Stanisław Pyjas – działacz opozycyjny okresu PRL, student filologii polskiej i filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego śmierć w tajemniczych okolicznościach kilka dni przed juwenaliami wstrząsnęła środowiskiem akademickim Krakowa i Polski. W latach 1976-1977 spontanicznie włączył się do organizowania protestów przeciwko represjom władzy wobec robotników z Radomia i Zakładów Mechanicznych Ursus. Współpracował z Komitetem Obrony Robotników. Pyjas zmarł 7 maja 1977 w kamienicy przy ulicy Szewskiej 7 w Krakowie.

Według środowisk opozycyjnych, Pyjas zmarł wskutek pobicia przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa ("nieznanych sprawców"). Zdaniem ówczesnych władz śmierć nastąpiła w wyniku upadku ze schodów. Pochowano go na cmentarzu w Gilowicach. Dla przyjaciół i znajomych Pyjasa ta wersja okoliczności jego śmierci była od początku niewiarygodna, bo wiedzieli, że interesowała się nim bezpieka. Śledztwo wznowiono w 1991 r., a potem jeszcze kilkakrotnie podejmowano i umarzano z powodu niemożności wykrycia sprawców. Obecnie sprawę bada krakowski IPN. Jest to już piąte śledztwo

STANISŁAW PYJAS

Stan wojenny 13 grudnia (noc z soboty na niedzielę) o godzinie 0:00 odziały ZOMO

rozpoczęły ogólnokrajową akcję aresztowań działaczy opozycyjnych. W dniu wprowadzenia stanu wojennego w działaniach na terytorium kraju wzięło udział ok. 70 tys. żołnierzy Wojska Polskiego, 30 tys. funkcjonariuszy MSW oraz bezpośrednio na ulicach miast 1750 czołgów i 1400 pojazdów opancerzonych, 500 wozów bojowych piechoty, 9000 samochodów[13] oraz kilka eskadr helikopterów i samoloty transportowe. 25% wszystkich sił skoncentrowano w Warszawie i okolicach.

10 tysięcy funkcjonariuszy wzięło udział w Akcji "Jodła„, której celem było zatrzymanie i umieszczenie w uprzednio przygotowanych aresztach i więzieniach wytypowanych osób, uznanych za groźne dla bezpieczeństwa państwa.

W ciągu pierwszego tygodnia trwania stanu wojennego w więzieniach i ośrodkach internowania znalazło się ok. 5000 osób. Ogółem, w okresie trwania stanu wojennego, zostało internowanych ok. 10 000 osób w 49 ośrodkach internowania na terenie całego kraju. Byli to głównie przywódcy NSZZ "Solidarność", doradcy związku i związani z nim intelektualiści (m.in. na fali aresztowań zamknięto trwający w Warszawie Kongres Kultury Polskiej) oraz działacze opozycji demokratycznej. Dalszym 4000 osób, głównie przywódcom i uczestnikom strajków i protestów, już 24 grudnia 1981 przedstawiono zarzuty prokuratorskie i osądzono, zwykle na kary więzienia. Najwyższy wyrok otrzymała działaczka opozycyjna Ewa Kubasiewicz, skazana przez Sąd Marynarki Wojennej na 10 lat więzienia, za udział w organizacji strajku w Wyższej Szkole Morskiej w Gdyni..

„Chiński powielacz” – tym mianem określano ręczne przepisywanie ulotek i powielanie ich przez kalkę. Robiono to tam, gdzie nie było możliwości drukowania. Gazetki wydawane metodą „chińskiego powielacza” pisali między innymi internowani osadzeni w lubelskim więzieniu. Zawarte w biuletynach informacje pochodziły z radiowych nasłuchów, z wiadomości przekazywanych podczas widzeń przez rodziny, z korespondencji. Internowani mieli też swoje znaczki pocztowe i stemple, które wyrabiali wycinając kształty ostrym narzędziem w gumie i płytkach linoleum. Dziś „internatowe” wydawnictwa są prawdziwą rzadkością.

W czasie różnych „zadym” i manifestacji robione były zdjęcia dokumentujące starcia z ZOMOwcami i społeczny opór. Czasami serie takich fotografii były rozprowadzane jako oddzielne wydawnictwa. Te pokazują między innymi manifestację 1 maja 1982 roku we Wrocławiu, kiedy to w oficjalny pochód włączył się opozycyjny tłum. Zaskoczeni i zdezorientowani ZOMOmowcy atakowali wszystkich, powodując że stojący na trybunie oficjele i rosyjscy woskowi musieli w panice uciekać.

Pierwsze gazetki i biuletyny po wprowadzeniu stanu wojennego ukazały się już 13 grudnia 1981 roku. Drukowano je na tym wszystkim, na czym można było drukować, nawet na przebitkowym papierze. Stosowane od lat na określenie wydawnictw drugiego obiegu słowo „bibuła” pasowało jak ulał.

Podziemne gazetki wydawały nie tylko władze podziemnych struktur „Solidarności”. Zajmowali się też tym ludzie związani z Niezależnym Zrzeszeniem Studentów, z ugrupowaniami politycznymi, licznie powstawały pisma branżowe - oświaty, kolejarzy.

Wydawane w podziemiu książki miały rożną jakość druku. Pierwszy numer „Obecności”, którym zapoczątkowała działalność wrocławska Inicjatywa Wydawnicza Aspekt był drukowany ręcznie poprzez odbijanie kolejnych stron kartka po kartce na tak zwanej ramce. Później ręcznie był też składany. Przeczytać się to dało, choć z kłopotami. W kolejnych latach IWA wydała jeszcze ponad 20 numerów „Obecności”, a także wiele książek, stosując jednak zupełnie inne techniki i korzystając też nielegalnie z usług profesjonalnych drukarzy. Do rozpracowania IWA powołano w SB nawet specjalną grupę, jednak nie udało jej się niczego ważnego ustalić i nikt nie został zatrzymany.

Obok biuletynów informacyjnych, publicystyki, książek o tematyce historycznej drukowano też lżejsze gatunkowo publikacje - satyryczne albumy, śpiewniki, nawet komiksy. Ukazywał się także biuletyn dźwiękowy, który był połączeniem pisma i magnetofonowej kasety. Wydawał go Stefan Bratkowski

łółąęę„”łłążłółżłóżćęł––

łóóółąźółłółżłłąąęłłąęóżłłąłężłęłęąółęęłłęśłężąśćęężłęężżęłśżłłłłżężłółąąłąąłłółąźłó

W czasie od wprowadzenia stanu wojennego do wyborów czerwcowych 1989 r. w Polsce ukazywało się ponad sześćset tytułów wydawanych ponad dwa lata! Jeśli doliczyć do tego pisma o krótszym niż dwa lata czasie istnienia oraz wszelkie efemerydy, liczba ta przekracza 5 tysięcy.