UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I MJEKËSISË

PROGRAMI: INFERMIERI

PUNIM DIPLOME

PREVALENCA E KANCERIT TË MUSHKËRIVE NË

KOMUNËN E GJAKOVËS

Mentori Kandidati:

Prof.Ass.Dr. Antigona Ukëhaxhaj Shkëmbim Sylmetaj.

Gjakovë, 2020

2

UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I MJEKËSISË

PROGRAMI: INFERMIERI

PUNIM DIPLOME

PREVALENCA E KANCERIT TË MUSHKËRIVE NË

KOMUNËN E GJAKOVËS

Mentori Kandidati:

Prof.Ass.Dr. Antigona Ukëhaxhaj Shkëmbim Sylmetaj.

Gjakovë, 2020

3

Punimi është realizuar në Universitetin Publik të Gjakovës ¨Fehmi Agani¨ në bashkëpunim me

Spitalin Rajonal të Gjakovës, Departamenti i Pulmologjisë .

Mentori: Prof. Ass. Dr. Antigona Ukëhaxhaj

Punimi përfshinë: 9 figura , 4 tabela dhe 3 grafikone

4

Betimi i INFERMIERIT!

Betohem solemnisht përpara Zotit dhe në prani te kësaj Asambleje qe ta kaloj gjithë jetën time

në pastërti morale dhe ta ushtroj profesionin tim me ndershmëri.

Do të shmangëm nga gjithçka dëmtuese dhe joshëse, si dhe nuk do të mbaj dhe nuk do të jap

kurrë me dijeninë time asnjë medikament dëmprurës.

Zotohem se do të bëje gjithçka që varet prej meje për të mbajtur e ngritur nivelin tim profesional

dhe do të mbaj në fshehtësi gjithcka personale apo familjare qe me është besuar mua gjatë

ushtrimit të detyrës, ku jam thirrur të shërbej.

Do të bashkëpunoj me besnikëri me mjekun dhe do t'i kushtohem plotësisht mirëqenies se atyre

që kanë nevoje për përkujdesjet e mia.

Nëse shkel betimin jam gati të dal përpara gjyqit dhe të gjykohem penalisht si çdo i pandehur.

Betohem për detyrën që po me ngarkohet.

5

Deklarata e origjinalitetit

Une Shkëmbim Sylmetaj me nr.ID:160306085 student ne Universitetin e Gjakovës “Fehmi

Agani”, Fakulteti i Mjekësisë, Drejtimi: Infermieri deklaroj se kjo Temë e Diplomës me titullin

“Prevalenca e Kancerit te Mushkërive në Komunën e Gjakovës” është punimi im origjinal, të

njëjtën nuk e kam kopjuar nga asnjë punim i studenteve tjerë ose nga ndonjë burim tjetër.

E gjithë literatura dhe burimet që kemi shfrytëzuar gjatë punimit janë të listuara në referenca dhe

plotësisht të cituara më poshtë.

6

Faleminderim dhe mirënjohje

Sot, pas finalizimit të studimeve , dua të shpreh mirënjohjen time dhe një falenderim të veçantë

për disa prej shumë personave që ndihmuan në realizimin e këtyre studimeve.

Fillimisht faleminderim dhe mirënjohje për familjën time, për mbeshtetjën e pakushtëzuar për

fillimin dhe realizimin e këtij rrugëtimi jetësor .

Një falenderim të veçantë për Prof.Ass.Dr.Antigona Ukëhaxhaj për edukimin, ndihmën dhe

mbështetjen e çmuar që më ofroi përgjatë gjithë studimeve .

Falenderoj stafin mjekësor të repartit të Pulmologjisë në spitalin “Isa Grezda” në Gjakovë për

ndihmën e grumbullimit të të dhënave të protokoleve për statistika.

Faleminderit të gjithëve !

7

Përmbajtja:

Abstrakti.......................................................................................................................................10

1.Hyrje...........................................................................................................................................11

1.1.Anatomia e mushkërive….......................................................................................................12

1.2.Kanceri i Mushkërive...............................................................................................................14

1.3. Llojet e kancerit të mushkërive...............................................................................................15

1.4. Karcinoma e mushkërive me qeliza të vogla.........................................................................16

1.5.Adenokarcinoma e mushkërive................................................................................................17

1.6. Kanceri i mushkërive skuamoze.............................................................................................18

1.7.Karcinoma e mushkërive me qeliza jo të vogla.......................................................................19

1.8.Etiologjia..................................................................................................................................20

1.9.Patogjeneza..............................................................................................................................20

1.10.Modelet metastatike të kancerit të mushkërive......................................................................21

1.11.Stadet e kancerit të mushkërive.............................................................................................22

1.12.Simptomet e kancerit të mushkërive......................................................................................23

1.12.1 Simptomat metastatike të kancerit të mushkërive..............................................................24

1.13. Diagnoza diferenciale e kancerit të mushkërive...................................................................24

1.14. Prognoza e kancerit të mushkërive.......................................................................................25

1.15.Faktorët që ndikojnë në shfaqjen e kancerit të mushkërive...................................................27

1.16.Diagnostikimi i kancerit të mushkërive................................................................................28

1.16.1 Bronkoskopia dhe biopsia.................................................................................................30

8

1.16.2 Torakoskopia......................................................................................................................30

1.16.3 Mediastinoskopia................................................................................................................31

1.16.4 Biopsia e gjilpëres perkutane..............................................................................................32

1.17. Komplikimet e kancerit të mushkërive.................................................................................32

1.18.Trajtimi i kancerit të mushkërive...........................................................................................34

1.19.Preventiva e kancerit të mushkërive......................................................................................37

1.20.Kujdesi infermieror tek pacientët me kancer të mushkërive.................................................38

2.Qellimi dhe objektivat..............................................................................................................39

3.Materiali dhe metodologjia. ....................................................................................................39

4.Rezultatet..................................................................................................................................40

5.Diskutimet.................................................................................................................................44

6.Perfundimet...............................................................................................................................45

7.Rekomandimet..........................................................................................................................46

Rezyme..........................................................................................................................................47

Summary………………………………………………………………………………................48

8.Referencat...................................................................................................................................49

CV e kandidatit..............................................................................................................................51

9

Lista e shkurtesave

LC-Lung cancer (Kanceri i mushkërive)

SCLC-Small cell lung cancer (Kanceri i qelizave të vogla mushkërore)

NSCLC-Non small cell lung cancer (Kanceri i qelizave jo të vogla mushkërore)

ADN-Acidi dezoksiribonukleik

X-Ray-Rrezet X

SIADH- Sindromi i Hormonit Anti-Diuretik

CT-Tomografi e kompjuterizuar

Lista e figurave

Fig.1-Anatomia e Mushkërive

Fig.2-Kanceri në mushkëri

Fig.3-Llojet e kancerit të mushkërive

Fig.4-Small cell carcinoma

Fig.5-Adenorkarcinoma

Fig.6-Kanceri i mushkërive skuamoze

Fig.7-Large cell carcinoma

Fig.8-Faktorët e rrezikut për kancer të mushkërive

Fig.9-Masat parandaluese të kancerit të mushkërive

Lista e tabelave dhe grafikoneve

Ky punim përmban 4 tabela dhe 3 grafikone

10

Abstrakti

Kanceri i mushkërive është një lloj kanceri që fillon në mushkëri. Mushkëritë janë dy organe

sfungjerë në gjoksin tonë që marrin oksigjen kur thithim ajër dhe lëshojnë dioksid karboni kur

nxjerrim frymën. Kanceri i mushkërive merr më shumë jetë çdo vit sesa kanceri i zorrës së

trashë, prostatës, vezoreve dhe kanceri i gjirit së bashku.

Qëllimi i këtij punimi të diplomës është njohja me Kancerin e Mushkërive, patogjenezen,

paraqitjen klinike, mjekimin, incidencen dhe prevalencen e kancerit të mushkërive në komunën e

Gjakovës në periudhën 8 mujore nga muaji Janar deri në muajin Gusht të vitit 2018.

Materiali de metodologjia e punimit:Për realizimin e këtij punimi është përdorur metoda e

studimit retrospektiv. Ky punim bazohet në të dhënat e marrura nga regjistrat e në Spitalin e

Rajonal të Gjakovës. Poashtu , janë analizuar grupmoshat e ndryshme dhe janë ndarë sipas

gjinisë të cilët janë trajtuar në Spital.

Rezultatet:Pacientët me kancer të mushkërive në spitalin regjional “Isa Grezda” në Gjakovë,

klinika e Pulmologjisë, në bazë të 8 mujorit Janar-Gusht 2018 gjithësej kanë qenë 24 pacient.

Gjinia më e prekur me kancer të mushkërive në këtë periudhë , ishte gjinia mashkullore me 20

pacientë,kurse gjinia femrore me 4 paciente. Grup mosha më e sulmuar nga kanceri i mushkërive

ishte mbi moshen 65 vjeçare .Gjithashtu duhet theksuar se popullata që jeton në vendbanime

urbane është më e sulmuar se popullata që jetojnë në vendbanime rurale . Prevalenca e

pacientëve me kancer të mushkërive për vitin 2018 (Janar-Gusht) rezulton me 0.25 në 1000

banorë .

Fjalët kyçe: Kanceri i mushkërive, prevalenca, banorë, pulmologjia . trajtimi

11

1. Hyrje

Kanceri i mushkërive është një lloj kanceri që fillon në mushkëri. Mushkëritë janë dy organe

sfungjerë në gjoksin tonë që marrin oksigjen kur thithim ajër dhe lëshojnë dioksid karboni kur

nxjerrim frymën.

Personat që pinë duhan kanë rrezikun më të madh të kancerit të mushkërive, megjithëse kanceri

i mushkërive mund të ndodhë edhe te njerëzit që nuk kanë pirë duhan kurrë. Rreziku i kancerit të

mushkërive rritet me gjatësinë e kohës dhe numrin e cigareve që keni pirë duhan. Nëse braktisni

duhanin, edhe pas pirjes së duhanit për shumë vite, mund të zvogëloni ndjeshëm shanset tuaja

për të zhvilluar kancer në mushkëri.

Kanceri i mushkërive zakonisht nuk shkakton shenja dhe simptoma në fazat e hershme të tij.

Shenjat dhe simptomat e kancerit të mushkërive zakonisht ndodhin vetëm kur sëmundja është e

avancuar.

Faktorët e rrezikut për kancerin e mushkërive janë:

• Pirja e duhanit

• Ekspozimi ndaj tymit të duhanit

• Ekspozimi ndaj gazit radon

• Ekspozimi ndaj asbestit dhe kancerogjenëve të tjerë

• Historia familjare e kancerit të mushkërive 1

1 Mayo Clinic Healthy Living (Pulmology Hospital) , United States, August 13, 2019

12

1.1Anatomia e Mushkërive

Janë organe voluminoze të vendosura në kavitetin torakal anash zemrës dhe vazove të mëdha të

gjakut që hyjnë dhe dalin prej saj.

Cdo mushkëri ka një bazë që mbështetet në diafragmë dhe një kulm që shtrihet në mënyrë të

shkëlqyeshme në një pikë afërsisht 2.5 cm superiore ndaj klavikulës. Ato gjithashtu kanë një

sipërfaqe mediale dhe me tre kufij - anterior, poster dhe inferior. Mushkëritë marrin bronkun,

enët e gjakut, enët limfatike dhe nervat përmes një çare në sipërfaqen mediastinale të quajtur

helium, dhe strukturat që hyjnë në helium përbëjnë rrënjën e mushkërive.

Mushkëria e djathtë është më e madhe dhe peshon më shumë se mushkëria e majtë. Meqenëse

zemra ngjitet në të majtë, mushkëria e majtë është më e vogël se e djathta dhe ka një gjurmë të

quajtur përshtypja kardiake për të akomoduar zemrën. Ky indentacion formon pjesët inferior dhe

anteriorë të lobit superior në një proces të hollë të ngjashëm me gjuhën, të quajtur gjuhësor

2

2 Rogers Kara, Encyclopedia Britanica , December 22 2019

13

Nëpërmjet dy fisurave obilike dhe horizontale, mushkëria e djathtë ndahet në tri lobe: lobi i

sipërm, i mesit dhe i poshtëm. Ndërsa mushkëria e majtë përbëhet nga lobi i sipërm dhe i

poshtëm të ndara ndërmjet tyre nga fisura obilike. Bronket të cilat e bëjnë përcjelljen e ajrit

përfundojnë në degëzime me të vogla që quhen ndryshe alveole, ose që ndryshe quhen edhe

qeset e mushkërive ku këtu bëhet shkëmbimi i gazrave. Sistemi i tërësishëm i frymëmarrjes

ndryshe mund të quhet edhe sistemi bronkial.

Në mushkërinë e djathtë kemi tri lobe: lobi i sipërm, lobi i mesit, dhe lobi i poshtëm. Ku në këtë

rast mushkëria e majtë përbëhet nga lobi i sipërm dhe nga lobi i poshtëm. Volumi i ajrit që

gjendët në mushkëri ndryshon gjatë frymëkëmbimit, këto ndryshime mund të ndahen me anë të

spirometrit. Ajri lëvizë prej muskujve ndërmjet brinjëve dhe muskulit të diafragmës. Mushkëritë

janë të mbështjellura me mbështjellës shumë të hollë e cila quhet pleura . 3

3 Uchechukwu Chukwuemeka, Kim Jackson, Rachael Lowe, Laura Ritchie, Evan Thomas

PHYSIOPEDIA Journal

14

1.2.Kanceri i mushkërive

Kanceri i mushkërive, si të gjithë kanceret, rezulton nga një anomali në njësinë themelore të

jetës, në qelizë. Normalisht, trupi mban një sistem të kontrolleve dhe ekuilibrave në rritjen e

qelizave në mënyrë që qelizat të ndahen për të prodhuar qeliza të reja vetëm kur nevojiten qeliza

të reja. Prishja e këtij sistemi të kontrolleve dhe ekuilibrave në rritjen e qelizave rezulton në një

ndarje të pakontrolluar dhe përhapje të qelizave që përfundimisht formojnë një masë të njohur si

një tumor.

4

4 https://www.google.com/search?q=kanceri+i+mushkerive+wikipedia&rlz=1C1CHBD_enAL845AL845&sxsrf=ALe

Kk02xVaaDMuVhs2UAY-

B5xOHGg7GNrg:1583014828596&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwihiqHk5ffnAhVnRhUIHQvlDb

kQ_AUoAXoECAwQAw&biw=1366&bih=608#imgrc=Hq2OM5RZBNgBHM&imgdii=vsHIsjmumYTXWM

15

Tumoret mund të jenë beninje ose malinje; kur flasim për "kancer", ne i referohemi tumoreve

malinje. Profesionistët mjekësorë zakonisht mund të heqin tumoret beninje, dhe këta tumorë nuk

përhapen në pjesët e tjera të trupit.

Tumoret malinje, nga ana tjetër, shpesh rriten në mënyrë agresive në vend ku fillojnë, por qelizat

e tumorit gjithashtu mund të hyjnë në sistemin e qarkullimit të gjakut ose limfatik dhe më pas të

përhapen në vendet e tjera të trupit. Ky proces i përhapjes quhet metastazë; zonat e rritjes së

tumorit në këto vende të largëta quhen metastaza. Meqenëse kanceri i mushkërive ka tendencë të

përhapet ose metastazohet shumë herët pasi të formohet, është një kancer shumë i rrezikshëm për

jetën dhe një nga kanceret më të vështira për t’u trajtuar. Kanceri i mushkërive mund të përhapet

në çdo organ në trup, vende të caktuara - veçanërisht gjëndrat mbiveshkore, mëlçinë, trurin dhe

kockat - janë vendet më të zakonshme për metastazat e kancerit të mushkërive.5

1.3.Llojet e kancerit të mushkërive

Kanceri i mushkërive është një grup sëmundjesh i përcaktuar nga lloji i indeve të mushkërive që

kanë origjinën qelizat anormale. Ky njihet si "histologjia" e qelizave. Ekzistojnë 2 lloje kryesore

të kancerit të mushkërive. Të kuptuarit e dallimeve midis secilit lloj është thelbësore për

vendimet e trajtimit dhe rezultatet.Për të përcaktuar një plan trajtimi, duhet të dini se çfarë lloji të

kancerit të mushkërive keni. Kjo zakonisht përcaktohet duke pasur një biopsi.6

5 Melissa Conrad Stöppler MD , Jay W. Mark MD , MEDICINENET 6 Lung Cancer Foundation of America, lcfamerica.org , March 20, 2007

16

1.4. Karcinoma e mushkërive me qeliza të vogla (SCLC)

Kanceri i mushkërive në qelizat e vogla është një nga dy llojet kryesore të kancerit të

mushkërive. Ai ndryshon nga lloji tjetër i madh i kancerit të mushkërive, kanceri jo i vogël i

mushkërive qelizore (NSCLC), në një numër mënyrash, përfshirë këtu ku fillon kanceri,

mënyrën se si qelizat shfaqen nën mikroskop dhe mënyra se si përparon kanceri.

Qelizat e vogla të kancerit të mushkërive qelizë duken të sheshta dhe më të vogla se qelizat e

shëndetshme normale. Ndonjëherë quhet edhe karcinoma e qelizave të vogla ose kanceri i

qelizave të tërshërës. Kanceri i mushkërive të vogla qelizore zakonisht fillon në bronke, rrugët

kryesore ajrore në qendër të gjoksit që çojnë në mushkëri, megjithëse rreth 5% të kohës ajo

gjendet në periferi të mushkërive. Kanceri i mushkërive në qelizat e vogla është një lloj tumori

neuroendokrin. Eshtë një kancer shumë agresiv që rritet dhe përhapet me shpejtësi.7

7 Oser M, Niederst M, Sequist L, Engelman J, U.S. National Library of Medicine , June 6, 2019 https://lungevity.org/for-patients-caregivers/lung-cancer-101/types-of-lung-cancer/small-cell-lung-cancer

17

1.5.Adenokarcinoma e mushkërive

Adenokarcinoma e mushkërive është një nëntip i kancerit të mushkërive jo të vogla (NSCLC).

Adenokarcinoma e mushkërive kategorizohet si e tillë nga mënyra se si qelizat kancerogjene

duken nën mikroskop. Adenokarcinoma e mushkërive fillon në qelizat gjëndra, të cilat sekretojnë

substanca të tilla si mukozën, dhe ka tendencë të zhvillohet në rrugët e vogla ajrore, siç janë

alveolet. Adenokarcinoma e mushkërive zakonisht ndodhet më shumë përgjatë skajeve të

jashtme të mushkërive. Adenokarcinoma e mushkërive ka tendencë të rritet më ngadalë se

kanceret e tjera të mushkërive. Adenokarcinoma e mushkërive përbën 40% të të gjithë kancereve

të mushkërive. Gjendet më shpesh tek gratë. Të rinjtë (nga 20-46 vjeç) që kanë kancer të

mushkërive kanë më shumë të ngjarë të kenë adenokarcinoma të mushkërive sesa kanceret e

mushkërive të tjera. Shumica e kancereve të mushkërive te njerëzit që kurrë nuk kanë pirë duhan

janë adenokarcinoma.7

18

1.6.Kanceri i mushkërive skuamoze

Kanceri squamous i mushkërive qelizë, ose karcinoma qelizore skuamoze e mushkërive, është

një lloj i kancerit të mushkërive qelizore jo të vogël (NSCLC). Kanceri squamous i mushkërive

qelizore kategorizohet si i tillë nga mënyra se si qelizat duken nën një mikroskop. Kanceri i

mushkërive skuamoze fillon në qelizat squamous - qeliza të holla dhe të sheshta që duken si

peshore peshku kur shihen nën një mikroskop. Ata rreshtojnë pjesën e brendshme të rrugëve të

frymëmarrjes në mushkëri. Kanceri skuamoz i mushkërive qelizore quhet edhe karcinoma e

epidermës. Tumoret e mushkërive skuamoze të qelizave zakonisht ndodhin në pjesën qendrore të

mushkërive ose në një nga rrugët e frymëmarrjes kryesore (bronk i majtë ose i djathtë). Nëse

tumori rritet në një madhësi të madhe, skanimi me rreze X ose tomografia e llogaritur (CT ose

CAT) mund të zbulojë një zgavër në mushkëri. Një zgavër është një hapësirë e mbushur me gaz

ose me lëng brenda një mase tumori ose nyje dhe është një shenjë klasike e kancerit të

mushkërive qelizore. Kanceri i mushkërive skuamoze mund të përhapet në vende të shumta,

përfshirë trurin, shpinë dhe kockat e tjera, gjëndrat mbiveshkore dhe mëlçinë. Faktorë të tjerë të

rrezikut për kancerin e mushkërive me qeliza skuamoze përfshijnë moshën, historinë e familjes

dhe ekspozimin ndaj tymit të dorës së dytë, pluhurit mineral dhe metal, asbest ose radon.

19

1.7. Karcinoma e mushkërive me qeliza jo të vogla

Në të kaluarën, rreth 10% e të gjithë kancereve të mushkërive klasifikoheshin si qelizë e madhe.

Sidoqoftë, pasi kanë hyrë në përdorim mënyra më të sakta për diagnostikimin e kancerit të

mushkërive, kjo përqindje po bie në ndoshta deri në 2%. Shumë kancere të mushkërive që do të

konsideroheshin qeliza të mëdha në të kaluarën, tani po identifikohen si adenokarcinoma e

mushkërive ose kancer i qelizave skuamoze të mushkërive.

Ky lloj i kancerit të mushkërive mund të gjendet kudo në mushkëri, megjithëse ai gjendet më

shpesh në periferi. Shumica e kancereve të mëdha të mushkërive qelizore diagnostikohen te

burrat. 7

20

1.8. Etiologjia

Pirja e duhanit është shkaku kryesor i kancerit të mushkërive dhe rreth 90% e rasteve janë për

shkak të kësaj.

Rreziku i kancerit të mushkërive rritet me numrin e cigareve të tymosura, numrin e viteve të

pirjes së duhanit, moshën e hershme të pirjes së duhanit, sasinë e përmbajtjes së tarinës dhe

nikotinës dhe përdorimin e duhanit të petëzuar dhe cigareve jo të filtruara

Pirja e duhanit pasiv është gjithashtu një faktor rreziku. Rreziku për zhvillimin e kancerit të

mushkërive rritet me 20-30% kur jetoni me një duhanpirës krahasuar me të jetuarit me një

duhanpirës jo të mire.

Faktorë të tjerë të rrezikut mund të jenë ndotja e ajrit, gazi i radonit, azbesti, dhe ekspozimi i

nikelit dhe kromit.8

1.9.Patogjeneza

Funksioni kryesor i mushkërive është shkëmbimi i frymëmarrjes. Ajri i thithur dhe substancat

potencialisht të rrezikshme u drejtohen alveoleve përmes një rrjeti bronkesh dhe bronkiolesh.

Qelizat burimore themelore të bronkit janë qeliza bazale, për të cilat besohet se sjellin

diferencimin e qelizave ciliated, mukoze dhe neuroendokrine.

Kanceri i mushkërive mund të lindë nga të gjitha këto qeliza të diferencuara dhe të

padiferencuara, qoftë nga pjesa qendrore (kanceri i mushkërive të qelizave të vogla dhe

karcinoma e qelizave skuamoze) ose nga ndarja e rrugëve të frymëmarrjes periferike

(adenokarcinoma).

Ndërveprimi midis kancerogjenëve thithës dhe epitelit të rrugëve të sipërme dhe të poshtme të

rrugëve të frymëmarrjes çon në formimin e aduktorëve të ADN-së: copa të ADN-së, të lidhura në

mënyrë kovalente me një kimikatë që shkakton kancer.

8George R. Simon MD Professor of Medicine and Oncology MD Anderson Cancer CenterHouston, Texas Odd Terje Brustugun MD Oncologist ,Oslo University Hospital, Norway

21

Nëse aduktorët e ADN-së vazhdojnë ose janë keqpjekur, ato rezultojnë në një mutacion dhe

mund të shkaktojnë ndryshime gjenomike. Këto janë ngjarje kyçe në patogjenezën e kancerit të

mushkërive, veçanërisht nëse ato ndodhin në onkogjenet kritike dhe gjenet e shtypësve të

tumorit.

Patogjeneza e kancerit të mushkërive ndikohet gjithashtu nga një komponent gjenetik: ai lidhet

me ndjeshmërinë e hostit ndaj kancerit të mushkërive, me ose pa ekspozim ndaj kancerogjenëve.

Shtimi i pirjes së duhanit në këtë trashëgimi gjenetike shoqërohet me një rrezik të rritur të

trefishtë të kancerit të mushkërive.9

1.10. Modelet metastatike të kancerit të mushkërive

Nëse nuk mjekohet, kanceri i mushkërive, pothuajse pa përjashtim, do të çojë në metastaza për

shkak të pushtimit të limfave ose enëve të gjakut.Përhapja limfogjenike është rruga kryesore më

e zakonshme.

Tumoret në lobin e poshtëm zakonisht kullojnë përmes mediastinumit të poshtëm në nyjet

limfatike subkarinale.Tumoret në lobin e sipërm të djathtë zakonisht kullojnë në mediastinumin e

sipërm.

Tumoret në lobin e sipërm të majtë zakonisht kullojnë në mediastinum anterior, si dhe në

mediastinum të sipërm në 1/3 të rasteve.Kullimi limfatik retrograde në pleurë mund të ndodhë,

veçanërisht nga tumoret periferike.Përhapja hematogjene në organe të tjera gjithashtu ndodh

shpesh.

9 The European Society for Medical Oncology , www.esmo.org , 19 April 2019

https://oncologypro.esmo.org/education-library/essentials-for-clinicians/thoracic-tumours/pathogenesis-of-lung-cancer

22

Lokalizimet më të zakonshme janë:

• lobi tjetër i mushkërive

• skelet

• mëlçi

• gjendrat e adrenalines

• tru

Tumori parësor mund të përhapet gjithashtu me pushtim të drejtpërdrejtë të organeve fqinje, të

tilla si pleurë mediastinal, diafragma, muri i gjoksit ose rruazat.8

1.11.Stadimi i kancerit të mushkërive

Fazat e kancerit tregojnë se deri ku është përhapur kanceri dhe ndihmojnë në trajtimin udhëzues.

Mundësia e një trajtimi të suksesshëm ose kurativ është shumë më e lartë kur kanceri i

mushkërive diagnostikohet dhe trajtohet në fazat e hershme, përpara se të përhapet. Për shkak se

kanceri i mushkërive nuk shkakton simptoma të dukshme në fazat e hershme, diagnoza shpesh

vjen pasi ajo është përhapur.

Kanceri i mushkërive jo të vogla qelizore ka katër faza kryesore:

• Faza 1: Kanceri gjendet në mushkëri, por nuk është përhapur jashtë mushkërive.

• Faza 2: Kanceri gjendet në mushkëri dhe nyjet limfatike aty pranë.

• Faza 3: Kanceri është në mushkëri dhe nyjet limfatike në mes të gjoksit.

• Faza 3A: Kanceri gjendet në nyjet limfatike, por vetëm në të njëjtën anë të gjoksit, ku

kanceri fillimisht filloi të rritet.

• Faza 3B: Kanceri është përhapur në nyjet limfatike në anën e kundërt të gjoksit ose në

nyjet limfatike sipër kolumbonit.

• Faza 4: Kanceri është përhapur në të dy mushkëritë, në zonën përreth mushkërive, ose në

organet e largëta.

Kanceri i mushkërive me qeliza të vogla (SCLC) ka dy faza kryesore. Në fazën e kufizuar,

kanceri gjendet në vetëm një mushkëri ose nyjet limfatike të afërta në të njëjtën anë të gjoksit.10

10Medically Christina Chun, Ann Pietrangelo, MPH May 14, 2019 https://www.healthline.com/health/lung-cancer#stages,

23

12.Simptomet e kancerit të mushkërive

Simptomat e hershme të kancerit të mushkërive mund të jenë një kollë e lehtë ose gulçim,

varësisht se në cilën pjesë të mushkërive preket. Ndërsa kanceri zhvillohet, këto simptoma mund

të bëhen më të rënda ose intensive. Si shumë lloje të tjera të kancerit, kanceri i mushkërive

gjithashtu mund të shkaktojë simptoma sistemike, si humbjen e oreksit ose lodhjen e

përgjithshme.

Shumica e kancereve të mushkërive nuk shkaktojnë simptoma derisa sëmundja të përparojë,

pjesërisht sepse mushkëritë kanë pak mbaresa nervore. Kur kanceri i mushkërive shkakton

shenja në fazat e hershme të tij, ato mund të ndryshojnë nga personi në person por zakonisht

përfshijnë:

• Një kollë e re që është e vazhdueshme ose përkeqësohet, ose një ndryshim në një kollë

kronike ekzistuese

• Kollë që prodhon gjak

• Dhimbje në gjoks, shpinë ose shpatulla që përkeqësohet gjatë kollitjes, qeshjes ose

frymëmarrjes së thellë

• Gulçim që shfaqet papritmas dhe shfaqet gjatë aktiviteteve të përditshme

• Humbje e pashpjegueshme e peshës

• Ndjenjën se jeni lodhur apo dobët

• Humbja e oreksit

• Infeksione të mushkërive siç janë bronkiti ose pneumonia që nuk do të largohen

• Mprehtësi .

Simptomat më pak të zakonshme të kancerit të mushkërive mund të përfshijnë:

• Ënjtje në fytyrë ose qafë

• Vështirësi në gëlltitje ose dhimbje gjatë gëlltitjes

• Ndryshimet në pamjen e gishtërinjve, të quajtur klubim të gishtërinjve

24

1.12.1 Simptomat metastatike të kancerit të mushkërive

Simptomat metastatike të kancerit të mushkërive varen nga pjesa e trupit në të cilën është

përhapur kanceri, si dhe nga madhësia dhe vendndodhja. Ndonjëherë, sëmundja metastatike

mund të mos shkaktojë simptoma, megjithëse rreth 30 përqind deri 40 përqind e njerëzve me

kancer të mushkërive do të kenë simptoma të metastazës.

Nëse kanceri është përhapur në kocka, mund të shkaktojë dhimbje në kocka, shpesh në rruaza

ose brinjë. Simptoma të tjera përfshijnë fraktura, konstipacion ose ulje të gatishmërisë për shkak

të niveleve të larta të kalciumit. Nëse mëlçia është e prekur, simptomat mund të përfshijnë nauze,

lodhje ekstreme, rritje të zgjebes së barkut, ënjtje të këmbëve dhe duarve për shkak të

grumbullimit të lëngjeve, dhe zverdhje ose kruarje të lëkurës. Nëse preket ose truri ose palca

kurrizore, simptomat mund të përfshijnë dhimbje koke, vizion të paqartë ose të dyfishtë,

vështirësi në të folur .11

1.13.Diagnostifikime diferenciale të kancerit të mushkërive

Simptomat e kancerit të mushkërive shpesh janë të pakta dhe të paqarta, aq sa mund të merren

parasysh një seri diagnozash diferenciale përpara se të bëhet diagnoza e kancerit të mushkërive.

Një infiltrate në X-ray ose CT, mund të jetë për shkak të një larmie kushtesh.

Diagnostifikimet diferenciale më të zakonshme janë:

• infeksione, përfshirë tuberkulozin

• sarkoidosis

• infeksione fungale të mushkërive

• abscese

• infarkti i mushkërive

• fibrozë

• tumoreve beninje (hamartoma)

• sëmundje të tjera parësore malinje në mediastinum, për shembull limfoma ose timoma

11 Cancer Treatment Centers of America , https://www.cancercenter.com/cancer-types/lung-cancer/symptoms,

25

Mosha e pacientit dhe statusi i pirjes së duhanit do të sigurojë një fakt nëse kanceri i mushkërive

është shkaku i mundshëm i një infiltrate në një rreze X të mushkërive. Për pacientët nën 30 vjet

pa një histori të pirjes së duhanit, kjo diagnozë nuk ka gjasa. Në pacientët mbi 40 vjeç me një

histori të pirjes së duhanit, kanceri i mushkërive është një diagnozë e mundshme.Për t'iu afruar

një diagnoze më nga afër, hapi i parë është të kryeni një skanim të kraharorit. Krahasimi me

imazhet e hershme do të tregojë nëse gjetja është e re dhe do të sigurojë një tregues të shkallës së

rritjes së tumorit.

Kalcifikimi masiv nuk ka të ngjarë në kancerin e mushkërive, ndërsa është i zakonshëm në

hamartoma, tuberkuloma dhe granuloma kërpudhore.

Pushtimi i organeve fqinje, siç është muri i gjoksit, është afër patognomonisë së rritjes malinje.

Kjo vërehet zakonisht në pjesën e sipërme të mushkërive (Tumori Pancoast).

Kavitacioni, madhësia e madhe dhe shumësia qoftë intrathoracic ose ekstrathoracic janë shenja të

tjera të malinjitetit.8

1.14. Prognoza e kancerit të mushkërive

Shkalla e mbijetesës së kancerit të mushkërive është një masë se sa njerëz mbesin të gjallë me

kancer të mushkërive pas një kohe të caktuar. Për shembull, një normë mbijetese pesëvjeçare

prej 40 përqind për një gjendje do të thotë që 40 përqind e njerëzve, ose 40 nga 100 njerëz, do të

ishin gjallë pas pesë vjetësh.Kur flasim për kancerin e mushkërive, mjekët shpesh përdorin

termin mbijetesën gjithashtu. Mbijetesa mesatare është koha në të cilën 50 përqind e njerëzve me

një gjendje do të kenë vdekur, dhe 50 përqind janë akoma të gjallë.Shkalla e mbijetesës së

kancerit të mushkërive është statistikë dhe nuk japin domosdoshmërisht një vlerësim të saktë se

sa kohë një individ do të mbijetojë me një sëmundje të caktuar.Ka shumë faktorë që ndikojnë në

nivelet e mbijetesës së kancerit të mushkërive, përfshirë shëndetin e përgjithshëm, seksin, racën

dhe trajtimet e përdorura.

Për më tepër, ndërprerja e duhanit është demonstruar për të përmirësuar mbijetesën tek pacientët

me kancer të mushkërive qelizore jo të vogla në fazën e hershme dhe në disa pacientë me kancer

të mushkërive të vogla qelizore.

26

Ekzistojnë një numër faktorësh të ndryshëm të cilët mund të ndikojnë në nivelet e mbijetesës nga

kanceri i mushkërive. Disa nga këta faktorë përfshijnë:

• Mosha - Mbijetesa e kancerit të mushkërive është më e mirë në moshat e reja sesa moshat

më të vjetra, është e rëndësishme të theksohet se të rinjtë me kancer të mushkërive shpesh

diagnostikohen në një fazë më të lartë të sëmundjes (pasi shumë njerëz, përfshirë ofruesit

e kujdesit shëndetësor, nuk janë po mendoni për kancer në mushkëri tek të rinjtë.)

• Seksi - Gratë kanë tendencë të kenë një prognozë më të mirë me kancer në mushkëri në

çdo fazë të sëmundjes.

• Gara - Shkalla e mbijetesës duket të jetë më e ulët për afrikano-amerikanët sesa ato për

njerëzit Kaukazian ose Aziatikë.4

• Kushtet e tjera mjekësore - Njerëzit që kanë gjendje të tjera serioze mjekësore, siç janë

sëmundjet e zemrës ose mushkëritë, zakonisht nuk i bëjnë, si dhe ata që janë të

shëndetshëm.

• Si i përgjigjeni trajtimit - Disa njerëz janë në gjendje të tolerojnë trajtimet më lehtë se të

tjerët.

• Pirja e duhanit - Pirja e duhanit pas një diagnoze të kancerit të mushkërive zvogëlon

shkallën e mbijetesës5 dhe mund të rrisë rrezikun e komplikimeve nga operacioni,

kimioterapia, rrezatimi dhe terapitë e synuara.

• Aty ku jeni trajtuar - Një studim i vitit 2018 zbuloi se nivelet e mbijetesës për personat

me kancer të mushkërive në fazën 4 ishin më të larta për ata të trajtuar në një qendër

akademike kanceri sesa në një kancer të komunitetit, veçanërisht për ata që kanë

adenokarcinoma të mushkërive.12

12 Lynne Eldridge MD , Doru Paul, MD , November 04, 2019

https://www.verywellhealth.com/lung-cancer-survival-rates-by-type-and-stage-2249401

27

1.15. Faktorët që ndikojnë në shfaqjen e kancerit të mushkërive

Një faktor rreziku është gjithçka që rrit mundësinë e një personi për të marrë një sëmundje të tillë

si kanceri. Kanceret e ndryshme kanë faktorë të ndryshëm rreziku. Disa faktorë rreziku, si pirja e

duhanit, mund të ndryshohen. Të tjerët, si mosha ose historia familjare e një personi, nuk mund

të ndryshohen.

Por të kesh një faktor rreziku, apo edhe disa, nuk do të thotë që do të kesh sëmundje. Dhe disa

njerëz që marrin sëmundje mund të kenë pak ose aspak faktorë rreziku të njohur.

Disa faktorë rreziku mund t'ju bëjnë më të predispozuar për të zhvilluar kancer në mushkëri.

Këta faktorë lidhen me rrezikun e kancerit të mushkërive në përgjithësi. Eshtë e mundur që disa

nga këto mund të mos zbatohen për kancerin e mushkërive të qelizave të vogla (SCLC).

13

13 Alex Jackson ,Cancer Research UK 11 Sep 2014 Britain

http://blogs.nature.com/ofschemesandmemes/2014/09/11/the-big-issues-affecting-lung-cancer-worldwide

28

Faktorët kryesorë që ndikojnë në shfaqjen e kancerit të mushkërive janë:

• Tymi i duhanit

• Tymosja pasive e duahnit

• Ekspozimi ndaj radonit

• Ekspozimi ndaj asbestit

• Ekspozimi ndaj agjentëve të tjerë shkaktues të kancerit në vendin e punës: uranium

• Marrja e disa shtesave dietike

• Arsenik në ujë të pijshëm

• Ndotja e ajrit

• Histori personale ose familjare e kancerit të mushkërive

• Pluhur talk dhe talkum

• Terapia e mëparshme e rrezatimit në mushkëri14

1.16.Diagnostikimi i kancerit të mushkërive

Duhet konsultuar tek mjeku nëse kemi simptoma të kancerit të mushkërive, të tilla si marrje

mendsh ose kollë e vazhdueshme.

Mjeku do të pyesë në lidhje me shëndetin tuaj të përgjithshëm dhe simptomat tuaja. Ata mund

t'ju ekzaminojnë dhe ju kërkojnë të merrni frymë në një pajisje të quajtur spirometër, e cila mat

sa shumë ajër që thithni brenda dhe jashtë.

Kërkohet të bëjme një test gjaku për të përjashtuar disa nga shkaqet e mundshme të simptomave

tuaja, të tilla si një infeksion në gjoks.

14 American Cancer Society , United States https://www.cancer.org/cancer/lung-cancer/causes-risks-prevention/risk-factors.html

29

Rrezet X

Një rreze X e kraharorit është zakonisht testi i 1 i përdorur për të diagnostikuar kancerin e

mushkërive. Shumica e tumoreve të mushkërive shfaqen në rrezet X si një masë e bardhë-gri.

Sidoqoftë, rrezet X të gjoksit nuk mund të japin një diagnozë përfundimtare, sepse ato shpesh

nuk mund të bëjnë dallimin midis kancerit dhe kushteve të tjera, siç është një abscesi i

mushkërive (një koleksion qelbi që formon në mushkëri).

Nëse një rreze X në gjoks sugjeron se mund të keni kancer të mushkërive, duhet të drejtoheni te

një specialist në kushte gjoksi.

Një specialist mund të organizojë më shumë teste për të hetuar nëse keni kancer në mushkëri

dhe, nëse bëni, çfarë lloji është dhe sa është përhapur.

Skanimi i CT

Një skanim CT është zakonisht testi tjetër që do të keni pas një rreze X të gjoksit. Një skanim CT

përdor rreze X dhe një kompjuter për të krijuar imazhe të hollësishme të pjesës së brendshme të

trupit tuaj.Para se të bëni një skanim CT, do t'ju jepet një injeksion që përmban një bojë të

veçantë të quajtur një medium kontrasti, i cili ndihmon për të përmirësuar cilësinë e pamjeve.

Skanimi PET-CT

Një skanim PET-CT mund të bëhet nëse rezultatet e një skanimi CT tregojnë se keni kancer në

një fazë të hershme. Skanimi PET-CT (i cili nënkupton tomografinë e emetuar pozitron-

tomografi të kompjuterizuar) mund të tregojë se ku ka qeliza aktive të kancerit. Kjo mund të

ndihmojë në diagnostikimin dhe zgjedhjen e trajtimit më të mirë.

Para se të bëni një skanim PET-CT, do t'ju injektohet me një material pak radioaktiv. Do t'ju

kërkohet të shtriheni në një tryezë, e cila rrëshqet në skanerin PET.15

15 NHS (National Health Service ) United Kingdom , 1 April 2019 https://www.nhs.uk/conditions/lung-cancer/diagnosis/

30

1.16.1 Bronkoskopia dhe Biopsia

Nëse një skanim CT tregon se mund të ketë kancer në pjesën qendrore të gjoksit tuaj, mund t'ju

ofrohet bronkoskopi.Një bronkoskopi është një procedurë që lejon një mjek të shohë brendësinë

e rrugëve të frymëmarrjes tuaj dhe të largojë një kampion të vogël qelizash (biopsi).Gjatë

bronkoskopisë, një tub i hollë me një aparat fotografik në fund, i quajtur bronkoskop, kalohet

përmes gojës ose hundës, poshtë fytit tuaj dhe në rrugët e frymëmarrjes.Procedura mund të jetë e

pakëndshme, kështu që do t'ju ofrohet një qetësues përpara se të fillojë, për t'ju ndihmuar të

relaksoheni, dhe një anestezion lokal për ta bërë fytin tuaj të mpirë. Procedura zgjat rreth 30 deri

në 40 minuta.Një procedurë më e re quhet skanimi i ultrazërit endobronkial (EBUS), i cili

ndërthur një bronkoskopi me një skanim me ultratinguj.Si një bronkoskopi, një EBUS lejon një

mjek të shohë brendësinë e rrugëve të frymëmarrjes tuaj. Sidoqoftë, sonda me ultratinguj në fund

të kamerës gjithashtu i lejon mjekut të lokalizojë nyjet limfatike në qendër të gjoksit, në mënyrë

që të mund të marrë një biopsi prej tyre.

Nyjet limfatike janë pjesë e një rrjeti të enëve dhe gjëndrave që përhapen në të gjithë trupin dhe

funksionojnë si pjesë e sistemit tuaj imunitar.

Një biopsi nga një nyje limfatike mund të tregojë nëse qelizat kanceroze po rriten atje dhe çfarë

lloji janë.15

1.16.2 Torakoskopia

Torakoskopia mund të bëhet për të hequr lëngun e tepërt që është rreth mushkërive dhe që

shkakton probleme me frymëmarrjen. Ky lëng gjithashtu mund të dërgohet në laborator dhe të

kontrollohet për kancer ose infeksion. Nëse lëngu rreth mushkërive hiqet, por ndërtohet përsëri,

ilaçet mund të futen në zgavrën e kraharorit me një torakoskop për të mbajtur lëngun të mos

kthehet (pleurodesis).

31

Marrja e provës

Thorakoskopia mund të jetë një ambulatore (nuk keni nevojë të qëndroni gjatë natës në spital)

ose spitalor (ju duhet të qëndroni në spital brenda natës ose disa ditë) procedurë në varësi të asaj

që po bëhet. Nëse bëhet si një ambulant, mund të keni nevojë vetëm për anestezi lokale (jo të

përgjithshme) dhe qetësim të butë (ilaçe për t'ju bërë groggy, por jo në një gjumë të thellë). Për

këtë test, do t'ju jepen ilaçe përmes një linje intravenoze (IV) për t'ju vendosur në një gjumë të

thellë (nën anestezi të përgjithshme). Një tub do të futet në fytin tuaj dhe do të fiksohet në një

makinë frymëmarrjeje ndërsa procedura po bëhet. Një prerje e vogël bëhet në pjesën e pasme

pikërisht poshtë majës së tehut të shpatullave midis dy brinjëve ku futet torakoskopi. Një prerje

tjetër e vogël bëhet pak nën të nënshtresën në të njëjtën anë, në mënyrë që të futet instrumenti me

mjetin prerës. Shpesh, disa nga ajri në mushkëri nga ajo anë mund të lëshohen, kështu që është

më e lehtë të shihet ndonjë zonë anormale. Pastaj, çdo zonë anormale hiqet ose biopsohet me

mjetin prerës dhe kontrollohet në laborator. Nëse lëngu ka nevojë të hiqet, një prerje e tretë bëhet

në murin e poshtëm të gjoksit dhe futet një kateter fleksibël (i quajtur tub tubi i kraharorit), në

mënyrë që lëngu të thahet gjatë disa ditëve.

Thorakoskopi dhe mjeti prerës do të hiqen dhe shkurtimet do të mbyllen. Pasi të përfundojë

procedura, do të zgjoheni butësisht dhe do të hiqeni nga makina e frymëmarrjes.14

1.16.3 Mediastinoskopia

Një mediastinoskopi është një procedurë e kryer në sallën e operacionit në të cilën futet një tub

(një mediastinoskop) përmes murit të gjoksit për të ekzaminuar zonën midis mushkërive

(mediastinum). Isshtë bërë për të ndihmuar në përcaktimin e fazës së kancerit të mushkërive, dhe

stadimi i duhur, nga ana tjetër, është kritik në zgjedhjen e opsioneve më të mira të trajtimit për

sëmundjen. Mediastinumi përmban zemrën, ezofagun, trakenë, nyjet limfatike dhe enët e gjakut.

Gjatë kësaj procedure, mjekët janë në gjendje të kërkojnë tumore ose nyje limfatike mediastinale

të zgjeruara dhe të marrin mostra (biopsi) për të kërkuar kancer ose kushte të tjera. Në të

kaluarën, kjo procedurë ishte shpesh kritike në krijimin e duhur të një kanceri për të përcaktuar

trajtimin më të mirë. Tani, skanimet PET dhe ultratingujt endobronchial ndonjëherë mund t'i

japin këto informacione në një mënyrë më pak pushtuese.

32

Një mediastinoskopi rekomandohet më shpesh si një metodë për të ndihmuar në përcaktimin e

fazës së kancerit të mushkërive, për të parë nëse, sa larg, dhe në cilat rajone mund të jetë

përhapur një kancer. Një kuptim i saktë i fazës së kancerit të mushkërive është shumë i

rëndësishëm për të ndihmuar mjekët të rekomandojnë opsionet më të mira për trajtim. Një

mediastinoskopi gjithashtu mund të bëhet për të diagnostikuar dhe / ose gjendje të tjera, të tilla si

sarkoidoza, limfomat dhe tumoret e gjëndrës timus. 12

1.16.4 Biopsia e gjilpërës perkutane

Një anestezik lokal përdoret për të mpirë lëkurën. Një mjek pastaj përdor një skanues CT për të

drejtuar një gjilpërë përmes lëkurës tuaj në mushkëri, në vendin e një tumori të dyshuar.

Gjilpëra përdoret për të hequr një sasi të vogël të indeve nga një tumor i dyshuar, në mënyrë që

të mund të testohet në një laborator.12

1.17. Komplikimet e kancerit të mushkërive

Kanceri i mushkërive mund të shkaktojë një numër komplikimesh në mushkëri dhe në pjesë të

tjera të trupit. Këtu janë disa nga ndërlikimet më të zakonshme:

• kollë

• dhimbje shpatullash, gjoksi ose shpine që nuk lidhen me kollitjen e vazhdueshme

• gulçim

• një tingull i ashpër me çdo frymë

• bronkit

• pneumoni

• kollitja e gëlbazës ose mukusit

• kollitje me gjak

• ndryshimet në zë

33

-Neuropatia

Neuropatia është ndjenjë mpirje dhe ndjesi shpimi gjilpërash në duar dhe këmbë për shkak të

indit nervor të dëmtuar. Mund të jetë një ndërlikim i kancerit të mushkërive.

Neuropatia shkaktohet nga tumoret që rriten afër nervave në krah ose shpatull. Një tumor

shtrëngon nervat që çojnë në dhimbje dhe dobësi.

-Efuzion pleural

Kjo është krijimi i lëngjeve në membranë që mbulon mushkëritë. Lëngu pastaj mund të shtypet

kundër mushkërive duke shkaktuar frymëmarrje të dobësuar .

-Komplikime të zemrës

Kanceret e mushkërive ndonjëherë mund të ndikojnë në zemër kur ato zhvillohen afër tij ose afër

enëve të mëdha të gjakut.

Ndërlikimet më të shpeshta përfshijnë:

• ënjtje në qafë, gjoks dhe fytyrë

• çështje me vizionin

• dhimbje koke dhe marramendje

• lodhje e përgjithshme

-Bllokimi i rrugëve të frymëmarrjes ose tubit të ushqimit

Një tumor mund të rritet në një rrugë ajrore në mushkëri dhe ta bllokojë atë.

Kjo mund të çojë në probleme të tjera, të tilla si pneumonia ose gulçim.

Kanceret e mushkërive që rriten pranë tubit ushqimor të një personi mund të shkaktojnë

komplikime, duke e bërë të vështirë për personin që të gëlltisë.

Kanceret pranë një pjese ushqimore mund të çojnë në një person që ndjen dhimbje kur ushqimi

kalon në stomakun e tyre.

34

-Përhapja e kancerit në pjesët e tjera të trupit

Një ndërlikim tjetër serioz i kancerit të mushkërive është se mund të përhapet në pjesët e tjera të

trupit. Disa qeliza të kancerit të mushkërive mund të udhëtojnë përmes sistemit limfatik ose

përmes rrjedhës së gjakut. Nëse kjo ndodh, qelizat mund të vendosen diku tjetër në trup. Qelizat

kanceroze më pas mund të rriten në këto vende të reja, duke shkaktuar kancere të mëtejshme.

Sipas Cancer Research në Mbretërinë e Bashkuar, kanceri i mushkërive ka shumë të ngjarë të

përhapet në:

• nyjet limfatike, në gjoks, bark, qafë ose sqetull

• mëlçi

• kockat

• tru

• gjendrat e adrenalines16

1.18. Trajtimi i kancerit të mushkërive

Trajtimi për kancer në mushkëri menaxhohet nga një ekip specialistësh nga departamente të

ndryshme që punojnë së bashku për të siguruar trajtimin më të mirë të mundshëm.

Opsionet më të zakonshme të trajtimit përfshijnë operacionin, radioterapinë, kimioterapinë dhe

imunoterapinë. Në varësi të llojit të kancerit dhe fazës, mund të merrni një kombinim të këtyre

trajtimeve.

Trajtimi kirurgjik

Ekzistojnë 3 lloje të operacionit të kancerit të mushkërive:

• Lobektomia - ku hiqen një ose më shumë pjesë të mëdha të mushkërive (të quajtura lob).

Mjekët tuaj do të sugjerojnë këtë operacion nëse kanceri është vetëm në 1 seksion të 1

mushkërive.

16 Christina Chun, MPH , Adam Rowden March 22, 2017 , Medical News Today

https://www.medicalnewstoday.com/articles/316503#Treatments,

35

• Pneumonektomia - ku hiqet i gjithë mushkëria. Kjo përdoret kur kanceri ndodhet në mes

të mushkërive ose është përhapur në të gjithë mushkëritë.

• Rezeksioni i krahut ose segmentektomia - ku hiqet një pjesë e vogël e mushkërive. Kjo

procedurë është e përshtatshme vetëm për një numër të vogël të pacientëve. Përdoret

vetëm nëse mjekët tuaj mendojnë se kanceri juaj është i vogël dhe i kufizuar në një zonë

të mushkërive. Ky është zakonisht kanceri i mushkërive jo-të vogla të fazës së hershme.

Radioterapia

Radioterapia përdor pulset e rrezatimit për të shkatërruar qelizat kancerogjene. Ka një sërë

mënyrash që mund të përdoren për të trajtuar kancerin e mushkërive.Një kurs intensiv i

radioterapisë, i njohur si radioterapi radikale, mund të përdoret për të trajtuar kancerin e

mushkërive jo të vogla nëse nuk jeni aq i shëndetshëm për kirurgji.

3 mënyrat kryesore që mund të jepet radioterapia janë:

• Radioterapi konvencionale me rreze të jashtme - rrezet e rrezatimit drejtohen në pjesët e

prekura të trupit tuaj.

• Radioterapi stereotaktike - një lloj më i saktë i radioterapisë me rreze të jashtme, ku disa

rreze me energji të lartë japin një dozë më të lartë rrezatimi në tumor, ndërsa shmangin

indin e shëndetshëm përreth sa më shumë që të jetë e mundur.

• Radioterapi e brendshme - një tub i hollë (kateter) futet në mushkëri. Një pjesë e vogël e

materialit radioaktiv kalohet përgjatë kateterit dhe vendoset kundër tumorit për disa

minuta, pastaj hiqet.

36

Kimioterapia

Kimioterapia përdor ilaç të fuqishëm për vrasjen e kancerit për të trajtuar kancerin. Ka disa

mënyra që kimoterapia mund të përdoret për të trajtuar kancerin e mushkërive. Për shembull,

mund të jetë:

• dhënë para operacionit për tkurrjen e një tumori, i cili mund të rrisë mundësinë e një

operacioni të suksesshëm (kjo zakonisht bëhet vetëm si pjesë e një provimi klinik).

• dhënë pas operacionit për të parandaluar rikthimin e kancerit.

• përdoret për të lehtësuar simptomat dhe për të ngadalësuar përhapjen e kancerit kur një

kurë nuk është e mundur.

• e kombinuar me radioterapi.

Trajtimet e kimioterapisë zakonisht jepen në cikle. Një cikël përfshin marrjen e ilaçeve të

kimioterapisë për disa ditë, pastaj të keni një pushim për disa javë për të lënë terapinë të

funksionojë dhe që trupi juaj të shërohet nga efektet e trajtimit.Kimioterapia për kancer në

mushkëri përfshin marrjen e një kombinimi të ilaçeve të ndryshme. Ilaçet zakonisht jepen përmes

një pikimi në një venë (intravenoze), ose në një tub të lidhur me një nga enët e gjakut në gjoksin

tuaj. Disa njerëz mund t'u jepen kapsula ose tableta për të gëlltitur në vend të kësaj.

Imunoterapia

Imunoterapia është një grup ilaçesh që stimulojnë sistemin tuaj imunitar për të synuar dhe vrarë

qelizat e kancerit. Imunoterapia mund të përdoret më vete ose e kombinuar me kimioterapi. Një

ilaç imunoterapie i quajtur pembrolizumab është një mundësi për kancerin e mushkërive jo të

vogla. Eshtë dhënë përmes një pikimi në një venë në krah ose në dorë.

Duhen rreth 30 minuta për të marrë një dozë, dhe normalisht do të merrni një dozë çdo 3 javë.

Nëse efektet anësore nuk janë shumë të vështira për tu menaxhuar dhe terapia është e

suksesshme, imunoterapia mund të merret deri në 2 vjet.15

37

1.19.Preventiva e kancerit të mushkërive

Jo të gjithë kanceret e mushkërive mund të parandalohen. Por ka gjëra që ne mund të bëjme që

mund të ulin rrezikun, të tilla si ndryshimi i faktorëve të rrezikut që ju mund të kontrolloni.

Disa prej masave parandaluese të kancerit të mushkërive përfshijnë:

• Mospirja e duhanit (dhe nëse e ndërprejme , duhet të ekzaminohemi )

• Kontrolloni shtëpinë tuaj për Radon

• Jini të kujdesshëm dhe të vetëdijshëm në punë ndaj kimikaleve të ndryshme

• Jini të kujdesshëm dhe të vetëdijshëm në shtëpi ndaj tymit dhe agjentëve tjerë rrezikues

• Shmangja nga duhanpirja pasive

• Ushtrime fizike për parandalimin e kancerit të mushkërive

• Ngrënje e frutave dhe perimeve

• Perdorimi i qajit të gjelbër

• Kufizimi në konsumimin e alkoolit12

17

17 National Cancer Institute , Division of cancer prevention , October 15, 2018 https://prevention.cancer.gov/news-and-events/news/cancer-prevention

38

1.20.Kujdesi infermieror tek pacientët me kancer të mushkërive

Planifikimi

Qëllimet e planifikimit janë që pacienti të përvetësojë njohuri dhe të kuptoj sëmundjen dhe

trajtimin, parandalimin, miratimi i regjimit terapeutikë.

Ndërhyrja infermierore

Kimioterapia është metoda me efektive e trajtimit të sëmundjes dhe parandalimit të zhvillimit të

metastazave. Kanceri i mushkërive trajtohet me medikamente të kombinuara ndaj të cilave

organizmi është i ndjeshëm. Një nga detyrat kryesore të infermierit është ti bëjë të qartë pacientit

rëndësinë e administrimit të medikamenteve në mënyrë të rregullt dhe në kohë. Roli i infermierit

është ti shpjegoj pacientit terapinë. Infermieri pranon se pacienti i cili është në gjendje ankthi nuk

mund të i përvetësoj mirë informacionet. Për këtë arsye infermieri përsërit informacionet, zbulon

nëse pacienti i ka kuptuar dhe pranuar instruktimet. Pacienti duhet të jetë në gjendje të përshkruaj

trajtimin e tij apo të saj dhe efektet anësore kryesore për të cilat duhet të njoftoj mjekun.

Infermieri siguron dhe mbështetjen e anëtareve të familjes. Infermieri instrukton pacientin për

nevojën për të marrë një ushqim të mjaftueshëm dhe të gjitha elementet e nevojshme për

përmirësimin e shëndetit. Infermieri rekomandon një rritje të konsumimit të një ushqimi të pasur

me hekur (Fe), proteina dhe vitaminë C. Shumë persona janë të pamotivuar për të marrë pjesë në

trajtimin e tyre. Këta pacientë të cilët nuk miratojnë terapinë duhet ti administrojnë

medikamentet nën kontrollin e një personeli mjekësor. Këta pacientë kërkojnë kohë, mbështetje

dhe një edukim.

Edukimi Shëndetësor dhe Përgaditja psikosociale

Infermieri thekson efektet anësore të medikamenteve dhe mënyrat për minimizimin e tyre për të

shmangur komplikacionet. Në qoftë se pacienti përjeton humbje në peshë apo gjendje letargjike

ai/ajo duhet të rrisë aktivitetet në mënyrë graduale që të mbajë në gjendje të mirë organizmin

duke mos lejuar kancerin që të shkaktoj shumë komplikacione . Pacienti duhet të sigurojë një

ushqyerje maksimale. Infermieri i siguron pacientit informacione për kancerin e mushkërive. Ky

informacion do të ndihmojë pacientin që të jetë i informuar për qdo gjë që ka të bëjë lidhur me

shëndetin e tij .

39

2. Qëllimi dhe objektivat

Qëllimi i këtij punimi të diplomës është njohja me kancerin e mushkërive, patogjenezën,

paraqitjen klinike, mjekimin si dhe prevalencën e kancerit të mushkërive në komunën e

Gjakovës.

3. Materiali dhe metodologjia

Për realizimin e këtij punimi është përdorur metoda e studimit retrospektiv dhe metoda

kuantitative..

Ky punim bazohet në të dhënat e regjistrave që janë siguruar në Spitalin Rajonal të Gjakovës

”ISA GREZDA” . Në këtë punim janë analizuar historitë e pacientëve të diagnostikuar me

kancer të mushkërive gjatë periudhës 8 mujore nga Janari deri në muajin Gusht të vitit 2018 ne

departamentin e Pulmologjisë.

Po ashtu, janë analizuar grupmoshat e ndryshme dhe janë ndarë sipas gjinisë të cilët janë trajtuar

në spital. Rezultatet janë shprehur me vlera absolutë dhe me përqindje.

Paraqitja e rezultateve është bërë me tabela dhe me grafikone.

40

4.Rezultatet

Rezultatet janë të marrë nga regjistrat e të sëmurëve me sëmundje të Kancerit të mushkërive në

Departamentin e Pulmologjisë ne Spitalin Rajonal të Gjakovës. Gjate peridhës 8 mujore kanë

qenë të diagnostikuat 20 meshkuj dhe 4 femra.

Tabela.1. Numri i pacientëve me kancer të mushkërive i të dy gjinive

Gjinia Numri Përqindja

Meshkuj 20 83%

Femra 4 17%

Gjithësej 24 100%

Grafikoni.1. Numri i pacientëve me kancer të mushkërive i të dy gjinive

Koment: Numri total i rasteve të të sëmurëve nga sëmundja e kancerit të mushkërive në

Komunën e Gjakovës për vitin 2018 (Janar-Gusht) ishte njëzet e katër (24) pacient. Prej tyre

njëzet (20) apo tetëdhjetë e tre përqind (83%) i takojnë gjinisë mashkullore, ndërsa katër (4) apo

shtatëmbëdhjetë përqind (17%) i takojnë gjinisë femërore .

83%

17%

Gjinia

Meshkuj Femra

41

Tabela.2. Struktura e pacientëve me kancer të mushkrive sipas vendbanimit

Vendbanimi Numri %

Qytet 13 54%

Fshat 11 46%

Grafikoni.2. Struktura e pacientëve me kancer të mushkërive sipas vendbanimit

Koment: Nga totali njëzet e katër (24) i të sëmureve nga kanceri i mushkërive në vitin

2018(Janar-Gusht) , trembëdhjetë (13) apo pesëdhjetë e katër përqindeshi (54%) ishin nga qyteti,

ndërsa njëmbëdhjetë (11) apo katërdhjetë e gjashtë përqindeshi (46%) ishin nga fshati .

54%

46%

Vendbanimi

Qytet Fshat

42

Tabela.3. Paraqitja në tabelë sipas moshës së të sëmurëve me kancer të mushkërive në vitin

2018(Janar-Gusht)

Mosha 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 >65

Nr.i

pacientëve

0 1 0 2 9 12

Grafikoni.3.Paraqitja në grafikë sipas moshës së të sëmurëve me kancer të mushkërive në vitin

2018(Janar-Gusht)

Siq shihet edhe nga tabela dhe grafikoni janë paraqitur rastet sipas moshës se të prekurve në

vitin 2018(Janar-Gusht) nga sëmundja e kacerit të mushkërive, ku moshat nga pesëdhjetepesë

deri në gjashtëdhjetepesë (55-65) vjeçare, si dhe mbi gjashtëdhjetepesë (65) vjeçare janë atakuar

me së shumti.

0%4%0%8%

38%

50%

Mosha

15-24 25-34 35-44 45-54 55-65 >65

43

Tabela.4. Paraqitja në tabelë e prevalencës së Kancerit të mushkërive në 1000 banorë gjatë vitit

2018 në periudhën Janar-Gusht.

Pr = 𝑅𝑡/𝑃 𝑥 1000 = 17/94158 𝑥 1000 = 0.25

Numri total Prevalenca

24 0.25

Numri total i rasteve të të sëmurëve nga sëmundja e kancerit të mushkërive në Komunën e

Gjakovës për vitin 2018(Janar-Gusht) ishte njëzetekatër (24) pacientë, me një prevalencë zero

pikë njëzetepesë(0.25)

44

5. Diskutimet

Kanceri i mushkërive është një nga problemet kryesore të shëndetit publik . Numri i vdekjeve

nga kanceri i mushkërive në të gjithë botën pritet të rritet deri në 3 milion deri në vitin 2035.

Shifrat do të dyfishohen si tek burrat (nga 1.1 milion në 2012 në 2.1 milion në 2035) dhe gratë

(nga 0.5 milion në 2012 në 0.9 milion në 2035) dhe ndryshimi dyfish midis gjinive do të

vazhdojë. Rritja më e shpejtë pritet në rajonin e Afrikës (AFRO) dhe rajonin e Mesdheut Lindor

(EMRO). Rritja e numrit absolut të vdekjeve nga kanceri në mushkëri në vendet më të zhvilluara

është shkaktuar kryesisht nga plakja e popullsisë dhe në vendet më pak të zhvilluara kryesisht

nga epidemia e duhanit në zhvillim.

Kur merren parasysh rajone të veçanta numri më i madh i vdekjeve nga kanceri në mushkëri

vërehet në vendet e rajonit të Paqësorit Perëndimor (48% në burra, 45% tek gratë), EURO zë

vendin e dytë (26% tek burrat, 21% tek gratë). Pothuajse 75% e vdekjeve nga kanceri në

mushkëri tek burrat dhe mbi 80% në gratë në Evropë janë vërejtur në vendet e Bashkimit

Evropian, midis të cilave shumica (38% për burrat dhe 27% për gratë) në Evropën Qendrore dhe

Lindore, që do të thotë ish-vendet e bllokut lindor . Në këto vende është vërejtur edhe

vdekshmëria më e lartë e kancerit të mushkërive te burrat (47.6 / 105). Vdekshmëria më e lartë e

kancerit të mushkërive tek gratë është vërejtur në Evropën Veriore dhe Perëndimore, me normat

më të larta në Danimarkë (43/105), Hollandë (36/105) dhe Britaninë e Madhe (33/105). 18

Në një hulumtim në Bashkin e Durrësit gjatë viteve (2010-2013) ishin gjithësej 60 persona me

kancer të mushkërive . prej të cilëve shumica ishin meshkuj, gjithashtu shumica e pacientëve

ishin nga qyteti. Nga të dhënat statistikore del se mosha më e prekur është mbi 60 vjeç kryesisht

e seksit mashkull.

Duke krahasuar të dhënat e dala nga punimi ynë në regjionin e Gjakovës, brenda tetë muajve, në

krahasim me studimin në Bashkin e Durrësit, vërejmë se numri i pacienteve të prekur me kancer

të mushkërive është më i madh në Bashkin e Durrësit se në regjionin e Gjakovës. Gjinia më e

prekur është gjinia mashkullore në të dyja vendet si në Durrës ashtu edhe në Gjakovë. Mosha më

e prekur është mosha mbi 65 vjeçë në të dyja vendet . Nga kjo rezulton se pacientët më të prekur

18Joanna Didkowska, Urszula Wojciechowska, Marta Mańczuk, Jakub Łobaszewski US National Library of Medicine, 2016 April

45

me kancer të mushkërive janë në Bashkin e Durrësit në krahasim me regjionin e Gjakovës, kjo

për arsye se Bashkia e Durrësit ka mbi 200.000 banorë krahasuar me regjionin e Gjakovës ku

janë afro 94.158 banorë dhe për arsye se punimi jonë përfshin një periudhë 8 mujore ndërsa

punimi në Durrës përfshin një periudhë 4 vjeqare .

6. Përfundimi

Në këtë punim u synua të tregohet se çfarë është kanceri i mushkërive si dhe rëndesin e tij. Po

ashtu u nxorën edhe rezultatet sa i përket pacientëve të sëmurë me kancer të mushkërive në

Spitalin Regjional të Gjakovës.

Gjatë analizimit të te dhënave të mbledhura erdhëm në përfundim se:

Kanceri i mushkërive i njohur gjithahtu si karcinoma e mushkërive, është një tumor i mushkërive

malinje karekterizuar nga rritja e pakontrolluar e qelizave në indet e mushkërive. Kjo rritje mund

të përhapet përtej mushkërive nga procesi i metastazës në indet e afërta ose në pjesë të tjera të

trupit. Kanceri zhvillon demtimin gjenetik të ADN-së dhe ndryshimet epigjenetike. Këto

ndryshime ndikojnë në funksionet normale të qelizes, duke përfshir përhapjen e qelizave,

vdekjen e programuar të qelizave dhe riparimin e ADN-së, përderisa grumbullohen më shumë

dëmtime, rritet rreziku për kancer. Faktorët për zhvillimin e kancerit të mushkërive janë :

Duhanpirja, ekspozimit ndaj gazit të radinit (radiumit), ekspozimi ndaj asbesit, ndotja e ajërit,

faktorë gjenëtik, ekspozimi ndaj radioterapis, ekspozimi ndaj rreztimit jonizues.

Sa i përket rezultateve për pacientet gjatë përiudhes 8 mujore Janar-Gusht 2018 , rezulton se:

pacientët me kancer të mushkërive në spitalin regjional “Isa Grezda” në Gjakovë, klinika e

Pulmologjisë, në bazë të 8 mujorit Janar-Gusht 2018 gjithësej kanë qenë 24 pacient. Gjinia me e

prekur me kancer të mushkërive në këtë periudhë , ishte gjinia mashkullore me 20 pacientë. Më

pakë të prekur nga kjo sëmundje për këtë kohë ishte gjinia femrore me 4 paciente. Grup mosha

më e sulmuar nga kanceri i mushkërive ishte mbi moshen 65 vjeçare .Gjithashtu duhet theksuar

se popullata që jeton në vendbanime urbane është më e sulmuar se popullata që jetojnë në

vendbanime rurale . Prevalenca e pacientëve me kancer të mushkërive për vitin 2018(Janar-

Gusht) rezulton me 0.25 .

46

7. Rekomandimet

Kanceri i mushkërive është një sëmundje serioze që kërkon kujdes shëndetësor maksimal nga

personeli shendetesor, prandaj nevojitet bashkëpunim i vazhdueshëm me vetë personin dhe

familjarët e tijë. Shërimi i kësaj sëmundje ka kosto të lartë financiare dhe mund të përfundoj me

fatalitet. Duke u bazuar në këto të dhëna, japim këto rekomandime:

• Vetëdijësimi i pacientëve për ndërprerjen e pirjes së duhanit, qëndrimit larg vendeve ku

konsumohet duhani, të qëndrojnë larg ambienteve të ndotura, ti shmangen ekspozimit të

gazit të radonit,ekspozimit të rrezeve jonizuese etj.

• Të ngritet kapaciteti profesional në repartin e Pulmologjisë duke përfshirë mjekë dhe

infermier të rinjë.

• Konsulltimet dhe vizitat tek mjeku në rast të shfaqjes së ndonjë simptome në mënyrë që

të bëjmë diagnostikimin sa më të hershëm të sëmundjes .

• Të ketë edukim të vazhdueshëm profesional, si dhe trajnime të mjekëve dhe infermierëve

në këtë lami, në mënyrë që të bëhet aftësimi i tyre sa më i madh për trajtimin e kësaj

sëmundje.

• Përmirësimi i kushteve socio-ekonomike në popullatë.

• Përkrahje nga institucionet përkatëse shendetësore për familjaret e pacientëve të atakuar

me këtë diagnoz është e domosdoshme. Përkrahja duhet të bëhet si në aspektin

psikologjik ashtu edhe në aspektin material, duke marrë parasysh natyren e sëmundjes,

dhe koston e lartë të mjekimit.

47

Rezyme

Kanceri i mushkërive, si të gjithë kanceret, rezulton nga një anomali në njësinë themelore të

jetës, në qelizë.

Kanceri i mushkërive i njohur gjithahtu si karcinoma e mushkërive, është një tumor i mushkërive

malinje karekterizuar nga rritja e pakontrolluar e qelizave në indet e mushkërive.

Faktorët për zhvillimin e kancerit të mushkërive janë : Duhanpirja, ekspozimit ndaj gazit të

radinit (radiumit), ekspozimi ndaj asbesit, ndotja e ajërit, faktorë gjenëtik, ekspozimi ndaj

radioterapis, ekspozimi ndaj rreztimit jonizues.

Qëllimi i këtij punimi të diplomës është njohja me kancerin e mushkërive, patogjenezën,

paraqitjen klinike, mjekimin si dhe prevalencën e kancerit të mushkërive në komunën e Gjakovës

në periudhën 8 mujorëshe nga muaji Janar deri në muajin Gusht të vitit 2018.

Për realizimin e këtij punimi është përdorur metoda e studimit retrospektiv dhe metoda

kuantitative (informacione precise dhe statistika).

Ky punim bazohet në të dhënat e regjistrave që janë siguruar në Spitalin Rajonal të Gjakovës

”ISA GREZDA” . Në këtë punim janë analizuar historitë e pacientëve të diagnostikuar me

kancer të mushkërive gjatë periudhës 8 mujorshe nga Janari deri në muajin Gusht të vitit 2018 ne

departamentin e Pulmologjisë.

Pacientët me kancer të mushkërive në spitalin regjional “Isa Grezda” në Gjakovë, klinika e

Pulmologjisë, në bazë të 8 mujorit Janar-Gusht 2018 gjithësej kanë qenë 24 pacient. Gjinia më e

prekur me kancer të mushkërive në këtë periudhë , ishte gjinia mashkullore me 20 pacientë. Më

pakë të prekur nga kjo sëmundje për këtë kohë ishte gjinia femrore me 4 paciente. Grup mosha

më e sulmuar nga kanceri i mushkërive ishte mbi moshen 65 vjeçare .Gjithashtu duhet theksuar

se popullata që jeton në vendbanime urbane është më e sulmuar se popullata që jetojnë në

vendbanime rurale .

Prevalenca e pacientëve me kancer të mushkërive për vitin 2018(Janar-Gusht) rezulton me 0.25

në 1000 banorë .

48

Summary

Lung cancer, like all cancers, results from an abnormality in the basic unit of life in the cell.

Lung cancer, also known as lung carcinoma, is a malignant lung tumor characterized by

uncontrolled cell growth in lung tissue.

Factors for developing lung cancer are: Smoking, exposure to radium, exposure to asbestos, air

pollution, genetic factors, exposure to radiotherapy, exposure to ionizing radiation.

The purpose of this thesis is to get acquainted with lung cancer, pathogenesis, clinical

presentation, treatment and prevalence of lung cancer in Gjakova municipality in the period of 8

months from January to August 2018.

For the purpose of this paper, a retrospective study and quantitative method (precision

information and statistics) were used.

This paper is based on the registry data provided by the ISA GREZDA Regional Hospital of

Gjakova. This paper analyzes the histories of patients diagnosed with lung cancer during the 8-

month period from January to August 2018 at the Department of Pulmology.

Patients with lung cancer at the Regional Hospital “Isa Grezda” in Gjakova, Pulmology Clinic,

on the basis of January 8-August 2018 were 24 patients in total. The most affected gender with

lung cancer in this period was the male gender with 20 patients. The least affected by this disease

at this time was the female patient with 4 patients. The age group most affected by lung cancer

was over the age of 65. It should also be noted that the population living in urban areas is more

affected than the population living in rural areas.

The prevalence of lung cancer patients for 2018 (January-August) is 0.25 per 1000 inhabitants.

49

8.Referencat

1. Mayo Clinic Healthy Living (Pulmology Hospital) , United States, August 13, 2019

2. Rogers Kara, Encyclopedia Britanica , December 22 2019

3. Uchechukwu Chukwuemeka, Kim Jackson, Rachael Lowe, Laura Ritchie, Evan Thomas

PHYSIOPEDIA Journal

4.https://www.google.com/search?q=kanceri+i+mushkerive+wikipedia&rlz=1C1CHBD_enAL8

45AL845&sxsrf=ALeKk02xVaaDMuVhs2UAY-5xOH g7G Nrg:1583014828596 &source

=lnms &tbm =isch& sa=X&ved= 2ahUKEwihiqH k5ffnAhVnRhUIH QvlDbkQ_AUoAX oE

CAwQAw&biw=1366&bih=608#imgrc=Hq2OM5RZBNgBHM&imgdii=vsHIsjmumYTXWM

5. Melissa Conrad Stöppler MD , Jay W. Mark MD , MEDICINENET

6. Lung Cancer Foundation of America, lcfamerica.org , March 20, 2007

7 . Oser M, Niederst M, Sequist L, Engelman J, U.S. National Library of Medicine , June 6,

2019https://lungevity.org/for-patients-caregivers/lung-cancer-101/types-of-lung-cancer/small-

cell-lung-cancer

8. George R. Simon MD Professor of Medicine and Oncology MD Anderson Cancer

CenterHouston, Texas

Odd Terje Brustugun MD Oncologist ,Oslo University Hospital, Norway

http://oncolex.org/Lung-cancer/Background/Etiology

9. The European Society for Medical Oncology , www.esmo.org , 19 April 2019

https://oncologypro.esmo.org/education-library/essentials-for-clinicians/thoracic-

tumours/pathogenesis-of-lung-cancer

10. Medically Christina Chun, Ann Pietrangelo, MPH May 14, 2019

https://www.healthline.com/health/lung-cancer#stages,

11. Cancer Treatment Centers of America , https://www.cancercenter.com/cancer-types/lung-

cancer/symptoms

12. Lynne Eldridge MD , Doru Paul, MD , November 04, 2019

https://www.verywellhealth.com/lung-cancer-survival-rates-by-type-and-stage-2249401

50

13. Alex Jackson ,Cancer Research UK 11 Sep 2014 Britain http:// blogs. nature. com/ of

schemes and mmes/2014/09/11/the-big-issues-affecting-lung-cancer-worldwide

14. American Cancer Society , United States 17, 2019

https://www.cancer.org/cancer/lung-cancer/causes-risks-prevention/risk-factors.html

15.NHS (National Health Service ) United Kingdom , 1 April 2019

https://www.nhs.uk/conditions/lung-cancer/diagnosis/

16. Christina Chun, MPH , Adam Rowden March 22, 2017 , Medical News Today

https://www.medicalnewstoday.com/articles/316503#Treatments,

17. National Cancer Institute , Division of cancer prevention , October 15, 2018

https://prevention.cancer.gov/news-and-events/news/cancer-prevention

18. Joanna Didkowska, Urszula Wojciechowska, Marta Mańczuk, Jakub Łobaszewski

US National Library of Medicine 2016 April.

51

CV e shkurtër e kandidatit (Curriculum Vitae)

Informatat personale:

Emri dhe mbiemri Shkëmbim Sylmetaj

Datëlindja 20.11.1997

Gjinia Mashkull

Nr.personal 1235134884

Të dhënat kontaktuese:

Nr. Tel. +38349643066

Adresa Gjakovë

Emaili sylmetaj066@gmail.com

Të dhënat e kualifikimit:

Shkolla e mesme e lartë Shkolla e Mesme e Mjekësisë

“Hysni Zajmi”

Universiteti Universiteti i Gjakovës “Fehmi Agani”

Fakulteti Fakulteti i Mjekësisë

Programi Infermieri

Statusi I rregullt

Nr. ID. 160306085