Zbornik radova PMF 4 i 5, 171 185 (2007-2008) Originalni nauni rad

PRIHVAT BONJAKIH PROGNANIKA I IZBJEGLICA U TUZLU ZA VRIJEME RATA 1992.-1995. GODINE PRILOG PROUAVANJU PRISILNIH

MIGRACIJA

BOSNIAK REFUGEES AND DISPLACED PERSONS HOSTED IN TUZLA DURING THE WAR 1992-1995. - ADDITION TO EXAMINATION ON FORCED

MIGRATIONS

Dr. Adib ozi, vanredni profesor, Filozofski fakultet Univerzitet u Tuzli, Dr. Alija Sulji, docent, Prirodno-matematiki fakultet Univerzitet u Tuzli

Abstrakt

Jedna od najizraenijih posljedica rata protiv bosansko-hercegovakog drutva i drave jeste i problem prognanih i izbjeglih lica. Ova destruktivna posljedica rata, iako prisutna na cijelom prostoru Bosne i Hercegovine, najizraenija je bila u podrujima gdje je vreno etniko ienje bonjakog stanovnitva (podruja: Bosanske Krajine, istone Hercegovine, Bosanske Posavine, Bosanskog Podrinja i dr.) i na kraju 1995. g izvren genocid (Srebrenica).

U proljee 1992. g. u Tuzlu pristie veliki broj prognanika i izbjeglica iz svih krajeva Bosne i Hercegovine. Krajem 1992. g u Tuzli je ve boravilo i bilo zbrinuto 50.615 prognanih i izbjeglih lica. Broj prognanih i izbjeglih u Tuzli se svake ratne godine poveavao, da bi krajem 1995. godine dostigao cifru od 68.349 prognanih i izbjeglih lica. Od toga u privatnim individualnim objektima bilo je smjeteno 62.530 i objektima kolektivnog smjetaja 5.819 lica. Do poveanja broja prognanih u odnosu na kraj 1994. g dolazi, zbog poinjenog zloina genocida nad Bonjacima u Srebrenici jula 1995. g.

Kljune rijei: Prognanik, izbjeglica, raseljena osoba, prihvat prognanika, rat, Tuzla, Bosna i Hercegovina.

Abstract

One of most expressive consequence of the war against BiH society and the state is the problem of refugees and displaced persons. This destructive consequence of the war, although visible at the whole area of Bosnia and Herzegovina, is significant at the areas where ethnical cleaning of Bosnian population has been done (Bosanska Krajina, Eats Herzegovina, Bosanska Posavina, Bosansko Podrinje ...etc) and finalized with the genocide in Srebrenica in 1995.

In the spring in 1992 in Tuzle came significant number of refugees and displaced persons from all the parts of Bosnia and Herzegovina. By the end of 1992. in Tuzla already have been settled 50.615 refugees and displaced persons. Number of refugees and displaced persons in Tuzla increased and by the end of 1995 was 68.349. From that number 62.530 person were settled in private houses and 5.819 persons in collective capacities. Increasing of the number of refugees and displaced persons was noted by the end of 1994. and min reason was the genocide at the Bosnian in Srebrenica in July 1995.

Key words: Refugees, displaced person, shelter of refugees and displaced persons, war, Tuzla, Bosnia i Herzegovina.

A. ozi, A. Sulji

Uvod

Rat koji je voen protiv bosansko-hercegovakog drutva i drave 1992.-1995. godine, karakterizira nekoliko specifinih drutveno-historijskih uzroka i drutveno-praktinih posljedica. Jedna od najizraenijih posljedica rata protiv bosansko-hercegovakog drutva i drave jeste i problem prognanih i izbjeglih lica. Ova destruktivna posljedica rata, iako prisutna na cijelom prostoru Bosne i Hercegovine, najizraenija je bila u podrujima gdje je vreno etniko ienje bonjakog stanovnitva (podruja: Bosanske Krajine, istone Hercegovine, Bosanske Posavine, Bosanskog Podrinja i dr.) i na kraju 1995. g izvren genocid (Srebrenica). Najvei broj ovih prognanika i izbjeglica, i ne samo njih, svoje privremeno boravite naao je u Tuzli i okolnim gradovima. Mi emo u ovom radu prezentirati najznaajnije podatke o prihvatu bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu, ali i ukazati na njihov razmjetaj na podruju cijelog Tuzlanskog kantona. To je neophodno iz razloga to se sluaj Tuzle ne moe posmatrati izolovano od njezinog prirodnog i kulturno-tradicijskog okruenja. Istai emo i neke osnovne karakteristike drutvene sadrajnosti naina i uslova ivota prognanih i izbjeglih u Tuzli. Da bi smo u potpunosti mogli razumjeti cjelokupnost fenomenologije postavljenog problema, neophodno se prethodno upoznati sa prijeratnom demografsko-etnikom strukturom stanovnitva Sjeveroistone Bosne, iji je administrativni i privredni centar bila, upravo, Tuzla.

I Demografsko-etnika sadrajnost regije sjeveroistona Bosna 1991. godine

Bosna i Hercegovina tokom hiljadugodinje povijesti, izuzimajui kratkotrajne periode izvan bosanskih uticaja, kao to su agresije, razvijala se kao prirodna i skladna, ekonomski, kulturno, etniki i politiki povezana cjelina vlastitih regija. S druge strane, pojedinani razvoj bosanskohercegovakih regija bitno je zavisio od razvoja Bosne i Hercegovine kao organske cjeline. Regija sjeveroistone Bosne (Prilog 1), ne predstavlja nikakav izuzetak, naprotiv, predstavlja samo jednu od bosanskohercegovakih regija, iji je razvoj bitno uslovljen, izmeu ostalog, demografskim, ekonomskim, teritorijalnim i administrativnoupravnim ustrojstvom regije u svim segmentima organ

stanovnika to je inilo 21,8% ukupnog stanovnitva Bosne i Hercegovine (tabela 1).

iziranja drutva i drave.

Sjeveroistona Bosna je prostor veliine 6820 km2 i ini 13,3% povrine Bosne i Hercegovine. Prema popisu stanovnika 1991. god. ovdje je u 19 optina ivjelo 950.808

172

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

Tabela 1. Nacionalna Struktura Stanovnitva regije sjeveroistone Bosne 1991. god.1 Hrvati Bonjaci Srbi Jugosloveni Ostali

Optina ukupnosvega % svega % svega % svega % svega %

Bijeljina 33619 40 0,1 21535 64,1 11475 34,1 223 0,7 346 1 Bratunac 96988 492 0,5 30229 31,2 57389 59,2 4426 4,6 4452 4,6 Brko 87627 22252 25,4 38617 44,1 18128 20,7 5731 6,5 2899 3,3 Graanica 59134 132 0,2 42599 72 13558 22,9 1530 2,6 1315 2,2 Gradaac 56581 8613 15,2 33856 59,8 11221 19,8 1436 2,5 1455 2,6 Kalesija 41809 35 0,1 33137 79,3 7659 18,3 275 0,7 703 1,7 Kladanj 16070 36 0,2 11621 72,3 3952 34,6 277 1,7 184 1,1 Lopare 32537 1263 3,9 11990 36,9 18243 56,1 583 1,8 458 1,4 Lukavac 57070 2159 3,8 38080 66,7 12169 21,3 3424 6 1238 2,2 Oraje 28367 21308 75,1 1893 6,7 4235 14,9 626 2,2 305 1,1 Srebrenica 36666 38 0,1 27572 75,2 8315 22,7 380 1 361 1 Srebrenik 40896 2752 6,7 30528 74,6 5308 13 1203 2,9 1105 2,7 ekovii 9629 10 0,1 326 3,4 9030 93,8 129 1,3 134 1,4 Tuzla 131618 20398 15,5 62669 47,6 20271 15,4 21995 16,7 6285 4,8 Ugljevik 25587 56 0,2 10241 40 14468 56,5 290 1,1 532 2,1 Vlasenica 33942 39 0,1 18727 55,2 14359 423 340 1 477 1,4 Zvornik 81295 122 0,2 48102 59,2 30863 38 1248 1,5 960 1,2 ivinice 54783 3976 7,3 44017 80,3 3525 6,4 2130 3,9 1135 2,1 Banovii 26590 550 2,1 19162 72,1 4514 17 1928 7,3 436 1,6

Ukupno 950808 84271 8.9% 524901 55% 268682 28.5% 48174 5% 24780 2.6%

Kompariranjem ovih pokazatelja uoavamo nekoliko znaajnih demografskih karakteristika regije: multinacionalna i multikonfesionalna sadrajnost regije odraava multinacionalnu

sadrajnost bosanskohercegovake drave i rezultat je ukupnog drutveno historijskog razvoja bosanskohercegovakog drutva; ova regija je najnaseljenije podruje u Bosni i Hercegovini; gustoa naseljenosti je neujednaena i kree se od 49 stan./km2, u opinama Kladanj i ekovii do 430 stan./km2, u opini Tuzla; regija sjeveroistone Bosne u odnosu na Bosnu i Hercegovinu u prijeratnom periodu imala je natprosjenu stopu rasta stanovnitva2; znaajne su razlike u tempu rasta stanovnitva meu optinama regije od 0,4% u Loparama i ekoviima do 13,9% u Tuzli. Ovako visok tempo rasta Tuzle je uslovljen prije svega doseljavanjem iz okolnih optina zbog uloge Tuzle kao privrednog, kulturnog, univerzitetskog, zdravstvenog i administrativnog centra regije; u prijeratnom periodu, pa do 1992. god. regija sjeveroistone Bosne je emigraciono podruje. Negativni migracioni saldo ove regije zabiljeen je u svim meupopisnim razdobljima od 1953. do 1991. godine. U tom, gotovo etiri decenije dugom razdoblju, sa podruja sjeveroistone Bosne iselilo se gotovo 135.000 stanovnika. Najvei negativni saldo migracija, kao posljedica, prije svega privredne nerazvijenosti i vrlo nepovoljne industrijske strukture, zabiljeen je u posljednjem meupopisnom razdoblju (1981. do 1991. godine ) i to u nivou od 42.189 stanovnika, to predstavlja odliv 42% prirodnog prirasta u tom periodu.3

1 Stanovnitvo Bosne i Hercegovine. - Nacionalni sastav po naseljima, Dravni zavod za

statistiku, Zagreb, 1995. 2 Odnos prosjene stope rasta bosanskohercegovakog stanovnitva i stanovnitva regije

sjeveroistone Bosne u periodu 1948-1961. godine: Sjeveroistona Bosna 2,25, Bosna i Hercegovina 1,95. Izvor: Popisi stanovnitva, SZS, Beograd.

3 M. Klapi: Tuzla kao razvojni centar sjeveroistone Bosne, Ekonomski institut Tuzla, Tuzla, 2002 god. str. 103.

173

A. ozi, A. Sulji

Ovaj prirodno uspostavljeni (sedimentirani) sklad meuzavisnosti razvojnih inilaca prirodnih resursa i predratne drutveno - ekonomske, etniko kulturne, religijske, socijalne, spolne i starosne strukture stanovnitva regije sjeveroistone Bosne naruen je ratom protiv bosansko-hercegovakog drutva i drave 1992.-1995. godine.

II Progon (etniko ienje) nesrpskog stanovnitva iz Bosanskog Podrinja i Bosanske Posavine 1992.-1995. godine

Zbog sve prisutnijih, nekada otvorenih, ali u pravilu perfidno prikrivenih, pokuaja stereotipnog prikazivanja karaktera rata protiv bosansko-hercegovakog drutva i drave, neophodno je istai uzroke dolaska, adekvatniji je izraz bijega od nasilne smrti prognanih i izbjeglih4 Bonjaka u Tuzlu i ostale gradove i sela pod kontrolom Armije Bosne i Hercegovine. Subjekti izvanbosanskih velikodravnih projekata (drave, armije, paramilitarne formacije, policije i parapolicijske formacije), rukovoeni ideologijom jedna nacija jedna drava projektirale su, isplanirale, organizirale i izvele rat protiv bosansko-hercegovakog drutva i drave5, kako bi realizirali svoje politike i ideoloke ciljeve. Doista, rijetki su ivi narodi na planeti koji su dulje i bezobzirnije osporavani u nacionalnom smislu, dezavuirani, kriptoizirana njihova historija, te zbog toga proganjani i ubijani, kao to je to sluaj sa Bonjacima. Nadamo se da e neumoljive drutvene injenice iznesene u ovom radu doprinijeti dekriptoiziranju, odnosno reafirmaciji znanstvenih injenica o dogaajima u Bosni i Hercegovini, a time i o Tuzli u periodu 1992-1995. godine. Izvanbosanski subjekti destrukcije bosansko-hercegovakog drutva u proljee 1992. g. poeli su sa programima zla (zastraivanja, progona, ubijanja, klanja, ruenja, paljenja i sl.). U toku 31. marta/1. aprila 1992. u Bijeljinu je, radei blisko sa srbijanskim MUP-om, stigao Arkan sa grupom uniformisanih i dobro opremljenih snaga i poeo sa ubijanjem bonjakih civila.6 Poelo je u Bijeljini, a onda su redom, po istom scenariju nastavljeni progoni i ubijanja i u drugim, ne samo gradovima sjeveroistone Bosne, ve irom Bosne i Hercegovine. Napadane su po pravilu opine sa veinskim bonjakim

4 U kategoriji prinudno migriralog stanovnitva neophodno je razlikovati dvije kategorije.

Kriterij za ovakvo klasificiranje jeste razlog (uzrok) zbog koga pojedinac ili grupa naputa, bjei ili pak biva prognana iz mjesta svog ivljenja. Izbjeglice su ona kategorija ljudi koji su svoje mjesto ivljenja napustili prije izbijanja ratnih sukoba.. U tu kategoriju spadaju i oni pojedinci i grupe koji su svoja mjesta ivljenja napustili a da u njima i nije bilo neposrednih ratnih dejstava. Prognanici su ona kategorija graana koji su ratnim operacijama nasilno protjerani iz svojih domova, jer su im ono bili porueni ili zapaljeni tokom ratnih dejstava.

5 O agresiji na Bosnu i Hercegovinu opirnije pogledati u: S. eki, Agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu, Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava, Sarajevo, 2004.

6 Grupe Arkanovaca su zajedno sa eeljevcima i pripadnicima JNA, 2. aprila 1992. nastavile sa zloinima nad Bonjacima Bijeljine. Tada su Arkanove oruane formacije, nakon izlaska muslimanskih vjernika iz Sulejmanije damije, zaklale dva lica naoigled prisutnih, a kad su se ostali povukli u damiju za njima je baeno vie bombi, od kojih su svi nastradali. Voa Arkanovaca, eljko Ranatovi - Arkan, meunarodni kriminalac, predao je raport komandantu bijeljinskog garnizona, generalu Praeviu (koji je na Arkanov raport vojniki uzvratio). Arkan se grlio sa Biljnom Plavi dok su sa strane, po ulicama, leali leevi ubijenih Bonjaka, to su zabiljeile i TV kamere. Poetkom aprila 1992. godine Arkanovi Tigrovi su stigli u Zvornik, meu njima je bio i Arkan.(). U zauzimanju Zvornika (8.-11. maja); zatim Brkog (poetkom maja 1992.) i drugih mjesta, gdje Srbi nisu imali veinu, pored jedinica JNA, srpske Teritorijalne odbrane i drugih srpskih formacija, ukljuujui i eeljevce, uestvovale su i Arkanove jedinice i ubile mnogo civila.(S. eki, isto, str. 287-288.)

174

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

stanovnitvom, upravo da bi se izvrilo etniko ienje7 prostora od nesrpskog ivlja. Nakon pokolja i ubijanja u Bijeljini i Zvorniku, nastavljeno je istim metodama i sredstvima u Bratuncu, Vlasenici, Srebrenici, Rogatici, Foi, Viegradu i drugim gradovima. U veini operacija etnikog ienja bonjakog ivlja uestvovali su zajedno JNA (posebno Uiki korpus), te razne parapolicijske i paramilitarne grupe8, koje su takoer, bile organizirane i opremljene od JNA. Goloruko civilno stanovnitvo nije imalo drugog izbora nego bjeati i potraiti utoite u Tuzli i drugim slobodnim gradovima (prilog 2).

III Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu

Opina Tuzla je jedna od 13 opina Tuzlanskog kantona, konstituisanog u procesu kantonizacije Federacije Bosne i Hercegovine 1994. godine. Od predratnih 307 km2 povrine, dananja povrina opine je neto manja i iznosi 294 km2. Tuzla predstavlja administrativno sjedite Tuzlanskog Kantona. Pored toga to je administrativno sjedite kantona, Tuzla je njegov i privredni, kulturni i nauno-obrazovni centar. Tuzlanski kanton, kome opina Tuzla institucionalno pripada, obuhvaa 39% teritorije regiona Sjeveroistona Bosna. Ova injenica nepovoljno utie na razvoj, ne samo grada Tuzle, Tuzlanskog Kantona, ve i cijele regije Sjeveroistone Bosne. Od strane UNHCR 1998. godine Tuzla je proglaena Otvorenim gradom to

7 Etniko ienje je posebna vrsta (ratnog) zloina kanjivog prema Konvenciji o spreavanju i

kanjavanju ratnog zloina genocida(Rezolucija UN 260A, III,9. decembra 1948. godine). Naalost, termin etniko ienje se koristi i kao eufemizam za genocid. Dakle, upozoravamo na razlikovanje pojmova etniko ienje i genocid.

8 Na osnovu raspoloivih podataka moe se utvrditi da su u agresiji i drugim zloinima u Republici Bosni i Hercegovini sa teritorije Srbije i Crne Gore uestvovale sljedee oruane formacije i grupe: Arkanovci, eeljevci, Beli orlovi, Rojalisti, Srpska garda, Vukovarci, specijalci Saveznog sekretarijata za unutranje poslove, specijalci Ministarstva unutranjih poslova Republike Srbije, Martievci, ute ose i dr.(Isto, str. 872.)

175

A. ozi, A. Sulji

potvruje kontinuitet ovog grada u uvanju tradicije otvorenosti za drugo i drugaije i uvaavanja drugog i drugaijeg.

Poznato je da je rat u Sloveniji i Hrvatskoj poeo prije rata protiv Bosne i Hercegovine i da prve izbjeglice u Tuzlu stiu upravo iz Slovenije i Hrvatske. Uviajui taj problem, Ratno predsjednitvo opine Tuzla formira tab za izbjeglice u avgustu 1991. godine. Upravo u to vrijeme pristiu u Tuzlu prvi prognanici i izbjeglice ratom zahvaenih podruja bive Jugoslavije. Sastav taba je bio multietniki. U njegov rad aktivno su bili ukljueni predstavnici Civilne i Socijalne zatite, te predstavnici Crvenog krsta i Teritorijalne odbrane Skuptine opine. Ovaj organ je otvorio prve kolektivne centre za smjetaj prognanika i izbjeglica, vodio brigu o ishrani i ostalim potrebama raseljenog stanovnitva.

Zbog, kako smo ve istakli, agresije na Bosnu i Hercegovinu, prije svega na podruje Bosanskog Podrinja (Bijeljinu, Zvornik, Bratunac, Vlasenicu i druge gradove) i zloina koji su vreni nad civilnim stanovnitvom (ruenje i paljenje kua, progono i ubijanja, sijanje straha i drugih oblika represije) u Tuzlu pristie sve vei broj prognanika iz svih krajeva Bosne i Hercegovine. Iz tih razloga Predsjednitvo Skuptine opine Tuzla 19. decembra 1992. godine donosi odluku o osnivanju Optinskog centra za raseljena lica, prognanike i izbjeglice. Sjedita Centra locirano je u objektu obdanita Bambi u ulici Marala Tita br. 149 u Tuzli. Osnovni i najvei problemi bili su: smjetaj i ishrana prognanih i izbjeglih. Manji dio prognanika uspio se smjestiti kod rodbine i preijatelj, dok je vei dio bio na brizi Opinskom centru za raseljena lica9, prognanike i izbjeglice. Prognanici i izbjeglice su smjeteni u objekte osnovnih i srednjih kola, u KSC Mejdan, Univerzitetsku dvoranu, studentske i ake domove, Hotel Tehnograd i Dom penzionera. Na podruju opine Tuzla ukupno su bila 32 objekata koja su sluila kao kolektivni centri za prihvat izbjeglih i prognanih lica.

Centar je prognanim i raseljenim licima i izbjeglicama pruao kompletnu podrku u hrani, odjei, obui, duecima, prekrivaima, peima, posuem i slino. Ukupno je na svim poslovima angairano vie od 200 volontera entuzijasta, ukljuujui tu, pored angairanih osoba operativaca iz Centra, Slube za evidencije magacina, prodavnica, jo i povjerenike kolektivnih punktova i povjerenike 39 mjesnih zajednica. U svom radu Centar za raseljena lica i izbjeglice, je jo prije formiranja Tuzlanskog okruga, zatim Tuzlansko-podrinjskog kantona i Ministarstva za rad, socijalnu politiku i izbjeglice, prihvatio u opini Tuzla najvei broj raseljenih lica i izbjeglica iz Sjeveroistone Bosne. Pretpostavlja se da je kroz Tuzlu prolo preko 260.000 raseljenih lica i izbjeglica. Od 01.01.1995. godine pa sve do 01.07.1998. godine. Centar za raseljena lica i izbjeglice organizira se kao opinski organ uprave pod nazivom Sekretarijat za raseljena lica i izbjeglice, sa sjeditem u Tuzli, ulica Dafer Mahala broj 70. Reorganizacijom opinskih uprava Sekretarijat se od 01.07.1998. godine transformie u Slubu za raseljena lica i izbjeglice. Prognanici, izbjeglice i raseljena lica stambeno su zbrinjavani na raznovrsne naine. Najei oblici stambenog zbrinjavanja bili su:

a) u naputenim privatnim kuama,10

9 Kategorijom raseljenih lica definiraju se oni graani koji su stanovnici opine Tuzla, a koji su

bili u nemogunosti ,zbog ratnih aktivnosti stanovati u svojim kuama ili stanovima. 10 Nije bilo sluajeva da je neko nasilno istjeran iz privatne kue da bi se uselili prognanici.

Navodimo ovaj primjer , vrijedan panje, kao suprotnost onome to se deavalo u Bijeljini. U Bijeljini su zabiljeeni, ne rijetki, sluajevi, izgona Bonjaka iz njihovih privatnih kua na ulicu, kako bi se uselile srpske izbjeglice u Bijeljinu. U Tuzli, ali i u drugim gradovima pod kontrolom Armije BiH, manjine (drugi i drugaiji - Srbi, Hrvati, Jevreji i ostali ) stanovali su u svojim kuama.

176

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

b) u naputenim stanovima nosilaca stanarskog prava, c) u kolektivnim centrima, d) u kolektivnim naseljima,11 e) u adaptiranim, obnovljenim nedovrenim ili oteenim kuama domicilnog stanovnitva.12 f) u Dom za djecu bez roditeljskog staranja, smjetana su djeca prognanika i izbjeglica bez oba roditelja.

Na podruju opine Tuzla u 1992. g. ukupno je bilo zbrinuto 50.615 prognanika i izbjeglica (tabela 2).

Tabela 2 . Broj raseljenih lica prema spolu i starosnoj dobi u Tuzli 1992. godine. djeca do 1 godine starosti 651 djeca od 1 do 7 godina starosti 6.946 djeca starosti od 7 do 14 godina 8.200 djeca starosti od 14 do 18 godina 2.150

Djeca (0-18 godina starosti)

Ukupno djece od 0 do 18 godina 17.947 ene 3.238 Mukarci 1.950

Starije osobe (ene iznad 55 godina, mukarci iznad

60 godina) Ukupno stare osobe 5.188 ene od 18 do 60 godina 20.630 Mukarci od 18 do 65 godina 1.034 Broj radno sposobnih lica Ukupno radno sposobnih lica: 21.664

Broj ranjenih, iznemoglih i invalidnih osoba 186 Broj raseljenih lica u kolektivnom smjetaju 5.630

Primjeujemo iz ovih podataka izuzetno mali broj mukaraca ivotne dobi od 18 do 65 godina. Razlog su masovna ubistva i odvoenja u logore, te na radnu obavezu u Vojsci Republike Srpske. Od ukupnog broja prognanih i izbjeglih, njih 44.985 bilo je smjeteno u privatnim individualnim objektima, a za 5.630 smjetaj je bio obezbijeen u kolektivnim boravitima.13

Kolektivni smjetaj raseljenih lica organiziran je u 10 osnovnih kola, 4 srednje kole, dva obdanita, dva studentska doma, srednjokolskom domu, jednom samakom hotelu, dvije sportske hale, Nastavnom centru civilne zatite Dubrave i

11Kolektivni centri i kolektivna naselja graeni su i opremani uz pomo meunarodnih

humanitarnih organizacija. Npr., uz pomo meunarodne humanitarne organizacije NPA izgraeno je nekoliko faza naselja u Mihatoviima sa 57 kua sa po dva apartmana. Uz naselje je ureena potpuna infrastruktura: struja, voda, put, ambulanta, obdanite i osmogodinja osnovna kola. Ukupno na podruju opine Tuzla otvorena su 32 kolektivna centra za smjetaj raseljenih lica.

12 U obnovljene kue domicilnog stanovnitva raseljena lica, prognanici i izbjeglice smjetani su na rok od 2,5 godina. U rekonstrukciji, obnovi i dogradnji ovih kua uestvovale su putem donacija meunarodne humanitarne organizacije: NRC, Caritas, GTZ, Intersos i AMG.

13 U 1992. godini otvoreni su sljedei punktovi za kolektivni smjetaj raseljenih lica: Nastavni centar u Dubravama (600 osoba), Privredno sportski centar Mejdan (1500 osoba), Univerzitetska sportska dvorana (320 osoba), Osnovna kola 2 Oktobar Kiseljak (730 osoba), O Tomislav Ramljak Miladije (450 osoba), O Tomislav Ramljak podr.odjelj. Solana (250 osoba), O Rudolf Viki Miladije (180 osoba), O Franjo Reza Kreka (180 osoba), O Jusuf jakubovi Tuanj (320 osoba), O Demal Mandi Pazar (200 osoba), O 7 Sekretara SKOJ-a (300 osoba), O Petar Koi Solina (500 osoba) i Gra.kol. centar-sport. sala (100 osoba). U ovim kolektivnim centrima bilo je smjeteno ukupno 5.630 raseljenih osoba. Izvor: Opinski sekretarijata za raseljena lica, Tuzla, 2008.

177

A. ozi, A. Sulji

Domu penzionera (djelimino). Sportski centar Mejdan i Univerzitetska dvorana sluile su za prihvat raseljenih lica. Tu se vrila trijaa raseljenih lica po kategorijama i broju, a neki su upuivani i u druge opine. Uslovi smjetaja nisu u svim objektima bili isti. Veina objekata nije pruala povoljne uslove boravka (posebno kolski objekti). O smjetaju majki sa djecom do 1 godine, starim i iznemoglim i invalidnim licima voena je posebna briga prilikom smjetaja.

U 1993. godini ukupan broj prognanih, izbjeglih i raseljenih lica na podruju opine Tuzla se poveao i iznosio je 58.000 lica. U individualnim, privatnim objektima bilo je smjeteno 50.470 lica, dok je 7.530 prognanika smjeteno u 19 objekata kolektivnog tipa. Poveanje broja prognanika uzrokovan je, prije svega, progonom Bonjaka iz Konjevi Polja, opina Bratunac i Cerske, opina Vlasenica.

Iz sljedeeg tabelarnog pregleda broja prognanika sa smjetajem u privatnim individualnim objektima u Tuzli jasno moemo da vidimo regionalnu pripadnost prognanih, odnosno, njihovu pripadnost po opinama prijeratnog ivljenja. Najvei broj prognanih je iz opina :Zvornik, Vlasenica, Bratunac i Brko (tabela 3).

Tabela 3. Broj raseljenih porodica prema broju lanova smjetenih u opini

Tuzla 1992-1995. godine.

R. br. Opina iz koje je prognan Broj nosilaca izbjeglikih

kartona Ukupan broj lica

1. Zvornik sa Kamenicom, Vitinicom, Sapnom i Snagovom

4580

19229

2. Vlasenica 1226 4575 3. Bratunac 1114 4247 4. Brko 905 2683 5. Ugljevik 645 2676 6. Lopare, Koraj, eli 589 1945 7. Gradaac 479 1556 8. Srebrenica 459 1609 9. Doboj 222 608

10. Sarajevo 192 428 11. Bijeljina 133 326 12. Derventa 77 215 13. Modria 64 171 14. Foa 40 113 15. Bosanski Brod 38 83 16. Rogatica 27 90 17. Olovo 29 81 18. Jajce 31 87 19. Sanski most 20 20 20. Oraje 19 49 21. Odak 18 46 22. Prijedor 6 13 23. Ostale optine 3104 9620

UKUPNO 14.017 50.470

Kako smo ve i istakli o prognanicima i izbjeglicama, nije voena samo briga za smjetaj i hranu, vei drugi oblici zatite, meu kojima je izuzetno bila vana higijensko-epidemioloka zatita. Higijensko-epidemioloku zatitu od samog poetka dolaska prognanih i raseljenih lica sprovodili su Zavod za zdravstvenu zatitu i

178

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

Higijensko- epidemioloka sluba Doma zdravlja. Svakodnevno je na objektima gdje su bili smjeteni prognanici provoena dezinfekcija, dezinsekcija i deratizacija. Raena je kompletna depedikulacija (otklanjanje valjivosti). Zdravstvena zatita prognanih lica ostvarivala se putem Medicinskog centra dr. Mustafa Mujbegovi na osnovu odgovarajuih kartona prognanika. Na osnovu izvjetaja Doma zdravlja u 1993. godini izvreno je pregleda 2585; prueno usluga 4383; vakcina - 94; usluge socijalnog rada 19; stacioniran broj bolesnika 191; broj BI dana 4200.

Situacija sa prehranom, ne samo prognanika i izbjeglica, bila je izuzetno teka. Ta situacija se dramatino pogorala u zimu 1993/1994. godine zbog sukoba Armije RBiH i postrojbi HVO. Tada se prostor dananjeg Tuzlanskog Kantona naao u potpunoj blokadi i izolaciji. U istoj su situaciji bili svi prostori Bosne i Hercegovine pod kontrolom Armije RBiH. Bio je to vojni pokuaj realizacije dogovora Tumana i Miloevia iz Karaoreva14 za definitivnom podjelom Bosne i Hercegovine i uspostavom paradravnih tvorevina (srpske i hrvatske) na dravnom teritoriju Bosne i Hercegovine. Iz tih razloga znaajno je pogledati nain i strukturu prehrane prognanog i izbjeglog stanovnitva. Spremanje hrane organizovano je u 8 objekata i obezbijeen je jedan topli obrok za sva lica smjetena u kolektivnim boravcima. Pored toga na svim punktovima omogueno je pripremanje hrane za djecu do 1 godine starosti. Zbog drastino smanjenih koliina prehrambenih artikala, prognanici, izbjeglice i raseljena lica u kolektivnim centrima dobijala su samo dva obroka- jedan topli i jedan suhi.

Raseljena lica smjetena u privatnim objektima dobijala su pomo u osnovnim ivotnim namirnicama zavisno od broja lanova domainstva. Treba istai da bez pomoi Crvenog krsta i humanitarnih organizacija (meunarodnih i domaih) bonjako stanovnitvo ne bi moglo preivjeti namijenjenu mu sudbinu umiranja od gladi. Ukupan broj prognanika koji su hranu dobijali u kolektivnom smjetaju je 6.530. Za njih se dnevno spremalo 12.314 toplih obroka i 6.905 suhih obroka. Distribucija hrane se vrila po punktovima svakih sedam dana. U Studentskom restoranu hrana se pripremala za 12 objekata.

U 1994. godini prema podacima UNHCR-a u opini Tuzla bilo je zbrinuto 61.900 prognanika i izbjeglica. Od toga u objektima individualnog smjetaja 57.053 lica i u kolektivnom smjetaju 4.847 lica. Prognanici su bili iz istih mjesta prijeratnog ivljenja kao i 1993. g. Starosna struktura prognanika u 1994. godini prikazana je u tabeli br. 4.

Zapaamo znatno smanjen broj prognanika i izbjeglica u objektima kolektivnog smjetaja, a povean broj smjetenih u individualne objekte. To se desilo iz razloga to je jedna od osnovnih aktivnosti u 1994. godini bila usmjerena na iseljavanje kolektivnih objekata, s ciljem obezbjeivanja humanijih uslova ivota prognanika koji su vie od dvije godine bili smjeteni u objektima nepripremljenim za ovu namjenu. U toku 1994. godine iseljeni su sljedei objekti kolektivnog smjetaja: SC Mejdan, Univerzitetska dvorana, Nastavni centar Dubrave, Osnovne kole Mosnik, Kiseljak, Kreka, Pazar, i Tomislav Ramljak, Srednje kole: Graevinska, Elektro-tehnika i Mainska i Dio Stacionara Enver iljak.

Tabela 4. Spolno-dobna struktura prognanika u opini Tula 1994. godine. Starost prognanika

(u godinama) 0,5 0,5-1 1-3 3-7 7-14

14-45 ene

45-65 ene

14-65 muki

>65 ene

% muki

% Broj prognanika 112 204 3.404 5.633 5.881 9.471 15.282 17.951 3.962 59.13 40.87

14 Opirnije o dogovorima Miloevia i Tumana o podjeli Bosne i Hercegovine vidjeti u: S.

Omeragi, Dogovoreni rat, Proton, Sarajevo, 2000.

179

A. ozi, A. Sulji

Prognanici su iz kolektivnih objekata iseljeni u 119 kua koje je za ove potrebe adaptirala Humanitarna organizacija NRC. Ista organizacija adaptirala je Osnovnu kolu u Tunju, Mosniku i Miladijama, kao i Elektro-tehniku i Graevinsku kolu. Adaptaciju osnovne kole u Kreki finansirala je Humanitarna organizacija CAP ANAMUR. Stacionar Enver iljak po strukturi prognanika koji su u njemu smjeteni predstavlja specifian kolektivni centar. Adaptaciju ovog objekta finansirala je Humanitarna organizacija IRC. Kroz razliite programe i akcije, te uz pomo nadlenih organa privrednih organizacija grada i optine svakodnevno su se poboljavali uslovi ivota prognanicima smjetenim kako u kolektivnim centrima, tako i u privatnim kuama i stanovima.

Tabela 5. Pregled prehrambenih artikala za kolektivni i individualni smjetaj u opini Tuzla, 1994. godine.

R. br. Artikli Kolektivni smjetaj

Individualni smjetaj

1 Ulje 650 l 1750 l 2 Brano 700 kg 16.300 kg 3 eer 600 kg 1750 kg 4 Grah 2500 kg - 5 Lea 1500 kg 1500 kg 6 Mesni narezak 2000 kom - 7 Sir feta 2000 kom - 8 Riba 425 gr 1800 kom - 9 Porodini paketi - 30 kom

10 Tomato sos 200 kom - 11 Djeija hrana 500 kom - 12 Laktovit - 275 kom 13 Mlijeko u prahu 500 kg 400 kg 14 Deterdent 330 kg 750kg 15 Sapuni 500 kg 1000 kg 16 So 250 kartona -

Obrazovanje prognanika odvijalo se u okviru institucije sistema. Posebna panja u ovoj oblasti poklanjala se realizaciji programa socijalne adaptacije raseljenih i prognanih lica. Edukacija odraslih vrena je putem predavanja i javnih tribina. Kroz rad dva drutvena centra (jedan na Tehnolokom fakultetu, a drugi u Samakom hotelu Tehnograd). U organizaciji Danskog komiteta za izbjeglice (DRC) veliki broj djece bio je ukljuen u razliite drutvene aktivnosti. Udruenje ena Tuzla organiziralo je nekoliko zajednikih druenja sa enama prognanicama, u emu je sveukupnu podrku davao i Optinski Centar za raseljena i prognana lica Tuzla.

U 1994. godini Optinski Centar za raseljena i prognana lica Tuzla u saradnji sa Domom zdravlja Tuzla, Zavodom za zdravstvenu zatitu i Klinikim centrom, zdravstveno je zbrinuo sve pristigle prognanike u Tuzlu. Svim prognanim i raseljenim licima obezbjeena je zdravstvena zatita. Istovremeno realiziran je program dodatne ishrane tekim bolesnicima kojima je zbog zdravstvenog stanja bila potrebna dodatna ishrana (mlijeko u prahu, proteinski keks i dodatni obrok).

Krajem 1995. godine u Tuzli je bilo smjeteno 68.349 prognanih i izbjeglih lica. Od toga u privatnim individualnim objektima 62.530 i objektima kolektivnog smjetaja 5.819 lica. Do poveanja broja prognanih u odnosu na kraj 1994. g dolazi, zbog poinjenog zloina genocida nad Bonjacima u Srebrenici jula 1995. g. Manji dio mukog stanovnitva je uspio da pobjegne, a ene i djeca su protjerani. Radi to jasnijeg

180

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

razumijevanja ovog rijetkog fenomena na tlu Evrope nakon Drugog svjetskog rata, prezentiraemo zbirni presjek dinamike prihvata prognanika i izbjeglica u Tuzli od 1992. do 31. decembra 2007. godine (tabela 6).

Tabela 6. Broj prognanih i izbjeglih lica na podruju opine Tuzla od 1992. do 2007.

g., prema vrsti smjetaja Rb. Mjesec i godina Kolektivni smjetaj Individualni smjetaj Ukupno 1. Decembar 1992. 5.630 44.985 50.615 2. Decembar 1993. 7.530 50.470 58.000 3. Decembar 1994. 4.847 57.053 61.900 4. Decembar 1995. 5.819 62.530 68.349 5. Decembar 1996. 2.385 42.235 44.620 6. Decembar 1997. 2.372 38.845 41.217 7. Decembar 1998. 2.071 39.809 41.880 8. Decembar 1999. 1.927 38.272 40.199 9. Decembar 2000. 1.836 21.408 23.244

10. Decembar 2001. 1.666 21.841 23.507 11. Decembar 2002. 1.319 17.561 18.880 12. Decembar 2003. 1.161 14.997 16.158 13. Decembar 2004. 1.046 12.133 13.179 14. Decembar 2005. 1.017 6.065 7.082 15. Decembar 2006. 1.023 5.242 6.265 16. Decembar 2007. 1.158 4.954 6.112

Kada je u pitanju teritorijalna pripadnost prognanih i izbjeglih lica, koja su u toku rata potraila i nala utoite u Tuzli, sa sigurnou se moe konstatovati da ih je bilo iz svih krajeva Bosne i Hercegovine. Ipak, najvie prognanika je iz Bosanskog Podrinja i Bosanske Posavine. Po opinama najvie ih je iz Zvornika, Bijeljine, Srebrenice, Bratunca i Vlasenice. Kako smo ve naprijed prezentirali podatke o pokretljivosti i ukupnom drutvenom dinamizmu prognanih i izbjeglih lica na podruju opine Tuzla, te osnovnim karakteristikama njihovog prihvata i zbrinjavanja, radi to autentinijeg sagledavanja i razumijevanja cjeline ovog, zaista, sloenog drutvenog fenomena, pogledajmo sada regionalnu zastupljenost prognanika i izbjeglica u Tuzli u periodu od 1996. g. do 31.12.2007. godine.

Tabela 7. Prognanici i izbjeglice u Tuzli od 1996. do 2007. g. prema opini predratnog

prebivalita

Opina 1996. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006. 2007. Zvornik 14256 12573 12573 11125 9187 9377 7575 6804 5743 3573 3159 3134 Srebrenica 4641 4641 4641 4864 1943 1957 1675 1318 1263 798 714 699 Bijeljina 5143 4660 4971 5235 4518 4653 3381 2736 1149 488 372 388 Bratunac 3909 3909 3909 4111 2412 2361 2083 1726 1543 967 816 758 Vlasnica 3497 3497 3497 3555 1921 1915 1616 1352 1233 548 493 477 Ugljevik 2433 2433 2433 2433 786 766 767 638 618 193 183 183 Brko 2216 2216 2216 2216 851 845 635 511 466 69 65 70 Doboj 1378 1378 1378 1378 350 284 145 128 128 21 21 16 Kalesija 731 731 731 73 86 84 66 64 64 10 10 14 Lopare 582 582 582 582 330 330 - 149 149 111 113 112 B. Luka 154 154 154 154 39 23 - - - 5 3 5 Modria 119 119 119 119 53 56 33 22 22 5 5 Prijedor 121 121 121 121 36 - 31 31 31 7 7 4

Nastavak tabele na sljedeoj stranici

181

A. ozi, A. Sulji

Gorade 118 118 118 118 3 3 - - - - Gacko 149 149 149 149 10 - - - - - Foa 130 130 130 130 40 40 30 29 29 - 14 16 Rogatica 97 97 97 97 36 36 25 25 25 17 17 17 Viegrad 149 149 149 149 33 33 20 20 20 6 5 2 Glamo 127 127 127 127 13 23 10 10 10 - Jajce 79 79 79 79 20 13 6 6 3 5 5 5 Derventa - - - - 132 135 90 80 80 30 27 28 Ost. FBiH 2416 1178 1719 1208 154 194 142 142 142 54 60 50 Ostali RS - - - - 291 361 99 166 166 46 56 20 eli 1366 1366 1366 1366 Odak 116 116 116 116 Stolac 105 105 105 105 B. Brod 16 16 16 16 Olovo 44 44 44 44 Ilija 36 36 36 36 Gradaac 372 372 372 372 S. Most 108 108 108 108 Trebinje 12 12 13 13 Z. Mostar - - - 18 11 11 11 Milii 41 44 44 56 56 52 Osmaci 35 23 17 16 15 15 ekovii 28 28 28 21 24 25 Han Pij. 26 26 26 10 13 10 Srbinje 19 19 19 14 Teoak 28 28 28 - Sapna 25 22 22 12 12 12 Ukupno: 44620 41217 41880 40199 23244 23507 18880 16158 13179 7082 6265 6112

IV U cijelom Tuzlanskom kantonu isto kao i u Tuzli

Ako se elimo drati jednog od osnovnih znanstveno-metodolokih principa (princip cjeline) neophodno je fenomenologiju prihvata i zbrinjavanja prognanih i izbjeglih lica u Tuzli uporediti sa njezinim neposrednim okruenjem, tj. sa drugim opinama u Tuzlanskom kantonu. Iz tih razloga prezentiraemo osnovne pokazatelje broja prognanih i izbjeglih lica u drugom opinama Tuzlanskog kantona. Takoer, emo prezentirati starosnu, polnu i nacionalnu strukturu prognanog i izbjeglog stanovnitva na podruju cijelog Tuzlanskog kantona. Zbog ratnih uslova ivota, prevelikog dinamizma nasilnog migriranja stanovnitva, bilo je jako teko u ratnim godinama voditi precizne pokazatelje o broju prognanih i izbjeglih lica. Procjenjuje se da je u raznim vremenskim intervalima, u toku rata, u Tuzlanskom kantonu, privremeni smjetaj zatrailo cca 300.000 stanovnika. Ovom prilikom iznijeemo podatke sa stanjem 31.12.1997. g., jer su to prvi potpuno tani podaci za cijeli Kanton.

Krajem 1997. g. kao rezultat etnikog ienja i zloina genocida nad Bonjacima, na prostoru dananjeg Tuzlanskog kantona prinudno migriralog stanovnitva bilo je 146.137 osoba, iz 70 i vie optina sa cijelog prostora Bosne i Hercegovine.15 Dodamo li ovom broju 468550 domicilnog stanovnitva, vidimo da je na podruju Kantona ukupan broj stanovnika krajem 1997. godine iznosio 614.687. Procentualno, domicilno stanovnitvo inilo je 76.2% a, raseljena lica 23.8%. Zbog nedostatka stambenog prostora, u 1997. godini 6258 raseljenih lica smjeteno je u 11 kolektivnih naselja, a u 12 kolektivnih centara 766 lica. Svojom ukupnom sadrajnou ova naselja 15 Prezentiramo podatke sa stanjem 31.12.1997. god. iz razloga to u prvoj godini postratnog

perioda i u toku rata, zbog velike drutvene pokretljivosti raseljenih osoba nije bila ustrojena precizna statistika baza podataka.

182

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

predstavljala su istinske socijalne rane , na i onako demografski destruiranoj strukturi regije.

Tabela 8. Starosna, polna i nacionalna struktura prognanog i izbjeglog

stanovnitva na podruju Tuzlanskog Kantona (stanje 31.12.1997).16 Starosna struktura (u godinama) Pol (u %) Nacionalna struktura (u %)

Optina Ukupan

broj 0-1 1-3 3-7 7-14 14-65 >65 M Bonjaci Hrvati Srbi Ostali

Banovii 5623 265 264 515 796 3510 273 45 55 99 0 1 0 Brko 15063 62 336 550 1905 10672 1538 51 49 97 2 0.5 0.5 eli 4854 54 93 155 674 3093 785 58 42 99.8 0.05 0,15 0 Doboj Istok 8345 281 1110 896 2449 2754 855 56 44 99.8 0.04 0.06 0.012 Graanica 7242 399 647 833 1490 3462 411 54 46 99.99 0,01 0 0 Gradaac 4422 36 93 256 567 2990 480 54 46 99.4 0.55 0.05 0 Kalesija 5434 297 403 756 1285 2668 25 52 48 99,8 0,2 Kladanj 6077 31 52 103 400 4980 511 55 45 99.9 0.05 0.05 0 Lukavac 7518 173 525 654 1237 4421 508 99.56 0.37 0.07 0 Srebrenik 12639 665 980 1093 1672 7065 1164 63 37 85 14 1 0 Teoak 3593 133 138 230 352 2467 273 99,9 0,01 Tuzla 41217 159 2206 4176 6171 23343 5162 54,5 45,5 99.2 0.3 0.26 0.24 ivinice 19692 245 418 2341 2981 11626 2081 69 31 98.5 0.8 0.2 0.5 Zvornik 4418 58 332 691 846 1933 558 60 40 100 Ukupno 146137 2858 7597 13249 22825 84984 14624

Izneseni podaci pokazuju da je prognano i izbjeglo stanovnitvo na podruje Tuzlanskog kantona, bilo, skoro iskljuivo bonjake nacionalnosti. Migriranje, uzrokovano nasilnim protjerivanjem bilo je potpuno, jer su migrirale sve starosne dobi i osobe oba pola. Upeatljiv je primjer velikog stradanja mukaraca, na to ukazuju podaci degradirane polne strukture, na tetu mukog pola. Najvie stradanja doivjelo je muko stanovnitvo od 15 do 65 godina, dakle, radno sposobno stanovnitvo, to pored ostalih uslova, jo vie negativno utie, ne samo na demografski, ve i na ukupan drutveni razvoj.

V Politiko-administrativna razdrobljenost (podijeljenost) regije sjeveroistona Bosna danas

Rat protiv Bosne i Hercegovine 1992-1995 godine uzrokovao je velika stradanja i prinudne migracije stanovnitva. Primjenom nasilja, ugroavanjem ivota i razaranjem materijalnih dobara dolo je do nacionalnog preoblikovanja demografske strukture sjeveroistone Bosne, kao u ostalom i ostalih dijelova Bosne i Hercegovine. Bonjako stanovnitvo iz Bosanskog Podrinja cjelokupno je, izuzimajui grad Gorade sa najuom okolinom, nasilno protjerano prema regionalnim centrima Sarajevu i Tuzli, te ostalim gradovima i naseljima u njihovom okruenju . S druge strane, ne na isti nain, stanovnitvo srpske nacionalnosti doselilo se u gradove i naselja u Bosanskom Podrinju u kojima je prije rata, ivjelo veinsko bonjako stanovnitvo.17 Na ovaj je nain bitno

16 Pod optinom Zvornik imenovana je dananja teritorija optine Sapna, isto tako naseljena

mjesta Rahi, Maoa i dr. pod kontrolom Armije RBiH administrativno su voena kao optina Brko. Izvor podataka su optinske slube za raseljena lica i izbjeglice.

17 Vrlo bitno je istai injenicu da Bonjaci ,nisu predstavljali samo demografsku veinu stanovnitva bosanskog Podrinja(57%),ve su oni istovremeno bili i veinski vlasnici nad zemljom(61,5%).Opirnije pogledati u: A. ozi, Bonjaka vertikala vlasnitva nad zemljom u bosanskom Podrinju, Zbornik radova, Filozofski fakultet, Tuzla, 2002. g. str. 135-143.

183

A. ozi, A. Sulji

naruena, prijeratna, milenijski sedimentirana, ne samo etnika, ve i socijalno-demografska, kulturna, ekonomska i komunikacijska struktura sjeveroistone Bosne. Demografska naruenost i izoblienost, u odnosu na prijeratno stanje, sjeveroistone Bosne, ne ogleda se samo u etnikoj, polnoj i starosnoj strukturi, ve i u socijalno-kulturnoj i administrativno-politikoj. Pogledajmo vizuelno tu iracionalnu, neprirodnu, nehistorijsku, nemoralnu i nadasve, necivilizacijsku, ratom i nasiljem uspostavljenu dananju politiko-administrativnu podjelu regije sjeveroistone Bosne. Prije rata, i dugi niz stoljea, jedinstvena ekonomska, drutvena, komunikacijska, prirodna, regija sjeveroistone Bosne, Dejtonskim mirovnim sporazumom je podijeljena na pet administrativno-politike cjeline, to, uistinu, predstavlja osnovni faktor zapreke brem drutveno-ekonomskom razvoju cijele regije. Tih pet politiko-administrativnih, odvojenih, parcijaliteta su: Tuzlanski kanton, povrine 2.649 km2, Distrikt Brko, povrine 493 km2, Kanton Oraje, sastavljen od dvije odvojene enklave, Okrug Bijeljina i dio koji pripada Okrugu Doboj. I Okrug Bijeljina i Okrug Doboj pripadaju Republici Srpskoj (prilog 3).

Zakljuak

Rat protiv Bosne i Hercegovine 1992-1995 godine uzrokovao je velika stradanja i prinudne migracije stanovnitva. Ve u avgustu 1991. godine u Tuzlu stiu prvi prognanici i izbjeglice iz ratom zahvaenih podruja bive Jugoslavije. Zbog agresije na Bosnu i Hercegovinu, prije svega na podruje Bosanskog Podrinja,(Bijeljinu, Zvornik, Bratunac, Vlasenicu, Viegrad, Fou i druge gradove)i zloina koji su vreni nad civilnim stanovnitvom(ruenje i paljenje kua, progon i ubijanja,sijanje straha i drugih oblika represije) u proljee 1992. g. u Tuzlu pristie veliki broj prognanika i izbjeglica iz svih krajeva Bosne i Hercegovine.

Krajem 1992. g u Tuzli je ve boravilo i bilo zbrinuto 50.615 prognanih i izbjeglih lica. Broj prognanih i izbjeglih u Tuzli se svake ratne godine poveavao, da bi krajem 1995. godine dostigao cifru od 68.349 prognanih i izbjeglih lica. Od toga u privatnim individualnim objektima bilo je smjeteno 62.530 i objektima kolektivnog smjetaja 5.819 lica. Do poveanja broja prognanih u odnosu na kraj 1994. g dolazi, zbog poinjenog zloina genocida nad Bonjacima u Srebrenici jula 1995. g. Prognanici, izbjeglice i raseljena lica stambeno su zbrinjavani na raznovrsne naine. Najei oblici stambenog zbrinjavanja bili su: u naputenim privatnim kuama, naputenim stanovima nosilaca stanarskog prava, u kolektivnim centrima, kolektivnim naseljima, u adaptiranim, obnovljenim, nedovrenim ili oteenim kuama domicilnog stanovnitva. u Dom za djecu bez roditeljskog staranja, smjetana su djeca prognanika i izbjeglica bez oba roditelja.

184

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

185

Organi opine Tuzla prognanim i raseljenim licima i izbjeglicama pruali su kompletnu socijalnu podrku. Ta podrka, osim u stambenom zbrinjavanju, pruana je i u hrani, odjei, obui, peima, posuu i drugim kunim i sanitarnim potrebama. Prognanicima i izbjeglicama pruana je i zdravstvena zatita. Neophodno je istai da su u ovom procesu uestvovale i meunarodne i domae humanitarne organizacije. Bez njihove pomoi sama opina ne bi mogla izvriti potpuno zbrinjavanje prognanih i izbjeglih lica. Koordinator i glavni rukovodilac ovog sloenog procesa bio je opinski organ zaduen za prognana i izbjegla lica.

Kada je u pitanju teritorijalna pripadnost prognanih i izbjeglih lica, koja su u toku rata potraila i nala utoite u Tuzli, sa sigurnou se moe konstatovati da ih je bilo iz svih krajeva Bosne i Hercegovine. Ipak, najvie prognanika je iz Bosanskog Podrinja i Bosanske Posavine. Po opinama najvie ih je iz Zvornika Bijeljine, Srebrenice, Bratunca i Vlasenice. Tuzla i do danas(kraj 2007. g i poetak 2008. g)prua utoite za 6.112 izbjeglih i raseljenih lica, koji se nisu uspjeli vratiti u mjesta svog prijeratnog ivljenja.

Literatura:

1. Bonjevi Ilijas, Regije i centri drutveno-ekonomskog razvoja BiH,

Ekonomski institut, Sarajevo 1969. 2. Bonjevi Ilijas, Regionalizacija Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1992 godine. 3. ozi Adib, Prinudne migracije i problemi razvoja regije sjeveroistone

Bosne, Zbornik radova: Regionalno razvojna problematika BiH i susjednih zemalja u procesu pribliavanja Evropskoj uniji, Univerzitet u Tuzli, 2003.

4. ozi Adib, Bonjaka vertikala vlasnitva nad zemljom u bosanskom Podrinju, Zbornik radova, Filozofski fakultet, Tuzla, 2001.

5. ozi Adib, Drutveno-historijska situiranost Bonjaka u Srebrenici, Pogledi, br. 8. Tuzla, 2001.

6. Hodi Kadrija, Klapi Muharem, Socioekonomski pregled Tuzlanskog kantona, Ekonomski institut Tuzla, 2001.

7. Kikanovi Mirsad, Postratne demografske prilike Tuzlanskog kantona, Pogledi, br.8. Tuzla, 2001.

8. Klai Vjekoslav, Povijest Bosne, Fototip izdanja iz 1882 godine, Svjetlost, Sarajevo, 1990.

9. Klapi Muharem, Tuzla kao razvojni centar sjeveroistone Bosne, Ekonomski institut Tuzla, Tuzla, 2002 god.

10. Petri Mario, O migracijama stanovnitva u Bosni i Hercegovini, GZM, Sarajevo, 1963. Sv. XVIII.

11. Stanovnitvo Bosne i Hercegovine. - Narodnosni sastav po naseljima, Dravni zavod za statistiku, Zagreb, 1995 godine.

12. Podaci (izvjetaj) Ministarstva za rad socijalnu politiku i izbjeglice u Vladi T.K-a, za 1997 god.

13. Podaci (izvjetaj) Ministarstva za obnovu razvoj i povratak u Vladi T.K-a za 2002 godinu.

14. Podaci UNHCR-a: Minority Return Statistics fot Municiapalities in SonBiH AOR period January 1996-December 2002.

15. iga Jusuf, Tradicija Bosne koju su izdali, VKBI, Sarajevo, 2001 godine