Projeto Final - Pomeranos Estácio
-
Upload
renan-pinto -
Category
Documents
-
view
284 -
download
50
description
Transcript of Projeto Final - Pomeranos Estácio
A saga de um povo em 4 movimentosApoena MedeirosErvin Herkenhoff Emí l io Schu l tz Rogério Medeiros
Fotografia Ervin Herkenhoff Emílio Schultz
Rogério Medeiros Apoena Medeiros
Coordenação Fred Pacífico
Texto
Stenka do Amaral Calado Almerinda ?????
Rio de Janeiro 2011
Sumario
Duis vel acum san burna Emílio Schultz2 Movimento
Praesent non nulla justo
Praesent non nulla justo Ervin Herkenhoff1 Movimento
Pectus semper hendrerito
A arte de ver com os olhos da alma Apoena Medeiros
4 Movimento Tempo presente
O futuro visto da janela Rogério Medeiros3 Movimento
Virada do século e do milênio
POMERANOS NO ESPIRITO SANTO
© 2011 – Todos os direitos reservados.
É proibido a reprodução por quaisquer meios sem autorização da editora.
Organização: ??????????????
Texto: ??????????????
Fotos: Entra o nome de todos??
Editor: Vladimir Calado
Projeto gráfico: Renan Pinto
Editoração: Renan Pinto
Tratamento de negativos:
Revisão: ??????????????
CIP-BRASIL. CATALOGAÇÃO-NA-FONTE
SINDICATO NACIONAL DOS EDITORES DE LIVRO, RJ
Ideiatrip Comunicação e Design . RJ . BrasilTel.: 55 . 21. 2287.6766
Av. Marechal Floriano, 35 / 806 - Centro - [email protected] - www.ideiatrip.com.br
orem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Maecenas eleifend semper neque, vitae
bibendum ligula congue a. Morbi quis dolor dolor, ut auctor orci. Etiam congue varius massa, sit
amet commodo nisi commodo quis. In auctor, lectus nec euismod dignissim, nibh velit ullamcor-
per lectus, eu vestibulum nunc tortor et ipsum. Nunc sem nunc, dictum a dictum
ac, lobortis in metus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis
rhoncus, diam quis adipiscing scelerisque, metus velit accumsan sem, ut suscipit ip-
sum metus tincidunt metus. Sed vulputate dapibus velit, eget aliquam turpis mollis
lobortis. Vivamus at tempor elit. Quisque rhoncus sagittis elementum. Nulla iaculis hendrerit elit, sit amet inter-
dum lectus interdum a. Maecenas arcu odio, porta quis porttitor eu, gravida mattis leo. Quisque porttitor felis
in orci vestibulum semper. Mauris viverra lorem sit amet lacus aliquam ac venenatis felis tincidunt. Pellentesque
habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas.
Morbi quis dolor dolor, ut auctor orci. Etiam congue varius massa, sit amet commodo nisi commodo quis. In
auctor, lectus nec euismod dignissim, nibh velit ullamcorper lectus, eu vestibulum nunc tortor et ipsum. Nunc
sem nunc, dictum a dictum ac, lobortis in metus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis
rhoncus, diam quis adipiscing scelerisque, metus velit accumsan sem, ut suscipit ipsum metus tincidunt metus.
Sed vulputate dapibus velit, eget aliquam turpis mollis lobortis. Vivamus at tempor elit. Quisque rhoncus sagittis
elementum. Nulla iaculis hendrerit elit, sit amet interdum lectus interdum a. Maecenas arcu odio, porta quis
porttitor eu, gravida mattis leo. Quisque porttitor felis in orci vestibulum semper. Mauris viverra lorem sit amet
lacus aliquam ac venenatis felis tincidunt. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada
fames ac turpis egestas.
Patrocinador
h
Introducao
orem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Maecenas eleifend semper neque, vitae
bibendum ligula congue a. Morbi quis dolor dolor, ut auctor orci. Etiam congue varius massa, sit
amet commodo nisi commodo quis. In auctor, lectus nec euismod dignissim, nibh velit ullamcor-
per lectus, eu vestibulum nunc tortor et ipsum. Nunc sem nunc, dictum a dictum ac, lobortis in
metus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis rhoncus, diam quis adipiscing scelerisque,
metus velit accumsan sem, ut suscipit ipsum metus tincidunt metus. Sed vulputate dapibus velit, eget aliquam
turpis mollis lobortis. Vivamus at tempor elit. Quisque rhoncus sagittis elementum. Nulla iaculis hendrerit elit,
sit amet interdum lectus interdum a. Maecenas arcu odio, porta quis porttitor eu, gravida mattis leo. Quisque
porttitor felis in orci vestibulum semper. Mauris viverra lorem sit amet lacus aliquam ac venenatis felis tincidunt.
Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas.
Morbi quis dolor dolor, ut auctor orci. Etiam congue varius massa, sit amet commodo nisi commodo quis. In
auctor, lectus nec euismod dignissim, nibh velit ullamcorper lectus, eu vestibulum nunc tortor et ipsum. Nunc
sem nunc, dictum a dictum ac, lobortis in metus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis
rhoncus, diam quis adipiscing scelerisque, metus velit accumsan sem, ut suscipit ipsum metus tincidunt metus.
Sed vulputate dapibus velit, eget aliquam turpis mollis lobortis. Vivamus at tempor elit. Quisque rhoncus sagittis
elementum. Nulla iaculis hendrerit elit, sit amet interdum lectus interdum a. Maecenas arcu odio, porta quis
porttitor eu, gravida mattis leo. Quisque porttitor felis in orci vestibulum semper. Mauris viverra lorem sit amet
lacus aliquam ac venenatis felis tincidunt. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada
fames ac turpis egestas.
x
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Praesent cursus sus-
cipit aliquet. Vestibulum vitae enim ut metus tristique posuere a ac odio. Curabitur
odio arcu. t. Vestibulum vitae enim ut metus tristique posuere a ac odio. Curabitur.
Fulano de tal tal
Praesent non nulla justo
Ervin Herkenhoff Texto Almerinda Lorem Ipsum
1 Movimento Pectus semper hendrerit
suscipit dolor ut tincidunt. Morbi luctus vehicula
nisl ut lacinia. Proin scelerisque feugiat sollicitudin.
Aliquam nec posuere enim. Donec dapibus iaculis
bibendum. Donec vel lectus sit amet elit facilisis or-
nare ac quis metus. Nam vel tempus libero. Nam
fringilla, ante nec varius adipiscing, mauris lectus
dignissim nulla, non volutpat nulla velit eu lacus.
Maecenas nec magna eget lacus sollicitudin varius.
Nam in interdum orci. Cras pulvinar, nisl in
dignissim vehicula, ante leo consectetur eros, ut
sollicitudin neque velit laoreet nisl. Vivamus male-
suada eros in magna molestie molestie mattis lacus
porttitor. Phasellus id enim nunc. Morbi vitae urna
tincidunt neque tempor varius. Vivamus ultrices
purus ut mi
Cras tincidunt ullamcorper urna et dapibus.
Proin a sapien urna. Phasellus non tin-
cidunt massa. Etiam tortor nisl, ultricies
a congue nec, vehicula a nisl. Nulla ut
sodales lorem. Vestibulum pulvinar
luctus nisl, vel blandit lorem bibendum
sed. Pellentesque luctus odio eu purus faucibus ac
scelerisque tortor sodales. Sed in risus felis. Sed
porttitor gravida facilisis. Nunc eget nunc et justo
auctor commodo.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur
adipiscing elit. In ut condimentum orci. Phasellus
a ipsum eu enim adipiscing fringilla sit amet at orci.
Nullam nibh nulla, tempor eget pharetra in, laci-
nia vitae nulla. In at accumsan sem. Mauris blandit
convallis turpis, ac aliquam enim varius id. Nam ali-
quam urna a magna auctor cursus. Donec gravida
g
Etiam non enim arcu. Mauris vehicula, dolor a feu-
giat varius, enim erat venenatis velit, et malesuada
nisi purus quis nisl. Nulla turpis erat, porttitor in
accumsan sed, adipiscing ut turpis. Cum sociis na-
toque penatibus et magnis dis parturient montes,
nascetur ridiculus mus. Etiam euismod rutrum dui
sed porttitor. Suspendisse potenti. Nam ut lectus
gravida tellus dignissim luctus a quis mauris. Mauris
non nulla lorem. Curabitur nec nulla purus, quis
egestas leo. Pellentesque egestas, mauris in condi-
mentum suscipit, risus ante fringilla risus, pharetra
feugiat magna sem et quam.
Sed ac nulla at lectus semper hendrerit.
Duis vel accumsan urna. Maecenas tempus facilisis
justo, at tincidunt sapien pretium vel. Praesent non
nulla justo, eu viverra ligula. Fusce consequat sa-
gittis sapien eu semper. Nullam nec justo vitae dui
bibendum tincidunt. Cras sodales nisl sit amet velit
vehicula vitae auctor risus lobortis. Donec nisl leo,
porta in condimentum eget, rutrum at urna.
Donec metus risus, posuere eu hendrerit
at, accumsan non magna. Donec velit arcu, vo-
lutpat vel vestibulum quis, consectetur in felis. In
eleifend, diam vel rutrum
eleifend, lorem metus con-
sectetur nisi, in aliquam
lacus erat sed nulla. Cras
euismod lorem eget mi fau-
cibus rutrum eleifend massa
fringilla. Sed rutrum velit sit
amet neque condimentum
at tempus ipsum vehicula.
Mauris pretium molestie diam ut euismod. Cura-
bitur facilisis turpis in ante gravida eu rhoncus nisi
tristique. Duis sit amet felis nibh. Donec vel tortor
vel odio vehicula aliquet. Nulla purus nunc, sagittis
in bibendum quis, porttitor sed felis. Pellentesque
justo sem, iaculis a rutrum eu, venenatis eu risus.
In hac habitasse platea dictumst.
Praesent sollicitudin pharetra malesuada.
Duis a leo eget mi luctus ornare sit amet quis mau-
ris. Nam sit amet eros magna. Suspendisse non
erat turpis. Mauris eget dignissim neque. Suspen-
disse in nisl metus, nec adipiscing purus. Aenean
at nibh a risus elementum rhoncus eu ac leo. In in
mi arcu. Pellentesque convallis neque auctor urna
faucibus sit amet viverra sem malesuada.
Sed sagittis vehicula purus, ac dapibus libero
suscipit a. Sed aliquet odio sed lacus sagittis pre-
tium. Maecenas pharetra est quis justo eleifend
lobortis. Morbi vulputate semper odio, ac pulvi-
nar magna varius ac. Ut semper purus id massa
volutpat posuere. Sed vulputate, diam gravida vul-
putate placerat, augue tellus vulputate ipsum, vel
accumsan mi augue sit amet dui. Nam elit massa,
commodo sed sed.
tur facilisis turpis in ante gravida eu rhoncus
nisi tristique. Duis sit amet felis nibh. Donec vel
tortor vel odio vehicula aliquet. Nulla purus nunc,
sagittis in bibendum quis, porttitor sed felis. Pellen-
tesque justo sem, iaculis a rutrum eu, venenatis eu
risus. In hac habitasse platea dictumst.
Praesent sollicitudin pharetra malesuada.
Duis a leo eget mi luctus ornare sit amet quis mau-
ris. Nam sit amet eros magna. Suspendisse non
erat turpis. Mauris eget dignissim neque. Suspen-
disse in nisl metus, nec adipiscing purus. Aenean at
nibh a risus elementum rhoncus eu ac leo. In in mi
arcu. Pellentesque convallis neque.
Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla
vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec
mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus
eget nibh nisi. Sed viverr
Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla
vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec
mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus
eget nibh nisi. Sed viverr
Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla
vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec
mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus
eget nibh nisi. Sed viverr
Duis vel acum san burna
Ervin Herkenhoff Texto Almerinda Lorem Ipsum
2 Movimento Praesent non nulla justo
lacus. Phasellus odio sapien, luctus et ornare at, frin-
gilla eget turpis. In dictum nibh eu lectus rutrum id
egestas metus sollicitudin. Vestibulum cursus gravida
tincidunt. Cras neque lorem, pretium et accumsan
eget, ullamcorper sed diam. Nulla facilisi. Morbi nec
metus ipsum, nec ultrices nisl. Donec arcu ipsum,
rutrum a sodales eu, tincidunt vel nisi.
Cum sociis natoque penatibus et magnis dis
parturient montes, nascetur ridiculus mus. Mauris
vulputate, massa at varius tristique, sem tortor ru-
trum mauris, non tristique velit nunc et urna. Sed
sit amet risus semper dui aliquam luctus. Sed ante
mauris, tristique sit amet iaculis ac, fringilla a urna.
Donec dictum justo ut odio aliquet ut vestibulum
elit rutrum. Praesent ac sodales nulla. Proin et fer-
mentum enim. Integer ut urna quis magna molestie
sem ipsum dolor sit amet, con-
sectetur adipiscing elit. Morbi risus
magna, posuere sed aliquet quis,
vestibulum sit amet augue. Duis sit
amet magna neque, nec elementum eros. Duis in
urna enim. Phasellus non odio vitae neque porta
mollis in quis quam. Vivamus ornare elementum
sollicitudin. Aliquam risus metus, aliquam sit amet
dignissim ut, convallis vitae mi. Vivamus sit amet
tortor odio, in pellentesque lectus. Duis pellentes-
que bibendum tristique. Praesent imperdiet erat ac
orci euismod et auctor quam congue.
Sed aliquet orci sed quam dignissim dignissim.
Integer dolor libero, tincidunt at tristique eu, tempor
vitae mi. Nunc ut lorem id libero tincidunt facilisis.
Nulla facilisi. Nunc eget velit nisi, sit amet laoreet
a
ullamcorper. Morbi ac sapien ut turpis sollicitudin
sollicitudin. Mauris consectetur pharetra nulla et
tempus. Pellentesque in arcu nec leo placerat mo-
lestie. In ac mauris et purus fringilla scelerisque quis
sit amet ligula. Vivamus massa erat, iaculis luctus
vehicula non, cursus vel mi. In ornare accumsan
tellus vitae imperdiet. Donec sollicitudin, nulla eu
porttitor dapibus, massa sapien scelerisque mauris,
quis tincidunt massa sem a massa. Etiam sceleris
Aliquam erat volutpat. Aenean convallis vi-
verra lorem in blandit. Nunc tempus, sapien ac
adipiscing vulputate, turpis augue auctor tellus, sit
amet scelerisque nulla dui nec dui. Praesent condi-
mentum faucibus mi, in dignissim nisl suscipit non.
Suspendisse at tempor velit. Suspendisse neque
ipsum, porttitor vel luctus et, tempus ullamcorper
leo. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent
per conubia nostra, per inceptos himenaeos. Sed
ultricies risus sed risus convallis ut posuere risus
pretium. Nulla purus velit, pulvinar et blandit ac,
sollicitudin sed dolor. Donec lobortis commodo
consectetur. Maecenas feugiat, felis a aliquam pre-
tium, quam lacus tincidunt odio, id gravida justo
purus sit amet risus. Praesent sit am egestas mag-
na, vitae vulputate elit ornare eu. Integer accumsan
dictum nulla at ultrices. Proin suscipit facilisis massa.
Aenean nibh quam, vehicula eget luctus eu, ves-
Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis
tibulum ac sem. In hac habitasse platea dictumst.
Nullam condimentum vulputate libero, sit amet
elementum magna interdum in. Suspendisse po-
tenti. Mauris posuere semper fringilla. Nam mat-
tis lobortis risus, ut viverra felis ornare eget. Cum
sociis natoque penatibus et magnis dis parturient
montes, nascetur ridiculus mus.
Vestibulum ante ipsum primis in faucibus
orci luctus et ultrices posuere cubilia Curae; Nam
ac lorem nec velit luctus ultrices vitae id odio. Sed id
lorem magna. Vivamus sagittis mollis arcu, nec ele-
mentum ante varius eu. Aenean in porta velit. Sed
fermentum ullamcorper eros nec varius. Curabitur
ut libero a erat aliquam eleifend. Aliquam erat vo-
tempus condimentum dui. Nullam ultricies, tellus
dictum dapibus bibendum, erat mi pulvinar mauris,
sed rutrum diam mauris in tellus. Aliquam id ipsum
nec sapien feugiat ornare nec id orci.
Praesent fermentum ullamcorper eros nec
varius. Curabitur ut libero a erat aliquam eleifend.
Aliquaconsectetur tellus. Aliquam erat volutpat.
Sed vestibulum m magna. Vivamus bns mollis aerat
O ele Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Maece-
nas eleifend semper neque, vitae bibendum ligula congue a. Morbi
quis dolor dolor, ut auctor orci. Etiam congue varius massa, sit amet
commodo nisi commodo quis. In auctor, lectus nec euismod dignissim, nibh velit ullamcorper
lectus, eu vestibulum nunc tortor et ipsum. Nunc sem nunc, dictum a dictum ac, lobortis in
metus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis rhoncus, diam quis adi-
piscing scelerisque, metus velit accumsan sem, ut suscipit ipsum metus tincidunt metus. Sed
vulputate dapibus velit, eget aliquam turpis mollis lobortis. Vivamus at tempor elit. Quisque
rhoncus sagittis elementum. Nulla iaculis hendrerit elit, sit amet interdum lectus interdum a.
Maecenas arcu odio, porta quis porttitor eu, gravida mattis leo. Quisque porttitor felis in orci
vestibulum semper. Mauris viverra lorem sit amet lacus aliquam ac venenatis felis tincidunt.
Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas.
Vestibulum nec placerat justo. Fusce sagittis commodo tellus dapibus accumsan. Morbi
nibh mi, aliquam id dictum ac, rutrum sit amet mi. Sed non dolor a tortor vestibulum tempor.
Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque
non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis vulputate sit amet, aliquet semper justo. Duis orna-
re nisl ut odio pharetra eu auctor nisl sollicitudin.
Suspendisse ac velit metus. Mauris ullamcorper tempus justo at eleifend. Nullam et
tellus felis, at aliquam leo. Suspendisse luctus luctus scelerisque. Donec nec tortor ac lorem ali-
quet tristique. Donec a odio ut neque fringilla varius at sed quam. Lorem ipsum dolor sit amet,
consectetur adipiscing elit. Pellentesque velit lorem, hendrerit in venenatis sed, ullamcorper in
elit. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.
Praesent in enim nunc. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra,
per inceptos himenaeos. Mauris adipiscing mollis sapien at eleifend. Mauris egestas, sem id
sollicitudin venenatis, diam neque venenatis odio, nec aliquet eros velit at eros. Pellentesque
tincidunt faucibus lobortis. Vestibulum sodales imperdiet arcu, ut vestibulum lacus malesuada
quis. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra, per inceptos himena-
Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta.
Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis vul-putate sit amet, aliquet
sempe
eos. Praesent congue turpis ut sapien luctus vitae commodo diam commodo. Nunc semper
congue lorem, sed facilisis nunc dignissim facilisis. Quisque sit amet nisl et nibh iaculis eleifend.
Do
Vivamus tincidunt vehicula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla vitae ante odio,
nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean
nec mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra, per in-
ceptos himenaeos. Phasellus eget nibh nisi. Sed viverra pellentesque blandit. Sed malesuada,
metus sed tristique bibendum, nulla ipsum sodales purus, eu tempor erat mi nec purus. Donec
lobortis purus nec odio suscipit ac ornare odio consequat. Sed venenatis nulla sed nisl aliquam
vitae dictum ante scelerisque. Aenean lacinia ipsum sed diam dapibus ullamcorper. Morbi blan-
dit convallis ante sed tincidunt. Sed luctus posuere condimentum. Curabitur malesuada imper-
diet purus, quis pharetra tellus tristique eget. Sed et purus eget erat eleifend placerat.
Nam nec dignissim augue. Proin nec risus eu ligula consectetur dictum id et orci. Donec
vel sapien id augue mattis sagittis. Suspendisse ipsum dolor, ultricies ut interdum id, cursus at
dui. Vestibulum dapibus mollis pretium. Integer pellentesque semper odio, vitae tincidunt eros
semper sit amet. Sed porttitor auctor lorem vitae porta. Vivamus egestas, magna quis laoreet
blandit, tellus enim semper felis, nec blandit dui ipsum ac magna. Ut in urna quam. In dictum
sagittis leo, vitae rutrum nisl molestie amet.
Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla
vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec
mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus
eget nibh nisi. Sed viverr
Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis
O futuro visto da janela
ROGÉRIO MEDEIROS Texto Stenka do Amaral Calado
3 Movimento Virada do século e do milênio
A modernidade que chegou às comuni-
dades pomeranas também lhe chegou. Só que
por outras vias – as da indústria fotográfica. Nessa
modernidade ele se apoiou e vem se apoiando
ao longo de sua trajetória profissional.
Rogério não vivenciou os tempos do negativo
de vidro e de outras tralhas com as quais convive-
ram seus antecessores neste esforço de resgatar fatos
como a saga desses imigrantes em solo capixaba –
os pioneiros fotógrafos citados nos dois movimentos
anteriores. Mas vivenciou, sem dúvida, registrando,
nas quatro décadas que antecederam aquele final de
século e de milênio, muitas das grandes transforma-
ções ocorridas com este povo, tal como ocorre hoje
com a digitalização dos sistemas fotográficos. Foram
os anos da chegada de uma nova era.
echam-se as cortinas do passado.
E abre-se uma janela para o futu-
ro. Através dela o fotógrafo Rogério
Medeiros avista antenas de televisão pairando
sobre telhados. O ano é 1994. O que ele vê
é a chegada da modernidade às comunidades
pomeranas do Estado.
Olhando mais detidamente à sua vol-
ta, ele identifica, em meio à copa das árvo-
res, o que chamou de “um dos mais refinados
símbolos do avanço tecnológico na área das
comunicações, a antena parabólica, com seu
prato de alumínio reluzente voltado para o in-
finito”. Foi no ano desse testemunho que Ro-
gério escreveu sobre a saga dos pomeranos
em terras capixabas.
f
Outros esclarecimentos importantes sobre
sua documentação fotográfica fazem companhia às
antenas citadas. Um deles: a importância da uni-
dade cultural pomerana, que ele identificou como
meio de preservar os valores da etnia. Por ser a
cultura, no caso, de um povo dotado de “uma re-
sistência já testada em séculos de dominação”.
Costumes arraigados, passados de pai para
filho e sustentados pela base forte do Pomerisch,
o dialeto que eles próprios criaram e que foi uma
peça fundamental, em conjunto com a igreja lute-
rana, para consolidação e possibilidade de pros-
peridade socioeconômica de seus descendentes.
A língua traz não apenas as palavras, mas também
uma maneira de pensar, uma visão de mundo.
(Tornquist, 1999: 3) À medida que valores e sen-
timentos são expressos pelas palavras, a língua
preserva a cultura e, se a língua desaparecesse,
seria mais difícil preservá-los.
Além disso, a prática da agricultura familiar
como meio de subsistência e busca de bem-estar
foi ponto igualmente fundamental para garantir a
sobrevida dos valores de um povo tão persegui-
do quanto os pomeranos. É notável a manuten-
ção do sistema “família força” empregado desde
os primórdios pelos povos pomeranos em suas
orgens, no qual pequenas propriedades produ-
zem sem a presença de empregados, aumentan-
do a lucratividade da produção.
Não que eles tivessem vindo para cá em
busca de riqueza. Não. Vieram tão somente com o
objetivo de reconstruir suas vidas como proprietá-
Houve outras referências nas pesquisas
do repórter e fotógrafo, evidentemente. Histo-
riadores lhe abriram muitas portas de acesso ao
conhecimento mais profundo da aventura pome-
rana. O que se vê dessa aventura neste terceiro
movimento da saga é a persistência de homens
e mulheres trabalhando duro para sobreviver
em condições adversas. Na semeadura, no cul-
tivo e na colheita. Divertindo-se em festejos tra-
dicionais, cultuando suas crenças e sepultando
seus entes queridos. Cuidando da alimentação,
unindo-se em matrimônio e protegendo dos
rios rurais, condição que haviam perdido na Europa
ante o advento da industrialização. A unidade cultu-
ral, linguística e religiosa, e a disposição para o traba-
lho agrícola em família foram, portanto, as grandes
armas desse povo para vencer os novos desafios.
É fato histórico que jamais eles se entre-
garam a uma miscigenação com índios e negros,
formando uma autêntica comunidade européia
adaptada aos trópicos. Tal como os descreve
Darcy Ribeiro em “O povo brasileiro”, obra que
foi referência de Rogério Medeiros na formatação
de suas pesquisas e produções sobre o tema.
raios solares peles claras curtidas pelo sol e suor.
E crianças, muitas crianças, no aprendizado coti-
diano das práticas comunitárias.
Velhas práticas que hoje se traduzem em bem-
estar, mas que, para se consolidar, tantos sacrifícios
custaram aos pioneiros. Como ocorreu, por exem-
plo, no período de implantação do regime militar no
Brasil, retratado pelo historiador Klaus Granzow.
O historiador viu, no Espírito Santo, a po-
breza dominando a atividade agrícola por falta de
uma política agrária e de incentivos reais aos tra-
balhadores do campo. O curioso nisso é que a
ditadura militar, com seu corte de cunho fascista,
de certa forma habitara sonhos e desejos de mui-
tos dos ancestrais desses imigrantes.
Simpáticos ao ideário do integralismo,
fundado no tripé “Deus, Pátria e Família”, eles
sempre foram, obviamente, contrários ao ideá-
rio situado no extremo oposto do pensamento
político-ideológico – o comunismo.
Mas, para as comunidades pomeranas ins-
taladas em solo capixaba, o que estava em causa,
naquele período, não eram os choques ideológi-
cos que os brasileiros enfrentavam, mas a nova e
Quando o historiador passou pelo interior
do Espírito Santo, pôde testemunhar o esforço dos
camponeses em sobreviver num contexto político
e econômico completamente desfavorável. Con-
texto no qual se via uma rede de infraestrutura do
Estado carente de rodovias asfaltadas, aliada à falta
de saneamento básico, de hospitais e de escolas.
É diante desse quadro que ele vê os po-
meranos aqui instalados em desvantagem com
relação a seus compatriotas de Santa Catarina e
Rio Grande do Sul. E por isso chama a atenção
para a necessidade de se examinar a situação da
etnia no Espírito Santo sob o enfoque social, po-
lítico e econômico do Brasil pós-1964. Em que
não apenas os pomeranos, mas os camponeses
de todas as origens igualmente sofriam em silên-
dura realidade vivida no campo em função de um
“milagre econômico” que não se fazia presente
efetivamente e abria o país ao capital estrangeiro.
Período em que dezenas de multinacionais aqui
se instalaram sob as benesses do Estado brasilei-
ro, que lhes concedera vantagens fiscais e incon-
táveis privilégios, conforme o relato de Granzow.
O historiador registra o deslocamento,
então, de milhares de pessoas do campo para
as grandes cidades, fenômeno que não atingiu a
comunidade pomerana. O que ele enfatizava era
que a política agrária da época se mostrava com-
pletamente desfavorável ao trabalhador rural. E
vaticinava: “Disfarçada pelo ‘milagre econômico’,
a recessão já dominava a economia e prenuncia-
va o fracasso da ditadura militar.”
cio as perdas de seu modo de vida tradicional.
Muitos sobreviveram, mas Granzow não viveu
o suficiente para interpretar historicamente esse
fato: morreu na Alemanha, em 1986.
A verdade histórica é que o fim da dita-
dura militar brasileira, praticamente simultâneo à
queda do Muro de Berlim, pôs fim a sonhos dos
dois lados. E em todos os corações renasceu e
cresceu a esperança de liberdade. Que viceja a
cada momento. Ainda que limitada.
Sem abrir mão de um só dos seus valo-
res morais e culturais, esta Pomerânia Brasileira
se integrou à vida institucional do País, movimen-
to tardio se comparada a experiência capixaba
às outras colônias pomeranas que se instalaram
no sul do país. O fato é que lideranças políticas
da etnia passaram a ocupar ou disputar o poder
em algumas das cidades capixabas nas quais con-
quistaram peso eleitoral ponderável. No Espírito
Santo, enquanto prosperam pelo trabalho e pela
perseverança, avançam social e politicamente.
Um dos principais reflexos disso é a emancipa-
ção de municípios de grande presença pomerana
como Pancas, em 1963; Santa Maria do Jetibá,
em 1988, e Vila Pavão, em 1991.
O detalhe a destacar no quesito produtivi-
dade desses grandes negócios é que os melhores
Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla
vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec
mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus
eget nibh nisi. Sed viverr
Fecham-se as cortinas do passado. E abre-se uma janela para o futuro. Através dela
o fotógrafo Rogério Medeiros avista antenas de televisão pairando sobre telhados. O ano é
1994. O que ele vê é a chegada da modernidade às comunidades pomeranas do Estado.
Olhando mais detidamente à sua volta, ele identifica, em meio à copa das árvores, o
que chamou de “um dos mais refinados símbolos do avanço tecnológico na área das comu-
nicações, a antena parabólica, com seu prato de alumínio reluzente voltado para o infinito”.
Foi no ano desse testemunho que Rogério escreveu sobre a saga dos pomeranos em terras
capixabas.
A modernidade que chegou às comunidades pomeranas também lhe chegou. Só que
por outras vias – as da indústria fotográfica. Nessa modernidade ele se apoiou e vem se
apoiando ao longo de sua trajetória profissional.
Rogério não vivenciou os tempos do negativo de vidro e de outras tralhas com as quais
conviveram seus antecessores neste esforço de resgatar fatos como a saga desses imigrantes
em solo capixaba – os pioneiros fotógrafos citados nos dois capítulos anteriores. Mas viven-
ciou, sem dúvida, nas décadas que antecederam aquele final de século e de milênio, muitas das
grandes transformações ocorridas com este povo, tal como ocorre hoje com a digitalização
dos sistemas fotográficos. Foram os anos da chegada de uma nova era.
Outros esclarecimentos importantes sobre sua documentação fotográfica fazem com-
panhia às antenas citadas. Um deles: a importância da unidade cultural pomerana, que ele
identificou como meio de preservar os valores da etnia. Por ser a cultura, no caso, de um povo
dotado de “uma resistência já testada em séculos de dominação”.
Costumes arraigados, passados de pai para filho e sustentados pela base forte do Po-
merod (POMMERISCH???), a língua (dialeto?) que eles próprios criaram e que foi uma peça
fundamental, em conjunto com a igreja luterana, para consolidação e possibilidade de pros-
Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla
vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec
mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus
eget nibh nisi. Sed viverr
Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla
vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec
mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus
eget nibh nisi. Sed viverr
A arte de ver com os olhos
da alma
Apoena Medeiros Texto Stenka do Amaral Calado
4 Movimento Tempo presente
quis. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra, per inceptos himena-
eos. Praesent congue turpis ut sapien luctus vitae commodo diam commodo. Nunc semper
congue lorem, sed facilisis nunc dignissim facilisis. Quisque sit amet nisl et nibh iaculis eleifend.
Donec tempor, lorem ut viverras, nisl magna iaculis erat, vel ultricies elit libero sit amet nibh.
Vivamus tincidunt vehicula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla vitae ante odio,
nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean
nec mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra, per in-
ceptos himenaeos. Phasellus eget nibh nisi. Sed viverra pellentesque blandit. Sed malesuada,
metus sed tristique bibendum, nulla ipsum sodales purus, eu tempor erat mi nec purus. Donec
lobortis purus nec odio suscipit ac ornare odio consequat. Sed venenatis nulla sed nisl aliquam
vitae dictum ante scelerisque. Aenean lacinia ipsum sed diam dapibus ullamcorper. Morbi blan-
dit convallis ante sed tincidunt. Sed luctus posuere condimentum. Curabitur malesuada imper-
diet purus, quis pharetra tellus tristique eget. Sed et purus eget erat eleifend placerat.
Nam nec dignissim augue. Proin nec risus eu ligula consectetur dictum id et orci. Donec
vel sapien id augue mattis sagittis. Suspendisse ipsum dolor, ultricies ut interdum id, cursus at
dui. Vestibulum dapibus mollis pretium. Integer pellentesque semper odio, vitae tincidunt eros
semper sit amet. Sed porttitor auctor lorem vitae porta. Vivamus egestas, magna quis laoreet
Longe de tentar estabelecer paralelos ou
comparações entre as artes de Paul Gauguin e
de Apoena Medeiros, o que se pretende é de-
monstrar a importância do uso criterioso e har-
monioso das cores na produção de belas ima-
gens. Questão de afinidades, apenas.
Na sequência de fotos que ilustram este
último movimento da saga pomerana em ter-
ras capixabas, não é difícil perceber a presença
desse detalhe estético. Representante de uma
geração de jovens e talentosos profissionais
beneficiários dos avanços tecnológicos que cul-
minaram com a chegada da fotografia digital,
Apoena se esmera na composição de imagens
que, tal como na obra de Goughin, primam
pela singularidade. Uma forma, sem dúvida,
frase do pintor francês Paul Gau-
guin foi uma resposta a alguém
que lhe perguntara sobre os se-
gredos da arte que o havia consagrado e que
consistia na captação da simplicidade da vida no
campo. Algo que o artista conseguia mediante
a aplicação arbitrária das cores, em oposição a
qualquer naturalismo. A sua, na visão dos estu-
diosos, era uma obra na qual as cores se esten-
diam “planas e puras sobre a superfície, quase
decorativamente”.
Para os conhecedores do arsenal metafóri-
co do artistas na sua peculiar forma de se expressar,
ao dizer que fechava os olhos para ver, ele estava
querendo deixar claro que via as cenas reproduzi-
das em seus quadros com os olhos da alma.
a
de pensar a arte (iconográfica ou fotográfica)
como filosofia de vida.
Francês de nascimento, Gauguin ensaiara a
produção de suas primeiras obras em Lima, Peru,
para onde seu pai havia se mudado com o objetivo
de se dedicar ao jornalismo na América do Sul, após
a chegada de Napoleão III ao poder em seu país.
Já a primeira experiência fotográfica de
Apoena junto aos pomeranos se deu quando, aos
13 anos de idade, então aluno de fotografia, ele
acompanhou seu pai, Rogério, numa reportagem
em Santa Maria de Jetibá.
De volta a Paris, aos 35 anos, Gouguin
tomou a decisão mais importante de sua vida:
dedicar-se totalmente à pintura. Partiu para o
Taiti em busca de novos temas e “para se liber-
Depois da primeira experiência com os
pomeranos, ele decidiu prolongar o convívio. Fo-
ram, inicialmente, 30 dias na comunidade pome-
rana de Santa Maria de Jetibá. Mais precisamente,
na comunidade de Alto São Sebastião, hospeda-
do na casa do casal Gisila e Valdemar Flegger.
Para conhecer e melhor interagir com
outras lideranças locais, ele participou de cultos
luteranos, enfrentando e superando as dificul-
dades iniciais de diálogo por desconhecimento
do dialeto pomerano.
Seus laços, então, se estreitaram. E Apoe-
na passou a ser presença constante nos festejos
comunitários. Alguns líderes locais chegaram a
questioná-lo sobre por que não se mudava de
vez para Santa Maria.
tar dos condicionamentos da Europa”. Então,
suas telas surgiram carregadas da iconografia
exótica do lugar, não faltando as que mos-
travam um erotismo natural. A cor adquirira
mais preponderância, representada pelos ver-
melhos intensos, amarelos, verdes e violetas.
“Mulheres de Taiti”, para os críticos, é um de
seus trabalhos mais representativos dessa sua
preocupação estética.
Apoena, já profissional, em 2002, come-
çou a fotografar, em diferentes oportunidades,
típicos casamentos pomeranos, percorrendo a
cidade de Santa Maria de Jetibá e a formação
do Parque dos Pontões de Pancas, à época com
seus habitantes ameaçados de expulsão das ter-
ras herdadas de seus antepassados.
Um novo olhar para uma nova realidade
Esta estreita relação com o objeto de sua
arte, neste caso o povo pomerano, sua cultura,
sua vida cotidiana, seus costumes, foi de extrema
importância para garantir um registro tão próximo
e verdadeiro de uma nova fase de transformações.
Impulsionados pelo crescimento do país na última
década, os pomeranos capixabas aproveitaram sua
já estruturada vida de produtores rurais para dar
novos saltos e expandir sua importância na econo-
mia agrícola do Espírito Santo e do Brasil.
São aproximadamente 120 mil os descen-
dentes de pomeranos, formando a segunda maior
concentração da etnia no Brasil (a primeira é a de
Santa Catarina, com pouco mais do dobro de habi-
tantes). Eles tornaram-se os principais produtores
de hortifrutigranjeiros do Estado e estão entre os
maiores produtores de café. Duas culturas em alta
no momento: a primeira crescendo a uma média
de 9,5% nos últimos cinco anos e a segunda com
a maior produtividade média nacional. (Dados da
terceira estimativa da safra 2011/2012).
QLorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Maecenas eleifend semper
neque, vitae bibendum ligula congue a. Morbi quis dolor dolor, ut auctor orci. Etiam congue
varius massa, sit amet commodo nisi commodo quis. In auctor, lectus nec euismod dignissim,
nibh velit ullamcorper lectus, eu vestibulum nunc tortor et ipsum. Nunc sem nunc, dictum
a dictum ac, lobortis in metus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis
rhoncus, diam quis adipiscing scelerisque, metus velit accumsan sem, ut suscipit ipsum metus
tincidunt metus. Sed vulputate dapibus velit, eget aliquam turpis mollis lobortis. Vivamus at
tempor elit. Quisque rhoncus sagittis elementum. Nulla iaculis hendrerit elit, sit amet interdum
lectus interdum a. Maecenas arcu odio, porta quis porttitor eu, gravida mattis leo. Quisque
porttitor felis in orci vestibulum semper. Mauris viverra lorem sit amet lacus aliquam ac vene-
natis felis tincidunt. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames
ac turpis egestas.
Vestibulum nec placerat justo. Fusce sagittis commodo tellus dapibus accumsan. Morbi
nibh mi, aliquam id dictum ac, rutrum sit amet mi. Sed non dolor a tortor vestibulum tempor.
Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque
non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis vulputate sit amet, aliquet semper justo. Duis orna-
re nisl ut odio pharetra eu auctor nisl sollicitudin.
Suspendisse ac velit metus. Mauris ullamcorper tempus justo at eleifend. Nullam et
tellus felis, at aliquam leo. Suspendisse luctus luctus scelerisque. Donec nec tortor ac lorem ali-
quet tristique. Donec a odio ut neque fringilla varius at sed quam. Lorem ipsum dolor sit amet,
consectetur adipiscing elit. Pellentesque velit lorem, hendrerit in venenatis sed, ullamcorper in
elit. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.
Praesent in enim nunc. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra,
per inceptos himenaeos. Mauris adipiscing mollis sapien at eleifend. Mauris egestas, sem id
sollicitudin venenatis, diam neque venenatis odio, nec aliquet eros velit at eros. Pellentesque
tincidunt faucibus lobortis. Vestibulum sodales imperdiet arcu, ut vestibulum lacus malesuada
Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque
non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis vulputate sit amet, aliquet sempe Vivamus aliquet nisl
eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum
pellentesque non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis vulputate
sit em interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis, vulputate
quis vulputate sit ameamet, aliquet sempe
Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta.
Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque
non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis
vulputate sit amet, aliquet sempe Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros
ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis,
vulputate quis vulputate sit amet, aliquet sempe
Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque non
ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis vulputate sit em interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis
vulputatealiquet sempe
Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta.
Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque
non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis
vulputate sit amet, aliquet sempe
Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta.
Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque
non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis
vulputate sit amet, aliquet sempe Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros
ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis,
vulputate quis vulputate sit amet, aliquet sempe
Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta.
Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque
non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis
vulputate sit amet, aliquet sempe Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros
ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis,
vulputate quis vulputate sit amet, aliquet sempe
Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta.
Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque
non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis
vulputate sit amet, aliquet sempe Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros
ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis,
vulputate quis vulputate sit amet, aliquet sempe
Referencias
Bibliografia
BLorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.
Donec dictum imperdiet lacus, ac dignissim ligula interdum vel.
Integer congue mi non lorem aliquet eleifend in id leo.
Vivamus feugiat mattis enim, eu dignissim justo convallis et.
Suspendisse vulputate tortor a ante sodales iaculis eu at mi.
Donec non mi sit amet eros porttitor scelerisque id vel dolor.
Mauris sit amet odio ut justo rutrum iaculis et quis ante.
Donec elementum rhoncus lectus, vel commodo purus ullamcorper quis.
Periódicos
BLorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.
Donec dictum imperdiet lacus, ac dignissim ligula interdum vel.
Integer congue mi non lorem aliquet eleifend in id leo.
Vivamus feugiat mattis enim, eu dignissim justo convallis et.
Suspendisse vulputate tortor a ante sodales iaculis eu at mi.
Donec non mi sit amet eros porttitor scelerisque id vel dolor.
Sites
http://BLorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.
http://Donec dictum imperdiet lacus, ac dignissim ligula interdum vel.
http://Integer congue mi non lorem aliquet eleifend in id leo.
http://Vivamus feugiat mattis enim, eu dignissim justo convallis et.
http://Suspendisse vulputate tortor a ante sodales iaculis eu at mi.
http://Donec non mi sit amet eros porttitor scelerisque id vel dolor.
http://Mauris sit amet odio ut justo rutrum iaculis et quis ante.
Donec elementum rhoncus lectus, vel commodo purus ullamcorper quis.
http://www.casadovideo.com/fatosedatas/livro.htm
http://www.colegiosaofrancisco.com.br/alfa/governo-medici/governo-medici.php
http://www.cpdoc.fgv.br/.
http://www.circuitomusical.com/ecm_biografia.php?pessoa_id=1
http://www.dicionariompb.com.br/apresentacao.asp
http://www.espacoacademico.com.br/035/35priori.htm
http://www.jblog.com.br/hojenahistoria.php
http://www.historia.uff.br/stricto/teses/Dissert-2005_MACHADO_Catia_Conceicao_Faria-S.pdf
http://www.sambariocarnaval.com/1971.htm