1

2. ZATITA OD POARA

2.1. ZNAAJ INSTALIRANJA SISTEMA ZA ZATITU OD POARA

Na poetku, potrebno je napomenuti da je broj poara u objektima koji imaju sistem za detekciju jednak kao i u objektima koji takav sistem nemaju. Sistem za ranu detekciju poara ne posjeduje mogunosti da sprijei nastanak bilo kojeg poetnog poara. Faza poara u kojoj se uoi i vrijeme za koje reakcija otpone generalno su bitno nii u objektima koji su zatieni sistemom detekcije u odnosu na one koji sistem ne posjeduju.

2.1.1. Definicije osnovnih pojmova

Prije nego to se kae ita o znaaju instaliranja sistema za zatitu od poara, te principima rada tih sistema, potrebno je definirati znaenja nekih osnovnih pojmova o kojima e biti govora. Prema [L1] ti pojmovi se mogu definirati kao:

D1) Sagorijevanje (gorenje) je fiziko - hemijski proces spajanja zapaljive materije i oksidatora pri emu se oslobaa toplota, emituje dim i gasovi sagorijevanja popraeni plamenom ili vidljivom svjetlou;

D2) Vatra je kontrolirano samoodrivo sagorijevanje koje je namjerno izazvano da bi se stvorili korisni efekti, ije je irenje u prostoru i vremenu kontrolirano;

D3) Poar je nekontrolirano, samoodrivo sagorijevanje koje se nekontrolirano iri u prostoru i vremenu;

D4) Eksplozija je iznenadna ekspanzija gasa koja moe proizai iz brze reakcije oksidacije ili raspada, sa ili bez porasta temperature i koja moe dovesti do pojave poara;

D5) Zapaljive materije su vrste, tene i gasovite materije koje se pale pod dejstvom izvora paljenja;

D6) Eksplozivne materije predstavljaju gasovite, tene i vrste hemijske materije, jedinjenja ili smjese koje se pod uticajem odreenog impulsa razlau u veoma kratkom vremenskom intervalu, uz oslobaanje velike koliine gasova i toplotne energije;

D7) Opasne materije predstavljaju one materije koje u svim formama postojanja i svim

uvjetima koritenja svojim negativnim karakteristikama, kao to su: eksplozivnost, zapaljivost, korozivnost, otrovnost, radioaktivnost i dr., mogu biti uzronik razliitih tetnih dejstava i opasnosti po zdravlje ljudi, oteenja ili unitenja materijalnih dobara uslijed razarajueg, termikog ili fiziolokog dejstva, te ugroavanje radne i ivotne sredine;

D8) Poarna opasnost je mogunost ozlijede i/ili oteenja kao poslijedica poara;

2

D9) Poarna otpornost je sposobnost objekta da ispuni, u definiranom periodu vremena zahtjeve otpornosti na poar i/ili integriteta i /ili termike izolacije i/ili druge oekivane zahtjeve pri standardnom ispitivanju otpornosti na vatru;

D10) Rizik od poara je proizvod vjerovatnoe pojave poara koja se moe oekivati u datoj tehnikoj operaciji ili stanju i poslijedice ili obima teta koje se mogu oekivati u sluaju pojave poara;

D11) Poarna sigurnost je sigurnost kojom se vjerovatnoa nastanka poara svodi na minimum;

D12) Poarni sektor je zatvoreni prostor koji moe biti podijeljen ili odijeljen od susjednih prostora unutar zgrade elementima konstrukcije koji imaju propisanu vatrootpornost;

D13) Poarno stepenite je stepenite koje se koristi samo u sluaju opasnosti od poara za evakuaciju ili za gaenje poara;

D14) Sigurnosno stepenite je stepenite u objektu odvojeno od unutranjih prostorija konstruktivnim elementima otpornosti prema vatri u trajanju od najmanje 60 minuta, osloboeno svih gorivih materija i osigurano od zadimljavanja za vrijeme dok se ne zavri evakuacija ljudi i gaenje poara;

D15) Evakuacija je organizirano izmijetanje ljudi i materijalnih dobara sa ugroenog prostora na prostor siguran od poara;

D16) Put za evakuaciju je siguran put za samospasavanje ljudi iz objekta do izlaza i izvan

objekta ili kroz drugi siguran objekt;

D17) Graevina obuhvata stambene i druge zgrade i objekte, te slijedee prostore:

graevine trajno povezane sa tlom koje se sastoje od graevinskog sklopa ili od graevinskog sklopa i ugraene opreme, kao i samostalna postrojenja trajno povezana sa tlom,

saobraajne, vodoprivredne i energetske graevine i povrine sa pripadajuim instalacijama, telekomunikacijske graevine i instalacije, graevine i instalacije komunalne infrastrukture,

proizvodne i druge privredne graevine i postrojenja, skladita, sajmita i sline graevine,

objekti na vodnim povrinama (ribogojilita, plutajue platforme i sl.),

trgovi, javne povrine, javne zelene povrine, igralita, sportske graevine, groblja, deponije otpadaka, javne pijace, sklonita i sline graevine;

D18) Graevine za javnu upotrebu su kole, obdanita, studentski i aki domovi, staraki domovi, bolnice, hoteli, moteli, pansioni, trini centri, trnice, pozorita, kino dvorane, sportske, koncertne i druge dvorane, stadioni, sale za konferencije, muzeji, aerodromi, eljeznike i autobuske stanice, objekti kulturno - istorijskog naslijea i drugi objekti;

3

D19) Mjere zatite od poara su sve organizacijske, tehnoloke i tehnike mjere koje smanjuju rizik od poara i poveavaju poarnu sigurnost;

D20) Preventivne mjere zatite od poara su sve preventivne organizacijske, graevinske i tehniko-tehnoloke mjere koje smanjuju mogunost za nastanak poara, a pri njegovom nastanku omoguavaju sigurnu evakuaciju ljudi i imovine i spreavaju njegovo irenje;

D21) Aktivne (represivne) mjere zatite od poara su tehnike mjere koje podrazumijevaju primjenu sistema aktivne zatite od poara;

D22) Sistem aktivne zatite od poara obuhvata instalacije, ureaje i opremu za automatsko otkrivanje, dojavu i gaenje poara, odvoenje dima i toplote iz poara, detekciju eksplozivnih gasova, rezervno snabdijevanje elektrinom energijom i drugo;

D23) Oprema, ureaji i druga sredstva za zatitu od poara su sva sredstva, ureaji i oprema koja se upotrebljavaju za sprijeavanje i gaenje poara;

D24) Vlasnik imovine je fiziko ili pravno lice, dravni organ ili druga institucija sa zatienim najirim ovlatenjem posjedovanja, koritenja i raspolaganja nekom stvari;

D25) Korisnik imovine je fiziko ili pravno lice, dravni organ ili druga institucija koji na osnovi ugovara koristi imovinu vlasnika sa preuzetom obavezom po pitanju zatite od poara ;

D26) Odgovorno lice za organiziranje zatite od poara je:

vlasnik, odnosno korisnik imovine kada se radi o privatnom vlasnitvu,

rukovodilac organa uprave, upravne organizacije i drugog dravnog organa Federacije, kantona, grada i opine (u daljnjem tekstu: dravni organi),

direktor odnosno drugo odgovorno lice u privrednom drutvu i drugom pravnom licu (u daljnjem tekstu: pravno lice), odreeno opim aktom pravnog lica;

D27) Edukacija je nauno zasnovani, planski i organizirani proces koji se izvodi pod rukovodstvom nastavnika (predavaa), uz aktivno uee polaznika nastave;

D28) Akcident je nezgoda, nesrea, namjerno ili nenamjerno izazvana, od ijih poslijedica moe stradati vei broj ljudi, nastati materijalna teta, tetne poslijedice po okoli i dr.;

D29) Promet zapaljivih, eksplozivnih i drugih opasnih materija i opasnih proizvoda

podrazumijeva nabavku, distribuciju, smjetaj, prodaju i upotrebu u skladitima, prirunim skladitima i prodavnicama;

D30) Dispozicija graevine obuhvata njenu unutranju strukturu;

D31) Zaposleno lice podrazumijeva zaposlenike u pravnim licima i drugim institucijama, kao i

dravne slubenike i namjetenike u organima dravne slube Federacije, kantona, opine i grada.

4

2.1.2. Teorija poara

Kao to je ve reeno poar je nekontrolirano sagorijevanje, koje nanosi materijalne gubitke i dovodi do ugroavanja ljudskih ivota. Uprkos modernim metodama i novim tehnologijama gaenja, poari jo uvijek predstavljaju veliku opasnost kako za stanovnitvo tako i za imovinu. Nekontrolirano sagorijevanje praeno je oslobaanjem toplote i produkata sagorijevanja, koji mogu imati toksine osobine. Dim koji nastaje pri sagorijevanju oteava kretanje i orijentaciju ljudi. Za gorenje potrebno je istovremeno prisustvo tri komponente:

materijal koji moe goriti, toplota dovoljna da zapali gorivi materijal i zrak (prisustvo kisika).

Gorenje se najee definira kao veoma brzo vezivanje kiseonika s gorivom materijom. Poznato je da se proces vezivanja kiseonika s drugim materijama naziva oksidacijom, ali svaka

oksidacija nije i gorenje. Da bi se proces oksidacije mogao smatrati gorenjem potrebno je da

bude propraena s izdvajanjem znatne koliine toplote i svjetla, a takva oksidacija se naziva burna oksidacija. Pored burne oksidacije postoji i tiha oksidacija, poznatija kao hranje. Osim to se razlikuju po brzini procesa i koliini izdvojene toplote, burna i tiha oksidacija razlikuju se jo po jednom veoma vanom detalju. Za razliku od hranja (tiha oksidacija) koje zapoinje im se nau zajedno kiseonik (zrak) i materijal koji moe da oksidira (eljezo), za nastanak gorenja (burna okidacija) treba jo i odreena koliina toplotne energije, tj. treba izvor paljenja.

Da bi do gorenja uope dolo treba ono to e goriti (goriva materija), kiseonik (oksidator) i neto to e proizvesti dovoljnu koliinu toplotne energije neophodne za poetak gorenja (izvor paljenja). Ovi preduvjeti ine poznati trokut gorenja (slika 2.1.)

Slika 2.1. Trokut gorenja.

5

2.1.3. Nivoi zatite od poara

Zatita od poara podrazumijeva detaljnu analizu i prouavanje poara i popratnih efekata, kao i razvoj, proizvodnju, testiranje te primjenu adekvatnih sistema zatite. U razliitim objektima, bilo da se nalaze na kopnu, moru ili je pak da je rije o transportnim sredstvima, vlasnici i korisnici su odgovorni za odravanje boravinog prostora u skladu s osnovnim sigurnosnim zahtjevima propisanim postojeim normama. Graevinski objekti moraju biti konstruirani u skladu s propisima kojima se postie zadovoljavajui stepen sigurnosti. Nakon zavretka izgradnje, objekti se moraju adekvatno odravati prema propisanim pravilima i propisima, a sve u svrhu postizanja to veeg nivoa zatite objekata i ljudi od potencijalnih opasnosti od poara. Takoer, u sluaju pojave poara, informacije o strukturi objekata te (ne)postojeim sigurnosnim sistemima pomau zaduenim slubama za brzo, efikasno i sigurno djelovanje. U novije doba sve se vie koriste automatizirani sistemi zatite koji djeluju neovisno o ovjeku. Stoga je od velike vanosti da takvi sistemi efikasno obavljaju svoju zadau.

Osnovne karakteristike koje sistem za zatitu od poara mora zadovoljiti su:

Pouzdanost,

Efikasnost,

Zatita ljudskih ivota,

Minimiziranje mogue tete.

U pravilu svaki sistem zatite mora zadovoljavati ove zahtjeve. Ono po emu se (uglavnom) razlikuju su princip rada, tehnologija izrade, financijsko optereenje i slino .

Sistemi, tj. metode zatite od poara se, u principu, mogu podijeliti na tri nivoa:

Edukaciju i prevenciju,

Pasivnu zatitu od poara,

Aktivne sisteme zatite od poara.

2.1.3.1. Edukacija i prevencija poara

Edukacija i prevencija je moda i najvaniji faktor protupoarne zatite. O opasnostima od poara je potrebno educirati sve korisnike odreenih objekata, kao i slube zaduene za suzbijanje poara i pomaganje unesreenima. Potrebno je korisnike upoznati sa karakteristikama objekata, strukturom graevine, postojeim (ako postoji) zatitnim sistemom, mogunosti pojave poara, procedurama u sluaju poara i slinim pojedinostima koje poveavaju sigurnost, te minimiziraju moguu tetu.

Takoer, nita manje vana je i edukacija djece o opasnosti i poslijedicama od poara, kako kod kue tako i u kolama.

Tako ope mjere za zatitu od poara putem edukacije i prevencije su:

odravanje i kontrola ispravnosti ureaja i instalacija ija neispravnost moe uticati na nastanak i irenje poara;

6

obuka svih zaposlenih lica i graana u praktinoj upotrebi aparata za gaenje poetnog poara, kao i drugih prirunih sredstava i opreme za gaenje poara.

2.1.3.2. Pasivna zatita od poara

Pasivna zatita podrazumijeva upotrebu pasivnih komponenti, kao to su npr. ugradbeni zidovi otporni na vatru, implementacija posebnih vrata ili pregrada kojima se sprijeava daljnje irenje poara i slino.

Takoer, jedan vid pasivne zatite je i pravilna dispozicija objekta pri projektovanju, sa pristupanim putevima i izlazima za evakuaciju u sluaju poara, te svakako i vanjskim prilazima za slube za gaenje poara.

Ope mjere za pasivnu zatitu od poara su:

izbor lokacije i dispozicija graevine, kao i izbor materijala, ureaja, instalacija i konstrukcija kojim e se sprijeiti ili svesti na najmanju mjeru mogunost izbijanja i irenja poara;

izgradnja prilaznih puteva i prolaza za vatrogasna vozila i tehniku;

izgradnja poarnih stepenita i pomonih izlaza;

osiguranje potrebnih koliina vode i drugih sredstava za gaenje poara;

organiziranje osmatrako - dojavne slube, izrada i odravanje protivpoarnih prosjeka i puteva, osiguranje opreme i sredstava za gaenje umskih poara, te druge mjere zatite od poara na otvorenom prostoru;

zabrana upotrebe otvorene vatre i drugih izvora paljenja na mjestima i prostorima gdje bi zbog toga moglo doi do poara.

Prema tome i mjere zatite od poara koje se moraju primjenivati pri izradi dokumentacije prostornog ureenja se mogu podijeliti na:

uslove za efikasno spaavanje ljudi, ivotinja i materijalnih dobara;

potrebne razmake ili protivpoarnu udaljenost izmeu objekata;

saobraajne i manipulativne povrine za interventna vozila;

izvode za dovoljno snabdijevanje vodom za gaenje poara;

primjenu odgovarajuih materijala koji ne mogu biti uzronici nastanka i prenosa poara.

2.1.3.3.Aktivni sistemi zatite od poara

Aktivna protupoarna zatita podrazumijeva automatiziranu detekciju i suzbijanje poara, npr. pomou ugraenih detektora poara te sistema za automatsko gaenje tipa rasprivaa vode (eng. sprinklers).

Tako su aktivni sistemi zatite od poara (eng. AFPS Active Fire Protection Systems) sastavni dio cjelokupne protupoarne zatite. Karakteriziraju ih elementi i/ili podsistemi koji djeluju na principu pobude i odziva, tj. kod odreenih dogaaja djeluju prema unaprijed predvienom scenariju .

7

Prema ope mjere za aktivnu zatitu od poara su:

izbor i odravanje tehnolokih procesa i ureaja kojima se osigurava sigurnost protiv poara;

postavljanje ureaja za javljanje, gaenje i sprijeavanje irenja poara, ureaja za mjerenje koncentracije zapaljivih i eksplozivnih gasova, para ili praine u vazduhu i drugih ureaja za kontrolu sigurnog odvijanja tehnolokog procesa.

Aktivni protupoarni sistemi se mogu sastojati od nekoliko podsistema, ali najee se sastoje od slijedeih osnovnih dijelova:

Sistem za detekciju poara,

Sistem za dojavu poara,

Sistem za suzbijanje poara.

Sva tri ova sistema aktivne zatite od poara, kontroliraju centrale aktivnih sistema zatite od poara koje se zbog toga mogu nazvati i mozak tih sistema. Centrala moe automatski obraditi informacije od detektora i runog javljaa, i upravljati izlazom kao npr. sirenom ili bljeskalicom, ili poslati izlaz drugom nadzornom ureaju, npr. protuprovalnoj centrali. Centrale rade s back-up baterijom, a obino se postavljaju u blizini recepcije ili ulaznih/izlaznih vrata .

Na slici 2.2. je dat prikaz jedne standardne centale i sheme spajanja nekih elemenata

drugih podsistema .

a) Maska centrala. b) Shema spajanja.

Slika 2.2. Izgled centrale i shema spajanja.

8

2.1.3.3.1. Sistem za detekciju poara

Zadaa sistema za detekciju jeste, kako se moe zakljuiti i iz samog naziva, efikasna detekcija poara. Poar se moe detektirati na nekoliko naina, a najee se koristi detekcija dima, plamena ili topline.

Na slici 2.3. dat je prikaz nekih standardnih detektora dima, topline i plamena .

a) Detektor dima. b) Infracrvena dimna barijera.

c) Termiki detektor. d) Detektor plamena.

Slika 2.3. Detektori poara

Poar je dinamiki proces koji bi se mogao opisati u vektorskom sistemu sa velikim brojem dimenzija. Teko se moe naknadno reprodukovati, osim u sasvim pojednostavljenim laboratorijskim uvjetima, te postoje pokuaji modelovanja poara koji su dali ograniene rezultate, a koji se mogu primjeniti samo na odreene situacije i sa ogranienom tanou .

Poari se dijele na dvije osnovne faze:

prva nastaje pri inicijalnom paljenju i predstavlja period dok plamen ne obuhvati sav promatrani prostor (tzv. taka flashovera)

9

druga faza traje do prestanka poara ali obuhvata i fazu hlaenja.

Duina pojedinih faza, kao i ukupno vrijeme poara opet su veoma razliiti za svaku konkretnu situaciju.

Matematike metode koje se koriste za opisivanje poara mogu se podijeliti na integralne i diferencijalne.

Kod diferencijalnih metoda primjenjuju se zakoni dinamike neprekidnih sredina, zakoni

provoenja topline, zraenja, itd. Diferencijalne metode omoguuju prouavanje temperaturnih polja, polja brzine, koncentracije gasnih smjea i odreivanje optimalnih poloaja detektora poara.

Za integralne metode koriste se jednaine odranja energije i mase za temperaturu, pritisak, gustou itd. Kao rezultat dobijaju se srednje temperature prostora za zonu, temperature obloga prostorije i slojeva konstrukcije, kao i srednje koncentracije gasova. Ovakve metode

mogu se koristiti za izraunavanje vrijemena odziva detektora.

Kod instaliranja sistema za zatititu od poara od interesa je prva faza poara - poetni poar.

Ova faza poara moe se podijeliti na jo etiri faze, gdje svaku od njih otkriva, te i tada reaguje razliit tip detektora poara .

Slika 2.4. etiri faze poetnog poara

10

Poari se manifestuju veim ili manjim razvojem topline, odnosno veim ili manjim porastom temperature, pojavom dima i zraenjem (osnovni fenomeni poara). Dejstvom pritiska topli vazduh zagrijan poarom zajedno sa produktima sagorijevanja, gasovima i esticama dima, kree se ka viim takama prostora. Transport dima i produkata sagorijevanja u vertikalnom pravcu pod dejstvom razlike u temperaturi, pa prema tome i u gustoi produkata sagorijevanja u odnosu na okolni vazduh, naziva se konvekcija. Kad se temperatura dimne kupe - stabla poara izjednai sa temperaturom okolnog vazduha, dolazi do razbijanja stabla i kretanja produkata sagorijevanja i dima u horizontalnom smijeru, odnosno dolazi do stratifikacije stabla poara.

Stratifikacija se deava na relativno velikim visinama, jer obino tek tada dolazi do izjednaenja temperatura stabla poara i temperature ambijenta. Do stratifikacije stabla poara dolazi i na manjim visinama, djelovanjem horizontalne ili kose prepreke, odnosno tavanice

prostorije (slika 2.5.). Ukoliko je prepreka na koju dim nailazi u svom kretanju pod nagibom u

odnosu na horizontalu doi e do znaajnog kretanja dima u pravcu vee visine objekta uz veoma malo kretanje ka niim takama (slika 2.6.).

Slika 2.5. Stratifikacija dima na ravnom plafonu.

Slika 2.6. Stratifikacija dima na kosoj prepreci.

11

Vjerovatnoa da stablo poara (poarna kupa) obuhvati detektor, bez stratifikacije, veoma je mala, bez obzira na gustou postavljanja. Razlog lei u injenici da je stablo poara usko i njegova povrina poprenog presjeka veoma je mala u poreenju sa ukupnom tienom povrinom. Vjerovatnoa da detektor bude obuhvaen stablom poara u nedostatku stratifikacije, odnosno da detektuje poar, proporcionalna je odnosu povrine poprenog preseka stabla poara na visini gde su detektori postavljeni pomnoenom brojem instaliranih detektora i povrine prostorije.

Za zatitu otvorenih prostora uspjeno se koriste infracrveni (IC) detektori koji reaguju na infracrveni dio spektra zraenja, i ultraljubiasti (UV) detektori plamena, osjetljivi na ultraljubiasti dio istog spektra.

2.1.3.3.2. Sistem za dojavu poara

Zadaa sistema za dojavu poara je upozoriti korisnike o opasnosti od poara, te inicirati daljnje postupke eliminiranja opasnosti. Napredniji sistemi omoguuju interaktivno prikupljanje informacija o karakteristikama poara (npr. lokalizacija poara, opseg zahvaenog podruja, podaci o prisutnim osobama i slino), te kontaktiranje slubi zaduenih za pomo u takvim situacijama (npr. vatrogasci i hitna sluba) .

Na slici 2.7. je dat prikaz nekih standardnih elemenata sistema za dojavu poara.

a) Vatrodojavna sirena. b) Vatrodojavna sirena s bljeskalicom.

c) Bljeskalica. d) Runi javlja.

Slika 2.7. Elementi sistema za dojavu poara.

12

Runi javljai su ureaji namjenjeni runom oglaavanju poara, obino su u obliku kutije s lomljivim staklom. To je bitan dio bilo kojeg aktivnog sistema zatite od poara jer dozvoljava osobi u zgradi da upozori na poar, a ljudi se ponekad nalaze na boljem mjestu za uoavanje poara nego automatski detektori. Runi javlja treba postaviti na takvo mjesto da osoba koja otkrije poar moe doi do njega prilikom izlaska iz zgrade, ili, u sluaju zgrade s vie spratova, prilikom naputanja sprata gdje se nalazi. To znai da runi javlja treba postaviti na sve izlaze iz zgrade i na kraj svih stepenica izmeu spratova. Takoer, trebaju odudarati od podloge na kojoj se nalaze, i trebaju biti ugraeni tako da se mogu vidjeti sa strane. Standardom je propisana maksimalna udaljenost koju bilo tko mora prei da bi dosegnuo runi javlja.

Sirene su ureaji koji proizvode zvunu indikaciju alarma. Zvuni alarmni signal potreban je da upozori prisutne u zgradi o poaru. Treba obratiti panju da ponekad nije potrebno upozoriti sve prisutne, npr. u bolnici treba upozoriti samo osoblje a ne i pacijente. Standardom o

zatiti od poara propisana je minimalna jaina zvunog signala, a ona ovisi o tome da li su osobe koje treba upozoriti budne ili spavaju.

Bljeskalice su ureaji koji proizvode vizualnu indikaciju alarma, i kombiniraju se sa sirenama u situacijama gdje postoji opasnost da se sirena nee uti, npr. u muzikoj sobi u koli, bunim halama u tvornici i slino. Takoer, koristi se i u situacijama kada se ne smije oglasiti sirena, npr. u TV i radio studiju, kinu ili pozoritu, ili u bolnici .

2.1.3.3.3. Sistem za suzbijanje poara

Sistem za suzbijanje djeluje nakon sistema za detekciju i dojavu, odnosno pojave poara. Njegova zadaa je brzo i efikasno eliminirati poar, tj. ukloniti ga nekom od metoda gaenja (npr. rasprivai vode, gaenje pjenom ili specijalnim plinom i slino) .

Bez jedne od tri komponente (trokut gorenja) nema gorenja, a kad nema gorenja nema ni

poara. Iz ovoga proizilazi izuzetno vaan zakljuak: uklanjanjem jedne od navedene tri komponente onemoguava se nastanak poara, a omoguava njegovo gaenje. Na ovom zakljuku, na uklanjaju ili gorive materije, ili kiseonika ili izvora paljenja, zasniva se cjelokupni sistem zatite od poara. Kako smo u svakodnevnom ivotu stalno okrueni raznim zapaljivim materijama bez kojih se ne moe, a ne moe se ni bez vazduha, ostaje da se protiv nastanka poara bori uklanjanjem izvora paljenja .

Kada se govori o sredstvima za gaenje poara, potrebno je definirati vrste poara :

Klasa poara A poari vrstih tvari, najee organskog porijekla, koje pri izgaranju stvaraju ar kao npr. drvo, papir, tekstil, ugljen, guma.

Klasa poara B poari tekuih tvari i tvari koje postaju tekue kao npr. benzin, ulja, masti, lakovi, katran, parafin, alkohol, benzol.

Klasa poara C poari zapaljivih plinova kao npr. metan, propan, zemni plin, gradski plin, etilen, vodik.

Klasa poara D poari zapaljivih metala kao npr. aluminija, magnezija, litija, natrija, kalija i njihovih legura.

13

Klasa poara E poari na ureajima i instalacijama pod naponom.

Klasa poara F poari biljnih i ivotinjskih ulja i masnoa.

Slika 2.8. Simboli koji bre i lake upuuju na tipove poara.

Tabela 2.1. Sredstva za gaenje

Klasa poara

Sredstva za gaenje A B C D E

Voda u punom mlazu + - - - -

Vodena magla + +/- - - +/-

Lahka pjena +/- + - - -

Teka pjena +/- + - - -

BCE - prah - + + - +/-

ABCE - prah + + + - +/-

ABCD - prah + + + + +

Ugljik - dioksid - + + - +

FE-25(ili FM-200) - + + - +

U tabeli je: + prikladno sredsto, +/- ogranieno prikladano, - neprikladno sredstvo.

14

2.2. DETEKTORI POARA

Detektori se po granicama detekcije klasificiraju na:

takaste (koji detektuju odreeni fenomen poara u okolini odreene take), i

linijske (koji detektuju promjenu odreenog fenomena u okolini odreene linije koja moe, a i ne mora biti prava).

Takasti detektori poara :

veina savremenih detektora poara.

reaguju na promjenu koncentracije dima, temperature ili zraenja plamena u neposrednoj blizini senzorskog elementa.

Linijski detektori:

reaguje na promjenu detektovanog fenomena u okolini odreene detekcione linije.

tipian linijski detektor toplote predstavlja termiki kabel koji reaguje na promjene temperature u okolini kabela.

Detektori poara mogu se podijeliti i prema fenomenu poara na koji reaguju, i to na slijedee osnovne tipove:

detektore dima,

detektore topline,

detektore plamena,

detektore ostalih poarnih fenomena,

kombinovane (multisenzorske) detektore.

2.2.1. Detektori dima

Namijenjeni su otkrivanju dima kao jednog od najprepoznatljivijih fenomena poara, koji se ve u vrlo ranoj fazi gorenja intezivno iri, te radi prirodnog termikog irenja vrui dim vatre uzdie u zatvorenoj prostoriji prema gore i skuplja pod stropom, odakle nakupljanjem ispunjava itavu prostoriju.

Mada nazvani detektorima dima, svi savremeni detektori ovoga tipa s obzirom na

principe na kojima rade predstavljaju detektore aerosola koji predstavlja rasprene estice prisutne u vazduhu od kojih je dim samo jedan od moguih.

Dim je suspenzija tenih i/ili vrstih estica u gasnoj sredini a nastaje kao proizvod sagorijevanja, ali on nije jedini aerosol koji se moe pojaviti u okolini detektora. Dim praktino nikad nije sastavljen od estica jedne vrste ve je spektar dima veoma irok, kako po veliini, tako i po vrsti, a isto tako i po boji. Dominacija dijela spektra uslovljava da se dim naziva

vidljivim, nevidljivim, svjetlim ili tamnim, a ove osobine najveeg dijela estica od ogromnog su znaaja za pouzdanost i brzinu detekcije dima, odnosno poara [L10].

Neke od najee koritenih izvedbi detektora dima su:

15

aspiracijski sistemi za detekciju dima,

jonizacioni detektori dima,

optiki detektori dima, i

optike (infracrvene) barijere za detekciju dima.

2.2.1.1. Aspiracijski sistemi za detekciju dima

U okolnostima kada je potrebna vrlo rana detekcija dima, dim je potrebno registrovati jo dok je tek u tragovima. Tada se koriste aspiracijski sistemi koji uvlae okolni zrak (i dim, ako je prisutan), kroz filtar za prainu, do analitike komore gdje koncentracija dima moe postati dovoljna za detektor (optiki, laserski). Na slici 2.9. je dat prikaz jednog takvog sistema.

Slika 2.9. Aspiracijski sistem za detekciju dima.

2.2.1.2. Jonizacioni detektori dima

Funkcionie na principu jonizacione komore koja je u sutini sistem elektroda definisane geometrije iji je meuelektrodni prostor izloen zraenju radioaktivnog izvora i koja je polarizovana tako to je na elektrode doveden jednosmjerni napon. Prostor izmeu elektroda u kome se nalazi vazduh jonizovan je dejstvom emitera zraenja, obino americijuma, relativno vrlo niske aktivnosti.

Poetna jonizaciona struja iste komore osim od jaine izvora zraenja, napona izmeu elektroda, konstrukcije komore, zavisi i od atmosferskih uvjeta, odnosno pritiska, vlanosti i temperature vazduha.

Da bi se kompenzovao uticaj ovih pojava, u veini savremenih detektora uvodi se osim mjerne i referentna komora koja je djelimino zatvorena tako da okolni vazduh u nju ulazi oteano procesom difuzije.

Detektor sadri ove dvije komore izloene zraenju izvora istog intenziteta, od kojih je jedna otvorena u odnosu na spoljni prostor i naziva se mjernom komorom, dok je druga komora

(referentna komora) djelomino zatvorena u kuite.

16

Transport spoljnjeg vazduha u unutranjost referentne komore difuzijom kroz uske otvore je suvie spor da bi dim u veim koliinama dospio u komoru u vremenu koje je od interesa za detekciju poara, to ne uzrokuje naglu promjenu jonizacione struje.

U mjernu komoru vazduh (sa dimom) ulazi relativno brzo, to uzrokuje naglu promjenu jonizacione struje.

Na ovaj nain dolazi do neravnotee jonizacionih struja referentne i mjerne komore. Razlika struja mjerne i referentne komore vodi se na elektronsko pojaalo i na elektronski komparator.

Slika 2.10. Princip rada jonizacionog detektora.

Kad razlika struja komora poslije komparatora premai postavljeni prag detekcije, detektor prelazi u stanje alarma, koji se manifestuje naglim poveanjem struje kroz detektor, odnosno smanjenjem napona u liniji.

Struja mjerne i referentne komore mijenjae se priblino jednako, kada su spore promjene atmosferskih uvjeta, tako da se ove promjene nee odraziti na odziv detektora .

Jonizacioni detektori su veoma osjetljivi na sitne estice dima (od 0,01 do 0,3 m) kakve nastaju i od izduvnih gasova dizel maina ili aerosole koji se emituju iz maina za hemijsko ienje, te takvi ureaji mogu lahko postati uzronici lanih alarma. Iz tog razloga koriste se za detektiranje brzih poara s plamenom, gdje je potrebno detektirati manje estice gorenja.

Zaprljanost detektora dovodi do smanjenja jonizacionih struja i to nejednako u mjernoj i

referentnoj komori. Ovo se deava zbog razliite koliine vazduha koji zajedno sa esticama dima, ali i neistoa cirkulie u ove dvije komore u istom intervalu vremena. Tako da nisu prikladni za podruja s velikom vlagom, neistoom i prainom.

Nisu pogodni za kuhinje, grijanje vrstim gorivom, te zbog tetnosti izbjegava se primjena u prostorima gdje borave ljudi.

17

2.2.1.3. Optiki detektori dima

Detektori koji ne posjeduju radioaktivni izvor - velika prednost u odnosu na jonizacione

detektore.

Svi optiki detektori dima posjeduju izvor svjetlosti i fotoprijemnik koji reaguje na promjenu svjetlosti koja na njega pada, nastalu kao posljedica prodora dima u mjernu komoru

detektora.

Mogue su dvije osnovne konstrukcije ovih detektora:

Slika 2.11. Konstrukcije optikih detektora

Druga konstrukcija zasnovana na tzv. Tyndall-ovom efektu prikazana na (slikama 2.12. c

i 2.12.d) sadri takoer izvor i prijemnik svjetlosti

18

Slika 2.12. Konstrukcije optikih detektora

Ukoliko u detektor uu estice aerosola, dio emitovane svjetlosti koja dospije do njih se reflektuje ili apsorbuje na njima.

Ukoliko karakteristike estice odstupaju od karakteristika apsolutno crnog tijela, udio apsorbovane svjetlosti sve vie opada, a raste udio reflektovane svjetlosti.

Kod oba tipa detektora bitno je osigurati da ne doe do djelovanja spoljanje svjetlosti na prijemnik jer bi to ometalo rad detektora.

Detektori koji rade na principu rasprene svetlosti mnogo se vie primjenjuju od detektora na principu direktne svjetlosti i danas se po broju proizvedenih detektora pribliavaju jonizacionim detektorima poara.

Nedostatak ovih detektora je da su relativno neosjetljivi na estice ija je veliina znaajno manja od talasne duine svjetlosti koju emituje izvor (registruju estice veliine od 0,3 do 10 m), ali su zato bolji u detektiranju sporih, tinjajuih poara, sa veim esticama gorenja .

2.2.1.4.Optike barijere za detekciju dima

Predstavljaju rjeenje za muzeje, skladita, tvornice, itd. Do detekcije dima dolazi po zatamnjenju, kao to je prikazano na slici 2.13. Imaju veliki domet, jedna barijera zamjenjuje vie takastih detektora. Pogodni su za prostore s visokim stropom i velikom kvadraturom, te za poare s crnim dimom i velikom brzinom strujanja zraka, ali nisu prikladni za ekstremne uvijete temperature, vlage i prljavtine.

19

Slika 2.13. Princip rada optike barijere

2.2.2. Detektori toplote

U prostorima gdje je mogua prisutnost dima (duhanskog, tehnolokog), pare, ili drugih supstanci koji izazivaju rasprenje svjetlosti nije mogue koristiti detekciju dima za pouzdanu dojavu poara. Zato se u takvim prostorima koristi metoda detekcije temperature. Detektori koji mjere fiksnu temperaturu i reagiraju kada temperatura dostigne predefiniranu vrijednost. Primjenjuju se u

podrujima gdje ima dosta promjena temperatura (npr. parni kotao) ili gdje je temperatura neuobiajno

visoka (npr. industrijska pe). Tipino u prostorijama gdje je redovita pojava dima i /ili pare nije neobina i pojava neto poviene temperature (npr. prostorije za puenje, kuhinje, bravarske radionice, itd.) tako da sama detekcija poviene temperature, takoe, moe dovesti do lanih alarma. Drugi problem je da postoji velika vjrovatnoa nastanka poara i u trenutku kada temperatura ambijenta nije maksimalna. Stoga se danas u pravilu koriste termodiferencijalni

detektori, odnosno detektori sa kombinacijom termike i termodiferencijalne detekcije. Termodiferencijalni detektor reagira na porast temperature (dT/dt) bre od zadanog, tj. na naglo zagrijavanje prostora. U svakom sluaju, treba biti jasno da e bilo koji termiki detektor reagirati tek kada se vatra dobro razgori i prouzroi visoku temperaturu. Detektori toplote nisu povoljni u prostorijama sa visokim stropom (>7,5m), prostorima u kojima se oekuje spori, tinjajui poar te u prostorima visokog rizika u kojima je potrebna brza detekcija.

Dakle, postoji vie vrsta detektora toplote: - detektori fiksne temperature, - termodiferencijalni detektori, - linijski temperaturni detektori, - bimetalni obovljivi detektori.

Postoje jo i multisenzor detektori su kombinacija optikog dimnog detektora i termikog detektora to znai da su dobri za opu primjenu gdje vatra moe biti od priguene (kada djeluje optiki element detektora) pa do brze i estoke (djeluje termiki element). Svrha kombiniranja

20

ova dva detektora je poboljanje svojstva detektiranja te smanjivanje lanih alarma. Primjenjuju se u prostorijama kao npr. hotelske sobe i skladitima za utovar i istovar u zaljevima.

Slika 2.14. Detektor toplote

2.2.2.1. Detektori fiksne temperature

Detektor fiksne temperature (termomaksimalni pristup) reagira ako rast temperature do

kojeg dolazi tijekom sagorijevanja prostorije pree odreenu vrijednost (normalno oko 60C). Prag alarma mora biti dovoljno iznad maksimalne temperature ambijenta na mjestu instaliranja

detektora da ne bi dolazilo do lanih alarma. Pojednostavljeni princip rada ovakvog detektora dat je na slici 2.15., kao i matematska relacija koja to prati (prag detekcije).

Slika 2.15. Pojednostavljeni princip rada termomaksimalnog detektora

(2.1.)

Tp temperatura prorade detektora Tamax maksimalna temperatura ambijenta

Pregled tehnikih podataka za jedan tip detektora fiksne temperature dat je na slici 2.16.

21

Slika 2.16. Tehniki podaci za jedan tip detektora fiksne temperature

Ovi detektori su pogodni za detekciju poara bez dima i u kojem se oekuje brz porast temperature, a nisu pogodni za prostorije s visokim stropom (>7.5m), prostori gdje se oekuje spori, tinjajui poar te za prostore visokog rizika gdje je potrebna brza detekcija(parni kotao, industrijska pe, itd.).

2.2.2.2. Termodiferencijalni detektori

Termodiferencijalni detektor e se aktivirati ako se unutar odreenog vremena temperatura prostora podigne neobino brzo (termodiferencijalna procjena). Ovi detektori prate, dakle, brzinu porasta temperature u okolini senzora (dT/dt) i reaguju podjednako brzo, bez obzira

na poetnu temperaturu okoline u trenutku nastanka poara. Ovaj detektor aktivira se na brzi rast temperature u prostoriji (oko 9 C/min). Princip rada ovakvoga detektora tipa Sistema detekcije

poara 800 exi se zasniva na slijedeem:

U detektoru su ugraena dva uparena NTC otpornika. Jedan je izloen direktno vanjskim uticajima, a drugi je zaliven unutar detektora. Kod povienja temperature nastaje razlika u vrijednosti otpora NTC-a, to uz definirane brzine porasta temperature generira alarm. Kod spore promjene temperature, vrijednosti oba otpora NTC-a su priblino jednaka, ali kada se dovoljno smanje generira se alarm. Time je osigurana i termodiferencijalna i termomaksimalna funkcija

detektora (slika 2.17.).

Slika 2.17. Termodiferencijalni/termomaksimalni pristup

22

Primjer tehnikih karakteristika termodiferencijalnog detektora proizvoaa Tesla sistemi, slika 2.18.

Slika 2.18. Tehnike karakteristike termodiferencijalnog detektora proizvoaa Tesla sistemi

Termodiferencijalni senzor se kombinira sa detektorom fiksne temperature, bre reaguju od fiksnih u poarima koji se brzo razvijaju, meutim nisu pogodni za prostore sa brzim promjenama temperature u normalnom radu (iznad grijai elemenata, pei), a osnovna karakteristika je rad u prostorijama gdje je poviena temperatura uobiajen sluaj (kuhinje, radionice, itd.)

2.2.2.3. Linijski temperaturni detektori

Linijski temperaturni detektor nainjen je kao dvoilni kabel s termoosjetljivom

izolacijom. Kada doe do povienja temperature na odreenom mjestu, termo osjetljiva izolacija se istopi na tom mjestu i napravi kratki spoj. Mjerenjem otpora kratkog spoja mogue je odrediti i tanu lokaciju poara. Meu ilama postoji napon linije i kroz njih tee izvjesna struja koja moe sluiti za kontrolu neprekidnosti linije - detektora.

Postoji i druga definicija: Detektor koji se aktivira i u sluaju kada je samo jedan njegov dio izloen poveanju temperature naziva se linijskim detektorom toplote (temperature). Postoje izvedbe linijskih detektora toplote sa fiksnom proradnom temperaturom, ali i izvedbe osjetljive

na gradijent temperature.

Pri montai detektora mora se voditi rauna da toplota koja dolazi do njega ne bude odvedena provoenjem ka nekom tijelu vee mase, odnosno veeg toplotnog kapaciteta koje je u kontaktu sa njim. Nakon to detektor proradi (oglasi alarm) potrebno je zamijeniti dio kabela.

Slika 2.19. Fibro Laser II

23

Fibro Laser II (slika 2.19.) baziran je na specijalnu detekciju s optikim kabelom koji se uslijed temperature iskrivljuje i mijenja reflektirajui signal. Odlikuje se izrazito linearnom funkcijom du cijelog podruja nadgledanja. Sistem se bazira na sofisticiranoj upravljakoj elektronici s impulsnim laserskim izvorom i ekstremno robusnoj senzorskoj tehnologiji, a radi na

principu prosvjetljavanja optikog kabela moduliranom laserskom svjetlou iz glavnog kontrolera. Mjerenjem vremena propagacije izmeu transmitiranog i primljenog svetlosnog impulsa, nastalog kao produkt rasprenja na toplinski pobuenom dijelu kabela, moe se odrediti udaljenost incidentne sitacije. Jako bitna osobina ovakvog sistema je vrlo rana detekcija poara na prostornoj rezoluciji 3-4 metra, ak i uvjetima strujanja zraka. Svetlosni senzorski kabel ima vrlo visok imunitet na vanjske uticaje (vlaga, korozija, elektromagnetne interferencije, itd.) te je

iz tog razloga posebno pogodan za primjenu u eljeznikim tunelima, gdje su prisutna velika elektromagnetna pranjenja. Linearni sistem detekcije se, takoer, vrlo uspjeno primjenjuje za nadzor kabelskih trasa u industriji te nadzor temperature spremnika zapaljivih tvari s plivajuim krovom (naftna i hemijska industrija).

2.2.3. Detektori plamena

U uvjetima gdje niti detekcija dima, niti temperature (tipino u indstrijskim uvjetima) ne daje pouzdanu dojavu bez lanih alarma, moe se primjeniti pirometrijska metoda detekcije plamena, odnosno zraenja u ultraljubiastom spektru. Primjena ovog je, meutim, izuzetno rijetka u poslovnim, hotelskim i stanbenim zgradama. Detektor plamena je vrlo koristan za

detekciju na otvorenom prostoru ili u industrijskim postrojenjima. On mora biti imun na

neeljene uticaje to se postie preko multisenzorske tehnologije, kod kojih su senzori osjetljivi na razliite valne duljine. U praksi se tano zna kakav je spektar plamena te se na osnovi spektralne analize, odnosno poreenjem signala sa senzora i njihovim procesiranjem moe razluiti pravi plamen od npr. suneve ili umjetne svjetlosti, ili tople maine u industriji. Detektori plamena dijele se na: ultraljubiaste detektore plamena i infracrvene detektore plamena.

2.2.3.1. Ultraljubiasti detektori plamena

Ultraljubiasti detektori plamena uglavnom su namijenjeni za brze poare zapaljivih tekuina i plinova. Ovi detektori reagiraju na ultraljubiastu komponentu zraenja plamena, valne dui od 0.17 do 0.3 m. Glavni nedostatak ultraljubiastih detektora se ogleda u tome da se UV zraenje lahko apsorbuje na organskim materijalima u vrstom, tenom pa i u gasovitom stanju. UV detektori nisu pogodni za podruja s prisutnim zavarivanjem, X zrakama, kvarcnim lampama.

Slika 2.20. UV detektor plamena

24

2.2.3.2. Infracrveni detektori plamena

Infracrveni (IC) detektori plamena se uglavnom koriste za poare ugljikovodika i tee uvjete rada. IC detektori reaguju na energiju infracrvenog zraenja plamena i treperenje plamena u opsegu frekvencije 5 do 30 Hz (slika 2.21.). Kao to je ve spomenuto, posebno su osjetljivi na poare ugljikovodika, a nisu pogodni za poare gorivih metala. Postoje i specijalne vrste IC detektora za detekciju iskre. Glavni nedostatak IC detektora je potreba za filterima valne duine suneve svjetlosti te smetnje u radu zbog nakupina leda, vode ili masti na detektoru, ali su ipak otporniji na zaprljanje od UV detektora.

Slika 2.21. Valna duina IC zraenja plamena

Tabela 2.2. Pregled primjena i prednosti IC detektora plamena

Mogua primjena u: Prednosti:

skladita/hangari niski trokovi odravanja

proizvodne platforme mogunost rane detekcije malih poara

rafinerije niski trokovi instalacije

proizvodne fabrike dobar odnos pravih i pogrenih detekcija

kompresorske stanice pouzdana dijagnostika kvara

zatita turbine primjenjiv u tekoj industriji

aerodromi lahka modifikacija

Postoje i kombinirani UV/IC detektori za specijalne primjene tamo gdje je potrebna

maksimalna tanost detekcije (avioni).

2.2.4. Linijski detektori poara

Najee koriteni linijski detektori poara su linijski detektor dima i linijski detektor topline. U poglavlju 2.2.2.3. ve je objanjen pricip rada linijskog detektora topline, pa e se ovo poglavlje odnositi samo na linijski detektor dima.

Jedan od detektora poara za specijalne namjene jeste i linijski detektor dima ili detektor sa svjetlosnim snopom. Linijski (linearni) detektori dima rade na principu emitiranja svjetlosti

du nekog praznog prostora te prijem istog refleksijom na specijalnim reflektorskim elementima (slike 2.22. i 2.23.). Pojavom poara, dim priguuje intenzitet svjetlosnog snopa, a kao rezultat tog priguenja specijalnim algoritmom procesira dobivenu informaciju i definira razinu

25

opasnosti. Ovakvi sistemi se primjenjuju za nadzor velikih prostora u hangarima, skladitima, industrijskim halama, muzejima, vjerskim objektima, historijskil graevinama i sl.

Slika 2.22. Princip rada linijskog detektora dima

Slika 2.23. Prijemnik i predajnik linijskog detektora dima, respektivno

Svaki detektor ovog tipa treba da ukljuuje sofisticiran sistem za pravilno usmjerenje svjetlosnog snopa i za odravanje poloaja detektora u toku eksploatacije. Dobri detektori dima sa svjetlosnim snopom mogu se, saglasno uputstvima proizvoaa, postavljati tako da rastojanje izmedu predajnika i prijemnika moe biti i do 100 m. Mnogi detektori sa svjetlosnim snopom mogu biti osjetljivi i na turbulentno kretanje i mogu da reaguju i na poare sa znaajnim razvojem toplote, ali sa malom koliinom dima, kao sto bi bio poar alkohola, na koje bi ostali detektori dima bili neosjetljivi.

2.2.5. Runi javljai poara

Ljudsko bie je najbolji ,,detektor poara". Ljudi poseduju inteligenciju u smislu razluivanja pravih poara od lanih podraaja, koju ni priblino ne poseduje nijedan, ma kako sofisticiran sistem detekcije, odnosno nijedan pojedinani detektor. Odsustvo ljudske reakcije nadoknauje se automatskim detektorima koji moraju biti uvijek ,,budni". Postoji znaajna verovatnoa da poar uoe ljudi prisutni u objektu i njima se mora omoguiti jednostavno sredstvo da proslijede informaciju o tome da je poar nastao.

26

Britanski standard trai da se runi javljai postavljaju u takvom rasporedu da ni jedna osoba u objektu ne mora prei rastojanje vee od 30m da bi mogla da aktivira poarni alarm runim javljaem. Standard preporuuje postavljanje runih javljaa na visini od 150 cm od poda. Lokacija koja se odabira za runi javlja mora biti uoljiva i lahko pristupana bez prepreka i dobro osvjetljena. Pozadina na kojoj se montiraju javljai mora omoguiti dobar kontrast, tako da su runi javljai brzo i lako uoe.

U tabeli 2.3. dat je pregled karakteristika runog javljaa poara ZT CP2. Runi javlja poara tipa ZT CP2 proizvoaa Zeta GLT Exports sastoji se od kuita u kome je smetena pratea elektronika. Aktiviranje se vri podizanjem providnog zatitnog poklopca i pritiskom na plastini ekran javljaa. Ekran e da ulegne u unutranjost javljaa a preko njega e da padne uta zavjesa koja slui kao indikacija da je javlja aktiviran. Resetuje se pomou specijalnog kljua. Runi javlja sadri LED indikator koji u alarmu konstantno svijetli. Posjeduje funkciju testiranja pomou test kljua.

Tabela 2.3.Pregled karakteristika runog javljaa poara ZT CP2

27

2.3. NEKE UPOREDNE OSOBINE KONVENCIONALNIH DETEKTORA POARA

Pri usporedbi konvencionalnih detektora posebna panja je na tri kategorije: osjetljivost na poar, osjetljivost na zaprljanje, pojava lanih alarma. Ali prije toga, u tabelama 2.4. i

2.5., posebno su predstavljene prodajne uporedne karakteristike detektora.

Tabela 2.4. IQ8Quad tabelarni prikaz poarne probe sukladno standardima DIN EN 54 T9

Ukratko o karakteristikama multisenzorskih detektora:

OT kombinacija dokazanih kriterija: optiko prepoznavanje i prepoznavanje topline. O2T najvea sigurnost od lanih alarma putem istanane procjene direktnog (forward) i inverznog (reverse) rasprivanja (princip dva kuta). OTG najvea osobna sigurnost kroz rano prepoznavanje koncentracije CO u okruju. OTblue najranija mogua detekcija ak i najfinijih estica kroz optiko mjerenje koritenjem plavog principa. Prvi koji je zamijenio ionizacijski detektor.

Tabela 2.5. Prodajne karakteristike detektora poara (*napomena: cijene su izraena u Hr Kn)

28

2.3.1. Osjetljivost na poar

Najbolja usporedba konvencionalnih detektora postie se posmatranjem samog odziva na

poar. U nastavku prikazani su grafiki rezultati etiri poarne probe prema standardu DIN EN 54 T9, proizvoaa IQ8Quad.

Poarna proba 1: vrsta poara: otvoreni poar celuloze zapaljivi materijal: drvo

dotok topline: jak

zrana struja: jaka emisija dima: da

Slika 2.24. Grafiki rezultati poarne probe 1

Poarna proba 2: vrsta poara: plamtei tinjajui poar zapaljivi materijal: pamuk

dotok toplote: zanemariv

zrana struja: slaba emisija dima: da

Slika 2.25. Grafiki rezultati poarne probe 2

Poarna proba 3: vrsta poara: otvoreni poar plastike zapaljivi materijal: poliuretan

dotok toplote: jak

zrana struja: jaka emisija dima: da

29

Slika 2.26. Grafiki rezultati poarne probe 3

Poarna proba 4: vrsta poara: poar tekuine zapaljivi materijal: n-heptan

dotok toplote: jak

zrana struja: jaka emisija dima: ne

Slika 2.27. Grafiki rezultati poarne probe 4

Ionizacioni detektor dima

Ovaj detektor osjetljiv je na sve poare kod kojih se oekuje razvoj dima. Reaguje na vidljive i nevidljive estice dima, a boja estica ne utie na osjetljivost detektora. Manje je osjetljiv na krupnije estice dima koje se razvijaju pri pirolitikom sagorjevanju, odnosno tinjanju nekih materijala, meutim, i za takve poare ima prihvatljivu osjetljivost. Nije osjetljiv na poare alkohola kod kojih se ne pojavljuje dim, ali se gorenje alkohola, bez prisustva drugih materijala rijetko oekuje.

30

Optiki detektor dima

Ovaj detektor posebno je osjetljiv na poare koji emituju tee, optiki aktivne estice dima svijetle boje. Neosjetljiv je na optiki pasivne sitne, nevidljive estice dima, odnosno estice koje su znatno manje od talasne duine emitovane svjetlosti. Nedovoljno je osjetljiv i na tamne (crne) estice dima, zbog apsorpcije svjetlosti na tamnim povrinama, odnosno nedovoljne refleksije svjetlosti na esticama dima.

Detektor toplote (termomaksimalni i termodiferencijalni)

Generalno se moe rei da im je osjetljivost znatno nia nego kod detektora dima. Nedovoljno su osjetljivi na tinjajue poetne poare, u fazi kad je razvoj toplote nedovoljan. Prema odreenim literaturnim izvorima kod tipinog poara detektor toplote daje siguran odziv kada visina plamena u prostoriji dostigne visinu od 1/3 visine prostorije. Jasno je da je za veliki

broj situacija ovakav odziv nedovoljno brz. Ovi detektori su neprikladni za prostore u kojima

poetni poari mogu izazvati velike tete, kao sto su raunski centri. Generalno se primjenjuje tamo gdje su detektori dima neprikladni zbog zapraenosti ili emisije aerosola, ili znaajnih koliina vodene pare (kuhinje, perionice itd).

Detektori plamena (UV i IC)

Veoma su osjetljivi na poare sa plamenom jer zraenje plamena dospijeva do njih praktino trenutno. Velika brzina reagovanja u odnosu na detektore dima posljedica je injenice da im nije potrebna konvekcija za transfer produkata sagorijevanja do detektora. Od svih

pomenutih vrsta detektora jedini su pogodni za vanjske prostore s obzirom da za njihovo

dijelovanje nije potrebna stratifikacija stabla poara. Detektori UV zraenja osjetljivi su na plamen koji sadri UV zraenje.

2.3.2. Osjetljivost na zaprljanje

Ionizacioni detektori dima

Zaprljanje detektora poveava njegovu osjetljivost i vodi ga najee u stanje alarma. Potrebni periodi izmeu ienja detektora zavise od lokalnih uvjeta i karakteristika konkretnog detektora i kreu se od nekoliko godina za iste ambijente do nekoliko mjeseci za veoma zapraene prostore

Optiki detektor dima

Zaprljanost detektora moe da vodi ka lanom alarmu zbog refleksije svjetlosti na esticama koje su nataloene na zidove komore. Sa druge strane ulazak praine u komoru i zaprljanje izvora i/ili prijemnika moe detektor da odvede u potpunu blokadu.

Detektori topline (termomaksimalni i termodiferencijalni)

Detektori nisu posebno osjetljivi na zaprljanje i imajui u vidu njihov princip rada, moe se zakljuiti da zaprljanje vodi ka smanjenju osetljivosti detektora.

31

Detektori plamena (UV i IC)

Zaprljanje oigledno generalno vodi detektore plamena u stanje blokade. Ovi se detektori najee koriste u industrijskim sredinama i na otvorenim prostorima i zato su izloeni prljanju prosjeno vie od ostalih detektora. Zbog toga je neophodna periodina kontrola pripravnosti detektora za rad, odnosno zaprljanja koja se najee obavlja ispitnim aktiviranjem detektora posebnim emiterom zraenja na koji je detektor osjetljiv. Sofisticirani sistemi imaju mogunost automatske kontrole zaprljanja preko ugraenog izvora zraenja koji se aktivira komandom sa centralnog ureaja koji prati odziv detektora. Postoji opasnost blokade detektora UV zraenja naslagama organskih materijala kao i dimom, koji apsorbuju UV zraenje i ovo je njihov ozbiljan nedostatak.

2.3.3. Pojava lanih alarma

Ionizacioni detektori dima

Osjetljiv je na sve aerosole koji se pojavljuju u njegovoj okolini, pa mu je upotreba

ograniena u svim prostorima gdje se oekuje njihova znaajna emisija. Manje je osjetljiv na duhanski dim od optikog detektora dima obzirom na injenicu da je taj dim svijetao i vidljiv, upravo onakav na kakav su optiki detektori dima posebno osetljivi. Osjetljiv je na znaajna strujanja vazduha i opasnost od lanog alarma postoji ve pri strujanju vazduha brzine iznad l m/s, a gotovo svi detektori idu u alarmno stanje pri strujanju vazduha brzine 5-10m/s.

Optiki detektor dima

Osjetljiv je na emisiju aerosola teih estica. Osetljiv je na duhanski dim vie od jonizacionih detektora dima. Neosjetljiv je na strujanje vazduha, to mu daje prednost za zatitu prostora u kojima se oekuju znaajna strujanja vazduha u odnosu na ionizacioni detektor.

Detektori topline (termomaksimalni i termodifernecijalni)

Termodiferencijalni detektori osjetljivi su na nagle promjene temperature prouzrokovane

naglim ukljuenjem snanih sistema za grijanje toplim vazduhom ili ukljuenjem termikih ureaja velike snage u blizini ili ispod detektora. Termomaksimalni detektori mogu dati lane alarme u prostorima sa visokim ambijentalnim temperaturama. Generalno su termiki detektori manje osjetljivi na lane alarme u odnosu na detektore dima.

Detektori plamena (UV i IC)

UV detektori su relativno imuni na lane alarme, posebno na sunevo zraenje, obzirom da ono ne sadri UV zrake koji se apsorbuju u ozonskom omotau zemlje (ako do sada nije ozonski omota uniten). Aktivira ih X zraenje, neke vrste sijalica, elektroluno zavarivanje i svjetlost munje. IC detektori su osjetljivi na zraenje sunca, tako da i pored usavrenih konstrukcija ono moe biti uzrok lanih alarma.

32

2.4. IZBOR TIENOG PODRUJA I PROBLEMI U EKSPLOATACIJI

Prirunik sadri mjere koje ukljuuju podatke o rukovanju sistemima kao to su razne vrste ureaja za gaenje vatre, ureaji za gaenje s vodom, razvodno postrojenje za gaenje itd., zahtjeva aktivno sudjelovanje osoblja ili vatrogasaca za otkrivanje, kontrolu i gaenje vatre. Prenosiva oprema za gaenje poara predstavlja poetni stupanj zatite. Veina poara zapoinju postepeno, te je povoljno ugasiti ih tijekom njihovog ranog javljanja kako bi se potencijalni

gubitci to vie umanjili. Detaljni opisi svakog od ovih sustava, broj reference i preporuke o primjeni obuhvaena su u IEEE 979.

2.4.2. Prostori koji se tite

Svi prostori u kojima postoji poarni rizik trebaju biti tieni detektorima poara. Ovo ne ukljuuje samo prostorije, ve i one prostore koje postoje i u graevini, a nisu vidljivi poput:

- prostora pod sputenim stropom, - prostora pod dignutim podom,

- instalacijskih vertikala,

- ahtova dizala, - kanala za otpad, i sl.

Kako se u navedenim prostorima u pravilu radi o optikim detektorima, koji detektiraju prisutnost dima, a dim se iri obujmom prostora, to je u podstroplju i nadpou dovoljno detektore rasporediti znatno rjee nego u normalnim prostorijama, ali su oni tamo svakako potrebni ponajprije zato to se u tim prostorima neizostavno nalaze elektroenergetske instalacije, rasvjetna tijela itd. Naravno, za najbolji raspored detektora u podstroplju valja paljivo i precizno itati nacrt graevine i voditi rauna o mjestima na kojima su podstroplja pregraena jer je to uvijek razliito od pregrada samih prostorija koje su jasno vidljive, kao to je prikazano skicom na slici 2.28.

Slika 2.28. tienje nevidljivih prostora

33

Jasno, uz detektore koji nisu vidljivi obavezno je predvidjeti i paralelni indikator koji

preuzima funkciju signalne lampice detektora. Svjetlosna indikacija samog detektora bitna jer

kao zadnji korak u mikrolociranju detekcije poara.

2.4.3. Prostorije koje ne treba titi

Prostorije u kojima uope nema poarne opasnosti (sanitarni vorovi, komunikacijski prostori koji su u cjelini obloeni nezapaljivim materijalnima i sl.) nije potrebno pokrivati poarnim detektorima. Iako integritet sistema time ne bi bio ugroen, u svakom sluaju radi se o predimenzioniranom sistemu. Kod velikih poslovnih objekata ovo moe znaiti ak i vie jedne cijele petlje razlike, to nikako nije zanemarivo u finansijskom smislu.

2.4.4. Problemi u eksploataciji

Iako u pravilu treba teiti pozitivnom pristupu, tj. navoditi pozitivne primjere, ovdje se navodi nekoliko najeih pogreaka koje se redovito sreu u praksi, neizostavno bivaju primjeene na tehnikom pregledu pa, shodno tome, izuskuju naknadne promjene. Valja naglasiti da se uvijek ne radi o direktno pogreci projektanta, ve, moda, i o neusklaanosti s graevinskim izmjenama, dakle o nedostatku koordinacije meu projektantima, ili o pogrenom itanju graevinskog projekta.

Slika 2.29. Pogreno pozicioniran detektor

Iznenaujue est sluaj jest da - radei na nacrtu u AutoCAD-u projektant sistema dojave poara iskljui neke slojeve nacrta kako bi poveao preglednost i radi toga jednostavno ne vidi da se u nekim prostorijama predvia dvostruki pod, modularna pregrada, ili da je predviena namjena nekih prostorija takva da zahtijevaju drugaiji tip detektora, ili da neka povrina zapravo nije prostorija ve zrani prostor i sl.

Uslijed strujanja zraka kroz otvor na stropu ili svodu (slika 2.29.) dim poara ne iri se ravnomjerno pod svodom prostorije, to moe dovesti do toga da optiki detektor postavljen preblizu takvog otvora prekasno ili ak nikad ne detektira dim poara. Slino tome, takvo strujanje moe bitno naruiti i termiku sliku ambijenta u neposrednoj okolini, to znai da i termiki detektor moe takoer, zakazati ili lano alarmirati. Ako se radi o stropnim

34

klimatizacijskim jedinicama, detektore je potrebno od njih udaljiti barem 50 cm od ruba jer u

odreenim okolnostima rad klimatizacijskog ureaja dovodi do intenzivnog ukapljivanja vlage iz zraka u neposrednoj blizini jedinice, to moe izazvati proradu optikog detektora, a da kasnije nema vidljivih tragova i razloga prorade.

Vrlo je est sluaj lanih alarma u kuhinjama (u restoranima, hotelima i sl.). zapravo su rijetke kuhinje u kojima se ne susretne problem lanog alarma prilikom otvaranja penice. Ope je poznata i usvojenja praksa opremanja kuhinjsih prostora termikim, odnosno termodiferencijalnim detektorima. Meutim, niti termodiferencijalni javlja ne smije biti pozicioniran tano iznad plohe za kuhanje, ali niti neposredno iznad penice. Naime, prilikom otvaranja vrue penice i vaenja pripremljene hrane, temperatura zraka neposredno iznad penice se naglo podie i izaziva detekciju termodiferencijalnog detektora. Kako je ovo gotovo uvijek popraeno i vrelom parom, to ak ni viekriterijski detektor na takvom mjestu ne moe biti bitno pouzdaniji. Jednostavno detektor ne smije stajati na tom mjestu. Ne moe se rei da je ovo pogreka projektanta sistema za dojavu poara. esto se konani raspored opreme u profesionalnoj kuhinji mijenja vrlo kasno, a ponekad uope nije detaljno definiran u podlozi na temelju koje se radi projekt dojave poara. Meutim, moe biti dobra praksa da se ovaj moment naroito naglasi u projektu dojave poara, u tehnikom opisu i na nacrtu, kako bi se izvoau i invenstitoru na to skrenula panja.

Gotovo svaki sistem dojave poara ima barem nekoliko detektora do kojih je u eksploataciji, za potrebe odravanja, serviseru iznimno teko ili ak nemogue doi. Formalno takav sistem nikad ne bi bio atestiran kao ispravan s obzirom da takve nepristupane detektore nije mogue niti propisno ispitati, a kamoli po potrebi zamijeniti. I na mjestima gdje to jeste mogue, ali vrlo teko, troak odravanja takvog sistema moe biti toliko velik da je isplativo provesti rekonstrukciju sistema.

Tipino u vrlo visokim halama (skladitima i sl.) ne samo da je pouzdanija detekcija pomou linijskih detektora, ve je znatno i jednostavniji servis.

Na dijelovima graevina gdje su sputeni stropovi fiksni, u praksi se zbog manjka koordinacije meu projektantima vrlo esto deava da mikrolokacije podstropnih javljaa nisu odgovarajue mikrolokacijama revizijskih otvora na stropu, odnosno da dimenzije otvora nisu dovoljne da bi se podstropni javlja mogao servisirati. Slino tome, est je problem da po zavretku svih instalacija zbog velike gusoe instalacijske opreme sam podstropni javlja vie uope nije dostupan. Da bi se ovakve situacije izbjegle, nuna je koordinacije meu projektantima, a kao ope naelo treba izbjegavati mjesta velike gustoe instalacija za postavljanje podstropnih detektora. Nuno je insistirati na naelu vlastitog revizijskog otvora za svaki podstropni (ili nadpodni) detektor.

35

2.5. VRSTE SISTEMA ZA DETEKCIJU POARA

Sistem za ranu detekciju poara ne posjeduje mogunosti da sprijei nastanak bilo kog poetnog poara.

Meutim, faza poara u kojoj se on uoi i vrijeme za koje reakcija otpone su bitno nii u objektima koji su zatieni sistemom detekcije u odnosu na one koji sistem ne posjeduju i to rezultira mnogo niim nivoom teta i spaenim ljudskim ivotima.

Sistemi za detekciju poara sastoje se od:

- automatskih detektora poara, - runih javljaa poara, - centralne jedinice za detekciju i signalizaciju poara, - ureaja za zvuno i svetlosno alarmiranje, - ureaja za paralelnu indikaciju, - ureaja za daljinski prenos alarma, - izvrnih ureaja za aktiviranje sekundarnih funkcija sistema.

Sekundarne funkcije:

- ukljuenje stabilnih automatskih sistema za gaenje, - iskljuenje ventilacije, - aktiviranje sistema za odimljavanje, - zatvaranje protivpoarnih vrata, - protivpoarnih klapni na ventilacionim i/ili klimatizacionimsistemima, - aktiviranje daljinskog prenosa alarma.

Sistem moe da sadri sve ili samo neke pobrojane elemente, ali obavezno ukljuuje centralnu jedinicu (centrala za detekciju poara). Ona mora da obezbjedi napajanje sistema. Indikacija alarma na samom centralnom ureaju moe biti ukljuenjem odgovarajue svjetlee LED diode, dodatnom informacijom preko odgovarajueg displeja, ali i aktiviranjem internog zvunog alarma, zujalice ili sirene.

Centralnu jedinicu neophodno je postaviti na mjesto na kome, ili oko koga, su stalno

prisutni ljudi koji su osposobljeni da poduzmu akcije u skladu sa organizacijom alarmiranja.

Ukoliko objekt koji se titi sistemom detekcije poara nema osigurano stalno prisustvo tehniki dovoljno osposobljenih i sa funkcijama sistema upoznatih ljudi, tada je neophodno obezbjediti

automatski daljinski prenos alarma u udaljeni posjednuti centar iz koga e se preduzeti ili inicirati potrebna akcija u sluaju alarma. Ako takva mogunost iz bilo kojih razloga ne postoji, jedino rjeenje predstavlja postavljanje stabilnih sistema za gaenje koji e na signal alarma ugasiti eventualno nastali poar.

Sistemi detekcije poara se mogu podjeliti na vie naina. Jedan od njih je po generacijama na sisteme prve i sisteme druge generacije. Sistemi detekcije poara se ee dijele po arhitekturi u tri skupine :

36

- Klasini sistemi, - Adresibilni sistemi, i - Analogno adresibilni sistemi za dojavu poara.

2.5.1. Sistemi prve i druge generacije

Prve komercijalno dostupne generacije bile su relejne centrale koje su prelaskom u stanje

alarma zatvarale odgovarajue elektromagnetne releje i davale uvjet za aktiviranje alarmnih ureaja ili za eventualne izvrne funkcije. Ovi sistemi imali su veoma ogranienu raspoloivost i relativno nisku pouzdanost.

Ovi sistemi nisu prikladni za izvravanje svih zahtjevanih funkcija koje se od sistema zahtijevaju kao to su:

- da bude uvijek pripravan i da je njegova zatitna vrijednost odriva u duim vremenskim intervalima,

- zatim se trai da sistem ukae na eventualni prekid bilo koje alarmne linije ili kratki spoj te linije koji treba da je proslijeen na mjesto sa koga se moe intervenisati.

Pouzdanost i raspoloivost sistema zasnovanih na relejnoj tehnici (tj sistema prve generacije) kao i srednje vrijeme izmeu kvarova neprihvatljivo su niski.

Druga generacija sistema su elektronske centrale sa grupnom identifikacijom alarma na

koju se prikljuuju detektori povezani u linije (zone detekcije). Ovi sistemi imaju ve dobre mogunosti kontrole linija detekcije i kvarova najizloenijih djelova sistema za rano otkrivanje poara.

Kontrola linije detekcije na kratak spoj ili prekid, kao i mogunost kontrole voenja ili ispadanja detektora obezbeuju se stalnim prisustvom kontrolne ,,mirne struje linije. U osnovi-bazi detektora postoje najmanje tri kontakta koliko ima i uloak detektora, tako rasporeeni da se vaenjem detektora iz podnoja prekidaju + ili - linije. Na ovaj nain e se kod vaenja ili ispadanja detektora iz podnoja osnove centrala dobiti informaciju ,,Linija u prekidu. Ako doe do kratkog spoja na nekoj od detekcionih linija, kroz liniju u kratkom spoju radikalno se poveava kontrolna struja, ime su detektori onesposobljeni za djelovanje i ovo stanje mora biti odmah pokazano na centralnom ureaju i signal greke kratkog spoja date linije mora biti prikazan na centralnoj jedinici. Preporuljivo je da ukupan broj detektora poara u liniji ne prelazi 20-30, onda je ukupna struja svih detektora u liniji reda 1-3 mA. Krajnji otpornik u liniji

reda je nekoliko kilooma, te on ograniava mirnu struju linije na desetak mA. Osnovni element kontrole linije je obino jednostavan naponski komparator koji prati stanje napona na liniji. U sluaju prekida linije, kao i u sluaju vaenja ili ispadanja nekog detektora u liniji, prekida se mirna struja linije i mirne struje svih detektora iza mjesta prekida, te dolazi do poveanja napona na liniji na iznos priblian naponu praznog hoda.

U sluaju da linija doe u stanje kratkog spoja, ukupna otpornost linije naglo opada, struja kroz liniju radikalno se poveava na IKS, napon na liniji naglo opada i centralna jedinica

37

prikazuje ovo stanje kao ,,kratak spoj linije svetlosnim i zvunim signalom. Postoje neka pravila za izradu ovih algoritama koja se gotovo, mogu uzeti za opta.Na primer, potrebno je obezbjediti kontrolu prisutnosti ljudi kod centralnog ureaja. Ako su ljudi prisutni, tada akcija provjere alarma ima smisla, u suprotnom svaki alarm treba da aktivira generalni alarm sistema da uputi

poziv vatrogasnoj jedinici.

2.5.2. Klasini sistemi za dojavu poara

Klasini sistemi za dojavu poara sastoje se od klasinih detektora (bez adrese i podeavanja osjetljivosti), centrala s odreenim brojem zona (ulaza za detektore) preko koje se priblino odreuje lokacija detektora te ureaja za signalizaciju, automatizaciju i dojavu prema potrebi aplikacije. Koliko velik prostor se moe tititi klasinim sistemom ovisi o broju zona na centrali, a na svaku zonu se moe spojiti do 20 detektora. Preporuka je spojiti manje detektora na zonu zbog breg pronalaenja detektora, odnosno prostorije u alarmu, te se openito moe rei da je preporuka koristiti centralu s klasinim detektorima kada se prostor moe pokriti s do 50 detektora. Rune javljai poara je obicno potrebno spajati na zasebne zone radi mogunosti programiranja zadrke (vrijeme provjere) za automatske detektore.

Kod klasinih sistema obavezna je upotreba paralelnih indikatora ispred prostorije u kojoj se detektor ili grupa detektora nalazi. Na klasinu centralu je mogue dodati i modul za upravljanje sistemom za gaenje poara.

Slika 2.30. Prikaz klasinog sistema za dojavu poara

Dakle, klasini sistem za dojavu poara se danas koristi za manje objekte, do 50 detektora te zamjenu postojeih sistema u kojima se eli zadrati postojee, zonski izvedeno oienje, a nisu zahtijevane specijalne funkcije i povezivanje s drugim sistemima u objektu.

38

2.5.3. Adresibilni sistemi za dojavu poara

Osnovni nedostatak klasinih sistema za dojavu poara je nemogunost tanog odreivanja pozicije detektora u alarmu, ve samo zone u kojoj se detektor nalazi. Korak vie donose adresabilni sistemi koji omogucuju da se svaki detektor identificira svojom adresom i time

odreduje tacnu lokaciju alarma. Ovi sistemi se u profesionalnoj terminologiji nazivaju obino adresibilnim ili adresnim sistemima.

U adresibilnom sistemu poznato je ve pri prijemu alarma i mjesto njegovog porijekla, odnosno detektor koji je u stanju alarma i prostorija u kojoj je on smjeten. Kako su rastojanja koja bi deurno lice moralo prei da utvrdi mjesto odakle je alarm dospio do centralne jedinice relativno velika, a pristup svim tienim prostorima ne mora biti jednostavan i lahak, ovo opravdava adresiranje sistema kojim bi lokacija alarma mogla biti brza i nedvosmislena. Ovim se

veoma skrauje vreme provjere alarma i time ukupno vreme detekcije. Adresa detektora adresibilnog - adresnog sistema generalno se pridruuje jednom adresnom elementu (detektoru, runom javljau, adresnom modulu ili nekom izvrnom elementu) i predstavlja obino decimalni broj koji sistem najee prevodi u heksadecimalni i koji se postavlja za svaki detektor pri putanju sistema u pogon. Centrala sekvencijalno ,,proziva" svaku adresu i prikuplja od nje informaciju o stanju u kome se detektor nalazi u trenutku komunikacije sa centralnom

jednicom.Trajanje ,,obilaska" svih prikljuenih detektora, odnosno ,,prozivanja" svih adresa (detektora i runih javljaa) traje obicno 2-3 sekunde ak i kod sistema sa velikim brojem adresa. Postoji obino mogunost da se na centralnoj jedinici programira da se prvi alarm detektora prihvati kao predalarm i da se detektor resetuje i eka potvrdu, odnosno jo jednu ili vie prorada detektora, posle ega se aktivira puno alarmno stanje. Ako ponovljeni alarm izostane, predalarm se ignorie .Broj provjera esto se moe programirati na, na primer, 2, 10 i 16. Cijena komponenti adresibilnog sistema je generalno vea u odnosu na cijenu odgovarajueg sistema sa grupnom identifikacijom alarma, ali se dobrim projektovanjem, smanjuje cijena mree, odnosno instalacije, tako da ukupna cijena ove instalacije ne mora obavezno nadmaiti ukupnu cijenu adekvatnog konvencionalnog sistema. Prilikom projektovanja ovih sistema nema potrebe da se ogranii broj detektora u liniji, kao to je bio sluaj kod detektora u sistemu sa grupnom identifikacijom alarma.

Kako kod adresnog sistema mjesto alarma biva odmah identifikovano, to je u liniji

mogue instalirati znaajno vei broj detektora, odnosno broj detektora u liniji praktino nije ogranien brzinom otkrivanja mjesta alarma. U veini izvedbi adresnih sistema petlja je na jednom kraju spojena sa centralnim ureajem preko kontakata releja koji su, kad je linija bez prekida, otvoreni i na taj nain linija radi kao radijalni vod. Centralni ureaj komunicira sa svim detektorima preko linije, a kod prekida linije dio detektora koji su iza mesta prekida ne moe da komunicira sa centralnom jedinicom. Centralni ureaj to registruje kao prekid linije i zatvara kontakte na otvorenom kraju linije i tako sada petlja nastavlja da funkcionie kao dve radijalne linije i svi detektori i kod jednostrukog prekida petlje ostaju funkcionalni.

Adresabilni detektori mogu biti nadogradnja postojeceg klasinog sistema sa zonski izvedenim oienjem (kao na slici) ili se spajaju u petlju kao analogno adresabilni sistemi. Naime, klasini sistemi sa zonama izvode se u krakovima za svaku se zonu izvodi zasebno oienje, parica koje zavrava na zadnjem detektoru u zoni, bez povratka u centralu.

39

Slika 2.31. Prikaz adresibilnog sistema za dojavu poara

Analogno adresabilni sustav se pak izvodi u obliku petlje u kojoj se parica vodi od jednog

do drugog detektora (obicno do 99 detektora u petlji) i zatim vraca u centralu.

2.5.4. Analogno adresabilni sistemi

Osim prednosti zbog adrese i detaljnog opisa lokacije detektora, analogno adresabilni

sistem donosi i druge prednosti nad klasicnim i adresabilnim sistemima - mogucnost podeavanja osjetljivosti detektora, kompenzacije oneciscenja komore detektora te programsko odreivanje zona i grupa za aktiviranje funkcija. Osim detektora i rucnih javljaca u petlju se mogu dodati i

ulazni i izlazni moduli koji omogucavaju integraciju s drugim sistemima te elementi za

signalizaciju (sirene i bljeskalice). Velicina sistema, odnosno broj detektora odreduje broj petlji u

centrali. S obzirom na fleksibilnost u programiranju dojavnih grupa, projektiranje oicenja nije strogo definirano graevinskom izvedbom zgrade, vec samo maksimalnim brojem detektora u petlji (99 ili 128). Prednost oienja u obliku zatvorene petlje je i ta to se detektori nadziru s obje strane petlje pa se i slucaju prekida ili kratkog spoja pomocu izolatora izolira neispravni dio petlje

dok ostali detektori nastavljaju s radom.

Ukoliko detektovana veliina u nekom trenutku premai vrijednost ,,praga alarma" koji je podeen u samom detektoru, konvencionalna detektorska linija ili adresibilni detektor daju informaciju centralnoj jednici da se nalaze u stanju alarma.Stepen ,,inteligencije" kojom

raspolae analogno adresibilni sistem znatno nadmauje stepen ,inteligencije" konvencionalnog ili adresibilnog sistema.

2.6. NAPAJANJE SISTEMA ZA DOJAVU POARA ELEKTRINOM ENERGIJOM

Napajanje sistema za detekciju poara energijom mora biti bar toliko pouzdano koliko i sam sistem, odnosno raspoloivost sistema ne smije biti ugroena redukovanom sigurnou sistema za napajanje. Postoje objekti koji su znaajan dio vremena bez nadzora i kod kojih prekid mrenog napajanja moe biti veoma dugo neuoen, recimo tokom vikenda ili praznika ili dueg perioda kada je sistem bez nadzora. U nekim uslovima posle uoavanja prekida mrenog napajanja sistema intervencija popravke ne moe trajati dugo, na primer kada objekat ima vlastitu i stalno prisutnu slubu odravanja. Neki objekti imaju, na primer, i rezervne izvore napajanja, kao to su dizel elektrini agregati koji se ukljuuju automatski kod nestanka mrenog napona.

40

Poto pouzdanost i raspoloivost mrenog napajanja iz javne mree generalno nije dovoljna kao jedini izvor za sisteme detekcije poara, neophodno je da sistem posjeduje i rezervno napajanje koje se automatski ukljuuje pri nestanku mrenog napona i odrava sistem i sve njegove funkcije za vrijeme za koje se pretpostavlja da mreno napajanje moe izostati.

Rezervno napajanje mora da osigura normalan rad sistema u odreenom periodu vremena ovisnom o oekivanom trajanju prekida mrenog napajanja, ali i da osigura pouzdan rad i u sluaju da u tom intervalu nastupi alarmno stanje. Rezervno napajanje obino sadri akumulatorske baterije koje se stalno dre u pripravnom (stand by) stanju i po nestanku mrenog napajanja daju energiju sistemu, ispravljau i sklopu za automatsko prebacivanje sa mrenog na rezervno napajanje. Kapacitet akumulatorskih baterija i ostalih elemenata rezervnog napajanja

zavisi od duine prekida mrenog napajanja koji se objektivno moe oekivati. esto se ovome ne pridaje dovoljno panje i projektuje se neracionaino velika duina trajanja reima rezervnog napajanja, to moe da znaajno povea ukupnu cijenu sistema bez posebnog uticaja na poveanje njegove raspoloivosti i bez objektivnog poveanja njegove zatitne vrijednosti. Kapacitet baterija bi trebalo da bude vei od potronje sistema u normalnom radu u vremenu za koje se moe pretpostaviti da e greka na mrenom napajanju ostati neprimeena, uveanom za najvee vreme za koje ce greka biti otklonjena i uveanom za kapacitet koji je potreban za rad sistema u alarmu uz ukljuenje svih zvunih i svetlosnih alarmnih ureaja i sistema za prenos alarma na udaljeno stalno posednuto mesto, ako je takav prenos signala predvien.

2.7. ZAKLJUAK

Napredan, sloen i sofisticiran analogno-adresabilni sistem za dojavu poara danas je podjednako temeljni dio velike javne ili poslovne zgrade, hotela ili industrijskog objekta, kao to je to i njegov elektroenergetski razvod, vodovodna ili odvodna instalacija ili sama nosiva

konstrukcija. Iako je investicjski sistem za dojavu poara za nekoliko redova veliine manje znaajan od gore navedenih sutinskih substruktura zgrade, u svakodnevnom ivotu gotovog objekta, on moe biti ili posve neprimjentan, ili ako ne ispunjava svoju funkciju najvei, najozbiljniji i najtei svakodnevni operativni problem. Zato mu valja pristupiti sa punom ozbiljnou ve od prvog koraka projektiranja. Iako na putu do kvalitetnog, pouzdanog i objektivnog vatrodojavnog sistema prikladnih trokova vlasnitva stoji jo dosta izazova, nuan je uvjet (kojeg niim u kasnijim fazama nije mogue nadomjestit) takvog sistema zaokruen, promiljen i precizan projekt.

U uvjetima snanog zamaha invensticijskih poslova s jedne i intenzivnog i turbulentnog razvoja tehnologije s druge strane, svakom je projektantu velik izazov odrati tako visok standard, radi ega svakako zasluuju i priznanje, i podrku u tehnikom smislu.