profilaktyka-uszkodzen-short - MODN...
Transcript of profilaktyka-uszkodzen-short - MODN...
11/13/09
1
Profilaktyka urazów sportowych
NZOZ Centrum
Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Przemysław Lubiatowski 1. Urazy sportowe
2. Epidemiologia
3. Czynniki ryzyka
4. Zapobieganie
5. Dyscypliny
6. Postępowanie w urazach
7. Podsumowanie
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl Urazy sportowe
Urazy sportowe - makrourazy - powtarzalne mikrourazy
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Urazy sportowe - makrourazy
- nagłe uszkodzenie, duża siła urazu - upadek, kolizja
- złamanie kości - skręcenie stawu (uszkodzenie więzadeł) - uszkodzenia mięśni - stłuczenia tkanek miękkich
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Urazy sportowe - mikrourazy
- przewlekłe powtarzające się przez dłuższy okres czasu urazy - złamanie zmęczeniowe - stany zapalne kaletek, zwyrodnienia ścięgien, zaburzenia przyczepów mięśniowych, uszkodzenia chrząstki
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Epidemiologia - 25% dziewcząt i 50%chłopców (8-16 lat)
- 1/3 urazów podczas sportu - 1/3 z tego dotyczy kończyn dolnych
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
11/13/09
2
Epidemiologia urazów sportowych u dzieci i młodzieży
-‐ Kanada -‐ 6% wszystkich zgonów <20 r.ż. -‐ 17% hospitalizacji z powodu urazów -‐ 19% nagłych wizyt
-‐ Szwecja -‐ najczęstsze urazy w grach zespołowych
-‐ piłka nożna (38,9%) -‐ kosz/siatkówka/ręczna (10,9%) -‐ hokej (9%)
-‐ dzieci narażone na urazy z powodu -‐ szerokiego udziału w grach -‐ fizjologicznych i biomechanicznych właściwościach ciała
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Czynniki ryzyka urazu sportowego
- brak edukacji trenerskiej - niewłaściwa ocena medyczno-sportowa - niebezpieczne boisko - błędy treningowe - brak, wadliwy, niewłaściwy, niedopasowany sprzęt ochronny - udział w sporcie w stanie po-urazie lub w zmęczeniu - obniżony poziom wytrenowania u dzieci - grupowanie dzieci wg wieku, a nie wg wielkości
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Czynniki ryzyka urazu sportowego (cd.)
- złe odżywienie
- reguły, działacze
- niewłaściwa technika
- brak nadzoru
- stres psychiczny
- warunki pogodowe
- rośnięcie (np. szybszy wzrost kości niż więzadeł lub mięśni)
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Problematyka urazów sportowych
- każdy sport ma swoją specyfikę urazów - każdy sportowiec jest inny - pytania
- jakie urazy dominują - kto ulega urazom - dlaczego, kiedy i gdzie dochodzi do urazów
- system obserwacji - towarzystwa sportowe - towarzystwa naukowe - ministerstwo zdrowia/szpitale - ministerstwo sportu
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Zapobieganie
- ogólna sprawność jest podstawą wszystkich sportów; - rutynowe ćwiczenia sprawnościowe
- dzieci we wczesnym wieku powinny uczestniczyć w kilku rodzajów sportu zamiast wczesnej specjalizacji
- rozpocząć treningi 1-2 miesięce przed sezonem
- dzieci kontrolujące samodzielnie intesywność aktywności pozostają w strefie bezpiecznej,
- reguły gry i treningu dla dorosłych powinny być modyfikowane dla dzieci, np. długość gry, wielkość boiska
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Zapobieganie
- w czasie meczów lub gry dobierać uczestników wg: wzrostu, wagi, umiejętności, dojrzałości
- zawody (zajęcia) sportowe u dzieci powinny być nadzorowane i reguły rygorystycznie przestrzegane
- nie przekraczać 10% zwiększenia w ciągu tygodnia długości treningu, dystansu, ilości powtórzeń
- sesje treningowe powinny zawierać rozgrzewkę, schłodzenie i ćwiczenia rozciągające
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
11/13/09
3
Zapobieganie
- kompleksowe badania lekarskie - trening wytrzymałościowy dla dzieci i młodzieży powinien wykluczać podnoszenie ciężarów maksymalnych do udźwignięcia dla młodocianego
- obciążenie powinno pozwalać na wykonanie 10 powtórzeń w dobrej formie
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Zalecenia FIMS/WHO Dla zarządzających sportem
- bezpośrednia odpowiedzialność za bezpieczeństwo młodych sportowców
- systemy monitorowania poziomu intensywności i kategorii zawodów sportowych
- prowadzenie statystyki chorób i urazów w sporcie
- certyfikowanie trenerów do danego wieku sportowców (edukacja, ocena etyczno-moralna)
- standardy sprzętu ochronnego, boisk, czasu trwania zawodów
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Zalecenia FIMS/WHO Dla trenerów dzieci i młodzieży
- uczestnictwo w programach edukacyjnych
- referencje obejmujące - technika i umiejętności sportu młodocianych
- specyficzne ryzyka sportów
- psychologia i socjologia dzieci i młodzieży
- fizjologia wzrostu i rozwoju w relacji do aktywności fizycznej
Dla rodziców - uczestnictwo rodziców w edukacji dotyczących korzyści i ryzyka treningu sportowego u dzieci
- poprawa wiedzy i świadomości dotyczącej sportu zawodowego
- uczestniczenie w procesie treningowym
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Zalecenia FIMS/WHO Trening sportowy
- trening sportowy obejmuje wiek 5-18; we wczesnych fazach powinno się stymulować uczestnictwo w szerokim spektrum sportów dla ogólnego rozwoju motorycznego
- specjalizacja sportowa nie wskazana przed 10 r.ż.
- monitorowanie stanu odżywienia, odpowiednie diety dopasowane do wymagań wysokoenergetycznych
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Zalecenia FIMS/WHO Dla personelu medycznego
- poprawa wiedzy i zrozumienia środowiska sportów zorganizowanych, czynników ryzyka i bezpieczeństwa
- monitorowanie zdrowia i bezpieczeństwa dzieci uczestniczących w sportach zorganizowanych
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Zalecenia FIMS/WHO
Ocena medyczna
- cele główne
- wykrycie stanów predysponujących do urazu - wykrycie stanów zagrażających życiu
- aspekty prawne i ubezpieczeniowe
- cele dodatkowe
- ocena ogólnego stanu zdrowia
- zalecenia zdrowotne
- ocena poziomu wytrenowania
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
11/13/09
4
Bariery w zapobieganiu
- zła informacja
- „urazy są częścią sportu”
- „urazy w sporcie są rzadkie” - brak potrzeby prewencji
- brak szerzenia informacji
- opór związany z tradycją
- niechęć do zmian
- nieakceptowanie sprzętu ochronnego
- stosunek do problemu, priorytety
- relatywizacja liczby urazów do ilości uprawiających sport
- odnoszenie do indeksu koszty/zyski
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Piłka nożna -‐ najbardziej popularny sport na świecie; 200 mln. graczy w 186 krajach
-‐ rzadko wypadki śmiertelne (głównie przewrócenie bramki na dziecko)
-‐ długofalowy wpływ na profesjonalnych graczy -‐ ryzyko zmian zwyrodnieniowych biodra i kolana
-‐ 55% urazów poza oficjalnymi grami
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Piłka nożna
Rodzaje urazów
otarcia 33% skręcenia 30% zwichnięcia i złamania 29%
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
kończyny dolne 46%
kończyny górne 37%
Głowa, kręgosłup, tułów-‐ 10-‐25%
Piłka nożna -‐ Czynniki ryzyka
-‐ wiek ryzyko
-‐ (siła, prędkość, agresywność) -‐ u młodszych częstsze urazy głowy, twarzy i kończy górnych
-‐ płeć -‐ ♀ ryzko urazu
-‐ wcześniejszy uraz -‐ ryzko urazu w czasie meczu niż podczas treningu
-‐ nawierzchnia -‐ sztuczna nawierzchnia ryzyko urazu
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Piłka nożna -‐ prewencja
-‐ trening przedsezonowy Caraffa 1996 -‐ koordynacyjny; równoważnia 3x w tyg. -‐ 7x ryzyka uszkodzenia ACL
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Piłka nożna -‐ prewencja
-‐ strategia wieloczynnikowa Ekstand, Gillquist 1984 -‐ korekcja treningu -‐ sprzęt, ochraniacze na golenie -‐ profilaktyczny taping stawu skokowego (po wcześniejszych urazach lub w niestabilności)
-‐ kontrolowana rehabilitacja -‐ wykluczenie graczy z niestabilnością kolana -‐ informacja dla trenerów i graczy
-‐ korekcja i nadzór programu
-‐ 50% ryzyka urazów
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
11/13/09
5
Piłka nożna -‐ Zalecenia (nauka)
-‐ charakterystyka urazów u dzieci i młodzieży
-‐ modyfikacja treningu dla dzieci – strategie treningu proprioceptywnego i wzmacniającego
-‐ ocena strategii wieloczłonowych na zmniejszenie ryzyka urazu
-‐ ocena sposobów zapobiegania przegrzaniu u dzieci i młodzieży -‐ ocena czynników środowiskowych (bramka, nawierzchnie)
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Biegi -‐ uszkodzenia z przeciążenia -‐ narażenie na liczne powtarzalne obciążenia, w których pojedyncze nie powoduje uszkodzenia ale kumulacja może prowadzić do uszkodzeń przeciążeniowych lub zmęczeniowych
-‐ złamanie zmęczeniowe; bóle łydek, zapalenie rozcięgna podeszwowego, ból przedniego przedziału stawu kolanowego, tendinopace ścięgna Achillesa -‐ nagłe zwiększenie ilości treningu może spowodować uszkodzenie
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Biegi -‐ programy profilaktyczne
-‐ okresy odpoczynku, -‐ stretching, -‐ wkładki, -‐ obuwie, -‐ zmniejszenie częstotliwości i długości biegania,
-‐ unikanie nagłych zmian w treningu (technika, dystans)
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Koszykówka -‐ Kanada
-‐ typy urazów -‐ 40% skręcenia; 26,5% złamania/zwichnięcia
-‐ urazy palców (33,7%), upadki/kolizje (74,3%)
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
kończyny dolne 36%
kończyny górne 50%
Koszykówka -‐ Zalecenia (praktyczne)
-‐ stabilizatory stawu skokowego, wysokie obuwie, taping może zmniejszyć ryzyko uszkodzeń stawu skokowego u koszykarzy
-‐ przygotowanie wydolnościowe przez sezonem
-‐ nawierzchnie powinny być dobrze utrzymane bez cech zużycia, pozostałości i przeszkód; wprowadzić monitorowanie
-‐ sprzęt powinien spełniać standardy bezpieczeństwa
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Siatkówka -‐ mniejsze ryzyko urazów w porównaniu ze sportami kontaktowymi
-‐ częste skręcenia stawu skokowego (50% urazów w siatkówce) -‐ głównie lądowanie po skoku na stopie innego zawodnika
-‐ program zapobiegawczy zmniejsza ryzyko urazu stawu skokowego
-‐ świadomość urazu -‐ trening techniki -‐ trening proprioceptywny (balans)
-‐ taping i ochraniacze skuteczne u sportowców po wcześniejszych urazach stawu skokowego
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
11/13/09
6
Piłka ręczna -‐ <50% urazów dotyczy kończyn dolnych -‐ Korekcja kontroli ciała zmniejsza ryzyko urazu
-‐ Wedderkopp, 1999-‐ 10-‐15 min. ćwiczeń na równoważni + ćwiczenia rozgrzewające zmniejszają ryzyko uszkodzeń urazowych oraz przeciążeniowych
-‐ zalecana rozgrzewka i ćwiczenia koordynacyjne
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Gimnastyka -‐ wyczynowi zaczynają 5-‐6 r.ż.; 20-‐40 godz/tydz. przez cały rok -‐ ryzyko urazu jest wprost proporcjonalne do czasu uprawiania sportu i stopnia trudności
-‐ Daly et al, 2001 -‐ trenerzy, rodzice i personel medyczny powinni być wyedukowani co do bezpieczeństwa i prewencji
-‐ trening siłowy, rozgrzewka, stretching, relaksacja (cool-‐down), odpowiedni sprzęt absorbujący energię, dowel-‐grips, ochraniacze rąk, mechanizmy uszkodzeń, świadomość
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Narciarstwo -‐ duża prędkość -‐ możliwość zderzenia z nieruchomym przedmiotem
-‐ poziom umiejętności (duże zróżnicowanie na stoku)
-‐ sprzęt -‐ środkowisko
Typy urazów
-‐ skręcające -‐ uderzenie w przeszkodę -‐ zderzenie z innym narciarzem
-‐ głównie kończyny dolne (trend zmieniający przewagę złamań ok. st. skokowego w kierunku ciężkich uszkodzeń kolan-‐ zmiana sprzęt w ciągu ostatnich lat)
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Narciarstwo -‐ urazy kończyn dolnych-‐ na skutek skręceń -‐ urazy kończyn górnych i głowy-‐ na skutek uderzenia -‐ urazy kończyn górnych (13-‐36%)
-‐ skręcenia kciuka (UCL) -‐ zwichnięcia/złamania barku-‐ upadek lub zablokowanie kijka
-‐ urazy kręgosłupa-‐ upadki po wyskokach lub uderzenia w drzewo -‐ 1/3 z porażeniami
-‐ 2/3 urazy współistniejące (kończyny, głowa, klatka piersiowa) -‐ zmniejszenie ilości urazów
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Narciarstwo -‐ ryzyko urazu
-‐ zależne od narciarza -‐ umiejętności, doświadczenie (początkujący 2-‐9x większe ryzyko urazu)
-‐ wiek -‐ <11 r.ż. tak jak dorośli -‐ 12-‐16 r.ż. zwiększone ryzyko urazu
-‐ zależne od sprzętu -‐ wiązania, krótsze buty -‐ złe dopasowanie sprzętu i zła regulacja zwiększa ryzyko urazu -‐ 3-‐4x większe ryzyko urazu na snowboardzie
-‐ urazy głowy często; częściej urazy stawu skokowego i nadgarstka
-‐ środowisko -‐ ilość przeszkód, stok,
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Narciarstwo -‐ Zalecenia (praktyczne)
-‐ wszyscy narciarze powinni nosić kaski -‐ sprzęt powinien być dopasowany do umiejętności
-‐ wiązania powinny być wyregulowane przez profesjonalnego technika na początku sezonu
-‐ dzieci powinny umieć i wykonywać test wiązań na początku każdego dnia na nartach
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
11/13/09
7
Narciarstwo -‐ Zalecenia (praktyczne)
-‐ rodzice powinni zapisywać dzieci na lekcje narciarstwa i ograniczyć zjeżdżanie do miejsc przeznaczonych dla początkujących
-‐ niedoświadczeni narciarze powinni jeździć pod nadzorem do momentu zdobycia podstawowych umiejętności (kontrolowane płużenie)
-‐ stosowanie ochraniaczy nadgarstkowych zmniejsza ryzyko uszkodzenia nadgarstka
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Rower -‐ 96% wypadków śmiertelnych i 20% hospitalizacji w wypadkach na rowerze < 20 r.ż. to kolizje z samochodami
-‐ Rodzaje wypadków -‐ upadki (76%) (utrata kontroli lub równowagi; uniknięcie zderzenia) -‐ zderzenia z nieruchomym przedmiotem(5%) (przeszkody drogowe, parkujące samochody, drzewa)
-‐ zderzenia z ruchomymi przedmiotami (pojazd (8%), inny rower, pieszy, zwierzęta)
-‐ awaria roweru (2%) -‐ rodzaje urazów
-‐ otarcia/stłuczenia (53%) -‐ złamania (26%)
-‐ urazy głowy (7%)
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Rower -‐ Urazy głowy przyczyną
-‐ 62% śmierci
-‐ 67% hospitalizacji -‐ 33% wizyt w ambulatorium
-‐ czynniki ryzyka urazu -‐ wiek
-‐ starsze dzieci i młodzież ryzyko śmierci
-‐ płeć -‐ ♂ ryzyko urazu
-‐ urazy głowy ♂ = ♀ -‐ stosowanie kasku (najważniejszy czynnik ochrony głowy) -‐ pogoda
-‐ najwięcej urazów w miesiącach z dobrą pogodą i w weekend
-‐ 2200-‐600(słaba widoczność, zmęczenie, alkohol)
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Rower Stosowanie kasku
-‐ 70-‐88% ryzyko uszkodzenia głowy i mózgu
-‐ 65% uszkodzenia górnej i środkowej cz. twarzy
-‐ problem nie stosowania kasku
-‐ 50-‐70% użycia kasku (Kanada) -‐ strategie mobilizujące stosowanie kasku
-‐ przykład od rodziców -‐ media
-‐ zniżki, subsydia, rozdawanie -‐ prawny nakaz
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Rower Zalecenia
-‐ stosowanie atestowanych kasków !!! -‐ jazda na dobrze dopasowanych rowerach
-‐ przeciążenia -‐ utrata kontroli
-‐ kampanie edukacyjne
-‐ w badaniu (rola oświetlenia, oznakowanie ścieżek rowerowych, dopasowanie kasku, konstrukcje kasku, nauka jazdy na rowerze)
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Rower Zalecenia
-‐ dla chcących poprawiać umiejętności i wyniki
-‐ odpowiedni rower (górski, szosowy) -‐ ćwiczenia (rozciągające, wzmacniające)
-‐ rękawice -‐ uchwyty -‐ spodenki
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
11/13/09
8
Co zrobić z urazem u dziecka -‐ mały uraz
-‐ unieść uszkodzoną okolicę i obłożyć lodem (zmniejsza obrzęk)
-‐ podać słaby lek p. bólowy (paracetamol, ibuprofen, nurofen)
-‐ odpoczynek przez 2-‐3 dni
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Co zrobić z urazem u dziecka -‐ konieczna konsultacja lekarska gdy:
-‐ uraz spowodował obrzęk, niestabilność, deformację lub oczywisty nieprawidłowy wygląd kończyny
-‐ ból nie ustępuje w ciągu 24-‐48h; -‐ uraz powodujący dłuższy obrzęk, ból lub niemożność używania kończyny
-‐ powtarzający się podobny problem bólu lub zaburzenia z tej samej okolicy ciała -‐ utykanie, skrzywienie, przewaga użycie jednej kończyny
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Jak chronić dziecko przez urazem -‐ poznać trenera (dla rodziców) -‐ nie pozwolić na ćwiczenia z ciężarami <14 r.ż. (szkielet kostny nie wytrzymuje dużych obciążeń)
-‐ stosować ochraniacze (kolanowe, skokowe, nadgarstkowe, kaski, itd.) -‐ zachęcać do stretchingu-‐ 10 min. przez i po treningu/meczu/zajęciach
-‐ uczyć przestrzegania reguł gier (wiele reguł chroni przed urazami) -‐ wyłączyć zmęczonego sportowca z gry (zmęczenie jest jednym z wiodących przyczyn urazów)
-‐ poszukiwać wczesnego leczenia urazów-‐ nawet mały uraz może mieć poważne konsekwencje
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Podsumowanie -‐ mało dobrze zaprojektowanych i przeprowadzonych badań, które jednoznacznie potwierdzały skuteczność lub nieskuteczność danego postępowania
-‐ zalecenie do kierunków badań -‐ opracowanie systemu monitorowania urazów sportowych u dzieci i młodzieży, oraz wpływu nowego sprzętu i regulacji
-‐ jednolite definicje urazów -‐ znaczenie płci w występowaniu razów w różnych sportach -‐ ocena wpływu różnych nawierzchni na ryzyko urazu -‐ testowanie nowoczesnego obuwia pod kontem zbalansowanego poprawiania wyników oraz ryzyka urazów
-‐ ocena skuteczności ochronnego sprzętu (kaski, ochraniacze) -‐ ocena kasków i ich dopasowania w sportach niekontaktowych (rower, snowboard)
-‐ wpływ oświetlenia na świadomość kierowców (rower, biegi)
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Podsumowanie -‐ zalecenie do kierunków badań (c.d.)
-‐ ocena wartości programów ćwiczeń wzmacniających, kondycyjnych, proprioceptywnych, umiejętności i koordynacji i u dzieci i młodzieży
-‐ poprawa umiejętności i zwiększenie ilości sędziów
-‐ ocena wpływu doświadczenia i umiejętności na ilość urazów u dzieci i młodzieży
-‐ opracowanie właściwego programu treningu przedsezonowego celem zmniejszenia ryzyka urazu
-‐ ocena wpływ modyfikacji reguł i sprzętu na ryzyka urazu u dzieci i młodzieży
-‐ wartość profilaktycznego tapingu i ortez
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl
Podsumowanie Zalecenia praktyczne
-‐ rutynowa rozgrzewka i stretching przed meczem, zawodami oraz po każdej przerwie w meczu
-‐ stosowanie sprzętu ochronnego (obniżenie cen lub bezpłatnie) -‐ wyuczenie u dzieci i młodzieży nawyku sprawdzania sprzętu przed grą
-‐ prowadzenie kampanii edukacyjnych dotyczących świadomości bezpieczeństwa u dzieci, młodzieży, rodziców, trenerów i działaczy
-‐ wprowadzenie lekcji dla początkujących zanim będą uprawiać dany sport bez nadzoru
NZOZ
Centrum Ortopedii!
www..centrumortopedii.pl