Përzgjedhja, Krijimi dhe Funksionimi i Bordeve Mbikëqyrëse

Adem Ahmetaj

Ministria e Zhvillimit Ekonomik – Prishtinë - Republika e Kosovës

Datë:19/10/2018

1

Republika e Kosovës

Ministria e Zhvillimit Ekonomik

Njësia për Politika dhe Monitorim të Ndërmarrjeve Publike

Qëllimi i punimit;

Rregullimi Ligjor;

Historiku i Ndermarrjeve Publike;

Pronësia e Ndermarrjeve Publike;

Mbikqyerja dhe Kontrolli nga Qeveria e Kosovës;

Ushtrimi i të drejtave te aksionarit;

Struktura Institucionale e Ushtrimit të Pronësisë në NP-të Qendrore;

Perzgjedhja e Bordeve te Drejtoreve te NP-ve;

Detyrat, pёrgjegjёsitё dhe autoriteti i Bordit;

Komitetet e Bordit;

Funksionimi i Bordeve te Drejtorëve në Ndermarrjet Publike;

Shkarkimet, Dorëheqja nga Bordi;

Raportimet sipas LNP-se;

Vlerësimi i Performancës nga NJPMNP ;

Vlerësimi i Efektshmërisë së Bordit të Drejtorëve;

Politika e rekomanduara;

Përfundimet.

2

Ky prezentim do të ofroj një analizë te hollësishme rreth përzgjedhjës, krijimit

dhe funksionimit të Bordeve mbikëqyrëse në Ndermarrjet Publike në Kosovë.

Ne këtë punim janë shtjelluar tema qe kanë të bëjnë me parimet themelore të

qeverisjes korporative, siç janë monitorimi, funksionimi efikas i Bordeve të

NP-ve, rolit i Aksionarit ndaj NP-ve, menaxhimi i riskut, transparenca dhe

llogaridhënia, te cilat janë parakusht per realizimin e objektivave të NP-ve.

3

Politikat, te drejtat dhe pergjegjësitë e Drejtorëve duhet te jenë në harmoni me

legjislacionin në fuqi.

Korniza ligjore e NP-ve. rregullohet me:

Ligjin bazik për Ndёrmarrjet Publike (2008/03/L-087) dhe Plotësim

ndryshimet e tij, si dhe

Ligjet tjera në funksion te Ndermarrjeve Publike, siq janë:

Ligji mbi Shoqёritё Tregtare (2007/02-L123);

Ligji mbi Menaxhimin e Financave Publike (2008/03/L-048);

Ligji mbi Prokurimin Publik (2003/17) dhe Legjislacioni tjeter sektorial.

4

Që nga viti 1999 ndërmarrjet publike (NP) kanë qenë nën mbikëqyrje të

UNMIK-ut, ndërkaq me themelimin e Agjencisë Kosovare të Mirëbesimit, në

qershor 2002, ato u vendosën nën menaxhimin e saj. Me qëllim të shmangies

së privatizimit të ndërmarrjeve që ofrojnë shërbime publike, në vitin 2005 këto

ndërmarrje ishin korporatizuar. Gjatë këtij procesi janë bërë edhe përpjekjet e

para sistematike për të adresuar çështjen e qeverisjes korporative të këtyre

ndërmarrjeve. Prandaj Ndërmarrjet Publike janë korporatizuar dhe

funksionojnë sipas qeverisjes korporative, të bazuar në parimet e OECD-së

(Organizatës për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim).

5

Ndërmarrjet Publike në Kosovë aktualisht janë në pronësi të Republikës së

Kosovës;

Qeveria e Kosoves ka kompetencat ekskluzive për ushtrimin e të drejtave të

aksionarit në Ndërmarrjet Publike të nivelit qendror;

Kompetencat eksluzive për ushtrimin e të drejtave të aksionarit në nivelin

lokal, i takojnë Komunave përkatëse;

Qeveria e Republikës së Kosovës përmes dokumenteve strategjike të

miratuara, synon

- Përmirësimin e përformancës së Ndërmarrjeve Publike;

- Rritjen e vlerës së aseteve si dhe

- Ofrimin e shërbimeve cilësore për publikun.

6

Qeveria obligohet që të mbikëqyrë Qeverisjen Koporative përmes Njësisë për

Politika dhe Monitorim të Ndermarrjeve Publike dhe t’i raportoj kuvendit për

këtë çështje në baza vjetore;

Komisioni Ndërministror për NP-të, shqyrton çështjet që kanë të bëjnë me NP-

të, me qëllim të përgatitjes së debatit në Qeveri;

Qeveria i përgjigjet Kuvendit për mënyrën në të cilën ajo, Ministri dhe

NJPMNP-të i ushtrojnë kompetencat dhe përgjegjësitë të cilat u janë dhënë me

LNP;

Qeveria ka mandat që të inicioj futjen e sektorit privat në këto ndërmarrje

(përmes koncesioneve apo privatizimeve të segmenteve të ndryshme brenda

këtyre ndërmarrjeve).

7

Ligji në fuqi për ndërmarrjet publike, që qëllim të tij ka përcaktimin e kornizës

ligjore lidhur me pronësinë e Ndërmarrjeve Publike, ka përcaktuar edhe

ushtrimin e të drejtave të aksionarit, zgjedhjen e Bordit të Drejtorëve,

Komisionin e Auditimit, Menaxhmentin dhe detyrimet e tyre.

Bordi i Drejtorëve, emërohet nga Qeveria e Republikës së Kosovës

(Aksionari) që të përfaqësojë të drejtat e aksionarit në NP-t përkatëse;

Komisioni i Auditimit, përzgjedhet nga Ministri për Zhvillim Ekonomik dhe

ky komision në Ndermarrjet Publike, ka të drejtë ekskluzive për te përzgjedhur

e Auditorin e Brendshëm.

8

9

Mënyra dhe kriteret e përzgjedhjes të drejtorëve janë të përcaktuara me të

njëjtin ligj, siq janë.

- Përshtatshmëria profesionale;

- Paanshmëria politike;

- Konflikti i interesave dhe

- Të mos jenë të ndjekur penalisht.

10

Tё percaktojё misionin dhe qellimin e Ndёrmarrjes;

Tё takohet mjaftueshem nё baza tё rregullta;

Tё zhvillojё dhe aprovojё planin e biznesit tё Ndёrmarrjes nga i cili vendosen

qellimet specifike dhe tё matshme;

Tё aprovojё buxhetin vjetor tё Ndёrmarrjes dhe tё monitorojё rezultatet nё

sfond tё atij buxheti;

Tё perzgjedh, emerojё dhe shkarkoi Zyrtaret e lartë te NP;

Tё monitorojё dhe vleresojё performancёn e Zyrtareve e lartë te NP;

Tё zgjerojё imazhin e Ndёrmarrjes dhe tё vleresojё performancёn e saj;

Tё raportojё tek aksionarёt pёr performancёn e ndermarrjes dhe

pajtueshmёrinё me kerkesat ligjore dhe rregullative etj.

11

Pёr tё ndihmuar Bordin nё marrjen e vendimeve, sipas Kodit te Etikës duhet tё

formohen sipas nevojes, Komitete te përkohshme shtesё tё Bordeve me afat

gjashtëmujor. Vazhdimi i mandatit behet vetëm me miratimin e aksionarit-

NJPMNP - së, por numri i komiteteve në një NP. mund te jetë jo me shume se

tre komitete.

• Komiteti i financave;

• Komiteti pёr staf dhe shpёrblime;

• Komiteti pёr hulumtime dhe teknologji.

12

Transparenca dhe Llogaridhënja;

Menaxhimi i Riskut;

Menaxhimi i Aseteve;

Politikat e Kompenzimit

13

Nëse një NP. dështon në arritjen e caqeve të saj të performancës për dy vite

radhazi, dhe në rast të konstatimit të shkeljeve ligjore, aksionari është i

detyruar që të marrë parasysh shkarkimin dhe zëvendësimin e BD ose

shumicës së anëtarëve të tij.

Nese një drejtor jo ekzekutiv pёr qfarëdo arsye ofron dorëheqje, atëhere ai

është i obliguar qe tё ofroje njё deklaratё me shkrim tek Zyra e Sekretarit te

Pergjithshëm te Zyrës se Kryeministrit, tek NJPMNP-ja dhe te Kryesuesi i

Bordit.

Doreheqja eshte akt vullnetar dhe i njeanshëm dhe si e tillë pas kerkesës me

shkrim edhe pranohet, ndersa Zyra e Sekretarit te Pergjithshëm te Zyrës se

Kryeministrit eshte e obliguar qe ti propozoj Qeverisë qe ta plotesoj vendin e

tij nga lista Rekomanduese.

14

Ndermarrjet Publike, janë te obliguara te raportojn tek Njësia për Politika dhe

Monitorim te NP. (Aksionari) sipas LNP-së me:

Raportet Mujore;

Raportet Tremujore;

Raportet Vjetore te performancës;

Raportet e Auditorit te Brenshëm;

Raportet e Auditorit te pavarur te Pasqyrave Financiare për NP;

Biznes Planet;

Raportet mbi testimin e Kënaqshmerisë se Konsumatorëve.

15

Raporti i performancës për Ndermarrjet Publike i hartuar nga NJPMNP

Performanca Operative dhe Financiare e Ndermarrjeve Publike,

Takimet e pёrgjithshme vjetore me Aksionarin. Takimi i Pёrgjithshёm

Vjetor (TPV) ёshtё pjesё e mekanizmit zyrtar tё qeverisjes korporative,

nё tё cilёn Drejtorёt demonstrojnё llogaridhenien e tyre tek aksionarёt,

Vlerёsimi i performancёs. Njёsia e NP-ve eshte përgjegjëse qe për çdo

vit te bëjë vlerësimin për efektshmerinë e punës se bordeve dhe ky

vlerësim do te publikohet ne webfaqe te NJPMNP-së.

16

Bordi i Drejtorëve të NP-ve po ashtu në baza vjetore do të bëjë një vlerësim

sistematik të performancës së vet;

Njësia për Politikat dhe Monitorim te NP-ve, në baza vjetore, do të vlerësojë

efektshmërinë e drejtorëve të secilës NP;

Njësia për Monitorimin e NP-ve mund të angazhojë një ose më shumë

këshilltarë profesional ose kompani të këshillimit për të ndihmuar në kryerjen

e këtij vlerësimi;

Njësia për Politikat dhe Monitorimin e NP-ve do ta publikojë këtë vlerësim

vjetor në webfaqen e Ministrisë se Zhvillimit Ekonomik.

17

Mekanizmi i monitorimit të ndërmarrjeve publike nga ana e aksionarit, duhet

të fuqizohet me ndryshimet në legjislacionin e ri;

Mënyra e përzgjedhjes së bordit të drejtorëve qoftë bordit mbikëqyrës dhe atij

menaxhues, duhet të zhvillohet në përputhje të plotë me parimet e qeverisjes

korporative të OBZHE-së;

Menaxhimi i rrezikut duhet të jetë ndër shtyllat kryesore të raportimit të NP.

NP. duhet të hartojn planin mbi menaxhimin e rrezikut, i cili duhet te përfshijë:

- Identifikimin e rreziqeve,

- Vlerësimin e rreziqeve,

- Veprimet për zvogëlim të rrezikut dhe

- Monitorimin e implementimit të sistemit të kontrollit të rrezikut.

18

Me propozim të Qeverisë, Kuvendi i Republikës së Kosovës duhet të miratojë

një strategji afatmesme apo afatëgjatë për menaxhimin e aseteve shtetërore, si

politika orientuese strategjike të cilat do të ndikojnë në funksionimin me

efektiv të Ndërmarrjeve Publike;

Politika e kompensimit për NP-të, përkatësisht për bordin e drejtorëve dhe atë

menaxhues, si dhe stafin e brendshëm të NP-ve, duhet të jetë në harmoni të

plotë me aksionarin sipas objektivave te realizuara;

Niveli jo i kënaqshëm i transparencës në vendimmarrje dhe llogaridhënie nga

ana e BD dhe Menaxhmeneteve te NP-ve, krijon mungesë të besimit nga ana e

aksionarit, grupeve të interesit dhe qytetareve në përgjithësi. Të parashihen

dispozitat sanksionuese, dhe masat ndëshkuese nga Aksionari;

19

Standardizimi i procedurës së raportimit është parakusht për vendosjen e

mekanizmave të kontrollit dhe rritjes së përgjegjësisë në raport me aksionarin

dhe grupet e tjera të interesit.

Pjesëmarrje më e madhe e gjinisë femrore në pozitat udhëheqese, si në BD

ashtu edhe në Menaxhmentet e NP. Studime tregojnë se drejtorët femra kanë

pjesëmarrjen më të mirë në mbledhjet e bordit, dhe anëtarët meshkuj kanë

pjesëmarrjen më të mirë, kur bordet janë me gjini të ndryshme.

20

Perfundimet

21

Qeveria e Republikës së Kosovës përmes dokumenteve strategjike të miratuara deri më

tani, synon përmirësimin e përformancës së Ndërmarrjeve Publike, rritjen e vlerës së

aseteve si dhe ofrimin e shërbimeve cilësore për publikun. Harmonizimi dhe zbatimi i

parimeve themelore të qeverisjes korporative, siç janë korniza e pronësisë, mekanizmi

monitorues efektiv, funksionimi efikas i Bordeve të NP-ve, raportimi dhe integriteti,

fuqizimi i rolit të Aksionarit ndaj NP-ve, auditimi financiar, menaxhimi i riskut karshi

objektivave dhe planeve të parapara dhe faktorëve të pa-parashikueshëm, transparenca

dhe llogaridhënia, marrëdhënia me aksionarët dhe akterët tjerë, janë parakusht per

realizimin e objektivave të NP-ve.

FALEMINDERIT

22