lagroup

Visie op samenwerking Peter Koppen

23 mei 2016 Peter Koppen LAgroup CPK PR 01

Presentatie 23 mei 2016 Congres Podiumkunsten

lagroup 2

Voorstellen

Peter Koppen

adviseur kunst en cultuur

lagroup 3

Programma

Presentatie:

1. Samenwerking in het algemeen

2. Enkele voorbeelden samenwerking/fusie in het land

Panel- en zaaldiscussie:

3. De panelleden stellen zichzelf en hun instelling voor

4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie

lagroup 4

Vormen van synergie bij samenwerking: • Inhoudelijke synergie

• Publiekssynergie

• Facilitaire en organisatorische synergie

• Ruimtelijke synergie

1. Samenwerking algemeen

lagroup 5

Facilitaire en organisatorische synergie Het benutten van gezamenlijke organisatorische doelen, bijvoorbeeld: • het delen van facilitaire zaken en

gezamenlijke backoffice functies/taken; • gezamenlijke marketing en promotie; • gezamenlijke horeca en commerciële verhuur. Ruimtelijke synergie Feitelijk de resultante van de voorgaande vormen van synergie: • elkaars ruimten benutten voor specifieke

(individuele of gezamenlijke) doeleinden; • gezamenlijk gebruik maken van bepaalde

specifieke ruimten, voor inhoudelijke samenwerking (podia, expositieruimten, lesruimten, et cetera) en/of voor gezamenlijke backofficeruimten.

Vormen van samenwerking/synergie Synergie is de situatie waarin het effect van een samenwerking groter is dan elk van de samenwerkende partijen afzonderlijk zou kunnen bereiken. Voorwaarde is dat er een mate van inhoudelijk raakvlak is tussen de potentiële partners. Inhoudelijke synergie Het benutten van het gezamenlijke creatieve vermogen in gezamenlijke projecten: • gebruik maken van elkaars specifieke

expertise; • gezamenlijk nieuwe producten en activiteiten

organiseren; • elkaars producten over en weer aanvullen en

versterken. Publiekssynergie Het benutten van dezelfde of overlappende doelgroepen waardoor de totale publieksstroom wordt vergroot.

1. Samenwerking algemeen

lagroup 6

Ruimtelijke vormen van samenwerking Ruimtelijk/fysiek zijn er verschillende vormen van huisvesting te onderscheiden, al dan niet geclusterd. Cultuurclustering is een vorm van samenwerking tussen culturele en/of andersoortige functies. Wij onderscheiden hier de volgende varianten van clustering: • virtueel cluster, waarbij de instellingen

niet fysiek zijn geclusterd; • cultuurplein, -straat of -kwartier; • apart onder één dak; • samen onder één dak. De ‘variabelen’ spelen een rol bij het bepalen van het concept, het profiel en het publiek van de al dan niet geclusterde voorziening.

1. Samenwerking algemeen

lagroup 7

1. Samenwerking algemeen

Organisatorische samenwerkingsvormen De samenwerking kan in verschillende organisatorische vormen worden gegoten. Combinaties (van onderdelen) van vormen zijn ook mogelijk:

Los samenwerkingsverband

• Instellingen voeren hun eigen activiteiten uit.

• Ad hoc overleg, afstemming en samenwerking.

• Beperkte mogelijkheden synergie, veel organisatorische vrijheid.

Vast samenwerkingsverband

• Instellingen voeren hun eigen activiteiten uit.

• Samenwerking vindt plaats in vaste, periodieke overleggen.

• Gezamenlijk plannen maken leidt tot meer synergie.

lagroup 8

1. Samenwerking algemeen

Uitvoerende functies/taken door een van de partners

• Alle of een deel van de gezamenlijke uitvoerende inhoudelijke en beheerfuncties en -taken worden gedaan door de partner die daar (al) sterk in is.

Oprichting aparte beheerentiteit

• Aparte beheerentiteit neemt taken van instellingen over.

• Beheerentiteit is min of meer zelfstandig ten opzichte van partners.

• Samenwerking tussen beheerentiteit en partners kan los of vast worden vormgegeven.

Fusie tussen (twee of meer) partners

• Er ontstaat een nieuwe organisatievorm (bijvoorbeeld stichting), ter vervanging van de oude.

• Nieuwe entiteit neemt alle taken over, geen afstemmingsissues.

• Identiteit partners gaat op in nieuwe entiteit.

lagroup 9

Facilitaire en organisatorische taken

• gebouw- en installatieonderhoud

• belastingen en verzekeringen

• ruimtebeheer

• logistiek en opslag

• risicobeheer (beveiliging, alarm, toezicht)

• schoonmaak en afvalverwerking

• interne diensten (receptie, telefoon, beheer,

repro)

• ICT, telecom

• gezamenlijke inkoop en onderhoud inventaris

• financiële administratie

• personeelszaken en salarisadministratie

• theatertechniek, productie horeca

Longlist gezamenlijke taken algemeen

Publiekstaken

• marketing/publiciteit/promotie

• receptie/informatiebalie

• ticketing

• operationele bedrijfsleiding

• kaartcontrole

• publieksservice tijdens de activiteiten

• garderobe

• horeca

• commerciële verhuur

• overige publieksvoorzieningen faciliteren

(werktafels, studieruimten, e.d.).

1. Samenwerking algemeen

En bij een fusie: het geheel aan taken!

lagroup 10

Fusie • slagvaardiger omdat zelfstandige besluitvorming mogelijk is voor alles • eigen zeggenschap over alle inhoudelijke functies • grootste kans op efficiency- en dus financiële voordelen (schaalvoordeel) • identiteit en herkenbaarheid (van de culturele functies) voor het publiek is moeilijk als de

fusie-organisatie als geheel wordt gemarket • gebrek aan voldoende inhoudelijke synergie kan integratie beperken

Geen fusie • besluitvorming op inhoudelijk en facilitair vlak moet in overleg en zal problematischer zijn • zelfstandige inhoudelijke entiteiten kunnen eigen koers en eigen identiteit bepalen, en zijn

afzonderlijk herkenbaar • inhoudelijke en publiekssynergie moeilijker tot stand te brengen, samenwerking altijd op

basis van per project te nemen initiatief en consensus • indien één subsidierelatie met gemeente: eenstemmigheid tussen zelfstandige instellingen • efficiency- en dus financiële voordelen afhankelijk van de mate waarin de (structurele)

samenwerking tot stand komt • verschil in schaalgrootte van de individuele instellingen bemoeilijkt samenwerking

1. Samenwerking algemeen Enkele voor- en nadelen samenwerking met fusie versus geen fusie

lagroup 11

Nederland is Individueel (ik) zoals alle

rijke landen

Feminien (bescheiden, dienstbaar)

Kortetermijndenken

1. Samenwerking algemeen

Samenwerking vraagt om Collectivisme (wij)

Masculiniteit (what’s in it for me)

Langetermijndenken Onze cultuur leent zich op eerste gezicht niet voor samenwerking; daarnaast is Nederland

uniek in: • polderen/consensusgedrag • voortschrijdend inzicht • en samen met Scandinavië heeft Nederland een eigen cultuur

Samenwerken zit niet in ons DNA?? Tenzij nut en noodzaak duidelijk zijn: bijvoorbeeld Deltawerken, of als het projectmatig en korte termijn is. Of misschien is de samenwerking in Nederland in het algemeen al ver ontwikkeld en hoe verder samenwerking geïntensiveerd moet worden, hoe moeilijker het is

Vergelijkende cultuurstudies

lagroup 12

Enige kritische kanttekeningen tot slot • voorop: samenwerken blijft een issue binnen de

culturele sector, want het biedt kansen voor maat-schappelijk draagvlak, ondernemerschap en minder afhankelijkheid van de terugtredende overheid

• zonder inhoudelijke raakvlakken komt inhoudelijke synergie niet tot stand en publiek overlapt dan niet

• vaak te hoge financiële verwachtingen: meer

(gezamenlijke) inhoud kost meer geld

• vaak alleen facilitaire en organisatorische synergie (gezamenlijke backoffice)

• dan geen organisatorische integratie: eilandcultuur • herkenbaarheid instelling voor publiek problematisch

• opgelegde samenwerking veelal minder succesvol

(‘not invented here syndrome’) • bezuinigingen als inzet voor samenwerking is

verkeerde ingang • en ook…

1. Samenwerking algemeen

managementboek van het jaar bijna 500 pagina’s …!

lagroup 13

• Samenwerking is een van de kernbegrippen in de discussies binnen de culturele sector over draagvlak, ondernemerschap en een terugtredende overheid (bezuinigingen)

• Fusie tussen meerdere verschillende culturele functies komt (nog?) niet zo vaak voor, maar begint in wat kleinere steden wel te komen

• Wat wel (vooral vóór de crisis) is gerealiseerd, is fysieke clustering van meerdere verschillende culturele functies, maar meestal met ‘slechts’ partiële samenwerking waarbij de inhoud zelfstandig blijft

• Toenemend is samenwerking tussen meerdere verschillende culturele functies op het gebied van backoffice

• Hierna enige voorbeelden van verschillende vormen van clustering/samenwerking/fusie

2. Enkele voorbeelden in het land - algemeen

lagroup 14

Agora Theater, CvK Kubus, poppodium Underground en Flevomeer Bibliotheek • 75.000 inwoners

• Organisatievorm: drie zelfstandige instellingen (Underground valt onder Kubus)

• Functies • theater

• centrum voor de kunsten

• bibliotheek

• poppodium

• horeca (deels ook extern gericht) en commerciële verhuur

• Samenwerking • alleen op bepaalde, vooral facilitaire onderdelen een los samenwerkingsverband, ontstaan voor

gezamenlijke invulling van bezuinigingstaakstelling.

• merkenstrategie: vier afzonderlijke merken

• Ruimtelijke vorm: vier zelfstandige gebouwen

2. Lelystad

lagroup 15

Cultura • 111.000 inwoners

• Organisatievorm: fusie

• Functies • theater (kleinschalig)

• bibliotheek

• centrum voor de kunsten

• horeca en commerciële verhuur

• exposities

• filmhuis

• partner: de Stadswinkel

• Samenwerking • fusie, dus samen op alle onderdelen. Partner de Stadswinkel is huurder. Theater de Reehorst maakt geen

onderdeel uit van de fusie en er wordt ook niet mee samengewerkt.

• merkenstrategie: één merk

• Ruimtelijke vorm: samen onder één dak / fysieke clustering

• Café (ook extern gericht) loopt niet

2. Ede

lagroup 16

Theater de Kring, Museum Tongerlohuys, cultuureducatie, gemeentearchief • 77.000 inwoners

• Organisatievorm: fusie in behandeling

• Functies • theater (De Kring)

• museum (Tongerlohuys)

• cultuureducatie (na transitie)

• gemeentearchief

• Samenwerking • een uitgangspunt van de onderhandelingen is dat alle andere organisaties worden ondergebracht bij

Theater de Kring, al dan niet in aparte rechtspersonen of door middel van fusie

• merkenstrategie: nog niet duidelijk

• Ruimtelijke vorm: virtueel

2. Roosendaal

lagroup 17

Dru Cultuurfabriek • 40.000 inwoners (gemeente Oude IJsselstreek)

• Organisatievorm: fusie en samenwerking

• Functies fusie • theater

• poppodium

• horeca (ook restaurant en extern gericht)

• commerciële verhuur

• Samenwerking • functies fusie samen op alle onderdelen

• met partners vooral aparte gezamenlijke beheerentiteit

• merkenstrategie: functies fusie één merk, partners hebben hun eigen merk

• Ruimtelijke vorm: samen en apart onder één dak / fysieke clustering

2. Ulft

Samenwerkingspartners • Bibliotheek

• Muziekschool

• filmhuis

• erfgoed, sociaal/maatschappelijk, ROC

lagroup 18

De Nieuwe Nobelaer • 42.000 inwoners

• Organisatievorm: fusie met stichting en constructie met bv’s

• Functies • theater

• bibliotheek

• centrum voor de kunsten (inclusief poppodium)

• horeca (ook restaurant en extern gericht) en commerciële verhuur

• kunstuitleen

• speel-o-theek

• VVV

• Samenwerking

• fusie, dus samen op alle onderdelen

• merkenstrategie: één merk

• Ruimtelijke vorm: samen onder één dak / fysieke clustering

2. Etten-Leur

lagroup 19

BplusC • 121.000 inwoners

• Organisatievorm: fusie

• Functies • bibliotheek (ook regionaal)

• centrum voor de kunsten (ook regionaal)

• volksuniversiteit

• centrum amateurkunst

• Samenwerking

• fusie, dus samen op alle onderdelen

• merkenstrategie: één merk

• Ruimtelijke vorm: virtueel (20 locaties)

• na de fusie uit 2008 is de organisatie nog volgens de individuele functies ingericht (met eilandcultuur tot gevolg) en er zijn nog nauwelijks inhoudelijke cross-overs

2. Leiden

lagroup 20

Rozet • 151.000 inwoners

• Organisatievorm: zelfstandig samenwerkende instellingen

• Functies • bibliotheek

• centrum voor de kunsten (Kunstbedrijf)

• horeca (Momento, ook restaurant en extern gericht)

• commerciële verhuur

• erfgoedcentrum

• volksuniversiteit

• Kunstuitleen (Toart)

• exposities en evenementen

• Samenwerking • alle afzonderlijke instellingen, wel gezamenlijke beheerentiteit

• merkenstrategie: afzonderlijke merken in combinatie met gezamenlijk merk Rozet

• Ruimtelijke vorm: samen onder één dak / fysieke clustering

• 2014 geopend en al een belangrijke ontmoetingsplek in de stad

2. Arnhem

lagroup 21

3. De panelleden stellen zichzelf en hun instelling voor

Peter de Haan Paul Haighton Joep van Dijk

Cultuurbedrijf Noordoostpolder

lagroup 22

• Gemeente Haarlemmermeer 144.000 inwoners, waarvan

in Hoofddorp 73.000

• Organisatievorm: fusie via een holdingstichting met drie afzonderlijke stichtingen voor de afzonderlijke culturele functies, en een BV voor de horeca en verhuur

• Functies • theater (de Meerse)

• poppodium (Duycker)

• bibliotheek

• Samenwerking • directie/bestuur van de holdingstichting bestuurt de afzonderlijke stichtingen (die ieder een eigen (nieuwe)

directeur hebben) en de BV. Er is één raad van toezicht voor alle stichtingen. Bestuurlijk dus een fusie, waarmee inhoudelijk en organisatorisch alles samen gedaan kan worden

• merkenstrategie: afzonderlijke merken in combinatie met gezamenlijk merk Cultuurgebouw

• Ruimtelijke vorm: samen onder één dak / fysieke clustering

• Clustergebouw in 2011 geopend, 2014 door gemeente afgedwongen fusie theater en poppodium, 2015 volledige fusie uit eigen beweging onder sturing gemeente

• centrum voor de kunsten (PierK)

• horeca (ook restaurant)

• commerciële verhuur

Huurders • Podium voor Architectuur

• Artquake

Joep van Dijk

lagroup 23

Organigram Cultuurgebouw Haarlemmermeer

lagroup 24

Cultuurbedrijf Noordoostpolder • Gemeente Noordoostpolder 47.000 inwoners, waarvan in Emmeloord 26.000

• Organisatievorm: fusie (2015)

• Functies • theater (‘t Voorhuys)

• centrum voor de kunsten (Muzisch Centrum)

• kunstuitleen

• museum (Schokland)

• Samenwerking • alle functies ondergebracht in één stichting, dus samen op alle onderdelen

• merkenstrategie: afzonderlijke merken

• Ruimtelijke vorm: alle functies in afzonderlijke niet bij elkaar gegroepeerde gebouwen

• Fusie moet praktisch gezien nog worden geëffectueerd

• horeca

• commerciële verhuur

Peter de Haan

lagroup 25

• Organisatievorm: Holding-BV met per theater een afzonderlijke werk-BV, en soms een afzonderlijke stichting bij de werk-BV voor de subsidierelatie

• Huidige aangesloten theaters: • Theater en Congrescentrum Spant! in Bussum

• Theater de Boerderij in Huizen

• Samenwerking • inhoudelijke functie per theater afzonderlijk, lokaal ingevuld, een gezamenlijke backoffice in de Holding-BV.

Feitelijk samen op alle onderdelen

• merkenstrategie: afzonderlijke (lokale/regionale) merken

• Ruimtelijke vorm: afzonderlijke theaters in de betreffende gemeenten

• Coulissen heeft de ambitie het aantal aangesloten theaters te vergroten

Paul Haighton

lagroup 26

4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie

Stelling Zonder (sterke) inhoudelijke raakvlakken tussen de beoogde partners

komt inhoudelijke synergie niet tot stand en blijft de inhoudelijke en

organisatorische integratie uit, en de eilandcultuur in stand.

Hoogstens is dan facilitaire synergie (backoffice) en enige andere

quick wins haalbaar.

Bijbehorende stelling De inhoudelijke en financiële voordelen van samenwerking of fusie worden altijd

overschat.

lagroup 27

4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie

Stelling Een samenwerkingsverband of fusie met theaters -zoals Coulissen- is geen

alternatief voor stedelijke interculturele samenwerking. Iedere gemeente wil toch

zijn zelf gestuurde theater, de couleur locale verdwijnt, en het scheelt geen

exploitatiesubsidie want er zijn te hoge verwachtingen van commerciële verhuur.

Als er wel minder exploitatiesubsidie aangeboden wordt dan populariseert het

professionele theateraanbod. En als klap op de vuurpijl moet de gemeente

uiteindelijk de beurs trekken als het toch mis gaat.

lagroup 28

4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie

Stelling Of is samenwerking/fusie tussen culturele instellingen op stedelijk/lokaal niveau

het antwoord op het gevraagde maatschappelijk draagvlak, ondernemerschap en

vermindering van de afhankelijkheid van terugtredende overheden?

lagroup 29

4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie

Stelling In de Nederlandse maatschappij werkt dwang van bovenaf niet. De

politiek/overheid moet op afstand staan, samenwerking/fusie niet

afdwingen, en geen financiële eisen/bezuiniging stellen. De

samenwerking moet primair aan de culturele instellingen worden

overlaten. Er zijn weinig (geen?) voorbeelden van succesvolle

samenwerking/fusie die ingegeven zijn door dwang van bovenaf.

lagroup 30

4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie

Stelling

Iedereen mag en moet zich individueel afvragen: what’s in it for me,

maar de gunfactor is nog belangrijker.

Stelling Samenwerking is afhankelijk van één persoon, een trekker, en is mensenwerk.

Geen trekker en klik = moeizaam proces en minder kans op geslaagde

samenwerking. Of is het proces altijd moeizaam?

En als er nog tijd over is

Stelling Samenwerking (zonder fusie) werkt alleen als er bindende afspraken tussen de

partijen worden gemaakt.

lagroup 31

4. Stellingen voor de panel- en zaaldiscussie

Stelling

Het organiseren van een succesvolle samenwerking vraagt om

middelen in termen van tijd, menskracht en (soms) geld. Deze

middelen zijn vaak niet of onvoldoende aanwezig.

Stelling De ‘oude’ directeuren en besturen van de individuele

fusiepartners moeten weg als er gefuseerd wordt.

lagroup 32

lagroup Postbus 1558 1000 bn Amsterdam www.lagroup.nl

Peter Koppen +31 (0)6 29010389 peterkoppen@lagroup.nl