Pueblos 65 – Segundo trimestre de 2015 - Dossier en euskera

Informazio eta Eztabaida n PUEBLOS b Bigarren hiruhilekoa n 2015 n 1

Oriente próximo b DOSSIERInformazio eta Eztabaida Aldizkaria

www.revistapueblos.orgDosier n 65 zenbakiaBigarren hiruhilekoa n 2015

E K I A L D E H U R B I L AArabiar Negua (Roberto Montoya) > Pa l e s t i n a: Zatozte Israelera (Teresa Aranguren) > ir a q: “Askapenaren” madar ikaz ioa (Pedro Rojo) > si r i a : D ik tadura, esku-har tzea, j ihadismoa (Sant iago Alba Rico) > Proxy gerra baten helburuak (Nazanin Armanian) > Ku r d i s t á n: Globoen gaua (El iana Caramel l i )

MohaMMad saba’aneh.

2 n 2015 n Bigarren hiruhilekoa b PUEBLOS n Informazio eta Eztabaida

DOSIER b Ekialde hurbila

Bost urtetan, Afrikako iparraldea eta Ekialde Ertaina etorkizun handiko arabiar udaberri kutsakorretik Estatu Islamikoaren iluntasun eta beldurraren erresumara igaro dira.

Kontrairaultza hau ez zatekeen posible izango potentzia handien eta eskualdeko aliatuen laguntasuna egon izan ez balitz.

Arabiar neguaRoberto Montoya*

Protestak Tunisetik Yemene-ra, Egiptora, Libiara, Siriara, Bahrainera, Marokora, Jorda-

niara eta Afrikako iparraldeko eta Ekialde Ertaineko herri askotara iga-ro ziren. Herrialde horietan guztietan gidoi berari jarraitzen zioten, antza: askatasunaren eta demokraziaren al-


dea), Amerikako Estatu Batuek bai Errusiak, Txinak, NBEk eta nazioar-teko erkidego delakoak kezkaz begira- tzen zioten eszenatokiari euren besaul-kietatik. Ez zuten ulertzen zelan zuen jende apalak azken hamarkadetako hilerri-bake hori apurtzeko ausardia. Gobernu eta instituzio horiek guztiek

deko eta larderiaren, ustelkeriaren eta desberdintasunen kontrako aldarrika-penak sare sozialetan; gero, manifes-tazioak, plazak okupatzeak eta estatu zapaltzailearen aurrean, beldurra ko-lektiboki galtzea.

Bai Europar Batasunak, NATOk (Ipar Atlantikoko Itunaren Erakun-


Ekialde hurbila b dosier

kale-mugimendu horien garrantzia baloratu eta hauek herri bakoitzean izango zituzten ekonomia-, politika-, eta segurtasun-ondorioak aurreikusi zituzten.

Energia-kontratuak eta eskual-deko inbertsioak berrikusi zituzten, arriskuak kalkulatu eta, horren os-tean, apurka-apurka hasi ziren euren iritziak agertzen. Lasaitasuna eskatu zuten lehenengo; gero, lagun komer-tzial ziren herri hauei “neurriko eran- tzunak” eskatu zizkieten protesten aurrean; “alderdien arteko elkarrizke-tak” egitera deitu zuten eta, azkenik, herritarren mugimenduak gobernu ustelak estutasunean jarri zituenean, “kontzesioak”, “irtenbide baketsuak”, “batasun gobernuak” eta hauteskun-deak aurreratzeko eskatu zuten.

Errusia ere bat etorri zen Japonia, Alemania, Frantzia, Erresuma Batua, Italia eta Kanadarekin eta 2011ko maiatzean Deauvilleko Lankidetza Akordioa sinatu zuten. Honen bidez, potentzia handiek 80.000 milioi dola-rreko larrialdietarako funts bat sortzea adostu zuten arabiar udaberriak as-tindutako herrialde hauetan “trantsi-zio demokratikoa” sustatzeko asmoz. Turkiak eta Golkoko monarkiek, Sau-di Arabiak, Arabiar Emirerri Batuek, Kuwaitek eta Qatarrek ere bat bateko asmo demokratizatzaile honetan parte hartu zuten, Akordioaren “eskualdeko kide” gisa.

“Ekialde ertainaren eraldaketa historikoa” (Nicolas Sarkozyren hi- tzetan) lortzeko asmo hau agertu zuten bitartean, herri hauek guztiek eskual-deko satrapa hauekin harreman eko-nomiko eta komertzialak mantendu zituzten, armen eta istiluen kontrako materialen salmenta barne. Potentziek alderdi bietan jokatzen zuten balan- tzak noren alde egiten zuen ikusi arte.

Zine El Abidine Ben Alí, Hosni Mubarak eta Alí Abdalá Saleh-ren uzkailtzeak eta Muammar el Gadafi-ren heriotza berehalakoak izan ziren arte eta egoera guztiz definitu zen arte, ez zen bertan behera utzi armen salmenta eta ez ziren blokeatu tirano hauen eta euren adiskideen kontuak. “Ekialde Ertainaren eraldaketa histo-riko” hori laguntzeko hitza eman zu-ten potentzia hauek berek arabiar uda-

berria laster ihartzen lagundu zuten eta kontrairaultza sustatu zuten dena aldatuz ezer ez aldatzeko.

Baina aldaketa guztiak txarre-rako izan ziren. Errepresioa Egipton, Yemenen eta Bahrainen, AEBren eta eskualdeko aliatuen onespenarekin; esku-hartze militarra Libian; Iranen eragin xiitaren kontra egiteko, Gol- koko monarkiek erakunde jihadistak babestu zituzten Sirian, Iraken, Li-bian edo Libanon; eta Israel gero eta eskuinekoago bihurtzen zen. Hauek guztiek Daesh Estatu Islamikoaren gorakada ongarritu zuten.

Deauvilleko lankidetzarako akor-dioa sinatu zuten herri gehienek (Erru-siak izan ezik), Al Kaeda sortzen eta Afganistanen gaur egungo lehenengo Jihad-a abiatzen lagundu zuten 90ko hamarkadan. Sobietar armada herri hartatik kanporatzearren mundu osoko milaka mujahidin errekrutatu, entrena-tu eta armatu zituzten. Azken urteotan, ordea, munstro berri bat sortzen lagun-du dute, Estatu Islamikoa, alegia. Bost urte eskas behar izan dira sutsua eta geldiezina ematen zuen arabiar uda-berritik kontrairaultzaren garaipenera igarotzeko. Ondorioz, herri hauetan milaka hildako izan dira eta bide egin zaio Estatu Islamikoaren beldurraren erresumari.

Daesh 2006an Al Kaedatik sortu-tako erakundea da. Honen baloreak Magreben eta Ekialde Ertainean as-katasunaren eta demokraziaren alde mobilizatu ziren horienen kontrakoak dira. Hala ere, eskualdeko gazte askok inperialismoaren, eta sionismoaren kontrako aukera iraultzailetzat jotzen dute hau. Honen diskurtsoa Al Kae-daren baino askoz harrera handiagoa du. Estatu Islamikoak lurraldea “be-rreskuratu” nahi du bertan Islamen inguruan duten muturreko ikuspegi zorrotza inposatzeko eta aldarrikatu-tako kaliferria ezartzeko.

Erakundea aurreko guztiak baino askoz trebeagoa izan da euren gerra mediatikoan teknologia berriak era-biltzeko orduan. Hala, torturak eta buruak mozteak zehaztasunez plani-fikatutako ikuskizun bihurtu dituzte. Euren zakarkeriaz, aurkariak eta herri osoak beldurtzeaz gain, proselitismoa egiten dute arabiar mundu musulma-

neko eta mendebaldeko milaka gazte erakartzeko asmoz.

AEBk urte askoz uste izan zuen Al Kaeda erabil zezakeela bere helbu-ru estrategikoak erdiesteko. Izan ere, Estatu Departamentuak ez zuen Al Kaeda erakunde terroristen zerrendan sartu 1999. urtera arte, nahiz eta ho-nek 1993an Dorre Bikien kontra lehen aldiz atentatu zuen eta 1998an Nai-robi eta Dar es Salaameko amerikar enbaxaden kontra egindako atentatue-tan pertsona asko hil zituen.

Estatu Islamikoarekin AEBk gau-za bera egin zuen. Israel, Saudi Ara-bia, Qatar, Turkia eta beste zenbait herrirekin batera, Estatu Islamikoak haiek nahi zuten “Ekialdeko Er-taineko eraldaketa historikoa” lortzen lagunduko zuela uste izan zuen. Erakundearen hedapenak Irak, Siria, Libano eta beste herrietan Ekialde Er-taina balkanizatzeko balio zezakeen, etnikoki homogeneoak eta kontrola- tzeko errazak izan zitezkeen mikro es-tatuak sortzeko.

Hala, 1916an Frantziak eta Bri-tainia Handiak otomandar inperioa zatitu eta euren artean banatzeko sinatutako Sykes-Picot Akordioa hautsi zen. 50ko hamarkadaz ge-roztik, Israel muga horiek deusezta- tzen saiatu da, Ekialde Ertainaren zatiketa bilatuz; “zatitu eta irabazi” leloaren arabera. 1954an Ben Gu-rionek Libano zatitzea proposatzen zuen, gero 1982ko inbasioaren os-

“Deauvilleko lankidetzarako akordioa sinatu zuten

herri gehienek Al Kaeda sortzen lagundu zuten

90ko hamarkadan. Azken urteotan, ordea, munstro berri bat sortzen lagundu

dute, Estatu Islamikoa, alegia

”


tean politika hau sendotu zen. Lo-bby sionista indartsuenaren kide zen Oded Yinon Israelgo Kanpo Minis-terioaren karguak, Ekialde Ertaina atomizatzeko estrategia abiatu zuen. Arabiar munduaren zatiketarako estrategia saiatua izeneko plan hau Yinon plana izenaz izan zen ezagu-nagoa.

hiriak eta ondoko herriek osatzen du-ten lurraldean.

2015ean Al Jazirako eta Irake-ko Tigriseko probintziak iragarri di-tuzte Irakeko iparraldean. Daeshek benetako estatua dela frogatu nahi du eta, horretarako, udal adminis-trazioak osatzen ditu probintzia ho-rietan guztietan. Hauek ordezkari militar batek eta ordezkari erlijioso batek kontrolatzen dituzte. Ordezka-riak probintziako gobernatzaile zibil baten menpe daude. Egitura honen bidez, kontrolatzen dituzten udalerri eta probintzietan, bizitza ekonomiko, politiko eta judiziala eta segurtasuna kontrolatzen dituzte eta bizitza sozial eta kulturala eta zerbitzu publikoak arautzen dituzte.

Kalifaren asmoa, Siriatik eta Ira-ketik kanpo, esaterako, Yemen, Egip-to, Libia, Aljeria, Tunis, Libano eta Palestinan probintzia gehiago sortzea da, baita Afrikako iparraldean, Ni-gerian, Afganistanen eta Pakistanen ere; hau da, EIri leialak diren indarrek kontrolatutako herrietan. Kaliferri- aren proiektuaren bidez, Estatu Isla-mikoak orain arteko jokoaren arauak erabat aldatu ditu eta, hala, eskualde handi bateko erakunde terrorista asko erakartzen ari da.

Siria eta Iraken kontrolatzen dituen petrolio-instalazioek, kontrolatzen di-tuen mugen arteko erregai-salmentak, bankuen kontrolak eta okupatzen di-tuen hirietako dirudunei exijitzen dien zatak izeneko zerga erlijiosoak diru sarrera handiak ematen dizkiete. Bere botere ekonomikoari esker, erakundea hasieran finantzatu zuten Golkoko gobernu eta gizon boteretsuengandik gero eta independenteagoa da. AEB, Israel eta europar eta arabiar aliatuen eskutik heldu da Daesh eta bertan ge-ratzeko etorri da.q

troa da eta bere esanetan, “Ekialde Er-taineko arazoak konpontzeko, lehen-bizi Iran suntsitu behar da”.

Israel eta AEBren plan zahar hauek bat etorri dira Saudi Arabiaren, Qata-rren, Arabiar Emirerri Batuen eta Tur-kiaren interesekin, izan ere, hauentzat beharrezkoa da Iranek eskualdean duen eragina gelditzea. Honetarako Estatu Islamikoa oso erabilgarria izan zitekeen. EI-k Irak eraso zuen lehen aldian AEB denbora luzea egon zen erantzun barik. Era berean, AEBren hegazkinak askotan okertzen ziren eta Kobanen setiatutako milizia kurduei zuzendutako armak eta tresnak jiha-distak kontrolatutako guneetan botatzen zituzten. Ez da kasualitatea.

Hala ere, azken hileotan, AEBk eta bere mendebaldeko aliatuek EI-ren posizioak sutsukiago bonbardatu dituzte: Al Kaedarekin bizi izandako egoera bera errepikatzen ari dela ulertu dute; erakunde bi hauek uneko aurkari komunen kontra egiteko era-bili dituztela baina gero ezin izan di-tuztela kontrolatu eta hauek bumeran bihurtu direla. Eta Daesh Al Kaeda baino askoz ere arriskutsuagoa da.

Siriako Raqqa herrian 2014ko ekainean ezarritako kaliferria ere Sykes-Picot akordioa suntsitzen saiatzen ari da, baina ez Israelek eta AEBk ezarritako gidoiari jarraituz. Bere burua kalifa izendatu duen Abu Bakr al-Baghdadik eta bere gobernua osatzen duten lau Batzordeek, hau da, Shariaren Batzordeak (erlijiosoa), Shuraren Batzordeak (aholkularia), Batzorde Militarrak eta Segurtasun Batzordeak Siria eta Irakeko mugak birdiseinatu dituzte. Herri bi hauen artean EIren miliziek kontrolatzen duten lur zerrenda handia Albuka-maleko probintzia izendatu zuten. Hilabete batzuk geroago, Falujako probintzia sortu zuten izen bereko

“AEB denbora luzea egon zen erantzun barik EI-k Irak eraso zuen lehen aldian. Era berean, AEBren hegazkinak askotan okertzen ziren Kobanen setiatutako milizia kurduei zuzendutako armak eta tresnak botatzean. Ez da kasualitatea.

”AEBko zenbait argitalpen mi-litarretan plan honen alde onak eta txarrak eztabaidatu izan dira. Bi ha-markada geroago, plan hau berrikusia eta eguneratua izango da. Berrikuspen honetatik sortutako Yaalon plan berri hau Moshe Yaalon inteligentzia zerbi- tzuen eta Armadako Estatu Nagusia-ren buru ohiak aurkeztu zuen. Gaur egun, Yaalon Israelgo defentsa minis-

*Roberto Montoya kazetaria eta idazlea da, besteak beste, El imperio global; La impunidad imperial

edo Drones: la muerte por control remoto (Akal, 2014) liburuen egilea da.



DOSIER

*Teresa Aranguren kazetaria eta Palestina: El hilo de la memoria eta Olivo roto: Escenas de la ocupación

liburuen egilea da. RTVEko Administrazio Batzordeko kidea ere bada.

Teresa Aranguren*

Israelgo lehen ministroak ez zuen denbora alferrik

galdu Frantzian egon zenean frantziar juduei dei egiteko.

“Zatozte Israelera” esan zien Benjamin Netanyahuk

Charlie Hebdoren eta kosher produktuak

saltzen zituen supermerkatu baten kontrako

atentatuen ostean.

Zatozte Israelera

Hilabete eskas geroago, Kopen-hagen antzeko krimen bat ger-tatu zen, eta Netanyahuk mezu

bera igorri zuen orduan ere: “Europa ez da toki segurua juduentzat, zatozte Israelera”. Israel Frantzia edo Dani-marka baino seguruagoa dela esatea nahiko xelebrea da. Dena den, Netan-yahuren mezuak ez du zerikusirik eu-ropar juduen segurtasunarekin, Israel-go estatuak bere irudia eta ideologia sendotzeko duen beharrarekin baizik.

Uri Avneri kazetari israeldarrak zentzuzko zutabe bat idazten du Gush Shalomen argitalpen digitalean. Ho-rretan hau idatzi zuen behin: “Zergatik errepikatzen du horren sutsuki Israel-go propaganda makineriak Europan antisemitismo olde latza gertatzen ari dela? Europar juduak Israelera etor- tzeko konbentzitzeko. Sionista ba-tentzat, Israelera datorren judu bakoitza garaipen ideologiko bat da”.

Antisemitismo hitza Alemanian asmatu zen XIX. mende amaieran. Gaur egun, anakronikoa izan daiteke hau juduei dagokienean bakarrik era-biltzea eta ez arabiarrei edo semitei orokorrean dagokienean. Hain zuzen, honen erabilera eta emoziozko kon-notazioa mugimendu sionistaren ko-munikazio-estrategiaren parte izan da 1880. urtez geroztik eta Israelgo esta-tuak ere estrategia bera erabili ohi du.

Sionismoak beti behar izan du an-tisemitismoa bere burua justifikatze-ko. Era berean, beti jo du bere burua mundu osoko juduen ordezkaritzat. “AEBko kongresuari mintzatuko na- tzaio, ez Israelgo lehen ministro gisa, baizik eta herri juduaren izenean” esan zuen Netanyahuk Washingtone-ra egin zuen azken bidaiaren aurretik. Egun horretan berean, J. Street judu estatubatuarrak hau erantzun zion Internet bidez: “Ez Netanyahu jauna, zuk ezin duzu nire izenean hitz egin, zuk ez duzu AEBko juduen izenean hitz egiteko zilegitasunik”. Baina, ba ote du garrantzirik zilegitasunak pro-paganda kanpaina eraginkorra egitea-ri dagokionean?

Israelgo lehen ministroak Europak bere hedapen politikari ematen dion sostengua indartu behar du, izan ere, sostengu hau tradiziozkoa den arren ez da behar bezain itsua, baldintzarik gabekoa. Pariseko eta Kopenhageko atentatuek hau egiteko eta Palestinako espoliazioa ezkutatzeko aukera eman diote. Atentatuek, besteak beste, Is-

raelgo armadak Gazan egindako kri-menak, koloniak hedatzeko politika, palestinar lurraldean ezarritako apar-theida eta okupazioaren eguneroko zakarkeria bigarren edo hirugarren plano batera pasatzea ahalbidetzen dute, baita justifikatzea ere, “europar antisemitismoa”ren arriskuaren aitza-kian. Izan ere, europar herritar juduak antisemitismoaren biktimak direlarik, Israelen bakarrik omen leudeke salbu.

Argi dago Europak, demokrazia eta giza-eskubideen baloreez gain, arrazakeriaren hazia duela bere bai-tan. Nahikoa da alderdi xenofoboen gorakada ikustea mehatxu horrek bi-zirik jarraitzen duela ulertzeko. Jaki-na Europan arrazakeria dagoela baina hau, gehienbat, europar musulmanen kontrakoa da.

Frantzia eta Danimarkako atenta-tuen egileak ez zeuden “europar an-tisemitismo” zaharraren eraginpean. Hauek europar gizarteetan jaiotako eta hazitako musulmanak dira, baina ez dira hauek parte guztiz sentitzen. Deserrotzeak eta fanatismo erlijio-so berri honek hiltzaile hauek Men-debaldearen kontra duten gorrotoa piztu dute. Benjamin Netanyahuk ha-rro erakusten du juduen, Israelen eta Mendebaldearen arteko lotura baina, zoritxarrez, sionistak ez dira juduak, Israel eta Mendebaldea lotzen dituz-ten bakarrak; Pariseko eta Kopenha-geko atentatuak egin zituzten krimi-nalek ere lotura bera egiten dute.q




Pedro Rojo*

Azken asteotan asko hitz egin da Benjamin Netanyahuk

AEBko kongresuan egindako diskurtso zaharraren inguruan.

Orain Iran da koska baina, 2002an, Irak eta Saddam

gabeko munduaren begitazioa izan ziren: “Saddamez eta

bere erregimenaz libratzen badira” efektuak eskualdean

“izugarri positiboak” izango dira. Netanyahuren deialdiaren oinarri

bazen ere, bai Netanyahuk bai mendebaldeko gobernuek

bazekiten ez zegoela suntsiketa masiboko armarik edo programa

nuklearrik. Hamabi urte geroago, Irak hondatuta dago eta estatua milizia paramilitar

sektarioen eskuetan dago, kanpoko potentzien esanetara.

Era berean, lurraldearen % 30 okupazioa profitatu

duen muturreko talde baten ankerkeriaren menpe dago.

2011ko abenduan AEBko mi-litarrek herria utzi zuten. Honek Bagdadeko gobernuaren politiken sektakeria maila igo zuen, berezi-ki, suni gutxiengoaren kontrako zigorrari dagokionez. Zapalketa honek, ustelkeriari eta zerbitzu faltari lotuta, Irakiar Iraultza piztu zuen kanpoko esku-hartzearen kontra eta burujabetza nazionala leheneratzearen alde. Iraultza ho-nek ez zuen Egiptokoak edo Si-riakoak aste batzuk geroago izan zuten estaldura bera izan: okupa- tzaileak ezarri bezala, Irak demo-krazia bat zen eta “askatasunak” zituen; beraz, Irakeko herriak ez zuen bere gobernuaren kontra al-txatzeko eskubiderik. Baina ira-kiarrak nazkaturik zeuden euren herria arpilatua eta suntsitua ikus-teaz, erlijio ezberdina zuen alda-meneko herriarekin haserretzera bultzatzen zitzaiela ikusteaz, he-rrialdeko beste eskualdeetara joa-tera eta erlijioen arabera taldeka- tzera derrigortuak izateaz. Irakeko armadak su eta gar zapaldu zuen iraultza hau eta, ondorioz, 2014ko urtarrilean iraultza armatu bilaka-tu zen. Washingtonek kalkulatu-tako anbiguotasunez jokatu zuen, izan ere, iraultzak Iranek Iraken zuen eragina gutxitu ote zezakeen ikusi nahi zuen. 2014ko ekainean, Mosul erortzean, Daesh (Irak eta Ekialdeko Estatu Islamikoa) bete-betean sartu zen gatazkan.

Irakeko “askapena”ren madarikazioa

AEBren okupazio estrategiak, eskualdean duen eragina zabaltzeko estrategia militar serioa

izan beharrean, saiakuntza ideologiko ultraliberala ematen du. Honen ondo-rioz, AEBk “porrot estrategikoa”1 izan zuen Iraken, Ali Khederyren esanetan. Bera, 2003 eta 2010 artean, bost enba-xadore estatubatuarren eta Komando Zentralaren hiru zuzendariren aho-lkulari berezia izan zen. Orduan, Iran “gaiztakeriaren ardatz”aren epizen-troa zen. Hala ere, Irakeko kontuen kudeaketan lankidetza estua sortu zen Iranen aldeko alderdiekin, esaterako, Al Dawarekin (Al Yaafari, Maliki eta, orain, Haidar al Abadi lehen mi-nistroena) edo Irakeko Iraultza Isla-mikoaren Batzorde Gorenarekin eta bere Bader miliziekin. Hauek, 2003ko maiatzean, Irak berriaren segurtasun indarren euskarri bilakatu ziren Paul Bremer okupazioaren prokontsularen aginduz aurreko segurtasun aparatuak eta Baaz alderdia desegin ostean.

Adimen handiz, pazientziaz eta kezkarik gabe, Irango erregimenak AEBren boterea ordezkatuz joan zen esfera guztietan. Obamaren porrotaren adierazgarri, 2010eko hauteskundeetan Joe Biden Bagdadera bidaiatu zen Al Iraquiya zerrendako hautagaiak defen-datzeko baina apal-apal irten behar izan zuen hau argudiatuz: “ez dugu esku hartzen Bagdadeko barne kontuetan”. Khederyk aitortu bezala, “Malikiren 2010eko kabinetea Iraneko jeneralek pentsatu zuten Teheranetik”.


DOSIER

hiru alderdiKo Partida, iraKeKo herriaK galduArabiar iraultza guztietan eta, gehien bat, kontrairaultzetan gertatu den mo-duan, Irakeko galtzaile nagusia ira-kiarrak berak izan dira. Gobernuaren kontra armak hartzean eta Bagdade-tik iparralderako probintzia gehienak konkistatzean botere-hutsunea sortu zen. Daesh hutsune horretaz baliatu zen Sirian berriz sartzeko eta matxi-noak askatzen zituzten hiriak kon-trolatzen joateko, hauek Bagdadera zihoazen bitartean. Lehenengo aldiz,

AEBk bi ibaietako herria inbaditu zuenetik, Iraken etengabeko eroriari irtenbide bat sumatzen zitzaion. Bag-dad matxinoen batzorde militarrek setiatzen zuten. Hauek batasun nazio-naleko gobernua eta indar armatuen berrantolaketa ez sektarioa eskatzen zuten. AEBk gogoan izan zuen auke-ra hau 2014ko uztailean ospatutako Ammaneko Biltzarrean. Bertan Irake-ko oposizio gehiena bildu zen. Baina errealitatea gehiegi izan zen haientzat eta, beste behin, beste aktore batzuk erabaki zuten AEBren ordez; bai ez zirelako euren plana oposizioari inpo-satzeko gai izan, bai ez zutelako Ira-ken euren proiektuaren porrota onar- tzeko adorea izan edo bai erabakiak hartzeko moteltasunagatik.

Iranentzat zein Estatu Isla-mikoarentzat Iraken gobernu sendo eta ordezkagarri bat sortzea mehatxua da: Iranen kasuan, Irakeko politikaren kontrola galtzen zutelako eta, EI-aren kasuan, badakitelako herriaren sosten-gua duen armada nazionala haiek Ira-ken garaitzeko modu bakarra delako2. 2014ko udan, Irakeko matxinoek esku ez hartzeko eta euren etorkizuna era-bakitzen uzteko eskatzen zioten Men-debaldeari. Bagdad hartzeko edo, be-hintzat, gobernua trantsizio-prozesua negoziatzera behartzeko gai izango

zirela uste zuten. Une erabakigarri horretan, Daeshek, AEB gerran esku hartzera behartzeko, mendebaldeko iritzi publikoaren gaineko presioa are-agotu zuen. Horretarako, jazidiak eta kristauak hil zituen baina, gehienbat, Erbil irakiar Kurdistaneko hiriburua eta inteligentzia-zerbitzu eta nazioar-teko negozioen gune nagusia erasotzeko keinu ez oso serioa egin zuen.

Abuztuaren 8an Obamak irtenbi-de errazenaren alde egiten du: gatazkan era kosmetikoan esku hartzea airetik bonbardatuz, jakinda horrek indarkeria betikotuko zuela. Bonbar-daketek eguneko 8 milioi dolarreko kostua dute eta argi eta garbi ezna-hikoak dira Daesh garaitzeko lurreko indarrik gabe; izan ere, borrokalari hauek ohiko borrokaren parametroak hausten dituzte, ez bakarrik ez dire-lako heriotzaren beldur, baizik eta hau ausarkeriazko ekintzen bidez bilatzen dutelako. Baina bonbardaketa hauek ez zuten AEBko iritzi publikoaren kontzientzia lasaitu; aitzitik, irakiar iraultza akabatu zuten eta, ondorioz, berrelikatzen den ekuazio sektarioa bi-zirik mantendu zuten, hau da, Bagda-deko gobernu xiita sektarioa eta bere aurkaria den EI suni muturrekoa. Te-rrorismoaren kontrako borrokak Bag-dadeko gobernua birgaitu du, kirur-gia plastikozko operazio baten bidez Malikiren ordez Abadi ezarriz. Hala, aurpegia aldatuz denak berdin jarrai-tuko du, besteak beste, herritar zibilen

“Nazioarteko erkidegoa lasai dago terrorismoaren kontrako gurutzadan diharduelako,horretarako giza-eskubideen urraketak larriagotzen baditu ere

”

“ Eta Daeshen kontrako irtenbide militarra

arrakastatsua izango balitz ere, hasierara bueltatuko

ginateke segurtasun-indarren eta Bagdadeko

gobernuaren aurrean herritarrek sentitzen duten

ezinikusiaren arazo politiko eta soziala konpondu ezean

”




ten edo eskuz lotutako umeak hiltzen agertzen dira.

Irtenbidea hau dela pentsatzeak ez du inolako zentzurik, alferrikakoa dela ikusi baita arlo militarrean: Bei-yi, irakiar segurtasun-indarrek berres-kuratutako hiri handi bakarra (2014ko abenduan) Daeshek aste gutxitan berreskuratu zuen. Eta Daeshen kon-trako irtenbide militarra arrakastatsua izango balitz ere, hasierara bueltatuko ginateke segurtasun-indarren eta Bag-dadeko gobernuaren aurrean herri-tarrek sentitzen duten ezinikusiaren arazo politiko eta soziala konpondu ezean. AEBko diskurtso publikoak onartzen du konponbide politiko-rik gabe ez dela arazoa konponduko Hala, Marie Harf Estatu Departa-mentuko bozeramailearen arabera6: “ezin dugu gerra hau irabazi haiek hil bitartez. Kausen jatorrira joan behar dugu”. Baina jazoerak ikusita, argia da benetako konponbidearen aurrean epe laburreko adabakiak lehenesten dituztela, benetako konponbideak Iran Iraketik irtetera presionatzea es-katzen baitu. Obama presidentea Ira-nekin akordio nuklearra lortzearekin tematuta dago eta eskualdean kaosa mantentzeak ez du bera kezkatzen. Europak, ordea, uko egin beharko lioke ankerkeria hori ankerkeriaren bitartez borrokatzeari, horrek infernu sakonagoetan sartuko baitu Irak, eten-gabeko espiralean. Ez Charlie Hebdo-ren eta Tunisen abisuak ez Daeshek Libian, Algerian edo Egipton duen presentzia gero eta handiagoak ez dute europar politika otzana aldarazi. Era berean, Europak entzungor egiten die gure aldameneko arabiar herrien eskaerei, ez ordea babesten ditugun despota horienei.q

kontrako bonbardaketak eta herritar sunien kontrako zigor sistematikoa. Estatu Islamikoarentzat lasaigarria zen Bagdaden horrelako gobernu ba-tek jarraitzeak, zeren horrelako go-bernu baten alde bertako herritarrek ez baitute bizitza emango Daeshen ankerkeriaren kontra borrokatzeko. Izan ere, Iranen aldeko milizien men-pe geratzea ez da Ibrahim kalifaren zentzugabekeria baino lasaigarria-goa. Batez ere, Daeshek nazioarteko errekrutatze kanpainarako funtsezko elementua lortzen du: hain zuzen ere, kaliferri islamikoaren alde borroka- tzeaz aparte, deabru yankiaren kontra borrokatzen dira. Berriz ere, ur nahasi horretan galtzaile, Irakeko herritarrak eta euren iraultza.

Abuztuaren 8az geroztik kanpoko eragileak bertara moldatuz joan dira. Iran eta bere miliziak Bagdadeko gobernuan; Daesh bere kontrolpeko lurraldeetan (Erresuma Batua bezain handia den eremua) eta nazioarteko erkidegoa lasai dago terrorismoaren kontrako gurutzadan diharduelako, horretarako giza-eskubideen urra-ketak larriagotzen baditu ere. Es-painiak 2015eko otsailean Irakera bidalitako 300 soldaduek NBEk3 eta Human Rights Watchek4 salatutako segurtasun-indarrak entrenatuko di-tuzte. Segurtasun-indar hauek mili-zia sektarioetan oinarritzen dira eta, Amnesty International-en arabera5, “legez kanpo aritzen dira eta herrial-deko ezegonkortasun gero eta han-diagoaren kausa eta emaitza dira. Herritar-sektore guztiak benetan defendatuko lituzketen segurtasun-indarrak sortzea galarazten dute”. Miliziak hauen buruen artean, Hadi al Amari parlamentaria eta Bader Briga-den liderra, Iran eta Iraken arteko ge-rran Iranen alde borrokatu zena, edo

Abu Mehdi al Muhandis Irakeko Hez-bollahren burua aurkitzen dira, azken hau 1983ko Kuwaiteko estatubatuar enbaxadaren kontrako atentatuagatik kondenatua. Talka-indar honetan du konfiantza Mendebaldeak Daeshek kontrolatutako lurraldea berreskuratzeko.

Gertatutakoa argia da entzun nahi duenarentzat: herriak askatu ostean bertako herritarren exekuzio suma-rioak, Yurf al Sajr-en 2014ko urria-ren 26an gertatu bezala, etxebizi- tzak suntsitzea, ustezko borrokalariei burua moztea, etab. Daeshek kontro-latutako zonak berreskuratzeko, ho-rietako gehienak suniak, Bagdadeko gobernuak milizia paramilitar berri bat sortu du, are errukigabeagoa. HRWek6 eta giza-eskubideen aldeko nazioarteko beste hainbat erakundek Al Hashas al Shaabi (Mobilizazio He-rritarra) milizia hau “giza-eskubideen urraketak igotzeagatik eta gerra-kri-menak egiteagatik” salatu dute. Baina are kezkagarriagoa da milizia hauek euren ankerkeriak harrokeriaz erakus-tea. Sare sozialetan esekitzen dituzten bideotan moztutako buruekin jolas-

“Europak uko egin beharko lioke ankerkeria hori

ankerkeriaren bitartez borrokatzeari, horrek

infernu sakonagoetan sartuko baitu Irak,

etengabeko espiralean

”

*Pedro Rojo arabista eta Fundación Al Fanar para el Conocimiento del Árabe fundazioko presidentea da.

1 Khedery, Ali: “Iraq’s Last Chance”, The New York Times aldizkarian, 2014/08/15. Ikus hemen: www.nytimes.com. 2 Horrela kanporatu zuten Al Qaeda Irakeko hirietatik 2007 eta 2008an Esnatzearen Batzordeen inguruko tribu arma-

tuek. Ikus: www.iraqsolidaridad.org/2009/docs/13_05_09_Pedro.html3 “Human Rights Council convenes a Special Session on abuses committed in Iraq by ISIL”, 2014/09/02. Ikus hemen:

www.ohchr.org. Laburpena: “Irakeko segurtasun-indarrek eta Irak eta sortardeko Estatu Islamikoaren kontra bo-rrokatzen duten talde armatuek egindako giza-eskubideen eta zuzenbide humanitarioaren urraketen berri jaso du, atxilotuen exekuzio arbitrarioak barne”.

4 “Iraq: Campaign of Mass Murders of Sunni Prisoners”, 2014/07/11. Ikus hemen: www.hrw.org. Laburpena: “Gober-nuak eta gertuko indarrek hilketa sektarioak egin dituzte”.

5 “Iraq: Evidence of war crimes by government-backed Shi’a militias”, 2014/10/14. Ikus hemen: www.amnesty.org.6 “Iraq: Militias Escalate Abuses, Possibly War Crimes”, 2015/02/15. Ikus hemen: www.hrw.org.7 “We cannot kill our way out of this war”, 2015/02/18. Ikus hemen: www.msnbc.com.


Ekialde hurbila b DOSIER

Aurreko otsailaren 25ean lau diputatu frantses, besteak beste, Gérard Bapt, Damaskora bidaiatu eta Bachar Al-Assadekin elkarrizketatu ziren. Elkarrizketa honek eztabaida eta protestak sortu zituen eta, Frantziako Alderdi sozialistaren zuzendaritzatik, alderdiko kidea den Bapt zigortzeko mehatxua ere egin zen. Aitzitik, gai honen inguruan Frantziaren, Europaren eta AEBren jarrera aldatu da eta gertakari hau aldaketa horren adierazgarri da. Le Monde egunkariak eztabaida hau mahaigaineratzen du: “Harremanak leheneratu behar dira Damaskoko erregimenarekin?”. Hollandek eta Cameronek agertutako jarrera ofiziala, ordea, kontrakoa da, hain zuzen “Bachar Al-Assad gabeko etorkizuna Siriarentzat”. Baina, Faysal Al-Qassem analistak ironiaz adierazi bezala, “etorkizun” horretarako, oraindik, hamar edo hamabost urte itxaron beharko dugu.

Santiago Alba Rico*

Siria: diktadura, esku-hartzea, jihadismoa

Hollanden haserreak frantziar di-putatuen bidaiaren inguruan ez du errealitatea islatzen. Hala,

errealagoa da Claude Guéantek egin-dako justifikazioa. Guéant Sarkozyren alderdikoa da eta 2012an Frantzia eta Siriaren artean harremanak etetearen arduraduna izan zen. Bere esanetan, “Bachar ez bada irtenbidea, irtenbi-deak Bachar onartu beharko duela aitortu behar da”. Siriar diktadoreak harrotasunez adierazi bezala, “na-zioarteko aliantza”k Siriako zeruan egiten dituen operazioen inguruko informazioa jasotzen du eta, aldi be-rean, bere armadak aurrera egiten du Hezbollah eta Iranen laguntzaz.

Zer aldatu da? Erregimenaren izaera ez, dudarik gabe; izan ere, honen ankerkeria zapaltzaileak gora egin du, hilketa eta torturetatik (siriar kartzelatan 11.000 pertsona desagertu omen dira) herritar zibi-len kontrako etengabeko bonbar-daketeraino. Bachar Al-Assad “ir-tenbidearen parte” bilakatu da eta, dagoeneko, mendebaldeko poten-tziek ez dute bere erregimena horren

sutsuki erasotzen. Egoera honen ja-torria hau da: Al-Assaden helburua nagusitu da, hau da, 2011ko iraultza nazioarteko gerraren hondakinen azpian lurperatu da. Estatu Isla-mikoak (Daesh, arabieraz), jada,

lurraldearen herena kontrolatzen du eta herrialdeko suntsiketaren une gorena da: 200.000 hildako, 4 milioi errefuxiatu eta 8 milioi le-kualdatu, gatazkaren sektarizazioa ahaztu gabe.




2011n, arabiar eskualdeko iraul- tzei lotuta, Siriako herritar asko 40 urteko diktaduraren kontra matxi-natu ziren, baita erregimenak ezarri-tako mozal geoestrategikoaren kon-tra ere. Honek erregimena eta bere herritarrengan sortzen zuen beldurra justifikatzen zuen, Israelen kontrako “erresistentzia”ren aitzakian. Siriako herritarrek duintasuna, gizarte-jus-tizia eta demokrazia eskatzen zuten, eskualdeko botere-harremanez kan-po. Baina Yassin Al-Hajj Saleh inte-lektual aurkariaren esanetan, Siriak “bonba-gizarte” modura funtziona- tzen du, hau da, ezin da ezer aldatu eztanda izugarria sortu barik, erregi-menaren zoria eskualde osokoari lo-tuta dagoelarik. Hain zuzen ere, hori izan da gertatu dena. Eskualdeko po-tentzia eta subpotentzien konplizitate aktibo edo pasiboarekin, batzuetan kontraesankorra ere, dimentsio geo-estrategikoak askapen aukera guztiak ito ditu azkenik. Honen errudun na-gusia erregimena izan da, baina beste hainbat eragilek funtsezko rola izan dute deriba honetan.

Lau urte geroago, eskualde osoan, kontrairaultzek borrokaren helburu izandako hiru indar hirukiak itzultzea ekarri dute, hots, tokiko diktadurak, kanpoko esku-hartzeak eta muturreko islamismoak (eta Israel atzean, miseria guztiak parasitatzen). Sirian, iraultza hasieratik geratu zen horma hauen ar-tean harrapatuta: gatazka nazioarteko mailara pasatu eta, iraultza barrutik eta kanpotik ezgaitzeko asmoz, hau erradikalizatu eta islamizatu nahi zuen diktadura ankerra. “Mundu mailako desordena berria”ren konplexutasun arina frogatzeko, hemen, Iraken be-zala, hausturak bereziki korapilatsuak direla esan beharra dago: Saudi Ara-bia eta Turkiaren arteko gatazka Saudi Arabia eta Iranen artekoari lotzen zaio. Hauek guztiek, era batera edo bestera, Estatu Islamikoa sendotzen lagundu duten arren, orain, bat egiten dute ho-nen aurrean. Ezin dira ahaztu ez Ba-char Al-Assadek emandako laguntza (kartzelan zeuden buruzagi islamistak askatu zituen eta hainbat hilez ez ditu EIk Raqqan zituen kuartelak bonbar-datu izan nahi); ez talde jihadisten ze-harkako finantzaketa saudiarabiarra;

ez Iranek Al-Kaedaren erradikalismo sunia manipulatu duela Al-Malikiren gobernu xiita ustel eta sektarioaren kontrako oposizioari zilegitasuna ken- tzeko, ez Turkiaren eta EI-aren arteko “ez erasotzeko” akordia, non Turkiak, bere “arazo kurdu”az kezkatuta, EI-aren kontrabandoa baimentzen duen. Estatu Islamikoa denek, AEB barne, erabiltzen duten “komodina” da, kon-trajarritako interesak defendatzeko, beti herrien eta euren burujabetzaren kontra, jakina.

Baina EI, izan, bada, eta berezko agenda du. Hauen emaitza da: alde batetik, iraultzen porrotarena eta kaos bortitz orokorrarena eta, bestetik, Oli-vier Royk probokatzeko asmoz esan bezala, mundu-mailako krisi nihilista-rena. Honen froga gisa, EIko elemen-tu “internazionalisten” % 25 erlijioz aldatutakoak dira (Australia, Frantzia eta Ingalaterrakoak) eta, ohi ez beza-la, musulmanak ez diren gazte inge-les askoren sostengua du. Islamismo erradikalaren itzulera indartsua bada ere (diktadurekin eta esku-hartze in-perialistekin batera) ez ditugu ahaztu behar iraganarekiko dagoen aldea.

Iraultzaren porrotaren erdian, bar-neko eta kanpoko “okupatzaileen” in-darkeriaren ondorioz hondatutako bi herrialde hauetan, Estatu Islamikoa, arma eta diru askorekin eta eskualde-ko potentzien jokotik “independente”, eskualdeko indar “burujabe” bakar da bilakatu da (Israelekin batera). Hala, Estatu Islamikoak, borrokalari gutxi dituen arren, Al-Kaedaren hutsa ulertu du eta, honen dinamika postmodernoa alderantzikatuz, borroka birlurralde-ratzen jakin du. Seinale guztien arabe-ra atzera-egite militarra gertatzen ari da baina erakundearen aurrerabidea arabiar nazionalismoaren behin betiko porrotari dagokio, honek ezin izan baitu bizirik iraun arrakastarik gabeko arabiar iraultzen ostean. Ibrahim Ha-midi siriar idazleak Al-Hayat egunka-rian argi azaldu bezala, paradoxikoa eta esanguratsua da, azkenean, nazio-nalismo hauek 1916ko Sykes-Picot Akordio kolonialek ezarritako mugak onartu eta defendatu izatea. Aitzitik, Estatu Islamikoak hauek deuseztatu ditu, Siria eta Iraken artekoak behin- tzat. “Boterearen deszentralizazioa”

“ Estatu Islamikoak, borrokalari gutxi dituen

arren, Al-Kaedaren hutsa ulertu du eta, honen

dinamika postmodernoa alderantzikatuz, borroka

birlurralderatzen jakin du

”arriskutsua da eta, EI-aren aurrean, mendebaldeko eta eskualdeko poten-tzien arteko akordia justifikatuko luke Baina potentzia hauek, jihadismo su-niaren kontra elkarrekin borrokatzen diren arren, eskualdeko beste hainbat borroketan elkarren kontra daude eta azpijanean ari zaizkio elkarri.

Edozelan ere, AEB buru duen EI-aren kontrako nazioarteko aliantza horrek okerrera soilik eraman ditzake gauzak. Bonbardaketa “aliatu”en eta kanpoko esku-hartzeen kontrakoak diren Siriako Iraultzaren Sostengu Oinarriek egindako komunikatu baten arabera, “ez du ezertarako balio EI ga-raitzeak Bachar Al-Assad ere ez bada garaitzen”. Edonola ere, helburu bi hauek eskualdeko “berezko indar he-rritarren” bidez baizik ezin dira lortu. Ildo beretik, siriar herritarren demo-krazia asmoek porrot egin dute zepo geoestrategikoaren mesederako eta ezinbestekoa da herritarren sufrimen-dua arintzea. Horretarako, erregimena babestuz eta erantzun sektarioak sus-tatuz, irtenbideari azpiak jan dioten herrialdeek (Saudi Arabiak, Iranek, Hezbollahk, Errusiak, Qatarrek, Tur-kiak eta AEBk) irtenbide politikoa bilatu behar dute. Baina, hori lortze-ko ulertu behar dute Estatu Islamikoa bonbardatzeak eta Bachar Al-Assad legitimatzeak ez duela bakea eta egonkortasuna lortzen laguntzen.q

*Santiago Alba Rico arabista eta idazlea da


DOSIER

Siria: proxy gerra

handi baten helburuakNazanin Armanian*

4 milioi errefuxiatu eta 150.000 hildako inguru, suntsitutako herrialdea eta Estatua... Hauek dira barnean sartutako herriek eta talde armatuek partekatutako terrorismoaren emaitza. Talde armatu hauek munduko eta eskualdeko potentzien, hala nola, AEB, Frantzia, Turkia, Iran, Qatar eta Saudi Arabiaren kanoi-bazka bilakatu dira eta aipatutako herrialdeek argi eta garbi delegatutako (edo proxy) gerra hau laguntzen dute.

WikiLeaks-en arabera, 2006ko abenduaren 13an, William Burns AEBko kantzileror-

deak Bachar Al-Assad uzkailtzeko estrategiaren zehaztasun guztiak eman zituen kablegrama sekretu ba-tean. Horretarako hauek proposatzen zituen: oftalmologo gazte baten es-karmentu eza esplotatu, bere trapu zikinak eguzkitara atera, kurduak akuilatu, “mehatxu islamista”ren ba-

liabidea erabili eta Rafic Hariri Liba-noko lehen ministroaren hilketa eta horrelako kasuak profitatu Al-Assadi terrorismoa leporatzeko. Hala, AEBk Eisenhowerek 1957an siriar buruza-gia hiltzeko sortu zuen konspirazioa berpizten zuen.

Assad zigortzeko operazio honen benetako helburua Eurasia kontrola- tzea da. Zori handiagoz eta txikiagoz, AEBk Ekialde Hurbilaren, Erdial-deko Asiaren, Erdialdeko Europaren eta Afrikako Iparraldearen kontrola bereganatzen saiatu da Irak, Afganis-tan, Jugoslavia eta Libiaren kontrako gerren bitartez. Britainia Handiko Sir Mackinder estrategaren aholkuen ara-bera, eskualdea oso garrantzitsua da. Berak Heartland, munduaren bihotza, alegia, deitzen dio. Hala, orain, AEB, Txina eta Errusiaren aurreratzea gel-diarazten saiatzen da, izan ere, Siria kontinente bi hauek lotzen ditu.

Era berean, AEBk Iran, Irak eta Siria lotuko dituen gasbide erraldoia-ren eraikuntza geldiarazi nahi du. Hau “hodi xiita” izenez ezagutzen da, hain zuzen ere, eta Errusia eta Iranen finantzamendua du Europara gasa esportatzeko. Gas-hodi handi honek bi herrialde kaltetuko lituzke, hots, Turkia, honek ez lukeelako hidrokar-

buroen bide nagusia izaten jarraituko, eta Saudi Arabia, berak Egiptotik, Jor-daniatik, Siriatik, Libanotik eta Israe-letik pasatuko den Arab Gas Pipeline gasbidean inbertitu duelako. “Petro-lio-erraldoien” hurbiltzeak ere xekeak kezkatzen ditu. “Erraldoi” hauek Errusia eta Venezuela dira, munduko petrolio-ekoizle eta esportatzaile handiena eta ezagutzen den petrolio erreserba handiena, hurrenez hurren. Petrolioa Esportatzen duten Herrien Erakundearen boterea kolokan dago eta ezin da Saudi Arabia gutxietsi fi-nantza-instituzio nagusiak bere petro-dolarren menpe daude eta.

Nazio Batuen Erakundearen Agentzia Atomikoak Iraneko insta-lazio nuklearretan 1000 zentrifuga- tzaile berri instalatu direla informatu du. Txina eta Errusiaren ustez, Siria-ren kontrako erasoaren azpiko hel-burua Iran da. Teheranek, oso zuhur, gertakariak aztertzen ditu eta bere aliatuarengandik urruntzen da. Hala, Hezbollah eta Jihad islamikoaren bi-tartez lagunduko dio baina inongo okupaziorik gabe.

AEBk Errusia ere bere influentzia-eremuan makurrarazi nahi du eta na-zioarteko gertakarien inguruan honen ezgaitasuna erakutsi nahi dio mundua-




*Nazanin Armanian politika-analista, idazlea, kazetaria, islamdar kontuen irakaslea eta idazlea da. Besteak beste,

liburu hauek idatzi ditu: Irán: la revolución constante, El Islam sin velo, Retrato de la mujer en los países

musulmanes, Los kurdos, 40 respuestas al conflicto de Oriente Próximo eta El cuentacuentos persa.

www.nazanin.es

“Teheranek laster, munduko finantza hiriburuak exijitu bezala, mendebaldeko, Txinako, Errusiako enpresa handien inbertsioak baimenduko ditu, segurtasun berme osoarekin

”ri. Sergei Lavroven esanetan, Errusia ez da AEBren kontra borrokatu Sirian, errusiar enpresek 20 mila milioi euro inbertitu eta 100 mila errusiar inguru bertan bizi diren arren. Eta Vladimir Putinek, Petro Poroshenkoren eskua estutuz, Kieveko estatu kolpe faxista onartu du eta, horrekin batera, indar-oreka ere: ez dio aurre egingo NATO-ri. Snowden hartzea gauza bat da, bai-na gerra batean sartzea oso bestelakoa da. Moskuk, Siria galduta, beste leku-ren batean, adibidez, Iranen saiatuko da bere eragina berreskuratzen.

Gerra-arloan garaile gertatzen bada, AEBk bere porrot ekonomikoa ordaintzen du. Krisi ekonomiko han-diei, gerra handiak. Kapitalismoak arma gehiago salduko ditu, merkatu berriak lortu eta hondatutakoa berre-raikitzen dituzten eraikuntza-enpre-sentzako aukera berriak sortuko ditu. Mundu erdiko langileen lorpenen kontrako eraso berri bat da; izan ere, hauek euren bizitzaz edo euren zergez ordainduko dute lau cowboyren aben-tura.

Gerra asmoei eusten zieten siste-ma legalak suntsituz NBE gehiago ezerezteaz gain, AEBk oraindik ere munduko potentzia hegemonikoa dela irudikatuko luke. Madeleine Albrighten arabera, giza-historiaren makinaria militar handiena existitze hutsak bera erabiltzea eskatzen du.

Bestalde, kontuan hartu behar da Frantziak, Libia birkonkistatu ostean, beste kolonia baten gaineko nagusita-suna berreskuratzeko asmo du. Hala, Israelek Iranen, Hamasen eta Hezbo-

llahren aliatua ahultzen du eta, bide batez, Golaneko Altuetako ur-baliabi-deak eta mediterraneoan topatutako gas eremuan Siriari dagokion partea bereganatuko ditu.

eKialde hurbila balKanizatzeaAssadek gogor zapaldu zituen 2011ko protesta demokratikoak eta hauek sor-tutako gatazka Pentagonoak “Assaden amaiera” operazioa burutzeko erabili zuen, hau da, ezkutuko operazio te-rroristak egiteko, heriotzaren eskua-droiaren bidez beldurra zabaltzeko eta Siria Israelen aurkarientzako tranpa bihurtzeko. Honetaz aparte, bandera faltsuko atentatuak egin zituzten ge-rrako arrazoia izateko (besteak beste, gas kimikoen kasua non AEBko 12 agente ohiren esanetan Assadek ez zuen zer ikusirik) eta boterea aurkari aliatuei emateko. Herrialdeko oposi-zioa zatitua eta herri aurkari anitzen soldatapean zegoen eta ez zen bene-tako alternatiba. Gainera, Geneva I eta II biltzarrek porrot egin zuten. Ondorioz, 2014an AEBk Jon Bidenek diseinatutako B Planera pasatu behar izan zuen, hots, eskualdean gatazka zabal eta sakona sortzea, Israel ez es-kualdeko beste herriak ahitzeko eta zona militarizatzeko, erregimenak al-datzeko eta estatu handiak balkanizatzeko asmoz. Hau izan da, beharbada, Assad, ohiko “hilketa selektibo”aren bidez hil beharrean, boterean man-tentzeko arrazoi bat.

Errusiaren eta Txinaren betoa NA-TOren esku-hartze zuzenaren aurrean AEBk ideia makabroa izan zuen: errekrutatutako terrorista yihadistak (gaur Estatu Islamikoa osatzen duten berak) Siriatik Irakera eramatea, he-rrialde bietako 90.000 kilometro ingu-ru okupatzen uztea eta euren ekintza ankerrak telebistatik emititzea, iritzi publikoa esku-hartze militar zuze-naren alde jartzeko, NBEko Segur-tasun Kontseilutik pasatu gabe. Nuri al Maliki Irakeko lehen ministroa baztertu zuten, hau Irakeko lurraldea Assad uzkailtzeko erabiltzearen kon-tra zegoelako, eta Bagdadekin zuten akordio militarra berreskuratu zuten. Akordioak herria “berrokupatzeko” baimena ematen die egokitzat jotzen badute. Estatu Islamikoaren kontra borrokatzen diren aitzakia erabilita, AEBk, Turkiak, Qatarrek eta Israelek

herria bonbardatzen dute, NBEren sa-laketarik gabe.

Terrorearen kontrako iruzurrezko gerraren aurreko kapituluan, Af-Pak, “eremu” bilakatutako beste bi esta-tuen modura, gaur, Irak eta Siria esta-tu gisa desagerrarazi eta “Ir-Sir opera-zio eszenatoki” bilakatu dituzte.

FaseKaKo gerra eta baKea MerKatuetanTxinak eta Errusiak ez dute Segurta-sun Kontseiluarekin premiazko biltza-rra eskatu, AEBk eta Israelek Siriaren kontra egindako erasoaren inguruan eztabaidatzeko. Harritzekoa da, he-rrialde bi hauek Iraken, Afganistanen, Sudanen, Malin, Libian eta Ukrainan zuten eragina galtzean oso kaltetuak izan baitziren. Faseka pentsatutako gerra hauetan Errusia eta Txina ez dira NATO aurrera egitea galarazteko gai. Gerra hauek ez dituzte merkatuak kaltetzen eta ez dute iritzi publikoaren arreta hartzen; beraz, bake mugimen-duak sortzea ekiditen da.

Herrialde hauetako eliteak ez dau-de Atlantikoko Aliantzaren buruen kontrako “klase-borroka”n. Aitzitik, munduko burgesiaren klubeko kideak dira eta interes ekonomiko berek lotzen dituzte. Teheran azkarra izan da eta nahiago izan du bere programa nuklearra gelditzea erasotua izatea baino. Gainera, munduko finantza hi-riburuak exijitu bezala, laster mende-baldeko, Txinako, Errusiako enpresa handien inbertsioak baimenduko ditu, segurtasun berme osoarekin. Horrega-tik, hain zuzen ere, Obamak Al-Assa-den uzkailtzea gelditu du momentuz, Israelen eta Alderdi Errepublika-noaren gerra-kanpaina gorabehera.

Turkiak eta Qatarrek lankidetza estrategikorako akordio bat sinatu berri dute. Bestalde AEBk (eta Espai-niak!) tropak bidaltzen dituzte Irake-ra. Edonola ere, hauek eszenatoki ho-nen lurrunkortasunaren adierazgarri dira.q



Globoen gauaEliana Caramelli*

Herri kurduaren zorigaitzak

60 milioi pertsonarengan du

eragina; Ekialde Ertain osoan

hau da berezko estaturik ez

duen gutxiengo etniko handiena.

Kurdistan milaka kilometro

karratuko eskualde zabala da

eta lau estatu zeharkatzen ditu,

hain zuzen, Siria (biztanleen %

5 kurdua); Turkia (% 45), Irak (%

25) eta Iran (% 25). Zalantzarik

gabe, hau munduko zonarik

asaldatuenetariko bat da.

Kurdistanek, Tigris eta Eufra-tes ibaien arteko “bio-etno-es-kualdeak”, ez ditu gaur egungo

mugak onartzen eta “konfederalismo demokratiko”an oinarritutako batasun proiektu baten alde egiten du. Kurdis-tan batuaren proiektu horrekin batera beste Kurdistan batzuk ere badaude, errealagoak, hau da, Turkiako PKK, KCK eta HPD; Irakeko UPK; Irane-ko PJAK eta Siriako YPG militanteen proiektuenak. Eurek dira, aspalditik, Kurdistan batuaren amets horren alde egunero borrokatzen direnak, bizi diren herrietan euren hizkuntzarako, ohituretarako eta autonomiarako es-kubidea lortzeko asmoz. Erakunde horietariko batzuk parlamentuan bo-rrokatzen dira, beste batzuk, ordea, armen bidez.

Hauez gain, beste Kurdistan batzuk ere badaude. Kurdu hauek Daes-hen (Estatu Islamikoa) eraso ankerra gehitu diote euren sufrimenduari: etxea galdu dute, euren herriak suntsi-tuak izan dira.

Kobanen, Siriako Kurdistanen, hain zuzen, YPGko (Herri Babeserako Unitateak) milizia kurduek Estatu Is-lamikoaren milizianoak kanporatzea lortu dute zenbait hileko setioaren os-tean. Bertan, adinekoak daude, herri kurduaren aitorpenaren alde borroka-tu direnak, eta umeak ere ikusten dira, lupetzean jolasten.

Gerrak dena hartzen du; bonbak, beldurra nonahi daude, umeen jolas eta marrazkietan ere. Baina gazteen etor-kizun nahia ere badago, hauek ingelesa ikasi, unibertsitatean ikasi eta musika

entzun nahi dute, besteak beste. Ba-daude Kobane baketsu batean bizi nahi duten emakumeak, oraingo gerrarekin amaitu, eta askapen politiko, kultural eta sozial osoa nahi dutenak.

Erreportaje hau errealitate honen mamira doan bidaia da, miliziano in-tegristak Kobanetik kanporatu baino apur bat lehenago egindako bidaia.

suruc-era (Persis) iristeaTurkiaren hego-ekialdeak laster hun-kitzen du. Gazianteperako (Antep) hegaldian emakumeak, gehienak beloa jantzita, lehenengo ilaretan esertzen dira, gizonengandik hertsiki bereiziak. Genero-apartheidak beti hunkitzen du.

Gaziantepera heldutakoan laino itxia topatzen dugu eta honek gurekin jarraitzen du Persisera (Suruc turkie-raz) heldu eta ordu batzuetara arte. Siriarekiko mugan dagoen hiri honek 56.000 biztanle ditu baina, orain, ki-lometro gutxitara dagoen Kobanetik ihes egindako 133.000 errefuxiatu bizi dira bertan. Hauek, EIren erasotik ihes egin dute eta, egunero, borrokak ema-ten ziren bitartean, indar kurduen kon-traerasoaren berrien zain egoten ziren. Euren lagunek, alabek, kamaradek be-rreskuratutako metro bakoitzak euren egonaldia laburtzen zuten. Hauek Per-siseko kanpoaldean kokatutako bost kanpamentuetan hartzen dute ostatu, kanpadenda hotz eta hezeetan. Kanpa-denda hauek, 1.200 guztira, lerroetan eta lerroetan banatzen dira, bata bes-tearen ondoan, oso estu.

argazKia: eliana caraMelli.



Bertako herritarrak, gehienak kur-duak, berehala agertu ziren solidario errefuxiatuekin. Familiak osoek ka-lean edo abandonatutako biltegietan lo egiten zutela ikusi zutenean euren etxeetan hartu zituzten, bai Persis be-ran bai 6 kilometrora dagoen Mesher eta beste hainbat mugako herrietan. Elkartasun hau gorabehera, Kobane-tik etorritako kopurua hain handia zen non kanpamentuak eraiki behar izan baitziren.

aMara Kultura-etxeaHerrira joan aurretik, Kultural Merze-ki Amara kultura-etxean geldialdi bat egiten dugu. Hemen Turkiako elkarte eta alderdi kurduek egiten dituzten errefuxiatuen sostengu ekintzak koor-dinatzen dira, Persiseko udaletxea-rekin lankidetzan. Beheko solairuan janari beroa jan daiteke, esaterako, ba-razki eta arroz zopa edo te bat. Inter-netera konektatzeko aukera ere bada-go. Goiko solairuan prentsa-gunea eta biltegia daude. Bertan haurrek botikak eta nazioarteko laguntzatik datozen beste artikulu batzuk katalogatu eta antolatzen dituzte.

Boluntarioak diren zenbait irakas-le gazteri esker, Kobaneko haurren koloreak erakusketa antolatu ahal izan zen. Ume errefuxiatuei utzi behar izan zuten hiria marrazteko eskatu zi- tzaien. Marrazki horietan hauek age-ri dira: tankeak, eztanda egiten duten bonbak, burua moztutako pertso-nak, tiroak, hildakoak, zaurituak... baina benetako Kobane ere ikusten da, ezkontza jai baten modura disei-

natua, arbolez eta kolorezko loreez betetako herria, bihotz formako lur zatia eskuen artean. Irakasleetako bat Al-Assaden erregimenak bi urtez kar- tzelatutako lehen hezkuntzako mai-sua da. Gaur, Persisen bizi da, baina ahalik eta lasterren etxera bueltatzeko itxaropena du. Berriz hasteko. Baina “noiz?”: hori da etengabeko galdera. Hemen A. ezagutzen dugu, 18 urte-koa. A. aldez aurretik kontaktatu dugu Italia-Kurdistan sarearen eta UIKIren bitartez. Gure gidari, itzultzaile eta la-guna izango da aste osoan zehar.

Mesher eta MugaKo beste zenbait herriA. gidatuta Mesherera goaz. Bertan Nemrut Mendiko eskualdekoa den M. Turkiako PKKko militanteak ha-rrera egiten digu. Kartzelan hamar

urtez egon da eta, orain, Kobanerako Krisi-Taldeko kide gisa, hedabideez arduratzen da. Berak esaten digunez, bertan eta Kurdistaneko beste hainbat lekutan, Turkiako iparraldeko Robos-kyn 2011ko abenduaren 28an gerta-tutako sarraskiaren urteurrena ospatu da. Orduan, Turkiako aire-indarrak 34 zibil hil zituen herri batean, PKKko gerrariei ostatu ematea egotzita.

Bera errefuxiatuei laguntzera eta Kobanen setiatutakoentzako laguntza materiala antolatzera etorri ziren le-henengo horietako bat izan zen, Tur-kiako armada eta Estatu Islamikoaren arteko laguntasuna salatuz.

Kobanetik ihes egindako hainbes-te familia egoteak herriko bizitza al-datu du. Hala, era solidarioago eta ko-lektiboago batean bizitzen hasi dira, sukaldea eta janaria partekatzetik zer-bitzu komunak mantentzeko lanetara. Zakarra Diyarbakir herriko kamioiek batzen dute, boluntarioak gidatu-ta, eta zabortegietara eramaten dute egunero. Eskualdeko herri guztiek sarrerak kontrolatzen dituen segurta-sun-zerbitzua antolatu dute. Meskita txikia, otoitz egiteko, elkar topatzeko, gonbidatuei harrera egiteko eta Koba-neko ume txikientzako jarduerak egi-teko lekua da. Beti dago te beroa nahi duenarentzat. Atzean eskola turkiarra dago eta ume kurduek, de facto, ezin dute bertara joan.

Egun argietan Kobaneko erai-kinak ikus daitezke bertan dagoen zabaldegi batetik. Horretan, gauez, jendea sutondoan batzen da, familiei eta borrokalariei deitu eta bideoak bi-daltzen dizkiete, sostengu moral gisa. Bertan egoeraren inguruko informa-zioa ere partekatzen dute. Hemen-dik, dozenaka pertsona, bertako eta boluntario manifestatzen dira, YPG (mistoa) eta YPJ (emakumeena) He-rri Babeserako Unitateetako milizia-noentzako sostengu-leloak abestu eta oihukatzen dituzte, deuseztatu nahiko luketen mugaren aurrean.

borroKalari KurduaKGertu dagoen Mis Aynter herrian antzeko eszenak ikusten ditugu. Te bero baten inguruan beste errefuxiatu ba- tzuek hau esaten digute: “YPGak he-rri kurdua defendatzeko sortu ziren eta ez beste herri batzuk inbaditzeko”. EI-k Senegalen edo Iraken egindako ankerkeriak salatzen dituzte. Errefu-

“Gerrak dena hartzen du; bonbak eta beldurra nonahi daude, umeen jolas eta marrazkietan ere. Baina gazteen etorkizun nahia ere badago

”

argazKia: eliana caraMelli.



batek banatzen ditu nahiz eta janaria errefuxiatuek berek prestatzen duten, udaletxearen laguntzaz.

Bertan, Avesta biltegiko joan-etorriak ere ikusi genituen. Estalpe handi hau supermerkatua izan zen aspaldian eta, gaur, errefuxiatuen- tzako anoak gordetzeko erabiltzen da. Gazte eta ume askok lanak egiten laguntzen dute. Anoak ondo kalku-latuta daude eta dena zehatz-mehatz idazten da. Kanpamentu guztiak, gutxienez, logistikaren eta laguntza banatzearen bi arduradun dituzte, Amarako zentroarekin kontaktuan daudenak etengabe (zentroak heltzen den pertsona berri bakoitza erregis-tratzen du). Arduradun bakoitzak badaki zehazki zenbat pertsona bizi diren esparruan eta zeintzuk diren benetako beharrak.

Kanpamentuetan botilak eta bi-doiak edateko uraz betetzeko puntu gutxi batzuk daude, egunean bi orduz, kanpadendetako bat hiru maila ema-ten dituen eskola bihurtzen da, eta antzerkiak antolatzen dituen kultura-etxea ere badago.

Emakume batek atsekabez begira- tzen digu; badaki kanpadenda aurrean egin duen harrizko horma txikiak ez duela lokatza geldituko. Esparru osoa

eta hiri osoa lokatzez estalita daude etengabeko euriaren ondorioz. Bera R. da, orain dela bi hilabete Kobane-tik ihes egin zuen irakasle bat, biga-rren hezkuntzako arabiera irakaslea, hain zuzen. Bere etxea suntsitu zuten, bere kotxea erre, eta berak lan egiten zuen eskola ez da jadanik existitzen. Hemen kurduera irakasten du kanpa-mentuko eskolan. Ez dago ezkondu-ta baina bi semetzako ditu eta hauek ikastea nahi du. Norvegiara edo Ale-maniara joateko asmoa du, izan ere, esan diotenez, bertan errefuxiatuen gizarteratze aukerak daude.

“Alepoko erara” egindako kafea hartu eta zigarro asko erre ostean, bere Facebookeko profila erakusten digu bere ordenagailu eramangarrian. Zorionez, lokatzak ez du emakume honek berriro hasteko duen ilusioa itotzen.

Kader Ortakaya kanpamentuan, antzeko egoerak ikusten ditu. Bertan 4.000 pertsona bizi dira, horien ar-tean, 400 haur. Baldintzak latzak dira; hilabete ilun eta hotz askoren ostean argi-indarra heldu berri da, azkenik. Gaur, mediku-taldearen bisita da. Ho-nen arabera, osasun-egoera txarra da orokorrean eta lekuak ez ditu beha-rrezko garbitasun-baldintzak.

xiatu hauek ehun urtetik gorako erai-kin batera eramaten gaituzte; Bertan Arin Mirxan (komando batek Parisen hildako hiru aktibistetako bat) eta Kobanen hildako ugarien omenezko “memorial” bat dago. Izen eta argazki zerrenda luzea dago.

Azaltzen digutenez, gau batean EI-ko emakume suizida batek bere burua lehertu zuen YPGren posizioetatik gertu eta 8 pertsona hil zituen. Aitzitik, kurduen kontraerasoan 34 pertsona hil eta 43 preso hartu zituzten. Bertan ge-unden bitartean, alderdi marxistan-le-ninistako militante baten hilotza heldu zen, irailaren 6an Kobanera joan eta handik gutxira hil egin zuten.

Turkiar aldeko muino batetik, Mesheren, Kobaneko eraikin suntsi-tuak ikus ditzakegu.

bizitzaren eta esParruen KudeaKeta, laguntzaren bilKeta eta banaKetaPersisera itzuli eta Kobane kanpa-mentua bisitatzen dugu. Eguneko mo-menturik alaienetako bat ezagutzen dugu, hain zuzen ere, elikagaiak ba-natzen dituen furgoneta datorrenean. Dozenaka ume eta emakume ilaran jartzen dira euren plater eta sukalde-ko tresnekin. Anoak Turkiako GKE

argazKiaK: eliana caraMelli.



Kanpamentu hauek boluntario kurduek kudeatzen dituzte, Suru-ceko udalaren laguntzaz. Surucen BDPk (Barış ve Demokrasi Partisi, Bakearen eta Demokraziaren alderdi kurdua) gobernatzen du eta kurduak biztanleen ehuneko 58 dira. Bertako BDPko buruak eta Suruceko alka-tesak esaten digutenez laguntzaren izugarrizko beharra dute. Herri kur-du gehienetan gertatzen den moduan, Zuhal Ekmes alkatesa gaztea da. Kar-gua gizon batekin partekatzen du. Bere esanetan, NBEk bidalita laguntza Afad izeneko gobernu-erakundeak kudeatzen ditu. Afadek hiritik kanpo dauden bi kanpamentu txiki kudeatzen ditu, baina inork ez du bertara joan nahi “kontzentrazio-esparruak ematen dute”lako. Beste herrietara ez da laguntza hori heltzen.

“Guk ez ditugu limosnak nahi” dio alkatesak, “EIaren kontra borrokatzen gara, ez bakarrik herri kurdua defen-datzeko, mundu osoa fundamenta-lismoaz babesteko baizik”. Arabiar udaberriaren ostean, herri guztiak lar-deriazko erregimenetara bueltatu dira. Rojavan (Siriako eskualde kurdua) ez, bertan demokrazia dago”.

Beharbada, hori izango da nazioar-teko erkidegoa izutzen duena.

KonFederalisMo deMoKratiKoa eta genero-berdintasunaA. Persiseko segurtasun- eta logis-tika-arduradunetariko bat da. Berak Rojavako kantoietan aplikatzen ari den konfederalismo demokratikoaren ereduaz hitz egiten digu. Eredu horre-tan, alderdi politikoez aparte, elkarte zibilek eta pertsona bakanek ere parte hartzen dute. Kantoiko gobernu eta parlamentu bat dago, horietan kargu-txandaketa dago eta subsidiariotasun eta genero-berdintasun printzipioak aplikatzen dira.

A.-k esaten digun bezala, “Rojavan dagoen genero-berdintasuna mendebal-

Egunero, gutxienez bi familiak Ko-banera itzultzea erabakitzen dute, suntsitutako euren etxeetara.

itzuleraGure lagunak eta itzultzaileak, A.-k, alegia, Alepotik ihes egin zuen fami-liarekin orain dela lau urte. Orduan, berak 14 urte zituen. Ez du turkieraz entzun ere egin nahi. Musika maite du eta Shakiraren abestiak kantatzen ditu. Medizina estudiatu nahi du, ita-liera ikasi eta Alemaniara joan. He-men ez dago bizitzerik. Ikusi zuena, hildakoak, hondamendia, gehiegi da. Berak dibertitu nahi du, 18 urteko beste edozein gaztek bezalaxe, baina bere ingurura begiratuta zorionekoe-tako bat dela onartzen du.

Bere arrebak, S.-k eta berak euren esku dagoen guztia egiten dute Amara zentroan. Bere aita ingeles irakaslea da eta denda bat ireki du bertan. Eskua es-tutzen digu ezagutzen dugunean. “Es-kerrik asko, hau da nahi dugun bihoz-beratasuna, ez amaigabeko gerra nahi duten horiena”.

bagoaz Begietan egun hauetan ikusitako milaka aurpegiak geratzen zaizki-gu, euren irribarreak eta bostekoak. Kobaneko zeru iluna ere gogoratuko dugu, eta horretan zabaldutako kolo-reetako aire-globoak. Hauek Turkiako mugako herrixketatik botatzen dira Urteberri-gauean eta hiriko borroka-lariek bengala gorriekin erantzuten dute, itxaropena argituz.q

deko herrietan ere ez la lortu. Betebehar guztiak gizonen eta emakumeen artean erdibanatzen dira, bai politika- bai kultu-ra- bai hezkuntza-arloan bai arlo milita-rrean. Emakumeek gobernatuko balute ez legoke gerra gehiagorik munduan”.

“Arlo militarrean egindako lanean, bereziki, emakumeek gizonen kon-fiantza lortu dute. Prozesu hau due-la 20 urte hasi zen PKKren barruan eta, orain, Rojava osoan hedatzen ari da, ezin geldituzko eran, emaku-meek euren gaitasuna frogatu baitute praktikan”.

Hala ere, dudagarria da genero berdintasuna egunerokoan ere barne-ratu ote den. Hemen ikusten duguna, egia esan, betebehar estandarizatu batzuen errepikapena da.

Rojavako Gutunean agertzen den ekologia ikuspegia mugatua da; izan ere, honela deskribatzen da: “bestee-kin harmonian bizitzeko modu natu-rala, askatasunean eta menpeko edo esklaborik gabe”.

Gure solaskideak irribarrez esa-ten digunez, Kobanera lehenbailehen itzuli nahi du, aurkari asko baitaude borrokatzeko, arlo militarrean eta, bereziki, politika- eta kultura-arloan. Amets handi baten indarra da.

“Kobane baketsu batean bizi nahi dute, oraingo gerrarekin amaitu, eta askapen politiko, kultural eta sozial osoaren alde borrokatzen dira

”

*Eliana Caramelli Veneziako udaletxean lan egiten du eta lanbide publikoko COBAS sindikatuko ordezkaria

ere bada. Genuino Clandestino italiar nekazaritza-sarearekin eta ondasun komunen defentsarako

mugimenduekin konprometitua dago.

Testu hau Oscar Pacienciak itzuli eta Roberto Montoyak editatu dute.

Dosier hau Pueblos – Informazio eta Eztabaida Aldizkariko 65. zenbakiaren parte da (2015ko bigarren hiruhilekoa). Gipuzkoako Foru Aldundiaren laguntzarekin argitaratu da. Aldizkari honen edukiak ez du instituzio horren iritzia zertan adierazi.

Koordinazioa eta edizioa: Pueblos – Informazio eta Eztabaida Aldizkaria, Roberto Montoyaren laguntzarekin.

Euskerazko itzulpena: Iñigo Gallastegi. Maketazioa: Gonzalo Trigueros.

Pueblos 65 – Segundo trimestre de 2015 - Dossier en euskera

Documents

Transcript of Pueblos 65 – Segundo trimestre de 2015 - Dossier en euskera