PROJE HAZIRLAMA VE DEĞERLENDİRME · Web viewPROJE HAZIRLAMA VE DEĞERLENDİRME NOTLARI...
Transcript of PROJE HAZIRLAMA VE DEĞERLENDİRME · Web viewPROJE HAZIRLAMA VE DEĞERLENDİRME NOTLARI...
PROJE HAZIRLAMA VE DEĞERLENDİRME NOTLARI
Plan,Yatırım, Proje Kavramları ve Tarımsal Projeler.
1.GİRİŞ
Ülkelerin kalkınmaları, kaynaklarını en iyi şekilde kullanmalarına ve uygun yatırım alanlarına
yönlendirmelerine bağlıdır. Bir ülkedeki yatırımlar ister kamu, ister özel sektör tarafından
gerçekleştirilsin makro ekonomik hedeflere de uygun olmalıdır. Bunu sağlamanın yolu da
kaynakların yöneltileceği çeşitli yatırım alternatiflerinin karşılaştırılmasına olanak sağlamak ve bir
yandan da değerlendirmektir.
Plan: Belirli bir faaliyetin belirli amaçlar doğrultusunda sistemli bir şekilde ve belirli bir zaman
diliminde gözönüne serilmesidir.
Ekonomik plan(kalkınma planı): Ülkenin tüm ekonomik olanaklarını, belirli bir zaman içinde,
belirli amaçlara ulaşmak üzere kullanılmasını sağlamak üzere alınacak önlemlerin bütünüdür.
Bir başka tanıma göre ekonomik plan ulusal ekonominin gelecekte belirli bir dönem içinde hangi
ekonomik ve sosyal politikalara göre yönlendirileceğini gösteren bir hükümet dökümanıdır. Bir
kalkınma planı gerek sektör programlarını gerekse projeleri içermektedir.
Planlar çok değişik şekilde sınıflandırılabilir:
-Uzun, orta, kısa dönemli planlar -Tek amaçlı ve çok amaçlı planlar
-Kısmi ve genel planlar -Büyüme ve kalkınma tipi planlar
-Ulusal ve bölgesel planlar -Yol gösterici ve emredici planlar
-Makro ve mikro planlar
Hazırlanış şekline göre planlar:
1)Tek aşamalı planlar 2)Çok aşamalı planlar
-Makro planlama
-Sektör analizleri
-Projeler
1
Gerçek anlamda ilk makro planlama 1960 yılında başlamış, bu amaçla aynı yıl Devlet Planlama
Teşkilatı(DPT) kurulmuştur. İlk plan ise 1963 yılında uygulamaya konulmuştur. Türkiye’de çok
aşamalı planlama kabul edilmiştir. Halen planlar beşer yıllık kalkınma planları şeklinde
hazırlanmaktadır.
Yatırım: Herhangi bir kaynağın belirli üretim araçlarına veya diğer fayda yaratacak alanlara
ayrılmasıdır Bir başka tanımlama ile yatırım gelecekte uzun bir süreçte gerçekleşmesi için
beklenen karları elde etmek amacı ile kaynakların projelere ayrılmasıdır.
Yatırımlar çok farklı şekillerde sınıflandırılabilir:
Makro açıdan yatırım; belirli bir dönemde milli gelirin o yıl tüketilmeyerek sermaye stokuna
eklenen bölümüdür. Bu durumda yatırım her zaman tasarrufa eşittir. Makro yatırım aynı zamanda
sabit sermaye mevcudundaki artıştır. Örneğin; bankaya para yatırılması, hisse senedi veya tahvil,
gayrimenkul satın alınması makro açıdan yatırım olarak kabul edilmez. Çünkü bu satın almalardan
dolayı ve reel sermaye stokunda bir artış olmaz. Bu yatırılan paralar ilgili kuruluşlar tarafından
üretim için gerekli bina, yol yapımında, makine alımında kullanıldığında yatırım niteliği kazanır.
Buradaki yatırım Gerçek(reel) yatırım‘dır.
Mikro açıdan yatırım ise; yeni bir üretim ünitesi kurmak veya mevcut tesisi genişletmek için
yapılan harcamalardır. Arazi, arsa, tahvil ve hisse senedi almak şahıs açısından yatırım kabul edilir.
Çünkü milli bir servet veya üretim ünitesi oluşturulmamış,gerçekte varolan servet el değiştirmiştir.
Bu şekildeki yatırım mali yatırımdır.
Yatırımlar brüt ve net yatırım olarakta sınıflandırılabilir. Brüt yatırım belirli bir sürede yapılmış
olan yatırımların toplam değerini ifade ederken, net yatırımda brüt yatırımdan amortismanların
düşülmesi sonucu elde edilen yatırımdır. Brüt yatırım net ve ikame yatırımı olmak üzere iki ögeden
oluşur. Tamamiyle durağan bir işletme modelinde aşınan yıprananı yerine koymaya yetecek ölçüde
ikame yatırımı yapılır. Bu durumda net ve ikame yatırımı birbirine eşittir.
Brüt Yatırım–Amortisman=Net Yatırım (reel artış)
GSMH–Amortisman=SMH
SMH–Dolaylı vergiler+Sübvansiyonlar=Milli Gelir
Yatırım=[Yıl içinde üretilen mal+İthal edilen mal]-[Yıl içnde tüketilen mal+İhraç edilen mal]
Sonuç pozitif ise yatırım olduğunu, negatif ise sabit sermaye artışında bir azalma olduğunu gösterir.
2
Yatırımlar etkilendikleri faktörlere göre de ikiye ayrılır:
1)Otonom(Bağımsız) yatırımlar: Üretim, tüketim ve satış miktarına bağlı olmaksızın yapılan
yatırımlardır(yol,santral yapımı gibi).
2)Uyarılmış yatırımlar: Milli gelirde oluşacak bir değişmenin tüketim ve satışlara yansıması
sonucu girişimcinin motive edilmesiyle yapılan yatırımlardır. Örnek olarak tüketim ve satış
miktarlarinda meydana gelen bir artışa uyum için mevcut bir makine veya binaya ek olrak
yenisinin alınması veya inşa edilmesi verilebilir.
PROJE
Proje, bir konu etrafında düşüncenin yoğunlaşması, bir çözüm yada çıkış yolunun aranmasıdır. Bu
olayda mevcut bilgi ve araştırmalar ışığında bir senteze gitme yer alır.Burada üzerinde durulacak
proje kavramı ekonomik anlamda olacaktır.
Ekonomide kaynakların kıt oluşu, fertler ve toplum için sağlanacak faydanın maksimizasyon
sorununun çözümlenmesinde, teknisyenleri mevcut kaynakların optimum kullanım sorunu ile
karşılaştırmaktadır. Bu sorunun çözümünde en dinamik araç yatırım projesidir.
Proje, mal ve hizmet elde etmek için mevcut olanakları geliştirmeye yönelik bir sermaye yatırımı
önerisi şeklinde tanımlanabilir.
Proje, yapılacak herhangi bir ekonomik faaliyetin veya yatırımın amacını, faaliyet alanının
ayrıntısını,bunun gerektirdiği masraf ve yaratacağı faydayı önceden gösteren ve bu şekilde alternatif
faaliyetler ve yatırımlar arasında seçme olanağı veren, uygulamaya esas teşkil eden bir dökümandır.
İyi bir proje planlama,bütçeleme ve uygulama alanındaki tüm faaliyetleri kapsamaktadır.Proje bir
bütün olarak,planlanabilme,bütçelendirilme ve uygulanabilir olmalıdır.
2.BÖLÜM
3
TARIMSAL ÜRETİM PROJELERİNİN ANALİZİ
1.Konuya Genel Bakış:
Tarımsal üretim projelerini formüle etmek ve bunların sonuçlarını değerlendirmek için kullanılabilir
metot ve yöntemleri seçimi konusunda görüş birliği yoktur.Bazen aynı ülkede bile uygulanan
yöntemler, projenin niteliğine ve amacına göre farklı olabilir.Çünkü, üretim projeleri nitelikleri ve
uygulama alanları itibarıyla tek bir ölçüde dayandırılamayacak derecede çeşitlidir.
2.Proje Analizi Aşamaları
Kaynak tahsisi yapılmadan önce projelerin üç temel safhadan geçmesi gerekir.
-Projenin belirlenmesi ve seçimi
-Projenin formüle edilmesi
-Öndeğerlendirme
Bu safhalar ile ilgili tüm faaliyetler birbiriyle sıkı sıkıya bağlıdır. Her safhanın sonucu, bir sonraki
safha için esas teşkil eder ve projenin nihai düzenlemesine kadar sürer.
3.Tarımsal Üretim Projesinin Tanımı
Herhangi bir üretim projesi,belirli bir zaman diliminde üretim akışı elde etmek amacıyla,dikkate
alınan yatırım projesidir.
Bir üretim projesi birbiriyle ilişkili çok çeşitli faaliyetleri içerir.Bu faaliyetler sonuçta,birbiriyle
uyumlu ve bağımsız bir bütünü meydana getirir.Üretim projesi daima masrafları gerektirir.(Yani
projenin gerçekleşmesi için fiziki ve beşeri kaynakların tahsisini ,ileriye dönük fiziksel nitelikteki
avantajları ortaya koyar.)
Bir tarımsal üretim projesinin analizi demek;bir seçim yapmaya olanak veren çeşitli analizlerin
dayandırıldığı bir takım teknik ve ekonomik verilerin sunuluşundan oluşmaktadır.
4
Yatırım Projesini Hazırlama Aşamaları
Yatırım projesi, yatırımın ekonomik ömrü, yatırım dönemi ve tasfiye dönemi boyunca, genelde
belirsizlik ve risk ortamında, rantabilitesinin ve yararlılık derecesinin ölçülmesi ile
gerçekleşebilirliğinin belirlenmesi amacına yönelik bir plan olarak hazırlanır.
Proje hazırlama aşamalarını yedi grupta toplamak mümkündür.
Proje fikrinin doğuşu
Ön araştırma
Fizibilite etüdü
Genel değerlendirme ve yatırım kararının alınması
Kesin proje
Projenin uygulanması
Deneme üretimi
Üretime geçiş (İşletmeye alma)
Proje fikrinin doğmasında, işletmeye yatırım kararı almayı gerektiren faktörler rol oynar. İkinci
aşama olan ön araştırmada, yatırıma gerek duyulup, duyulmadığı belirlenir.Projenin üçüncü aşaması
olan fizibilite etüdleri ise kesin proje hazırlamadan önce ekonomik, teknik,finansal ve hukuki
etüdleri kapsar. Ekonomik etüdler; pazar araştırması,talep tahminleri,kuruluş yeri seçimi ve kapasite
belirlenmesi işlemleridir.
Yatırım projelerinde, hangi nitelikte malların ve yan ürünlerin hangi hammadde ve yardımcı
maddeler kullanılarak, hangi yöntemlerle nasıl üretileceğinin araştırılması teknik etüdler içersine
girmektedir
5
Yatırım tutarı, işletme sermayesi miktarı, üretim maliyeti ve yatırımdan sonra gerçekleşecek
kar,finansal etüdler ile belirlenir. İşletmenin yapısal durumuna ilişkin bilgilerde hukuki etüdler
sonucunda elde edilir.
Fizibilite raporuna dayanılarak, değerlendirmeler yapılır,yatırım kararı verilip verilmeyeceği
açıklığa kavuşur.
Hazırlanan proje, ilgili çevrelerce değerlendirilip kabulüne karar verildiğinde kesin proje haline
dönüşür.
Son iki aşamada da, önce proje uygulanır, yatırım gerçekleştirilir, deneme üretimine geçilir.
TARIMSAL PROJELER VE ÖZELLİKLERİ
Tarımsal alanda herhangi bir sosyal ve ekonomik amaca yönelik olarak kaynakların
kullanılmasında, yapılması gerekli faaliyetlerin teknik, finansal ve ekonomik açıdan analiz edilip
değerlendirilmesi tarımsal projeyi ortaya çıkarır.
Tarımsal projeler ilgili faaliyet alanlarına göre, aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
-Alt yapı projeleri: Üretim yapılan alanların fiziki koşullarını iyileştirmeye yönelik yatırım
projeleridir. (Sulama, drenaj, arazi ıslahı ile ilgili projeler bu gruba girmektedir.)
-Hayvansal ve bitkisel üretim projeleri: Tek tek bitkisel ve hayvansal üretim projeleri olacağı gibi,
bir tarımsal işletmenin kurulması ve reorganizasyonu ile ilgili projeler bu iki tip proje grubuna
girmektedir.
-Pazarlama hizmetine yönelik projeler: Bu tip projeler tarımsal ürünlerin üreticiden tüketiciye
ulaşıncaya kadar olan İşleme, depolama ve pazarlama hizmetine dönük projelerdir. (Paketleme evi,
soğuk hava deposu, silo örnek olarak verilebilir.)
-Tarımsal eğitim projeleri: Çiftçinin ve gerekse tarıma hizmet götüren kişilerin teknik, ekonomik
bilgiler edinmelerini amaçlayan faaliyetlerin projeleridir.
6
-Tarımsal araştırma projeleri: Tarıma ilişkin problemlerin çözümü, yeni tekniklerin geliştirilmesi,
ıslah ve adaptasyon v.b. konularda yapılan projelerdir.Diğer bir ifadeyle araştırma projeleri
araştırmanın amacını , başlangıç ve sonunu belirleyen ve ne şekilde yapılabileceğini gösteren
projelerdir.
Tarımsal projeleri ülkesel ve bölgesel olarakta sınıflandırabiliriz: Bu projeleri de , yukarıdaki beş
madde halinde özetlenen projelerin ülkesel ve bölgesel düzeyde uygulamaları şeklindedir. Bu tip
projeler, mali kar hedeflerinden çok, sosyal ve ekonomik yarar amacını güderler.
İşletme düzeyindeki projeler ise, daha çok kar amacına yönelik olup daha çok üretim ve ürün
değerlendirme projeleridir.
Amaçları açısından da, tarımsal projeler, tek ve çok amaçlı (entegre) projeler olarak
ayrılabilirler.Genellikle makro bazdaki projeler, çok amaçlı projeler olduğu belirtilebilir.
Tarımsal projelerin hazırlanma, uygulanma ve değerlendirme açısından diğer sektör projelerine
göre farklı ve zor yönleri bulunmaktadır.Bu farklı yönler ve özellikler şu şekilde sıralanabilir:
a)Proje bir seri tahmini içerir.İyi bir proje için, çok sayıda bilgi ve verinin doğru bulunması
gerekir.Bu konuda tarım kesimi kendine özgü özellikler ve güçlüklere sahiptir. Herşeyden önce
tarımsal maliyet doğa koşullarına bağlıdır. Bu nedenle projelerle ilgili yapılacak tahminler (verim,
fiyat v.b.) daha çok risk ve belirsizliğe konu olacaktır. Ayrıca tarımsal faaliyetin geniş alanda
yapılması ve birbirinden bağımsız çok sayıdaki üretim ünitesince yapılması (gerçekleştirilmesi),
konuyla ilgili bilgilerin toplanmasını güçleştirmektedir.Ülkede bu konu ile ilgili iki kuruluş DIE ve
TKB’dır.
b)Tarımsal faaliyetler içinde projeye konu olabilecek birçok faaliyet alanı bulunmaktadır.Bunların
herbirine uyabilen tek bir proje modeli kurmak oldukça zordur.Örneğin bir sulama projesi ile bir süt
sığırcılığı projesinin aynı model içinde projelendirilmesi oldukça zordur.
c)Makro bazdaki bölgesel ve ülkesel tarımsal projeler, geniş yatırım ve sermayeyi gerektirirken,
firma düzeyindeki tarımsal projeler, küçük ve orta büyüklükte ve daha az sermaye eden projelerdir
d)Tarımsal faaliyetin daha çok küçük ve çok sayıdaki işletmelerde gerçekleştirilmesi, özllikle
makro projelerin uygulanmasını zorlaştırmaktadır. Ayrıca üreticilerin alışkanlıkları, gelenek ve
7
görenekleri, yeni yöntemlerin ortaya konulmasında güçlüklere neden olmaktadır.(Suni tohumlama
projesinde tohumlamaya karşı çıkılması)
e)Tarımsal projelerde en önemli problemlerden biri, bu konuda projeleri yönlendirecek, üreticiye
yardımcı olacak, yatırımın finansmanını sağlayacak kuruluşların çok sayıda oluşu, bir koordinasyon
içersinde çalışmayışıdır.Ancak önemlisi, çok sayıda kuruluş yerine, az sayıda kuruluşla etkin hizmet
götürülmesi ve yapılmasıdır. (Tarımsal faaliyetin mevsimlik ve değişken karakterli oluşu, tarımsal
üretim projelerinin değerlendirilmesinde güçlükler yaratır.)
f)Ayrıca tarımsal projeler, diğer sektör projelerine göre daha az kalıplaşmıştır. Bu nedenle aynı
tipteki iki proje bile teknik veya diğer nedenlerle farklı olabilir.
g)Tarımsal üretim projelerinin birtakım disiplinlere ihtiyaçları vardır. Bu projelerin düzenlenmesi
ve geliştirilmesinde çok çeşitli ihtisaslaşmış bilgileri gerektirir.Burada bir diğer güçlük tarımsal
projelerin etkilerinin ve sonuçlarının sadece onu yapanlara bağlı olarak ortaya çıkacağı değil, bunun
aynı zamanda birbirinden bağımsız çok sayıda çifçiye bağlı olduğudur.
PLAN, PROGRAM VE PROJELER ARASINDAKİ İLİŞKİLER
Projelerin tamamen plan ve programdan soyutlanıp, değerlendirilmesi düşünülemez.Çeşitli projeler
veya yatırım olanakları arasında bir seçim yapmak çok dikkat gerektirir.Proje seçimi için program
veya planda sözkonusu hususların analizini kolaylaştırmaya yönelik bazı veri ve bilgilere ihtiyaç
vardır.
Bu veriler çok çeşitli alanlara sahiptir. Bunlar arasında verilerin önemli olan gerek ekonominin
tümü, gerekse ekonominin sektörlerine ilişkin belirlenmesidir.Bu veriler şunlardır:
-Stratejik kaynakların (Toprak mik,verim durumu ve sulama olanakları )mevcudu ve bu kaynakların
toplumsal maliyeti.(ikame m.)
-Tarım sektörünün gelişmesine yönelik temel politikalar.
-İleriye dönük talep projeksiyonları ve bunların başlıca ürün gruplarına göre durumu
-Tarım sektöründe bugünkü durumda ve gelecekte, büyüme ve yatırımlar arasındaki ilişkiler.
-Belirli bir dönemde yatırım fonları ve bunların sektör ve alt sektörler itibarıyla dağılımı.
8
İşte bu verilerin oluşu, planlama ve programlamayı kolaylaştırır.Yeni projelerin düzenlenmesi ve
sonuçlarının değerlendirilmesiyle çok çeşitli tarımsal problemlere ve tarımın görünümüne ilişkin
tamamlayıcı bilgiler toplanmış olur.Yine bu bilgiler plan ve programların sağlam temellere
oturtulması açısından ,tarım sektöründe uygulanan politikaların ve yapılan seçimlerin eleştirel
analizini yapmaya olanak verir.
Projelerin Gereği ve Amacı
Ekonomik ve sosyal gelişme uzun vadeli bir süreçtir. Çok çeşitli faaliyetleri gerektirir.Bu
süreçte proje seçiminin stratejik önemi vardır.Seçim iyi ise ekonomik gelişme hızlanır.Hızlı
gelişme,kaynak kullanımındaki etkinliğin arttırılmasıdır.Bu durum özellikle gelişmekte olan ülkeler
için çok önemlidir.Bunun yanında her sektörde önceliği olan projelerin belirlenmesi
gerekir.Böylece kaynak etkin kullanılır.Proje analizi çok çeşitli amaca yöneliktir.
İyi bir tanımlama,ekonomik hedeflere ulaşmada kolaylık yaratır.Bu tanımlama(belirleme) iyi
yapılmışsa bu durumda,proje bir çok ihtiyaca cevap verebilecektir.Bu noktaları şöyle toplamak
mümkündür:
-Projenin hedef ve amaçları,zamanlaması açıkça belirlenmiştir.
-Masraf ve gelirler iyi ve doğru belirlenmiş,hesaplanmıştır.
-Projenin organizasyonu iyidir.
-Üretim efektif bir talebe cevap verecek durumdadır.
Disiplinler Arası İşbirliğinin Gerekliliği
Projelerde belirlenen hedeflere ulaşmak için çeşitli faaliyetler gerekmektedir.Bu faaliyetler
birbiri ile sıkı ilişki içinde olmalıdır.Bu faaliyetlerin gerçekleştirilmesinde bir çok uzmanın
çalışması gerekir.
Faaliyetler arasındaki ilişki dikkate alınarak,disiplinler arası bir işbirliği ve uzmanlar arsında
bir(danışnanlık hizmeti)zorunludur.Uzmanlar işlerin öncelik sırasını belirlerler.
9
PROJENİN TANIMLANMASI
Projelerin Belirlenmesindeki Aşamalar
Kalkınma amcına yöneik projelerin;en çok umut verici sektörleri geliştirici yönde
düzenlenmesi yararlıdır.Projelerin belirlenmesi açısından dört koşulun gözönüne alınması gerekir.
-Projeler ulusal ekonomi ve özellikle ait oldukları sektörleri itibariyle öncelikli
bulunduklarına ilişkin ayrıntılı bir incelemeye alınmalıdırlar.
-Projeler sektör veya alt sektörlerdeki gelişmeleri sınırlandıran olumsuzlukların etkisini en
aza indirmelidir.Böylece sektör veya alt sektörün kalkınmasına daha fazla etkili olacaklardır.
-Projeler ekonominin sağladığı kıt kaynaklardan en iyi faydayı sağlamalıdır.
-Ayrıca toplum için max.ekonomik rantabiliteye(en yüksek ekonomik faydaya) sahip
olmalıdır.
Tarım sektörüne ait yeterli istatistiki verilerin bulunmaması halinde, bir yatırım projesinin
belirlenip seçimi güç bir iştir.Belirleme süreci kalkınmaya ilişkin bir fikir oluşturulması ile
başlar,birproje seçimi ile tamamlanır
Tarımsal üretim projelerinin belirlenmesinde ve seçiminde dikkate alınacak noktalar
şunlardır:
-Ülke ekonomisi ve tarımın ekonomideki rolü ve önemi .
-Genel ve tarımsal kalkınmayı sınırlandıran ögeler
. -Öncelikli tarımsal alt sektörlerin seçimi.
-Projelerin belirlenmesi.
-Olası çeşitli formüllerin düzenlenmesi ve seçimi.
-Proje özeti.
Ülke Ekonomisi ve Tarımın Rolü
İleri sürülen her türlü yatırım ülkenin sosyo-ekonomik gelişimine katkıda bulnmalıdır.Bir
yatırım önerisini formüle etmeden önce, ülke ekonomisinin iyi bilinmesi ve özellikle tarım
sektörünün iyice analiz edilerek, gelecekteki ekonomik büyümeye katkısının belirlenmesi yerinde
olur.Bu tanı sağlıklı bir şekilde yapılırsa, ülke ekonomisinin ve tarımın karşısındaki sınırlılıkları
meydana çıkaracak, bu sektörde ek yatırımlar ile çabuk bir şekilde yürürlüğe sokulabilecek
unsurları saptamaya olanak verecektir. Kısaca analiz tarım sektörünü daha iyi tanımaya en fazla
10
getiri sağlayan yatırımların belirlenmesine yardımcı olur.Tarım sektöründe tanı, çok yönlü
olacaktır. Aynı zamanda tarımsal ürün dışsatım ve dışalımında ortaya koymalıdır.Ek olarak tarım
topraklarının belirtilmesi, ilerde üretim kapasitesini etkileyecek kaynakların neler olduğunun
belirlenmesine de yardımcı olacaktır.Bu nedenle, tarımla ilgili temel istatistikleri toplamak ve
bunları analitik olarak değerlendirmek gerekir.
Ekonomik Gelişmeyi ve Tarım Sektörünün Gelişimini Sınırlandıran Ögeler
Bu ögelerin bilinmesi, projenin tanımlanması ve seçiminde büyük önem taşır.Çünkü bu
durumda, proje hazırlanmasında dikkate alınması gereken çeşitli fiziksel ve mali kaynakların
yetersizliği, azlığı veya çokluğu ortaya çıkmaktadır.Ancak bütün olası sınırlamaları burada
sıralamak sözkonusu değildir.Kısaca proje hazırlama ve uygulamada belirleyici rol oynayan bazı
sınırlamalar başlıca dört grupta toplanmıştır:
-Kaynaklara ilişkin sınırlamalar: Bunlar fiziki sınırlamalardır.Ör:toprak, sulama suyu,
makine,işgücü,kalifiye işgücü, döviz yokluğu.
-Alt yapıya ilişkin sınırlamalar: (Yol, enerji, dağıtım kanallarının yetersizliği, su temin tesisleri,
tarımsal binalar)
-Kurumsal ve politik nitelikteki sınırlamalar.
:Bunlar arazi tasarruf şekli, arazinin parçalılık durumu, uygulanan teknoloji, işletme
organizasyonuna ilişkin iyileştirme ve dönüşümler konusunda çiftliklerdeki girişim ve tepki
noksanlığı şeklinde sıralanabilir. Bu arada gelir dağılımındaki dengesizlikten ileri gelen talep
sınırlamaları ayrıca önem taşır.Tarıma hizmet götüren kuruluşlardan ileri gelen yetersizlikler ile
hizmet kuruluşları arasındaki koordinasyon eksikliği, üreticilerin yönetici yetenek ve
alışkanlıklarındaki yetersizliklerde gözönüne alınmalıdır.
-Teknik sınırlamalar :Bu sınırlamalar, tarımsal verimliliği etkileyen sınırlamalardır. (Toprak
erozyonu, tuzluluk, alkalilik, kötü bir şekilde toprak kullanımı, tarımsal araştırmalardan
kaynaklanan sınırlılıklar, tarımsal mücadelede yetersizlik.)
Öncelikli Tarımsal Alt Sektörlerin Seçimi
11
Bu seçim, mevcut bölgeler dikkate alınarak yapılabilir.Bölgelerin etüdü yatırım olanaklarını
ortaya koyması bakımından önemlidir.Tarımın kalkındırılması için eğer iyi hazırlanmış ayrıntılı bir
ulusal plan mevcutsa sektörlerin öncelik sırasının belirlenmesi mümkün olur.Aksi durumda,
sıralama tarımsal ürünlerin halihazır durumda ve gelecekteki muhtemel arz ve talep durumlarını,
üretim kapasitesinin alt sektörler ve bölgeler itibarıyla darboğazlarını ve nihayet tarım sektöründe
verimlilik artışını sınırlandıran faktörler dikkate alınarak bir sınırlama yapılabilir.Örnek olarak,
önceliğin belirlenmesinde şu noktalar dikkate alınmalıdır:
-Yüksek bir talep gösteren veya mevcut talepleri halen yetersiz olan, tarımsal ürünler ve üretimin
hızlı bir şekilde ve az bir maliyetle arttırılabileceği bölgeler.
-Üretim kapasitesi genişlemesinin en çok acil olduğu bölgeler.(sulama,arazi iyileş.)
-Bazı teknik önlemlerin, üretimi en kısa sürede en fazla etkileyeceği alt sektörler ve bölgeler.(yeni
çeşitlerin kabulü, üretim tekniğinde iyileşmeler, ürün farklılaştırması, yayım kuruluşları ve çiftçinin
eğitimi)
-Ek üretim faktörlerinin satın alınması veya mevcut sermayenin daha rasyonel bir şekilde
kullanılmasında üretimin artabileceği alt sektör veya bölgeler.
-Ekonomik nitelikli önlemlerin (fiyat desteklemeleri, sübvansiyonlar, kredi genişlemeleri
v.b)üretimin iyileştirilmesi veya prodüktivite üzerinde en fazla etki yaptığı sektörler veya bölgeler.
-Kurumsal nitelikli önlemlerin (arazi rejimi, iyileştirilmesi, koop.leşmenin yerleştirilmesi, tarıma
hizmet götüren birimlerin güçlendirilmesi.) üretim ve tarımsal gelirler üzerinde en fazla olumlu etki
yaptığı alt sektör veya bölgeler.
-Gelir düşüklüğünün yaygın olduğu açık işsizlik ve gizli işsizliğin nispeten yoğun olduğu bölgeler.
-Ürünün mamul hale getirilmesi (işlenmesi) ve dış satım için cesaret verici görüntüler arzeden
bitkisel ve hayvansal ürünler.
-Yeni kaynakların bulunmasıyla,gelişme olanaklarının meydana geldiği yöreler.
-Kaynakların envanterinin ve yaşayabilirlik etüdlerinin yapılmasıyla kalkınma perspektiflerinin
iyileştirilebileceği alt sektör ve bölgeler.
12
Projenin Belirlenmesi
Bir tarımsal kalkınma projesinin olmadığı durumlarda,tarımsal üretim projelerinin
belirlenmesinde bazı kaynaklardan yararlanılr.Bu konudaki kaynakları şöyle sıralayabiliriz
-Öncelikli kalkınma alanları belirlenir.
-Ulusal ve uluslararası eksperlerce hazırlanmış teknik raporlar.
-Disiplinler arası çalışma gruplarınca düzenlenmiş raporlar.
Ayrıca tarım kesimi de,tarımsal üretim projelerinin ortaya konmasında yönlendirici olabilir. Çiftçi
birlikleri ,kooperatifler, ziraat odaları v.b.leri tarıma ilişkin belirgin konularda derinliğine bilgiye
sahip olabilirler. Bunlara ilgi çekici yatırım projeleri önerilebilir.
Bir yatırım projesinin tek bir formda olması imkansızdır. Bir çok halde bunların farklı şekilde
düzenlenmesi gerekir.Burada ortak olan nokta,çeşitli formüllerin teknik ve ekonomik avantajların
belirlenmesidir(incelenmesidir).Ve projeler açısından ülke koşullarına ve gereksinmelerine en
uygun olanın seçilmesidir.
Projenin belirleme çalışmalarının esas noktalarından biri,bu çeşitli formüllerin teknik ve ekonomik
avntajlarını incelemeye ve bunlardan ülke koşullarına ve gereksinimlerine en uyumlu olanını
seçmeye dayanır.Bu duemda birtakım değişkenlerin dikkate alınıp mukayesesi gerekli olur
Bu değişkenler en elverişli projeyi seçmeye olanak veren bir sınıflandırmaya tabi tutulur.
Öngörülen çözümlerin herbiri için ayrıntılı bir çalışma gerekir.
Nihai seçim üzerinde etkili olan faktörler şunlardır:
a) Teknik Bakımdan
-Basit ve anlaşılabir olması.
-Üreticiler tarafından yüksek derecede benimsenme şansı.
-Ülkenin sahip olduğu kaynaklara en yüksek düzeyde uyma.
b) Mali Bakımdan
-Asgari birim maliyet.
-Asgari döviz harcaması.
-En yüksek mali avantaj.
-Optimum nakdi kasa girişi(optimum brüt işletme sonucu).
13
c) Ekonomik Bakımdan
-Çabuk sonuç verme kapasitesi.
-Sermayenin geri dönmesinde asgari süre.
-Maksimum rantabilite oranı.
-Ekonomi üzerindeki geniş etki.
d) İdari Bakımdan
-En az idari karışıklık gösteren organizasyon.
-En az miktarda işçi gereksinimi.
-Mümkün olduğu kadar çok sayıda ,üretici bakımından benimsenme ve desteklenme.
PROJENİN DÜZENLENMESİ
Burada projenin uygulama alanı,projenin faaliyetlerinin boyutu,başlıca işlem tanıtımı
öngörülen iüretim yapısının analizi,projenin uygulanması durumunda beklenen üretim artışının
miktarı ve değeri,proje yönetimine ilişkin gereksinimler ve projenin tahmin edilen ekonomik ve
mali rantabilitesi sözkonusudur.
Projenin Uygulama Alanı
Bir projenin başarsı,temelde seçilenyöredeki doğal kaynakların miktar ve kalitesine ve
yörenin ekonomik açıdan gösterdiği değerlere bağlıdır.
Proje uygulama alanındaki önemli noktalar şu şekilde sıralanabilr.
a)Fiziksel kaynaklar:Proje uygulama alanının doğal durumunu ortaya koyucu nitelikteki
kaynaklardır.Doğrudan üretimi belirlerler.(Örnek: Arazi topoğrafyası, toprağın potansiyel
verimliliği, iklim, su kaynağı miktarı).
b)Nüfus ve istihdam: Nüfusun yaş grupları itibariyle dağılımı nüfus yoğunluğu,şehir ve kır
nüfusu,göç olayı,öngörülen nüfus,mevcut aktif nüfus ve gelecekteki aktif nüfus tahmini, tarımda
mevsimlik işgücü kullanımı, yöredeki açık ve gizli işsizlik.
c)Ekonomik ve sosyal altyapı:Bölgenin kendi içinde ve diğer bölgelerleiletişimi,ulaşım
durumu,yörede tarımın gelişmesinde etkili olan diğer alt yapı olanakları,tarmsal nüfusun sosyal
durumu,okur-yazarlık oranı.
14
d)Kurumsal durum:Proje üzerinde etkili olabilecek,kamu ve özel sektör kurumlarının etkinliği.
e)Proje alanının ekonomik durumu:
Tarımda brüt hasılanın önemi,miktarı ve bileşimi.
Tarımda ve tarım dışında çalışanların gelir düzeyi,bunlar arasındaki farklılık.
Tüketim düzeyi ve bileşimi.
Proje yöresinde tasarruf ve yatırım derecesi veeğilimi.
Proje yöresinin diğer yörelerle mal ve hizmet değişimi durumu.
Yörenin dış satıma olan katkısı.
f)Proje yöresinin tarımsal durumu:
Toprağın mevcut kullanım durumu ile potansiyel kullanımı arasındaki ilişki.
Yeraltı ve yerüstü su kaynaklarına göre su kullanımı.
Tarımsal alanın genişliği,kullanım şekli ve yapısı.
Toprak kullanımında entansite derecesi (yoğunluk derecesi).
İşletme tipi üzerinde sulamanın etkisi.
Bitkisel ve hayvansal ürünlerde üretim ve verim durumu.
Arazi mülkiyet vetasarruf şekli,parçalılık durumu.
Üretilen ürünlerin sürüm olanakları,pazar yapısı, depolama tesisleri, ulaşım
giderleri,tarımsal ürün fiyatlarındaki durum ve gelişme eğilim,yörede tarımsal hizmet kuruluşlarının
önemi ve durumu.
15
BİR PROJENİN İÇERİĞİNDE BULUNMASI GEREKENLER
1.PROJENİN ÖZETİ
-Projenin Adı
-Kuruluş Yeri
-Kuruluşun Yasal Biçimi
-Yatırım Kapasitesi
-Projenin Yatırım Tutarı (TL)
-Projenin Finansmanı
-Yatırımın Gerçekleşme (Bitiş) Tarihi
-Yatırımın Ekonomik Sonuçları
2.PROJENİN GEREKÇESİ
3.PİYASA İLE İLGİLİ BİLGİLER
4.PROJENİN KAPASİTESİ
5.KURULUŞ YERİ SEÇİMİ
6.PROJENİN TEKNİK YÖNÜ
7.PROJENİN MALİ VE EKONOMİK YÖNÜ
7.1.Proje Giderleri
-Yatırım Giderleri
-İşletme Giderleri
7.2.İşletme Gelirleri
7.3.Projenin Finansmanı
8.PROJENİN ANALİZİ
8.1.Gelir-Gider
8.2.Mali Rantabilite
8.3.Geri Ödeme Süresi
8.4.Net Bugünkü Değerler
8.5.Fayda Masraf Oranı Analizi
8.6.İç Karlılık Oranı Analizi
9.SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
16
PROJENİN TAKDİMİ
Proje fizibilitesinin incelenmesi,finansmanı yapacak kuruluşlar açısından önemlidir.ayrıntılı
inceleme,mevcut verilerle yapılacak,analiz düzeyine bağlı kalacaktır.Projede gözardı edilemeyecek
hususlar vardır;
1)Amaç:projenin temel ve yan amaçları dikkate alınmalıdır.Amaçların belirlenmesi ile öngörülen
çeşitli faaliyetlerin tanımlanması bir sıraya tabi tutulur.
2)Projenin yerinin,üretim şeklinin ve genişliğinin seçimi
Bir projenin yerinin belirlenmesinde rol oynayan temel faktörler:Enerji,yöredeki dışsal
ekonomilerin varlığı,sosyo-politik unsurlar,pazara ve yola yakınlık durumudur.
Projenin boyutu yatırımın karlılığının ençoklaştırılmasıyla ilgili bir husustur.Bunun için
belirlenecek asıl nokta kar oranını ençoklaştırmayı sağlayacak optimum ölçek sorunudur.
3)Öngörülen temel faaliyetler
-Büyük ve temel yatırımlar:Burada proje için beklenen üretim kapasitesini sağlamaya
yönelik temel yatırım faaliyetlerinin neler olduğu önemlidir.Bu faaliyetler belirlenirken başlangıçta
yapılmış olan ön araştırmalardan yararlanılır.Bu ön araştırmalar daha çok anketlere ve diğer teknik
araştırmalara dayanmaktadır.
-Tarımsal değerlendirme faaliyetleri: Bu faaliyetlerde tarım işletmeleri düzeyindeki
faaliyetleri içerir.(Kuyu açılması,pompaların yerleştirilmesi,topoğrafik etüdler,toprak etüdleri,çeşitli
boyuttaki işletmelerin durumu,tarla içi drenaj ve sulama kanallarının yapımı,pilot işletmelerin
oluşturulması)
-Yardımcı faaliyetler:Araştırma birimlerinin kurulması,bazı sosyal tesisler,depo
inşaatları,alış veriş yerleri.
-Ekipman ihtiyacı:tesislerle ve tarımsal işletmelerle ilgili olmak üzere ikiye ayrılır.tesislerin
işletilmesi ve bakımı için gerekli olan her türlü materyel ve yayım faaliyetleri için gerekli araçlar
birinci gruba girer.İkinci gruba giren ekipmanlarsa tarımsal işletmelerin faaliyetine göre ihtiyaç
duyulan her türlü alet makine ekipmandır.
-Yardımcı hizmetler:Tarımsal yapının iyileştirilmesi için gerekli olan düzenlemeler,tarıma
girdi sağlayan kuruluşlarla ilgili rasyonelleştirme faaliyetleri, çiftçi(kırsal) nüfusun yatırımlarını
gerçekleştirmede yardımcı olacak düzenlemeler(kredi organizasyonu),projede öngörülen ekonomik
nitelikteki teşvik edici öğeleri yürürlüğe koymada gerekli olan idari mekanizmaları iyileştirici
düzenlemeler.
17
4)Faaliyetlerin zamanlama tablosunun düzenlenmesi
Projeyle ilgili yapılacak tüm işlerin bir zaman tablosu içinde gösterilmesi zorunludur.Burada
amaç işlerin bitirilme sürelerini belirlemek ve bu işleri gerektiği biçimde yürütebilmek için mali
gereksimini ortaya koymaktır.Diğer bir önemi ise alınması düşünülen borçların daha etkin şekilde
kullanımını sağlamaktır.Ayrıca faaliyetlerin ve bunlarla ilgili yapılan masrafların bir sıraya
koyulması kredilerin kullanılmasında etkili olabilecektir.
5)Projenin maliyeti
Projenin çeşitli aşamalarında her türlü mal ve hizmetler için yapılan masrafların toplamı
projenin maliyetini oluşturur.
Projenin maliyeti iki gider unsurundan oluşur:
-Sermaye giderleri
-İşletme(cari) giderler
Sermaye giderleri:Projenin gerektirdiği her türlü sabit ve taşınmaz yatırımlardan oluşur.
(Büyük temel yatırımlar,bina ve tesisler,destekleme hizmet giderleri)
Cari giderler:Gerçekeştirilecek olan projenin işletme ve bakımı için gerekli olan giderlerdir.
(Personel giderleri,elektrik giderleri,akaryakıt tamir bakım gideri,amortismanlar,kısa ve orta vadeli
ekipmanlara ilişkin ikame giderleri)
Yıllık bakım giderleri sermaye giderlerinin bir yüzdesi olarak ele alınır.(Kanal bakımı için
%2,drenaj tesisleri için %4)
Yıllık ikame giderleri ekipmanların ekonomik ömrü sonundaki değere karşılık
gelmektedir.Ancak burada amortisman giderinin ikame giderinden düşülmesi gerekir.
Genel olarak yıllık giderlerin üretim aşamasına kadar kapitalize etmek en yaygın olan
davranış şeklidir.Cari giderler projeyi gerçekleştirme zamanındaki faizleri,sigortayı ve
amortismanları kapsar.
Tarımsal üretim masrafları projenin yıllık cari giderleri arasında yer almaz.Bu giderleri
hesaplamak oldukça güçtür.(Bazı harcamalar vardır ki bunları faaliyet gruplarına göre ayırmak
zordur.Örneğin barajlar gerek elektrik üretmek gerekse sulama amacıyla kullanılır.Ancak burada
gider ortaya koyulurken ne kadarının sulama ne kadarınında elektrik üretmek için harcanacağı
bilinemez.)
18
Yatırım giderleri:Sabit yatırım masrafları ile üretimin gerçekleştirilmesi için gerekli olan sermaye
ihtiyacından oluşmaktadır.Yatırım giderleri içinde yeralan masraf kalemleri sırasıyla şöyledir:
1)Etüd ve proje giderleri:Projenin hazırlanması için yapılan masrafları içerir.
2)Arazi alım giderleri:Projenin uygulama yeri için satın alınan arazi değerinden oluşur.Projenin
ekonomik ömrü sonunda satın alınmış arazi projeyi uygulayan üreticinin arazisi olarak
kalacaktır.Bu arazinin değeri projeninson yılında kalıntı değeri altında bir gelir olarak dikkate alınır.
3)İnşaat ve arazi düzenleme giderleri:Bu giderler arazi düzenlemesi,hafriyat,drenaj,yollar ve çevre
düzenlenmesi ile ilgili masrafları içerir.Ayrıca yapılacak olan bütün inşaat unsurları için proje
masrafları ,işletme binaları,hayvan barınakları,depo,ambar,sulama tesisleri v.b. inşaat giderlerinden
oluşur.
4)Ara donanım ve yardımcı tesis giderleri:Proje konusuna göre değişmekte beraber işletme için
gerekli olan makinayla donanım ihtiyacı için gerkli olan yardımcı tesislerden oluşur.Ancak burada
elektrik ve su sağlanması,yakıt ve su tankları,atık su arıtma tesisleri gibi yardımcı işletme tesislerine
alt harcamalarda yatırım giderlerinde gösterilmektedir.
5)Taşıt araçları alımı:Proje konusuna yönelik olarak traktör,kamyon,karavan,kamyonet,otomobil
gibi taşıt araçlarının satın alınmasına ilişkin harcamalardır.Eğer üreticinin proje öncesinde kendine
ait taşıt aracı varsa bunların değerleri yatırım gideri içinde dikkate alınmamalıdır.Eğer söz konusu
taşıtlar tamamen projenin konusuyla ilgiliyse bu taşıtların tüm masrafları yıllık işletme giderleri
içinde ele alınmalıdır.Eğer işletmenin diğer faaliyet alanları ile ortak kullanılacaksa toplam
maliyetten projeye düşen miktar işletme masraflarına dahil edilmelidir.
6)Nakliye giderleri:İşletmeye dahil donanım ve tesis üniteleri üretime geçinceye kadar alınan ham
ve yardımcı madde gibi bir çok unsurun işletmeye taşınması içim yapılan harcamalardır.
7)Genel giderler:İşletmenin yatırım kararı verdiği andan itibaren üretime geçtiği zamana kadar
yaptığı personel harcamaları,işçilijk giderleri,seyahat-otel ve yemek masrafları,vergi-resim-
harç,sigorta v.b. giderlerden oluşur.
8)Beklenmeyen giderler:Yatırım giderlerinin belirli bir yüzdesi beklenmeyen giderler olarak
dikkate alınır.Tahmin edilen fiyatlardaki değişmeler,eksik veya yanlış tahminler,hiç bekenmeyen
masrafları karşılemak için yatırım giderlerinin yüksek tutulması faydalı olacaktırAlınacak yüzde,
proje konusuna göre değişmekle beraber genelde %5-20 arasında değişir.
19