PROGRAM LËNDOR Fusha: SHKENCA NATYRORE...
-
Upload
truongthuy -
Category
Documents
-
view
262 -
download
10
Transcript of PROGRAM LËNDOR Fusha: SHKENCA NATYRORE...
-
1
PROGRAM LNDOR
Fusha: SHKENCA NATYRORE
Lnda: DITURI NATYRE
Shkalla 1-2
-
2
I. Hyrje
Shkenca sht veprimtari intelektuale dhe praktike q prfshin studimin sistematik t strukturs dhe sjelljes s bots fizike dhe
natyrore prmes vzhgimeve dhe eksperimenteve. Msimi i shkencave natyrore i ofron nxnsit mundsi pr t zhvilluar t kuptuarit e
koncepteve dhe t proceseve shkencore, t praktikave m t prdorura nga njeriu pr zhvillimin e njohurive shkencore, t kontributit t
shkencs n shoqri dhe zbatimeve t saj n jetn e prditshme.
Kurrikula e shkencs ndihmon n ndrtimin dhe zbatimin e kompetencave q u shrbejn individve n aspektin personal, social dhe
ekonomik dhe q lidhen me shtje lokale, kombtare dhe globale. Kompetencat q zhvillon fusha e shkencave t natyrs n t gjitha
shkallt kontribuojn n arritjen e kompetencave kye n funksion t t nxnit gjat gjith jets.
Prmbajtja lndore konceptohet si mjet pr realizimin e kompetencave kye dhe atyre t fushs nprmjet formsimit t situatave t t
nxnit. Nxnsi fillon me idet e tij/saj se si jan gjrat dhe pastaj i ndryshon dhe zhvillon, duke i provuar ato praktikisht. Gjat
veprimtarive shkencore, nxnsi ndeshet me mundsit e ndryshimit, rivendosjes ose sfids s ideve. Kjo mnyr e t nxnit bn q
nxnsi t zhvilloj dhe formoj t kuptuarit shkencor prmes ideve dhe prvojave t tij. Idet dhe konceptet prpunohen pr sa koh
nxnsi punon n situata problemore dhe zbaton metoda krkimore pr ti zgjidhur problemet. Duke msuar n kt mnyr, ai/ajo
mund t prjetoj gzimin e zbulimit shkencor dhe t ushqej kureshtjen pr botn q e rrethon.
Msimi i shkencave natyrore lidhet ngusht me teknologjin dhe s bashku e formojn nxnsin n nj kontekst m t gjer.
Msimi i shkencave natyrore n shkalln 1 dhe 2 zhvillohet i integruar sipas programit t lnds Dituri natyre. Programi i ksaj
lnde zhvillon kompetencat prmes integrimit t njohurive, aftsive, qndrimeve dhe vlerave nga Fizika, Kimia, Biologjia dhe
Gjeografia.
Programi mbshtetet te Korniza Kurrikulare e Arsimit Parauniversitar, Kurrikula Brtham dhe Plani Msimor i Arsimit Baz.
-
3
Programi i lnds Dituri natyre i shrben:
nxnsit pr zhvillimin e kompetencave kye t t nxnit gjat gjith jets dhe kompetencave t fushs s shkencave t natyrs;
msuesit pr planifikimin, realizimin dhe vlersimin e veprimtarive msimore dhe arritjet e nxnsve n klas dhe jasht saj;
prindit pr njohjen e rezultateve t pritshme t fmijve dhe e kritereve t vlersimit n periudha t caktuara;
hartuesit t teksteve msimore dhe materialeve ndihmse pr msuesit dhe nxnsit.
Zbatimi i programit bhet duke respektuar parimet e gjithprfshirjes n aspektin gjinor, etnik, kulturor, racor, fetar, t paaftsive dhe
t nevojave t veanta t fmijve.
II. Struktura e programit
Programi i dituris s natyrs realizon qllimet e fushs s shkencave natyrore, t cilat jan n funksion t t nxnit gjat gjith jets.
Prmes ksaj fushe nxnsi:
zhvillon njohurit dhe konceptet baz pr formimin shkencor n shkencat e natyrs;
zbulon lidhjet e varsis ndrmjet bots s gjall dhe mjedisit;
zhvillon aftsit shkencore, t menduarit kritik dhe krijues;
zbaton njohurit dhe aftsit shkencore n mnyr analitike, kritike dhe krijuese n problemet q krkojn zgjidhje dhe marrje
vendimesh;
vlerson kontributin e shkencs dhe teknologjis pr mirqenien e njeriut dhe shoqris;
nxit kureshtjen dhe zhvillon interesin pr botn q e rrethon;
ndrgjegjsohet pr t bashkvepruar me mjedisin n mnyr t prgjegjshme dhe konsensuale;
prdor teknologjin e informacionit dhe t komunikimit, si mjet pr sigurimin dhe komunikimin e informacionit;
-
4
shpjegon rolin e shkencs n zhvillimin e qndrueshm, si edhe n ruajtjen dhe mbrojtjen e mjedisit.
Programi i dituris s natyrs synon realizimin e kompetencave kye t t nxnit dhe t kompetencave t fushs. Kompetencat e
fushs lidhen me kompetencat kye nprmjet rezultateve t t nxnit t secils prej tyre. Lidhja mes rezultateve t t nxnit t
kompetencave t fushs dhe kompetencave kye siguron zhvillimin e ndrsjell t tyre dhe mundson integrimin lndor. Kompetencat
e fushs s shkencave natyrore mund t konsiderohen si komponent t kompetencs s krkimit shkencor. Ato jan:
Kompetenca 1: Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre
Nxnsi:
a) identifikon nj problem ose prcakton nj grup problemesh;
b) prdor strategji t ndryshme eksplorimi;
c) vlerson qasjen e vet dhe t t tjerve.
Kompetenca 2: Prdorimi i mjeteve, objekteve dhe procedurave shkencore
Nxnsi:
a) familjarizohet me rolet dhe funksionet e mjeteve, teknikave, instrumenteve dhe procedurave shkencore dhe teknologjike;
b) prdor mjete, objekte dhe procedura t ndryshme n prputhje me situatat dhe mnyrat e prdorimit t tyre n to;
c) vlerson ndikimin e mjeteve, instrumenteve dhe procedurave.
-
5
Kompetenca 3: Komunikimi n gjuhn dhe n terminologjin e shkencs.
Nxnsi:
a) familjarizohet me gjuhn e jets s prditshme q lidhet me shkencn dhe teknologjin;
b) prdor gjuhn e simboleve dhe t jets s prditshme pr shkencn dhe teknologjin;
c) prdor efektivisht gjuhn e simboleve dhe t jets s prditshme pr t formuluar pyetje dhe pr t argumentuar prgjigjet.
Kompetencat zhvillohen prmes tematikave t prbashkta t fushs dhe n program zbrthehen n njohuri/aftsi,
shkathtsi/procedura, qndrime/vlera. Tematikat e prbashkta t fushs jan elemente t rndsishme t programit t dituris s
natyrs, sipas t cilave strukturohet prmbajtja lndore dhe integrimi konceptual brenda fushs, n funksion t zhvillimit t
kompetencave. Tematika e prbashkta pr shkalln e par dhe t dyt jan: diversiteti, ciklet, sistemet, ndrveprimet, energjia,
prshkallzimi dhe matja.
Strukturimi i programit mbi rezultatet e t nxnit pr kompetenc ndihmon n planifikimin dhe zhvillimin e situatave t t nxnit dhe
lehtson vlersimin e nxnsit pr kompetencat kye.
Situatat e t nxnit jan situata q lidhen me kontekstin e t nxnit. Ato mund t jen situata n mjedise t mbyllura ose t hapura t
nxni, brenda shkolls ose jasht saj. Roli i msuesit n msimdhnien prmes situatave sht ai i udhheqsit e i lehtsuesit gjat
nxnies aktive t nxnsit.
Realizimi i temave ndrkurrikulare dhe i lidhjes ndrlndore nprmjet dituris s natyrs jan gjithashtu elemente t rndsishme t
programit.
-
6
Metodat, teknikat, strategjit e t nxnit n fushn e shkencave t natyrs jan faktor t rndsishm pr nj nxnie t suksesshme q
nxit interesin, gjithprfshirjen, ndrveprimin dhe punn krkimore t nxnsit. Przgjedhja dhe prdorimi i tyre nga msuesit bhet
n funksion t zhvillimit t kompetencave t nxnsit, duke respektuar stilet e ndryshme t t nxnit.
Vlersimi si pjes integrale e procesit t t nxnit, mat shkalln n t ciln kompetencat jan arritur nga nxnsi. Meqense i gjith
procesi i t nxnit n shkencat natyrore mbshtetet n krkimin shkencor, vlersimi merr shum forma t cilat i parashikon dhe i
mundson struktura dhe konceptimi i programit.
Realizimi i programit t dituris s natyrs krkon krijimin e nj mjedisi t nxni, t prshtatshm dhe gjithprfshirs, t pasur me
materiale dhe burime t domosdoshme, si dhe prdorimin e gjer t TIK-ut.
-
7
Diagrama 1: Korniza konceptuale e programit
Njohuri
Aftsi
Qndrime
Kompetencat
e fushs
Ndrveprimet
Ciklet
Diversiteti
Kompetencat
qytetare
Kompetencat
e t menduarit
Kompetencat
e t nxnit
Kompetencat
personale
Kompetencat
digjitale
Kompetencat mbi
siprmarrjen dhe
mjedisin
Kompetencat e
komunikimit
dhe t
shprehurit
Energjia
Sistemet
Prshkallzimi
dhe matja
-
8
1. Lidhja e kompetencave t fushs me kompetencat kye
Kompetencat e fushs s shkencave lidhen dukshm dhe n mnyr logjike e metodike me kompetencat kye dhe me tematikat e
fushs t cilat jan n funksion t zhvillimit t tyre.
Kompetencat e fushs s shkencave natyrore lidhen me kompetencat kye nprmjet rezultateve t t nxnit t secils prej tyre.
Lidhja mes rezultateve t t nxnit t kompetencave t fushs dhe kompetencave kye siguron zhvillimin e ndrsjellt t tyre dhe
lehtson vlersimin e nxnsit pr kompetencat kye.
Nga ana tjetr, kompetencat e fushs s shkencave natyrore lidhen edhe me njra-tjetrn. Nse kompetenca e par Propozimi i
shpjegimeve dhe zgjidhjeve t problemeve shkencore ka t bj me mnyrat e t arsyetuarit q i mundsojn nxnsit t merret me
probleme shkencore, dy kompetencat e tjera Prdorimi i mjeteve, objekteve dhe procedurave shkencoredhe Komunikimi n gjuhn
dhe terminologjin e shkencs e msojn at se si t prdor instrumentet dhe procedurat e duhura dhe si t komunikoj n gjuhn e
shkencs dhe t teknologjis pr t zgjidhur problemet. Duke zbatuar mnyrat e t arsyetuarit shkencor, nxnsi do t kuptoj natyrn
e mjeteve, objekteve dhe procedurave t prdorura n kt fush dhe do t jet i aft t vlersoj ndikimin pozitiv apo negativ t
shkencs dhe teknologjis n mjedis dhe shoqri. Prve ksaj, n prezantimin e shpjegimeve ose sqarimin e zgjidhjeve t tij/saj,
ai/ajo do t ndrgjegjsohet pr rndsin e prdorimit t sakt t gjuhs dhe terminologjis n shkenc dhe teknologji.
N tabeln e mposhtme paraqitet lidhja e rezultateve t t nxnit t kompetencave t fushs me rezultatet e t nxnit t kompetencave
kye, sipas shkallve 1 dhe 2 t kurrikuls. Megjithse paraqiten t ndara n tabel, nuk ka nj kufi t prer t lidhjes s rezultateve t
t nxnit t kompetencave t fushs me rezultatet e t nxnit t kompetencave kye, pasi nj kufi i till nuk ekziston mes
kompetencave n vetvete, si tek ato kye ashtu edhe tek ato t fushs.
-
9
Figura 1. Rezultatet e t nxnit t kompetencave kye q realizohen nprmjet fushs s shkencave t natyrs pr shkallt
1 dhe 2
SHKALLA 1 SHKALLA 2
Nxnsi:
Kompetenca e komunikimit dhe t shprehurit Kompetenca e komunikimit dhe t shprehurit
paraqet t paktn nj mendim pr nj tem t caktuar gjat
diskutimit n grup;
prshkruan n forma t ndryshme shprehse mjedisin natyror
me t cilin rrethohet apo ndonj ngjarje shoqrore dhe e
prezanton at para t tjerve;
merr pjes n organizimin e nj shfaqje artistike duke
prdorur forma t ndryshme t t shprehurit;
shkruan nj tekst rreth nj faqe (rreth 100 fjal) pr nj tem
t caktuar;
prezanton nj tem t caktuar para t tjerve n nj
kohzgjatje deri n 10 minuta duke prdorur TIK-un;
Kompetenca e t menduarit Kompetenca e t menduarit
gjen veorit e nj objekti, dukurie apo ngjarje t dhn, ndan
dhe krahason m pas n grup gjetjet e veta;
krahason objektet, materialet e paraqitura nga msuesi, duke i
klasifikuar ato sipas formave, madhsive, ngjyrave, prbrjes,
vjetrsis etj. dhe tregon funksionin q kan n natyr apo n
shoqri;
gjen dhe ndan n grupe t prbashkta dallimet ndrmjet
identifikon tiparet e prbashkta dhe t veanta t objekteve,
qenieve t gjalla, dukurive ose ngjarjeve t dhna n detyr
dhe i paraqet ato prmes njrs nga format shprehse;
identifikon pr nj tem/ngjarje, shtjet kryesore t marra
nga burime t ndryshme informacioni (tekst msimor, gazet,
internet, apo burime t tjera);
paraqet argumente pro dhe kundr pr nj mendim, qndrim,
-
10
gjallesave, ngjarjeve, dukurive t njohura si dhe shkruan pr
to, t paktn gjysm faqe fletore (rreth 250 fjal) apo i paraqet
n njrn nga format shprehse;
ndrton tekste, objekte apo animacione sipas imagjinat, n
baz t elementeve apo materialeve t dhna;
arsyeton para grupit mnyrn e zgjidhjes s nj problemi n
kohzgjatje, nga 3 -5 minuta;
sjellje t manifestuar nga nj apo m shum persona (n
klas/shkoll apo jasht saj);
zgjidh problemin dhe detyrn e dhn n gjuh, matematik,
shkenca natyrore dhe shoqrore, duke dhn shembuj nga jeta
e prditshme pr situata t ngjashme;
ndrton tekste, objekte dhe animacione sipas imagjinats,
duke prdorur udhzimet dhe materialet e dhna;
prshkruan, nprmjet njrs prej formave shprehse,
dukurin e caktuar, duke veuar ndryshimet q ndodhin apo
kan ndodhur n mjedisin, q e rrethon e q jan rrjedhoj e
ksaj dukurie;
paraqet dhe argumenton mnyrn e zgjidhjes s nj
problemi/detyre t caktuar n nj kohzgjatje prej 6-10
minutash;
dallon lndt, trupat, objektet, dukurit natyrore t dhna n
detyr sipas karakteristikave prkatse, si: prbrjes, vetive,
shndrrimeve apo vendndodhjes n koh e hapsir dhe
bashkveprimit t tyre;
Kompetenca e t nxnit Kompetenca e t nxnit
przgjedh materialet/mjetet si: letrn, plastelinn,
shkopinjt, ngjyrat, numratoren etj., pr kryerjen e nj
detyre t caktuar dhe arsyeton zgjedhjen q ka br;
parashtron pyetje q nxisin debat pr temn, problemin e
dhn dhe u jep prgjigje pyetjeve t bra nga t tjert prmes
njrs nga format e shprehjes;
-
11
ndjek udhzimet e dhna n libr apo n material pr t
realizuar nj veprimtari /aktivitet /detyr, q krkohet;
parashtron pyetje dhe prgjigjet n pyetjet pr temn
/problemin/ detyrn e dhn n njrn nga format e t
shprehurit;
zgjidh n mnyr t pavarur problemin, detyrn e dhn dhe
prezanton para t tjerve mnyrat e mundshme t zgjidhjes;
mbikqyr n mnyr t pavarur prparimin e vet n nj
detyr, aktivitet duke prdorur teknika t ndryshme pr
gjetjen e gabimeve (si shnim t gabimeve - vshtirsive)
dhe i korrigjon ato derisa gjen zgjidhjen;
grumbullon dhe klasifikon materialet e performacs s vet,
pr prgatitjen apo pasurimin e portofolit personal;
identifikon njohurit q ka, t cilat e ndihmojn pr t kryer
nj detyr apo veprimtari t caktuar dhe krkon kshilla e
informacion pr kaprcimin e vshtirsive;
shfrytzon burime t ndryshme informacioni pr prgatitjen e
nj teme t dhn;
identifikon dhe krahason informacionet e njohura me ato t
panjohura pr nj tem, shtje apo ngjarje t caktuar, duke
prdorur teknika t ndryshme (p.sh duke i shnuar me shenja
t ndryshme);
ndjek udhzimet e dhna n libr apo burime t tjera pr t
realizuar nj veprimtari apo detyr konkrete, q krkohet prej
tij;
krahason prparimin e tij, me prvojn paraprake gjat
kryerjes s nj detyre apo nj veprimtarie t caktuar;
prdor portofolin personal si mjet pr identifikimin e
prparsive dhe mangsive t veta n fusha t caktuara, duke
hartuar nj plan pune me hapa konkret pr prmirsim;
identifikon cilsit, q zotron dhe ato q duhen zhvilluar pr
t nxn gjat zhvillimit t nj detyre apo veprimtarie t
caktuar duke bashkpunuar me t tjert;
menaxhon sjelljet e veta, materialet/mjetet dhe kohn, q ka
n dispozicion gjat kryerjes s nj detyre/veprimtarie
individuale apo t prbashkt n klas/shkoll apo jasht saj;
prdor dhe zbaton n mnyr efektive informacionin/njohurit
pr zgjidhjen e nj problemi/detyre t caktuar, prmes
-
12
shfrytzimit t TIK-ut apo burimeve t tjera;
prezanton pr 6-10 minuta prvojn e vet;
Kompetenca pr jetn, siprmarrjen dhe mjedisin Kompetenca pr jetn, siprmarrjen dhe mjedisin
prgatit nj plan t thjesht ditor, me shkrim, vizatim, shenja
apo simbole, pr dy- tri aktivitete ditore, duke pasur parasysh
kohn, vendin, materialet dhe mjetet e nevojshme pr kryerjen
e detyrs;
kontrollon mjetet /materialet dhe kohn, q ka n dispozicion
gjat kryerjes s nj detyre/ aktiviteti (n klas, shkoll apo
jasht saj);
diskuton me moshatart pr mnyrn e sjelljes s nxnsve n
klas apo pr nj grup t caktuar njerzish n raport me t
tjert apo me mjedisin, q e rrethon gjat realizimit t nj
aktiviteti t caktuar;
gjen t prbashktat dhe ndryshimet ndrmjet aktiviteteve, q
organizohen n shkoll me ato n shtpi dhe i prshkruan n
mnyr individuale prmes njrs nga format e t shprehurit
duke i diskutuar n grup;
identifikon burimet e nevojshme (materiale, mjetet etj.) dhe i
prdor n mnyr t drejt pr kryerjen e nj
detyre/veprimtarie n klas, n shkoll, n mjedisin shtpiak,
prgatit nj plan pune nj javor dhe specifikon veprimtarit
parsore duke argumentuar przgjedhjen e tyre;
prgatit nj projekt t vogl, duke theksuar veprimtarit
kryesore pr nj shtje q e shqetson n shkoll ose
komunitet dhe prcakton kohn, vendin, materialet, mjetet e
nevojshme pr zbatimin e tij;
diskuton n grup pr gjendjen e mjedisit, q e rrethon dhe bn
nj list n bashkpunim me antart e grupit pr veprimtarit
e mundshme, pr mbikqyrjen dhe prmirsimin e gjendjes;
paraqet n form tabelare, grafike, vizatimi apo form tjetr,
veprimtarit e prkujdesjes pr qeniet e gjalla, t cilat
mundsojn zhvillimin, rritjen apo ruajtjen e shndetit t tij;
-
13
n lagje/komunitet;
diskuton n grup pr hapsirat e pastra, t sigurta n mjedisin
q e rrethon dhe tregon t paktn nj mnyr veprimi pr
mbikqyrje apo pr prmirsim t gjendjes;
Kompetenca personale Kompetenca personale
prezanton para t tjerve rregullat themelore t higjiens
personale dhe t higjiens s mjedisit, n t cilin jeton dhe
vepron;
bn nj list me ushqimet q konsumon dhe i rendit ato sipas
rndsis q kan pr shndetin dhe mirqenien e vet si dhe
ndrmerr masa parandaluese pr tu mbrojtur nga smundjet,
q shkaktohen nga papastrtit dhe prdorimi i tepruar i tyre
(duke prdorur nj nga format shprehse, si, shkrim vizatim
etj.);
tregon mnyrn e shfrytzimit dhe menaxhimit t kohs s lir
n t mirn e shndetit dhe mirqenies s vet duke ndar
prvojat me t tjert;
prkujdeset pr nj mjedis t shndetshm gjat realizimit t
nj aktiviteti, duke krijuar kushte t prshtatshme pune
(ajrosje, ndriim, shfrytzim maksimal t hapsirs, mbajtje t
pastrtis, mbajte t rregullt t sendeve q e rrethojn etj.);
prgatit nj list me ushqime q i shfrytzon familja dhe i
radhit ato sipas kalorive dhe vlerave ushqyese, duke i
klasifikuar n ushqime t shndetshme dhe m pak t
shndetshme;
lexon t dhnat n paketimet e ushqimit dhe i diskuton n
grup ato (vlerat ushqyese, afatet e prodhimit etj);
dallon dhe prshkruan rolet e personave dhe shrbimeve t
nevojshme pr krkimin e ndihms n situata rreziku t
shndetit fizik dhe mendor;
bashkpunon n mnyr aktive me gjith moshatart
(pavarsisht prejardhjes s tyre, aftsive dhe nevojave t
veanta) drejt arritjes s nj qllimi t prbashkt
(projekti/aktiviteti n baz klase/shkolle apo jasht saj);
prkujdeset pr nj mjedis t shndetshm gjat realizimit t
-
14
nj veprimtarie t caktuar, duke i krijuar vetes dhe
pjesmarrsve kushte t prshtatshme pune (ajrosje, ndriim,
shfrytzim maksimal t hapsirs, pastrti dhe rregull);
Kompetenca qytetare Kompetenca qytetare
prezanton rolet dhe detyrat e antarve t familjes s vet apo
t ndonj grupi, n t cilin sht pjesmarrs (grup loje,
aktiviteti), tregon detyrat dhe i diskuton me bashkmoshatart;
diskuton dhe n bashkpunim me antart e grupit vendos
rregullat n grup, n klas, pr realizimin e aktivitetit,
mirsjelljes, pastrtis etj.;
arsyeton nevojn e zbatimit t rregullave n loj, n klas dhe
shkoll, n rrug apo n familje dhe paraqet pasojat e
moszbatimit t ndonj rregulli n shembullin e caktuar;
shpreh mendimin duke krkuar paraprakisht leje nga grupi,
respekton mendimin e secilit antar t grupit duke e dgjuar
n mnyr aktive, vendos duke bashkpunuar me t gjith
antart pr mnyrat q ojn drejt prfundimit t nj
aktiviteti t caktuar;
identifikon personat dhe shrbimet e nevojshme nga t cilt
krkohet ndihma n situatat e rrezikut pr shndetin e vet,
fizik apo mendor;
shpreh, dgjon dhe respekton mendimin e secilit antar dhe
vendos pr mnyrat e prfundimit t nj aktiviteti t
prbashkt;
propozon dhe ndan mendimin me shokt/shoqet e klass pr
procedurn e zgjedhjes s antarve t grupeve, prbrjen dhe
rolin e tyre n aktivitete t ndryshme msimore, kshilla t
klass/shkolls etj.;
merr pjes n hartimin e rregullave t lojs, rregullores s
klass dhe argumenton rndsin e respektimit t rregullave t
propozuara, nprmjet formave t ndryshme shprehse, duke
parashikuar pasojat e moszbatimit;
paraqet me shembuj konkret sjelljet q duhen manifestuar n
rast rreziku nga fatkeqsit natyrore apo t krijuara nga njeriu,
si: zjarri, vrshimi, trmeti, komunikimi me njerz t panjohur
etj.;
-
15
Kompetenca digjitale Kompetenca digjitale
njeh disa mjete t thjeshta t teknologjis s informacionit dhe
komunikimit;
tregon ngjarjen e nj teksti t dgjuar (nga mjetet auditive,
audiovizuale apo nga msuesi), me prmbajtje jo m shum
se nj faqe teksti;
realizon punime origjinale, vetjake duke prdorur figurat e
gjetura nga burime informacioni, si nj form pr t shprehur
emocionet e tyre;
kupton rndsin e ruajtjes s t dhnave individuale (emri,
mbiemri, adresa e shtpis, mosha) dhe mospublikimit t tyre
n asnj burim informacioni t palicencuar.
prdor mediat digjitale dhe mjediset informative pr t
komunikuar dhe bashkpunuar;
organizon dhe komunikon informacionin, duke prdorur
mjetet e duhura t komunikimit teknologjik pr t mbledhur
informacion dhe pr t komunikuar me t tjert (p.sh. e-mail,
internet, video-konferenc, postera mbi nj tem t caktuar);
zhvillon vetdijen kulturore dhe t kuptuarit global duke u
angazhuar me nxnsit e kulturave t tjera nprmjet
komunikimeve online;
organizon, mbledh dhe shfaq t dhnat e gjetura nga burimet e
informacionit elektronik;
identifikon dhe prdor bazn e t dhnave t sigurta dhe t
prshtatura pr moshn e tij, nprmjet burimeve elektronike
apo t shtypit;
jep shembuj t puns me teknologjit, t zgjidhjeve q ato na
ofrojn n jetn e prditshme, n baz t t cilave ne marrim
vendimet tona;
demonstron sjellje pozitive dhe etike, kur prdor teknologjin
si nj mjet komunikimi ose shrbimi apo krijimi t nj
produkti.
.
-
16
2. Lidhja e fushs s shkencave natyrore me temat ndrkurrikulare
Temat ndrkurrikulare lidhen me shtje madhore me t cilat prballet shoqria sot. Kontributi i shkencave t natyrs sht i
shumanshm pr sa i takon ndikimit n shndetin e njeriut dhe mirqenien, mjedisin dhe ekonomin. Ka nj lidhje domethnse midis
shtjeve dhe sfidave q trajtojn temat ndrkurrikulare dhe zbulimeve dhe arritjeve n shkenc dhe teknologji. Fusha e shkencave t
natyrs, prmes situatave t larmishme t t nxnit, zhvillon kompetencat q lidhen me do tem ndrkurrikulare dhe n mnyr t
veant me temat: Mjedisi, Ndrvarsia, Zhvillimi i qndrueshm dhe Vendimmarrja morale.
Fusha e shkencave natyrore e ndihmon nxnsin t kuptoj shtje t shumta q lidhen me shndetin, mirqenien dhe seksualitetin si
dhe e nxit at pr t br nj jet t shndetshme. Nga ana tjetr, ajo e ndrgjegjson nxnsin pr prgjegjshmrin q ka n shtje
specifike mjedisore si: prdorimi i burimeve natyrore, ndikimi i njeriut mbi mjedisin, menaxhimi i mbeturinave, shtje etike t
lidhura me bioteknologjin, ndryshimet klimatike dhe biodiversiteti.
Prmes projekteve t ndryshme n fushn e shkencs, ai/ajo mund t studioj ndikimin social, etik, ekonomik ose mjedisor t saj.
Nxnsi nxitet pr t br pyetje rreth shtjeve q trajtojn kto tema dhe sjelljes s tij/saj si konsumator i prgjegjshm.
Zhvillimi i shkathtsive t komunikimit n gjuhn e shkencs i jep nxnsit nj perspektiv t re pr shtje t caktuara sociale t cilat
mund t prmirsojn cilsin e pjesmarrjes s tyre n klas, n shkoll apo shoqri duke respektuar diversitetin.
3. Lidhja e fushs s shkencave natyrore me fushat e tjera kurrikulare
Konceptimi i programit t lnds Dituri natyre n fushn e shkencave natyrore sht mbshtetur n parime t mirfillta t integrimit.
Pr ti siguruar nxnsit nj msim t integruar, sht e rndsishme lidhja e fushs s shkencs me fushat e tjera dhe specifikisht me
-
17
lndt e ktyre fushave. Nxnsi nuk mund t perceptoj realitetin dhe t njoh botn q e rrethon vetm nprmjet studimit t lndve
q i prkasin fushs s shkencave natyrore.
Fusha e shkencave natyrore shte ngushtsisht e lidhur me fushn e matematiks. Matematika i ofron lndve t shkencave natyrore
shum njohuri q jan t prdorshme pr studimin e saj. Pr shembull, kur nxnsi kryen nj krkim shkencor, i duhet shpesh t bj
matje, llogaritje, t gjej mesataren aritmetike, t zotroj koncepte t gjeometris s zbatuar, si dhe t vizualizoj hapesirn. Nxnsi
prdor gjuhn matematikore pr t shpjeguar ligjet e fiziks dhe pr t vendosur lidhjen ndrmjet variablave si p.sh. n fizik ndrmjet
forcs, mass dhe nxitimit. Prdorimi i grafikve, simboleve, formulave e bjn matematikn nj pasuri t madhe n shrbim t
shkencave t natyrs. Gjithashtu duke studiuar shkencat e natyrs nxnsi zhvillon kompetencat e problem-zgjidhjes, hetimit,
arsyetimit logjik, lidhjes konceptuale ndrmjet madhsive, si dhe modelimeve .
Pr t analizuar dhe vlersuar rezultatet gjat studimit t dukurive dhe ligjeve n shkencat natyrore, nxnsi duhet t zhvilloj
kompetencn e komunikimit dhe t prdor drejt gjuhn dhe terminologjin e shkencs. Nse nxnsi lexon, shkruan apo shpreh
rrjedhshm mendimet e tij rreth informacioneve shkencore mbi gjithsin, lndt, ndotsit e ajrit, ujit, ai zhvillon sakt kompetencn
e komunikimit n gjuhn shqipe. Lndt e shkencave t natyrs kontribuojn edhe n zgjerimin dhe prpunimin e fjalorit t nxnsit
duke e nxitur at t parashtroj qart dhe saktsisht idet e tij, me goj ose me shkrim. Punt praktike dhe eksperimentale t cilat jan
baz pr zhvillimin e kompetencave t ksaj fushe, i japin nxnsit mundsit q t zhvilloj kompetencn e komunikimit gjuhsor
dhe t pasuroj fjalorin terminologjik prmes diskutimeve mbi prshkrimin e punve praktike dhe laboratorike dhe shpjegimit t
rezultateve t tij. Termat e ndryshme t prdorura n fushn e shkencave t natyrs jan specifike pr fushn dhe e ndihmojn
nxnsin pr zhvillimin e kompetencs s komunikimit n gjuhn dhe terminologjin e saj.
-
18
Studimi i shkencave lidhet me fushn e shkencave shoqrore, pasi nprmjet saj nxnsi merr informacion mbi historit e zhvillimit t
shkencs n periudha t caktuara historike t shoqrive t ndryshme. Duke hedhur vshtrimin nga e kaluara historike mund t marr
prgjigje si ka evoluar natyra dhe gjithsia.
Fusha e shkencave t natyrs lidhet me fushn e arteve, pasi disa teknika specifike t fushs s arteve zbatohen nse njihen mir ligjet
e fushs s shkencave. P.sh., pr t kryer lvizjet e trupit nj krcimtar mund t arrij performancn m t lart, nse njeh mir ligjet e
dinamiks. Por, njkohsisht, duke shfrytzuar programet e arteve pamore nxnsi bhet njohs i mir i figurave dhe trupave
gjeometrik n hapsir dhe plan.
TIK-u mbshtet hetimin e proceseve n fushn e shkencave dhe lehtson bashkpunimin e nxnsve me njri-tjetrin. Pr shembull,
nprmjet prdorimit t TIK-ut nxnsi diskuton dhe ndan idet e tij me t tjert, por ka mundsi t konsultohet edhe me ekspert t
fushs, kur e ka t nevojshme. Nxnsi mund t zbuloj dhe vizualizoj konceptet asbtrakte t fushs s shkencave t natyrs duke
prdorur mjete pr t ndryshuar ndryshoret dhe pr t shprehur nprmjet formulave lidhjen mes tyre
-
19
Diagrama 2 Lidhja e kompetencave t fushs s shkencave natyrore me kompetencat e fushave t tjera
SHKENCAT NATYRORE
1. Identifikimi i problemeve dhe
zgjidhja e tyre
2. Prdorimi i mjeteve, objekteve dhe
procedurave shkencore
3. Komunikimi n gjuhn dhe
terminologjin e shkencs
SHOQRIA DHE
MJEDISI
Kompetenca shoqrore dhe
qytetare
ARTET
1. Krijimi artistik
2. Performimi dhe interpretim i veprave artistike
3. Vlersimi i veprave artistike
EDUKIMI FIZIK, SPORTI DHE
SHNDETI
1. Zhvillimi i aftsive lvizore n prshtatje me situata t ndryshme
lvizore e sportive.
2. Prshtatja e nj stili jete aktiv dhe i shndetshm
Teknologji dhe TIK
1. Krkimi dhe gjetja e informacionit
2. Komunikimi dhe bashkpunimi
3. Mendimi kritik, problemzgjidhja dhe vendimmarrja
4. Kreativiteti dhe inovacioni
GJUHT DHE KOMUNIKIMI
1. T dgjuarit e teksteve t ndryshme 2. T folurit pr t komunikuar dhe pr t
msuar
3. T lexuarit e teksteve letrare dhe joletrare
4. T shkruarit pr qllime personale dhe
funksionale
5. Prdorimi i drejt i gjuhs
MATEMATIKA
1. Zgjidhja problemore
2. Arsyetimi dhe vrtetimi matematik
3. T menduarit dhe komunikimi matematik
4. Lidhja konceptuale
5. Modelimi matematik
6. Prdorimi i TIK-ut
-
20
4. Koha msimore pr tematik pr seciln klas
Programi i dituris s natyrs specifikon ort e secils tematik pr seciln shkall dhe klas. Msuesit jan t lir t lvizin me 10%
t orve pr do tematik. Shuma e orve pr seciln tematik sht e barabart me sasin e orve vjetore, t prcaktuar n planin
msimor t arsimit baz. Prdoruesit e programit duhet t respektojn peshn q z secila tematik n ort totale vjetore. N
programin e lnds Dituri natyre afrsisht 60-70% e orve msimore totale jan pr shtjellimin e njohurive t reja dhe 30- 40 % e
tyre jan pr prpunimin e njohurive.
Tabela. Ort prkatse msimore t tematikave pr seciln klas
Shkalla Diversiteti Ciklet Ndrveprimi Sistemet Energjia Shkallzimi
dhe matja
Totali i
orve
Shkalla 1 145
Klasa
prgatitore
35 14 6 15 75
Klasa 1 20 5 10 35
Klasa 2 10 12 8 5 35
Shkalla 2 175
Klasa 3 6 9 5 12 3 35
-
21
Klasa 4 22 7 23 13 5 70
klasa 5 6 6 3 35 17 3 70
III. TABELA PRMBLEDHSE E PROGRAMIT
Tematikat Shkalla 1 Shkalla 2
DIVERSITETI Diversiteti dhe klasifikimi i gjallesave
Diversiteti i mjedisit natyror
Diversiteti i lndve
Diversiteti dhe klasifikimi i gjallesave
Diversiteti i mjedisit natyror
Diversiteti i lndve
CIKLET
Ciklet te bimt, kafsht dhe njeriu Ciklet te bimt
Cikli i ujit n natyr
Ciklet e lndve
NDRVEPRIMET Ndrveprimi njeri-mjedis
Ndrveprimi i trupave
Ndrveprimi njeri/mjedis
Ndrveprimi i trupave
SISTEMET Sistemet natyrore t Toks
Sistemi diellor dhe Toka
Sistemet elektrike
Sistemet e trupit t njeriut dhe shndeti
Sistemet te kafsht
Sistemet te bimt
Sistemet natyrore t Toks
Sistemi diellor dhe Toka
-
22
ENERGJIA Energjia
SHKALLZIMET DHE
MATJET
Shkallzimet dhe matjet
IV. REZULTATET E T NXNIT T KOMPETENCAVE, SIPAS TEMATIKAVE, SIPAS SHKALLVE
SHKALLA 1
TEMATIKA: DIVERSITETI
Prshkrimi i tematiks:
Kjo tematik nnvizon rndsin e ruajtjes s shumllojshmris n natyr. Pr t kuptuar m mir botn, n t ciln jeton, njeriu
prpiqet t organizoj botn e gjall dhe jo t gjall. Ka disa tipare t prbashkta q lidhin t gjitha qeniet e gjalla dhe faktor
unik n botn jo t gjall q e ndihmojn njeriun ti klasifikoj ato. Ruajtja e shumllojshmris siguron mbijetesn dhe
vazhdimsin e jets.
N fokus t ksaj tematike n kto shkall sht diversiteti i kafshve, bimve, mikroorganizmave, mjedisit natyror, lndve dhe
vetive e karakteristikave t tyre.
-
23
Rezultatet e prgjithshme t t nxnit t shkalls pr kt tematik:
1. Qeniet e gjalla kan nj shumllojshmri tiparesh t jashtme.
2. Mjedisi natyror ka shumllojshmri formash dhe tiparesh.
3. Lnd t ndryshme mund t kombinohen prfshir przierjen pr nj qllim t caktuar.
Rezultatet e t nxnit
Diversiteti dhe klasifikimi i gjallesave
Njohurit Shkathtsit dhe procedurat Qndrimet dhe vlerat
Klasa prgatitore
- Karakteristikat e jashtme t
kafshve dhe bimve.
- Ngjashmrit dhe
ndryshimet te kafsht dhe
bimt e mjedisit prreth.
Fmija :
vzhgon dhe identifikon pjest e jashtme t trupit t
kafshve, si: koka, kmbt, bishti, qimet, puplat etj.;
bn pyetje t thjeshta q lidhen me pamjen e
jashtme t kafshve q vzhgon ose shikon n
fotografi;
jep informacion/t dhna q lidhen me
karakteristika t veanta t kafshve q merren n
analiz;
dallon 2-3 cilsi t kafshve brenda nj grupi;
tregon 2-3 karakteristika t veanta t kafshve t
buta krahasuar me kafsht e egra, t shpendve
krahasuar me insektet;
Fmija:
shfaq kuriozitet pr botn e
gjallesave;
tregon interes pr t msuar
m tepr n lidhje me kafsht
e buta, kafsht e egra,
shpendt dhe insektet;
shprehet n rastet kur sheh se
po dmtohet nj kafsh a nj
bim;
shfaq knaqsi n lidhje me
shumllojshmrin dhe
bukurin e bots s kafshve
-
24
vzhgon dhe identifikon pjest kryesore t bims:
rrnja, krcelli, gjethja, lulja, fruti, fara, trungu,
dega;
bn pyetje n lidhje me pjes t caktuara t trupit t
bimve;
tregon ndryshimet q v re n nj bim gjat
ndrrimit t stinve;
krijon skeda t thjeshta pr bimt dhe kafsht q
vzhgon;
nxjerr prfundime t njohura duke u nisur nga t
dhnat q ka mbledhur vet ose i ndihmuar nga i
rrituri.
dhe t bimve.
Veprimtari t sugjeruara
1. Shtitje n mjedisin prreth shkolls pr t vzhguar bimt q gjenden aty.
2. Vizit n nj dyqan lulesh ose kafshsh shtpiake.
3. Bised me nj veteriner.
4. Krijimi i kndit t qnieve t gjalla n klas, si p.sh.: nj akuarium me peshq ose me breshka uji, nj kafaz me kanarina ose
papagaj, nj kafaz me kavie, lepuj etj., n mnyr q fmijt t kujdesen pr to, por edhe t shohin si rriten dhe zhvillohen.
5. Krijimi i nj sere ose parcele t vogl n oborrin e shkolls pr kryerjen e mbjelljeve t farave t ndryshme.
6. Vizit n nj kopsht zoologjik etj.
7. Demonstrime me an t fotografive, posterave, CD didaktike etj.
8. Kryerja e eksperimentit t mbjelljes s fasules ose t grurit n nj pambuk t njom.
-
25
Rezultatet e t nxnit
Diversiteti dhe klasifikimi i gjallesave
Njohurit Shkathtsit dhe procedurat Qndrimet dhe vlerat
Klasa 1
- Karakteristikat e jashtme t kafshve
dhe bimve.
- Ngjashmrit dhe ndryshimet te kafsht
dhe bimt n mjedisin prreth;
Nxnsi:
formulon pyetje t thjeshta pr t
identifikuar dhe prshkruar gjallesat;
vzhgon dhe identifikon pjes t jashtme
t trupit t kafshve si: koka, kmbt dhe
kraht, qimet, puplat etj.;
vzhgon dhe sugjeron prgjigjet pr
mnyrn si ushqehen kafsht prfshir
dhe shpend t njohur;
vzhgon dhe identifikon pjest kryesore
t bimve si: rrnja krcelli/trungu,
gjethja, lulja, fruti, fara;
mbledh dhe regjistron informacion nga
vzhgimet dhe eksperimentet me bim
pr ti dhn prgjigje pyetjeve dhe
nxjerr vet prfundime:
- Bimt kan nevoj pr uj.
- Bimt kan nevoj pr ngrohtsi.
Nxnsi:
tregon kuriozitet duke br
pyetje dhe eksploruar bimt
dhe kafsht n mjedisn
prreth;
tregon interes duke
kontribuar n zhvillimin e
veprimtarive n klas dhe
jasht saj.
-
26
- Bimt rriten dhe ndryshojn.
- Disa bim psojn ndryshime ciklike
gjat stinve.
Veprimtari t sugjeruara:
1. Nxnsve u jepet mundsia t vzhgojn, emrtojn bim t zakonshme n mjedisin afr shkolls dhe t dallojn gjethet,
trungun (krcellin), degt dhe lulet. Ata gjithashtu mund t sjellin n klas bim barishtore t zakonshme t mjedisit dhe t
tregojn pjest kryesore t tyre.
2. Nxnsit krijojn kopshtin e klass dhe kryejn eksperimente me mbjelljen p.sh., t fars s fasules n kushte t
ndryshme. N klasn e par mund t provojn me p.sh., pambuk t njomur me uj dhe n pambuk t that, vetm n uj, n
pambuk t njomur dhe brenda n frigorifer. Nxnsve u krkohet t vzhgojn, mbajn shnime, prshkruajn dhe
krahasojn ndryshimet q ndodhin gjat disa ditve dhe t nxjerrin vet prfundime.
3. Nxnsit mund t tregojn ndodhi pr kafsh prfshir edhe shpend q kan n shtpi, pr kujdesin q tregojn ata vet
ose prindrit e tyre pr kafsht ose bimt q mbajn n shtpit e tyre. Prmes diskutimit ata ndajn informacionin q kan
pr kafsht shtpiake ose pr bimt dhe kujdesin q tregojn ndaj tyre.
Rezultatet e t nxnit
Diversiteti i mjedisit natyror
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa prgatitore
Diversiteti i mjedisit natyror t afrt.
- Peizazhi natyror
- Peizazhi i ndrtuar
Fmija:
vzhgon dhe dallon diversitetin e
peisazhit natyror n mjedisin e afrt;
vzhgon dhe identifikon mjediset e
Fmija:
shfaq kuriozitet pr t njohur mjedisin
q e rrethon;
vlerson bukurit natyrore dhe
-
27
ndrtuara nga njeriu;
emrton sakt peisazhet e
vzhguara;
shpreh nprmjet vizatimeve pjes
nga mjedisi i vzhguar;
prshkruan duke prmendur detaje
t dallueshme pr mjedisin q
vzhgon;
bn pyetje ose komente n lidhje me
peisazhin q vzhgon;
prshkruan me goj itinerarin q
ndjek nga shtpia n shkoll, nga
shtpia e te gjyshrit etj.
peisazhet e bukura t ndrtuara nga
dora e njeriut;
shfaq dshira personale q lidhen me
prmirsimin e mjedisit ku jeton;
respekton t tjert kur flasin.
Veprimtari t sugjeruara
1. Shtitje n mjedisin prreth shkolls pr t vzhguar peisazhin natyror dhe t ndrtuar nga njeriu.
2. Vizita n vende me peisazhe t bukura natyrore ose t ndrtuara nga njeriu.
3. Ekskursion msimor pran nj pylli, lumi, deti, mali a liqeni m t afrt t zons
4. Vzhgimi i rrugve n t cilat lvizin mjetet e transportit rrugor.
5. Vzhgimi i fotografive t bra gjat udhtimeve q kan br fmijt me prindrit e tyre ose i kartolinave m peisazhe t
bukura shqiptare.
-
28
Klasa 2
Diversiteti i mjedisit natyror t afrt.
- Peizazhi natyror
- Peizazhi i ndrtuar
Nxnsi:
heton diversitetin e peizazhit natyror
n mjedisin e afrt (malin, kodrn,
fushn, liqenin, lumin, plazhin etj.)
dhe t mjedisit t ndrtuar (godinat e
ndryshme n mjedisin prreth, urat,
rrugt, shtpit, sheshet e lojrave,
kryqzimet etj.);
regjistron prvojat e prftuara nga
vzhgimet dhe komunikon prmes
vizatimeve t thjeshta dhe
prshkrimeve t shkurtra;
prshkruan (me fjal ose prmes nj
skice) itinerarin q ndjek nga nj
vend i njohur i zons prreth n nj
tjetr vend t njohur t po ksaj zone,
duke prdorur fjalor t thjesht: eci
drejt, ngjitem ose zbres, kaprcej
prroin ose urn etj.
Nxnsi:
demonstron kuriozitet n eksplorimin e
peizazhit natyror dhe t mjedisit t ndrtuar
nga njeriu;
ndan me t tjert prvojat dhe njohurit e
prftuara nga vzhgimet individuale;
respekton idet dhe prvojat e prezantuara
nga t tjert.
Veprimtari t sugjeruara:
-
29
Nxnsve u krijohen situata t nxni prmes t cilave ata eksplorojn diversitetin e peizazhit natyror dhe t mjedisit t ndrtuar nga
njeriu. Pr shembull, nxnsi prshkruan dhe diskuton pr at far ka vzhguar n nj udhtim t kryer s afrmi, n lidhje me
peizazhin natyror (fush, kodr, mal, lum, prrua etj); mjedisin e ndrtuar (ndrtesat e ndryshme, urat, rrugt etj.); mjetet e
transportit q shohin (makina, biikleta etj); tregon se far i plqeu m shum (p.sh., gjelbrimi, ndrtimet e ndryshme etj.) dhe
far nuk i plqeu (mungesa e gjelbrimit, mbeturinat, godina t prishura etj.). Nxnsit fillojn t krijojn konceptin e vendit dhe t
hapsirs.
Tematika : Diversiteti i lndve
Rezultatet e t nxnit
Diversiteti i lndve
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa prgatitore
- Vetit dhe karakteristikat e
lndve.
- Gjendjet dhe przierjet e
lndve.
Fmija:
vzhgon dhe dallon 2-3 lnd q e
thithin ose jo ujin;
tregon 1-2 cilsi t ujit dhe t lndve
me t cilat ndeshet/ punon do dit;
vzhgon ekperimentet dhe prshkruan
tri gjendjet e ujit;
vzhgon dhe prshkruan far ndodh,
kur n uj hedhim krip ose sheqer;
Fmija:
shfaq kuriozitet n kryerjen e
ekperimenteve;
shfaq interes pr t marr pjes n
prgatitjen e mblsirave t
thjeshta;
tregon mnyra si mund ta kursej
ujin n familjen e tij.
-
30
bn parashikime t prfundimeve t
eksperimenteve t njohura;
vzhgon dhe prshkruan ndodh, kur
przien lngje ku njri sht uji dhe
tjetri lng me ngjyr;
vzhgon dhe prshkruan ndodh, kur
przien lnd t ndryshme pr
prgatiten e biskotave sipas nj recete
t thjesht.
Veprimtari t sugjeruara:
1. Ekperimente t ndryshme pr t provuar tri gjendjet e ujit.
2. Eksperimente me przierje lndsh t ndryshme.
3. Eksperimente pr t dalluar vetit e lndve m t pranishme n jetn e prditshme.
4. Vzhgime n natyr pr t vn re dukurit e provuara n klas.
Klasa 1
- Vetit dhe karakteristikat e
lndve.
Klasa 2
- Gjendjet dhe przierjet e
lndve.
Nxnsi:
vzhgon dhe identifikon sende q
thithin dhe nuk thithin uj;
vzhgon dhe prshkruan tri gjendjet e
ujit, si dhe ndryshimet q ndodhin kur
ngrohim ujin dhe shkrijm akullin;
eksperimenton dhe vzhgon se si
lndt mund t ndryshojn duke
Nxnsi:
tregon kuriozitet:
a) pr prdorimet e ujit dhe diskuton
si mund ta kursejn ujin n shtpi
dhe n shkoll;
b) pr ndryshimet q psojn lndt
duke i przier si p.sh. przierjen e
prbrsve t nj mblsire t
-
31
i przier;
vzhgon dhe klasifikon trupa t
ndryshm sipas gjendjes s tyre;
eksploron dhe prcakton mnyra pr
t ruajtur lngjet dhe trupat e ngurt
n gjendje t nxeht ose t ftoht;
eksperimenton dhe prshkruan
aftsin tretse t trupave.
thjesht.
Veprimtari t sugjeruara:
1. Nxnsve u krijohen mundsit t eksperimentojn dhe vzhgojn sende q thithin uj dhe nuk thithin duke simuluar rnien
e shiut mbi to si p.sh.: shami, letra, copa veshjesh, plastike, druri, metalike, qelqi etj.
2. Nxnsit vzhgojn se far ndodh, kur ujin e ziejn n nj en dhe kur nj cop akull nga frigoriferi e lem jasht pr ca
koh.
3. Nxnsit eksperimentojn dhe vzhgojn se si lnd t ndryshme ndryshojn duke i przier si p.sh. przierjen e ujit me
sheqer dhe t ujit me krip, si dhe przierjen e bojrave t ndryshme pr t formuar ngjyra t reja.
4. Nxnsit mund t kryejn eksperimenteve t thjeshta p.sh.: mbushin tri tullumbace prkatsisht nj me guralec, nj me uj
dhe nj me gaz (e fryjn), tregojn tri gjendjet e lnds duke prshkruar se far ka brenda n seciln tullumbace.
5. Nxnsit eksperimentojn dhe vzhgojn tretjen n uj t sheqerit, krips, rrs, pluhurit t shkumsit, okollats, guralecit
etj., si dhe prshkruajn aftsin tretse t trupave.
-
32
TEMATIKA: CIKLET
Tematika: Ciklet
Prshkrimi i tematiks: N natyr ka ndryshime q prsriten n mnyr ciklike. Shembuj t tyre jan ciklet jetsore t qenieve t
gjalla, cikli i ujit etj. T kuptuarit e ktyre cikleve e ndihmon njeriun t parashikoj ngjarjet dhe proceset dhe t vlersoj Tokn si nj
sistem t vetqndrueshm.
Kjo tem prqendrohet n ciklet e proceve jetsore te bimt, kafsht, njeriu, moti, atmosfera, sistemi diellor dhe Toka, przierjet dhe
ndryshimet e lndve, nxehja dhe ftohja.
Rezultati i prgjithshme i t nxnit t shkalls:
1. Qeniet e gjalla rriten dhe ndryshojn gjat ciklit t jets
Rezultatet e t nxnit
Ciklet te bimt, kafsht dhe njeriu
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa prgatitore
- Rritja dhe ndryshimi te:
a) kafsht;
b) bimt;
c) njeriu.
Fmija:
vzhgon dhe prshkruan ndryshimet
q pson fara e mbjell gjat rritjes;
vzhgon dhe prshkruan ndryshimin e
ngjyrs s gjetheve t pems n stinn
e vjeshts;
vzhgon dhe prshkruan eljen e zogut
nga veza dhe fazat e rritjes s tij;
vzhgon si kujdesen prindrit pr
Fmija:
shfaq kuriozitet pr ciklet
jetsore t gjallesave;
tregon dashuri dhe kujdes
pr t vegjlit e kafshve
t buta/ shtpiake;
tregon kujdes pr bimt e
sapombjellura.
-
33
mirrritjen e t vegjlve t tyre;
emrton sakt fazat e rritjes s
gjallesave t njohura;
prshkruan me detaje fazat e rritjes s
vet duke i ilustruar me fotografi ose
vizatime;
tregon 2-3 ndryshime q ndodhin gjat
rritjes ndrmjet nj vajze dhe nj djali;
tregon tipare t ngjashme q ka me
prindrit e vet;
krijon skeda t thjeshta ku prshkruan
rritjen e nj bime/ t nj kafshe/ t
vetes;
bn pyetje q lidhen me fazat e rritjes
s gjallesave;
jep prgjigje duke u nisur nga
vzhgime t drejtprdrejta t
gjallesave ose nga informacionet e
siguruara nga enciklopedit pr fmij,
filmat vizatimor, interneti etj.
Veprimtari t sugjeruara:
1. Eksperiment: Mbjellja e fasules dhe grurit n kushtet e klass.
-
34
2. Vzhgimi i rritjes s bimve n mjedise me ose pa drit, ngrohtsi dhe ujitje.
3. Vizit n nj pulari/ spital kafshsh.
4. Tregime e prralla t lidhura me kt tematik.
5. Libra pr fmij.
6. Takim me nj veteriner ose lulishtar.
Klasa 2
- Rritja dhe ndryshimi te:
a) kafsht;
b) bimt;
c) njeriu.
Nxnsi:
vzhgon dhe krahason ciklin e jets t
nj bime me far n nj periudh t
caktuar kohe.
vzhgon dhe krahason ciklet e jets te
kafsh si pula, bretkosa, flutura,
kafsh shtpiake dhe njeriu;
komunikon me goj, me shkrim ose
me vizatim t dhnat q merr nga
vzhgimet dhe regjistrimet;
prshkruan prmes shembujve nga
vzhgimet se qniet e gjalla kan
nevoj pr uj, ajr, ushqim pr t
jetuar.
Nxnsi:
tregon kuriozitet duke br
pyetje dhe eksploruar bimt
dhe kafsht n mjedisn
prreth;
tregon interes duke
kontribuar me
prgjegjshmri n
kujdesin pr bimt dhe
kafsht;
vlerson prpjekjet e
secilit dhe t grupit gjat
zhvillimit t veprimtarive.
Veprimtari t sugjeruara:
-
35
1. Nxnsve u jepet mundsia t prshkruajn kafsh shtpiake dhe shpend n figura, fotografi ose CD:
- n periudha t jets s tyre, t vegjl dhe t rritur;
- ndrsa pin uj, ushqehen dhe kujdesen pr t vegjlit.
2. Nxnsit mund vzhgojn dhe prshkruajn karakteristikat dhe ndryshimet q shoqrojn njeriun prgjat fazave t zhvillimit
duke nisur nga i vogli i porsalindur q ushqehet me qumshtin e nns deri n pleqri.
3. Nxnsit prsrisin eksperimente me farn e fasules.N klasn e dyt mund t prsrisin eksperimentin, por tani n n kushte
t njjta t sasis s ujit t ndryshoj ndriimi i mjedisit. Nxnsve u krkohet t vzhgojn, mbajn shnime, prshkruajn dhe
krahasojn ndryshimet q ndodhin gjat disa ditve dhe t nxjerrin vet prfundime.
TEMATIKA: NDRVEPRIMET
Prshkrimi i tematiks:
Studimi i ndrveprimit midis dhe brenda sistemeve zhvillon t kuptuarit e mjedisit dhe rolit t njeriut n t. Ndrveprimet ndodhin
brenda nj organizmi, midis organizmave si dhe midis organizmave dhe mjedisit. Ndrveprimi i njeriut me mjedisin drejton
zhvillimin e shkencs dhe teknologjis. N t njjtn koh shkenca dhe teknologjia ndikojn n mnyrn si njeriu ndrvepron me
mjedisin. T kuptuarit e ktij ndrveprimi e ndihmon nxnsin t kuptoj m mir pasojat pozitive dhe negative t veprimeve t tij
dhe t jet prgjegjs pr to.
Tema fokusohet te ndrveprimi brenda dhe ndrmjet bimve, kafshve, njeriut, mjedisit, mikroorganizmave, atmosfers, sistemit
diellor dhe Toks, forcave, shkencs dhe teknologjis.
-
36
Rezultatet e prgjithshme t t nxnit pr shkall:
1. Roli i njeriut n mjedis sht shum i rndsishm pr ruajtjen dhe mbrojtjen e tij.
2. Trupat mund t ndryshojn formn dhe lvizjen pr shkak t ndrveprimit t tyre.
Rezultatet e t nxnit
Ndrveprimi njeri-mjedis
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa prgatitore
- Notimi dhe zhytja e trupave.
- Roli i njeriut n mjedisin prreth.
- Ndrveprimi i trupave.
Fmija:
dallon trupat q notojn dhe ata q zhyten;
gjen nj mnyr pr ta br nj trup q
noton t zhytet;
vzhgon dhe prshkruan ndikimin pozitiv
t njeriut n mjedisin rrethues;
vzhgon dhe identifikon ndikimin negativ
t njeriut n mjedisin rrethues;
riprdor aq her sa sht e mundshme
materialet q prdor n jetn e prditshme
n shtpi dhe klas;
prdor materiale t riciklueshme n
punimet q kryen;
Fmija:
ndrmerr nisma pr mbajtjen
pastr t mjedisit rrethues;
gjen t pakitn nj pasoj n raset
e dmtimit/ prishjes s nj mjedisi;
ofron t paktn nj zgjidhje pr nj
situat ose rast kur mjedisi sht i
dmtuar/ i ndotur.
-
37
bn parashikime t prfundimeve t
eksperimenteve para kryerjes s tyre;
nxjerr prfundime t njohura nga
eksperimentet q kryen;
vzhgon dhe identifikon sendet dhe
materialet q trhiqen nga magneti;
prshkruan me fjalt e duhura far ndodh
n rastet, kur luan me plastelinn,
llastikun, nj tel t prkulshm, nj sust
etj.;
vzhgon dhe emrton trupat q notojn dhe
ata q zhyten.
Veprimtari t sugjeruara
1. Eksperimente pr notimin e trupave
2. Eksperimente me magnet
3. Ekperimente me material t ndyshme
4. Kolazhe
5. Shtitje n natyr pr t par rastet e ndotjes ose t dmtimit t nj mjedisi natyror
-
38
Klasa 2
- Roli i njeriut n mjedisin prreth.
Nxnsi:
identifikon strategji t thjeshta pr
mbrojtjen dhe kujdesin pr mjedisin (p.sh.,
kujdesi pr mjedisin e klass/shkolls;
kujdesi pr gjallesat n mjedisin prreth
etj.) dhe ndihmon pr zbatimin e tyre;
dallon disa nga rrugt prmes t cilave
mjedisi mund t ndotet ose dmtohet, si
mbeturinat, makinat etj.
Nxnsi:
demonstron ndjeshmri dhe
prkujdesje pr mjedisin;
respekton idet dhe prvojat e
prezantuara nga t tjert pr
kujdesin ndaj mjedisit.
Rezultatet e t nxnit
Ndrveprimi i trupave
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa 1
- Zhytja dhe notimi i trupave
Klasa 2
- Ndryshimi i forms dhe lvizjes s
trupave s trupave dhe shkaqet e ktij
ndryshimi
Nxnsi:
identifikon trupat q notojn dhe trupat q
zhyten;
vzhgon kur trupat q notojn zhyten dhe
anasjelltas;
vzhgon si mund t ndryshoj lvizja e
trupave n uj.
prshkruan veprimet q kryen pr t
ndryshuar formn e trupave (prdredh,
Nxnsi:
tregon kuriozitet:
a) n ndrveprimin e trupave me ujin
gjat notimit dhe zhytjes;
b) pr shkaqet e ndryshimit t forms
dhe lvizjes s trupave gjat
ndrveprimit t tyre;
vlerson me objektivitet rezultatet e
provave t tij krahasuar me ato t
shokve.
-
39
prkul, zgjat);
vrojton dhe provon, kur trupat lvizin m
shpejt, m ngadal ose ndryshojn drejtim
(trheq, shtyj);
mat distancat me njsi t prshtatshme.
Veprimtari t sugjeruara:
1. Nxnsve iu krijohen mundsit t vrojtojn n natyr ose n kushtet e klass notimin dhe zhytjen e trupave t ndryshm nga
mjedisi rrethues, t provojn se n varsi t forms q u japin, trupat q notojn mund t zhyten dhe anasjelltas.
2. Nxnsit vzhgojn si shtytja dhe trheqja mund t ndryshojn formn dhe lvizjen e trupave prej lndve t ndryshme, p.sh.:
plastelin, sfungjer, brum, makin lodr etj. Nxnsit vrojtojn dhe provojn parashikimet e tyre. M pas testojn parashikimet
e tyre duke ven n lvizje makinat-lodr dhe duke matur distancn e prshkuar nga secila makin, n madhsi standarde ose
jostandarde.
TEMATIKA: SISTEMET
Prshkrimi i tematiks:
Nj sistem prfaqson nj trsi pjessh t cilat punojn s bashku pr t kryer nj funksion t caktuar. Ka sisteme n natyr, si dhe
sisteme t ndrtuara nga njeriu. Shembuj t sistemeve n natyr jan sistemet e trupit t njeriut. Shembuj t sistemeve t ndrtuara
nga njeriu jan sistemet elektrike. Njohja e sistemeve e lejon njeriun t kuptoj si funksionon secila pjes e sistemit dhe si
ndrveprojn me njra-tjetrn pr t kryer nj funksion t caktuar.
-
40
Kjo tem prqendrohet te studimi i sistemit t bimve dhe kafshve, sistemit elektrik, sistemit diellor dhe Toks, sistemeve t
orientimit dhe lvizjes si: harta dhe globi, sistemeve t matjes.
Rezultatet e prgjithshme t t nxnit pr shkall:
1. Ndryshimet e vazhdueshme n mjedisin natyror prfshir motin, ndikojn jetn ton t prditshme.
2. N qiell ndodhin ndryshime t vzhgueshme.
3. Sistemet elektrike (baterit) funksionojn nse pjest e tyre lidhen sakt.
Rezultatet e t nxnit
Sistemet natyrore t Toks
Njohurit Shkathtsit dhe procedurat Qndrimet dhe vlerat
Klasa prgatitore
- Karakteristikat e motit n stin t
ndryshme.
- Ndikimi i kushteve t motit n jetn
e prditshme.
Fmija:
vzhgon dhe prshkruan motin;
prdor fjalt e duhura n prshkrimin
e motit;
bn parashikime t afrta pr motin
pr 1-2 ditt e ardhshme;
vzhgon dhe prshkruan ndryshimet
e motit n stin t ndryshme;
tregon me 1-2 shembuj se si ndikojn
kushtet e motit n veshjen e njeriut,
n prdorimin e pajisjeve t caktuara,
n ngrohjen apo freskimin e mjedisit,
n lojrat e ndryshme, n lvizjen e
Fmija:
shfaq interes n plotsimin e kalendarit
t motit pr do dit;
shfaq kuriozitet pr t msuar rreth
karakteristikave t stinve dhe motin n
seciln prej tyre.
-
41
mjeteve t transportit, n pushime
etj.;
bn lidhje t thjeshta ndrmjet
shkaqeve t ndryshme dhe pasojave
q sjellin.
Veprimtari t sugjeruara:
1. Shtitje n natyr n t njjtin mjedis, por n stin t ndryshme
2. Herbarium me gjethe
3. Kalendari i motit
Klasa 1
- Moti
- Karakteristikat (tiparet) e kushteve t
motit.
- Ndikimi i kushteve t motit n jetn
e prditshme.
Nxnsi:
vzhgon ndryshimin e vazhdueshm
t kushteve t motit (p.sh. ers e
fort, e leht; format dhe ngjyrat e
reve; format e reshjeve shiu,
breshri, bora) n qytetin/fshatin e tij
prgjat ditve dhe stinve;
bn parashikime t thjeshta t motit;
(lidh ret me tipe t ndryshme t
motit si p.sh. ret e zeza me shiun,
dimrin me motin e ftoht dhe born);
prdor fjalor t thjesht (mot i
vrant, i kthjellt, me er, me shi, me
Nxnsi:
demonstron kuriozitet n eksplorimin e
kushteve t motit;
dgjon me respekt dhe vmendje t
tjert.
-
42
diell);
diskuton si ndikon moti n jetn dhe
veprimtarin ton t prditshme
(rrobat, lojrat, udhtimet).
Veprimtari t sugjeruara:
Nxnsve u krijohen situata t nxni prmes t cilave ata hetojn ndryshimet e prditshme t motit dhe mnyrn si ai ndikon n
jetn e prditshme. Pr shembull, nxnsi vzhgon ndryshimet e motit do dit prgjat nj jave ose nj muaji, duke prdorur
instrumente t thjeshta. Pr t hetuar ern, ndrton rrotulluesen e ers dhe vzhgon lvizjen e saj. M pas komunikon gjetjet e tij n
klas dhe diskuton me bashkmoshatart. Nxnsi lidh ndryshimet e prditshme t motit me mnyrn si ne modifikojm veshjen n
varsi t kushteve t ndryshme t tij, duke sjell shembuj nga kultura t ndryshme.
Rezultatet e t nxnit
Sistemi diellor dhe Toka
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa prgatitore
- Dita dhe nata
Fmija:
vzhgon dhe prshkruan
karakteristikat e dits dhe
veprimet q kryen gjat saj;
vzhgon dhe prshkruan
karakteristikat e nats dhe
veprimtarit q kryen gjat saj;
prshkruan far shikon n nj
Fmija:
shfaq interes pr t regjistruar far
bn gjat dits;
shfaq kuriozitet pr t vzhguar
qiellin natn.
-
43
nat me qiell t pastr;
dallon lvizjen e diellit gjat
dits, t hns dhe t yjeve gjat
nats.
Veprimtari t sugjeruara:
1. Fotografi t veprimtarive dhe aktiviteteve q bhen nga fmij gjat dits dhe nats.
2. Regjimi ditor.
Klasa 1
- Ndryshimi midis dits dhe nats.
Nxnsi:
dallon prmes vzhgimeve,
ndryshimet kryesore midis dits dhe
nats (drita, ngrohtsia).
Nxnsi:
demonstron kuriozitet n eksplorimin e
ndryshimit midis dits dhe nats;
dgjon me respekt dhe vmendje t
tjert.
Veprimtari t sugjeruara:
Nxnsve u krijohen situata t nxni prmes t cilave ata hetojn ndryshimin midis dits dhe nats. Duke kombinuar vzhgimet
ditn dhe natn, duke vzhguar video, CD etj., nxnsi vzhgon objektet q lvizin n qiell. Ai vzhgon diellin gjat dits dhe
kupton pse temperaturat ditn jan m t larta se natn; vzhgon hnn dhe yjet gjat nats; heton si yjet t cilt jan t shumt, nuk
jan njsoj t ndritshm etj.
Rezulatet e t nxnit
Sistemet elektrike
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa 2 Nxnsi: Nxnsi:
-
44
SITUATA T NXNI SUGJERUESE
1. N plazh
Nxnsve u krijohet mundsia t shkojn n plazh (det, liqen, lum) ose t shikojn nj film artistik, dokumentar apo foto mbi plazhet.
Ata diskutojn mbi sistemet natyrore dhe diversitetin e tyre (det, liqen, lum), diversitetin e gjallesave (bimt dhe kafsht e ujit dhe t
rrs), diversitetin e mjeteve dhe t pajisjeve t lundrimit (anije, vark, vark me vela, motoskaf, nndetse), diversitetin e mjeteve t
notimit (krahza, kamerdare, lopatza pr kmbt), diversitetin e lndve t mjeteve t notimit (dru, metal, lnd q e thithin ujin ose
jo, q zhyten ose notojn) dhe t bregut (gur, rr, argjil).
Integrimi me lndt e tjera: Nxnsit mund t shprehin ndjenjat dhe prjetimet e tyre n plazh me ann e nj eseje, tregimi ose poezie
(Gjuh shqipe), me vizatim, muzik apo pjes teatrale (Arte).
2. N ferm
- Baterit dhe
prdorimi i tyre.
identifikon objekte q punojn me bateri;
prdor baterit n mnyr korrekte, p.sh.:
a) lodrat me bateri punojn nse ato futen
n mnyr t sakt;
b) llambushka ndizet nse ka nj bateri
dhe fije prcjellse.
tregon kuriozitet pr mnyrn e
funksionimit t bateris n lodra
dhe pajisje t ndryshme.
Veprimtari t sugjeruara:
Nxnsit msojn si t vendosin nj bateri n objekte t ndryshme q punojn me t. Veprimtarit mund t kryhen n klas ose n
nj dyqan pajisjesh elektro-shtpiake.
-
45
Nxnsve u krijohet mundsia t shkojn n nj ferm. Ata vzhgojn diversitetin e kafshve dhe t bimve dhe diskutojn mbi
proceset jetsore tek ato (lindja dhe rritja e t vegjlve t kafshve t ferms, ushqimi q prdorin), ndrveprimin e njeriut me kafsht
dhe mjedisin (kujdesi q tregohet pr rritjen kafshve dhe t bimve n ferm, ndotja e mjedisit nga mbetjet n ferm), sistemet fizike
dhe elektrike dhe shfrytzimi i tyre (mjetet e transportit, baterit e prdorur n ndriues), sistemet e organeve t trupit t njeriut dhe
shndeti (ushqimi i njeriut me produkte mishi dhe bimore t ferms, ruajtja e ushqimit-zahiret).
Integrimi me lndt e tjera: Nxnsit mund t vizatojn ose t nxjerrin n fotografi pamje t ndryshme nga jeta n ferm (Art pamor),
t organizojn nj pjes teatrale ose muzikore mbi jetn n ferm (dram, muzik).
SHKALLA 2
TEMATIKA: DIVERSITETI
Prshkrimi i tematiks: Kjo tem nnvizon rndsin e ruajtjes s shumllojshmris n natyr. Pr t kuptuar m mir botn, n
t ciln jeton, njeriu prpiqet t organizoj kt shumllojshmri. Ka disa tipare t prbashkta q lidhin t gjitha qeniet e gjalla dhe
faktor unik n botn jo t gjall q e ndihmojn njeriun ti klasifikoj ato. Ruajtja e shumllojshmris siguron mbijetesn dhe
vazhdimsin e jets. N fokus t ksaj teme n kto shkall sht diversiteti i kafshve, bimve, mikroorganizmave, mjedisit
natyror, lndve dhe vetive e karakteristikave t tyre.
Rezultatet e prgjithshme t t nxnit t shkalls:
Qniet e gjalla mund t grupohen n baz t karakteristikave t jashtme e t vzhgueshme dhe t dallohen nga jo gjallesat.
Qniet e gjalla kan karakteristika strukturore dhe prshtatshmri q i ndihmojn ato t mbijetojn n mjediset e tyre.
Mjedisi natyror ka shumllojshmri formash dhe tiparesh.
-
46
Lnd t ndryshme mund t kombinohen prfshir przierjen pr nj qllim t caktuar.
Rezultatet e t nxnit
Diversiteti dhe klasifikimi i gjallesave
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa 3
- Karakteristikat e s
gjalls.
- Klasifikimi i
bimve dhe
kafshve.
Nxnsi:
eksploron dhe krahason
ndryshimet midis qenieve t
gjalla dhe jo gjallesave;
vzhgon, identifikon dhe
grupon bimt dhe kafsht sipas
disa karakteristikave p.sh:
a) bim drunore, shkurre dhe
barishte;
b) kafsh rruazore, parruazore;
c) barngrnse, mishngrnse,
gjithkangrnse;
ndrton dhe prdor elsa t
thjesht pr t emrtuar specie
bimsh dhe kafshsh.
Nxnsi:
tregon kuriozitet kur eksploron gjallesat dhe jo gjallesat
n mjedisin prreth duke br pyetje;
vlerson prpjekjet individuale dhe punn n grup duke
respektuar perspektiva t ndryshme.
Veprimtari t sugjeruara:
Nxnsve u jepet mundsia t vzhgojn bim dhe kafsh t ndryshme pran shkolls ose vendbanimit. Ata mund t mbledhin pak
-
47
bim t zakonshme dhe kafsh t vogla parruazore dhe ti grupojn ato sipas karakteristikave t jashtme.
Rezultatet e t nxnit
Diversiteti dhe klasifikimi i gjallesave
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa 4
- Prshtashmrit e bimve
dhe kafshve n mjedisin
ku jetojn.
Nxnsi:
vzhgon dhe prshkruan
prshtatshmrit e bimve
me mjedisin ku jetojn;
mbledh informacion dhe
diskuton n grup
karakteristikat e sjelljes q i
ndihmojn kafsht t
mbijetojn, si: migrimi,
gjumi dimror, gjendja
aktive, pasive, mimetizmi
etj.;
krahason efektet e stinve
te bimt dhe kafsht.
Nxnsi:
tregon kuriozitet, kur eksploron gjallesat n
mjedisin prreth duke br pyetje.
Veprimtari t sugjeruara:
1. Nxnsve u jepet mundsia t prekin kafsh, si: krmij, shumkmbsha, krimb shiu n kopshtin e shkolls dhe t
vzhgojn se si reagojn ato n rrezik. Nxnsit prshkruajn at q vzhgojn dhe japin edhe shembuj t tjer nga
informacione t marra individualisht ose n grup pr sjelljen e kafshve, p.sh., shumkmbshi mbledh trupin pr t
-
48
mbrojtur veten nga rreziku, akrepat kan thumbin helmues, kameleont ndryshojn ngjyrn e lkurs etj.
2. Nxnsit shikojn video ose foto bimsh, renditin karakteristika t veanta t bimve q i mbrojn p.sh. nga humbja e teprt
e ujit dhe prshkruajn se si kto karakteristika ndihmojn bimt t mbijetojn n rajone shum t thata.
Rezultatet e t nxnit
Diversiteti i mjedisit natyror
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa 4
- Tiparet natyrore t mjedisit t afrt.
- Format e ndryshme t aktivitetit
njerzor dhe roli i veprimtaris
njerzore n ndryshimin e peizazhit
natyror.
- Orientimi n natyr dhe drejtimet
kryesore t horizontit.
Nxnsi:
kryen hetime t thjeshta prmes
vzhgimeve sistematike t tipareve
natyrore t mjedisit ku jeton (p.sh.
vend malor/kodrinor/fushor/bregdetar;
temperaturat, reshjet q bien, drurt q
rriten etj.);
diskuton mbi rolin e veprimtaris
njerzore n ndryshimin e peizazhit
natyror;
prcakton drejtimet kryesore t
horizontit (V, L, J, P) gjat eksplorimit
t mjedisit natyror;
demonstron mnyra t ndryshme t
orientimit n natyr (Ylli Polar,
Nxnsi:
raporton me objektivitet t dhnat e
vzhgimeve t tij;
vlerson idet e prezantuara nga t
tjert;
vlerson burimet e ndryshme t
informacionit (enciklopedi, ilustrime,
website etj) q mbshtesin krkimin e
tij;
demonstron bashkpunim gjat puns n
grup.
-
49
myshqet, busulla etj.).
Veprimtari t sugjeruara:
1. Nxnsit kryejn vzhgime t tipareve natyrore n mjedisin e afrt (p.sh., nse mjedisi ku ata banojn sht vend malor,
vzhgojn si jan temperaturat, nse bie shi/bor, n ciln periudh t vitit sht m ftoht, far drursh rriten, nse ka ndonj
lum afr etj. N nj nat t kthjellt, nxnsit mund t dalin n oborrin e shtpis ose t pallatit dhe t mundohen t gjejn ant
e horizontit me ann e Yllit Polar (duke i br t njohur nj nga pikat e horizontit, si p.sh., mali i Dajtit gjendet n L, gjej pikat e
tjera).
2. Msuesi mund t nxit diskutimin me t gjith klasn, n mnyr q nxnsit t sjellin shembuj nga aktivitetet q njerzit
kryejn n zonn e tyre, duke e par si kjo veprimtari lidhet dhe kushtzohet nga tiparet e relievit dhe si njeriu ndryshon,
pozitivisht ose negativisht, peisazhin natyror pr nevojat e veta.
Rezultatet e t nxnit
Diversiteti i lndve
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa 3
- Lndt dhe vetit e tyre;
- Przierjet dhe ndryshimet e
lndve.
Klasa 4
- Klasifikimi i lndve n
baz t forms dhe vllimit
t tyre.
Nxnsi:
prshkruan dhe krahason trupat n baz
t vetive t tyre;
vzhgon riciklimin, konservimin dhe
riprdorimin e lndve;
eksperimenton dhe prshkruan
przierjen e lndve t ndryshme dhe
ndarjen e tyre;
identifikon dhe prshkruan dallimet
Nxnsi:
tregon objektivitet, kur krkon
informacion dhe t dhna q i bjn t
vlefshme vzhgimet dhe shpjegimet pr
vetit dhe prdorimet e lndve;
diskuton mbi problemet e ndotjes s ajrit
dhe propozon rrugt dhe mnyrat e
zvoglimit t ndotjes.
-
50
- Przierjet dhe ndryshimet e
lndve.
Klasa 5
- Lndt natyrale dhe
industriale.
- Klasifikimi i lndve n
baz t vetive dhe
prbrjes.
- Prbrsit e ajrit dhe
prdorimet e tyre n
praktik.
ndrmjet lndve t lngta, t ngurta
dhe t gazta;
grupon lndt e para dhe produktet
bazuar n vetit e tyre p.sh.: aftsia pr t
izoluar zrin, kalbzimi, tretshmria;
prshkruan dhe shpjegon ndryshimet q
ndodhin te lndt, kur mbi to ushtrohen
forca fizike;
eksperimenton dhe shpjegon tretjen e
lndve dhe ndikimin e temperaturs n
tretje;
identifikon dhe klasifikon lndt
natyrale dhe ato t prftuara me rrug
industriale duke u bazuar n vetit dhe n
prbrjen e tyre.
Veprimtari t sugjeruara:
1. Nxnsit vzhgojn dhe prshkruajn trupat dhe lndt m t zakonshme n baz t vetive t tyre, si: ashprsia, fortsia,
tejdukshmria, prkulshmria, izolueshmria, magnetizmi.
2. Nxnsit vzhgojn dhe prshkruajn vetit m t prgjithshme t metaleve, si: shklqimi metalik, prueshmria termike,
elektrike etj.
3. Nxnsit demonstrojn dhe prshkruajn dallimet ndrmjet lndve t lngta, t ngurta dhe t gazta, duke u bazuar n
rrjedhshmrin e forms dhe vllimit t tyre.
-
51
4. Nxnsit prshkruajn dhe shpjegojn efektet e ngjeshjes, trheqjes ose prkuljes s lndve t ndryshme (hekuri, alumini, zinku,
plastika, tullumbace, topa t ndryshm etj.).
TEMATIKA: SISTEMET
Prshkrimi i tematiks: Nj sistem prfaqson nj trsi pjessh t cilat punojn s bashku pr t kryer nj funksion t caktuar.
Ka sisteme n natyr, si dhe sisteme t ndrtuara nga njeriu. Ndr shembujt e sistemeve n natyr jan sistemet e trupit t njeriut.
Shembuj t sistemeve t ndrtuara nga njeriu jan sistemet elektrike. Njohja e sistemeve e lejon njeriun t kuptoj si funksionon
secila pjes e sistemit dhe si ndrveprojn me njra-tjetrn pr t kryer nj funksion t caktuar.
Kjo tem prqendrohet tek studimi i sistemit t bimve dhe kafshve, njeriut dhe sistemit t kujdesit pr shndetin e tij, t
qelizave, sistemit elektrik, sistemit diellor dhe toks, sistemeve t orientimit dhe lvizjes si harta dhe globi, sistemeve t matjes.
Rezultatet e prgjithshme t t nxnit t shkalls:
Trupi i njeriut prbhet nga sisteme organesh t cilat bashkveprojn pr t kryer funksionet jetsore.
Organet e frymkmbimit pr kafsh t ndryshme jan t ndryshme.
Pjest e bims ndrveprojn me njra tjetrn pr t kryer funksione t caktuara.
Siprfaqja e Toks nuk sht e njtrajtshme, por paraqitet me pamje t ndryshme.
Ajo mund t paraqitet e zvogluar, n letr dhe n glob.
Toka prbhet nga disa sfera n t cilat ndodhin dukuri dhe procese natyrore t rndsishme pr jetn n Tok.
Toka sht pjes e sistemit t planeteve q rrotullohen rreth Diellit.
Hna sht satelit natyror i Toks.
-
52
Toka rrotullohet rreth vetes dhe rreth Diellit. Kto lvizje shkaktojn ndryshime t rregullta.
Rezultatet e t nxnit
Sistemet e trupit t njeriut dhe shndeti
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa 3
- Vshtrim i prgjithshm i
trupit t njeriut.
- Sistemi nervor, organet e
shqisave dhe t tretjes te
njeriu.
Nxnsi:
identifikon, emrton, pjest
kryesore t trupit t njeriut;
vzhgon, identifikon dhe
prshkruan funksionet e
organeve p.sh.; goja,
stomaku dhe zorrt pr
Nxnsi:
tregon kuriozitet:
- pr t eksploruar trupin e tij;
- pr t pyetur rreth strukturave ose funksioneve t
trupit;
tregon objektivitet, kur krkon t dhna dhe
informacion pr t br t vlefshme vzhgimet
-
53
Klasa 4
- Sistemet e organeve t
frymkmbimit,
qarkullimit, lvizjes dhe
jashtqitjes te njeriu.
- Kujdesi pr shndetin.
tretjen e ushqimit, veshkat
pr jashtqitje etj.;
provon dhe prshkruan
funksionin e secilit organ
shqisor;
mbledh t dhna dhe
diskuton kujdesin pr
shndetin e secilit prej
sistemeve t organeve t
trupit t njeriut;
tregon se sistemet e
organeve bashkveprojn
pr t kryer proceset
jetsore.
dhe shpjegimet rreth trupit t tij.
Veprimtari t sugjeruara:
1. Nxnsve u krijohet mundsia t prgatisin n klas menun e nj vakti t ushqyeshm dhe t ekuilibruar sipas nj liste
t dhn ushqimesh.
2. Nxnsit sjellin n klas foto t mushkrive t nj personi t shndetshm dhe t nj personi q konsumon duhan. Ata
krahasojn dhe diskutojn dmet e duhanit n shndet.
3. Nxnsit mund t vizatojn dhe prgatisin postera q tregojn dmet e duhanit n shndetin e njeriut.
Rezultatet e t nxnit
Sistemet te kafsht
-
54
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa 4
- Organet e frymkmbimit te
peshqit, krimbi i toks,
kafsht e larta.
Nxnsi:
vzhgon dhe identifikon
organet e frymkmbimt n
kash t caktuara si: peshqit,
karkaleci, krimbi i toks,
kafsht e larta;
krahason si peshqit dhe
njeriu thithin oksigjenin dhe
nxjerrin dioksidin e
karbonit.
Nxnsi:
tregon objektivitet kur krkon t dhna dhe
informacion pr t br t vlefshme vzhgimet
dhe shpjegimet pr organet e frymkmbimit n
gjallesat e ujit dhe t toks.
Veprimtari t sugjeruara:
Nxnsit shikojn organet e frymkmbimit n modele ose mostra t gjalla pr t par organet e frymmarrjes te: peshku,
karkaleci, gaforrja, bretkosa, majmuni. Nxjerrin prfundimin se organet e frymkmbimit t kafshve jan t ndryshme.
Rezultatet e t nxnit
Sistemet te bimt
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa 5
- Bimt me far dhe
klasifikimi i tyre (bimt
farveshura dhe
Nxnsi:
vzhgon dhe identifikon:
a) rrnj (xhufore, boshtore);
b) krcej mbitoksor dhe
Nxnsi:
Tregon objektivitet kur krkon informacion dhe
t dhna q i bjn t vlefshme vzhgimet dhe
shpjegimet pr pjest e bims dhe funksionet e
-
55
farzhveshura).
- Organet e bims dhe
funksionet e tyre.
- Karakteristikat e
prgjithshme t bimve pa
lule.
nntoksore;
c) gjethe (t thjeshta, t
prbra);
mbledh dhe koleksionon lloje
t ndryshme gjethesh, lulesh,
frutash, farash);
heton funksionet e organeve
t bims (rrnja, krcelli,
gjethja) dhe komunikon
gjetjet;
krahason bimt pa lule me
bimt me lule;
diskuton rndsin e bimve
pr njeriun dhe jetn e
gjallesave.
tyre.
Veprimtari t sugjeruara:
1. Nxnsve u jepet mundsia t sjellin n klas fier, myshqe dhe alga dhe t vzhgojn me lente zmadhuese ndrtimin e
tyre. Ata diskutojn far shohin.
2. Nxnsit vzhgojn bim t ndryshme n mjedisin prreth shkolls, si dhe i mbledhin dhe i klasifikojn ato sipas mnyrs
s tyre.
3. Nn kujdesin e msuesit, nxnsit vzhgojn dhe klasifikojn pjes t ndryshme bimore.
-
56
4. Nxnsit tregojn prvojat e tyre me bimt zbukuruese, p.sh. n prgatitjen e buqetave, mbjelljen n kopshtin e
shkolls/ose shtpis etj.
Rezultatet e t nxnit
Sistemet natyrore t Toks
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa 3
- Siprfaqja e Toks: Siprfaqet
ujore dhe masat toksore.
- Paraqitja e zvogluar e siprfaqes
s Toks. Plani
Nxnsi:
prshkruan jonjtrajtshmrin e relievit
t siprfaqes s Toks, siprfaqet e mdha
ujore (oqeanet, detet) dhe masat toksore
(kontinentet, ishujt, gadishujt);
dallon se Toka, pjest e siprfaqes s saj
dhe objektet mund t paraqiten n letr,
n glob, t zvogluara dhe me shenja t
veanta;
skicon, n grup dhe individualisht, planin
e klass/shkolls/shtpis duke
demonstruar prdorimin e simboleve t
thjeshta.
Nxnsi:
demonstron kuriozitet gjat
vzhgimeve dhe hulumtimit n
materiale t ndryshme,
ilustrime, enciklopedi, video
etj., t siprfaqes s Toks;
dgjon me respekt dhe
vmendje idet dhe rezultatet e
prezantuara nga t tjert;
ndan me t tjert prvojat dhe
njohurit e prftuara nga
vzhgimet individuale;
demontron bashkpunim gjat
puns n grup pr prgatitjen e
planit;
-
57
Veprimtari t sugjeruara:
Duke shfrytzuar ilustrimet e ndryshme, fotografit ajrore, apo emisione t ndryshme n media, nxnsve u krijohen situata t
nxni prmes t cilave hulumtojn pamjet e ndryshme t siprfaqes s Toks dhe u japin prgjigje pyetjeve: Pse Toka quhet
planeti blu?; Cili z pjesn m t madhe n Tok, uji i kripur apo i mbl?; Nga vjen uji i mbl?
Klasa 5
- Atmosfera dhe rndsia e saj pr
jetn n Tok. moti, klima.
- Ndrtimi i brendshm i Toks,
vullkanet dhe trmetet.
- Harta dhe elementet e saj.
Nxnsi:
prshkruan:
- prbrjen e atmosfers, shtresat
kryesore dhe rndsin e saj pr
Tokn;
- dukurit atmosferike, si: era,
temperatura e ajrit, lagshtira;
krahason kushtet e motit n mjedisin e tij
me ato t zonave t tjera;
diskuton pr lidhjen midis klims dhe
motit, rolin e klims s nj vendi pr
bimt, kafsht dhe njerzit;
dallon:
- shtresat e brendshme t Toks:
brthamn, mantelin dhe koren e
Toks;
- shkmbinjt e ndryshm nga t cilt
Nxnsi:
demonstron kuriozitet n
vzhgimet q kryen mbi
dukurit dhe proceset natyrore
n atmosfer dhe tok;
mbledh t dhna pr t
shpjeguar vzhgimet n mnyr
objektive;
prdor teknik dhe njsi t sakta
n matjen e temperaturs n
grad celsius, me termometr;
t reshjeve n milimetra;
ndan me t tjert shembuj t
vullkaneve t mdhenj n bot
dhe pasojat e tyre;
vlerson solidaritetin dhe ndihmn
-
58
prbhet korja e Toks;
prshkruan me fjalor t thjesht vullkanin
dhe mnyrn si krijohet;
dallon vullkanin aktiv nga ai joaktiv;
prshkruan me fjalor t thjesht:
- dukurin e trmeteve, si dukuri e
lvizjes s pllakave tektonike;
- rreziqet dhe dmet nga trmetet (p.sh.,
prishja e banesave, vdekjet etj.);
demonstron mnyra t mbrojtjes nga
trmetet (p.sh., futja posht nj tavoline t
fort metalike, shtrirja prgjat dritares,
qndrimi nn harkun e ders etj.);
dallon hartn nga globi;
evidenton llojet kryesore t hartave
(fizike, ekonomike, turistike etj.);
dallon elementet kryesore t harts:
- elementet matematikore t nj harte
(shkalln e zvoglimit, meridiant,
paralelet);
- elementet gjeografike t nj harte
(shenjat konvencionale, ngjyrat
e dhn n raste trmetesh, duke
sjell shembuj t trmeteve nga
vendi yn dhe bota.
-
59
paraqitse t relievit, t lumenjve,
deteve, liqeneve, rrugve etj.);
tregon n glob ekuatorin dhe meridianin
fillestar si vijat q e ndajn Tokn n dy
gjysmsfera.
Veprimtari t sugjeruara:
Nxnsve u krijohen situata t nxni prmes t cilave ata hulumtojn proceset dhe dukurit q ndodhin n sfera t ndryshme t
Toks. Prmes vzhgimeve dhe matjeve t ndryshme, ata zbulojn lidhjet shkak-pasoj t dukurive. Kshtu p.sh., nxnsit
masin temperaturn e ajrit n mngjes, n drek dhe pasdite; gjejn temperaturn mesatare ditore dhe javore t ajrit; krahasojn
temperaturn e ajrit brenda dhe jasht, n hije dhe n drit, n an t ndryshme t nj ndrtese; lidhin ndryshimet e temperaturs
me kndin e rnies s rrezeve t Diellit.
Rezultatet e t nxnit
Sistemi diellor dhe Toka
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
-
60
Klasa 3
- Toka dhe trupat e tjer t sistemit
diellor.
Nxnsi:
prshkruan n mnyr skematike, prmes
nj vizatimi, sistemin diellor, duke dalluar
prmes madhsis dhe prdorimit t
ngjyrave planetet, Diellin, Tokn
(planetin m t madh, m t vogl, m t
afrt me Diellin, m t largt);
identifikon Diellin si burim i ngrohtsis
dhe drits;
vzhgon dhe prshkruan n forma t
ndryshme shprehse, objektet q sheh
natn n qiell (p.sh. Hna, yjet, Ylli Polar
etj).
Nxnsi:
demonstron kuriozitet gjat
vzhgimit t Diellit, Hns,
yjeve, si dhe hulumtimit n
materiale t ndryshme,
ilutrime, enciklopedi, video
etj.;
dgjon me respekt dhe
vmendje idet dhe
rezultatet e prezantuara nga
t tjert gjat puns n
grup;
ndan me t tjert prvojat
dhe njohurit e prftuara
nga vzhgimet individuale.
Veprimtari t sugjeruara:
Nxnsit modelojn n grup ose individualisht sistemin diellor. Ata prcaktojn vendosjen e planeteve, vendin e Diellit,
pozicionin e Toks, demonstrojn lvizjen e tyre dhe kuptojn organizimin e tyre si nj sistem i tr.
Klasa 4
- Hna, sateliti natyror i Toks.
Nxnsi:
prshkruan Hnn si satelit natyror i
Nxnsi:
demonstron kuriozitet n
-
61
Toks;
identifikon shkaqet e mungess s jets s
Hn;
vzhgon fazat e ndryshme t Hns (p.sh.,
hna e re, hna e plot etj.);
lidh formimin e tyre me rrotullimin e
Hns rreth Toks dhe Diellit;
diskuton mbi rolin e zhvillimeve
teknologjike n hulumtimin e hapsirs.
vzhgimet q kryen;
dgjon me respekt dhe
vmendje idet dhe rezultatet e
prezantuara nga t tjert;
ndan me t tjert prvojat dhe
njohurit e prftuara nga
vzhgimet individuale;
tregon qndrim etik e social
gjat diskutimeve.
Klasa 5
- Lvizja e Toks rreth vetes dhe
rreth Diellit
Nxnsi:
prshkruan lvizjen e Toks rreth boshtit
t vet dhe rreth Diellit;
evidenton pasojat e lvizjes s Toks
rreth vetes dhe rreth Diellit;
vzhgon hijet (drejtimin, gjatsin) dhe
lidhjen me ndriimin e Diellit;
vlerson rrezikun e ekspozimit n diell n
mesdit n stinn e vers.
Nxnsi:
demonstron kuriozitet n
vzhgimet q kryen;
dgjon me respekt dhe
vmendje idet dhe rezultatet e
prezantuara nga t tjert;
ndan me t tjert prvojat dhe
njohurit e prftuara nga
vzhgimet individuale;
demonstron bashkpunim dhe
qndrim etik gjat puns n
-
62
grup dhe diskutimeve.
TEMATIKA: CIKLET
Prshkrimi i tematiks: N natyr ka ndryshime q prsriten n mnyr ciklike. Shembuj t tyre jan ciklet jetsore t qenieve t
gjalla, cikli i ujit etj. T kuptuarit e ktyre cikleve e ndihmon njeriun t parashikoj ngjarjet dhe proceset dhe t vlersoj Tokn si nj
sistem t vetqndrueshm.
Kjo tem prqendrohet n ciklet e proceseve jetsore te bimt, kafsht, njeriu, moti, atmosfera, sistemi Diellor dhe Toka, przierjet
dhe ndryshimet e lndve, nxehja dhe ftohja.
Rezultati i prgjithshme i t nxnit t shkalls:
Bimt mund t riprodhohen n mnyr seksuale dhe joseksuale.
Uji n natyr lviz n mnyr t vazhdueshme duke ndryshuar gjendjen e tij.
Lndt shndrrohen nn ndikimin e temperaturs duke u nxehur dhe ftohur.
Rezultatet e t nxnit
Ciklet te bimt
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa 5
- Riprodhimi seksual i bimve me lule.
- Shumimi me spore.
Nxnsi:
vzhgon dhe krahason mnyrat e
ndryshme t riprodhimit t bimve dhe
komunikon t dhnat (shumimi me spore,
Nxnsi:
tregon kuriozitet duke br
pyetje kur eksploron bimt.
-
63
far).
Veprimtari t sugjeruara:
Nxnve u jepet mundsia t mbledhin dhe vzhgojn lule t ndryshme q sjellin n klas, si dhe t identifikojn dhe listojn
pjest e lules q vzhgojn.
Nxnsit vzhgojn pjest e nj fruti dhe prcaktojn nga cila pjes e lules formohet secila pjes e frytit.
Nxnsit sjellin n klas gjethe fieri dhe nse bima e fierit sht e freskt, ata mund t shikojn sporangt nga posht gjethes.
Rezultatet e t nxnit
Cikli i ujit n natyr
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa 4
- Qarkullimi i ujit n natyr.
Nxnsi:
bn dallimin midis ujrave
siprfaqsor dhe nntoksor;
prshkruan qarkullimin e ujit n
natyr, n mnyr skematike dhe
me fjal, duke dalluar faktort q
ndikojn.
Nxnsi:
demonstron kuriozitet n vzhgimet q kryen;
respekton prpjekjet personale dhe ato n grup;
ndan me t tjert prvojat e vzhguara.
Veprimtari t sugjeruara:
Msuesi u demonstron nxnsve n klas prmes zierjes s ujit n nj tenxhere, procesin e avullimit dhe kondensimit t ujit. Nxnsit
mund t shkruajn nj tregim, prmes t cilit prshkruajn qarkullimin e ujit n natyr, duke prdorur fjalt: qarkullim i ujit, avull,
avullim, kondensim, reshje, ujra siprfaqsor dhe nntoksore.
-
64
Rezultatet e t nxnit
Ciklet e lndve
Njohurit Shkathtsit dhe proceset Qndrimet dhe vlerat
Klasa 3
- Efektet e nxehjes dhe ftohjes s
lndve.
- Shndrrimet e ujit.
Klasa 5
- Ndryshimet e kthyeshme dhe roli
i temperaturs n to.
- Uji si trets dhe filtrimi i tij.
- Procesi i tretjes.
Nxnsi:
vzhgon dhe prshkruan nxehjen
dhe ftohjen e lngjeve, trupave t
ngurt dhe gazeve;
eksperimenton dhe prshkruan
shndrrimin e lndve dhe ndikimin
e temperaturs n to;
provon eksperimentalisht lnd q
prcjellin nxehtsin dhe q e
izolojn at;
vzhgon dhe eksperimenton proceset
e tretjes, shkrirjes, vlimit,
kondensimit, ngrirjes, avullimit;
argumenton dhe prshkruan
rndsin e ujit si trets dhe filtrimin
e tij;
eksperimenton dhe krahason
Nxnsi:
tregon kuriozitet kur eksploron lndt prreth
dhe bn pyetje rreth asaj q gjen.
vlerson prpjekjet e gjithsecilit dhe t grupit
gjat zhvillimit t veprimtarive;
kontribuon me prgjegjshmri n veprimtarit e
kryera;
diskuton mbi problemet e ndotjes s ujit dhe
propozon rrugt dhe mnyrat pr parandalimin e
ndotjes.
-
65
prbrjen e ujit t fort dhe ujit t
but;
eksperimenton dhe prshkruan
tretjen e lndve t ndryshme n uj;
heton efektet e drits, ajrit dhe ujit
mbi lndt;
eksperimenton dhe identifikon se
oksigjeni ndihmon djegien.
Veprimtari t sugjeruara:
1. Nxnsit mund t eksperimentojn n kushtet e shtpis proceset e tretjes, shkrirjes, vlimit, kondensimit, ngrirjes, avullimit p.sh.
tretja e krips n uj, shkrirja e sheqerit, vlimi i ujit, ngrirja e ujit n frigorifer, avullimi i ujit nga nxehja etj.
2. Nxnsve u jepet mundsia t demonstrojn n klas procesin e filtrimit t ujit (filtrimi i ujit me an t nj hinke dhe letre filtri ose
filtruesi etj.).
TEMATIKA: NDRVEPRIMET
Prshkrimi i tematiks: Studimi i ndrveprimit midis dhe brenda sistemeve zhvillon t kuptuarit e mjedisit dhe rolit t njeriut n t.
Ndrveprimet ndodhin brenda nj organizmi, midis organizmave, si dhe midis organizmave dhe mjedisit. Ndrveprimi i njeriut me
mjedisin drejton zhvillimin e shkencs dhe teknologjis. N t njjtn koh shkenca dhe teknologjia nd