Przegląd publikacji

3

FRHLINGSWEIHE

6

KATALOG WYSTAWY JUBILEUSZOWEJ

W STULECIE OTWARCIA GMACHU GWNEGO

MUZEUM NARODOWEGO W SZCZECINIE

pod redakcj

Szymona Piotra Kubiaka i Dariusza Kacprzaka

KATALOG DER AUSSTELLUNG

ZUM HUNDERTJHRIGEN ERFFNUNGSJUBILUM

DES HAUPTGEBUDES DES NATIONALMUSEUMS STETTIN

herausgegeben

von Szymon Piotr Kubiak und Dariusz Kacprzak

SZCZECIN 2013

PAT R O N AT H O N O R OW Y E H R E N PAT R O N AT

B O G DA N Z D R OJ E W S K I

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej Minister fr Kultur und Nationalerbe der Republik Polen

R D I G E R F R E I H E R R VO N F R I T S C H

Ambasador Republiki Federalnej Niemiec w Rzeczypospolitej Polskiej Botschafter der Bundesrepublik Deutschland in der Republik Polen

A L E K S A N D E R A L E K S I E J E W

Ambasador Federacji Rosyjskiej w Rzeczypospolitej Polskiej Botschafter der Russischen Fderation in der Republik Polen

P I E R R E B U H L E R

Ambasador Republiki Francuskiej w Rzeczypospolitej Polskiej Botschafter der Franzsischen Republik in der Republik Polen

M A R C I N Z Y D O R OW I C Z

Wojewoda Zachodniopomorski Wojewode Westpommerns

O LG I E R D G E B L E W I C Z

Marszaek Wojewdztwa Zachodniopomorskiego Marschall der Wojewodschaft Westpommern

P I O T R K R Z YS T E K

Prezydent Miasta Szczecin Stadtprsident von Stettin

7

FRHLINGSWEIHE

8

I PRZEDMOWA 6 GRUSSWORT

II WSTP 9 EINLEITUNG

SZYMON PIOTR KUBIAK III WACAWA NIYSKIEGO WITO LUB OFIARA WIOSNY 12 TEATR I SZTUKI PIKNE U PROGU WIELKIEJ WOJNY WPROWADZENIE VACLAV NIJINSKYS FRHLINGSFEIER ODER FRHLINGSOPFER

DAS THEATER UND DIE BILDENDEN KNSTE AM VORABEND

DES ERSTEN WELTKRIEGES EINE EINFHRUNG

IWONA DANIELEWICZ IV MISIA GODEBSKA 30 PROTEKTORKA, MUZA I MECENASKA ARTYSTW MISIA GODEBSKA PROTEKTORIN, MUSE UND MZENIN DER KNSTLER

MAGDALENA MOSKALEWICZ V ARMORY SHOW 1913 44 MARCEL DUCHAMP I EKSPLOZJA W FABRYCE GONTW DIE ARMORY SHOW 1913 MARCEL DUCHAMP UND DIE EXPLOSION IN EINER SCHINDELFABRIK

S P I S T R E C I I N H A LT S V E R Z E I C H N I S

9

BOGDANA KOZISKAVI WALTER RIEZLER I MUZEUM MIEJSKIE W SZCZECINIE 62 WALTER RIEZLER UND DAS STADTMUSEUM STETTIN

BEATA MAGORZATA WOLSKA VII KARTA Z DZIENNIKA 1913 ROKU 90 (TADEUSZA MAKOWSKIEGO I BRONISAWA MALINOWSKIEGO) TAGEBUCHBLTTER AUS DEM JAHRE 1913 (DES MALERS TADEUSZ MAKOWSKI

UND DES ANTHROPOLOGEN BRONISAW MALINOWSKI)

DARIUSZ KACPRZAK

VIII ROK 1913 KALENDARIUM ARTYSTYCZNE 110 DAS JAHR 1913 ZEITTAFEL KUNST

IX DZIEA 164 WERKE

X SPIS DZIE EKSPONOWANYCH 322 VERZEICHNIS DER AUSGESTELLTEN WERKE

S P I S DZ I E E K S P O N O WA N YC H V E R Z E I C H N I S D E R A U S G E S T E L LT E N W E R K E 334

P A T R O N A T M E D I A L N Y M E D I E N P A R T N E R

MUZEUM NARODOWE W SZCZECINIE Instytucja Kultury Samorzdu Wojewdztwa Zachodniopomorskiego wspprowadzona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

NATIONALMUSEUM STETTIN Kulturinstitution der Selbstverwaltung der Wojewodschaft Westpommern, mitgeleitet vom Ministerium fr Kultur und Nationalerbe

WYSTAWA AUSSTELLUNG

1913. wito wiosny. Wystawa jubileuszowa w stulecie otwarcia Gmachu Gwnego Muzeum Narodowego w Szczecinie

1913. Frhlingsweihe. Ausstellung zum hundertjhrigen Erffnungsjubilum des Hauptgebudes des Nationalmuseums Stettin

KURATORZY KURATOREN

Szymon Piotr Kubiak, Dariusz Kacprzak

KONCEPCJA, SCENARIUSZ I ARANACJA KONZEPT, SZENARIO UND ARRANGEMENT

Szymon Piotr Kubiak

ORGANIZACJA ORGANISATION

Wiesawa Holicka, Wiesawa Kociesza,

Paulina Bujko

PROJEKT OWIETLENIA BELEUCHTUNGSENTWURF

Andrzej Kulpa

OPIEKA KONSERWATORSKA KONSERVATORISCHE BETREUUNG

Przemysaw Manna, Anna Borowiec, Pawe Bosy, Magorzata Ciuczyk, Izabela Dziaak-Dbrowska, Danuta Kazana, Maciej Lango, Krystyna Lewkowicz, Hanna Szenklewska,

Iwona Szramska, Anna Szczuciska

PROMOCJA FFENTLICHKEITSARBEIT

Anna Suchocka, Piotr Jankowski

DZIA EDUKACJI ABTEILUNG MUSEUMSPDAGOGIK

Krystyna Milewska, Dorota Baumgarten--Szczyrska, Agata Kamiska, Elbieta Kamiska, Ewa Kimak, Dorota Obalek, Grayna Tokarczyk

MECENAT SCHIRMHERRSCHAFT

Dofinansowano ze rodkw Wojewdztwa Zachodniopomorskiego w 2013 roku Subventioniert von der Wojewodschaft Westpommern 2013

SPONSOR SPONSOR

335

KATALOG KATALOG

1913. wito wiosny. Wystawa jubileuszowa w stulecie otwarcia Gmachu Gwnego Muzeum Narodowego w Szczecinie

1913. Frhlingsweihe. Katalog der Ausstellung zum hundertjhrigen Erffnungsjubilum des Hauptgebudes des Nationalmuseums Stettin

AUTORZY AUTOREN

Iwona Danielewicz, Dariusz Kacprzak,

Bogdana Koziska, Szymon Piotr Kubiak,

Magdalena Moskalewicz, Beata Magorzata Wolska

REDAKCJA NAUKOWA WISSENSCHAFTLICHE REDAKTION


TUMACZENIE BERSETZUNG

Barbara Ostrowska

REDAKCJA WYDAWNICZA LEKTORAT

Aleksandra Grzemska, Barbara Kownacka,

Beata Magorzata Wolska

KOREKTA KORREKTUR

Magorzata Szczsna

ZDJCIA, REPRODUKCJE PHOTOGRAPHIEN, REPROGRAPHIEN

Grzegorz Nosorowski Muzeum Narodowe w Gdasku: nr kat. | Kat.-Nr. 34, 85

Zbigniew Doliski Muzeum Narodowe w Warszawie:

nr kat. | Kat.-Nr. 37, 39, 86

Piotr Ligier Muzeum Narodowe w Warszawie:

nr kat. | Kat.-Nr. 12, 13, 16, 17, 2430, 36,

38, 71, 77, 87, 88, 98, 100, 120, 127, 128, 132

Piotr Safjan Muzeum Narodowe w Warszawie: nr kat. | Kat.-Nr. 15

Krzysztof Wilczyski Muzeum Narodowe w Warszawie:

s. | S. 79, nr kat. | Kat.-Nr. 1, 2, 21, 35, 57, 67,

7376, 97, 118, 119, 121, 123, 126, 136138, 151

Piotr Tomczyk Muzeum Sztuki w odzi: nr kat. | Kat.-Nr.

8, 10, 31, 33, 70, 101, 102, 115117, 122, 124, 144

Piotr Kurek Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu: nr kat. | Kat.-Nr. 131

Sawomir Majoch Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu: nr kat. | Kat.-Nr. 69

Akademie der Knste Berlin, Hans-Scharoun-Archiv:

nr kat. | Kat.-Nr. 107113

Akademie der Knste Berlin, Kunstsammlung:


Georg-Kolbe-Museum Berlin: okadka | Umschlag,

strona przedtytuowa | Vortitelblatt,

strona tytuowa | Titelblatt, nr kat. | Kat.-Nr. 66

Stdtische Galerie Dresden: nr kat. | Kat.-Nr. 47, 56

Uwe Seemann Ernst Barlach Stiftung Gstrow: nr kat. | Kat.-Nr. 36

Kunstsammlungen Zwickau:

nr kat. | Kat.-Nr. 6065, 9395

Library of Congress,

Prints and Photography Division,

Bain Collection: s. | S. 33, 43

Biblioteka Muzeum Narodowego w Szczecinie:

s. | S. 23, 29, 69, 126, nr kat. | Kat.-Nr. 200

Archiwum Fotograficzne

Muzeum Narodowego w Szczecinie:

s. | S. 51, 63, 73, 87, 99, 101, 109, 115,

122, 126, 127, 140, 147, 149, 152

Archiwum prywatne | Privatarchiv, Pozna:


Archiwum prywatne | Privatarchiv, Warszawa:

nr kat. | Kat.-Nr. 190199, 201

Archiwum prywatne | Privatarchiv, Berlin:

nr kat. | Kat.-Nr. 45, 46, 59, 99

Lebrecht | MJS: s. | S. 1, 7

Fine Art | BE&W: s. | S. 9

RMN-Grand Palais | BE&W: s. | S. 19

Maciej Czajkowski: s. | S. 3, 5

Grzegorz Solecki, Arkadiusz Pitak Muzeum Narodowe w Szczecinie:

pozostae | alle brigen

PROJEKT GRAFICZNY I SKAD GRAPHISCHE GESTALTUNG UND SATZ

Ludwika Gnyp, Raman Tratsiuk, www.studioflow.pl

DRUK DRUCK

Zakad Poligraficzny Mo i uczak sp.j.

www.mos.pl

COPYRIGHT BY MUZEUM NARODOWE W SZCZECINIE & AUTORZY AUTOREN

ISBN 978-83-63365-36-3

Szczecin 2013

MUZEUM NARODOWE W SZCZECINIE ul. Staromyska 27, 70-561 Szczecin, tel. (+48) 91 4315 200, fax (+48) 91 4315 204 www.muzeum.szczecin.pl Dyrektor | Direktor Lech Karwowski

3

100 JAHRE MUSEUM IN STETTIN

6

1. Zaproszenie na otwarcie Muzeum Miejskiego w Szczecinie, 1913 Einladung zur Erffnung des Stadtmuseums Stettin, 1913

7

1. Zaproszenie na otwarcie Muzeum Miejskiego w Szczecinie, 1913 Einladung zur Erffnung des Stadtmuseums Stettin, 1913

8

Publikacja w stulecie otwarcia

Gmachu GwneGo

muzeum narodoweGo w szczecinie

pod redakcj

szymona Piotra kubiaka i dariusza kacprzaka

Publikation zum hundertjhriGen

erffnunGsjubilum des hauPtGebudes

des nationalmuseums stettin

herausgegeben

von szymon Piotr kubiak und dariusz kacprzak

szczecin 2013

Pat r o n at h o n o r o w Y e h r e n Pat r o n at

b o G d a n z d r oj e w s k i

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej Minister fr Kultur und Nationalerbe der Republik Polen

r d i G e r f r e i h e r r V o n f r i t s c h

Ambasador Republiki Federalnej Niemiec w Rzeczypospolitej Polskiej Botschafter der Bundesrepublik Deutschland in der Republik Polen

a l e k s a n d e r a l e k s i e j e w

Ambasador Federacji Rosyjskiej w Rzeczypospolitej Polskiej Botschafter der Russischen Fderation in der Republik Polen

P i e r r e b u h l e r

Ambasador Republiki Francuskiej w Rzeczypospolitej Polskiej Botschafter der Franzsischen Republik in der Republik Polen

m a r c i n z Y d o r o w i c z

Wojewoda Zachodniopomorski Wojewode Westpommerns

o lG i e r d G e b l e w i c z

Marszaek Wojewdztwa Zachodniopomorskiego Marschall der Wojewodschaft Westpommern

P i ot r k r z Y s t e k

Prezydent Miasta Szczecin Stadtprsident von Stettin

9

100 JAHRE MUSEUM IN STETTIN

10

szYmon Piotr kubiak I obraz wiata sYmbol miasta 13 kilka sw o dwch PknitYch neGatYwach abbild der welt sYmbol der stadt ein Paar worte ber zwei Verschrammte neGatiVe

boGdana koziskaII szczeciskie muzeum wczoraj 19 stulecie Gmachu muzealneGo na waach chrobreGo

skarbY towarzYstwa historii i staroYtnoci Pomorza

zbiorY PomorskieGo zwizku sztuki

miejska Galeria obrazw i Gabinet Grafik

muzeum Pomorskie kolekcje PrzYrodniczo-naukowe

i sztuki antYcznej heinricha dohrna

muzeum miejskie na hakenterrasse tradYcja i awanGarda

szczeciscY muzealnicY wsPtwrcY dorobku

muzeum narodoweGo w szczecinie

aPPendix

das stettiner museum Gestern hundert jahre museumsGebude auf der hakenterrasse

die schtze der Gesellschaft fr Pommersche

Geschichte und altertumskunde

die sammlunGen des kunstVereins fr Pommern

stdtische GemldeGalerie und kuPferstichkabinett

das Pommersche museum heinrich dohrns naturkunde-

und antikensammlunGen

das stadtmuseum auf der hakenterrasse tradition und aVantGarde

stettiner museumsmitarbeiter mitwirkende an den

errunGenschaften des nationalmuseums stettin

aPPendix

s P i s t r e c i i n h a lts V er ze i c h n i s

11

lech karwowski III muzeum narodowe w szczecinie dzi i jutro 187 das nationalmuseum stettin heute und morGen

adrianna jdrzejczakiV wYkaz Publikacji (18342013) 215 Verzeichnis der Publikationen (18342013)

a d r i a n n a j d r z e j c z a k w Y k a z P u b l i k a c j i ( 1 8 3 4 2 0 1 3 ) V e r z e i c h n i s d e r P u b l i k at i o n e n ( 1 8 3 4 -2 0 1 3 ) 246

muzeum narodowe w szczecinie instytucja kultury samorzdu wojewdztwa zachodniopomorskiego wspprowadzona przez ministerstwo kultury i dziedzictwa narodowego

national museum stet t in kulturinstitution der selbstverwaltung der wojewodschaft westpommern, mitgeleitet vom ministerium fr kultur und nationalerbe

PublIk acja Publ ik ation

100 lat Muzeum w Szczecinie. Publikacja w stulecie otwarcia Gmachu Gwnego Muzeum Narodowego w Szczecinie

100 Jahre Museum in Stettin. Publikation zum hundertjhrigen Erffnungsjubilum des Hauptgebudes des Nationalmuseums Stettin

wydawnictwo towarzyszce ekspozycji 1913. wito wiosny. Wystawa jubileuszowa w stulecie otwarcia Gmachu Gwnego Muzeum Narodowego w Szczecinie, 21.068.09.2013

begleitende Verffentlichung zu 1913. Frhlingsweihe. Ausstellung zum hundertjhrigen Erffnungsjubilum des Hauptgebudes des Nationalmuseums Stettin, 21.068.09.2013

autor zY autoren

Adrianna Jdrzejczak, Lech Karwowski,

Bogdana Koziska, Szymon Piotr Kubiak

redakcja naukowa wissenschaftl iche redaktion


tum aczenie bersetzunG

Peter-Christian Seraphim

redakcja w Ydawnicz a lektor at

Aleksandra Grzemska, Barbara Kownacka, Beata Magorzata Wolska

korekta korrektur

Magorzata Szczsna

w Ybr zdj auswahl der fotoGr afien


Projekt Gr aficznY i sk ad Gr afische GestaltunG und satz

Ludwika Gnyp, Raman Tratsiuk www.studioflow.pl

Patronat medialnY medienPartner

mecenat schir mherrschaft

Dofinansowano ze rodkw Wojewdztwa Zachodniopomorskiego w 2013 roku Subventioniert von der Wojewodschaft Westpommern 2013

sPonsor zY sPonsoren

247

druk druck

Zakad Poligraficzny Mo i uczak sp.j. www.mos.pl

zdjcia, reProdukcje fotoGr afien, reProGr afien

Archiwum Pastwowe w Szczecinie | 1

Biblioteka Instytutu Historii Sztuki, Uniwersytet

im. Adama Mickiewicza w Poznaniu | 4, 7, 9, 11

Kolekcja Aleksego Pawlaka | 5, 32

Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu | 6, 10, 29,

3336

W. Seelig Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego

w Szczecinie | 13, 14

Max Dreblow Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego

w Szczecinie | 26

Tewa Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego

w Szczecinie | 27

Paul Biedermann Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego

w Szczecinie | 28

Grzegorz Solecki Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego

w Szczecinie | 30

Lucyna Kopczyska Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego


Teresa Keim Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego

w Szczecinie | 54, 57, 62, 65, 67, 69, 70

Alicja Kube Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego

w Szczecinie | 61, 63, 64

Tadeusz Kowalski, Andrzej Ilnicki Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego

w Szczecinie | 71

Szymon Piotr Kubiak Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego


Arkadiusz Pitak Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego

w Szczecinie | 76

Grzegorz Solecki, Arkadiusz Pitak Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego


Maciej Soja Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego


pozostae / brige Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego

w Szczecinie

zdjcie na ok adce, k arcie Pr zedt Y tuowej i t Y tuowej foto auf dem umschl aG, dem Vortitel- und dem t itelbl at t

Ekspozycja sztuki romaskiej w gmachu

Muzeum Miejskiego w Szczecinie, stan pierwotny, fot. arch.

Dauerausstellung der romanischen Kunst im Stadtmuseum Stettin, ursprnglicher Zustand, Archivfoto

coPYriGht bY muzeum narodowe w szczecinie & autor zY autoren

isbn 978-83-63365-40-0

szczecin 2013

muzeum narodowe w szczecinie ul. staromyska 27, 70-561 szczecin, tel. (+48) 91 4315 200, fax (+48) 91 4315 204 www.muzeum.szczecin.pl dyrektor | direktor lech karwowski

Zoty wiek Pomorza

Das goldene Zeitalter Pommerns

3Zoty wiek PomorzaSztuka na dworze ksit pomorskich

w XVI i XVII wieku

pod redakcj Rafaa Makay

Muzeum Narodowe w Szczecinie2013

Das goldene Zeitalter PommernsKunst am Hofe der pommerschen Herzge

im 16. und 17. Jahrhundert

herausgegeben von Rafa Makaa

5Publikacja towarzyszca wystawie powstaa w ramach projektu Razem jestemy silni centralne muzea pomorskie wsplnie tworz nowoczesne wystawy stae promujce histori i kultur Pomorza (INT-09-0003) dofinanso-wanego ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Programu Opera-cyjnego Celu 3 Europejska Wsppraca Tery-torialna Wsppraca transgraniczna krajw Meklemburgia-Pomorze Przednie / Branden-burgia i Rzeczpospolita Polska (Wojewdztwo Zachodniopomorskie) 20072013.

Die Begleitverffentlichung zur Ausstellung ent-stand im Rahmen des Projekts Gemeinsam sind wir stark Die pommerschen Zentralmuseen schaffen gemeinsam moderne stndige Ausstellungen zur Geschichte und Kultur Pommerns (INT-09-0003), das aus Mitteln des Europischen Fonds fr Re-gionale Entwicklung, Operationelles Programm Ziel-3 Europische territoriale Zusammenarbeit Grenzbergreifende Zusammenarbeit der Lnder Mecklenburg-Vorpommern / Brandenburg und der Republik Polen (Wojewodschaft Westpom-mern) 20072013, gefrdert wird.

Patronat honorowy

Marszaek Wojewdztwa Zachodniopomorskiego

Olgierd Geblewicz

Ehrenpatronat

Marschall der Wojewodschaft Westpommern

Olgierd Geblewicz

Podzikowania

dla Pommersches Landesmuseum w Greifs waldzie za uyczenie filmu archiwalnego wiat w szafie

dla Vereinigten Domstiftern zu Merse-burg und Naumburg und des Kolle-giatsstifts Zeitz za wypoyczenie Por-tretu ksicia Franciszka I na marach

Patronat honorowy

Premier Kraju Zwizkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie

Erwin Sellering

Ehrenpatronat

Der Ministerprsident des Landes Mecklenburg-Vorpommern

Erwin Sellering

Danksagung

an das Pommersche Landemuseum in Greifswald fr das Ausleihen des Ar-chivfilms Welt im Schrank

an die Vereinigten Domstifter zu Merse-burg und Naumburg und des Kollegiatstifts Zeitz fr das Ausleihen des Toten bildnisses von Herzog Franz I. von Pommern

Wsplny Region Wsplne CeleGemeinsame Region Gemeinsame Ziele

6Wystawa Zoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze ksit pomorskich w XVI i XVII wieku otrzymaa przyznawan przez Mini stra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej nagrod dla najlepszej wystawy history-cznej w konkursie Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2011.

Die Ausstellung Das goldene Zeitalter Pom-merns. Kunst am Hofe der pommerschen Her-zge im 16. und 17. Jahrhundert wurde in dem vom Minister fr Kultur und Nationalerbe der Republik Polen ausgeschriebenen Wett-bewerb um das Museumsereignis des Jahres Sybilla 2011 mit dem Preis fr die beste his-torische Ausstellung ausgezeichnet.

7Spis treci / Inhaltsverzeichnis

Wstp / Vorwort

Rafa Makaa Sztuka w subie ksit pomorskich w XVI i XVII wieku Kunst im Dienste der Herzgen von Pommern im 16. und 17. Jahrhundert.

Justyna Bdkowska Malarstwo na dworze ksit pomorskich w XVI i XVII wieku ze zbiorw Muzeum Narodowego w Szczecinie Malerei am Hofe der pommerschen Herzge im 16. und 17. Jahrhundert aus der Sammlung des Muzeum Narodowe w Szczecinie

Kinga Krasnodbska Nowoytna rzeba kamienna na dworach ksit pomorskich w okresie zotego wieku Pomorza Neuzeitliche Steinplastik an den Hfen der pommerschen Herzge whrend des Goldenen Zeitalters Pommerns

Monika Frankowska-Makaa Cay strj by z piknej kwiecistej zotej sztuki materiau... ubiory i klejnoty ksit pomorskich ze zbiorw Muzeum Narodowego w Szczecinie

Das gantze Kleidt ist gewesen von einen schnen geblmbten Gldenen stck... der Pommernherzge Kleider und Juwelen aus der Sammlung des Muzeum Narodowe w Szczecinie

KATALOG

Malarstwo (kat. 112) Malerei (Kat.-Nr. 112)

Rzeba (kat. 1317) Plastik (Kat.-Nr. 1317)

Stroje i klejnoty ksit pomorskich z krypty kocioa zamkowego w Szczecinie (kat. 1839) Kleider und Juwelen der Herzgen von Pommern aus der Gruft der Schlosskirche in Stettin (Kat.-Nr. 1839)

Rzemioso artystyczne (kat. 4046) Kunstgewerbe (Kat.-Nr. 4046)

Grafika i starodruki (kat. 4749) Grafik und Alte Drucke (Kat.-Nr. 4749)

Drzewo genealogiczne Gryfitw potomkowie Bogusawa X Stammbaum der Greifenherzge Nachkommen Bogislaws X.

Bibliografia Literaturverzeichnis

rda i autorzy fotografii Abbildungsnachweis

15

43

61

81

109

110

189

214

338

9

382

397

361

380

398

WYSTAWA / AUSSTELLUNGZoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze ksit pomorskich w XVI i XVII wieku

Das goldene Zeitalter Pommerns. Kunst am Hofe der pommerschen Herzge im 16. und 17. Jahrhundert

Kurator wystawy / KuratorinMonika Frankowska-Makaa

Wsppraca merytoryczna / Wissenschaftliche ZusammenarbeitRafa Makaa, Kinga Krasnodbska, Justyna Bdkowska

Aranacja wystawy / AusstellungsgestaltungWaldemar Wojciechowski, konsultacja / Konsultation Ewa Moro

Opracowanie naukowe prezentacji multimedialnych / Wissenschaftliche Bearbeitung medialer PrsentationenMonika Frankowska-Makaa, Justyna Bdkowska, Anna Bartczak, Rafa Makaa, Jerzy Grzelak

Opracowanie graficzne prezentacji multimedialnych / Graphische Bearbeitung medialer PrsentationenDominik Popawski

Przygotowanie konserwatorskie eksponatw / Konservatorische AusstellungsvorbereitungLesaw Czenik, Przemysaw Manna, Anna Borowiec, Pawe Bosy, Magorzata Ciuczyk, Lidia Czenik, Izabela Dziaak-Dbrowska,

Danuta Kazana, Krystyna Lewkowicz, Wodzimierz Pelczarski, Anna Szczuciska, Hanna Szenklewska, Iwona Szramska

Dzia Organizacji Wystaw / Abteilung AusstellungsorganisationPaulina Krumholz, Wiesawa Holicka

Owietlenie / BeleuchtungAndrzej Kulpa

Nagranie audioprzewodnika / Aufnahme des AudioguidesSIGMA Studio, Szczecin

Wsppraca / ZusammenarbeitGrayna Orze, Micha Szydo, Rafa Pitkowski, Tomasz Gocimiski, Stanisawa Dbek, Magorzata Zych

399

PUBLIKACJA / PUBLIKATIONZoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze ksit Pomorskich w XVI i XVII wieku

Das goldene Zeitalter Pommerns. Kunst am Hofe der pommerschen Herzge im 16. und 17. Jahrhundert

Autorzy esejw / Autoren des EssaysJustyna Bdkowska, Monika Frankowska-Makaa, Kinga Krasnodbska, Rafa Makaa

Autorzy not katalogowych / Autoren der KatalogbeitrgeJustyna Bdkowska, Birgit Dahlenburg, Monika Frankowska-Makaa, Ewa Gwiazdowska, Genowefa Horoszko,

Kinga Krasnodbska, Claudia Kunde, Marta Kurzyska, Christine Nagel

Redakcja naukowa / Wissenschaftliche RedaktionRafa Makaa

Tumaczenie / bersetzungBarbara Ostrowska, Elbieta Janssen-Stenko (..........), Mathias Enger (.............)

Recenzent naukowy / Wissenschaftlische RezensionBarbara Ochendowska-Grzelak

Redakcja wydawnicza / Lektorat Joanna Daman, Aleksandra Grzemska, Barbara Kownacka, Marcelina Lechicka-Dziel, Beata Wolska

Korekta / KorrekturMagorzata Szczsna

Projekt graficzny / Graphische GestaltungWaldemar Wojciechowski

Skad i druk / Satz und DruckXPRESS Sp. z o. o.

Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie & AutorzyCopyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie & Autoren

ISBN 978-83-63365-12-7

Muzeum Narodowe w Szczecinie, ul. Staromyska 27, 70-561 Szczecin

tel. (+48) 91 43 15 200, fax (+48) 91 43 15 204, www.muzeum.szczecin.pl

Dyrektor / Direktor: Lech Karwowski

Muzeum Narodowe w Szczecinie Instytucja Kultury Samorzdu Wojewdztwa Zachodniopomorskiegowspprowadzona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Nationalmuseum StettinKulturinstitution der Selbstverwaltung der Wojewodschaft Westpommern

mitgeleitet vom Ministerium fr Kultur und Nationalerbe

Wandlungen \ Przemiany

Von Klinger bis Kanoldt Graphik deutschsprachiger Lnder aus der Sammlung des Nationalmuseums StettinOd Klingera do Kanoldta grafika krajw niemieckojzycznych ze zbiorw Muzeum Narodowego wSzczecinie

Wandlungen / PrzemianyKunst der 1. Hlfte des 20. Jahrhunderts aus dem Bestand des Nationalmuseums Stettin

Von Klinger bis Kanoldt Graphik deutschsprachiger Lnder aus der Sammlung des Nationalmuseums Stettin

Od Klingera do Kanoldta grafika krajw niemieckojzycznych ze zbiorw Muzeum Narodowego wSzczecinie

26.10.201418.01.2015Ernst Barlach Stiftung Gstrow

Fundacja Ernsta Barlacha wGstrow

12.02.201512.04.2015Nationalmuseum Stettin

Muzeum Narodowe wSzczecinie

Ewa GwiazdowskaDariusz Kacprzak

Volker Probst

Ernst Barlach Stiftung GstrowHeidberg 15, 18273 Barlachstadt GstrowTel. (+49) 038 43 / 84400-0Fax. (+49) 038 43 / 84400-18www.ernst-barlach-stiftung.deVorsitzende / Prezes: Regine Marquardt Geschftsfhrer / Dyrektor: Dr. Volker Probst

Ausstellung / Wystawa

WandlungenVon Klinger bis Kanoldt Graphik deutschsprachiger Lnder aus der Sammlung des Nationalmuseums StettinPrzemiany Od Klingera do Kanoldta grafika krajw niemieckojzycznych ze zbiorw Muzeum Narodowego wSzczecinie

Ernst Barlach Stiftung GstrowAtelierhaus, Ausstellungsforum und GraphikkabinettFundacja Ernsta Barlacha wGstrowDom-Pracownia, Forum Wystawowe iGabinet GrafikiHeidberg 15, 18273 Barlachstadt Gstrow

Nationalmuseum StettinHauptgebudeMuzeum Narodowe wSzczecinie Gmach Gwnyul. Way Chrobrego 3, 70-500 Szczecin

Ehrenpatronat / Patronat honorowy

Kuratoren / Kuratorzy Ewa Gwiazdowska, Dariusz Kacprzak, Volker Probst

Organisation / Organizacja Wiesawa Holicka, Dirk Hyronimus

Konservatorische Betreuung / Opieka konserwatorska Izabela Dziaak-Dbrowska

Medienpartner / Patronat medialny

Katalog / Katalog

WandlungenVon Klinger bis Kanoldt Graphik deutschsprachiger Lnder aus der Sammlung des Nationalmuseums StettinPrzemiany Od Klingera do Kanoldta grafika krajw niemieckojzycznych ze zbiorw Muzeum Narodowego wSzczecinie

Autoren / Autorzy Ewa Gwiazdowska, Dariusz Kacprzak, Volker Probst

bersetzung / Tumaczenie Barbara Ostrowska

Redaktion im Verlag / Redakcja wydawnicza Aleksandra Grzemska

Lektorat / Korekta Aleksandra Grzemska, Barbara Kownacka

Graphische Gestaltung / Projekt graficzny Agata Kosmacz

Satz / Skad Soft Vision, Szczecin

Photographien, Reprographien / Zdjcia, reprodukcje Grzegorz Solecki, Arkadiusz PitakChristin Kohagen S. / s. 36, 37, 40, 44

Druck / Druk Soft Vision, Szczecin

Besonderer Dank an / Specjalne podzikowania dlaMinisterium fr Bildung, Wissenschaft und Kultur Mecklenburg-VorpommernMinisterstwa Owiaty, Nauki iKultury Kraju ZwizkowegoMeklemburgia-Pomorze PrzednieFreunde der Gstrower Barlach-Museen e.V.Towarzystwa Przyjaci Muzew Barlacha wGstrow

Copyright by Ernst Barlach Stiftung Gstrow & Muzeum Narodowe wSzczecinie & Autoren / Autorzy

ISBN 978-83-63365-11-0

Szczecin 2014

Muzeum Narodowe wSzczecinieul. Staromyska 27, 70-561 Szczecintel. (+48) 91 4315 200fax (+48) 91 4315 204www.muzeum.szczecin.plDirektor / Dyrektor: Lech Karwowski

Nationalmuseum Stettin Kulturinstitution der Selbstverwaltung der Wojewodschaft Westpommernmitgeleitet vom Ministerium fr Kultur und NationalerbeMuzeum Narodowe wSzczecinie Instytucja Kultury Samorzdu Wojewdztwa Zachodniopomorskiegowspprowadzona przez Ministerstwo Kultury iDziedzictwa Narodowego

Rolf NikelBotschafter der Bundesrepublik Deutschland in der Republik PolenAmbasador Republiki Federalnej Niemiec wRzeczypospolitej Polskiej

Jerzy Margaski Botschafter der Republik Polen in der Bundesrepublik DeutschlandAmbasador Rzeczypospolitej Polskiej wRepublice Federalnej Niemiec

Inhaltsverzeichnis / Spis treci

Dariusz KacprzakVon Max Klinger bis Alexander Kanoldt in schwarzen Strichen ber die deutsche SeeleOd Maksa Klingera do Alexandra Kanoldta czarn kresk oniemieckiej duszy

Ewa GwiazdowskaDie Kunst eine nie endende Reise zum Kern der SacheSztuka niekoczca si podr do istoty rzeczy

Volker ProbstPaul Cassirer und sein VerlagPaul Cassirer ijego wydawnictwo

Abbildungen / Ilustracje

Katalog der Werke / Katalog dzie

Literatur / Literatura

7

13

35

47

89

281

Dariusz Kacprzak

Der Deutsche lebt gleichzeitig im Himmel, auf Erden und in

der Hlle. Das macht seine Tragik und zugleich seine Gre

aus. Stndig zwischen dem Absoluten und dem Banalen

schwankend, das Abstrakte liebend und zugleich dem Realen

zugetan, hin- und hergerissen zwischen einer bis zur Selbst-

aufgabe getriebenen Grozgigkeit und unbeherrschbaren

Begierden, findet der Deutsche immer nur einen Seelenfrie-den auf Zeit. Obwohl er am Leben leidet, ist er erfolgreich, wo andere scheitern, bahnt neue Wege, beherrscht die Materie

und das Denken. Aber unausweichlich ziehen geheimnisvolle

Krfte ihn erneut in dunkle Gefilde, wo er sich mit komplizier-ten existentiellen Problemen herumschlgt.1

So fngt Bernard Nuss seinen faszinierenden, ur-sprnglich in seiner franzsischen Muttersprache verfassten, zuerst aber auf Deutsch erschienenen und kurz darauf auch ins Polnische bersetzten Essay ber die eigentmliche Beschaffenheit der deutschen Men-talitt an. Ferner definiert der franzsische Journalist und Essayist, der ber dreiig Jahre lang in Deutsch-land lebte, die oben genannten drei Ebenen, die die Deutschen, ihre Denkmuster, ihre Gewohnheiten und schlielich ihre Kultur begreiflich machen:

Niemiec yje jednoczenie wniebie, na ziemi iwpiekle. Ito jest powodem jego dramatu, azarazem jego wielkoci. Nieustannie wzawieszeniu midzy absolutem asprawami przyziemnymi, zafascynowany tym, co abstrakcyjne, ale te intensywnie yjcy tym, co realne, rozdarty pomidzy szlachetnoci, ktra zdolna jest go popchn do rezyg- nacji zsamego siebie, adzami, ktrych nie potrafi po-skromi, Niemiec odnajduje jedynie chwilowe ukojenia. Borykajc si zyciem, potrafi jednak tam, gdzie inni si zatrzymuj, otwiera nowe drogi, ujarzmia materi imyl. Akiedy tajemne moce spychaj go znowu wsfer cienia, zmaga si tam ze skomplikowanymi problemami egzystencjalnymi1.

Tak oto Bernard Nuss rozpocz napisany pierwotnie wjzyku ojczystym francuskim, ale wpierw opubli-kowany po niemiecku iwkrtce przetumaczony take na jzyk polski fascynujcy esej ooryginalnoci nie-mieckiej mentalnoci. Nastpnie dziennikarz ieseista, przez ponad trzydzieci lat mieszkajcy wNiemczech, definiuje wspomniane trzy plany, pozwalajce zrozu-mie Niemcw, ich sposb mylenia, przyzwyczajenia, obyczaje, wreszcie kultur:

Von Max Klinger bis Alexander Kanoldt in schwarzen Strichen ber die deutsche Seele

Od Maksa Klingera do Alexandra Kanoldta czarn kresk oniemieckiej duszy

Abbildungen / Ilustracje

Karl Bauer (18681942), Nietzsche / Portret Friedricha Nietzschego, Kat.-Nr. / poz. 4

Alois Kolb (18751942), Weibliche Akte unter einem Apfelbaum / Akty kobiece pod jaboni, Kat.-Nr. / poz. 34

Emil Nolde (18671956), Hamburg. Landungsbrcke / Hamburg. Pomost portowy, Kat.-Nr. / poz. 59

Katalog der Werke / Katalog dzie

161

Max Klinger (1857 Leipzig 1920 Grojena)

Maler, Graphiker, BildhauerNach dem Schulbesuch von 1863 bis 1873 nahm Max Klinger ab 1874 ein Studium an der Groherzoglich- badischen Kunstschule in Karlsruhe auf und wechselt 1875 an die Kniglich-preuische Akademie der Knste nach Berlin. 1876 bis 1877 Militrdienst als Einjhrig-Freiwilliger in Leipzig, danach erneut in Berlin. 1879 ging Klinger nach Brssel, wo er mit der Herausgabe seines radierten Werkes nach Zeichnungen mit Opus I. Radirte Skizzen begann. In unregelmigen Abstnden verffentlichte Klinger weitere Zyklen und endet 1916 mit dem Opus XIV. Zeit. Die folgenden Jahre sind von vielfltigen Reisen nach Belgien, Frankreich und Itali-en sowie von wiederholten Ortswechseln (Mnchen, Berlin) geprgt, bis er 1893 nach Leipzig zurckkehrt und 1895 ein neu erbautes Atelier bezieht. 1894 war er zum ordentlichen Mitglied der Akademie der Knste in Berlin gewhlt worden. Im Jahr 1897 erfolgte die Er-nennung zum Professor der Akademie der Graphischen Knste in Leipzig. Zwischen den weiteren Reisen in die Pyrenen und nach Griechenland Arbeit an einem groen Beethoven-Denkmal, das er aus verschieden-farbigem Gestein schafft und auf einem Thron aus Bronze platziert. Anfang 1902 vollendet Klinger seinen Beethoven, der als sein bildhauerisches Hauptwerk gilt. 1903 kaufte Klinger in Grojena bei Naumburg ein Weinberg-Grundstck als zweiten Wohnsitz und vollendet die Marmorbste Friedrich Nietzsche. Auf die Anregung Klingers erwarb der Deutsche Knst-lerbund in Florenz die Villa Romana und lie sie zu Knstlerateliers ausbauen. In den folgenden Jahren und Jahrzehnten bis in die Gegenwart beherbergt das Haus zahllose Knstler, die als Stipendiaten dort frei arbeiten knnen. Zu seinem 50. Geburtstag erreichten den Knstler zahlreiche Wrdigungen und Ehrentitel in Deutschland und dem Ausland. Klinger erhielt weitere Auftrge fr Wandgemlde und Denkmler und rea-lisierte ein Brahms-Denkmal (1909, Hamburg) sowie ein Ernst-Abbe-Denkmal (1911, Jena), 1913 erfolg-te die Grundsteinlegung zu einem Richard-Wagner-Denkmal in Leipzig (kommt nicht zur Ausfhrung).

Max Klinger (1857 Lipsk 1920 Grojena)

Malarz, grafik, rzebiarzPo nauce szkolnej wlatach 18631873 Max Klinger rozpocz w1874 roku studia wWielkoksicej Ba-deskiej Szkole Sztuki wKarlsruhe, aw1875 roku przenis si na Krlewsko-Prusk Akademi Sztuki wBerlinie. Wlatach 18761877 odby wLipsku roczn ochotnicz sub wojskow, po czym wrci do Berli-na. W1879 roku wyjecha do Brukseli, gdzie od Opus I. Szkice graficzne zacz publikowanie swoich grafik wykonywanych wedug rysunkw kolejne cykle bd si ukazyway wnieregularnych odstpach czasu a do roku 1916, kiedy to wyjdzie Opus XIV, ostatnie, zatytuowane Czas. Nastpne lata stay pod znakiem czstych podry do Belgii, Francji iWoch oraz ci-gych zmian miejsca zamieszkania (Monachium, Ber-lin). W1893 roku Klinger wrci do Lipska, aw1895 roku wprowadzi si do nowo wybudowanego atelier. W1894 roku zosta wybrany na czonka rzeczywistego Akademii Sztuki wBerlinie. W1897 roku otrzyma nominacj profesorsk Akademii Sztuk Graficznych wLipsku. Wprzerwach midzy kolejnymi podrami wPireneje ido Grecji pracowa nad wielkim, rzebio-nym wrnobarwnych kamieniach pomnikiem Ludwi-ga van Beethovena posadowionym na tronie zbrzu. Na pocztku 1902 roku Klinger ukoczy prac nad Beethovenem uwaanym za jego najwaniejsze dzieo rzebiarskie. W1903 roku naby na swoj drug sie-dzib parcel zwinnic wGrojenie koo Naumburga i dokoczy marmurowe popiersie Friedricha Nie- tzschego. Zinicjatywy Klingera Niemieckie Stowarzy-szenie Artystw zakupio iprzebudowao na pracownie dla artystw Villa Romana we Florencji od tamtej pory do dzi suy ona nieprzebranej rzeszy stypendystw jako dom pracy twrczej. Wrocznic pidziesitych urodzin Klingera Niemcy izagranica nie skpiy mu wyrazw uznania i tytuw honorowych. Otrzyma kolejne zamwienia na malowida cienne ipomniki, zrealizowa pomnik Johannesa Brahmsa (1909, Ham-burg) ipomnik Ernsta Abbego (1911, Jena), aw1913 roku pooono kamie wgielny pod pomnik Richarda Wagnera wLipsku (niezrealizowany). W1918 roku

162 Katalog der Werke / Katalog dzie

Klinger ukoczy swoje ostatnie malowido cienne do sali poselskiej wratuszu wChemnitz. W1919 roku artysta dozna udaru mzgu ipo szeciu miesicach cierpie zmar. Zgodnie ze swoim yczeniem zosta pochowany wwinnicy wGrojenie.

V.P.

1918 vollendete Klinger sein letztes Wandgemlde fr den Abgeordnetensaal im Rathaus von Chemnitz. 1919 erlitt er einen Schlaganfall und verstarb nach einem halben Jahr des Leidens. Seinem Wunsch gem wurde Klinger auf seinem Weinberg-Grundstck in Grojena beigesetzt.

V.P.

30.Br und Elfe (Intermezzi I), 1881Radierung, Aquatinta, auf aufgewalztem Papier in Chamois; 421 x 290 (628 x 453)Sign. in der Platte re. u.: MKlinger (ligiert) | 1880; typogr. li. u.: MAX KLINGERBeschr.: re. u.: I.Inv.-Nr.: MNS/Graf/4925/1Prov.: 1910 fr das MSS erworben; 1945 in den Bestand des ggw. MNS bernommenAusst.: Stargard Szczeciski 1981Lit.: Singer 1909, Kat.-Nr. 52, Blatt 1; Singer 1914, S. 5771; Pfeifer 1980; Winkler 1984, S. 90100; Haasa 1993, S. 81, Kat.-Nr. 31; Arnold 2004, Kat.-Nr. 1682; Leipzig Hamburg 20072008, S. 95130

30.Niedwied isylfida (Intermezzi I), 1881Akwaforta, akwatinta, papier chine-coll chamois; 421 x 290 (628 x 453)Sygn. zp. p.d.: MKlinger (zwizane) | 1880; typ. l.d.: MAX KLINGERNap. p.d.: I.

Nr inw.: MNS/Graf/4925/1Hist.: 1910 nabyta do MSS; 1945 przejta do zbiorw ob. MNSWyst.: Stargard Szczeciski 1981Lit.: Singer 1909, poz. 52, k. 1; Singer 1914, s. 5771; Pfeifer 1980; Winkler 1984, s. 90100; Haasa 1993, s. 81, poz. 31; Arnold 2004, poz. 1682; LeipzigHamburg 20072008, s. 95130

Pierwsze akwaforty wedug wasnych rysunkw zwczesnego okresu twrczoci mody Max Klinger wykona w1879 roku, wczym bardzo pomocna okaza-a si przyja ze sztycharzem Hermannem Sagertem. Artysta nie by wtedy jeszcze znany, jego ryciny uka-zyway si wic wnakadzie zaledwie 10 egzempla-rzy, drukowanych zpyt miedzianych niepokrywanych

Der junge Max Klinger setzte seine Zeichnungen der ersten Schaffensjahre erstmals 1879 als Radierung um, wobei ihm die Freundschaft zu dem Stecher Hermann Sagert frderlich war. Da Klinger zu jenem Zeitpunkt unbekannt war, erschienen die Radierungen lediglich in einer Auflage von zehn Exemplaren, gedruckt von der unversthlten Kupferplatte. Der Knstler fasste diese

163

stal. Zarwno te, jak ipniejsze ryciny ukada wcykle, ktre nazywa Opus I, Opus II itd. Od 1879 do 1916 roku opublikowa czternacie cykli grafik, wktrych podej-mowa motywy zbani ilegend, tragedii idramatw, opowiada historyjki, ale te odmalowywa wprzeko-nujcych rysunkach grone wizje. W1881 roku wyda jako Opus IV cykl akwafort zatytuowany Intermezzi tek z12 kompozycjami, opatrzon na okadce dedy-kacj: Intermezzi | skomponowane, wyrytowane i | Panu miedziorytnikowi imarszandowi Hermannowi Sagertowi | zwdzicznoci dedykowane przez Maksa Klingera. Nie rozwija wtym cyklu jakiej myli, nie opowiada te adnej historii, jak na przykad wOpus VI, zatytuowanym Rkawiczka (1881). Tytu Intermezzi wskazuje raczej na to, e Klinger zebra tu lune arku-sze, powstae obok pracy nad innymi cyklami. Pierwsza rycina ztego cyklu przedstawia scen zsylfid inied-wiedziem. Sylfida, przedstawiona jako akt kobiecy bez innych atrybutw sylfidy, na przykad skrzyde gazk bambusa drani niedwiedzia, wylegujcego si poniej na gaziach. Na pozr beztroska sytuacja kryje wsobie mocne napicie, gdy nagiej kobiety nic nie chroni, amocarny niedwied spoglda wgr. Wszystko moe wkadej chwili przybra dramatyczny obrt, sylfida bowiem chwiejnie balansuje na pdzie bambusa. Zudna harmonia moe lada moment sko-czy si katastrof. Rolinno zbambusem iwidocz-na wtle rozlega zatoka przenosz scen wtropiki iarkadyjskie czasy. abia perspektywa, kadrowanie iornamentalne obramienie rolinne wiadcz otym, e Klinger zajmowa si barwnym drzeworytem japo-skim iby pod jego wpywem, zanim secesja osigna swoje apogeum.

V.P.

und spteren Folgen als Zyklen zusammen und nannte sie Opus I, Opus II und so fort. Zwischen 1879 und 1916 verffentlichte Klinger 14 Radierfolgen, in denen er sich Motiven aus Mrchen und Sagen, Tragdien und Dramen zuwandte und auch Geschichten erzhlte, aber auch bedrohliche Visionen in eindringlichen Zeichnun-gen formulierte. Als Radierzyklus Opus IV hatte Klinger 1881 seine Intermezzi in Form eines Mappenwerkes mit zwlf Kompositionen herausgebracht und auf dem Umschlag mit einer Widmung versehen: Intermezzi | componiert, radiert und | Herrn Kupferstecher und Kunsthndler Hermann Sagert | dankbarst zugeeignet von Max Klinger. Diese Folge von Blttern entwickelt keinen Gedankengang, erzhlt auch keine Geschichte, wie etwa Opus VI. Ein Handschuh (1881). Eher verweist der Titel Intermezzi darauf, dass Klinger hier disparate Bltter vereinte, die neben der Arbeit an den anderen Zyklen entstanden. Das erste Blatt der Folge zeigt die spielerische Szene einer Elfe und eines Bren. Der weibliche Akt ohne weitere Attribute eines Elfen-wesens wie etwa Flgel gegeben neckt mit einem Bambuszweig einen unter ihr im Astwerk ruhenden B-ren. Diese scheinbar spielerische Situation birgt in dem Gegensatz der nackten, ungeschtzten Frau und dem kraftvollen nach oben blickenden Bren ein starkes Spannungsverhltnis. Jedoch scheint die Mglichkeit gegeben, dass sich die Situation in jedem Augenblick dramatisch wenden kann, denn die Elfe balanciert in labilem Gleichgewicht auf einem Bambusspross. Die Situation birgt in sich eine trgerische Harmonie, die jederzeit in die Katastrophe fhren kann. Die Vegetation mit Bambus und die im Hintergrund sich weitlufig ziehende Bucht versetzt die Szene in tropische Ge-filde und in eine arkadische Zeit. In der Anwendung der Perspektive mit Untersicht, des Bildausschnitts und in der ornamentalen Rahmung mit Pflanzen zeigt Klinger seine Auseinandersetzung mit dem japanischen Farbholzschnitt und dessen Einfluss auf europische Knstler, noch bevor der Jugendstil seinen Hhepunkt erreichte.

V.P.

Adl

ojad

a

szczeciskie pasae

szczeciskie pasae

pOD ReDkacJJaROMiRa BReJDaka

DaRiUsza kacpRzakaBeaTY WOLskieJ

Wstp | Jaromir Brejdak | Dariusz Kacprzak | Beata Wolska

HistoriaJaromir BrejdakFilozofia dialogu 12

Jerzy Grzelak Na pocztku drogi ku rwnouprawnieniu. Naturalizacja ydw na Pomorzu Zachodnim w pocztkach XIX w. (na przykadzie Stargardu i Szczecina) 23

Bogdana Koziska Z przedwojennych kart szczeciskiej gminy ydowskiej dwie publikacje z 1935 r. na temat szczeciskich ydw 45

Wodzimierz Stpiskiydzi w prowincji Pomorze i na Pomorzu Zachodnim w XIX i XX w. w pomorzoznawstwie 47

Anna Bartczak Szkolnictwo ydowskie w Szczecinie w latach 19461969

Janusz MieczkowskiFotografie szczeciskich ydw szkic o przemianach spoecznoci

SztukaEwa Gwiazdowska Artyci ydowscy w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie. Stan bada, perspektywy badawcze 70

Dariusz KacprzakSilbersteinowie i ich kolekcja dzie sztuki. Z bada nad kolekcjonerstwem ydowskiej buruazji wielkoprzemysowej w odzi koca XIX i pierwszych dziesicioleci XX w. 89

Szymon Piotr KubiakBetonowa Mnemosyne. Muzeum ydowskie w Berlinie i jego architekt

Monika Talarczyk-GubaaPolska midzy Egiptem a Rumuni. Relacja z 54. Biennale Sztuki w Wenecji 90

Literatura Piotr KrupiskiW poszukiwaniu Alfreda Dblina w Szczecinie. Fragment gawdy

Pawe Wolski (Nie)ydowski (nie)Szczecin w pisarstwie Anny Frajlich

Joanna Bierejszyk Na jakim trudnym zakrcie. O wczesnych wierszach Anny Frajlich

Sawomir IwasiwNegocjowanie tosamoci. Imi ojca Anny Frajlich

Jerzy MadejskiWiersz, Szczecin, Arkadia. Taniec miasto Anny Frajlich

Ra KrlNota informacyjna o Towarzystwie Spoeczno-Kulturalnym ydw w Polsce

Oddzia w Szczecinie 223

Galeria 225Teresa Babiska

Muzeum Narodowe w Szczecinie Instytucja Kultury Samorzdu Wojewdztwa Zachodniopomorskiego wspprowadzona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Muzeum Narodowe w Szczecinie

ul. Staromyska 27

70-561 Szczecin

tel. (+48) 91 4315 200

fax (+48) 91 4315 204

www.muzeum.szczecin.pl

Dyrektor: Lech Karwowski

Wydzia Filologiczny Wydzia Humanistyczny

Uniwersytetu Szczeciskiego Uniwersytetu Szczeciskiego

al. Piastw 40b ul. Krakowska 71-79

70-065 Szczecin 71-017 Szczecin

tel. (+48) 91 4442 714 tel. (+48) 91 4443 235

www.us.szc.pl www.whus.pl

Secesja Cafe

al. Papiea Jana Pawa II 19/1

71-065 Szczecin

tel. (+48) 91 4344 545, 691 708 224

www.secesjacafe.com.pl

Partnerzy:

Organizatorzy:

Publikacja jest pokosiem Dni Kultury ydowskiej Adlojada,

ktre odbyy si 1924 marca 2012 r. w Szczecinie

Recenzenci: dr hab. Sawomir Burya prof. UWM

prof. zw. dr hab. Kazimierz Kozowski

Redakcja jzykowa i korekta: Aleksandra Grzemska

Korekta tekstw angielskich: Marek Pietrusewicz

Projekt graficzny: Agata Kosmacz

Skad, amanie, druk i oprawa: Soft Vision, Szczecin

Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie & Autorzy, Szczecin 2012

ISBN 978-83-63365-08-0

Sfinansowano ze rodkw Urzdu Miasta Szczecin

biografia i wiadectwo

redaKcJaJaroMir breJdaK

dariUSZ KacPrZaKJerZY MadeJSKi

beata MagorZata woLSKa

Jerzy Madejski Komentarz, dziennik, Niebuszewo. Wstp 7

FilozofiaIreneusz Ziemiski Zo a ycie wieczne. Czy zbawienie usprawiedliwia cierpienie w yciu doczesnym? 13

Jaromir Brejdak Sens pomimo za. Tragiczna apoteoza ycia wedug Viktora Frankla 19

Cezary Korzec Wok Piciu ksig Tory Pawa piewaka Refleksja nad recepcj ydowskiej tradycji interpretacyjnej 29

LiteraturaSawomir Burya Zapomniany autor opowiada o Zagadzie 37

Piotr WeiserRka dry, jzyk zasycha, dech zamiera [...] Pojcia pierwsze kultury czasw Zagady 53

Pawe WolskiBoks w Auschwitz. Opr ciaa 67

Piotr KrupiskiKronika getta warszawskiego Emanuela Ringelbluma Notatki na ruchomym marginesie 75

Ewelina Konopczyska-Tota Dziennik Mary Berg 83

Dyskusja o pimiennictwie getta w kanonie szkolnym Od Zdy przed Panem Bogiem do I bya mio w getcie Opracowanie Sawomir Iwasiw 101

SztukaAnna Saciuk-Gsowska Uczniowie Strzemiskiego. Przyjaciele ydzi 113

Magda Tarnowska Sztuka w getcie warszawskim. Funkcje, ikonografia, postawy wobec rzeczywistoci 127

Piotr Krupiski Smak jabka. O Wybranym autorstwa Weroniki Fibich i Adama Ptaszyskiego 145

Indeks osobowy 148


Muzeum Narodowe w Szczecinie

ul. Staromyska 27

70-561 Szczecin

tel. (+48) 91 4315 200

fax (+48) 91 4315 204

www.muzeum.szczecin.pl

Dyrektor: Lech Karwowski

Organizatorzy

Wsporganizatorzy Patronat honorowy Patronat medialny

Publikacja jest pokosiem drugich Dni Kultury ydowskiej Adlojada,

ktre odbyy si 1216 marca 2013 roku w Szczecinie

Recenzent

dr hab. Arkadiusz Morawiec prof. U

Redakcja jzykowa i korekta

Aleksandra Grzemska

Projekt graficzny

Agata Kosmacz

Skad, amanie, druk i oprawa

Soft Vision, Szczecin

Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie & Autorzy, Szczecin 2014

ISBN 978-83-63365-06-6

12

pozna 2014

WYDaWnICTWo ToWaRzYSzCE

poWSzECHnEJ WYSTaWIE KRaJoWEJ KonKUREnCYJna poLSKa

KonSULTaCJa pRaCY zBIoRoWEJ pRoFESoR ToMaSz naCz

32

Honorowy Patronat Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisawa Komorowskiego nad Wystaw Konkurencyjna Polska

25 LAT konkurencyjnej poLski TOM 1

54

spis Treci

6 prZeDMoWA BronisAWA koMoroWskieGo preZyDenTA rZecZypospoLiTej poLskiej

25 LAT konkurencyjnej poLski i. oD HisTorii ku prZysZoci

aDaM DanIEL RoTFELD10 ciGo i ZMiAnA poLiTykA ZAGrAnicZnA rp (19892014)

WIToLD M. oRoWSKI

20 BuDoWA fiLArW roZWoju 25 LAT W poLskiej GospoDArce

paWE JaBoSKI

30 BLiej oByWATeLi sAMorZD TeryToriALny

MICHa KLEIBER

38 nAukA W poLsce W MinionyM WierWiecZu

JaRoSaW KURSKI

50 poLAk, oByWATeL, spoecZesTWo W LATAcH 19892014

zDzISaW pIETRaSIK

58 Wicej kuLTury

WIESaW RozUCKI

66 nAGroDA GospoDArcZA preZyDenTA rZecZypospoLiTej poLskiej syMBoL WspcZesneGo pATrioTyZMu

74 25 LAT WoLnej poLski W oBiekTyWie foToreporTerW GAZeTy WyBorcZej

110 poLskA W LATAcH 19892014 W ujciu sTATysTycZnyM

ii. syMBoLicZnA kLAMrA peWuka 1929

MaRCIn JaRoSaW JanUSzKIEWICz132 900 Dni, kTre ZMieniy poZnA

140 MATeriAy ArcHiWALne peWuki 1929

76

II Powszechna Wystawa Krajowa Konkurencyjna Polska 19892014, prezentowana w Pozna-niu w roku 25-lecia polskiej wolnoci, jest wydarzeniem szczeglnie doniosym. Nawizuje bezpo-rednio do legendarnej ju dzisiaj Powszechnej Wystawy Krajowej, zorganizowanej w tym samym miecie w 1929 roku i przedstawiajcej wielki dorobek pierwszego 10-lecia odrodzonej w 1918 roku suwerennej Polski. Pami o tamtej pierwszej wystawie krzepia miliony polskich serc dum z osigni wasnego pastwa. Uwiadamiaa, jak wielkim darem jest suwerenno, znakomicie spoytkowana dziki wielkiemu codziennemu trudowi wszystkich jego obywateli.

Podobna duma ogarnia i nasze serca, kiedy zapoznajemy si z prezentowan obecnie II Po-wszechn Wystaw Krajow. Jak adne inne przedsiwzicie realizowane w roku 25-lecia naszej wolnoci uwiadamia ona ogrom dokona mijajcego wierwiecza. Jest najlepszym dowodem, e w peni wykorzystalimy wielk szans, jaka otworzya si przed Polakami w wyniku historycznego przeomu z 1989 roku.

Najobszerniej prezentowane s na obecnej wystawie osignicia gospodarcze. Wida, jak wiele Polska zawdzicza liderom naszego przemysu i biznesu, firmom i ludziom sukcesu na skal eu-ropejsk i wiatow. W gronie najbardziej zasuonych s firmy i osoby uhonorowane Nagrod Gospodarcz Prezydenta RP, ktrym raz jeszcze gorco gratuluj i dzikuj.

Warszawa, 2 czerwca 2014 roku

PR ZED M OWA B R O N I S AWA KO M O R OWS K I EG O PR E Z YD EN TA R ZEC Z YP O S P O L I T EJ P O L S K I EJ

Dzikuj te Autorom tekstw skadajcych si na niniejsz publikacj. W zwarty i przestpny sposb prezentuj oni ogromne dokonania wierwiecza naszej wolnoci. Dokonania, ktre w de-cydujcy sposb wpyny na imponujcy wzrost gospodarczy i znaczc pozycj Polski na arenie midzynarodowej. Maj w tym wielkim dziele swj udzia wszyscy Polacy. Razem przeszlimy nie-atw drog, pen wyrzecze i ofiarnych wysikw.

Efektem tych wysikw jest Polska bezpieczna, mocno zakorzeniona w NATO i Unii Europej-skiej. Polska demokratyczna i solidarna, silna moc rozwijajcej si gospodarki, nauki, kultury oraz obywatelskim zaangaowaniem, znajdujcym swoje wiadectwo w nowoczesnym patriotyzmie czasw pokoju.

Te nasze polskie atuty s tym bardziej cenne dzisiaj, kiedy komplikuje si sytuacja midzyna-rodowa, kiedy w naszym najbliszym ssiedztwie narasta konflikt i dochodzi do aktw agresji. Jestemy silni osigniciami wierwiecza naszej wolnoci, tak piknie zaprezentowanymi na II Powszechnej Wystawie Krajowej Konkurencyjna Polska 19892014 i tak trafnie podsumowany-mi w tej publikacji. Ten narodowy dorobek jest zarazem zobowizaniem nakazujcym wspiera ludzi podajcych podobn do naszej drog wolnoci i dzieli si z nimi naszym dowiadczeniem.

169168

WyDAWcA puBLikAcji

Midzynarodowe Targi Poznaskie sp. z o.o.

ul. Gogowska 14, 60-734 Pozna

WWW.MTP.PL

reDAkTor proWADZcA

Iwona Kasprzak-Ciesielska

Zesp reDAkcyjny

Magorzata Czubak, Karolina Makowska

Tomasz Mikszo, Anna Smoliska

Joanna Skorliska, Monika Wietrzyska

oprAcoWAnie GrAficZne i skAD

Ludwika Gnyp, Raman Tratsiuk

WWW.STUDIOFLOW.PL

reDAkcjA jZykoWA i korekTA

Aleksandra Grzemska

ZDjciA

Agencja Gazeta | s. 76109

Archiwum MTP | s. 131, 142167

Wojciech Grzdziski, KPRP | s. 70

ukasz Kamiski, KPRP | s. 68, 73

Radosaw Pasterski | s. 30

Sawomir Seidler | s. 132

Druk i oprAWA

Zakad Poligraficzny Mo & uczak sp. j.

copyriGHT

Midzynarodowe Targi Poznaskie sp. z o.o.

ISBN 9788364796005

ISBN 9788364796012

Pozna 2014

25 LAT konkurencyjnej poLski ToM 1



WYSTaWa zoRganIzoWana W DnIaCH 215 CzERWCa 2014 RoKU W poznanIU

KonSULTaCJa pRaCY zBIoRoWEJ pRoFESoR ToMaSz naCz

WYSTaWa oBJTa HonoRoWYM paTRonaTEM

pREzYDEnTa RzECzYpoSpoLITEJ poLSKIEJ BRonISaWa KoMoRoWSKIEgo

pArTner GWny WysTAWyorGAniZATor

pATroni MeDiALni

12pozna 2014



KaTaLoG WYSTaWY

32

Honorowy Patronat Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisawa Komorowskiego nad Wystaw Konkurencyjna Polska

54

SPIS TRECI

I. WySTaWa PWK KonKuREnCyjna PolSKa 6

II. oRganIzaToR 16

III. PaRTnER gWny WySTaWy 22

IV. PaTRonI mEdIalnI 26

V. PREzEnTaCjE SamoRzdW 34

VI. PREzEnTaCjE WySTaWCW goSPodaRKa 68

VII. WySTaWa SuKCES dobRzE zaPRojEKToWany 118

76

WySTaWa PWK KonKuREnCyjna PolSKa

215 CzERWCa 2014

polska the best of

Jak najlepiej podsumowa i uczci 25 lat wolnej

polski? Jak zaprezentowa najwiksze osigni-

cia polskiej gospodarki, przemysu, nauki i kultu-

ry wier wieku po obradach okrgego Stou,

wyborach czerwcowych i powoaniu pierwszego

niekomunistycznego rzdu w bloku sowieckim?

odpowied stanowi wystawa pWK Konkuren-

cyjna polska, ktra jest fascynujc lekcj na te-

mat polski, jej historii i jedynych w swoim rodzaju

mieszkacw.

Zainspirowana historycznymi jubileuszami

(dwudziest pit rocznic pierwszych wolnych

wyborw do sejmu i senatu, dziesit roczni-

c wejcia Polski do Unii Europejskiej, pitnast

rocznic czonkostwa Polski w NATO oraz osiem-

dziesit pit rocznic pierwszej Powszechnej

Wystawy Krajowej na terenie Midzynarodowych

Targw Poznaskich) ekspozycja to przegld

wszystkiego, co najlepsze i najciekawsze w na-

szym kraju.

Wystawa, nad ktr honorowy patronat obj

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisaw Ko-

morowski, jest jednym z punktw oglnopolskich

obchodw wita Wolnoci. To rocznica pokonania

komunizmu, zwycistwa obozu Solidarnoci i wy-

borw z czerwca 1989 roku, czyli wydarze, ktre

zapocztkoway olbrzymie zmiany i odbiy si nie

tylko na losach Polakw, naszego kraju, ale i caej

Europy rodkowo-Wschodniej. Po wielkiej narodo-

wej rewolucji przyszed bowiem czas na ewolucj,

dziki ktrej zmodernizowano instytucje pastwo-

we i przeprowadzono szereg reform gospodarczo-

-ustrojowych. Dzi, dokadnie 25 lat od tamtych

wydarze, wspominamy nie tylko gosowanie, po-

woanie rzdu Tadeusza Mazowieckiego czy przy-

jcie planu Balcerowicza. witujemy co wicej

poczucie wsplnoty i wolno, ktrej zostalimy

spadkobiercami.

Zgodnie z ide przedsiwzicia na czas Po-

wszechnej Wystawy Krajowej pawilony Midzy-

narodowych Targw Poznaskich zamieniy si

w prawdziw kopalni ciekawostek o Polsce i Po-

lakach. Tylko tu mona w jednym miejscu pozna

kulisy rozwoju gospodarczych liderw, ich niezwy-

k histori i najwiksze osignicia. W ramach

jednej ekspozycji swoje dokonania prezentuj

zarwno globalne marki, ktre z powodzeniem

funkcjonuj na midzynarodowych rynkach i gie-

dach, sprywatyzowane z powodzeniem spki, jak

i niewielkie firmy rodzinne, ktrych produkty od

kilkudziesiciu lat ciesz si zaufaniem staej rze-

szy klientw. Niezalenie od skali prowadzonego

biznesu, wszystkich uczestnikw wydarzenia czy

niepodwaalny sukces, renoma i wysoka jako,

niejednokrotnie potwierdzona Nagrod Gospo-

darcz Prezydenta RP.

Uroczysta Gala prezydencka

Wystaw PWK Konkurencyjna Polska otworzy uro-

czysta gala z udziaem Pana Prezydenta Bronisa-

wa Komorowskiego. Odbdzie si ona 2 czerwca

w Sali Ziemi MTP. Wydarzenie bdzie poczone

z dorocznym wrczaniem Nagrody Gospodar-

czej Prezydenta RP, ktre towarzyszy targom ITM

Polska. Okrelana mianem polskiego nobla go-

spodarczego nagroda jest przyznawana przez

kapitu, w skad ktrej wchodzi 21 wybitnych na-

ukowcw, biznesmenw i dziennikarzy ekonomicz-

nych. Prestiowe wyrnienie jest przyznawane

w czterech kategoriach:

Innowacyjno,

ad Korporacyjny i Spoeczna Odpowiedzial-

no Biznesu,

Obecno na Rynku Globalnym,

Zielona Gospodarka.

W 2014 roku z okazji dwudziestej pitej rocznicy

pierwszych czciowo wolnych wyborw do sej-

mu i senatu nagroda zostanie przyznana take

w pitej kategorii Trway Sukces.

partnerzy pWK

Partnerem II Powszechnej Wystawy Krajowej jest

witujcy w tym roku 90-lecie istnienia Bank Go-

spodarstwa Krajowego. Patronat medialny nad

wydarzeniem sprawuj: Telewizja Polska, TVP

INFO, Gazeta Wyborcza oraz Rzeczpospolita.

Kalejdoskop polski

Podr, podczas ktrej odkryj Pastwo najwik-

sze osignicia gospodarcze, samorzdowe, kul-

turalne i naukowe Polski minionego wierwiecza,

rozpoczyna przed pawilonem nr 1 unikatowa wy-

stawa fotograficzna. 25 lat wolnej Polski w obiek-

tywie fotoreporterw Gazety Wyborczej to zbir

25 zdj, na ktrych uwieczniono najwaniejsze

135134

WySTaWaKonKuREnCyjna PolSKa Tom 2

oRganIzaToR

PaRTnER gWny WySTaWy

PaTRonI mEdIalnI


WYSTaWIE pWK KonKUREnCYJna poLSKa

WYSTaWa zoRGanIzoWana

W DnIaCH 215 CzERWCa 2014 RoKU W poznanIU

WYSTaWa oBJTa HonoRoWYM paTRonaTEM

pREzYDEnTa RzECzYpoSpoLITEJ poLSKIEJ

BRonISaWa KoMoRoWSKIEGo

WydaWCa PublIKaCjI

MIDzYnaRoDoWE TaRGI poznaSKIE Sp. z o.o.

UL. GoGoWSKa 14, 60-734 pozna

WWW.MTp.pL

REdaKToR PRoWadzCa

IWona KaSpRzaK-CIESIELSKa

zESP REdaKCyjny MaGoRzaTa CzUBaK, KaRoLIna MaKoWSKa, ToMaSz MIKSzo

anna SMoLISKa, Joanna SKoRLISKa, MonIKa WIETRzYSKa

oPRaCoWanIE gRafICznE I SKad

LUDWIKa GnYp, RaMan TRaTSIUK, WWW.STUDIofLoW.pL

REdaKCja jzyKoWa I KoREKTa

aLEKSanDRa GRzEMSKa

dRuK I oPRaWa

zaKaD poLIGRafICznY Mo & UCzaK Sp. J.

CoPyRIghT

MIDzYnaRoDoWE TaRGI poznaSKIE Sp. z o.o.

ISBn 978-83-64796-00-5 ISBn 978-83-64796-02-9

pozna 2014

z kuchniChc ia aby m u n i k n s owa projek t , a le t y m r a z em t r ud no je z a s t pi ja k i m i n ny m. Ma my bow iem do cz y n ien ia z dobr z e pr z emy la ny m, spjny m projek tem eg z y s tenc ja l no - edu k ac y j-ny m. W Gr y f i sk i m Un iwersy tec ie Trz ec iego Wiek u dokonuje s i w y m ia ny i nt u ic j i , rem i n iscenc ji , pa m ic i autobiog ra f icznej . Dok tor a nc i Wyd z ia u Fi lo log icz nego Un iwers y te t u Sz cz ec i -sk iego w nosz w to prz ed siw zic ie w ied z o l i terat u rz e , w t y m prz y pad k u o autobiog ra f i i . Wied z n iekomplet n bez prz e yc ia . Nie i s t n ie je t a k i ter m i n, w y my la m go po lek t u rz e te j k s i k i : splot autobiog ra f iczny. Wied z a o t y m, cz y m mo e by autobio-g ra f ia , ja k i je s t s t at us opow iec i , cz y m pow i n na s i cha ra k ter y-z owa , splat a s i t u z pra k t ykowa n iem mw ien ia o prz esz oc i , a le i z s a m s y t u ac j prowad z en ia t a k ie j roz mow y. W cz c i i nter pre t ac y jne j i wa rsz t atowej te j k s i k i dok tora nc i opi suj prz ebieg n iek tr ych dysk u sji , od nosz s i do tek s tw, sy t uac ji ich powst awa n ia , a cz a sem do wa snych odczu . Wied z a splat a s i t u z czuc iem, cho n ie prz ek racz a n igdy i nteg ra l noc i bior -c ych w c a y m prz ed siw zic iu osb. W opisach, i nter pretac jach, koment a rz ach z apisa ne z os t a o z ac iek aw ien ie obu s t ron.

I nga Iwa siw(f r a g ment rec en z j i)

3zkuchniredakcja Jerzy Madejski Urszula Bielas-Goubowska Beata Magorzata Wolska

5Pamici Waldemara Cudowskiego

Prezesa Gryfiskiego Uniwersytetu Trzeciego Wiekuod lutego 2012 do czerwca 2013 roku

7iiiinterpretacje Sa nd a k i [Teresa Gowacka, Historie zkuchni 1958 roku]Jerzy Madejski 73

te wst k i [Grayna Czosnowska, Wspomnienie oszkole]Jakub Telec 79Motor [Teresa Gowacka, Pasje mojego taty]Beata Magorzata Wolska 85J a c h t [Waldemar Cudowski, Rejs na zachd]Sawomir Iwasiw 89D w i e r z e k i [Grayna Czosnowska, Migracje]Natalia Gendaj 93

Bigos i l i terat u raJerzy Madejski 9Kuch n ia i mper iu m zmys wDariusz Kacprzak 13

iwykadyRod zi naUrszula Bielas-Goubowska 19M ia sto Ewelina Konopczyska-Tota 27Prac aAleksandra Grzemska 37 Prz ed m iotMaria Szponar 43

ii konspekty Fotog ra f iaUrszula Orliska-Frymus 53M iesz k a n ieJoanna Bierejszyk 59Sz ko aAnna Godziska 63Pod rAgnieszka Gruszczyska 67

ivantologia Ba k i myd la neGrayna Czosnowska 99[Co to bdzie?]Helena Woniewicz 100Cz apk aWaldemar Cudowski 101Dzien n i kGrayna Czosnowska 102H is tor ie z k uch n i 1958 rok uTeresa Gowacka 103Kuch n iaGrayna Czosnowska 104M ig rac jeGrayna Czosnowska 105Pa sje mojego t at yTeresa Gowacka 106Pier wsz a prac aGrayna Czosnowska 107Rejs na z achdWaldemar Cudowski 108Wspom n ien ie o sz koleGrayna Czosnowska 111Z abaw y z d z iec i s t waTeresa Gowacka 112

vkuchniaI ng red ient y, sk ad n i k i , i ns t a nt yBarbara Maria Kownacka 115A rch itek t u ra od k uch n iSzymon Piotr Kubiak 123Prz episy 1 29

spis treci

136

Muzeum Narodowe wSzczecinie Instytucja Kultury Samorzdu Wojewdztwa Zachodniopomorskiego wspprowadzono przez Ministerstwo Kultury iDziedzictwa Narodowego

Muzeum Narodowe wSzczecinieul. Staromyska 2770-561 Szczecintel. (+48) 91 4315 200fax (+48) 91 4315 204www.muzeum.szczecin.plDyrektor: Lech Karwowski

Wydzia Filologiczny Uniwersytetu Szczeciskiego al. Piastw 40b tel. (+48) 914442 714 www.us.szc.pl

Recenzentkaprof. dr hab. Inga Iwasiw

Redakcja jzykowa ikorektaAleksandra GrzemskaBarbara Maria Kownacka tekst Aleksandry Grzemskiej

Projekt graficznyAgata Kosmacz

Skad, druk ioprawaSoft Vision, Szczecin

Copyright by Muzeum Narodowe wSzczecinie & Autorzy, Szczecin 2013

ISBN 978-83-63365-48-6

Publikacja wydana wramach Rzdowego Programu na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych 20122013Gryfiska Akademia Aktywnoci Seniorw

Program finansowany ze rodkw Ministerstwa Pracy iPolityki Spoecznej

ORODEK POMOCY SPOECZNEJW GRYFINIE

z kuchniChc ia aby m u n i k n s owa projek t , a le t y m r a z em t r ud no je z a s t pi ja k i m i n ny m. Ma my bow iem do cz y n ien ia z dobr z e pr z emy la ny m, spjny m projek tem eg z y s tenc ja l no - edu k ac y j-ny m. W Gr y f i sk i m Un iwersy tec ie Trz ec iego Wiek u dokonuje s i w y m ia ny i nt u ic j i , rem i n iscenc ji , pa m ic i autobiog ra f icznej . Dok tor a nc i Wyd z ia u Fi lo log icz nego Un iwers y te t u Sz cz ec i -sk iego w nosz w to prz ed siw zic ie w ied z o l i terat u rz e , w t y m prz y pad k u o autobiog ra f i i . Wied z n iekomplet n bez prz e yc ia . Nie i s t n ie je t a k i ter m i n, w y my la m go po lek t u rz e te j k s i k i : splot autobiog ra f iczny. Wied z a o t y m, cz y m mo e by autobio-g ra f ia , ja k i je s t s t at us opow iec i , cz y m pow i n na s i cha ra k ter y-z owa , splat a s i t u z pra k t ykowa n iem mw ien ia o prz esz oc i , a le i z s a m s y t u ac j prowad z en ia t a k ie j roz mow y. W cz c i i nter pre t ac y jne j i wa rsz t atowej te j k s i k i dok tora nc i opi suj prz ebieg n iek tr ych dysk u sji , od nosz s i do tek s tw, sy t uac ji ich powst awa n ia , a cz a sem do wa snych odczu . Wied z a splat a s i t u z czuc iem, cho n ie prz ek racz a n igdy i nteg ra l noc i bior -c ych w c a y m prz ed siw zic iu osb. W opisach, i nter pretac jach, koment a rz ach z apisa ne z os t a o z ac iek aw ien ie obu s t ron.

I nga Iwa siw(f r a g ment rec en z j i)

Wizualne reprezentacje. Zbigniew RomaczukVisual Representations. Zbigniew Romaczuk

spis treci / contents

Wstp / 4Introduction / 5

Ryszard ZiarkiewiczZbigniew Romaczuk konkretyzacje obrazu / 7Zbigniew Romaczuk Image Concretisations / 13

Sawomir JachPostawa artysty, dialog, sztuka / 19The Artists Approach, Dialogue, Art / 23

Aleksandra ukaszewiczAlcarazKontemplacja wizualnoci wiata / 27Contemplating the Visuality of the World / 35

Ryszard ZiarkiewiczObiekty 19831988 / 43Objects 19831988 / 44

Anna MusiaGsiorowskaFormy przestrzenne / 52Spatial Forms / 54

Anna MusiaGsiorowskaRysunki i kolae / 59Drawings and Collages / 60

Ryszard ZiarkiewiczKolae 1992 i 2008 / 74Collages 1992 and 2008 / 74

Anna MusiaGsiorowskaFizyczno obrazu / 78Physicality of the Painting / 81

Anna MusiaGsiorowskaTechnologiczne zaporedniczenia / 92Technological Borrowings / 98

Anna MusiaGsiorowskaObrazy edytowane / 100Edited Images / 104

Kalendarium / Zbigniew Romaczuk / 127Timeline / Zbigniew Romaczuk / 129

Noty o autorach / 131Notes on the authors / 131

Do Zbigniewa Romaczuka nie pasuje slogan o oso-bowoci absolutnie autonomicznej, nieogldajcej si na modne prdy, budujcej wasny indywidualny wyraz w kontakcie jedynie ze swoim wntrzem. Pominw-szy oczywisty fasz takiej charakterystyki, wynikajcy wprost ze spoecznej natury czowieka, Romaczuk wcale nie ukrywa zainteresowania innymi artystami, wobec ktrych ksztatowa swoj wizj sztuki. Prze-ciwnie, jego twrczo to zapis spotka i dialogu, ktry toczy z pojawiajcymi si na jego drodze twrcami. Znajdziemy na jego artystycznej drodze lady postkon-ceptualnej fascynacji materi, malarstwa gestu, wreszcie malarstwa jako wizualnego pola kreowanego przez uycie fotograficznych i elektronicznych mediw. Ta szczeglna otwarto zdaje si pozostawa wcakowitej harmonii z przywizaniem do tradycyjnych rodkw wyrazu, ktrych Romaczuk nie traktuje jako unikatowego zapisu niepowtarzalnoci wasnej osoby, ale jako pole rozmowy, miejsce spotka z now problematyk, osobami czy trendami. Ta swoistego rodzaju otwarto, pozbawiona wszelkiej agresji w stosunku do tego, co nie jest mn, co nie-ja, jest czym, co trudno potraktowa inaczej ni

jako akceptacj nowoczes no ci i aktualnoci w jej wieloksztatnym rozmigotaniu, nieostatecznych konceptualizacjach, czym, co moglibymy nazwa yciow filozofi nieustannego prbowania, bez zaciekej chci odrniania si jako wartoci prymarnej. To czciowo te postawa przewodnika, ktry kieruje nas ku rnym, wyrnionym przez siebie zjawiskom. Wyszedszy z kolejnej wystawy Zbigniewa Romaczuka, moemy odkrywa jego obrazy wszdzie, w miejscach, ktrych nie traktowalimy wczeniej jako pola czystej sztuki. Nie ma w tym jednak nic z zawaszczenia, ale przeciwnie, to harmonizowanie twrczej aktywnoci z potokiem obrazw, w jaki zmienia si rzeczywisto bez wzgldu na to, czy s to obrazy rzeczywistoci, innych obrazw, artefaktw, czy sztuka, cokolwiek moglibymy przez to pojcie rozumie. Dlatego, mimo pozorw pewnego tradycjonalizmu, to, co robi Romaczuk, da si okreli jako metatwrczo wpisujc si w strumie widzialnoci. Tym bardziej potrzebna jest publikacja, ktra pokae t meandryczn drog artysty, a ktrej wygodnym pretekstem s kolejne wystawy, rwnie w Muzeum Narodowym wSzczecinie.

Lech Karwowski dyrektor Muzeum Narodowego w Szczecinie

Wstp

Kompozycja IV2002olej, ptno120x110 cm

Composition IV2002oil, canvas120x110 cm

Kompozycja VI2002olej, ptno92x73 cm

Composition VI2002oil, canvas 92x73 cm


The National Museum in Szczecin a Cultural Institution of the Marshal of the West Pomerania Voivodeship, co-run by the Ministry of Culture and National Heritage

Muzeum Narodowe w Szczecinieul. Staromyska 2770-561 Szczecintel. (+48) 91 4315 200fax (+48) 91 4315 204www.muzeum.szczecin.plDyrektor / Director Lech Karwowski

Wystawa / ExhibitionObrazy edytowane. Zbigniew RomaczukEdited Images. Zbigniew Romaczuk

21.0321.04.2013Gmach Gwny Muzeum Narodowego w SzczecinieThe Main Building of the National Museum in Szczecin

Kurator / CuratorLech Karwowski

Organizacja / OrganisationWiesawa Holicka

Promocja / PromotionPiotr Jankowski, Elbieta Jurska

Katalog / Catalogue Wizualne reprezentacje. Zbigniew RomaczukVisual Representations. Zbigniew Romaczuk

Autorzy / AuthorsSawomir Jach, Aleksandra ukaszewicz-Alcaraz, Anna Musia-Gsiorowska, Ryszard Ziarkiewicz

Redakcja / Edited byLech Karwowski

Koordynacja wydawnicza / Publishing coordination Aleksandra Grzemska, Barbara Kownacka, Beata Magorzata Wolska

Redakcja jzykowa / Language editorJoanna Daman

Korekta / Proofreading Magorzata Szczsna

Tumaczenie / TranslationsMarta Herudziska-Owiecimska

Projekt graficzny / Graphic designAgata Kosmacz

Fotografie / PhotographsArchiwum Zbigniewa Romaczuka 4551, 53, 5557, 61, 79-80Micha Kulik 6277, 9397, 99, 102, 103, 106113, 118125Marian azarski 114117Grzegorz Solecki 8291

Druk / Printed byZakad Poligraficzny Mo i uczak sp.j.www.mos.pl

Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie & Autorzy / AuthorsISBN 978-83-63365-02-8 Szczecin 2013

Wspfinansowane ze rodkw Wojewdztwa Zachodniopomorskiego i Miasta SzczecinCo-financed by the West Pomerania Voivodeship and the City of Szczecin

Od ziarna do chleba. Dawne narzdzia kultury agrarnej ze zbiorw Muzeum Narodowego w Szczecinie

Vom Korn zum Brot. Alte Gerte der Landwirtschaftskultur aus den Sammlungen des Muzeum Narodowe w Szczecinie

Seria / Serie

Pomorskie zbiory etnograficzne Muzeum Narodowego w Szczecinie

Pommersche ethnographische Sammlungen des Muzeum Narodowe w Szczecinie

redakcja / Redaktion

Iwona Karwowska, Dariusz Kacprzak

Tom 1 / Band 1

Iwona Karwowska

Biaa ceramika szczeciska ze zbiorw Muzeum Narodowego w Szczecinie

Stettiner Weikeramik aus den Sammlungen des Muzeum Narodowe w Szczecinie

Tom 2 / Band 2

Iwona Karwowska

Pomorskie meble malowane ze zbiorw Muzeum Narodowego w Szczecinie

Bemalte Mbel aus Pommern in der Sammlung des Muzeum Narodowe w Szczecinie

Tom 3 / Band 3

Iwona Karwowska


Vom Korn zum Brot. Alte Gerte der Landwirtschaftskultur aus den Sammlungen des Muzeum Narodowe w Szczecinie

Tom 4 / Band 4

Iwona Karwowska

Narzdzia i sprzt rybakw pomorskich ze zbiorw Muzeum Narodowego w Szczecinie

Werkzeuge und Gerte pommerscher Fischer aus den Sammlungen des Muzeum Narodowe w Szczecinie

Iwona Karwowska


Vom Korn zum Brot. Alte Gerte der Landwirtschaftskultur aus den Sammlungen

des Muzeum Narodowe w Szczecinie

Muzeum Narodowe w SzczecinieSzczecin 2013

Muzeum Narodowe w Szczecinieul. Staromyska 2770-561 Szczecintel. (+48) 91 4315 200fax (+48) 91 4315 204www.muzeum.szczecin.plDyrektor / Direktor: Lech Karwowski

Wystawa / AusstellungOd ziarna do chleba. Dawne narzdzia kultury agrarnej ze zbiorw Muzeum Narodowego w SzczecinieVom Korn zum Brot. Alte Gerte der Landwirtschaftskultur aus den Sammlungen des Muzeum Narodowe w Szczecinie

Muzeum Narodowe w SzczecinieGmach Gwnyul. Way Chrobrego 370-502 Szczecin10.09.201322.04.2014

Kurator / Kuratorin: Iwona KarwowskaAranacja plastyczna / Knstlerische Gestaltung: Elbieta Kamiska, Grayna TokarczykOrganizacja / Organisation: Wiesawa Holicka, Wiesawa KocieszaPromocja / Presse- und ffentlichkeitsarbeit: Piotr Jankowski, Grzegorz Wieteska, Elbieta Jurska

Katalog / KatalogOd ziarna do chleba. Dawne narzdzia kultury agrarnej ze zbiorw Muzeum Narodowego w SzczecinieVom Korn zum Brot. Alte Gerte der Landwirtschaftskultur aus den Sammlungen des Muzeum Narodowe w SzczecinieKoncepcja i redakcja naukowa / Ausstellungskonzept und wissenschaftliche Redaktion: Iwona Karwowska, Dariusz KacprzakRedakcja wydawnicza i korekta / Redaktion und Korrektur: Aleksandra Grzemska, Barbara Kownacka, Beata Magorzata WolskaTumaczenie / bersetzung: Peter-Christian SeraphimProjekt graficzny / Grafische Gestaltung: Agata KosmaczFotografie / Fotografien: Grzegorz Solecki, Arkadiusz Pitak, Archiwum Muzeum Narodowego w SzczecinieSkad i druk / Layout und Druck: Soft Vision Sp. z o.o.

Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie & Autorzy

ISBN 978-83-63365-07-3Szczecin 2013

Muzeum Narodowe w Szczecinieul. Staromyska 2770-561 SzczecinTel. (+48) 91 4315 200Fax (+48) 91 4315 204www.muzeum.szczecin.plDyrektor / Direktor: Lech Karwowski

Wystawa / Ausstellung:Pomorskie meble malowane ze zbiorw Muzeum Narodowego w SzczecinieBemalte Mbel aus Pommern in der Sammlung des Muzeum Narodowe w Szczecinie

Muzeum Narodowe w SzczecinieGmach Gwnyul. Way Chrobrego 370-502 Szczecin21.10.201122.04.2012

Kurator / Kuratorin: Iwona KarwowskaAranacja plastyczna / Knstlerische Gestaltung: Elbieta Kamiska, Grayna TokarczykOrganizacja / Organisation: Paulina KrumholzPromocja / Presse- und ffentlichkeitsarbeit: Piotr Jankowski

Katalog / Katalog:Pomorskie meble malowane ze zbiorw Muzeum Narodowego w SzczecinieBemalte Mbel aus Pommern in der Sammlung des Muzeum Narodowe w SzczecinieKoncepcja i redakcja naukowa / Ausstellungskonzept und wissenschaftliche Redaktion:Iwona Karwowska, Dariusz KacprzakRedakcja wydawnicza i korekta / Redaktion und Korrektur: Beata Wolska, Barbara Kownacka, Aleksandra GrzemskaTumaczenie / bersetzung: Elbieta Janssen-StenkoProjekt gra czny / Graphische Gestaltung: Agata KosmaczFotogra e / Aufnahmen: Grzegorz Solecki, Arkadiusz Pitak, Archiwum Muzeum Narodowego w SzczecinieSkad i druk / Satz und Druck: XPRESS Sp. z o.o.

Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie & Autorzy

ISBN 978-83-63365-00-4Szczecin 2012

Wystawa zostaa zrealizowana w ramach Mecenatu Miasta Szczecinnad Muzeum Narodowym w SzczecinieDie Ausstellung wurde im Rahmen der Schirmherrschaft der Stadt Szczecin ber Muzeum Narodowe w Szczecinie realisiert

Katalog wydany przy wsparciu nansowym Wielkopolskiej Spki Gazownictwa Der Katalog wurde mit nanzieller Untersttzung durch Wielkopolska Spka Gazownictwa verffentlicht

Patroni medialni / Medienpartner

Patronat honorowy / Schirmherrschaft

Partner / Partner

Patroni medialni / Medienpartner

Lech KarwowskiDirektor des Muzeum Narodowe w Szczecinieldt zur Erffnung der Ausstellung ein

VOM KORN ZUM BROTAlte Gerte der Landwirtschaftskultur aus den Sammlungen des Muzeum Narodowe w Szczecinie

Hauptgebude des Muzeum Narodowe w Szczecinie Way-Chrobrego-Strae 3

Dienstag, den 10. September 2013, 17.00 Uhr

Die Ausstellung wird bis zum 27. April 2014 prsentiert

Dienstag, Mittwoch, Samstag 10.0018.00 Uhr

Donnerstag 10.0020.00 Uhr

Sonntag 10.0016.00 Uhr

Montag, Freitag geschlossen

Lech KarwowskiDyrektor Muzeum Narodowego w Szczeciniezaprasza na otwarcie wystawy

OD ZIARNA DO CHLEBADawne narzdzia kultury agrarnejze zbiorw Muzeum Narodowego w Szczecinie

Gmach Gwny Muzeum Narodowego w Szczecinie ul. Way Chrobrego 3

wtorek, 10 wrzenia 2013, godz. 17.00

Wystawa czynna do 27 kwietnia 2014

wtorek, roda, sobota 10.0018.00

czwartek 10.0020.00

niedziela 10.0016.00

poniedziaek, pitek nieczynne
















czwartek 10.0020.00


















czwartek 10.0020.00


















czwartek 10.0020.00


















czwartek 10.0020.00



Dariusz Kacprzak

Ziarno szlachetny owoc ziemi / 7Korn edle Frucht der Erde / 11

Iwona Karwowska

Rolnictwo jako podstawowy czynnik warunkujcy gospodarcze i spoeczne ycie tradycyjnej wsi / 15Die Landwirtschaft als bestimmender Faktor des wirtschaftlichen und sozialen Lebens des traditionellen Dorfes / 23

Literatura / Literatur / 32

Ilustracje / Abbildungen / 35

Katalog obiektw / Katalog der Objekte / 49Oprac. / Bearb. Iwona Karwowska

7Ziarno nasiona, ktre padaj na pole, przynoszc nowy plon, poprzez wegetacj i obrbk, staj si w ko-cu chlebem. Od pradawnych czasw w wiecie rozmaitych pogaskich misteriw, w kulturze antycznej, a przede wszystkim w tradycji chrzecijaskiej ziarno, proces jego wzrastania oraz powstay z niego chleb, zyskay bogate konotacje symboliczne.

Niechaj ziemia wyda roliny zielone: trawy dajce nasiona, drzewa owocowe rodzce na ziemi wedug swego gatunku owoce, w ktrych s nasiona czytamy w opi-

sie trzeciego dnia stworzenia w Ksidze Rodzaju (Rdz 1,11). Od tego czasu ziarno zb i chleb byy obecne zarwno w obrzdach Starego Przymierza, Misterium Chrystusa i Jego Zmartwychwstania, jak i znalazy si w biblijnym obrazie niw, zawartym w Apokalipsie w. Jana (Ap 14, 1416).

Motywy kosw, ziarna, snopw zb, chleba, przedstawienia procesu wzrostu, rnych etapw pracy na roli pojawiy si w sztuce nie tylko w symbolicznych przestawieniach religijnych, opowieciach historii biblijnych, ale take w rozmaitych tematach wieckich, w kontekcie przemian pr roku i upywajcego czasu, w licznych martwych naturach, pejzaach czy przywoujcych pospolit codzienno scenach rodzajowych. Kilka takich dzie znajdujcych si w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie stanowi ilustracyjny suplement tekstu, po czci rwnie dopenienie ekspozycji przedstawiajcej tradycyj-ne rolnictwo, podstawowe zajcia i rdo utrzymania mieszkacw XIX-wiecznej wsi pomorskiej.

Po raz pierwszy w tak duej liczbie prezentowane s zabytki Dziau Etnografii Pomorza Muzeum Narodowego w Szczecinie, ukadajce si w opowie o wiosennej orce, siewie zb, letnich niwach, doynkach, jesiennych pracach polowych oraz o zimowych zajciach rolniczych, polegajcych na pozyskaniu ziaren z kosw, czyli ich wymceniu. Zgromadzo-ne na wystawie muzealia, m.in. rada, puyce, pugi, drapacze, brony, sierpy, pkoski, kosy, grabie, cepy i wialnie, uporzdkowane w niniejszym katalogu w czterech grupach (Ziemia, Zboe, Ziarno, Mka/Chleb), stanowi przypomnienie pracy na roli i ukazanie drogi, jak musi przeby ziarno, aby zamieni si w chleb.

Dariusz Kacprzak

Ziarno szlachetny owoc ziemi

1.pdf23

Przegląd publikacji

Documents

Transcript of Przegląd publikacji