ b¶n, chóng ta ®· coi viÖc t¸i t¹o mét khèi lîng Q*

s¶n phÈm ®îc thùc hiÖn tøc th× mét lÇn. B©y giê chóng ta xÐt trêng hîp

lîng s¶n phÈm dù tr÷ ®îc cung cÊp bëi mét d©y chuyÒn s¶n xuÊt, qu¸ tr×nh


152

t¸i t¹o dù tr÷ ®îc ®¶m b¶o b»ng nhÞp s¶n xuÊt cña d©y chuyÒn hoÆc tuú

theo kh¶ n¨ng cña ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn. §iÒu hiÓn nhiªn lµ nhÞp s¶n xuÊt

ph¶i lín h¬n nhÞp yªu cÇu vÒ s¶n phÈm dù tr÷, nÕu kh«ng th× sÏ thiÕu s¶n

phÈm dù tr÷ ®Ó cung cÊp.

Ký hiÖu p lµ nhÞp s¶n xuÊt (sè lîng s¶n phÈm lµm ra trong mét ®¬n vÞ

thêi gian). Nh vËy, Q s¶n phÈm sÏ ®îc s¶n xuÊt trong kho¶ng Q/p ®¬n vÞ

thêi gian. Trong kho¶ng thêi gian ®ã, nÕu qu¸ tr×nh xuÊt kho (b¸n hµng) thùc

hiÖn víi nhÞp d (sè lîng s¶n phÈm tiªu thô trong mét ®¬n vÞ thêi gian) th×

mét sè lîng s¶n phÈm b»ng d.Q/p ®· ®îc b¸n råi, nh minh ho¹ ë h×nh

sau:

S¶n §êng cung cÊp (pt)

phÈm

Møc dù tr÷ lín nhÊt = Q(1-d/p)

Møc dù tr÷ trung b×nh = Q(1-d/p)/2

0

t Thêi gian (t)

T §êng tiªu thô (- dt)

H×nh 9.5. T¸i t¹o dù tr÷ liªn tôc

t: Thêi gian cung cÊp = Q/p

T: Chu kú cung cÊp = D/Q

Møc dù tr÷ kh«ng ®¹t ®îc møc Q mµ chØ lµ Q(1-d/p) vµ sè lîng dù

tr÷ trung b×nh trong kho kh«ng ph¶i lµ Q/2 mµ lµ Q(1-d/p)/2.

Ta cã thÓ viÕt: CVT(Q) = L. D/Q + I2

)p

d - (1 Q

.


153

C«ng thøc sè lîng kinh tÕ trë thµnh: Q* =

)p

d - (1 I

DL 2

C«ng thøc trªn ®îc sö dông rÊt réng r·i ®Ó x¸c ®Þnh quy m« cña l«

s¶n phÈm ®a vµo s¶n xuÊt. Trong trêng hîp nµy, L lµ chi phÝ cè ®Þnh cho

mét lÇn ®a vµo s¶n xuÊt, kh«ng phô thuéc vµo sè lîng cña l« nhiÒu hay Ýt.

Chi phÝ nµy gåm:

- Chi phÝ kiÓm tra, ®iÒu chØnh thiÕt bÞ m¸y mãc.

- Chi phÝ thiÕt lËp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (chuÈn bÞ tµi liÖu, nguyªn vËt

liÖu).

- Chi phÝ kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó chuyÓn sang s¶n xuÊt mét l«

s¶n phÈm kh¸c.

* Gi¶m gi¸ hµng b¸n cho khèi lîng ®Æt hµng lín

§Ó t¨ng møc b¸n hµng vµ gi¶m chi phÝ dù tr÷, th«ng thêng c¸c nhµ

cung cÊp sÏ gi¶m gi¸ b¸n mét ®¬n vÞ hµng ho¸ nÕu kh¸ch hµng mua víi sè

lîng lín h¬n mét ngìng x¸c ®Þnh. Møc gi¶m gi¸ nµy cµng nhiÒu khi sè

lîng hµng cµng lín vµ ngìng gi¶m gi¸ ®· ®îc quy ®Þnh vµ th«ng b¸o bëi

nhµ cung cÊp.

Quy ®Þnh mét ngìng gi¶m gi¸ sÏ t¸c ®éng tíi hµnh vi mua hµng vµ

dù tr÷ cña ngêi mua. VÊn ®Ò lµ ngêi mua ph¶i tr¶ lêi c©u hái: LiÖu tæng

chi phÝ mua s¾m vµ b¶o qu¶n mét khèi lîng hµng ho¸ lín h¬n møc Q*

(thêng ngìng gi¶m gi¸ lín h¬n Q*) nh vËy cã gi¶m ®i hay kh«ng nÕu

chÊp nhËn yªu cÇu cña nhµ cung cÊp mua b»ng ngìng gi¶m gi¸?

C©u tr¶ lêi lµ 2 trêng hîp sau ®©y:

Trong thùc tiÔn, chi phÝ b¶o qu¶n mét ®¬n vÞ s¶n phÈm trong mét n¨m

thêng phô thuéc vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm b¶o qu¶n theo c«ng thøc:

I = C.H ( H lµ hÖ sè chi phÝ b¶o qu¶n vµ C lµ gi¸ trÞ cña s¶n phÈm ®îc

b¶o qu¶n).

V× vËy nÕu:


154

- Sè lîng kinh tÕ ®îc tÝnh to¸n víi møc gi¸ thÊp C2 (gi¸ ®· ®îc gi¶m)

theo c«ng thøc Q* = H C

2DL

2

vît qua ngìng gi¶m gi¸ th× møc tiÕt kiÖm

®¹t ®îc sÏ do 2 nguån lµ chi phÝ mua s¾m rÎ h¬n vµ chi phÝ b¶o qu¶n (CVT) ®¹t cùc tiÓu.

- Ngîc l¹i, nÕu sè lîng kinh tÕ míi kh«ng lín h¬n ngìng gi¶m gi¸,

khi ®ã ta cÇn ph¶i so s¸nh chi phÝ toµn bé khi mua mét lîng hµng b»ng Q*

tÝnh theo gi¸ cao vµ chi phÝ toµn bé tÝnh theo gi¸ míi cã gi¶m khi mua mét

lîng b»ng ngìng gi¶m gi¸.

Ta gäi:

+ C1 vµ C2 lµ gi¸ mua mét ®¬n vÞ s¶n phÈm trong trêng hîp kh«ng

®îc gi¶m gi¸ vµ cã ®îc gi¶m gi¸ mét c¸ch t¬ng øng.

+ CVT1 vµ CVT2 lµ chi phÝ tæng céng cña hÖ thèng t¬ng øng víi hai

trêng hîp.

+ R lµ ngìng gi¶m gi¸, nghÜa lµ nÕu mua víi khèi lîng Q nhá h¬n R

ta ph¶i mua víi ®¬n gi¸ lµ C1, nÕu mua víi khèi lîng lín h¬n hoÆc b»ng R

ta sÏ ®îc mua víi møc gi¸ C2 (C2 < C1).

Ta ®i so s¸nh c¸c gi¸ trÞ sau:

CVT1* = C1. H. Q1

*/2 + L. D/Q1* + C1.D

CVT2* = C2. H. R/2 + L. D/R + C2. D

NÕu CVT2 (R) < CVT1 (Q*) ta quyÕt ®Þnh møc ®Æt hµng lµ Q = R;

ngîc l¹i nÕu CVT2 (R) > CVT1 (Q*) ta chän Q = Q*.

Tãm l¹i, viÖc gi¶m gi¸ ®¬n vÞ khi mua víi khèi lîng lín cã 3 hÖ qu¶

sau:

- Chi phÝ mua hµng gi¶m (do gi¸ mua gi¶m).

- Chi phÝ ®Æt hµng gi¶m (do Q t¨ng nªn sè lîng ®Æt hµng gi¶m).

- Chi phÝ b¶o qu¶n sÏ thay ®æi ( t¨ng hoÆc gi¶m) v× 2

C Q. thay ®æi.

* NhËp hµng ®ång thêi nhiÒu mÆt hµng tõ mét nhµ cung cÊp


155

Râ rµng, chóng ta cã thÓ gi¶m chi phÝ qu¶n lý vµ vËn chuyÓn b»ng

çch nhãm çc ®¬n ®Æt hµng cña nhiÒu lo¹i s¶n phÈm ë cïng mét nhµ cung

cÊp vµo cïng mét ®ît mua hµng.

Chóng ta sÏ t×m sè lîng tèi u çc lÇn ®Æt hµng t¹i cïng mét nhµ

cung cÊp, nÕu ®Æt hµng ®ång thêi n lo¹i s¶n phÈm trong mçi lÇn mua.

Ký hiÖu:

Ci: Gi¸ ®¬n vÞ lo¹i s¶n phÈm thø i (i=1, n).

H: HÖ sè chi phÝ b¶o qu¶n trung b×nh.

Di: Nhu cÇu lo¹i s¶n phÈm thø i.

L: Chi phÝ ®Æt hµng mét lÇn c¶ n lo¹i s¶n phÈm.

N: Sè lÇn ®Æt hµng cña nhãm.

Khi ®ã, chi phÝ toµn bé cña hÖ thèng dù tr÷ sÏ lµ:

CVT = N.L +

n

1iii

C D2N

H

Sè lÇn ®Æt hµng tèi u lµ: N* = L 2

C DHn

1iii

Sè lîng ®Æt hµng lo¹i s¶n phÈm thø i sÏ lµ: Qi* =

*N

Di

9.3.6. ChÝnh s¸ch b¸n chÞu cña doanh nghiÖp

Mét t©m lý kinh doanh phæ biÕn lµ ngêi ta thÝch ®îc mua chÞu h¬n

lµ ph¶i b¸n chÞu. Song nÕu ai còng thÝch ®îc mua chÞu mµ kh«ng b¸n chÞu

th× t×nh h×nh sÏ ra sao? VÊn ®Ò lµ ë chç b¸n chÞu ph¶i ®îc xem nh mét

chÝnh s¸ch kinh doanh phï hîp víi lîi Ých cña doanh nghiÖp.

Néi dung chÝnh cña chÝnh s¸ch b¸n chÞu:

- X¸c ®Þnh môc tiªu b¸n chÞu: nh»m thóc ®Èy t¨ng doanh thu, gi¶i to¶

hµng tån kho, g©y uy tÝn vÒ n¨ng lùc tµi chÝnh cña doanh nghiÖp.

- X©y dùng çc ®iÒu kiÖn b¸n chÞu: th«ng thêng c¨n cø vµo møc gi¸

b¸n, l·i suÊt vay vµ thêi h¹n b¸n chÞu.


156

- TÝnh to¸n hiÖu qu¶ b¸n chÞu: thùc chÊt lµ so s¸nh gi÷a chi phÝ ph¸t

sinh do b¸n chÞu víi lîi nhuËn mµ chóng mang l¹i.

Kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ trêng, b¸n chÞu ®îc coi nh mét trong

c¸c biÖn ph¸p ®Ó ®Èy nhanh tiªu thô. M©u thuÉn ë ®©y lµ ®Èy nhanh tiªu thô

trong trêng hîp nµy l¹i lµm chËm chu kú lu©n chuyÓn vèn, gi¶m sè vßng

quay vèn lu ®éng. ChÝnh v× vËy, ®Ó tÝnh to¸n hiÖu qu¶ chÝnh s¸ch b¸n chÞu,

cÇn c¨n cø vµo chØ tiªu lîi Ých tµi chÝnh b¸n chÞu (LBC):

LBC = TNBC – CFBC

TNBC = (DTBC1 – CF1) – (DT0 – CF0)

Trong ®ã:

TNBC: Chªnh lÖch thu nhËp nhê b¸n chÞu.

DTBC1: Doanh thu ®¹t ®îc nhê cã b¸n chÞu.

CF1: Chi phÝ toµn bé khi cã b¸n chÞu.

CF0: Chi phÝ toµn bé khi kh«ng b¸n chÞu.

DT0: Doanh thu ®¹t ®îc nÕu kh«ng b¸n chÞu.

CFBC: Chi phÝ b¸n chÞu, gåm:

CFk: L·i ph¶i tr¶ cho kho¶n ph¶i thu v× b¸n chÞu.

CFql: Chi phÝ qu¶n lý do b¸n chÞu nh: ®i l¹i, ®iÖn tho¹i, c«ng

v¨n, tiÒn l¬ng ...

CFth: Chi phÝ thu håi kh¸c.

Nh vËy:

LBC = [(DTBC1 – CF1) – (DT0 – CF0)] – (CFk + CFql + CF th)

VÝ dô: Doanh nghiÖp thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¸n chÞu nh sau:

Khi giao hµng kh¸ch ph¶i tr¶ 10% gi¸ trÞ l« hµng.

HÕt th¸ng thø nhÊt tr¶ 40%.

HÕt th¸ng thø hai tr¶ 20%.


157

HÕt th¸ng thø ba tr¶ nèt 30% cßn l¹i.

L·i suÊt vay hiÖn t¹i lµ 1%/th¸ng.

Nhê b¸n chÞu doanh thu ®¹t 2 tû ®ång vµ chi phÝ lµ 60% trªn doanh thu.

NÕu kh«ng b¸n chÞu, doanh thu ®¹t 1,5 tû ®ång vµ v× s¶n lîng s¶n

xuÊt Ýt h¬n nªn chi phÝ lµ 65% trªn doanh thu.

Chi phÝ qu¶n lý do b¸n chÞu lµ 60 triÖu.

Chi phÝ thu håi nî kh¸c: 30 triÖu.

TÝnh lîi Ých b¸n chÞu?

Gi¶i:

Theo c«ng thøc ta cã:

TNBC = (2 - 100

2 x 60) – (1,5 -

100

1,5 x 65) = 0,275 (tû)

CFk = 1,8 x 0,01 + 1 x 0,01 + 0,6 x 0,01 = 0,034 (tû)

LBC = 0,275 - (0,034 + 0,06 + 0,03) = 0,15 (tû)

Tuy nhiªn, do b¸n chÞu doanh nghiÖp ph¶i bá thªm chi phÝ (gi¶ sö

doanh nghiÖp ph¶i chÞu vay l·i suÊt ®¬n cho kho¶n vèn cÇn thªm). Nh vËy,

lîi Ých b¸n chÞu thùc tÕ chØ cßn lµ:

LBC = 151 – [(2.000 x 60% - 1.500 x 65%) x 0,01 x 3]

= 144,25 (triÖu).

Trªn ®©y lµ c¸ch tÝnh to¸n lîi Ých cña mét chÝnh s¸ch b¸n chÞu so víi

kh«ng b¸n chÞu. Trong trêng hîp doanh nghiÖp lùa chän nhiÒu chÝnh s¸ch

b¸n chÞu víi c¸c ®iÒu kiÖn thanh to¸n vµ gi¸ c¶ kh¸c nhau th× còng cã thÓ sö

dông c«ng thøc tÝnh to¸n trªn ®Ó so s¸nh vµ lùa chän chÝnh s¸ch b¸n chÞu

hiÖu qu¶ nhÊt.


158

Ch¬ng 10

C«ng t¸c kiÓm so¸t trong doanh nghiÖp

* Môc tiªu: N¾m ®îc néi dung, h×nh thøc vµ çc ph¬ng ph¸p kiÓm

so¸t trong doanh nghiÖp.

10.1. KiÓm so¸t, môc ®Ých vµ tÝnh tÊt yÕu cña nã

10.1.1. Kh¸i niÖm vµ môc ®Ých cña kiÓm so¸t

* Kh¸i niÖm:

KiÓm so¸t lµ qu¸ tr×nh ¸p dông çc c¬ chÕ vµ ph¬ng ph¸p nh»m ®¶m

b¶o çc ho¹t ®éng vµ kÕt qu¶ ®¹t ®îc phï hîp víi nh÷ng môc tiªu, kÕ ho¹ch

®· ®Þnh vµ çc chuÈn mùc ®· ®Æt ra cña tæ chøc.

KiÓm so¸t lµ viÖc dùa vµo çc ®Þnh møc, çc chuÈn mùc, çc kÕ ho¹ch

®· ®Þnh ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n trÞ cña cÊp díi.

* Môc ®Ých c¬ b¶n cña kiÓm so¸t

Cã nhiÒu quan ®iÓm nãi vÒ kiÓm so¸t. Theo H.Fayol: “Trong ngµnh

kinh doanh, sù kiÓm so¸t gåm cã viÖc kiÓm chøng xem mäi viÖc cã ®îc thùc

hiÖn theo nh kÕ ho¹ch ®· v¹ch ra, víi nh÷ng chØ thÞ, nh÷ng nguyªn t¾c ®·

®îc Ên ®Þnh hay kh«ng. Nã cã nhiÖm vô v¹ch ra nh÷ng khuyÕt ®iÓm vµ sai

lÇm ®Ó söa ch÷a, ng¨n ngõa t¸i ph¹m. Nã ®èi phã víi mäi sù vËt, con ngêi

vµ hµnh ®éng”.

Theo Goctr: “Sù ho¹ch ®Þnh qu¶n trÞ t×m çch thiÕt lËp nh÷ng ch¬ng

tr×nh thèng nhÊt, kÕt hîp vµ râ rµng, cßn sù kiÓm so¸t t×m çch b¾t buéc çc

c«ng viÖc ph¶i theo ®óng kÕ ho¹ch”.

Tõ nh÷ng quan ®iÓm nãi trªn vÒ kiÓm so¸t, cã thÓ rót ra môc ®Ých c¬

b¶n cña kiÓm so¸t lµ:

+ X¸c ®Þnh râ nh÷ng môc tiªu, kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc theo kÕ ho¹ch ®·

®Þnh.

+ X¸c ®Þnh vµ dù ®o¸n nh÷ng biÕn ®éng trong lÜnh vùc cung øng ®Çu

vµo, çc yÕu tè s¶n xuÊt còng nh thÞ trêng ®Çu ra.

+ Ph¸t hiÖn chÝnh x¸c, kÞp thêi nh÷ng sai sãt x¶y ra vµ tr¸ch nhiÖm

cña çc bé phËn cã liªn quan trong qu¸ tr×nh quyÕt ®Þnh, mÖnh lÖnh, chØ thÞ.


159

+ T¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn mét çch thuËn lîi çc chøc n¨ng: uû

quyÒn, chØ huy vµ thùc hiÖn chÕ ®é tr¸ch nhiÖm ç nh©n.

+ H×nh thµnh hÖ thèng thèng kª, b¸o ço víi nh÷ng biÓu mÉu cã néi

dung chÝnh x¸c, thÝch hîp.

+ §óc rót, phæ biÕn kinh nghiÖm, c¶i tiÕn c«ng t¸c qu¶n lý nh»m ®¹t

®îc çc môc tiªu ®· ®Þnh trªn c¬ së n©ng cao hiÖu suÊt c«ng t¸c cña tõng bé

phËn, tõng cÊp, tõng ç nh©n trong bé m¸y qu¶n trÞ kinh doanh.

10.1.2. TÝnh tÊt yÕu cña ho¹t ®éng kiÓm so¸t

- Tõ thËp niªn 90 cña thÕ kû XX, kiÓm so¸t ®· trë thµnh c«ng cô ®îc

çc nhµ qu¶n trÞ sö dông ®Ó gi¸m s¸t nh©n viªn díi quyÒn vµ kiÓm so¸t çc

ho¹t ®éng cña hä.

- Nhê kiÓm so¸t mµ ®o lêng ®îc møc ®é chÝnh x¸c, sù phï hîp cña

çc quyÕt ®Þnh, çc môc tiªu chiÕn lîc, chiÕn thuËt ®· ®îc ho¹ch ®Þnh cña

doanh nghiÖp.

- Nhê kiÓm so¸t mµ cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc, duy tr×

çc ho¹t ®éng ®ang tiÕn hµnh, ph¸t hiÖn nguyªn nh©n sai sãt, tõ ®ã ®iÒu

chØnh çc quyÕt ®Þnh trong t¬ng lai.

- Th«ng qua çc tµi liÖu kiÓm so¸t, nhµ qu¶n trÞ sÏ cã ®îc hÖ thèng

th«ng tin ®Çy ®ñ, cËp nhËt ®Ó lµm c¨n cø ho¹ch ®Þnh môc tiªu cho t¬ng lai.

Tãm l¹i, sù kiÓm so¸t n¶y sinh tõ ý muèn cña nh÷ng ngêi ho¹ch ®Þnh

vµ ra quyÕt ®Þnh muèn biÕt kÕt qu¶ thùc hiÖn nh÷ng mÖnh lÖnh, quyÕt ®Þnh

cña cÊp díi, qua ®ã thÈm ®Þnh møc ®é chÝnh x¸c, tÝnh kh¶ thi cña nh÷ng

môc tiªu ho¹ch ®Þnh.

Ngoµi ra, tÝnh tÊt yÕu cña kiÓm so¸t cßn xuÊt ph¸t tõ mèi liªn hÖ t¬ng

t¸c gi÷a çc ho¹t ®éng trong doanh nghiÖp. KiÓm so¸t cã ý nghÜa to lín trong

viÖc phèi hîp çc ho¹t ®éng qu¶n trÞ tõ: x¸c ®Þnh môc tiªu, x©y dùng chiÕn

lîc, x¸c lËp c¬ cÊu tæ chøc, t¹o ®éng lùc kÝch thÝch ®éng c¬ cña ngêi lao

®éng trong doanh nghiÖp.


160

Thay ®æi môc tiªu

Thay ®æi chiÕn lîc vµ c¬ cÊu

QuyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh

T¸c ®éng ®èi víi

m«i trêng

S¬ ®å 10.1 T¸c ®éng gi÷a quyÕt ®Þnh vµ kiÓm so¸t

Qua s¬ ®å trªn ta thÊy: KiÓm so¸t ®îc thùc hiÖn trong khu«n khæ cña

hai lo¹i hÖ thèng kh¸c nhau: hÖ thèng quyÕt ®Þnh vµ hÖ thèng th«ng tin.

10.2. Tr×nh tù vµ néi dung kiÓm so¸t

10.2.1. Tr×nh tù qu¸ tr×nh kiÓm so¸t

DiÔn tr×nh kiÓm so¸t lµ mét qu¸ tr×nh gåm 3 bíc: ThiÕt lËp tiªu chuÈn

kiÓm so¸t; ®o lêng, so s¸nh møc ®é ®¹t ®îc çc tiªu chuÈn ®· ®Þnh; ®iÒu

chØnh çc sai lÖch.

Bíc 1: ThiÕt lËp çc tiªu chuÈn kiÓm so¸t

Tiªu chuÈn lµ nh÷ng mèc mµ tõ ®ã ngêi ta cã thÓ ®o lêng thµnh qu¶

®· ®¹t ®îc.

Th«ng thêng, çc tiªu chuÈn ®Ò ra ®Æc trng cho çc môc tiªu ho¹ch

®Þnh cña doanh nghiÖp. Çc tiªu chuÈn ®Æt ra thêng ®îc ph¶n ¸nh vÒ mÆt

®Þnh tÝnh hay ®Þnh lîng. Tuy nhiªn, cÇn cè g¾ng lîng ho¸ çc tiªu chuÈn.

Çc tiªu chuÈn ®Þnh lîng nh:

Khuynh híng (ý tëng)

Môc tiªu

X¸c ®inh chiÕn lîc vµ c¬ cÊu

HÖ thèng th«ng tin

Çc quyÕt ®Þnh thêng dïng


161

+ Sè lîng s¶n phÈm, dÞch vô s¶n xuÊt trong kú.

+ Tån kho.

+ Kho¶n ph¶i thu.

+ Lîng phÕ phÈm theo tû lÖ cho phÐp.

+ Lîng chi phÝ ®Çu t.

+ Gi¸ c¶.

+ Sè giê lµm viÖc thùc tÕ.

+ Møc tiªu dïng nguyªn vËt liÖu.

+ Tû lÖ çn bé nh©n viªn trong bé m¸y qu¶n lý …

Çc tiªu chuÈn ®Þnh tÝnh nh:

+ Cã ý thøc tr¸ch nhiÖm cao.

+ Cã lßng trung thµnh víi doanh nghiÖp.

+ Cã kû luËt lµm viÖc…

- Tr×nh tù thiÕt lËp tiªu chuÈn kiÓm so¸t:

(1): X¸c ®Þnh môc ®Ých, kÕt qu¶ cuèi cïng ph¶i ®¹t ®îc.

(2): S¾p xÕp çc yÕu tè theo thø bËc quan träng cã ¶nh hëng tíi viÖc

thùc hiÖn môc ®Ých.

(3): X¸c ®Þnh ®¬n vÞ ®o lêng ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ (b»ng hiÖn vËt, gi¸ trÞ),

thêi gian ...

(4): TËp hîp çc yÕu tè vµ diÔn t¶ mèi quan hÖ gi÷a chóng trªn biÓu ®å

hay s¬ ®å.

(5): X¸c ®Þnh çc ph¬ng ph¸p, c«ng cô kiÓm so¸t cÇn dïng; çc b¸o

ço ®Þnh kú; kh¶ n¨ng tæ chøc, phèi hîp hµnh ®éng.

Bíc 2: TiÕn hµnh kiÓm so¸t vµ so s¸nh kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc víi nh÷ng

tiªu chuÈn ®· ®Þnh.

Bíc nµy bao gåm çc néi dung sau:

+ Thu thËp chøng tõ, b¸o ço (th«ng tin).

+ KiÓm tra l¹i çc b¸o ço, s¬ ®å, biÓu ®å vÒ møc ®é chÝnh x¸c vµ sù

phï hîp víi néi dung, môc ®Ých cña kiÓm so¸t ®· ®îc ®Æt ra.

+ Nghiªn cøu, ph©n tÝch, chØ ra ®îc nh÷ng thµnh tÝch, tån t¹i qua so

s¸nh kÕt qu¶ ®¹t ®îc víi môc tiªu ®Ò ra theo dù kiÕn.


162

+ X¸c ®Þnh xu híng ph¸t triÓn míi, dù kiÕn nh÷ng khã kh¨n, rñi ro

cã thÓ x¶y ra.

Môc ®Ých cña bíc nµy lµ nh»m ®¸nh gi¸ ®óng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc,

kh¼ng ®Þnh thµnh tÝch, ph¸t hiÖn sai lÖch lµm c¬ së ®Ò ra gi¶i ph¸p. §Ó ®¸nh

gi¸ mét çch kh¸ch quan, cÇn thùc hiÖn çc nguyªn t¾c sau:

+ Ph¶i c¨n cø vµo çc tiªu chuÈn ®· ®Æt ra ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶.

+ §¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan trong kiÓm so¸t.

+ §¶m b¶o võa cã lîi cho doanh nghiÖp, võa cã lîi cho ç nh©n vµ çc

bé phËn lµ ®èi tîng kiÓm so¸t.

+ §¶m b¶o tÝnh toµn diÖn.

+ §¶m b¶o tÝnh thêi ®iÓm.

Bíc 3: §iÒu chØnh çc sai lÖch

KiÓm so¸t kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ ®o lêng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc so víi

nh÷ng tiªu chuÈn ®Æt ra mµ cßn ph¶i ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó söa ch÷a sai

lÇm. Nhê thùc hiÖn bíc 2 cña diÔn tr×nh kiÓm so¸t, qu¶n trÞ viªn biÕt chÝnh

x¸c cÇn ph¶i ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p söa ch÷a ë nh÷ng kh©u, bé phËn, ç

nh©n nµo.

Çc híng ®iÒu chØnh sai lÖch thêng gåm: ®iÒu chØnh kÕ ho¹ch, thay

®æi môc tiªu, söa ®æi c«ng t¸c tæ chøc, t¨ng cêng nh©n viªn, lùa chän bè trÝ

l¹i nh©n sù, t¨ng cêng huÊn luyÖn, båi dìng nh©n viªn, çch chøc ...

S¬ ®å 10.2. Tr×nh tù qu¸ tr×nh kiÓm so¸t

§Çu vµo (çc nguån lùc)

§iÒu hµnh (çc tiªu chuÈn) (1)

§Çu ra (môc tiªu)

So s¸nh kÕt qu¶ (t×m sai lÖch) (2)

Thùc hiÖn biÖn ph¸p söa ®æi

§Ò ra biÖn ph¸p söa ®æi (3)

Ph©n tÝch nguyªn nh©n sai lÖch


163

Tr×nh tù kiÓm so¸t nµy nh»m hai môc ®Ých:

- KiÓm so¸t ¶nh hëng cña çc quyÕt ®Þnh chiÕn lîc, s¸ch lîc víi

ho¹t ®éng doanh nghiÖp.

- §¸nh gi¸, th«ng b¸o, nªu nguyªn nh©n çc tån t¹i.

10.2.2. Néi dung kiÓm so¸t

C«ng t¸c kiÓm so¸t trong doanh nghiÖp mang tÝnh toµn diÖn, bao trïm tÊt

c¶ çc lÜnh vùc ho¹t ®éng: s¶n xuÊt, nh©n sù, tµi chÝnh, kü thuËt, marketing ...

Mét sè néi dung kiÓm so¸t chÝnh:

- KiÓm so¸t tµi chÝnh: lç, l·i, doanh sè, chi phÝ, lîi nhuËn ...

VÝ dô: Dùa vµo çc chØ tiªu vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n (chØ sè kh¶ n¨ng thanh to¸n

ng¾n h¹n, chØ sè kh¶ n¨ng thanh to¸n nhanh) ®Ó ph©n tÝch n¨ng lùc tµi chÝnh cña

doanh nghiÖp, hoÆc dùa vµo ph©n tÝch çc chØ sè m¾c nî, çc chØ sè ph¶n ¸nh kú

thu tiÒn hµng, hiÖu qu¶ sö dông vèn ®Ó kiÓm so¸t t×nh thÕ tµi chÝnh doanh nghiÖp.

- KiÓm so¸t nh©n sù (nguån nh©n sù, tuyÓn dông, lùa chän, bè trÝ, sö

dông, ®¸nh gi¸, båi dìng vµ ®µo t¹o, th¨ng tiÕn nh©n sù).

- KiÓm so¸t vÒ t×nh tr¹ng thÞ trêng: Dùa vµo çc ph©n ®o¹n thÞ trêng

®Ó kiÓm so¸t sù lùa chän thÞ trêng thÝch hîp, kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ chÊt

lîng, gi¸ c¶ ®Ó chiÕm lÜnh thÞ trêng cña çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt ...

- N¨ng suÊt: §o lêng kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp trong viÖc sö dông

çc nguån lùc (c¶ lÜnh vùc trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp).

- T×nh h×nh s¶n xuÊt (kh¶ n¨ng chÕ t¹o s¶n phÈm míi, sè lîng, chÊt

lîng hµng ho¸, dÞch vô).

- Th¸i ®é lµm viÖc vµ tr¸ch nhiÖm cña çc qu¶n trÞ viªn: Cã ý thøc

tr¸ch nhiÖm hoµn thµnh c«ng viÖc ®îc giao hay kh«ng? Cã quan hÖ tèt

trong céng ®ång doanh nghiÖp kh«ng?

- KiÓm so¸t chÊt lîng s¶n phÈm.

- KiÓm so¸t kh¶ n¨ng vËn hµnh c«ng suÊt m¸y mãc thiÕt bÞ.

- Sù kÕt hîp gi÷a çc môc tiªu: ng¾n h¹n vµ dµi h¹n.

- KiÓm so¸t çc dù ¸n ®Çu t, ph¸t triÓn doanh nghiÖp.

Tãm l¹i, néi dung kiÓm so¸t ph¶i tr¶ lêi ®îc çc vÊn ®Ò c¬ b¶n sau:


164

- Môc ®Ých ph¶i ®¹t ®îc cña tæ chøc lµ g×? Cã nh÷ng tiªu chuÈn g×

®¸nh gi¸ møc ®é hoµn thµnh c«ng viÖc? Çch thøc thay ®æi khi cÇn thiÕt.

- Héi ®ång qu¶n trÞ hay tæng gi¸m ®èc ban hµnh çc quyÕt ®Þnh qu¶n

trÞ dùa vµo çc c¨n cø nµo?

- HÖ thèng sæ s¸ch, biÓu mÉu, nguån th«ng tin lËp ra ®Ó cung øng,

phôc vô cho viÖc hoµn thµnh çc b¸o ço cã hîp lý vµ khoa häc kh«ng?

- ChÕ ®é tr¸ch nhiÖm ç nh©n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô qu¶n

trÞ vµ ghi chÐp sæ s¸ch cña tõng cÊp, tõng ç nh©n?

- T×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp?

- Çc quan hÖ nh©n sù trong doanh nghiÖp?

10.2.3. Mèi quan hÖ gi÷a kiÓm so¸t vµ çc ho¹t ®éng trong doanh nghiÖp

Ho¹t ®éng trong doanh nghiÖp cã thÓ chia thµnh 2 lo¹i: Nh÷ng ho¹t ®éng

thuéc kÕ ho¹ch chiÕn lîc vµ nh÷ng ho¹t ®éng thuéc kÕ ho¹ch t¸c nghiÖp.

Mèi quan hÖ gi÷a çc ho¹t ®éng vµ kiÓm so¸t

Nh÷ng ho¹t ®éng thuéc kÕ

ho¹ch ho¸ chiÕn lîc

Nh÷ng ho¹t ®éng thuéc kÕ

ho¹ch ho¸ t¸c nghiÖp Lo¹i kiÓm so¸t

X¸c ®Þnh çc môc tiªu ChuÈn bÞ çc kÕ ho¹ch ng©n s¸ch KiÓm so¸t ng©n s¸ch

X¸c ®Þnh tæ chøc ChuÈn bÞ ch¬ng tr×nh nh©n sù ë

çc cÊp

KiÓm so¸t tuyÓn dông

X¸c ®Þnh chÝnh s¸ch tµi chÝnh ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch dù trï tµi

chÝnh vµ cÊp kinh phÝ

KiÓm so¸t tÝn dông (kh¸ch

hµng vµ ng©n hµng)

X¸c ®Þnh chÝnh s¸ch marketing QuyÕt ®Þnh çc ch¬ng tr×nh th¨m

dß, qu¶ng ço

KiÓm so¸t hiÖu qu¶ cña

qu¶ng ço

X¸c ®Þnh chÝnh s¸ch nghiªn cøu

vµ ph¸t triÓn

QuyÕt ®Þnh çc dù ¸n KiÓm so¸t gi¸ thùc hiÖn

dù ¸n

Chän híng ®æi míi s¶n phÈm QuyÕt ®Þnh nh÷ng c¶i tiÕn ®èi víi

s¶n phÈm

KiÓm so¸t l·i cña s¶n

phÈm

QuyÕt ®Þnh kÕ ho¹ch s¶n xuÊt

ChuÈn bÞ çc ch¬ng tr×nh s¶n

xuÊt vµ cung øng vËt t

KiÓm so¸t tÝnh liªn tôc cña

s¶n xuÊt vµ tiÕn ®é chÊt

lîng cung øng vËt t

§¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña ban l·nh

®¹o vµ çc biÖn ph¸p ban ®Ò ra

§¸nh gi¸ thµnh tÝch cña ngêi

l·nh ®¹o vµ çc nh©n viªn

KiÓm so¸t n¨ng lùc nh©n

viªn


165

10.3. H×nh thøc vµ ph¬ng ph¸p kiÓm so¸t

10.3.1. Çc h×nh thøc kiÓm so¸t

* KiÓm so¸t ®Þnh kú:

Theo h×nh thøc nµy, viÖc kiÓm so¸t ®îc thùc hiÖn theo kÕ ho¹ch ®·

®Þnh trong tõng thêi gian vµ tËp trung vµo mét sè chøc n¨ng qu¶n trÞ. §èi

tîng cña kiÓm so¸t ®Þnh kú thêng lµ qu¶n trÞ viªn thõa hµnh vµ qu¶n trÞ

viªn thùc hiÖn.

Môc ®Ých:

- Gióp qu¶n trÞ viªn cÊp trªn xem xÐt l¹i mét çch toµn diÖn qu¶n trÞ

viªn cÊp díi, tõ ®ã cã çc quyÕt ®Þnh vÒ më réng hay thu hÑp tr¸ch nhiÖm,

quyÒn h¹n cña çc qu¶n trÞ viªn.

- Gióp qu¶n trÞ viªn cÊp díi biÕt ®îc nh÷ng sai sãt, khuyÕt ®iÓm

m×nh ®· g©y ra.

- Lµm c¬ së cho viÖc thëng ph¹t, th¨ng cÊp, ®µo t¹o, båi dìng ®éi

ngò qu¶n trÞ viªn.

KiÓm so¸t ®Þnh kú muèn cã kÕt qu¶ kh¶ quan cÇn chó ý víi viÖc ®iÒu

chØnh l¬ng bæng, th¨ng cÊp vµ cÊp trªn ph¶i tr¸nh tuú tiÖn kiÓm so¸t cÊp

díi theo ý ®å chñ quan cña m×nh.

* KiÓm so¸t liªn tôc

Lµ viÖc thùc hiÖn kiÓm so¸t thêng xuyªn trong mäi thêi ®iÓm víi mäi

cÊp, mäi kh©u vµ víi néi dung toµn diÖn.

Môc ®Ých:

- Gióp cho cÊp trªn n¾m ®îc ®Çy ®ñ nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt, bæ

sung thªm nh÷ng th«ng tin ®· ®îc ph¶n ¸nh qua çc ®ît kiÓm so¸t ®Þnh kú.

- §o lêng kh¶ n¨ng tæng hîp, møc ®é thµnh th¹o trong c«ng viÖc cña

ngêi díi quyÒn.

* KiÓm so¸t b»ng môc tiªu vµ kÕt qu¶

Víi h×nh thøc nµy, viÖc kiÓm so¸t ®îc tiÕn hµnh trªn c¬ së nh÷ng

môc tiªu ng¾n h¹n ®· ho¹ch ®Þnh vµ kÕt qu¶ ®¹t ®îc cña qu¸ tr×nh qu¶n trÞ.

So víi hai h×nh thøc kiÓm so¸t trªn, h×nh thøc nµy cã u ®iÓm lµ:


166

+ Néi dung cña kiÓm so¸t chÝnh x¸c, s¸t hîp víi viÖc ®¹t tíi môc tiªu

ng¾n h¹n, tõ ®ã kÞp thêi ®iÒu chØnh nh÷ng sai ph¹m nh»m ®¹t môc tiªu dµi

h¹n.

+ Nh÷ng néi dung kiÓm so¸t ®îc x¸c ®Þnh râ rµng nhê ®o lêng gi÷a kÕt

qu¶ ®· ®¹t ®îc víi môc tiªu ho¹ch ®Þnh, tr¸nh sù mËp mê, kh«ng chÝnh x¸c.

+ Th«ng qua kÕt qu¶ kiÓm so¸t cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc ®Çy ®ñ h¬n phÈm

chÊt, n¨ng lùc, tÝnh s¸ng t¹o cña qu¶n trÞ viªn cÊp díi ë nh÷ng lÜnh vùc hä

phô tr¸ch.

+ T¹o ®iÒu kiÖn cho qu¶n trÞ viªn cÊp díi ph¸t huy tµi tæ chøc, tÝnh

chñ ®éng trong thùc hiÖn çc chøc n¨ng, nhiÖm vô qu¶n trÞ.

+ Mçi qu¶n trÞ viªn tù häc hái, båi dìng ®Ó t¹o ra mét ph¬ng ph¸p

qu¶n trÞ phï hîp, cã hiÖu qu¶ nhÊt ®èi víi b¶n th©n, còng nh ®èi víi viÖc

båi dìng, ®µo t¹o cÊp díi.

10.3.2. Ph¬ng ph¸p kiÓm so¸t

ChÊt lîng cña c«ng t¸c kiÓm so¸t kh«ng chØ phô thuéc vµo viÖc quy ®Þnh

chÝnh x¸c nh÷ng néi dung kiÓm so¸t vµ lùa chän hîp lý h×nh thøc kiÓm so¸t mµ

cßn phô thuéc rÊt lín vµo viÖc ¸p dông hîp lý çc ph¬ng ph¸p kiÓm so¸t.

10.3.2.1. Çc ph¬ng ph¸p truyÒn thèng

- Ph¬ng ph¸p thèng kª (tr¾c nghiÖm thèng kª, íc lîng thèng kª)

KiÓm so¸t dùa vµo çc sè liÖu thèng kª lµ nh÷ng sè liÖu ph¶n ¸nh kÕt

qu¶ ®¹t ®îc vµ cã thÓ lµ nh÷ng ph¶n ¸nh dù ®o¸n t¬ng lai. Çc sè liÖu nµy

cã thÓ ®îc tr×nh bµy díi d¹ng çc biÓu, b¶ng liÖt kª hay çc s¬ ®å.

- Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, so s¸nh

+ KiÓm so¸t th«ng tin qua çc b¶n b¸o ço vµ ph©n tÝch. Th«ng

thêng, nh÷ng b¶n b¸o ço vµ ph©n tÝch ®îc tËp trung vµo viÖc ph¸t hiÖn ra

nh÷ng kh©u, nh÷ng bé phËn xung yÕu, nhê çc b¸o ço vµ kÕt qu¶ ph©n tÝch

mµ cã thÓ ph¸t hiÖn ®îc nguyªn nh©n s©u xa cña sù tån t¹i mµ kh«ng mét

b¶n thèng kª hay s¬ ®å nµo ph¶n ¸nh ®îc ®Çy ®ñ, thËm chÝ cã thÓ ph¸t hiÖn

®îc nh÷ng vÊn ®Ò bÊt thêng, ®ét biÕn x¶y ra.


167

+ KiÓm so¸t dùa vµo sù ph©n tÝch ®iÓm hoµ vèn. Th«ng qua ph©n tÝch

s¬ ®å ®iÓm hoµ vèn cã thÓ thÊy râ t¬ng quan cña hai yÕu tè thu vµ chi cña

mét ®¬n hµng, mét th¬ng vô. Víi ph¬ng ph¸p nµy cã thÓ dù ®o¸n ®îc møc

l·i cña çc ph¬ng ¸n ®Ó lùa chän ph¬ng ¸n tèi u. Nh vËy, víi ph¬ng

ph¸p nµy ho¹t ®éng kiÓm so¸t kh«ng chØ cã ý nghÜa lµ kiÓm tra l¹i çi ®· lµm

mµ cßn cã t¸c dông kiÓm tra çi sÏ lµm ®Ó lùa chän ph¬ng ¸n tèi u.

- KiÓm so¸t b»ng h×nh thøc kiÓm tra çc nguån lùc

ViÖc kiÓm tra ®îc thùc hiÖn do mét nhãm nh©n viªn tiÕn hµnh ®Òu

®Æn trong çc lÜnh vùc: kÕ to¸n, tµi chÝnh, s¶n xuÊt, kü thuËt, lao ®éng. ViÖc

kiÓm so¸t ph¶i ®¸nh gi¸ mét çch tæng qu¸t vµ so s¸nh kÕt qu¶ thùc tÕ ®¹t

®îc víi dù kiÕn, ®ång thêi xem xÐt ®Õn t×nh h×nh thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch

sö dông quyÒn hµnh, phÈm chÊt cña qu¶n trÞ viªn vµ hiÖu qu¶ cña çc biÖn

ph¸p ¸p dông.

10.3.2.2. Ph¬ng ph¸p PERT

PERT lµ tõ viÕt t¾t cña “Program Evaluation and Review Technique” ,

cã nghÜa lµ “Ch¬ng tr×nh ®¸nh gi¸ vµ kiÓm tra kü thuËt” , ®îc ¸p dông

trong viÖc ho¹ch ®Þnh vµ kiÓm so¸t çc dù ¸n s¶n xuÊt.

Ph¬ng ph¸p PERT ra ®êi n¨m 1958 ë Mü do nhu cÇu bøc thiÕt cña

ngµnh h¶i qu©n Mü trong viÖc thùc hiÖn ch¬ng tr×nh s¶n xuÊt tªn löa tÇm xa

mang tªn POLARIS bao gåm 200 nhµ cung cÊp, 900 ngêi nhËn thÇu víi kÕ

ho¹ch thùc hiÖn trong 7 n¨m, nhng nhê sö dông ph¬ng ph¸p PERT ®· rót

ng¾n thêi gian s¶n xuÊt xuèng cßn 4 n¨m. Sau ®ã, ph¬ng ph¸p nµy ®îc sö

dông réng r·i trong çc ngµnh c«ng nghiÖp ë Mü, tiÕp ®ã lµ T©y ¢u.

Ph¬ng ph¸p PERT ®ßi hái ph¶i thÓ hiÖn mét çch râ rµng çc mèi

liªn hÖ gi÷a çc c«ng viÖc kh¸c nhau cña mét dù ¸n nh»m x¸c ®Þnh ®êng

g¨ng. §êng g¨ng (hay cßn gäi lµ ®êng tíi h¹n) lµ mét ®êng hoµn thµnh

dµi nhÊt ®i tõ ®iÓm ®Çu ®Õn ®iÓm cuèi cña s¬ ®å PERT. §Ó x©y dùng s¬ ®å

PERT cÇn ph¶i biÕt ®é dµi cña çc c«ng viÖc vµ mèi liªn hÖ cña çc c«ng

viÖc ®ã. Mét s¬ ®å PERT bao gåm çc giai ®o¹n vµ çc c«ng viÖc. Çc giai

®o¹n ®îc biÓu diÔn b»ng çc vßng trßn (cßn ®îc gäi lµ çc ®iÓm nót), çc

c«ng viÖc ®îc biÓu diÔn b»ng çc cung cã mòi tªn chØ híng.


168

VÝ dô: Gi¶ sö chóng ta muèn photocopy mét tµi liÖu nµo ®ã th× qu¸

tr×nh nµy sÏ bao gåm çc çc c«ng viÖc sau:

A: Më hép m¸y

B: LÊy tµi liÖu cÇn photo

C: §iÒu chØnh tèc ®é

D: §Æt b¶n gèc lªn m¸y, ®Ëy n¾p

E: Ên nót vËn hµnh

§é dµi: 15 gi©y

§é dµi: 20 gi©y

§é dµi: 12 gi©y

§é dµi: 7 gi©y

§é dµi: 1 gi©y

Mèi liªn hÖ gi÷a çc c«ng viÖc:

C«ng viÖc

A

B

C

D

E

C«ng viÖc tríc

-

A

B

C

D

Tõ mèi liªn hÖ ®ã, ta cã thÓ biÓu diÔn s¬ ®å PERT nh sau:

A(15) B (20) C (12) D (7) E (1)

H×nh 10.3. S¬ ®å PERT qu¸ tr×nh photocopy

Mét sè quy t¾c khi x©y dùng s¬ ®å PERT:

- Mét s¬ ®å PERT chØ cã mét ®iÓm ®Çu vµ mét ®iÓm cuèi.

- Mçi c«ng viÖc ®îc biÓu diÔn chØ b»ng mét cung cã mòi tªn chØ

híng nèi gi÷a hai ®Ønh.

- Hai c«ng viÖc A vµ B nèi tiÕp nhau ®îc tr×nh bµy nh h×nh 10.4.

- Hai c«ng viÖc A vµ B ®îc tiÕn hµnh ®ång thêi ®îc biÓu diÔn nh

h×nh 10.5.

- Hai c«ng viÖc A vµ B héi tô (cã nghÜa lµ chóng ®îc thùc hiÖn tríc

mét c«ng viÖc C), ®îc biÓu diÔn nh ë h×nh 10.6.

A B

1 2 5 3 4 6

1 2 3


169

H×nh 10.4. Hai c«ng viÖc nèi tiÕp

A

B

H×nh 10.5. Hai c«ng viÖc tiÕn hµnh ®ång thêi

A

B

H×nh 10.6. Hai c«ng viÖc héi tô

VÝ dô: Trªn s¬ ®å PERT h×nh 10.7 c¸c c«ng viÖc A vµ B ®îc tiÕn

hµnh ®ång thêi, C vµ D héi tô, A tríc C, B tríc D.

A C

B D

H×nh 10.7. VÝ dô minh ho¹

Gi¶ sö b©y giê ngêi ta ®a thªm mét ®iÒu kiÖn lµ A ph¶i tríc D. Khi

®ã, chóng ta cÇn t¹o ra mét c«ng viÖc gi¶ X cã ®é dµi b»ng 0 vµ mèi liªn hÖ

nµy ®îc tr×nh bµy trªn h×nh 10.8.

1

3

2

1

2

3

1

3

2

4


170

A C

X (0)

B D

H×nh 10.8. §a thªm c«ng viÖc gi¶ vµo s¬ ®å PERT

* X¸c ®Þnh ®êng g¨ng

Sau khi lËp ®îc ®å thÞ biÓu diÔn qu¸ tr×nh thùc hiÖn çc c«ng viÖc,

vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i t×m thêi gian hoµn thµnh toµn bé dù ¸n. §Ó thùc hiÖn

®iÒu ®ã, tríc hÕt ph¶i x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng c«ng viÖc g¨ng, nh÷ng c«ng

viÖc mµ thùc hiÖn chóng chËm bao nhiªu th× thêi ®iÓm hoµn thµnh toµn bé dù

¸n sÏ bÞ ®Èy lïi bÊy nhiªu; tæng thêi gian thùc hiÖn cña dù ¸n chÝnh lµ ®é dµi

cña ®êng g¨ng, ®êng nèi çc c«ng viÖc g¨ng.

VÒ mÆt to¸n häc, ®êng g¨ng ®îc ®Þnh nghÜa lµ mét ®êng hoµn

thµnh dµi nhÊt, nèi ®iÓm ®Çu vµ ®iÓm cuèi cña s¬ ®å PERT. §iÓm ®Çu ®ã lµ

®iÓm chØ cã nh÷ng cung ®i ra, ®iÓm cuèi lµ ®iÓm chØ cã çc cung ®i vµo. Trªn

s¬ ®å PERT, mçi nót ®îc gäi lµ mét sù kiÖn vµ ®îc ký hiÖu b»ng çc con

sè. VÝ dô ta cã s¬ ®å sau (h×nh 10.9.):

a (2) c (4)

b(5)

H×nh 10.9.

Sù kiÖn 3 lµ sù kiÖn hoµn thµnh çc c«ng viÖc a, b vµ b¾t ®Çu c«ng viÖc c.

§Ó x¸c ®Þnh ®êng g¨ng ta cÇn x¸c ®Þnh thêi h¹n sím nhÊt vµ thêi h¹n

muén nhÊt cña çc sù kiÖn.

Thêi h¹n sím nhÊt cña sù kiÖn i (ký hiÖu lµ ti) lµ thêi gian sím nhÊt kÓ

tõ khi b¾t ®Çu dù ¸n ®Õn khi ®¹t tíi sù kiÖn i. Thêi h¹n muén nhÊt cña sù

4

3

2

1

3

2

4

1


171

kiÖn i (ký hiÖu lµ t’i) lµ thêi gian chËm nhÊt chóng ta ph¶i ®¹t tíi sù kiÖn i nÕu

kh«ng muèn kÐo dµi toµn bé thêi gian hoµn thµnh dù ¸n.

Thêi h¹n sím nhÊt cña sù kiÖn i ®îc x¸c ®Þnh nh sau:

ti = max(tj + dij) víi j lµ bÊt cø ®Ønh nµo tríc i vµ dij lµ ®é dµi cung (j ; i).

§Ó x¸c ®Þnh thêi h¹n chËm nhÊt cña sù kiÖn i, tríc hÕt ta cÇn ph¶i x¸c

®Þnh thêi h¹n kÕt thóc cña toµn bé dù ¸n vµ xuÊt ph¸t tõ ®ã ta sÏ tÝnh theo

chiÒu ngîc l¹i theo c«ng thøc:

t’i = min(t’

j – dij) víi j lµ ®Ønh bÊt kú ngay sau ®Ønh i.

§êng g¨ng lµ ®êng bao gåm çc ®Ønh cã ti = ti’. Nh÷ng c«ng viÖc

n»m trªn ®êng g¨ng chÝnh lµ çc c«ng viÖc g¨ng. Nãi çch kh¸c, c«ng viÖc

g¨ng lµ nh÷ng c«ng viÖc kh«ng chÊp nhËn bÊt kú mét sù th¶ næi nµo.

ý nghÜa: Çc qu¶n trÞ gia cÇn tËp trung vµo viÖc kiÓm so¸t çc c«ng

viÖc g¨ng v× bÊt kú mét sù chËm trÔ nµo ®èi víi çc c«ng viÖc nµy còng dÉn

®Õn viÖc kÐo dµi thêi gian hoµn thµnh dù ¸n.

Chó ý: Víi i lµ sù kiÖn b¾t ®Çu ta cã t(i) = 0; víi i lµ sù kiÖn kÕt thóc ta cã t(i) = t(i’).

* Bµi tËp minh ho¹

Bµi tËp 1: Mét dù ¸n s¶n xuÊt bao gåm 7 c«ng viÖc c¬ së víi ®é dµi vµ

mèi liªn hÖ cña çc c«ng viÖc nh sau:

C«ng viÖc a b c d e f g

Thêi gian (ngµy) 3 5 6 8 4 7 3

P a b c d e f g

a

b

c

d 1

e 1 1

f 1

g 1

H·y x©y dùng s¬ ®å PERT vµ x¸c ®Þnh ®êng g¨ng?

- X©y dùng s¬ ®å PERT:


172

Qua b¶ng biÓu thÞ mèi liªn hÖ gi÷a çc c«ng viÖc ta thÊy:

+ Çc c«ng viÖc a,b,c kh«ng lµm sau c«ng viÖc nµo nªn nã ®îc lµm

®Çu tiªn (vÏ ®Çu tiªn).

+ Çc c«ng viÖc d,e,g kh«ng lµm tríc c«ng viÖc nµo nªn nã ®îc lµm

sau cïng.

d(8)

a(3)

F(0) e(4)

b(5)

c(6) g(3)

f(7)

- X¸c ®Þnh ®êng g¨ng:

t1 = 0 (v× lµ sù kiÖn b¾t ®Çu); t2 = (t1 + d(a)) = 0+3= 3; t3 = t1 + d(c) = 0+6=6;

t4 = max(t1 + d(b); t2 + d(F)) = max(0 + 5; 3 + 0) = 5;

t5 = (t3 + d(f)) = 6+7=13;

t6 = max(t2 + d(d); t4 + d(e); t5 + d(g)) = max(3 + 8; 5 + 4; 13 + 3) = 16;

t’6 = t6 = 16 (v× 6 lµ sù kiÖn kÕt thóc); t’

5 = t’6 – d(g) = 16 - 3 =13;

t’4 = t’

6 – d(e) = 16 – 4 = 12; t’3 = t’

5 – d(f) = 13 – 7 = 6;

t’2 = min(t’

6 – d(d); t’4 – d(F)) = min(16 – 8; 12 - 0) = 8;

t’1 = min(t’

3 – d(c); t’4 – d(b); t’

2 – d(a)) = min(6 – 6; 12 – 5; 8 - 3) = 0;

VËy, ®êng g¨ng cã ®é dµi lµ 16 hay thêi gian thùc hiÖn toµn bé dù ¸n

lµ 16 ngµy; çc c«ng viÖc g¨ng lµ [c; f; g].

Bµi tËp 2: Mét dù ¸n gåm 9 c«ng viÖc víi ®é dµi vµ mèi liªn hÖ cña

çc c«ng viÖc ®îc thÓ hiÖn trong çc b¶ng sau:

1

3

2

4

5

6


173

C«ng viÖc a b c d e f g h i

Thêi gian (th¸ng) 4 6 4 12 10 24 7 10 3

P a b c d e f g h i

a

b 1

c

d

e 1 1

f 1 1

g 1

h 1 1 1

i 1 1

§¸p ¸n:

c(4) f(24)

b(6)

a(4) e(10) i(3)

d(12) g(7) h(10)

+ X¸c ®Þnh ®êng g¨ng:

t1 = 0 (v× lµ sù kiÖn b¾t ®Çu); t2 = t1 + d(a) = 0 + 4 = 4;

t3 = max(t1 + d(c); t2 + d(b)) = max(0 + 4; 4 + 6 ) = 10;

t4 = max(t1 + d(d); t2 + d(g); t3 + d(e)) = max(0 +12; 4 + 7; 10 + 10) = 20;

t5 = max(t3 + d(f); t4 + d(h)) = max(10 + 24; 20 + 10) = 34;

t6 = t5 + d(i) = 34 + 3 = 37;

t’6 = t6 = 37 (v× lµ sù kiÖn kÕt thóc); t’

5 = t’6 – d(i) = 37 – 3 = 34;

t’4 = t’

5 – d(h) = 34 – 10 = 24;

1 2

3

4

5 6


174

t’3 = min (t’5 – d(f); t’

4 – d(e)) = min(34 – 24; 24 - 10) = 10;

t’2 = min(t’

3 – d(b); t’4 – d(g)) = min(10 – 6; 24 - 7) = 4;

t’1 = min (t’

3 – d(c); t’2 – d(a); t’

4 – d(d)) = min(10 – 4; 4 – 4; 24 - 12) =

0;

VËy, ®êng g¨ng cã ®é dµi lµ 37 hay thêi gian thùc hiÖn toµn bé dù ¸n

lµ 37 th¸ng

Nh÷ng c«ng viÖc g¨ng lµ a, b, f và i.

10.3.3. C«ng cô vµ ph¬ng tiÖn kiÓm so¸t

Ngoµi çc c«ng cô, ph¬ng tiÖn kiÓm so¸t th«ng thêng nh hÖ thèng

biÓu mÉu, çc v¨n b¶n b¸o ço, çc b¶ng c©n ®èi tµi chÝnh, ngµy nay, c«ng

t¸c kiÓm so¸t cßn ®îc hç trî bëi çc m¸y mãc th«ng tin hiÖn ®¹i nh: m¸y

vi tÝnh, m¸y Fax, hÖ thèng v« tuyÕn, camera, çc thiÕt bÞ, dông cô ®o lêng

chÝnh x¸c vµ thiÕt bÞ kiÓm tra t©m lý.

10.4. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o kiÓm so¸t cã hiÖu qu¶

§Ó kiÓm so¸t cã hiÖu qu¶, cÇn ph¶i cã mét sè ®iÒu kiÖn sau:

- Ph¶i cã ng©n s¸ch dµnh riªng cho viÖc thùc hiÖn c«ng t¸c kiÓm so¸t.

- Nh÷ng biÓu mÉu b¸o ço, nh÷ng nhËn ®Þnh vµ kÕt qu¶ rót ra qua

kiÓm so¸t ph¶i chÝnh x¸c, phï hîp gi÷a néi dung víi môc ®Ých kiÓm so¸t vµ

ph¶i cã sù tham gia, ®ãng gãp cña çc qu¶n trÞ viªn cÊp díi vµ tËp thÓ çn

bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp.

- Tæ chøc tèt c«ng t¸c thèng kª, ghi chÐp ban ®Çu, thu thËp th«ng tin

®Çy ®ñ ë çc lÜnh vùc phôc vô cho ho¹t ®éng kiÓm so¸t.

- X¸c ®Þnh cô thÓ çc môc tiªu ng¾n h¹n vµ dµi h¹n, coi ®ã lµ chuÈn

mùc cho ho¹t ®éng kiÓm so¸t.

- KiÓm so¸t ph¶i uyÓn chuyÓn, linh ho¹t.

- Ph¶i cã ®éi ngò çn bé cã tr×nh ®é, n¨ng lùc.

- Ph¶i trang bÞ çc ph¬ng tiÖn lµm viÖc, dông cô kiÓm so¸t theo

híng ngµy cµng hiÖn ®¹i ho¸.


175

10.5. HÖ thèng kiÓm so¸t trong doanh nghiÖp

Mçi lo¹i c¬ cÊu kh¸c nhau sÏ cã tr¸ch nhiÖm vµ h×nh thøc kiÓm so¸t

kh¸c nhau.

VÝ dô: Trong çc doanh nghiÖp nhá kiÓu gia ®×nh Ýt cã ho¹t ®éng kiÓm

so¸t. NÕu cã, thêng do ngêi ®øng ®Çu doanh nghiÖp tiÕn hµnh theo h×nh

thøc kÕ to¸n, dùa vµo çc quy ®Þnh ph¸p lý, chÝnh s¸ch thuÕ.

Trong çc c¬ cÊu tæ chøc, chøc n¨ng ho¹t ®éng kiÓm so¸t ®îc thùc

hiÖn ë çc cÊp. H×nh thøc kiÓm so¸t thêng lµ kÕ to¸n, thuÕ vµ ng©n s¸ch.

Víi çc tæ chøc tµi chÝnh, ho¹t ®éng kiÓm so¸t g¾n liÒn víi c¬ cÊu

ph¸p lý qua kÕ to¸n, thuÕ vµ çc bíc kiÓm tra sæ s¸ch.

HÖ thèng kiÓm so¸t trong doanh nghiÖp bao gåm çc cÊp, çc c¬ quan

kiÓm so¸t.

- Çc cÊp kiÓm so¸t: Gåm tõ cÊp doanh nghiÖp (ngêi l·nh ®¹o cao

nhÊt) ®Õn cÊp c¬ së (ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp).

- Çc c¬ quan kiÓm so¸t:

+ Héi ®ång qu¶n trÞ, ban qu¶n trÞ, Tæng gi¸m ®èc hoÆc Gi¸m ®èc

(trong çc doanh nghiÖp cã Héi ®ång qu¶n trÞ).

+ Héi ®ång thµnh viªn, chñ tÞch Héi ®ång thµnh viªn, chñ së h÷u c«ng

ty (trong c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n).

+ Héi viªn, ngêi lµm c«ng.

10.5.1. HÖ thèng kiÓm so¸t trong doanh nghiÖp nhµ níc

Trong doanh nghiÖp nhµ níc, çc c¬ quan kiÓm so¸t vµ chøc danh

kiÓm so¸t gåm:

- Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ

- Ban kiÓm so¸t

- Tæng gi¸m ®èc (Gi¸m ®èc)

* Tr¸ch nhiÖm cña Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ


176

- Héi ®ång qu¶n trÞ lµ c¬ quan cao nhÊt trong doanh nghiÖp. Héi ®ång

cßn lµ c¬ quan t vÊn vµ kiÓm so¸t, cã chøc n¨ng quyÕt ®Þnh, l·nh ®¹o viÖc

thùc hiÖn chiÕn lîc vµ môc tiªu kinh doanh. Héi ®ång chÞu tr¸ch nhiÖm cao

nhÊt vÒ sù thµnh, b¹i cña doanh nghiÖp th«ng qua çc v¨n b¶n ®Ö tr×nh, b¸o

ço dµi h¹n, thêng kú cña Chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ vÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt

kinh doanh nãi chung vµ thùc hiÖn kiÓm so¸t nãi riªng.

* Ban kiÓm so¸t

Ban kiÓm so¸t do Héi ®ång qu¶n trÞ lËp ra, cã chøc n¨ng vµ nhiÖm vô

kiÓm so¸t lµ: kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng ®iÒu hµnh cña Tæng gi¸m ®èc

hoÆc Gi¸m ®èc, Bé m¸y doanh nghiÖp vµ çc ®¬n vÞ thµnh viªn trong ho¹t

®éng tµi chÝnh, chÊp hµnh ®iÒu lÖ doanh nghiÖp, ph¸p luËt, nghÞ quyÕt, quyÕt

®Þnh cña Héi ®ång qu¶n trÞ.

* Tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc

Cã chøc n¨ng kiÓm tra, gi¸m s¸t vµ kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña çc ®¬n

vÞ thµnh viªn thùc hiÖn çc ®Þnh møc, tiªu chuÈn, ®¬n gi¸ ®îc quy ®Þnh

trong néi bé doanh nghiÖp.

* TËp thÓ ngêi lao ®éng

Th«ng qua ®¹i héi c«ng nh©n viªn chøc, kiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn çc

môc tiªu kÕ ho¹ch kinh doanh.

Thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn ph©n phèi lîi Ých, ®¶m b¶o

®iÒu kiÖn lµm viÖc, n©ng cao møc sèng cho ngêi lao ®éng.

KiÓm so¸t toµn diÖn viÖc thùc hiÖn çc quyÕt ®Þnh cña §¹i héi c«ng

nh©n viªn chøc.

10.5.2. HÖ thèng kiÓm so¸t trong c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n

C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã tõ 2 hµnh viªn trë lªn cã Héi ®ång

thµnh viªn, Chñ tÞch Héi ®ång thµnh viªn, Tæng gi¸m ®èc (Gi¸m ®èc).

C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã trªn 11 thµnh viªn trë nªn ph¶i cã Ban

kiÓm so¸t.


177

* Vai trß kiÓm so¸t cña Héi ®ång thµnh viªn vµ Chñ tÞch Héi ®ång

thµnh viªn

- Héi ®ång thµnh viªn:

+ Gi¸m s¸t t¨ng, gi¶m vèn ®iÒu lÖ, ph¬ng thøc huy ®éng vèn.

+ KiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn çc hîp ®ång vay, cho vay, b¸n tµi s¶n.

+ KiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn çc ph¬ng ¸n sö dông, ph©n chia lîi

nhuËn, ph¬ng ¸n xö lý lç.

- Chñ tÞch Héi ®ång thµnh viªn: Gi¸m s¸t viÖc tæ chøc thùc hiÖn quyÕt

®Þnh cña Héi ®ång thµnh viªn trong mäi lÜnh vùc.

* Vai trß kiÓm so¸t cña Gi¸m ®èc (Tæng gi¸m ®èc)

KiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn çc quyÕt ®Þnh cña Héi ®ång thµnh viªn; viÖc

thùc hiÖn kÕ ho¹ch kinh doanh vµ kÕ ho¹ch ®Çu t; viÖc thùc hiÖn çc quy

chÕ qu¶n lý néi bé c«ng ty; viÖc thùc hiÖn çc ph¬ng ¸n sö dông lîi nhuËn,

tuyÓn dông lao ®éng, çc nghÜa vô do ph¸p luËt vµ ®iÒu lÖ c«ng ty quy ®Þnh.

* QuyÒn kiÓm so¸t cña thµnh viªn

KiÓm so¸t viÖc ph©n chia lîi nhuËn, viÖc chia gi¸ trÞ tµi s¶n cßn l¹i cña

c«ng ty t¬ng øng víi phÇn vèn gãp khi c«ng ty gi¶i thÓ hoÆc ph¸ s¶n.

Xem xÐt ®¨ng ký thµnh viªn, sæ kÕ to¸n, b¸o ço tµi chÝnh hµng n¨m.

Gi¸m s¸t Tæng gi¸m ®èc (Gi¸m ®èc) trong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô.

10.5.3. HÖ thèng kiÓm so¸t trong c«ng ty cæ phÇn

Çc c¬ quan qu¶n lý vµ kiÓm so¸t gåm:

§¹i héi ®ång cæ ®«ng

Héi ®ång qu¶n trÞ

Ban kiÓm so¸t (víi c«ng ty cæ phÇn > 11 cæ ®«ng)

Gi¸m ®èc (Tæng gi¸m ®èc)


178

* §¹i héi ®ång cæ ®«ng: lµ c¬ quan quyÕt ®Þnh cao nhÊt cña c«ng ty cæ

phÇn, cã nhiÖm vô:

+ KiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn tæng sè cæ phÇn ®îc b¸n vµ møc cæ tøc

hµng n¨m cña tõng lo¹i cæ phÇn.

+ KiÓm so¸t ho¹t ®éng cña Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Ban kiÓm so¸t.

+ KiÓm tra çc b¸o ço tµi chÝnh hµng n¨m.

* Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ

- Héi ®ång qu¶n trÞ: lµ c¬ quan qu¶n lý c«ng ty, cã toµn quyÒn nh©n

danh c«ng ty ®Ó quyÕt ®Þnh mäi vÊn ®Ò liªn quan ®Õn môc ®Ých, quyÒn lîi

cña c«ng ty trõ nh÷ng vÊn ®Ò thuéc thÈm quyÒn cña §¹i héi cæ ®«ng.

Héi ®ång qu¶n trÞ cã vai trß:

+ KiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn çc ph¬ng ¸n ®Çu t.

+ KiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch thÞ trêng, thùc hiÖn hîp

®ång kinh tÕ.

+ KiÓm so¸t viÖc x©y dùng c¬ cÊu tæ chøc, thùc hiÖn quy chÕ qu¶n lý

néi bé c«ng ty.

+ KiÓm so¸t ho¹t ®éng mua, b¸n cæ phÇn.

Vai trß cña Chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ: KiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn çc

quyÕt ®Þnh cña Héi ®ång qu¶n trÞ, cña Gi¸m ®èc (Tæng gi¸m ®èc).

* Gi¸m ®èc (Tæng gi¸m ®èc): Lµ ngêi ®¹i diÖn theo ph¸p luËt cña

c«ng ty, cã vai trß kiÓm so¸t nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng hµng

ngµy cña c«ng ty.

* Ban kiÓm so¸t

- KiÓm so¸t tÝnh hîp lý, hîp ph¸p trong qu¶n lý ®iÒu hµnh ho¹t ®éng

kinh doanh, trong ghi chÐp sæ kÕ to¸n vµ b¸o ço tµi chÝnh.

- KiÓm so¸t kÕt qu¶ ho¹t ®éng.

- KiÓm so¸t vÒ tÝnh chÝnh x¸c, trung thùc, hîp ph¸p cña viÖc ghi chÐp,

lu gi÷ chøng tõ, sæ s¸ch kÕ to¸n, b¸o ço tµi chÝnh vµ çc b¸o ço kh¸c.

- KiÓm so¸t tÝnh trung thùc, hîp ph¸p trong qu¶n lý, ®iÒu hµnh ho¹t

®éng kinh doanh cña c«ng ty.

* Vai trß kiÓm so¸t cña çc cæ ®«ng


179

+ KiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn mua cæ phÇn, chia cæ tøc theo quyÕt ®Þnh

cña §¹i héi ®ång cæ ®«ng.

+ KiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn quyÒn lîi dù häp §¹i héi ®ång cæ ®«ng.

+ KiÓm so¸t Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban kiÓm so¸t, Gi¸m ®èc (Tæng gi¸m

®èc) trong viÖc thùc hiÖn çc quyÕt ®Þnh cña §¹i héi cæ ®«ng.

10.5.4. Trong c«ng ty hîp danh vµ doanh nghiÖp t nh©n

* KiÓm so¸t cña héi viªn:

Mäi héi viªn cã quyÒn tham gia vµo c«ng viÖc kinh doanh cña doanh

nghiÖp theo hai h×nh thøc:

+ QuyÒn ®îc th«ng tin vÒ çc sæ s¸ch kÕ to¸n vµ çc ch¬ng tr×nh, kÕ

ho¹ch ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp.

+ QuyÒn ®îc kiÓm tra t×nh h×nh qu¶n lý, sö dông vèn cña doanh

nghiÖp; çc kho¶n chªnh lÖch vèn khi ®¸nh gi¸ l¹i; çc kho¶n vèn dù tr÷ …

* KiÓm so¸t cña ngêi lµm c«ng

+ KiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn çc hîp ®ång ®èi víi ngêi lµm c«ng.

+ KiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn chÕ ®é tr¶ c«ng, thï lao, sö dông lao ®éng,

båi thêng …theo quy ®Þnh cho ngêi lµm c«ng cña doanh nghiÖp.

10.5.5. KiÓm so¸t cña c¬ quan thuÕ

Çc c¬ quan thuÕ lµ ngêi ®¹i diÖn cho Nhµ níc kiÓm tra, gi¸m s¸t

viÖc thùc hiÖn sù ®ãng gãp cña çc doanh nghiÖp ®èi víi ng©n s¸ch theo luËt

®Þnh. V× vËy, tr¸ch nhiÖm cña çc c¬ quan nµy lµ tËp trung vµo viÖc kiÓm tra

çc kho¶n thuÕ vµ çc kho¶n ph¶i nép kh¸c theo quy ®Þnh nh: çc kho¶n

tiÒn ph¹t, çclo¹i thuÕ lîi tøc, thuÕ vèn, thuÕ thu nhËp...

10.5.6. KiÓm so¸t cña c¬ quan t ph¸p

Çc c¬ quan t ph¸p lµ ngêi ®¹i diÖn cho Nhµ níc kiÓm so¸t ho¹t

®éng cña çc doanh nghiÖp theo ph¸p luËt ®· quy ®Þnh. Çc c¬ quan nµy cã

nhiÖm vô:


180

- KiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn çc vÊn ®Ò thuéc thÓ chÕ, nh÷ng vÊn ®Ò cã

tÝnh chÊt ph¸p lý cã liªn quan ®Õn viÖc thµnh lËp, tån t¹i, gi¶i thÓ hoÆc ph¸

s¶n cña mét doanh nghiÖp.

- KiÓm so¸t viÖc ®¶m b¶o thùc hiÖn lîi Ých, quyÒn c«ng d©n cña mäi

thµnh viªn trong doanh nghiÖp theo hiÕn ph¸p, theo çc bé luËt (Bé luËt lao

®éng, luËt doanh nghiÖp...).

- KiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn ®iÒu lÖ doanh nghiÖp vµ çc ho¹t ®éng cña

doanh nghiÖp.

- Trong trêng hîp doanh nghiÖp vi ph¹m luËt ph¸p, vi ph¹m çc hîp

®ång kinh tÕ, x¶y ra tranh chÊp hay ph¸ s¶n, sau khi cã kÕt luËn cña toµ ¸n,

çc c¬ quan hµnh ph¸p ph¶i tæ chøc kiÓm so¸t viÖc thi hµnh theo ®óng h×nh

ph¹t ®· ®îc toµ tuyªn ¸n.

- Th«ng qua viÖc bæ nhiÖm çc quan s¸t viªn, çc uû viªn kiÓm tra tµi

chÝnh ... c¬ quan t ph¸p tiÕn hµnh gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp,

®Æc biÖt trong lÜnh vùc tµi chÝnh.

Quan tri doanh nghiep.pdf

Education

Transcript of Quan tri doanh nghiep.pdf