PREZNETIM MBI NJOHURITË THEMELORE MBI TË DREJTËN DHE SHTETIN
-
Upload
bessnik-latifi -
Category
Documents
-
view
3.162 -
download
4
Transcript of PREZNETIM MBI NJOHURITË THEMELORE MBI TË DREJTËN DHE SHTETIN
Prezentim 1 nga lenda e drejta biznesore
Prof.dr. Armand Krasniqi
SHQYTËRTIME HYRËSE
PREZNETIM MBI NJOHURITË THEMELORE MBI TË DREJTËN DHE SHTETIN
• E drejta biznesore është degë e veçantë juridike – shkencore dhe relativisht e re e cila që në gjrinin e saj përfshinë dhe trajton shumë probleme, qasje juridike siç janë:
Fillet e së drejtës;
E drejta ndërkombëtare private;
Njohuritë themelore mbi të drejtën civile dhe sendore;
Të drejtën e detyrimeve;
Të drejtën ekonomike; si dhe
Të drejtën e punës;
Ajo u krijua në bazë të nevojave shoqërore – biznesore që në mënyrë sistematike e në harmoni me nevojat, të cilat e drejta shkencore dhe logjike, parashtrohen për rregullimin e:
– hapësirave të caktuara të jetës shoqërore, – përpunimit të tërësive të marrëdhënieve juridike, të
cilat krijohen në përkufizimet juridike – publike të lirive tregtare në kushtet e ekonomisë bashkëkohore dhe intervencionistë.
E drejta Biznesore ka si lëndë të saj të drejtpërdrejt të studimit, përmbledhje e përkufizimeve institucionale të tregut modern;
E drejta Biznesore është e vetmja degë juridike e cila kriterin e efikasitetit Biznesor e vënë në lidhje të drejtpërdrejt me kriterin e ligjshmërisë.
Studimi i lëndës e E drejta biznesore kërkonë qasje multidisiplinare juridike në mënyrë që të trajtohen shkencorishtë edhe problematikat e karakterit ekonomik / biznesor;
Lënda e Drejta biznesore, duke u bazuar në metodologji shkencore – teorike studimi shtjellon një numër relativisht të madh institucionesh juridike të cilat sipas planprogramit të këtij Universiteti – fakulteti janë paraparë që të mësohen me studentë;
Për shkak të natyrës heterogjene që ka lëndë arsyetohet edhe vëllimi i madh i teksti dhe informacioneve që Ju dedikohen studentëve;
Duhet pasur të qartë se procesi i tranzicionit ekonomik do të ndikojë edhe në këtë disiplinë shkencore;
NORMAT SHOQËRORE DHE LLOJET E NORMAVE SHOQËRORE
Shoqëria njerëzore krijohet nga njerëzit dhe në kuadër të kësaj shoqërie nuk veprojnë vetëm ligjet natyrore;
Shoqëria njerëzore është turmë e organizuar e njerëzve e jo vetëm një turmë mekanike;
Si e këtillë ajo paraqet kategori sociologjike e që është objekti i studimit të sociologjisë dhe filozofisë së të drejtës;
Në shoqëri nuk veprojnë vetëm normat e caktuara natyrore; Shoqëria njerëzore e vetëdijshme fillon të krijojë norma të caktuara
të sjelljes; Çdo shoqëri njerëzore ka sjelljet e veta të vetëdijshme dhe racionale; Kjo shpreh shkallën e lartë të kulturës shoqërore; Shoqëria njerëzore e kuptojë nevojën për lindjen dhe zbatimin e
normave juridike; Me anë të tyre u kuptua se realizohet rregullsia e jetës shoqërore; Kjo lindi si rrjedhojë e faktit se njeriu në shoqëri nuk ka të drejtë të
sillet si të dëshiron ai në baza individuale;
Çfarë nënkuptohet me fjalën normë
• Normë – fjalë latine do të thotë rregull • Karakterizohet me dy kuptime themelore: është rregull mbi sjelljen e njerëzve; dhe është rregull – kërkesë që njerëzit kanë detyrim
të sjellën sipas të saja
Definicon mbani ne mend • “Nor. shoq. janë rregulla të sjelljes në një shoqëri
të caktuar që kanë për qëllim rregullimin e jetën shoqërore në bazë të qëllimi të caktuar”
Cilesite karakteristike te normes
Prezumimi kryesor i normës është se njerëzit në shoqëri duhet të sillen si qenie të vetëdijshme;
Në esencë normat shoqërore përveç funksionit rregullativ ato e kufizojnë sjelljen e individit të shoqërinë e caktuar – e cila i drejtohet vetëdijes së njeriut;
Andaj njeriu nuk e vendos normën sipas dëshirës dhe tekeve të veta por atë e sjellë për shkak të përshtatjes së vetëdijshme me realitetin e kurrsesi si vullnet arbitrar;
Në shoqëri ekzistojnë norma (rregulla) të llojllojshme që bazuar në karakterin e tyre janë heterogjene;
Vlen të ceket se ndikimit të madh në vëllimin dhe numrin e tyre ka shkalla e zhvillimit shoqëror dhe ekonomik;
Në shoqëri të zhvilluara jeta shoqërore është e rregulluar me norma;
FUNKSIONET TJERA TE NORMES
Normat shoqërore kufizojnë sjelljet e individëve në një shoqëri të caktuar• Normat shoqërore krijohen nga e tërë shoqëria por edhe nga ndonjë subjekti i caktuar;• Normat janë të drejtuara nga vetëdija e individit;• Sipas krijimit të tyre normat ndahen: - në ato të cilat i krijon e tërë shoqëria; ose
- nga ndonjë organizatë shtetërore • Sipas mënyrës së krijimit të tyre ato ndahen në:
– norma shoqërore;– normat të cilat krijohen spontanisht (doket) dhe – Normat të cilat krijohen më qëllim të caktuar (nga e drejta)
Funksionet tjera të normës:
• Normat shoqërore kufizojnë sjelljet e individëve në një shoqëri të caktuar• Normat shoqërore krijohen nga e tërë shoqëria por edhe nga ndonjë subjekti i caktuar;• Normat janë të drejtuara nga vetëdija e individit;• Sipas krijimit të tyre normat ndahen: • në ato të cilat i krijon e tërë shoqëria; ose • nga ndonjë organizatë shtetërore
Për aplikimin e secilës normë ekzistojnë sanksione të caktuara në sat të mos zbatimit të tyre:P.sh. për moszbatimin e normës juridike janë
sanksionet të cilat i parasheh ligji;Nëse sanksionet janë të natyrës shtetërore – kemi të
bëjmë me norma juridike;Normat me të shpeshta dhe më të rëndësishme janë
normat juridike në relacion me normat të tjera ekzistuese;Përveç normave juridike në jetën shoqërore kemi edhe
normat zakonore – doket dhe normat e moralit;Për mos zbatimin e këtyre normave ekzistojnë
sanksione morale etj;
NORMAT SHOQËRORE
→ Normat zakonore;→ Normat e moralit; dhe → Normat juridike
NORMAT ZAKONORE – Doket / 1• Normat zakonore – doket u takojnë grupit të normave shoqërore.• Normat zakonore historikisht janë normat me të vjetra të cilat është konstatuar se
kanë lindur që në komunitetin primitiv;• Ne veçanti dallojnë normat zakonore të cilat kanë qenë në aplikim në shtetin
skllavopronar romak;• Veçori e caktuar konsiderohet edhe fakti se këto norma janë të lidhura për shumë
ngushtë për shoqërinë dhe jeta e tyre zgjatët nëse nuk vijnë në kundërshtim me botëkuptimet e shoqërisë;
• Në shoqërinë ma shtet (komunitetin primitiv) burim kryesor i rregullimit të shoqërisë ishin doket të cilat me lindjen e shtetit u transformuna në norma të fuqishme juridike të cilat e lindën të drejtën zakonore;
• Normat zakonore janë rregulla të sjelljes në shoqëri që krijohen nga përsëritja e shpeshtë dhe e gjatë e tyre;
• Arsyetimi i respektimit dhe zbatimit të tyre del nga vet aplikueshmeria dhe zbatueshmeria e tyre në kohë të gjatë;
• Pikërisht për shkak të zbatimit dhe jetës së gjatë ato u adaptohen rrethanave shoqërore se edhe bëhen pjesë përbërëse e sjelljeve të njerëzve gjatë gjithë jetës;
• Obligimi i sjelljes sipas normave zakonore në bazë të vlerësimit shoqëror;• Racionaliteti zbatimit të normave zakonore është i varur nga vlerësimi shoqëror;
NORMAT ZAKONORE – Doket / 2• Ndryshimi në mes të normave zakonore dhe atyre të moralit është në
faktin se normat e zakonore janë të qëndrueshme dhe aplikohen një kohë të gjatë në shoqëri ndërkaq normat e moralit janë më pak stabile – ndryshojnë shpejtë;
• Normat zakonore dhe ato të moralit kanë ngjashmëri për faktin se ato i krijon shoqëria njerëzore dhe për moszbatimin e tyre nuk kërcënon dhuna e aparatit shtetëror;
• Zbatimi i normave juridike është i rregulluar që nëse ato nuk zbatohen sanksionet nga dhuna e aparatit shtetëror
• Ekzistimi i sanksioneve për zbatimin e normave zakonore• Normat zakonore historike janë rregulla të vjetra të cilat kanë
ekzistuar në shoqëritë e para primitive, skllavopronare, etj;• Në shoqëri pa shtet po ashtu jeta shoqërore është rregulluar
nëpërmjet të këtyre normave;
NORMAT ZAKONORE – Doket / 3• Normat zakonore dhe shoqëria pa shtet• Normat zakonore dhe ndikimi në zhvillimin e tregtisë
– Zhvillimi i tregtisë duke i lehtësuar marrëdhëniet tregtare;– Ndikuan në nxjerrjen e konventave dhe marrëveshjeve ndërkombëtare mbi
fushën e tregtisë; – Ndikuan në normativave juridike dhe zhvillimit të së drejtës ekonomike
ndërkombëtare;– Zhvillimi pozitiv i “dokeve afariste”;– Thyerja e barrierave tregtare;– Ligjet uniforme për lidhjen e kontratave.
• Mund të përfundohet me saktësi se normat zakonore janë të rëndësishme për
shoqërinë;• Ndërkaq, normat zakonore biznesore (afariste, ekonomike, etj), si në planin
nacional dhe atë ndërkombëtar, janë shumë të rëndësishme për faktin sepse e rregullojnë sferën e tregtisë dhe qarkullimit të mallrave dhe shërbimeve;
• për faktin sepse e rregullojnë sferën e tregtisë dhe qarkullimit të mallrave dhe
shërbimeve;
NORMAT E MORALIT /1
• Normat e moralit po ashtu janë lloj i normave shoqërore të cilat në vete përmbajnë rregullin e sjelljes i cili varet nga botëkuptimet morale të një shoqërie të caktuar;
• Normat e moralit dallojnë nga normat tjera shoqërore për faktin se ato urdhërojnë që të bëhet ato për të cilën shoqëria e konsideron si të mirë ose e ndalon atë si të keqe;
• Zbatimi dhe kuptimi i tyre varet nga botëkuptimet morale;• Sanksionet janë të natyrës morale;• Sjelljet e moralshme në shoqëri;• Ndodhë që në shoqëri të ketë botëkuptime të ndryshme
lidhur me normat e caktuara morale;• Normat morale burojnë nga kushtet objektive të një
shoqërie të caktuar;
NORMAT E MORALIT /2
• Aplikimi i normave të moralit nuk është i garantuar nga sanksionet shtetërore;
• Normat morale nuk janë statike ato ndryshojnë me zhvillimin e shoqërisë;
• Normat morale dhe ndikimi i tyre në ekonomi;• Tendenca e shtetit që t’i moralizojë normat e veta juridike;• Historiku i kësaj çështjeje ;• Nevoja e bashkëjetesës së normave morale dhe të atyre juridike;• Vetëdija e njeriut, normat morale dhe normat juridike;• Botëkuptimet dhe normat morale;• Tendenca e shtetit që të forcohet me anë të mjeteve të dhunshme• Rritja e vetëdijes;
LINDJA E SË DREJTËS
• Në literaturë ekzistojnë mendime të ndryshme e që përsëritën ne vazhdimësi se cila është koha kur lindi e drejta dhe shteti si dukuri shoqërore dhe historike pasi që dihet fare mirë se një kohë të gjatë nuk ka pasur as shtet e as të drejtë?
• Mund të konkludojmë se e drejta dhe shteti janë historike që u linden dhe u krijuan në një kohë të caktuar të zhvillimit shoqëror – ekonomik të shoqërisë njerëzore;
• Pra edhe e drejta e edhe shteti janë kategori historike të cilat u krijuan në një kohë dhe në hapësirë të caktuar në bazë të një zhvillimi të caktuar shoqëror – ekonomik;
• E drejta dhe shteti janë dukuri të kufizuara si në hapësirë ashtu edhe kohë;• Në komunitetin primitiv nuk ka pasur të drejtë për shkak të pazhvillueshmërisë
së fuqive prodhuese;• Ekzistenca e njeriut në atë kohë ka qenë kryesisht e varur nga shoqëria;• E drejta lindi aty ka fundi i ekzistencës së komunitetit primitiv;• Lindja e të drejtës u kushtëzua edhe klasa sunduese ta dominonte shoqërinë
dhe ta ruante primatin – rolin në atë shoqëri; • Epokat historike (primitive, skllavopronaria, feudalizmi, kapitalizmi, socializmi)• Karakteristike prona private dhe prona mbi mjetet e prodhimit;• Diktati për rregulla të reja në shoqëri nëpër etapa të caktuara;
ZHVILLIMI I SË DREJTËS
• E drejta është dukuri historike e lidhur ngushtë më shoqërinë njerëzore;
• Studimi i së drejtës është i varur nga studimi i marrëdhënieve shoqërore dhe faktorëve shoqëror që kanë pasur ndikim në lindjen e të drejtës;
• Zhvillimi i së drejtës dhe shkencës mbi të drejtën është shumë i vonshëm në relacion me vet të drejtën si kategori historike;
• Secila përudh e zhvillimit historik mbanë vulën e karakteristikave të se drejtës;
Në shkencën juridike zhvillimi i së drejtës ndahet dhe studiohet në
• Në të drejtën e sistemit skllavopronar;• Në të drejtën e sistemi feudal;• Në të drejtën e sistemit kapitalist; dhe • Në të drejtën e sistemit socialist.
Baza për mënyrën e një ndarje të këtillë ka qenë:
• dallimet mbi mënyrat e prodhimit;• pronësia mbi mjetet e prodhimit;• • Pikërisht nga struktura e organizimit ekonomik është paraqitur
edhe sistemi i caktuar juridik;• • KARAKTERISTIKAT E PËRBASHKËTA TË SISTEMIT SKLLAVOPRONAR,
FEUDAL DHE KAPITALIST• • Janë sisteme eksploatuese;• Pakica disponon me mjetet e prodhimit;• Kanë si bazë pronën private që u ka siguruar privilegje absolute;
• KARAKTERISTIKAT E SISTEMIT SOCIALIST
• Teoretikisht e kundërta e karakteristikave të sipërshënuara;• Është konsideruar si ide më përparimtare dhe racionale;• Kjo ide është bazuar në parimin që “ çdo kush të punojë sa
të ketë mundësi dhe aftësi dhe të fitojë mira materiale aq sa ka nevojë”
• Si ide e proklamuar u vlerësua e shkëlqyeshme por në realitet a doli e këtillë?
• E drejta si dukuri shoqërore gjatë periudhave të ndryshme pësoi ndryshim, zhvillim, transformim në bazë të shkallës së caktuar të civilizimit;
• Rikonfoirmohet qëndrimi se e drejta nuk është kategori statike, përkundrazi është kategori shumë dinamike;
Ndryshimet ekonomike dhe ndikimi i tyre në të drejtën
• Format e ndryshimeve cilësore të së drejtës potencohet të jenë:
• • Revolucionit; (Ekonomik dhe politik)• Reformave; (Ekonomike dhe politike)• Grushtetit; (Marrja e shpejtë dhe e befasishme e
pushtetit)• Puçit; (Marrje e befasishme pushtetit nga
anëtarët udhëheqësit më të afërt të qeverisë ushtrisë)
TRAJTAT HISTORIKE TË SISTEMEVE TË SË DREJTËS
• - Çdo epokë e zhvillimit historik ka bazën e saj të zhvillimit material që karakterizohet me elemente konkrete
Njihe këto :
1.E drejta skllavopronare;
2.E drejta feudale;
3.E drejta borgjeze - kapitaliste
4.E drejta socialiste
E DREJTA SKLLAVOPRONARE
• Ka lindur me shkatërrimin e komunitetit primitiv;• Është lloji më i parë dhe më i vjetër i së drejtës klasore
eksploatuese;• Duke e zbatuar këtë të drejtë në jetë skllavopronari e
ligjëson gjendjen ekzistuese juridike ne raport me skllavet;• Skllavopronarët legjitimohen si sundues;• Karakterizohet me sundim jo human dhe pabarazi;• Skllavopronarët gëzonin të drejta politike, ekonomike,
pronësore, etj;• Robërit nuk e gëzonin statusin e subjektit por trajtoheshin
si objekt;• Shkallë të ulët të zhvillimit ekonomik – prodhues;
1.1. Ndikimet e të drejtës skllavopronare:
• Ndikim i të drejtës romake;• Ndikimi në zhvillimin e të drejtës në
përgjithësi;• Disa parime që nga atëherë janë të
pranueshme edhe në të drejtën bashkëkohore.
E DREJTA FEUDALE
• Karakterizohet me një fazë më të lartë të zhvillimit shoqëror;• Mjete të prodhimit më të avancuara;• Niveli i ulët i prodhimit akoma ishte evident;• Fillon zhvillimi i fuqive prodhuese;• Filluan të nxjerrën norma juridike por pushteti shtetëror ishte i
dobët;• Çdo feudal qeveriste ne feudin – njësinë e vet;• Ekzistonin norma të shumta dhe të ndara në feude;• Mjeti themelor i prodhimit – toka;• Bujkrobërit ishin burimi kryesor i fuqisë prodhuese;• Bujkrobi ishte në tërësi nën kontroll dhe administrim total të
feudalit;• Çdo lëvizje e bujkrobërve nga toka ënjtë bërë me leje paraprake të
feudalit;
Format e eksploatimit janë kryer në tri forma, dhe atë në bazë të:
• RENTËS SË PUNËS;• detyrimi i bujkrobit që disa ditë të punojë pa pagesë për feudalin; • RENTËS NATYRORE:• detyrimin e dhënies së sasisë së mallrave nga sasia e prodhimeve në
natyrë; • RENTËS NË TË HOLLA• detyrimit të dhënies së një sasie të caktuar në të holla.
- Ushtrimi i pushtetit shtetërore nga Mbreti;- Shtresimi i popullsisë (klasave, aristokratëve, klerëve, etj);- Mbajtja e pushteti legjislativ, gjyqësor dhe ekzekutiv në duar të mbretit- Lindja e qyteteve dhe lulëzimi i tregtisë;- Lindja e shtresave qytetare, zejtare, tregtare, etj;
E DREJTA BORGJEZE
• E ndërtuar në baza të parimeve të pushtetit ekonomik;• Ndërprerja e dallimeve ndërmjet qytetarëve (në
aspektin formal – juridik)• Barazia politike;• Progresi i të drejtës kapitaliste;• Nuk ekzistojnë privilegjet klanore;• Barazia formale qytetare dhe ekonomike;• Realisht nuk ka barazi ekonomike;• Akoma është prezentë varësia e punëtorëve;• Liria e kontraktimit;• Mbivlera e krijuar i takon kapitalistit;
Kjo fazë e zhvillimit ka tri nën faza kryesore:
• 1. Faza e kapitalizmit liberal;• 2.Faza e kapitalizmit monopolistik• 3. Faze e kapitalizmit imperialist
1. Faza e kapitalizmit liberal, e cila karakterizohet me:
• Konkurrencë të lirë;• Tregti të lirë;• Lëvizje plotësisht të lirë;• Mungesë te të gjitha llojeve të monopoleve
ekonomike dhe juridike;• Mos përzierje të shtetit në jetën ekonomike;• Respektimin e autonomisë së vullnetit;• Dominim të pronës private;
2.Faza e kapitalizmit monopolistik, karakterizohet me:
– Me zhvillim të madh të forcave prodhuese;– Akumulim dhe centralizim të kapitalit;– Ndarje të tregut;– Diktim të kushteve ekonomike;– Paraqitje të çrregullimeve ekonomike– Intervencionizmi shtetëror
3. Faze e kapitalizmit imperialist, karakterizohet me:
• Zhvillim maksimal të forcave prodhuese;• Ngushtim të tregjeve nacionale;• Kapital të madh dhe teknologji të avancuar;• Kompanitë multinacionale;• Politikat fiskale dhe roli i shtetit;• Globalizmi;• Sisteme juridike bashkëkohore;• Rolin e shtetit lidhur me arritjen e balancave;
E DREJTA SOCIALISTE• Janë konstatuar shpërputhje të mëdha në mes idealit të së drejtës socialiste dhe
realitetit ne veçanti në vitet e 80 – ta të shekullit të kaluar;• E drejta socialiste është konsideruar se do të paraqiste një formë të re dhe të
avancuar të së drejtës e cila është konsideruar si JOEKSPLOATUESE’• Është konsideruar se edhe e drejta socialiste, sikurse edhe vet sistemi socialit, do
të zhdukej gradualisht;• Parimi themelor i të drejtësa socialiste ishte parimi barazisë së plotë dhe jo vetëm
në aspektin formal por edhe në përmbajtje!• E drejta socialiste në realitet ishte e drejtë klasore e cila nuk e shprehte vullnetit ë
klasës punëtore ashtu siç ishte e konceptuar;• Parim i rëndësishëm në të cilinë bazohej logjika e të drejtës socialiste ishte
“PRONA SHOQËRORE MBI MJETET E PRODHIMIT”• Të gjitha këto parashikime të sistemit soacialit dhe të drejtës socialiste deri me
tani vlerësohen si:– Jo reale;– Nuk janë marrë parasysh mendimet edhe të shumë teoricienëve të tjerë mbi socializmin dhe
komunizmin”– Procesi i zhvillimit të ekonomisë socialiste nuk është zhvilluar me tempo të shpejtë dhe
adekuate sikurse edhe forcat prodhuese;– Në shoqërinë socialiste nuk u bënë harmonizimet e duhura të interesave të grupeve
shoqërore;– Sjellja armiqësore ndaj pronës private, moslejimi i pluralizmit të pronave, mospranimi i
ekonomisë së tregut dhe konkurrencës së mirëfilltë në ndërmarrjeve prodhuese;– Etj;
RENDI JURIDIK
• Është pjesë e rendit shoqëror që rregullohet nga e drejta;• Secili shtet ka normat e veta të cilat janë të lidhura ngushtë
ne mes veti;• Secili shtet e ka rendin e vet juridik;• Rendi shoqëror është grumbull i të gjitha marrëdhënieve
njerëzore në mes vete;• Andaj duhet mbajtur në mend se rendi shoqëror i përfshinë
të gjitha normat shoqërore por edhe sjelljet reale të njerëzve në bazë të tyre dhe lidhjeve që kanë me to;
• Rendi juridik,ekonomik, regjional, global, etj.• Rendi juridik rregullohet me grumbull normash juridike;• Ekziston edhe rendi ndërkombëtar që rregullohet me akte
ndërkombëtare;
Çdo rend juridik përbëhet nga dy elemente kryesore:
• ELEMENTI NORMATIV– normat juridike si norma të sjelljes;– nga aktet juridike; dhe – veprimet psikike me të cilat krijohet norma juridike ose kushtet për
zbatimin e tyre; • ELEMENTI FAKTIK• që manifestohet në realitet nga veprimet njerëzore materiale
• Rendi juridik nuk është dukuri statike e cila është dhënë përgjithmonë;
• Rendi juridik është dukuri dinamike që lëvizë dhe ndryshon varësisht me marrëdhëniet shoqërore;
• Në këtë situatë shumë shpesh këto marrëdhënie ndryshohen, tjetërsohen, transformohen, shuhen, etj,.
• Rendi juridik dallon nga sistemi juridik sepse është shumë dinamik;
NORMAT JURIDIKE
• Norma juridike është elementi më i rëndësishëm i së drejtës dhe i rendit juridik;
• Është lloj i normës shoqërore dhe rregull e sjelljes të njerëzve;
• Zbatimin e saj e siguron dhe e garanton shteti;• Nëpërmjet normës juridike manifestohet fuqia e shtetit;• Shteti siguron aplikimin e tyre nën kërcënimin e
sanksioneve;• Ekziston lidhje e pa ndarë në mes të normave juridike dhe
vet shtetit;• Norma juridike është rregull të cilin e ka krijuar organi i
caktuar i shtetit;• Norma juridike është e krijuar në atë mënyrë që ajo
detyrimisht duhet të zbatohet;
ELEMENTET E NORMËS JURIDIKE• Fjalia është element sintaksor i normës juridike, paraqet tërësinë e
shprehjes gjuhësore të kuptimit dhe të mendimit;• Duhet konstatuar se nëpërmjet të fjalisë së shkruar sqarohet përmbajtja e
normës juridike dhe vullneti i shtetit;• E drejta shprehet nëpërmjet të normave juridike;• Norma juridike assesi nuk bënë të ngatërrohet (përzihet) me paragrafin
ose nenin e ndonjë ligji ku aty mund të jnë shumë norma juridike;• Grumbulli i të gjitha normave juridike në një shtet përbën SISTEMIN
JURIDIK;• Norma juridike është normë shoqërore por që dallon nga normat tjera
shoqërore për faktin se nëse ajo nuk respektohet pason sanksioni;• Normat juridike dallojnë në mes veti se a janë kushtëzuese apo jo
kushtëzuese;• Ato dallojën po ashtu në mes veti sepse janë të përgjithshme dhe të
veçanta;
• Mirëpo çdo normë juridike përbëhet prej tri elementeve thelbësore;a. Hipotezës (supozimit)b. Dispozicionit; dhec. Sanksionit
HIPOTEZA
• HIPOTEZA – supozimi është ajo pjesë e normës juridike e cila parasheh supozimet të cilat duhen të plotësohet ndonjë rregull e sjelljes në shoqëri;– Andaj nuk duhet kosnideruar se hipoteza – supozimi
është normë juridike përkundrazi është vetëm një përshkrim i fakteve të cilat janë kusht për zbatimin e dispozicionit të normës;
• • (P.sh. në shumicën e Kodeve Penale parashihet
se “kush nuk e paguan tatimin dënohet me gjobë ose me burg)
HIPOTEZA E DISPOZICIONIT
• HIPOTEZA E DISPOZICIONIT; (urdhrin kushtetues, ndalues, autorizues):– është element i normës juridike e cila paraqitet të normat
e përgjithshme;– Kjo nënkupton se mos mosrespektimi i dispozicionit është
kusht i domosdoshëm për zbatimin e sansksionit;
• (P.sh. çdo subjekt fizik ose juridik i cili është i angazhaur në ndonjë sferë të biznesit është i dëtyruar që të paguaj tatimin në qarkullim ose në fitim)
HIPOTEZA E SANKSIONIT
• HIPOTEZA E SANSKIONIT• Përcakton kushtet për aplikimin e sanksionit;• Pra, mosrespektimi i dispozicionit të normës
juridike është kusht i domosdoshëm për aplikimin e sanksioneve:
• (Askush nuk mund të jetë i dënuar për vepër penale e cila paraprakisht nuk është parashikuar me ligj)
• Dispozicioni i normës është pjesë qenësore e normës me anë të së cilës bëhet formulimi juridik i interesit të shtetit;
• Brendia e saj paraqet kërkesë se si duhet të sillet njeriu (subjekti i caktuar)
• Është urdhër i një vullneti i cili i është drejtuar vullnetit tjetër:
• • I rërë sistemi juridik është i bazuar maksimalisht në
respektimin e normës juridike dhe atë në radhë të parë atë se çfarë është e potencuar në dizpozicionin e normës;
• Dispozicioni e përmban urdhrin:– Kushtëzues – pasi që i urdhërohet subjektit që të sillet në bazë
të kërkesave të saj nëse dëshiron që t’i shmanget sanksionit;
Kemi tri lloje dispozicionesh:
• Dispozicionin urdhërues:• Kërkohet që nga subjekti që në formë urdhëruese të sillet në një
mënyrë të caktuar: (p.sh. çdo kush është i detyruar që t’i përmbahet kushtetutës)
• • Dispozicionin ndalues:• I ndalohet subjektit kryerja e ndonjë veprimi të caktuar (p.sh.
ndalohet vrasja, vjedhja mospagesa e tatimit)• • Dispozicionin autorizues:• Më të cilën autorizohet subjekti i të drejtës për ndërmarrjen e
ndonjë veprimi të caktuar ( p.sh. çdo kush ka të drejtë në mbrojtje shëndetësore, etj)
•
LLOJET E NORMAVE JURIDIKE
• Klasifikimi llojeve të normave juridike: • Sipas llojit të dispozicionit;• Sipas përmbajtjes;• sipas rëndësisë së rregullave të sjelljës • Gjithashtu edhe sipas normave;– të përgjithshme dhe – të veçantë
Sipas dispozicionit normat juridike ndahen në:
• Norma juridike urdhëruese;• Norma juridike ndaluese;• Norma juridike autorizuese;
Sipas përmbajtjes normat juridike ndahen në:
• Norma juridike abstrakte (në të gjitha rastet);• Norma juridike konkrete (vetëm në rastet e
specifikuara);
Sipas rëndësisë normat juridike ndahen në:
• Norma juridike imperative (zbatohen pa e marrë parasysh dëshirën e individit) ;
• Norma juridike alternative (në mesin e dy ose më shumë normave lihet mundësia e zgjedhjes);
• Norma juridike dispozitave (ruajtjen e lirisë personale, )
Normat e përgjithshme dhe të veçanta:
• Normat e përgjithshme juridike i parashohin rregullat e përgjithshme të sjelljes dhe jo sipas rastit konkret;
• Normat e veçanta i parashohin rregullat e sjelljes sipas rastit konkret dhe veprimi i tyre mbaron në momentin pasi që të kryhet rasti konkret;
• Norma e përgjithshme i ka këto anë pozitive:• Siguron cilësinë e njëjtë ndaj të gjithë pjesëtarëve të
vendit;• Nëse ka karakter urdhërues vepron në unifikimin e
sjelljeve të te gjithë individëve me qëllim edukues;• Nëse e ka karakterin ndalues po ashtu ka efekt të
fuqishëm në të gjitha sferat;