11

Proceset integruese dhe Proceset integruese dhe ndikimet në biznesndikimet në biznes

Prof. dr. Besim BeqajProf. dr. Besim Beqaj

22

Objektivat e të mësuaritObjektivat e të mësuarit

Rishikimi i llojeve të integrimeve Rishikimi i llojeve të integrimeve ekonomike ndërmjet vendeve. ekonomike ndërmjet vendeve.

Analizimi i kostove dhe benefiteve të Analizimi i kostove dhe benefiteve të marrëveshjeve integruese.marrëveshjeve integruese.

Të kuptohet struktura e Bashkimit Të kuptohet struktura e Bashkimit Europian dhe implikimet e saj për Europian dhe implikimet e saj për ndërmarrjet brenda dhe jashtë ndërmarrjet brenda dhe jashtë Bashkimit Evropian.Bashkimit Evropian.

Shqyrtimi i marrëveshjeve tjera për Shqyrtimi i marrëveshjeve tjera për integrim sidomos atyre që janë integrim sidomos atyre që janë paraqitur në Amerikë dhe Azi.paraqitur në Amerikë dhe Azi.

33

HyrjeHyrje

Integrimi ekonomik më së miri Integrimi ekonomik më së miri mund të përshkruhet si spektër i mund të përshkruhet si spektër i marrëveshjeve të ndryshme marrëveshjeve të ndryshme integruese.integruese.

Niveli i integrimit definon natyrën Niveli i integrimit definon natyrën dhe shkallën e lidhjeve ekonomike dhe shkallën e lidhjeve ekonomike ndërmjet vendeve.ndërmjet vendeve.

44

Nivelet e integrimeve Nivelet e integrimeve ekonomikeekonomike

Blloku tregtar: Blloku tregtar: Marrëveshje Marrëveshje ekonomike ekonomike preferenciale në preferenciale në mes nje grupi mes nje grupi vendeshvendesh..

Blloqet tregtare Blloqet tregtare mund të jenë:mund të jenë:• Zona të tregtisë Zona të tregtisë

të lirëtë lirë• Union doganorUnion doganor• Treg i përbashkëtTreg i përbashkët• Union ekonomikUnion ekonomik

55

Zona e tregtisë së lirë dhe Zona e tregtisë së lirë dhe Unioni DoganorUnioni Doganor

Zona e tregtisë së lirë Zona e tregtisë së lirë është formë e është formë e integrimit ekonomik integrimit ekonomik me më së paku me më së paku kufizime ndërmjet kufizime ndërmjet vendeve që janë pjesë vendeve që janë pjesë e saj.e saj.

Në zonën e tregtisë së Në zonën e tregtisë së lirë, eliminohen të lirë, eliminohen të gjitha barrierat që gjitha barrierat që ekzistojnë në mes ekzistojnë në mes vendeve anëtare.vendeve anëtare.

Shtetet anëtare të Shtetet anëtare të Unionit Doganor Unionit Doganor eliminojnë të gjitha eliminojnë të gjitha barrierat që ekzistojnë barrierat që ekzistojnë në tregtinë e mallrave në tregtinë e mallrave dhe shërbimeve. dhe shërbimeve.

Unioni Doganor Unioni Doganor zbaton plotikë të zbaton plotikë të përbashkët tregtare përbashkët tregtare ndaj vendeve jo ndaj vendeve jo anëtare.anëtare.

66

Tregu i përbashkëtTregu i përbashkët Te tregu i përbashkët nuk Te tregu i përbashkët nuk

ka barriera tregtare në mes ka barriera tregtare në mes vendeve anëtare dhe vendeve anëtare dhe politika tregtare e jashtme politika tregtare e jashtme është e përbashkët në është e përbashkët në raport me vendet e treta.raport me vendet e treta.

Faktorët e prodhimit lëvizin Faktorët e prodhimit lëvizin në mes vendeve anëtare. në mes vendeve anëtare.

Anëtarët e tregut të Anëtarët e tregut të përbashkët duhet të jenë të përbashkët duhet të jenë të gatsëm të kenë gatsëm të kenë bashkëpunim të afërt në bashkëpunim të afërt në politikat monetare, fiskale politikat monetare, fiskale dhe atë të punësimit.dhe atë të punësimit.

Përveç lëvizjes të lirë të Përveç lëvizjes të lirë të mallrave, shërbimeve, mallrave, shërbimeve, dhe faktorëve të dhe faktorëve të prodhimit, krijimi i prodhimit, krijimi i unionit ekonomik kërkon unionit ekonomik kërkon edhe integrimin e edhe integrimin e politikave ekonomike.politikave ekonomike.

Nën këtë union, vendet Nën këtë union, vendet anëtare do të duhejt të anëtare do të duhejt të harmonizonin politikat harmonizonin politikat monetare, taksat, dhe monetare, taksat, dhe shpenzimet qeveritare si shpenzimet qeveritare si dhe të kenë valutë të dhe të kenë valutë të përbashkët që do të përbashkët që do të përdorej nga të gjitha përdorej nga të gjitha vendet anëtarevendet anëtare..

77

Argumentet që rrethojnë Argumentet që rrethojnë Integrimin EkonomikIntegrimin Ekonomik

Integrimin Ekonomik e rrethojnë një numër Integrimin Ekonomik e rrethojnë një numër argumenteshargumentesh

Këto argumente përqëndrohen në:Këto argumente përqëndrohen në:• Krijimin dhe divertimin apo shmangienKrijimin dhe divertimin apo shmangien e e

tregtisëtregtisë• Efektet e integrimit në çmimet e importit, Efektet e integrimit në çmimet e importit,

konkurrencë, ekonomitë e shkallës, dhe faktori konkurrencë, ekonomitë e shkallës, dhe faktori i produktivitetiti produktivitetit

• Benefitet e regjionalizmit vs nacionalizmiBenefitet e regjionalizmit vs nacionalizmi

88

Krijimi i tregtisë dhe Krijimi i tregtisë dhe divertimidivertimi i tregtisëi tregtisë

Përderisa Përderisa krijimi i tregtisëkrijimi i tregtisë është është pozitiv në drejtimit të krijimit të pozitiv në drejtimit të krijimit të tregtisë të lirë, ku rrjedhimisht do tregtisë të lirë, ku rrjedhimisht do të kemi çmime më të ulëta për të kemi çmime më të ulëta për konsumatorët që janë pjesë e konsumatorët që janë pjesë e tregut të përbashkët, tregut të përbashkët, divertimidivertimi i i tregtsië ka efekt negativ.tregtsië ka efekt negativ.

99

Çmimet e zvogëluara të Çmimet e zvogëluara të importitimportit

Kur një vend i vogël vendos një tarif Kur një vend i vogël vendos një tarif në import, çmimi i mallrave zakonisht në import, çmimi i mallrave zakonisht rritet dhe si rezultat i kësaj do të bie rritet dhe si rezultat i kësaj do të bie dukshëm kërkesa për mallrat e dukshëm kërkesa për mallrat e importuaraimportuara

Kur një bllok i vendeve vendos tarif Kur një bllok i vendeve vendos tarif në mallrat e importuara, rënia e në mallrat e importuara, rënia e kërkesës për mallërat e importuara kërkesës për mallërat e importuara do të jetë substanciale.do të jetë substanciale.

1010

Rritja e konkurrencës dhe Rritja e konkurrencës dhe ekonomitë e shkallësekonomitë e shkallës

Integrimi ndikon në rritjen e madhësisë së Integrimi ndikon në rritjen e madhësisë së tregut dhe kjo mund të rezultoj me shkallë tregut dhe kjo mund të rezultoj me shkallë më të ulët të monopolit në prodhimin e më të ulët të monopolit në prodhimin e mallërave dhe shërbimeve të caktuaramallërave dhe shërbimeve të caktuara

Industritë e caktuara mund të mos jenë Industritë e caktuara mund të mos jenë ekonomikisht të qëndrueshme në vende më ekonomikisht të qëndrueshme në vende më të vogla dhe proteksionistetë vogla dhe proteksioniste• Ekonomitë e shkallës të brendshmeEkonomitë e shkallës të brendshme• Ekonomitë e shkallës të jashtmeEkonomitë e shkallës të jashtme

1111

Produktivitet më i lartë i Produktivitet më i lartë i faktorëve dhe Regjionalizmi faktorëve dhe Regjionalizmi

vs Nacionalizmivs Nacionalizmi Kur faktorët e Kur faktorët e

prodhimit lëvizin prodhimit lëvizin lirshëm, mirëqenia lirshëm, mirëqenia në vendet e tregut në vendet e tregut të përbashkët në të përbashkët në përgjithësi do të përgjithësi do të rritet.rritet.

Nga lëvizshmëria e Nga lëvizshmëria e faktorëve nuk do faktorëve nuk do të përfitoj secili të përfitoj secili vend në tregun e vend në tregun e përbashkëtpërbashkët

Pengesa më e Pengesa më e madhe drejt madhe drejt integrimit integrimit ekonomik mbetet ekonomik mbetet ngurrimi i vendeve ngurrimi i vendeve të japin një pjesë të japin një pjesë të autonomisë të autonomisë (sovranitetit) të (sovranitetit) të tyre.tyre.

1212

KOMUNITETI EVROPIANKOMUNITETI EVROPIAN

1920-1930 periudha e depresionit të madh, Lufta e 1920-1930 periudha e depresionit të madh, Lufta e dytë botërore: izolimi, protekcionizmi dhe dytë botërore: izolimi, protekcionizmi dhe nacionalizmi i egër,nacionalizmi i egër,

Traktati i Romës 1957 formon ligjerisht Komunitetin Traktati i Romës 1957 formon ligjerisht Komunitetin Ekonomik Evropian: F, D, I, B,H,Luks.Ekonomik Evropian: F, D, I, B,H,Luks.

Me 1968 u shëndrrua në Union doganor, ndërsa nga 1970 Me 1968 u shëndrrua në Union doganor, ndërsa nga 1970 fillon heqja graduale e barierave për levizjen e lirë të fillon heqja graduale e barierave për levizjen e lirë të kapitali dhe punës.kapitali dhe punës.

Organizim i Komunitetit Evropian: Parlamenti Organizim i Komunitetit Evropian: Parlamenti Evropian, Këshillin e Evropës, Komisioni Evropian – Evropian, Këshillin e Evropës, Komisioni Evropian – komisionerët si shefa të departamenteve, Gjykata e komisionerët si shefa të departamenteve, Gjykata e drejtësisë së KE, Këshilli i Ministrave – secili vend drejtësisë së KE, Këshilli i Ministrave – secili vend delegon ministrat e vet.delegon ministrat e vet.

1313

Integrimi EuropianIntegrimi Europian

Bashkimi Europian që nga mesi i viteve 1980:Bashkimi Europian që nga mesi i viteve 1980:• 1992 White Paper1992 White Paper• Bashkimi Europian (UE)Bashkimi Europian (UE)• ZgjerimiZgjerimi

Organ ekzekutiv i BE-së është Komisioni Europian Organ ekzekutiv i BE-së është Komisioni Europian (KE), i vendosur në Bruksel(KE), i vendosur në Bruksel

Këshilli i Ministrave e ka fjalën fundit në vendimet Këshilli i Ministrave e ka fjalën fundit në vendimet për veprimet e UE për veprimet e UE

Integrimi Politik:Integrimi Politik: Ekspansioni i ardhshëm i BE-së do Ekspansioni i ardhshëm i BE-së do të shkaktoj ndryshime në proceset e vendimmarrjes.të shkaktoj ndryshime në proceset e vendimmarrjes.• Kushtetuta e përbashkëtKushtetuta e përbashkët

1414

Unioni EvropianUnioni Evropian Disa nga objektivat kryesore të UE janë:Disa nga objektivat kryesore të UE janë:

eliminimi i restriksioneve intrazonale në eliminimi i restriksioneve intrazonale në levizjen e produkteve, kapitalit, sherbimeve levizjen e produkteve, kapitalit, sherbimeve dhe fuqisë punëtore; vendosja e tarifave të dhe fuqisë punëtore; vendosja e tarifave të përbashkëta eksterne, arritja e politikave të përbashkëta eksterne, arritja e politikave të përbashkëta të agrobiznesit, harmonizimi i përbashkëta të agrobiznesit, harmonizimi i sistemit të taxave dhe atij legal, krijimi i sistemit të taxave dhe atij legal, krijimi i politikave uniforme të antitrusteve, vendosja politikave uniforme të antitrusteve, vendosja e valutës së përbashkët dhe politikës së e valutës së përbashkët dhe politikës së përbashkët monetare.përbashkët monetare.

UE ka disa marrëveshje të tregtisë së lirë me UE ka disa marrëveshje të tregtisë së lirë me vende dhe grupe të vendeve, duke formuar vende dhe grupe të vendeve, duke formuar blokun tregtar më të madh dhe më të pasur blokun tregtar më të madh dhe më të pasur në botë. në botë.

1515

Sfidat e Tregut të Integruar Sfidat e Tregut të Integruar EuropianEuropian

Mbase sfida më e madhe për Europën do të jetë rritja ekonomike Mbase sfida më e madhe për Europën do të jetë rritja ekonomike e cila të rezultojë në të ardhmen.e cila të rezultojë në të ardhmen.

Janë identifikuar disa burime specifike për një rritje sa më të Janë identifikuar disa burime specifike për një rritje sa më të shpejtë ekonomike:shpejtë ekonomike:• Përfitimet nga eliminimi i shpenzimeve të transaksioneve dhe Përfitimet nga eliminimi i shpenzimeve të transaksioneve dhe

zvogëlimit të riskut valutor;zvogëlimit të riskut valutor;• Të arriturat e ekonomisë të shkallësTë arriturat e ekonomisë të shkallës• Konkurrencë më e fuqishmeKonkurrencë më e fuqishme

1616

Sistemi Monetar Evropian (SME)Sistemi Monetar Evropian (SME) ME RËNIEN E SISTEMIT TË Bretton Woodsit ME RËNIEN E SISTEMIT TË Bretton Woodsit

(kurse fikse të këmbimit) në vitet 60-ta dhe (kurse fikse të këmbimit) në vitet 60-ta dhe 70-ta, paraqitet nevoja e kurseve stabile në 70-ta, paraqitet nevoja e kurseve stabile në raport me integrimet ekonomike. Me 1979 raport me integrimet ekonomike. Me 1979 formohet SME. Futja e EURO-s si valutë e formohet SME. Futja e EURO-s si valutë e përbshkët me qëllim të lehtësimit të përbshkët me qëllim të lehtësimit të integrimit dhe të eliminimit të humbjeve integrimit dhe të eliminimit të humbjeve nga këmbimet valutore në tregti. Në Janar nga këmbimet valutore në tregti. Në Janar të vitit 1999, UE ka futur valutën e të vitit 1999, UE ka futur valutën e përbashkët EURO dhe banknotën e cila ka përbashkët EURO dhe banknotën e cila ka filluar të aplikohet në janar të vitit 2002.filluar të aplikohet në janar të vitit 2002.

1717

INTEGRIMI EKONOMIK NE MES INTEGRIMI EKONOMIK NE MES VENDEVEVENDEVE

Efektet e qendrueshmeEfektet e qendrueshme të integrimit ekonomik të integrimit ekonomik përmirësojnë efikasitetin e alokimit të resurseve përmirësojnë efikasitetin e alokimit të resurseve dhe ndikojnë në prodhim dhe konsum. dhe ndikojnë në prodhim dhe konsum. Efektet Efektet dinamikedinamike kanë karakter intern dhe ekstern dhe kanë karakter intern dhe ekstern dhe ato rrisin efikasitetin për shkak të rritjës së ato rrisin efikasitetin për shkak të rritjës së madhësisë së tregut.madhësisë së tregut.

Kthesa tregtare në integrime shkaktohet atëherë Kthesa tregtare në integrime shkaktohet atëherë kur furnizimi me produkte leviz nga vendet që kur furnizimi me produkte leviz nga vendet që nuk janë anëtare të paktit ekonomik në ato vende nuk janë anëtare të paktit ekonomik në ato vende të cilat janë.të cilat janë.

Integrimi rajonal është më i lehtë se integrimi Integrimi rajonal është më i lehtë se integrimi global, sepse është me i lehtë promovimi i global, sepse është me i lehtë promovimi i bashkëpunimit në madhësi rajonale më të vogla.bashkëpunimit në madhësi rajonale më të vogla.

1818

Integrimi Ekonomik dhe Integrimi Ekonomik dhe Menaxheri NdërkombëtarMenaxheri Ndërkombëtar

Integrimi ekonomik rajonal krijon mundësi dhe Integrimi ekonomik rajonal krijon mundësi dhe sfida për menaxherin ndërkombëtar sfida për menaxherin ndërkombëtar

Integrimi ekonomik mund të ketë ndikim në Integrimi ekonomik mund të ketë ndikim në formën e hyrjes të ndërrmarjes në treg.formën e hyrjes të ndërrmarjes në treg.

Vendimet lidhur me tregjet e integruara duhet të Vendimet lidhur me tregjet e integruara duhet të vlerësohen nga katër perspektiva:vlerësohen nga katër perspektiva:

- Efektet e ndryshimit- Efektet e ndryshimit• Planifikimi strategjikPlanifikimi strategjik• RiorganizimiRiorganizimi• LobimiLobimi

1919

Kartelet dhe Marrëveshjet Kartelet dhe Marrëveshjet për çmimet e mallravepër çmimet e mallrave

Një karakteristikë e rëndësishme e cila i veçon Një karakteristikë e rëndësishme e cila i veçon vendet në zhvillim nga vendet e vendet në zhvillim nga vendet e industrializuara është natyra e fitimit nga industrializuara është natyra e fitimit nga eksportieksporti

Kjo veçori është e rëndësishme për disa arsye Kjo veçori është e rëndësishme për disa arsye KarteliKarteli është një asociacion i prodhuesve të është një asociacion i prodhuesve të

një produkti të caktuar.një produkti të caktuar. Marrëveshjet për çmimet e mallrave Marrëveshjet për çmimet e mallrave

përfshijnë shitësit dhe blerësitpërfshijnë shitësit dhe blerësit të cilët lidhin të cilët lidhin një marrëveshje për të menaxhuar çmimet e një marrëveshje për të menaxhuar çmimet e mallrave të caktuara.mallrave të caktuara.

2020

ALEANCA TË TJERA EKONOMIKEALEANCA TË TJERA EKONOMIKE

ASEAN ( Shoqata e Vendeve të Azisë Juglindore)ASEAN ( Shoqata e Vendeve të Azisë Juglindore) : : Indonezia, malajzia, Filipine, Singapuri, Tajlanda, Indonezia, malajzia, Filipine, Singapuri, Tajlanda, Brunei.Brunei.

OPEC (Organizata e Vendeve exportuese të OPEC (Organizata e Vendeve exportuese të Naftës):Naftës): Algjeria, Ekuadori, Indonezia, Irani, Iraku, Algjeria, Ekuadori, Indonezia, Irani, Iraku, Katar, Emiratet e Bashkuara, Venezuela, Gaboni, Arabia Katar, Emiratet e Bashkuara, Venezuela, Gaboni, Arabia Saudite.Saudite.

Kartelet dhe marrëveshjet mbi çmimet e mallrave: Kartelet dhe marrëveshjet mbi çmimet e mallrave: përcaktojnë çmimet e mallrave ne vendet në zhvillim përcaktojnë çmimet e mallrave ne vendet në zhvillim dhe në ato të zhvilluara. Vendet e zhvilluara dhe në ato të zhvilluara. Vendet e zhvilluara eksportojnë produkte finale, ndërsa ato në zhvillim eksportojnë produkte finale, ndërsa ato në zhvillim eksportojnë produkte parësore ose gjysmëfinale. eksportojnë produkte parësore ose gjysmëfinale. Kartelet definojnë çmimin për të eliminuar konkurimin Kartelet definojnë çmimin për të eliminuar konkurimin në çmime nga vendet e ndryshme: psh OPEC tenton të në çmime nga vendet e ndryshme: psh OPEC tenton të definojë çmimin e naftës. Etjdefinojë çmimin e naftës. Etj

2121

QASJA E RE NDAJ INTEGRIMEVE QASJA E RE NDAJ INTEGRIMEVE EKONOMIKEEKONOMIKE

Kalimi nga gjeopolitika e ngurtë e blloqeve në Kalimi nga gjeopolitika e ngurtë e blloqeve në një fleksibilitet të theksuar ekonomik.një fleksibilitet të theksuar ekonomik. Dinamika Dinamika e madhe afariste karakterizohet me demokratizim, e madhe afariste karakterizohet me demokratizim, liberalizim i shkëmbimeve, forma të reja të liberalizim i shkëmbimeve, forma të reja të integrimeve, dialog i hapur në mes të vendeve. Kjo integrimeve, dialog i hapur në mes të vendeve. Kjo shkon nganjeher në ekstremitëm duke i ngritur prapë shkon nganjeher në ekstremitëm duke i ngritur prapë ndjenjat e vjetra për ndarje të teritoreve ekonomikendjenjat e vjetra për ndarje të teritoreve ekonomike

Tranzicioni në vendet e EJLTranzicioni në vendet e EJL ka një rendësi të ka një rendësi të posaqme në ketë proces. Aspekti i zgjerimit të UE posaqme në ketë proces. Aspekti i zgjerimit të UE ndikon në ekonomitë e vendeve. Globalizimi i ndikon në ekonomitë e vendeve. Globalizimi i ekonomisë krijon ndërvarshmëri. Ekonomia e re është ekonomisë krijon ndërvarshmëri. Ekonomia e re është ekonomia e informacionit (të pasur nuk janë më ata ekonomia e informacionit (të pasur nuk janë më ata që kanë kapitale fizike por ata që kanë informacione)që kanë kapitale fizike por ata që kanë informacione)

2222

Pyetje për diskutim:Pyetje për diskutim: Pse do të duhej që Kosova të Pse do të duhej që Kosova të

aplikojë për anëtarësim në aplikojë për anëtarësim në Unionin Europian? Ju lutem Unionin Europian? Ju lutem diskutoni përparësitë dhe diskutoni përparësitë dhe mangësitë e këtij integrimi.mangësitë e këtij integrimi.