KNNV Deventer 29ste

jrg, nr. 3 2015- 1

QQuuaaddrriiffoolliiaa Afdeling Deventer Jaargang 29, nr. 3 – 2015

Agenda

Excursie Beekbergerwoud Datum: zondag 19 juli 2015

Tijd: 10 uur

Verzamelplaats: Parkeerplaats aan de Woudweg 7381BA

Excursieleiders: Dick Steenstra en Henny Wassens Het Beekbergerwoud was ooit het laatste oerbos van Nederland. Het ligt tussen de Veluwe en het IJsselgebied, in een natuurlijke laagte, waardoor het bijzonder nat is. Er is veel kwel. Rond 1870 had men steeds meer landbouwgrond nodig en heeft men sloten gegraven om al het water af te voeren en heeft men de bomen gekapt. Ook kende men de waarde van het gebied, wat de plantengroei en het voorkomen van paddenstoelen niet. Men vond het onland, dat maar beter landbouwgrond kon worden. Inmiddels is de natuurwaarde van het gebied wel bekend. Natuurmonumenten is bezig grond aan te kopen en heeft ontwateringssloten gedempt zodat het weer een nat gebied is geworden. Hier zijn we in 2011 een aantal keren geweest. Inmiddels is Natuurmonumenten verder gegaan met het aankopen van grond en de werkzaamheden die nodig zijn om er een natuurgebied van te maken dat weer doet denken aan het oorspronkelijke oerbos. Men heeft er bomen geplant waarvan men aanneemt dat die er vroeger ook stonden, zoals de Zoete kers, Zomereik, Haagbeuk en Winterlinde. Verder hoopt men dat er in de grond nog zaden aanwezig zijn, die nu de kans krijgen weer te kiemen. Mooie waarnemingen uit 2011 waren Kamgras, Pilvaren, Watertorkruid en Waterviolier. Vandaag gaan we weer naar het Beekbergerwoud om te kijken wat er is veranderd, maar ook om te genieten van het prachtige natuurgebied met zijn bijzondere geschiedenis. Aanmelden bij Dick Steenstra (0570-619176 of 06-16202617) of Henny Wassens (0570-676072).

Sporenexcursie Ossenwaard Datum: zaterdag 8 augustus 2015

Tijd: 9.00 uur tot 12.00 uur

Lokatie: We verzamelen om 9:00 bij de zendmast naast de spoorlijn

Excursieleider: Jeroen Kloppenburg Liggend onder de rook van Deventer ligt de Ossenwaard. Van vuilnisbelt tot sportvelden heeft het gebied een kleurrijke geschiedenis. Na de natuurontwikkeling die er heeft plaatsgevonden vonden zoogdieren er een plekje. Bruine rat, muskusrat, marterachtigen en ook de bever komen er inmiddels voor. Op zaterdagochtend neemt Jeroen Kloppenburg ons al sporenzoekend mee door dit verrassende gebied. Laarzen, verrekijker en wat te eten en te drinken halverwege de ochtend aanbevolen. Aanmelden bij Nienke Dijkstra, dijkstra_nienke@hotmail.com of 06 36209854

Excursie naar de Lemelerberg Datum: zondag 16 augustus 2015

Tijd: 10.00 uur

Locatie: verzamelen bij de begraafplaats aan de Raalterweg.

Figuur 1 Pilvaren (Pilularia globulifera)

KNNV Deventer 29ste

jrg, nr. 3 2015- 2

Excursieleiders: Bien en Hein Hage De Lemelerberg ligt evenals de Archemerberg op een stuwwal. Vóór de voorlaatste IJstijd maakte dit gebied deel uit van een gigantische delta van Rijn-Maas en rivieren uit het Oosten. De voorlaatste IJstijd heeft in deze vlakte de stuwwallen gevormd. Daarbij is ook Scandinavisch materiaal aangevoerd: zand, grind, keileem en zwerfstenen. De begroeiing bestaat uit heidevelden (dankzij de schaapskudden), jeneverbesstruiken, vliegdennen, sparren en loofhout. We maken een wandeling door de hei waarin we mooie mostapijten aantreffen met buntgras. Landschappelijk is het prachtig, af en toe mooie vergezichten. Het pad leidt ook langs een zandverstuiving, waarin je ziet wat er als pioniersplanten probeert te overleven. De stuwwal is eigendom van Landschap Overijssel. Aanmelden bij Bien en Hein Hage per email <jacvs@xs4all.nl> of per telefoon 0570-640265/06-13814282

Heide-excursie Wechelerveld Datum: donderdag 20 augustus 2015

Tijd: 14.00 uur tot ca. 15.30 uur

Lokatie: Wechelerveld aan de kant van de Raalterweg. Er is daar parkeergelegenheid

Excursieleiders: Henny Wassens en Nienke Dijkstra Wechelerveldroute, 5 km Schalkhaar was een van de kerkdorpen van de gemeente Diepenveen. Sinds 1 januari 1999 maakt het deel uit van de gemeente Deventer. In de buurschap Riele werd in 1810 een kerkje gebouwd op een heideveld, de Schalkhaar genoemd. Korte tijd daarna werden bij het kerkje drie boerderijtjes gebouwd. De buurschap is in 200 jaar uitgegroeid tot een kerkdorp van ruim 4500 inwoners. Het landgoed De Kolk, de Rielerenk, het landgoed Brinkgreven, het Wechelerveld en Park Braband zijn de groene longen van het dorp. 1. De lindeboom ‘De Lindeboom’ was oorspronkelijk een boerderij met tapperij, gebouwd in 1812. Deze brandde in 1933 af, maar werd herbouwd. Bij het etablissement bevindt zich een enorme lindeboom. 2. Beatrix-Clausbos In dit bos ligt het accent op twee met elkaar vervlochten cirkels, welke twee trouwringen symboliseren. De grootste ring omsluit koningslindes, die het koningshuis representeren. De kleinste ring zilverlindes, die het zilveren huwelijk uitbeelden. De ringen zelf vormen een wandelpaadje. Bij haar zilveren huwelijksjubileum in 1991 gaf Koningin Beatrix te kennen een Nationaal Geschenk in de vorm van boomaanplant op prijs te stellen. In Deventer en omstreken leverde de actie 7500 gulden op, waarvan het bosplan werd bekostigd. Het onderhoud is toevertrouwd aan natuurwerkgroep De Groene Knoop 3. Buurschap Wechele Buurschap Wechele is in de late middeleeuwen ontstaan. De naam Wechele geeft aan hoe het landschap er vroeger uitzag. Weechlo, Weghelo, Weech of Weghe, verwijzen naar de vegetatie: de jeneverbes, het achtervoegsel lo(o) duidt op een open bos op de zandgronden. In 1401 kreeg Deventer van de Utrechtse bisschop Frederik van Blankenheim het bos Weechelreholt in erfpacht. Kort daarna werd het bosgebied omgezet in akkerland: de camp te Wechele. Daarop lagen de erven te Wechele, Middel Wechele en Oost Wechele. Ten zuiden van dit gebied stroomt de Zandwetering en ligt het lager gelegen Wechelergoor, met erve Hagenvoorde. 4. De zandwetering Voor het afvoeren van het overtollige water werd de Zandwetering aangelegd. De wetering vond zijn oorsprong aan de Holterweg ter hoogte van erve Hazenkamp. Door menselijk ingrijpen werd een watertje dat ontsprong in de Gooijermars na enkele kilometers verenigd met de Wecheler en Letteler leidegravens. Samen vormen zij nu de

KNNV Deventer 29ste

jrg, nr. 3 2015- 3

bovenloop de Zandwetering. In de verbindingssloot tussen de Zandwetering en de Borgelerleide kun je in het voorjaar plakken kikkerdril zien. Deze sloot is erg geliefd bij kikkers en padden. Voor een veilige oversteek van de zandweg (Wechelerweg) worden de amfibieën bij het scherm in emmers gevangen en overgezet. 5. Het wechelerveld Het Wechelerveld werd al in het midden van de negentiende eeuw gebruikt als oefenterrein door de Huzaren van Boreel te Deventer. Daar werd elke donderdag door het 5e regiment dragonders op een schijf geschoten. Later werd het oefenterrein gebruikt door het Garderegiment Fuseliers Prinses Irene dat was gelegerd in de Westenbergkazerne bij Schalkhaar. Het Wechelerveld bestaat uit circa 50 hectare bos met een centraal gelegen versnipperd heideveld. Het is een van de laatste heiderestanten rond Deventer. Om de heide meer ruimte te geven worden bomen gekapt, dichtgegroeide plekken vrijgemaakt en verschillende heideveldjes met elkaar verbonden. Dit komt de biodiversiteit(variatie van planten en dieren ) ten goede. We hopen op bloeiende hei. Aanmelden bij Henny Wassens 0570-676072 of Nienke Dijkstra, dijkstra_nienke@hotmail.com, tel.: 06 36209854

Excursie Bakenberg en Het Leesten Datum: zondag 06 september 2015

Tijd: 10.00 uur Halve dag excursie naar Boswachterij Ugchelen

Excursieleider: Harry Weimer

Start: De wandeling van ± 5 km begint bij Hotel/Restaurant de Cantharel, Ugchelen (Afrit 19 van A1) waar we om 10.00 uur verzamelen. Ongeveer op de helft van de route is een kiosk met horecavoorziening.

De wandeling gaat door een gevarieerd landschap van bos en heide, heuvels en dalen. Alles voorgevormd in de laatste twee ijstijden. De zandbult van de Veluwe met zijn neerslagoverschot maakten het graven van sprengen mogelijk wat voor dit gebied zo specifiek is. De waterlopen zijn gegraven in de hellingen tot onder het hier juist zo hoog gelegen grondwaterniveau waardoor ruime aanvoer verzekerd was. De tocht voert langs de Koppelsprengen gegraven begin 17de eeuw. Vervolgens wordt de Bakenberg overgestoken (60 meter boven NAP), onderdeel van een stuwwal gevormd in de voorlaatste ijstijd. Langs een heideven gaat het verder langs een heidegebied boven een kleine slenk door het bos naar het grote smeltwaterdal en de golvende heide van Het Leesten. Aanmelden bij Nienke Dijkstra, dijkstra_nienke@hotmail.com, tel.: 06 36209854

Lezing: Natuur in je eigen omgeving Van natuurlijke tuinen, groene daken, verticale tuinen tot groen in je eigen leefomgeving. door Hein van Bohemen

Datum: donderdag 10 september 2015

Tijd: 20.00 uur

Lokatie: Natuur- en milieu-educatiefcentrum De Ulebelt, Maatmansweg 3, Deventer

Spreker: Dr Hein van Bohemen De lezing (powerpoint presentatie) geeft een overzicht van de betekenis voor plant, dier en mens van de voor- en achtertuin in stedelijke en landelijke gebieden. Naast een uiteenzetting over verschillende ecosysteembenaderingen zal ingegaan worden op de aspecten water, bodem, lucht, planten en dieren in tuinen. Verteld zal worden welke maatregelen genomen kunnen worden om de effecten van verstening te voorkomen en verzachten. Wat betekent het afkoppelen van hemelwater: een inspiratiebon voor het zichtbaar en beleefbaar maken van water, voor aanleg van bloemenweiden, moerasjes en drink- en badderplaatsen voor vogels. Getoond zal worden hoe groene daken en groene gevels, zowel op grote schaal maar vooral ook op kleine schaal, op, aan en rond de woning de (be)leefbaarheid van de eigen omgeving, zowel voor planten, dieren als mensen kunnen vergroten. De presentatie omvat naast theorie vooral veel praktische voorbeelden hoe de voor- als de achtertuin klimaatbestendig en leefbaar ingericht en beheerd kunnen worden. Ook zal de rol van kunst en de kunstenaar op het gebied van ecologie en natuureducatie geschetst worden. Hein van Bohemen werkte bij de Natuurbeschermingsraad, bij Rijkswaterstaat en bij de Technische Universiteit Delft. Zijn interesse en kennis liggen op het terrein van de ecologie, landschapsecologie en de eco-engineering, het

KNNV Deventer 29ste

jrg, nr. 3 2015- 4

verbinden van techniek en natuur ten voordele van zowel de mens als de natuur. Sinds 1997 is hij erelid van de landelijke KNNV. Zijn proefschrift ‘Ecological Engineering and Civil Engineering Works; a practical set of ecological engineering principles for road infrastructure ans coastal management’ (H.D. van Bohemen) is in te zien en te downloaden van www.library.tudelft.nl. In 2012 publiceerde hij smen met 20 mede-auteurs het boek ‘Eco-engineering; Een symbiose van harde en zachte systemen’; zie www.vssb.nl.

Excursie De tichelgaten bij Windesheim Datum: zondag 13 september2015

Tijd: 9 uur

Plek: Verzamelen bij de Scheg (ingang IJsbaan) om 9 uur

Excursieleider: Mike Hirschler Windesheim (even ten zuiden van Zwolle) is bekend geworden door het klooster dat hier in 1387 werd gesticht. De huidige kerk van Windesheim is de voormalige bierbrouwerij van het klooster. Bij de Tichelgaten bij Windesheim is een kleine, maar mooie natuurgebiedje ontstaan door het afgraven van klei voor de nabijgelegen steenfabriek. Na het faillissement van de steenfabriek in 1982 zijn de gegraven kleigaten overgedragen aan Staatsbosbeheer. In de afgelopen 30 jaar is de kale vlakte veranderd in een populair wandelgebied. Bij de tichelgaten zijn twee vogelkijkhutten, namelijk De IJsvogel en De Visarend. Er is inderdaad kans om de ijsvogel hier te zien. Eind augustus/begin september wordt de visarend hier soms gezien en een enkele keer een zeearend in de winter. Rond de tichelgaten is een wandelroute van 3,5 km. De wandeling loopt door het landgoedbos van het voormalige landgoed Windesheim. Vooral de stukken hiervan aan de westzijde en de noordzijde zijn interessant. Er zijn diverse plantensoorten en paddenstoelen (o.a. aardtongen) te vinden, uiteraard seizoensafhankelijk. De vogelkijkhut De IJsvogel ligt

aan de ZW-kant. Voor de hut De Visarend moet even een paar honderd meter NW-waarts worden gegaan vanaf de parkeerplaats. Vanwege de vele plassen die er zijn, is het landgoedbos een muggenparadijs. Vergeet daarom niet je muggenstift! Aanmelden bij: Nienke Dijkstra, dijkstra_nienke@hotmail.com, tel.: 06 36209854

Wandeling in het Bruggenbos, Twello Datum: donderdag 24 september 2015

Tijd: 14.00 uur tot ca. 15.30 uur

Plaats: op de parkeerplek ca. 20 m bij de ingang van het Bruggenbos. De ingang van het Bruggenbos ligt aan de Blikkenweg.

Excursieleiders: Bien en Hein Hage Het Bruggenbos is een particulier landgoed ten NW van Twello. Het bos bestaat voornamelijk uit oude beuken en eiken, sommige met rijke ‘mossokken’. Op een beuk vonden we het Mosschelpje, een zeldzame micropaddenstoel die parasiteert op mos op beuk. Zo hier en daar zijn er waterloopjes en drassige plekken, verder veel dood hout en oude stronken: goed voor paddenstoelen, mossen en de rest. We hoorden er een raaf. Er is veel te zien en te horen. In januari ging deze excursie niet door vanwege het slechte weer. Opgeven kan bij Hein Hage 06-13814282 of e-mail: jacvs@xs4all.nl

Figuur 2 IJsvogel

KNNV Deventer 29ste

jrg, nr. 3 2015- 5

Terugblik

Thijssewandeling in de Douwelerkolk Zondag 26 april

Figuur 3 Mossen op een boomstronk (Foto Niek Lelieveld)

KNNV excursie 17 mei 2015 naar de Needse Berg. Met dank aan Bien Hage hebben we onder leiding van Louis Verhaard en Frans Rouhof een geologie-excursie gehad op de Needse Berg. Er zijn 12 deelnemers waaronder de excursieleiders. Verhaard begint met een inleiding over het ontstaan van de Needse berg. Hij legt uit waarom er hier veel fossielen te vinden zijn. Ook is er klei gewonnen voor het maken van vooral stenen en dakpannen, een tijdlang een bloeiende industrie in Neede. Nu zijn de oude groeven toegankelijk voor het publiek en groeit er veelal bos met eiken, berken en beuken, vermengd met allerlei struikvormen van o.a. hazelaar en vlier. Het ontstaan. Ongeveer 10 miljoen jaar geleden was hier een zee waarin veel soorten schelpdieren leefden. Er werd kalk afgezet. Ook leefden er walvissen, vondsten van haaientanden duiden erop dat er haaien leefden in deze zee. Vervolgens kwamen er ijstijden. De zeespiegel daalde en de zee ter plaatse verdween. Toen het ijs over Nederland gleed, moesten Rijn en Maas uitwijken naar het westen, evenals de Elbe en de Wezer in Duitsland. Door de druk van het ijs ontstond onder de ijslobben keileem. De ijslob die door het oude Rijndal gleed, stuwde de grond op. Dit zijn de stuwwallen van de Veluwe en de Sallandse heuvelrug. Op de Needse berg lag het Mioceen zand en klei, de onderste laag werd door de ijslob omhoog gestuwd en kwam aan de oppervlakte. Later werd deze laag weer voor een deel overstoven door dekzand. De klei die hier gewonnen werd, werd pelle-melzand genoemd, het is zandige klei en het bevat fossielen. Enkele stenen die we vinden worden door Louis op naam gebracht: Malmkwartsiet en Radioliet. De laatste is ontstaan uit samengeklonterde algjes. We maken een wandeling over de berg. Eerst nemen we de linkerkant van de weg. Daar staan we al meteen bij een oude groeve. Een stukje spoorlijn met een lorrie erop laat zien hoe de klei vervoerd werd naar de plek vanwaar het naar de steenbakkerij werd vervoerd. Er loopt een wandelpad over de hoogte en hier en daar is een diepe groeve. Er moest eerst zeven meter zand/grond worden afgegraven voordat men de klei kon winnen. Tot ca. 1950 is er in Neede klei gewonnen. Eerst handmatig, later met machines. Enkele groeves staan vol met water. De bodem is zeer voedselrijk, getuige de hoeveelheid bramen, zevenblad en hondsdraf. Hier en daar staan groepen salomonszegel. Er is niet sprake van een mooie bosvegetatie. Aan de bosrand staat Look zonder look in bloei en hier en daar Roomse kervel. Veel belangstelling krijgen de enkele pollen Vogelmelk. En de grote Zwavelzwam aan een dode eik. Na de lunch gaan we richting Noordijk waar een klein streekmuseum is ingericht en waar stenen zijn tentoongesteld. Het museum is speciaal voor ons opengesteld op zondag. Een klein deel is gewijd aan de afgraving van de Needse berg en er zijn stenen, fossielen en oude potten tentoongesteld, ter plaatse in Neede gevonden. Een mooie afsluiting van een prima excursie met goed weer. Klaske ten Grotenhuis

KNNV Deventer 29ste

jrg, nr. 3 2015- 6

Excursie Landgoed het Woudhuis o.l.v. Henny Wassens en Dick Steenstra Datum: zondag 7 juni 2015. 6 deelnemers Excursieleiders: Dick Steenstra en Henny Wassens Woudhuizen: een verscholen natuurgebied ten oosten van de A50 bij Apeldoorn. Naast bossen waren er heideveldjes met vennetjes. Langs de vennetjes zagen we Grote Ratelaar, Rietorchis en zonnedauw. In het bos drie verschillende soorten vlier.

Figuur 4 Blad van Salomonszegel met gallen (Foto’s Henny Wassens)

Ingeklemd tussen de A50 en A1 bezochten we op zondag 7 juni het voor mij nog onbekende gebied het Woldhuis. Met zijn zessen onder een stralend zonnetje gingen we kijken of het door Henny en Dick beloofde landschap zich manifesteerde. Inderdaad kwamen we al gauw een eerste poel tegen waar een kikkerkoor ons verwelkomde. De vegetatie liet zich ook van zijn beste kant zien met onder andere zonnedauw en rietorchis. Onderweg naar de volgende poel werden we nauwlettend in de gaten gehouden door de talrijke kievieten die de akker gebruikten voor hun broedsel. Een ooievaarsnest met daarin twee jongen stond bij de volgende poel. Ook hier liet hun voedsel zich duidelijk horen. Op een nat stukje heide vol met orchideeën vond ik mijn eerste Icarusblauwtje. Daarna volgde een afwisselend bosgebied met inderdaad de beloofde rabatten. Een weggetje langs

een weiland werd omzoomd door veel verschillende struiken. Een verderop gewone vlier stond naast een trosvlier. Even verder op ontdekten we nog een peterselievlier. Worstelend door het struikgewas bereikten we nog een grote poel waar de Viervlek al patrouillerend rondvloog. Helaas zat er in het programma geen koffiestop want de muggen zagen ons als de ideale voedselbron. Niek Lelieveld

Verslag van de vlinderexcursie naar het Luttenbergerven. Datum: 18 juni 2015 Excursieleider: Niek Lelieveld Als je lang van tevoren een vlinderexcursie hebt gepland dan kan het gebeuren dat het miezert, waait en een beetje koud is. Dat was op 18 juni het geval. Toch hebben we de Aardbeivlinder aangetroffen, die zich uitzonderlijk geduldig van alle kanten liet bekijken. Misschien was ze een beetje verkleumd? Het Luttenbergerven is eigendom van SBB. Het gebied bestaat uit blauwgrasland, heischraal grasland en zwakgebufferde vennen, bijzondere plantengemeenschappen dus. In de jaren 90 zijn herstelmaatregelen uitgevoerd en is een ecohydrologische systeemanayse van het gebied gemaakt. Wie hierin geïnteresseerd is kan het rapport hier downloaden: http://library.wur.nl/WebQuery/hydrotheek/2082295

Figuur 5 Impressie Woldhuis (Foto: Niek Lelieveld)

KNNV Deventer 29ste

jrg, nr. 3 2015- 7

Sinds 1990 worden in dit gebied waarnemingen gedaan voor het Landelijk Meetnet Vlinders. Na 10 jaar meten is een evaluatie geschreven in het tijdschrift Vlinders. Deze evaluatie met veel achtergrondinformatie over het gebied vind je via de volgende link: http://www.vlindernet.nl/doc/dvs/pdf/201102_Het_Luttenbergerven_-_Een_waardevol_blauwgrasland.pdf Tijdens de excursie hebben we aandacht besteed aan de plantensoorten die we tegenkwamen in het gebied. De volgende plantensoorten hebben we gezien: Veel bloeiende en geurende exemplaren van de Welriekende nachtorchis, Rietorchis, Gevlekte orchis. We vonden de drie kensoorten van de Associatie van Moeraswolfsklauw en Snavelbies, n.l. Kleine zonnedauw, Bruine snavelbies en Moeraswolfsklauw. Deze gemeenschap vormt pionierbegroeiingen op geplagde heideterreinen. Op de overgang van Natte heide naar Blauwgrasland vind je heischraal grasland. Binnen de klasse van de heischrale graslanden hebben we gezien: Tormentil en op verbonds-en associatieniveau binnen deze klasse vonden we de volgende kensoorten: Liggend walstro, Welriekende nachtorchis, Gevlekte orchis. Van de associatie Blauwgrasland zagen we de volgende kensoorten: Spaanse ruiter en Blauwe zegge, en ook enkele begeleidende soorten: Egelboterbloem, Veenpluis, Veldrus, Kruipwilg, Gewoon reukgras. Kensoorten op diverse niveaus binnen de matig voedselrijke graslanden (de meest voedselarme plantengemeenschappen daarbinnen) die we tegenkwamen zijn: Knoopkruid, Biezenknoppen, Blauwe knoop, Veelbloemige veldbies, Echte koekoeksbloem (met witte bloemen), Grote ratelaar, Grasmuur, Rietorchis, Waterkruiskruid. We vonden ook planten uit de Klasse der kleine zeggen. Dat zijn meer moerasachtige plantengemeenschappen van wat voedselarmere standplaatsen. Kensoorten op diverse niveaus binnen deze klasse die we zagen: Egelboterbloem, Gewone waternavel, Zomprus, Moeraskartelblad, Wateraardbei. Tot slot zagen we nog een aantal soorten: Bochtige smele, Schapenzuring, Gewone waterbies Dophei, Koningsvaren, Gewone spurrie.

Marjolein Vermeij Bij het ordenen van de gevonden plantensoorten heb ik gebruik gemaakt van de

Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland, van Schaminée, Sýkora,Smits,Horsthuis. KNNV-Uitgeverij. Van harte

aanbevolen.

Sinds kort is ook leverbaar de Veldgids Rompgemeenschappen, waarmee je verarmde plantengemeenschappen kunt herkennen.

Als je de gidsen wilt aanschaffen kun je Klaske ten Grotenhuis mailen. Als zij KNNV-uitgaven centraal bestelt profiteert de

KNNV-afdeling financieel mee. Klaske’s email: ktengrotenhuis@kpnmail.nl

Silberberg 23 mei 2015 Door Niek Lelieveld georganiseerde excursie naar een kalkgebied in het Teutoburgerwald nabij Osnabrück. De Silberberg dankt zijn naam aan de het (zeer geringe) gehalte aan zilver in de mineralen die werden gedolven, te weten Zinkblende en Loodglans. Nog steeds beïnvloed de geologie de omgeving van de Silberberg. Niet alleen in het drinkwater is dat terug te vinden. Dit drinkwater kan niet voor die functie gebruikt worden vanwege de hoge gehalten aan lood en zink. Het is ook terug te vinden in de samenstelling van de flora. In sommige delen van het gebied zijn soorten te vinden die bestand zijn tegen hogere concentraties van

Figuur 6 Spaanse ruiter (Cirsium dissectum)

Figuur 7 Informatiepaneel over de bloemenpracht (Foto Niek Lelieveld)

KNNV Deventer 29ste

jrg, nr. 3 2015- 8

o.a. zink. Onder andere zinkboerenkers (Thlaspi caerulescens subsp. calaminare). Naast deze zogenaamde zinkflora is er een uitgebreide lijst aan orchideeën en bijzondere grassen te vinden. De lijst met orchideeen is:

- Grote keverorchis (Listera ovata), zeer veel, begin bloei, volle bloei, eind bloei - Bergnachtorchis (Platanthera montana), zeer veel, begin bloei, volle bloei - Wit bosvogeltje (Cephalanthera longifolia), veel, begin bloei, volle bloei - Bleek bosvogeltje (Cephalanthera damasonium), veel, begin bloei, volle bloei - Vliegenorchis (Ophrys insectifera), zeer veel, begin bloei, volle bloei, einde bloei - Bosorchis (Dactylorhiza fuchsii), 10-20 ex, blad, begin bloei - Vogelnestje (Neottia nidus-avis), massaal, volle bloei, einde bloei

Heidezegge (Carex ericetorum) zinkboerenkers (Thlaspi caerulescens

subsp. calaminare) Addertong (Ophioglossum vulgatum)

De kalklandvegetatie herbergde ook nog bijzondere grassen zoals de beemdhaver (Helictotrichon pratense) en zachte haver (Helictotrichon pubescens). Daarnaast heidezegge (Carex ericetorum) en in het bos bosereprijs (Veronica montana), gebogen driehoeksvaren (Gymnocarpium dryopteris) en boswederik (Lysimachia nemorum). Tijdens de lunch op een bankje met uitzicht is het toch wel erg leuk om naar paartje goudvinken te kunnen kijken die druk bezig waren rondom een jeneverbes. Later op de dag is de excursie verplaatst naar de verderop gelegen kalkafgraving aan de Lienerer Strasse. Daar naast de damherten nog een leuke botanische vondst, te weten addertong (Ophioglossum vulgatum). Voor het geologische deel van dit verslag is o.a. gebruik gemaakt van http://www.hasbergen.de/staticsite/staticsite.php?menuid=89&topmenu=80 Een mooi gebied. Ik denk dat er, mits het goed regent, van het najaar veel paddenstoelen staan. Groeten, Atte van den Berg, Gerrit Hendriksen

Spontane excursie van de paddenstoelennetwerkgroep in Frieswijk. Vrijdag 17 april 2015: We zagen daar Voorjaarskluifjeszwammen in grote getale. Claire kent deze paddenstoel alleen van de bergen. In Nederland heeft ze deze nog nooit gezien. Verder nog de Bolbitius vitellinus ofwel de Dooiergele mestzwam.

KNNV Deventer 29ste

jrg, nr. 3 2015- 9

Landgoed Frieswijk foto Claire van Norel Bolbitius vitellinus foto Claire van Norel Gyromitra esculanta,

Voorjaarskluifjeszwam foto Claire van Norel

Gyromitra esculanta, Voorjaarskluifjeszwam foto Claire van Norel

Gyromitra esculanta, Voorjaarskluifjeszwam foto Claire van Norel

Kale inktzwam bij het Overijssels Kanaal half april 2015 foto Claire van Norel

Aktueel

Beste KNNV-ers, In de laatste landelijke KNNV-nieuwsbrief van juni 2015 staat een oproep om je stem te laten horen over de Europese regelgeving op het gebied van natuurbescherming. De Europese commissie overweegt om de Europese natuurregelgeving af te zwakken. Dit heeft grote gevolgen voor de natuur in Nederland. Door de Europese Unie is een aantal jaren geleden een stelsel regelingen aangenomen dat bekend staat onder de naam Natura2000. Centraal in deze regeling staan de wettelijke richtlijnen, de Vogelrichtlijn uit 1979 en de Habitatrichtlijn uit 1992. Het idee erachter is dat de natuur landsgrenzen overschrijdt (denk bv aan trekvogels) en dat elk land verantwoordelijk is voor de natuur binnen de landsgrenzen die belangrijk is voor de natuur in Europa als geheel. De verankering van deze internationale afspraken wordt in ons land geregeld via de Flora- en Faunawet en de Natuurbeschermingswet. De Nederlandse regeringen hebben de laatste jaren steeds geprobeerd deze natuurbeschermingswetten af te zwakken omdat natuurbescherming geld kost en (traditionele) economische ontwikkelingen in de weg staat/(zou staan). Omdat de “ondergrens” van de Nederlandse wetgeving bepaald wordt door de Europese regelgeving is het dus erg belangrijk dat de Europese regels niet versoepeld/ afgezwakt worden.

KNNV Deventer 25e jrg, nr. 3 2013- 10

Zonder Europese regelgeving zou er al veel minder natuur in Nederland zijn op dit moment! Vul dus aub de vragenlijst in en ondersteun een goede Europese Natuurregelgeving. Je kunt alleen online deelnemen aan de consultatie. De campagne wordt in Nederland gecoördineerd door de Vogelbescherming, Natuurmonumenten en het Wereld Natuur Fonds. Je vindt de vragenlijst op www.stemvoornatuur.nl Een jurist van de Vogelbescherming heeft voorbeeldantwoorden gegeven als je ondersteuning bij de formulering op prijs stelt. Als je kennis hebt van de Vogel- en Habitatrichtlijn dan kun je ook de vragenlijst voor experts invullen. Die vind je op http://ec.europa.eu/environment/consultations/nature_fitness_check_en.htm Klik op NL voor de Nederlandstalige tekst. Via deze pagina (http://ec.europa.eu/environment/consultations/nature_fitness_check_en.htm) kom je bij de online consultatie, ongeveer halverwege de pagina vind je de link naar de online consultatie (klik op ‘access to the questionnaire’). Hij opent dan het vragenformulier, aan de rechterkant van de pagina kan je de taal instellen (op bijvoorbeeld NL). Als je na vraag 14 ‘ja’ kiest, krijg je de uitgebreidere variant (de expert versie). Het is een kwestie van antwoorden aanklikken, behalve bij de allerlaatste vraag, daar kan je zelf toelichting geven. Het kost ongeveer 15 tot 20 minuten om het hele formulier in te vullen. Je kunt maar één keer deelnemen, gewoon, of als expert. Wil je er even de tijd voor nemen? Vriendelijke groet, Marjolein Vermeij

Invasieve exoten: Wat doen we in Nederland en wat moet er gebeuren?

(deel 2 van artikel, zie ook Quadrifolia nr. 1-2015)

Aanpak in Nederland

Op grond van het Biodiversiteitsverdrag moest Nederland maatregelen nemen om de introductie te voorkomen van

exoten die ecosystemen, habitats of soorten bedreigen. Lukt dit niet, dan moeten ze verwijderd of beheerst worden.

Als eerste stap bracht het ministerie van LNV in 2007 de Beleidsnota invasieve exoten uit. Centraal daarin stond het

Coördinerend Orgaan Invasieve Exoten (COIE), bestaande uit bedrijfsleven, kennisinstellingen, maatschappelijke

organisaties en terreinbeheerders. Het COIE zou risicoanalyses laten uitvoeren en daarover advies uitbrengen aan de

minister.

Kort na het uitbrengen van de nota, besloot het ministerie om geen COIE op te richten, maar een Team Invasieve

Exoten (TIE) bestaande een drietal ambtenaren. In plaats van een open discussie over het exotenbeleid, werd

gekozen voor een ambtelijke ‘black box’.

Het TIE heeft inmiddels tientallen risicoanalyses laten opstellen voor een veelvoud aan exoten. Maar slechts in een

enkel geval is advies uitgebracht en vervolgens heeft dit sporadisch geleid tot een beleidsstandpunt van de minister.

Kortom, de daadwerkelijke uitvoering van het beleid stokt, met als gevolg dat er maar enkele successen te melden

zijn.

Impuls uit Brussel

Brussel geeft nu een impuls aan de achterblijvende aanpak. Op 1 januari 2015 is de Verordening Uitheemse

Invasieve Soorten in werking getreden. Op grond daarvan gaat de Commissie een lijst opstellen met “voor de Unie

zorgwekkende” soorten. Deze soorten mogen dan in de hele Unie niet worden ingevoerd, gekweekt, verhandeld,

KNNV Deventer 25e jrg, nr. 3 2013- 11

gehouden of verspreid (sport 1 van de beleidsladder). Daarnaast moeten lidstaten maatregelen nemen om

populaties van deze soorten te verwijderen dan wel te beheersen (sport 2 en 3). Voor zijn grondgebied in Europa

mág Nederland een lijst met aan te pakken soorten opstellen, maar Nederland móet dat doen voor zijn overzeese

gebieden Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

Conclusies

Op basis van de EU-verordening zal Nederland hard aan de slag moeten. Als het gaat om exotische zoogdiersoorten

wordt een belangrijk gat gedicht als de zogeheten positieflijst (limitatieve lijst van te houden zoogdieren) volgens

planning op 1 januari 2015 in werking treedt. Op langere termijn zijn ook positieflijsten voor vogels en reptielen te

verwachten.

Voor andere diersoorten (amfibieën, insecten en dergelijke) is daar geen zicht op. Er zijn zelfs een aantal invasieve

exotische diersoorten die in de natuur uitgezet mogen worden!

Voor wat betreft planten is slechts de Grote waternavel als ‘verboden soort’ aangemerkt, wat tevens de enige

plantensoort is die niet mag worden verspreid. Opvallend is dat een gezondheidsbedreigende exoot als de tijgermug

veel minder adequaat wordt aangepakt dan bijvoorbeeld de Aziatische boktor. Het lijkt er sterk op dat de overheid

dreigende problemen met invasieve exoten pas stevig durft aan te pakken met een Europese stok achter de deur.

Wat dat betreft komt de Europese verordening geen moment te vroeg!

Wilfred Reinhold, voorzitter van het platform Stop invasieve exoten info@invasieve-exoten.nl

Jopie Duijnhouwer, biologische boer op de Bannink ten oosten van Deventer, schrijft altijd erg leuke columns over zijn

waarnemingen op het landgoed tijdens zijn werk. Hieronder kunt u meegenieten van zijn scherpe observaties.

Daarnaast zijn er ook allerlei biologische producten op de boerderij die hij samen met zijn vrouw Heleen runt, te

verkrijgen. http://www.tuinderijhaverkamp.nl/

Beste lezer(es),

De voorgaande jaren schreef ik al een paar keer over het verdwijnen van de kieviten van de Bannink. Dit jaar broedt

er waarschijnlijk nog één paartje, die een paar weken geleden toch nog een nest probeerden. Waarschijnlijk is hun

eerste legsel mislukt na de eerste maaibeurt van de weilanden.

Opvallend is dat een aantal kleine vogels langs de randen van en in de

velden het wel goed doen. Het meest opvallend is misschien wel de

geelgors (foto uit maart) die je nu overal hoort. Aan de achterkant van

de sla roepen twee mannetjes de hele dag naar elkaar en ook in de

tuin horen we ergens het karakteristieke geluid van de geelgors

(http://www.vogelgeluid.nl/geelgors).

Veel minder opvallend is de grasmus, die al jaren in een dode vlier

vlak bij de boerderij bivakkeert. Elk jaar kwam er wel weer een

paartje, tot de Bannink besloot de dode vlier op te ruimen (geen

gezicht, zo'n dode struik). Het mannetje heeft nu een eikje langs de

Rodijksweg verkozen als zangplek. Een beetje saaie vogel, maar hij zingt helder en melodieus en wisselt dat

moeiteloos af met een harde alarmkreet: "tsaar, tsaar". En maakt dan aansluitend weer een korte zangvlucht

(https://www.youtube.com/watch?v=FE6cTNzMD9Y).

Figuur 8 Geelgors (Foto: Jopie Duijnhouwer)

KNNV Deventer 25e jrg, nr. 3 2013- 12

Tot slot dan nog de gele kwikstaart, die vier jaar geleden neerstreek in

de sla en die sindsdien trouw terugkomt. Zodra je het land opstapt

beginnen ze alarm te slaan en gaan door met dat monotone geluid tot

je weer weggaat. Ze verstoppen het nest zo goed dat we tot dit jaar

nooit een nestje vonden. Frustrerend, want als je bezig bent probeer je

er alles aan te doen om het broedsel niet te verstoren. Tot dit jaar, want

nu heb ik al vijf nestjes gevonden: een speelnest, twee verstoorde

nestjes, één verlaten nestje met drie eitjes en één nest waar het

allemaal lijkt te gaan lukken. De nestjes zijn prachtig gemaakt met

wortels van klaver, wat veertjes, haren van de pony’s van de buren en

wat toefjes hazenvacht, die je ziet op plekken waar hazen gevochten

hebben. Hoe goed het nest verstopt zit zie je op foto 4 en 5: als je er

langs loopt zie een paar worteltjes onder het slablad uitsteken, til je het

blad dan op dan zie je het nestje met 6 eitjes.

Dan nog het vrouwtje van de gekraagde roodstaart die gisteren in het

zonnetje af en aan vloog met rozenkevers die massaal op het gazon

zaten. Het merelvrouwtje wist niet wat ze met die overdaad aan moest

en nam er zoveel in haar bek dat er steeds weer evenveel uitvielen als

er bij kwamen.

En de platte perziken staan in de bestellijst.

groet Jopie Duijnhouwer

Hieronder diverse krantenknipsels, door stadsecoloog ingezonden.

Figuur 9 Gele kwikstaart (Foto: Jopie Duijnhouwer)

Figuur 10 foto 4 en 5, nest gele kwikstaart (Foto: Jopie Duijnhouwer)

KNNV Deventer 25e jrg, nr. 3 2013- 13

KNNV Deventer 25e jrg, nr. 3 2013- 14

Van het bestuur

Deze keer wil ik even terugkijken op het afgelopen excursieseizoen. We hebben geheel in de stijl van Thijsse een groot aantal zeer interessante gebieden bezocht. Ook zijn we buiten de landsgrenzen gegaan. We hebben ons verdiept in stinzenplanten door de lezing van Klaske ten Grotenhuis en die van Gerard van Buiten, de hortulanus van de Botanische tuin in Utrecht. Beide lezingen sloten wonderwel op elkaar aan. Tijdens de excursie door de Botanische tuin konden we de geheimen van de stinzenplanten met eigen ogen aanschouwen. Alleen al het verhaal van de sneeuwklokjes intrigeerde mij. Zij ‘wandelen’ de hele tuin door. Oorzaak daarvan zijn de mierenbroodjes, die de zaden bij zich hebben. Door het eten van deze overheerlijke broodjes zorgen mieren voor verspreiding van sneeuwklokjes. Deze plant is niet de enige die over zaden met mierenbroodjes beschikt. Veel stinzenplanten hebben dit. Dan was er de Mandragora. Wel bekend van Harry Potter. Deze plant kun je niet zomaar uit de grond halen. In de middeleeuwen waren er voorschriften voor het opgraven van deze plant. Hield je je niet aan de voorschriften, dan bestond de kans dat je de schreeuw van de plant niet zou overleven. Niek Lelieveld heeft afgelopen seizoen een groot aantal mooie excursies georganiseerd van uiteenlopende aard, zoals de Thijssewandeling, de orchideeënexcursie naar Silberberg, de vlinderexcursie naar het Luttenbergerven enz. . Ik hoop dat hij dat vaker gaat doen. Aandacht voor natuur in de stad hebben we ook. Naar aanleiding van onze cursus ‘Natuurrijke tuinen’, georganiseerd door Marjolein Vermeij, zijn we langs deze tuinen vol natuur gefietst. Marjolein had een lange lijst met adressen, maar we bleven zo lang hangen in elke tuin dat de avond te kort was. Voor de tuin van Koos Anema hebben we een halve dag ingeruimd. Koos kan ons de hele dag wel vertellen over haar tuin en er is zoveel te zien. Dit waren maar een paar van de vele belevenissen op de excursies van het vorig seizoen. In de terugblik vindt u enkele verslagen. Ook nu ligt er weer een gevarieerd programma voor u. Er staan weer vele enthousiaste excursieleiders klaar, die u in de mooie gebieden in en rond onze afdeling willen rondleiden en willen vertellen van de wederwaardigheden van de natuur. De werkgroepen zijn weer volop bezig. Dus: ga er op uit! Van harte welkom bij (één van) onze werkgroepen en excursies en bij de lezing op 10 september! Hartelijke groeten, Nienke Dijkstra PS Ook bij TV- en Radio-Oost had men belangstelling voor onze natuurrijke tuinen. Zie: www.rtvoost.nl/nieuws/default.aspx?nid=219846

Verenigingsnieuws

PERSBERICHT

Symposium in teken van stedelijke vergroening De Heimans en Thijsse Stichting organiseert samen met IVN, KNNV en Thijsse’s hof een symposium over ‘de groene stad van de toekomst’. Op 29 augustus in het Gemeentemuseum Den Haag wordt dieper ingegaan op de rol en toekomst van natuur in de stad. Groene steden hebben de toekomst. Dat zag Jac P. Thijsse, grondlegger van de natuurbescherming in Nederland, al lang geleden. Als onderwijzer ging hij met zijn klas op excursie door stadsparken en langs de randen van de stad. Tegenwoordig wordt vergroening van steden steeds actueler. Klimaatverandering en toenemend verkeer vormen een groeiende uitdaging. De grote vraag is hoe we in de grote steden nog een aangenaam leefklimaat kunnen handhaven, en hoeveel ruimte we daar willen geven aan de natuur. En kan natuur helpen de stad een economische impuls te geven? Wat is de verantwoordelijkheid van gemeentebesturen en welke rol is weggelegd voor onszelf?

KNNV Deventer 25e jrg, nr. 3 2013- 15

Programma Symposium ‘De groene stad van de toekomst’- zaterdag 29 augustus 2015, Gemeentemuseum Den Haag (Stadhouderslaan 41, Den Haag) Dagvoorzitter: Natasja van den Berg 13.30 Frank Berendse – welkom 13.40 Marc van den Tweel – 150 jaar na de geboorte van Jac. P. Thijsse De toekomst van de groene stad 14.00 Hiltrud Pötz – De toekomst van de stad is groen 14.30 Remco Daalder – De ecologie van de stad als economische factor 15.00 Koffie en thee in de Tuinzaal 15.30 Redmond O’Hanlon – Jac. P. Thijsse and Dutch nature in the city 16.00 Paneldiscussie met Joris Wijsmuller (wethouder stadsontwikkeling en duurzaamheid, Den Haag), Barbara Rijpkema (stadsbioloog Utrecht) en Hiltrud Pötz (stadsontwerpster) 16.45 Uitreiking Heimans en Thijsse Prijs door Frank Berendse 17.00 Receptie in aangrenzend restaurant Gember Meld je aan! Voorafgaand aan het symposium kun je in het Gemeentemuseum Den Haag de tentoonstelling ‘Holland op z’n mooist’ bezoeken. Deze tentoonstelling laat de opkomst van de Haagse School zien. Schilders als Weissenbruch, Gabriëls, Mauve wisten het Nederlandse landschap van begin 1900 vast te leggen met weiden, koeien, water en molens. Dit viel samen met de toenemende waardering van natuur in eigen land waaraan deze tentoonstelling ook aandacht geeft. Deelname aan het symposium kost €10,- (voor studenten €5,-). Meld je snel aan, want het aantal plaatsen is beperkt. Je kunt je aanmelden op www.heimansenthijssestichting.nl

KNNV Deventer 25e jrg, nr. 3 2013- 16

KNNV Deventer 25e jrg, nr. 3 2013- 17

Colofon Contributie voor het nieuwe verenigingsjaar 2015: De contributie voor 2015 is € 29,50 voor een gewoon lid. Een huisgenootlid betaalt € 13,25. Voor vragen kunt u bellen of mailen met Niek Lelieveld, penningmeester KNNV afdeling Deventer 0570-629211 of penningmeester@deventer.knnv.nl. NL62 TRIO 0786 7104 38 ten name van KNNV-afdeling Deventer.

Nieuwe leden ontvangen een welkomstgeschenk en kunnen daarbij kiezen uit de volgende boeken: - Zakgids Vogels van Nederland (twv. €12,95): De ideale vogelgids voor wandelingen en excursies. Past in iedere binnenzak. - Bevers (twv. €19,95): Vertelt het verhaal van deze indrukkenwekkende landschapsarchitecten. - Expeditie Wildernis (twv. €19,95): Bestaat wildernis nog in Nederland en waar is deze dan te vinden? Bram van de Klundert ging op zoek en verbleef in de twaalf wildste Nederlandse natuurgebieden. Voordelen van het KNNV lidmaatschap - samen de natuur beleven en ontdekken - 10% korting op alle boeken van de KNNV Uitgeverij. Bij bestelling bij Klaske ten Grotenhuis via ktengrotenhuis@kpnmail.nl nog meer korting. - ontvang 4x per jaar het ledenmagazine Natura - ga mee met de reizen en kampen die de KNNV organiseert in binnen- en buitenland. Sluitingsdatum voor kopij: Quadrifolia nummer 4 van 2015 zal eind september/ begin oktober verschijnen. Kopij graag inleveren vóór dinsdag 1 september 2015 bij Nienke Dijkstra, Wiebengapad 5, 7425 AR Deventer of dijkstra_nienke@hotmail.com

KNNV in vogelvlucht

KNNV in Vogelvlucht Zondag 19 juli 2015, 10.00 uur. Excursie Beekbergerwoud, door Dick Steenstra en Henny Wassens, start

Parkeerplaats aan de Woudweg 7381BA

Zaterdag 8 augustus 2015, 9-12 uur. Sporenexcursie Ossenwaard, Jeroen Kloppenburg, We verzamelen om 9:00 bij de zendmast naast de spoorlijn

Zondag 16 augustus 2015, 10 uur. Excursie naar de Lemelerberg, Bien en Hein Hage, verzamelen bij de begraafplaats aan de Raalterweg.

Donderdag 20 augustus 2015, 14.00 uur tot ca. 15.30 uur. Heide-excursie Wechelerveld, Henny Wassens en Nienke Dijkstra, Wechelerveld aan de kant van de Raalterweg. Er is daar parkeergelegenheid

Zondag 06 september 2015, 10.00 uur. Excursie Bakenberg en Het Leesten, Harry Weimer, Halve dag excursie naar Boswachtrij Ugchelen.

Donderdag 10 september 2015, 20.00 uur. Lezing: Natuur in je eigen omgeving. Dr Hein van Bohemen. Lokatie Natuur- en milieu-educatiefcentrum De Ulebelt, Maatmansweg 3, Deventer

Zondag 13 september 2015, 9.00 uur. Excursie De tichelgaten bij Windesheim, Mike Hirschler, Verzamelen bij de Scheg (ingang IJsbaan) om 9 uur

Donderdag 24 september 2015, 14.00 uur tot ca. 15.30 uur. Bruggenbos. Bien en Hein Hage Plaats: op de parkeerplek ca. 20 m bij de ingang van het Bruggenbos. De ingang van het Bruggenbos ligt aan de Blikkenweg.

Samenstelling Nienke Dijkstra Layout en beeldmateriaal (tenzij anders vermeld) Gerrit Hendriksen De eventuele kaartjes met routbeschrijvingen zijn klikbaar