POSLOVNO PRAVO

- SKRIPTA –

AUTOR : Doc. dr Jagoda Nedić

Godina izdanja : 2011

SADRŽAJ

I DRUŠTVO-DRŽAVA-PRAVO...................................................................................................5(POJAM PRAVA; PRAVNA NORMA ELEMENTI PRAVNE NORME, SUBJEKTI PRAVA )........................................................................................................................................52. K A K O N A S T A J E D R Ž A V A ?..................................................................113. STRUKTURALNI POJAM DRŽAVE..................................................................................12

3.1. D R Ž A V N A V L A S T................................................................................123.2. S U V E R E N O S T D R Ž A V N E V L A S T I...............................133.3 N A R O D N A S U V E R E NO S T..................................................................143.4 D R Ž A V N A T E R I T O R I JA I S T A N O V N I Š T V O.............14

II P R A V O............................................................................................................................171.ODNOS DRŽAVE I PRAVA..................................................................................................172.VLADAVINA ZAKONA........................................................................................................173.ZAKON.....................................................................................................................................184.ZAKONITOST..........................................................................................................................18

III PRAVNA NORMA I ELEMENTI PRAVNE NORME..........................................................191. OPŠTIM, POJEDINAČNIM I POSEBNIM NORMAMA; USLOVNE I BEZUSLOVNE NORME........................................................................................................................................19

1.1.USLOVNE I BEZUSLOVNE NORME.............................................................................191.2.OPŠTE I POJEDINAČNE PRAVNE NORME.................................................................20

2.ELEMENTI PRAVNE NORME...............................................................................................202.1. PRETPOSTAVKA DISPOZICIJE (HIPOTEZA).............................................................202.2. DISPOZICIJA PRAVNE NORME...................................................................................202.3. PREDPOSTAVKA SANKCIJE........................................................................................222.4.SANKCIJA.........................................................................................................................23

IV PRAVNI ODNOSI VRŠENJE I ZAŠTITA SUBJEKTIVNIH PRAVA...................................261.PRAVNI SISTEM.....................................................................................................................262.ELEMENTI PRAVNOG ODNOSI...........................................................................................27

2.1.PRAVNA OVLAŠTENJA.................................................................................................273. VRSTE PRAVNIH OVLAŠTENJA........................................................................................28

3.1.SUBJEKTIVNA PRAVA...................................................................................................283.2. NADLEŽNOSTI................................................................................................................293.3.PRAVNA OBAVEZA........................................................................................................293.4.PRAVO NA TUŽBU..........................................................................................................30

V PRAVNE ČINJENICE..............................................................................................................311.PRAVNE ČINJENICE.............................................................................................................31

1.1.PRIRODNI DOGAĐAJI...................................................................................................311.2.LJUDSKE RADNJE..........................................................................................................31

VI SUBJEKTI PRAVA...........................................................................................................331.FIZIČKA LICA.........................................................................................................................33

1.1.POSLOVNA SPOSOBNOST FIZIČKOG LICA.............................................................331.2.PRAVNA LICA..................................................................................................................341.3.ELEMENTI PRAVNOG LICA..........................................................................................343.4.VRSTE PRAVNIH LICA...................................................................................................353.5.PRAVNA I POSLOVNA SPOSOBNOSTI PRAVNOG LICA.........................................36

2

VII OBJEKTIVNA PRAVA..........................................................................................................371.NASTANAK, MIJENJANJE I PRESTANAK PRAVNOG ODNOSA...................................37

VIII SISTEM PRAVA.....................................................................................................................391.POJAM I ELEMENTI PRAVNOG SISTEMA........................................................................39

1.1.PRAVNE OBLASTI..........................................................................................................411.2.JAVNO I PRIVATNO PRAVO.........................................................................................411.3.MATERIJALNO I FORMALNO PRAVO........................................................................421.4.PRAVNI SISTEMI...........................................................................................................42

IX POJAM POSLOVNOG PRAVA.............................................................................................45X RAZVOJ POSLOVNOG PRAVA...............................................................................................47

1. KONCEPCIJA I SADRŽAJ ZAKONA O PRIVREDNIM DRUŠTVIMA...........................481.1.NAČELO HARMONIZACIJE...........................................................................................491.2.NAČELO KOMLETNOSTI...............................................................................................491.3.NAČELO TRANSPARENTNOSTI...................................................................................511.4. NAČELO UNAPREĐENJA PRAVA MANJINSKIH VLASNIKA VLASNIČKIH UDIJELA..................................................................................................................................511.5.NAČELO UNAPREĐENJA KORPARATIVNOG UPRAVLJANJA..............................521.6.NAČELO SAVREMENOSTI I SOFTICIRANOSTI RJEŠENJA.....................................55

2. SADRŽAJ I OSNOVNI INSTITUTI ZAKONA.....................................................................55XI PREDMET I IZVORI POSLOVNOG PRAVA........................................................................61

1. PREDMET POSLOVNOG PRAVA....................................................................................612. IZVORI POSLOVNOG PRAVA.............................................................................................61

XII SUBJEKTI POSLOVNOG PRAVA..........................................................................................721. OPŠTI POJMOVI.....................................................................................................................722. VRSTE SUBJEKATA POSLOVNOG PRAVA......................................................................723. OSNIVANJE SUBJEKATA POSLOVNOG PRAVA.............................................................744.PREDUZETNIK........................................................................................................................755. ZASTUPANJE SUBJEKATA POSLOVNOG PRAVA..........................................................78

5.1. Direktor kao zastupnik.......................................................................................................795.2. Punomoćnici......................................................................................................................805.3. Prokura...............................................................................................................................815.4. Ostala ovlašćena lica..........................................................................................................82

XIII PRIVREDNA DRUŠTVA........................................................................................................84XIV ZASTUPNICI I ZASTUPANJE...............................................................................................90XV PRAVNE FORME PRIVREDNIH DRUŠTAVA.....................................................................97

1. ORTAČKO DRUŠTVO...........................................................................................................972. KOMANDITNO DRUŠTVO.............................................................................................1053. DRUŠTVO SA OGRANIČENOM ODGOVORNOŠĆU..................................................1074. AKCIONARSKO DRUŠTVO...............................................................................................133

XVI OBLIGACIONO PRAVO......................................................................................................1941. OBLIGACIONI ODNOS.......................................................................................................1942. UGOVOR...............................................................................................................................196

2.1. VRSTE UGOVORA........................................................................................................1972.2 KAPARA..........................................................................................................................1972.3 ODUSTANICA................................................................................................................1982.4 NIŠTAVI UGOVORI.......................................................................................................198

3

2.5. RUŠLJIVI UGOVORI.....................................................................................................1982.6. PROUZROKOVANJE ŠTETE.......................................................................................1982.7. ODGOVORNOST PO OSNOVU KRIVICE..................................................................199

LITERATURA...............................................................................................................................204

4

I DRUŠTVO-DRŽAVA-PRAVO

(POJAM PRAVA; PRAVNA NORMA ELEMENTI PRAVNE NORME, SUBJEKTI PRAVA )

O rijetko kojem problemu (pojmu) na području društvenih nauka uopšte toliko često i toliko različito se pisalo i raspravljalo kao o pojmu države .U istoriji društvene a posebno političke misli država predstavlja izuzetan predmet interesovanja .Tako su se sa razvojem ljudskog društva i naučne misli, razvijale i različite teorije o državi, njenom porijeklu i funkciji, kao na primjer ;

— organske teorije, — prostorna teorija,— teološka teorija ,— antropološka teorija ,— teorije moći — metafizičke teorije — etičke teorije , — teorija socijalnih ugovora i— marksisistička teorija .

Svaka od njih je na svoj način ,pokušavala da objasni ovaj složeni probleme vezane za njega .

Uprkos postojanja mnogobrojnih i različitih teorijskopravnih shvatanja pojma države, moglo bi se reći da se svi ili pak većina teoretičara se slažu u tvrdnji da je država specifična, posebna organizacija koja raspolaže monopolom na fizičku prinudu, što je, po njima, njen spoljašnji element, ali se ne slažu kada je u pitanju onaj suštinski element ,njena društvena funkcija i cilj njenog postojanja .

Upravo stoga, neki od teoretičara ističu da se pojam države na može odrediti u onom materijalnom, suštinskom smislu, već da se može odrediti samo formalno, odnosno da država predstavlja jednu vrstu ustanove jer nije vezana samo za jednu generaciju, a ne služi samo jednoj generaciji već stoji izvan generacija .

Ona je ustanova u kojoj jedni vladaju, a drugi slušaju. Oni što vladaju stvaraju u toku vremena jedan administrativni štab koji će sprovoditi njihove odluke .

5

Ona je vlast, a vlast znači izdavati naredbe. Ono po čemu se državna vlast razlikuje od ostalih vlasti, jeste činjenica da ona raspolaže fizičkom silom odnosno država je prinudna politička organizacija .

Ali država je istovremeno i nešto drugo u prvom redu kada se promatra sa pravnog aspekta. Tada se onda uzima u obzir u prvom redu kao pravni fenomen, kao pravno lice tj. kao jedna vrsta društva. Država je tada posebna specifičan subjekt prava jedna možda čak najvažnija vrsta pravnog lica sa različitim vidovima svoje egzistencije što prvrvenstveno zavisi od vrste pravnih odnosa u koje kaoji kao takav subjekt prava stupa . Smatra se da samo trajni oblik udruživanja ljudi predstavljaju zajednice ili društva .

Zajednica se može zasnovati na silu, ali ne može trajno funkcionisati grubom silom nego prihvatanjem auotoriteta vlasti (poslušnost ,legimitet ).

Pojam zajednice u smislu društvenih veza pretežno je kulturno–psihološke prirode a ne proizlazi iz nekog automatizma ekonomskih i društvenih procesa.Zajednice u kojima su uređeni odnosi društvene moći nazivaju se političke zajednice.

Društvena moć se sastoji od mogućnosti uticaja na ponašanje drugih ljudi, bez obzira na njihovu prirodu, ali su njezini izvori i društvena opravdanost različiti.

Međutim i ti rani oblici državne vladavine upućuju na to da se politička zajednica već preobrazila u državu. U njima postoji poseban aparat prisile (vojska, državni čuvari ) a razvija se i pravo kao sistem specifičnih normi čiju primjenu garantuje taj aparat.

Ipak u početku je državno regulisanje društvenih odnosa parcijalno.Te zakone upotpunjuju običaji, vjerska i moralna pravila koja se usvajaju kao izvori normativnog poretka. Tako se sa jačanjem procesa institucionalizacije i depersonalizacije vlasti prihvatanjem ideje suvereniteta kao obilježja države i njezinim shvatanjem stvara moderna država.

Moderna država zadire i u područja koja su prije spadala isključivo u domen civilnog društva (porodica, obrazovanje, zdravlje, radni odnosi) tako nastaje pojam socijalne države, a poslije i državnog intervencionalizma u privredi .

6

Istovremeno se prava klasična funkcija države –vršenje vlasti sužava u pravne granice i utemeljuje se načelo narodne suverenosti. Tako nastaju dva protivrječna procesa.Jedan proširuje ulogu države izvan klasičnih okvira politike, a drugi ograničava njegovu funkciju vršenja njene suverene vlasti. Upravo stoga shvatanje države kao pravne i političke organizacije put je ka njenom potpunom određenju.

Država je pravna organizacija i to je kako kaže R.D. Lukić prvi vid države koji se ugleda čim se pristupi njenom proučavanju, osobitu u vezi sa pravom. Ona je pravna organizacija u više pogleda.Prvo, država je pravna organizacija po tome što stvara pravo i što ga primjenjuje odnosno tačnije što obezbjeđuje izvršenje pravo putem svojih sankcija .

Država, doduše, ne stvara sama neposredno. Cjelokupno pravo stvaraju i drugi subjekti. Ali država uvijek samostalno odlučuje o primjeni svojih sankcija za potvrdu dispozicije jedne norme i time ona dotičnu normu i čini pravnom normom i tako posredno, učestvuje u njenom stvaranju i kada je ne stvara neposredno.

Država je pravna organizacija i po tome što je organizovana pomoću pravnih normi .To znači da su norme kojima je propisana organizacija države tj. kojima je propisana organizacija države, odnosno kojima je propisana koji su njeni organi, kako su sastavljeni, kakav im je međusobni odnos i nadležnosti –pravne norme .

Pravna norma je ona koju sankcioniše država svojim monopolom fizičke prinude, sile. Međutim sve norme u organizaciji države ne mogu da budu pravne norme, jer upravo norme u najvišim državnim organima, suverenim organima, ne mogu biti pravne norme zato što na ove organe ne može biti primjenjena državna sankcija pošto oni ovu sankciju moraju primjenjivati na organe niže od sebe.Međutim ovi organi podliježu političkoj odgovornosti, i analogno tome, sankciji. Država je dakle, praktično organizovana putem prava.

Država je pravna organizacija i zbog toga što su njene djelatnosti određene pravom.Kada kažemo da su njene djelatnosti određene pravom, onda time, očigledno razlikujemo djelatnost države od njene organizacije. Pravo propisuje organizaciju države. Ali jednom stvoreni, na osnovu prava, državni organi moraju nešto i raditi, djelati.Državni organi u svojoj djelatnosti vrše dvije vrste akata –materijalne i pravne.

Sadržina obe vrste akata određena je pravom tj. predhodnim, višim pravnim aktom.

7

Država je kako smo rekli i politička organizacija, moglo bi se reći u prvom redu politička pa tek onda pravna organizacija.

Država postoji radi vršenja političke funkcije, a pravo je samo sredstvo koje je upotrebljeno da bi se država organizovala i da bi mogla uspješno djelovati odnosno vršiti svoju političku funkciju.

Drugim riječima država ne postoji radi ostvarenja (stvaranja i primjene) prava, nego pravo postoji da bi država pomoću njega mogla da vrši svoju političku funkciju.To istovremeno ne znači da pravo nema nikakvu samostalnost u odnosu na državu .

Pravo je i samo jedno političko sredstvo u rukama određenih društveno političkih snaga kao i država i ove snage ga upotrebljavaju za ostvarenje iste političke funkcije koje ima i država.Pravo uređuje društvene odnose i van države, odnosno njene organizacije .

Pravo dakle određuje državnu organizaciju i djelatnost odnosno propisuje šta će država raditi, ali istovremeno država, odnosno njeni organi, propisuju, posredno ili neposredno i samo pravo. Moglo bi se reći da s jedne strane pravo propisuje državnu djelatnost i država, s druge strane propisuje pravo.

Tako se dobije jedan začarani krug, iz koga se mora izaći a osnovno pitanje odnosa države kao pravne i političke organizacije i svodi se na pitanje odnosa države kao pravne i političke organizacije kao i na pitanje koliko je državna djelatnost zaista određena pravom, a koliko je ona slobodna od njega, kao i koliko je samo pravo određeno državom koji određuju i državu i pravo.

Država i pravo su, kako se vidi tijesno povezane pojave. Smatra se da je uticaj države na pravo mnogobrojni i raznovrsni i različiti tako da se mogu razlikovati:

- globalni ,cjelokupni uticaj države na pravo i - pojedinačni i konkretni uticaj na stvaranje i primjenu prava.

Globalni i načelni uticaj države na pravo očigledno je u istorijskom preobražaju države koji su doveli do racionalizovanja prava da bi država mogla da odgovori društvenim potrebama.

8

Značaj i uticaj države na pravo različiti su u stvaranju i primjeni prava i to suštinski i istorijski –razvojno. Suštinski gledano značajnija je uloga i uticaj koji država ima u primjeni nego u stvaranju prava.Međutim država utiče na pravo i u primjeni dispozicije pravne norme, posebno tako što neposredno primjenjuje dispozicije kojima su uređeni nadležnost, način i postupak rada državnih organa.

Pored toga država neposredno utiče na primjenu dispozicija koje primarno primjenjuju drugi subjekti kroz preventivne, obrazovne i informativne radnje kojima se ti subjekti motivišu da postupaju po dispozicijama pravnih normi .

Na drugoj strani tjesna povezanost uz relativnu odvojenost i samostalnost prava u odnosu na državu stvara povratni uticaj prava na državu, na načelnom planu a ona se sastoji u racionalizaciji države.

Racionalizacija države praktično podrazumijeva davanje državi pravnih obilježja uticajem na njenu djelatnost njenim određivanjem, regulisanjem i ograničavanjem.

Država je od svog nastanka pravna organizacija zbog toga što nastaje donošenjem pravnog akta koji je uslov njene egzistencije. Dakle, država je pravna organizacija i istovremeno pravna ličnost –subjekt prava iz najmanje tri razloga :

1. država stvara i primjenjuje pravo i tako vrši vlast

2. država je uređena –organizovana pomoću pravnih normi i njena djelatnost je određena pravom 3. ona se vrši na osnovu i u skladu sa pravnim normama.

Drugi uticaj prava na državu ogleda se u omogućavanju državi da funkcioniše jer pravno učvršćuje državnu organizaciju i njenu djelatnost pretvara u pravnu normu.

Treći uticaj prava na državu predstavlja posledicu dva prethodna i ogleda se u organizovanju državne vlasti.

Mogli bi smo konstatotavati da je :

„Država je aparat nasilja koji služi interesima vladajuće klase, ali ne samo njoj nego i održavanju datog društvenog sistema u cjelini .“

9

„Država je politički aparat koji omogućuje vladavinu institucija kao što je parlament ili kongres ili državni organi sa službenicima. „

Detaljnijim i pažljivijim analizama navedenih određenja države može se konstatovati da njihovi autori pripadaju trima različitim sociološkim pravcima, odnosno školama. Predstavljanjem tri različita pojmovna određenja države, namjera mi, je da onima kojima je namjenjena ova skripta, a prije svega studentima, nakon pažljivo pročitanog cjelokupnog teksta koji se odnosi na pitanje države, pokušaju dati vlastitu definiciju države i odrediti svrhu njenog postojanja.

U sociološkim, filozofskim i politološkim teorijama, postoji više različitih koncepcija o nastanku države .

U Platonovim i Aristotelovim filozofsko –sociološkim raspravama nalazimo potrebu ljudi za društvenošću kao osnovni uzrok nastanka države .Za Platona je polis-država mjesto na kojima ljudi izgrađuju pravednu zajednicu na osnovu ideje pravičnosti .

Sličnu koncepciju države nalazimo i kod Aristotela za koga je čovjek zoon politikon (društvena životinja)i koji smatra da je cjelokupna čovjekova istorija vezana za polis –državu .Osnovna slabost Platonove i Aristotelove koncepcije nastanka države što nisu uočile klasni karakter države. Dakle umjesto da uzrok nastanka države vezuju za državne nejednakosti, oni taj uzrok vide u prirodnim nejednakostima .

Prvobitna zajednica ne poznaje državu kao institucijalni oblik uređenja društva. Podjela rada rezultirala je pojavom socijalnih nejednakosti što je razorilo plemenski način života. Stvarale su se antagonističke grupe sa suprotnim, prevashodno materijalnim interesima.Razvojem robo-novčane privrede društvena satisfakcija je postojala izraženija, što je sve zajedno činilo pretpostavku za postojanje prve vladajuće klase.Na tom nivou istorijskog razvoja društva, javila se i posebna društvena sila odnosno država.

U srednjovjekovnoj koncepciji nastanka države, nailazimo na vrlo snažan uticaj religije na filozofsku misao.

U filozofsko–sociološkim teorijama, koje datiraju iz tog perioda prisutna je kategorija Božije države kao ljudskog ideala. U takvoj državi, ljudi su poistovjećeni

10

sa Bogom, što im je po mišljenju zagovornika pomenute teorije, omogućilo da dosegnu najveći stepen lične sreće.

Marksistička koncepcija nastanka države polazi od pretpostavke da je država proizvod društva na određenom stepenu razvoja. Ona je priznanje da se društvo zaplelo u protivrječnost sa samim sobom. Da se pocijepalo na nepomirljive suprotnosti.

Može se dakle konstatovati da se suština države ispoljava kroz njen klasni karakter odnosno kroz njenu prvestveno, klasnu funkciju.Međutim, funkciju države ne smijemo svesti na samo i jedino klasnu funkciju .Istorijski razvoj društva je pokazao da država omogućava normalno funkcionisanje društva kroz društvene institucije, pa je svaki napredni tip države bio progresivniji od predhodnog.

2. K A K O N A S T A J E D R Ž A V A ?

U dosadašnjoj istoriji zabilježeno je više načina nastanka države :

— ujedinjavanjem naroda iz potrebe opstanka ,— ujedinjavanjem naroda iz straha od najezde jačih i brojnijih i— naseljavanjem vlastitog stanovništva na osvojenu teritoriju ili pak,— potčinjavanjem stanovništva na osvojenom području.

U kontekstu ove problematike, bitno da što je moguće preciznije i jasnije elaboriramo pitanje odnosa „države „ i demokratije. Ovaj odnos se najpreciznije može odrediti sa stanovišta mjesta i uloge građana u društvenoj zajednici. Naime ako država putem svojih političkih institucija vlasti sputava slobode i spriječava ostvarivanja prava građana, tada nema govora o demokratskoj državi, nego je riječ o autoritativnom obliku državne uprave .

Demokratska država treba da bude u službi građana, dakle da građane štiti od vlasti, a ne vlast od građana .

Odnos države i demokratije se najpotpunije može izraziti kroz suverenitet naroda .To je naime osnovni princip demokratije, koji naglašava da krajnji politički autoritet leži u cijelom tijelu građana, a ne u jednom ili više pojedinaca ili manjih grupa.

11

3. STRUKTURALNI POJAM DRŽAVE

S obzirom na činjenicu da je država složena i višestrana društvena pojava, za njenu potpunu spoznaju nije dovoljno odrediti pojam države kao političke i pravne organizacije, već je potrebno nešto reći i o strukturi ovog pojma.

Sa aspekta strukturalne analize države, gotovo je opšte prihvaćeno da svaka država mora imati najmanje tri sastavna elementa :NAROD (STANOVNIŠTVO ),TERITORIJU IVLAST .

Ova tri elementa moraju biti prisutna istovremeno i u odgovarajućem kvalitetu .

3.1. D R Ž A V N A V L A S T

Značenjsko polje termina državna vlast upućuje na druge srodne pojmove kao što su: autoritet, moć, uticaj, prisila, legitimnost, suverenitet i drugo. Najčešće se pojam državne vlasti izvodi iz opšteg pojma vlasti. U tom smislu vlast bi se mogla označiti kao društveni odnos u kome jedna strana izdaje zapovjesti i naređuje drugoj, a ova druga dužna je da postupa po tim zapovjestima pod prijetnjom prinude.Tako se u svakom društvu razlikuju različiti oblici vlasti: vlast u porodici, fabrici, školi, državi. Tako državna vlast kao i svaka druga vlast predstavlja društveni odnos u kome oni koji vrše vlast, vladajući slojevi i grupe naređuju onima nad kojima se vlast vrši pod prijetnjom prinude.

Državna vlast je tako ponajprije, javna vlast. To znači da počiva na javnom ili političkom području društvenog života.To je razlikuje od situacija i odnosa intimne ili privatne prirode.

Ono što posebno obilježava državnu vlast jeste činjenica da ona posjeduje činjenica da ona posjeduje najjaču prinudnu, monopol fizičke prinude radi osiguranje izdate zapovjesti. Međutim, danas u modernom smislu, državna vlast ne može počivati isključivo na prinudi, jer politička vlast, a to je suština državne vlasti, mora biti legitimna.Ona je legitimna ako prihvata, a to može značiti da stanovništvo pruža podršku vlasti, ili je smatra na neki način nužnom ili opravdanom.

12

Državna vlast koja ne uspije da obezbijedi legimitet, kako svjedoči istorija, pribjegava represiji, odnosno različitim oblicima ograničavanja ljudskih prava i sloboda. Stoga ni jedna vlast se ne može održati ako ne ostvari i druge osnovne razloge, zbog kojh može biti poštovana, pored straha od prinude. Njen pad će uslijediti ili na demokratskim izborima ili kao posledica otpora, odnosno drugih oblika građanske neposlušnosti.

3.2. S U V E R E N O S T D R Ž A V N E V L A S T I

Izraz suverenost (lat .Supremus, supperanus) vuče porijeklo iz katoličkog crkvenog prava. Suverenost, kao takva u prvom redu predstavlja osobinu božanske vlasti, odnosno najvišu, apsolutnu i nedjeljivu vlast. Kao jedan od tvoraca i arhitekata teorije suvereniteta smatra se Žan Boden (1530-1596).On je pojam suvereniteta definisao kao najvišu vlast države nad pojedincima, neograničenu zakonima, i to u svom najpoznatijem djelu „Šest knjiga države„.Po njegovom shvatanju biti suveren znači biti iznad zakona države i imati mogućnost promjene zakona. Međutim, suveren je ipak bio ograničen i to time da je bio potčinjen božanskim i prirodnim zakonima.

Međutim, ako bi smo pokušali dati definiciju suverenosti kao pravnog i političkog pojma, koristeći sva dosadašnja saznanja, o njoj došli bi smo do zaključka da se za suverenost najčešće kaže da je to bitno svojstvo državne vlasti koje znači da je državna vlast, vrhovna vlast .Da je država suverena znači poredak iznad koga nema višeg poredka a jedini poredak koji bi se mogao priznati kao viši od državnog poredka jeste međunarodni pravni poredak.

NEZAVISNOST državne vlasti prema spolja manifestuje se kao samostalnost države u donošenju pravnih propisa i isključenju svakog stranog miješanja u unutrašnje stvari neke države. Ova osobina državne vlasti zasnovana je na fizičkom nasilju.

NADMOĆ državne vlasti predstavlja svojstvo državne vlasti da je najjača i najviša u odnosu na vlast različitih organizacija i zajednica unutar svoje teritorije. To

13

podrazumjeva da su ostali nosioci vlasti njoj podređeni i da država monopolom za fizičku prinudu može natjerati sve ostale na poštovanje svojih zapovjesti.

PRAVNA neograničenost državne vlasti izražava sintetički prve dvije karakteristike suverenosti. Tako ona označava svemoć državne vlasti da u slobodi izbora prilikom odlučivanja, može bez pravnih ograničenja donositi kakav hoće pravni propis za regulisanje društvenih odnosa na svojoj teritoriji.

3.3 N A R O D N A S U V E R E NO S T

Pojam suverenosti često se veže za sintagmu narodna suverenost. Narodna suverenost je kako ističu neki autori, postulat(zahtjev) koji je u svoje ustave unijela buržoazija.Narodna suverenost često je poistovjećivana sa pojmom demokratije. Tako se smatra da je narodna suverenost ostvarena ako je u državi ostvarena vladavina naroda, odnosno ako se njegova volja dolazi do izražaja tj. ako država počiva na vladavini naroda kao nosiocu suverenosti.

3.4 D R Ž A V N A T E R I T O R I JA I S T A N O V N I Š T V O

Država je teritorijalna organizacija jer se državna vlast vrši na određenoj teritoriji, odnosno prostoru. To znači da je ona bitno vezana i ograničena na jedan geografski prostor koji zovemo državnom teritorijom. Državna teritorija je precizno određeni prostor na kome se nalazi stanovništvo države (državno stanovništvo) i gdje nad kojim se vrši državna vlast. Državna teritorija je omeđena zemljišnjim ili pak prirodnim linijama koje zovemo državnim granicama. Državne granice čuva vojna sila države ili pak posebne granične službe i one se mogu prelaziti sa posebnim putnim ispravama .Važeće je načelo da se na teritoriji jedne države primjenjuju isključivo pravne norme te države i da svi njeni stanovnici, i državljani dotične države, ali i stranci moraju te norme poštovati.

Svaka država, po definiciji, mora da ima svoje stanovništvo.Državno stanovništvo čine svi ljudi koji borave na teritoriji države i koji su usljed toga podvrgnuti njenoj vlasti i stoga obavezni da poštuju važeće pravne norme te države.

14

Smatra se da je državno stanovništvo sastavljeno od dvije kategorije ljudi. Jednu kategoriju njeni državljani (ljudi koji su stalnom političko–pravnom odnosu pripadništva državi i to nezavisno od toga da li se nalaze na njenoj teritoriji ili na teritorijama drugih država).

Drugu kategoriju čine ljudi koji su stalni pripadnici (državljani) drugih država i koji se nalaze na teritoriji države a nazivaju se stranci. Pored ovoga, postoji i treća kategorija stanovništva koju predstavljaju ljudi koji uopšte nemaju državljanstvo tzv, apatridi. Ovi ljudi su izgubili državljanstvo jedne države i istovremeno nisu dobili drugo. Na teritoriji jedne države u svakom trenutku nalazi se najviše njenih državljana.

Međutim i strani državljani dok se nalaze na teritoriji druge države (stranci) izjednačeni su sa domaćim državljanima u pogledu potrebe da poštuju pravni poredak te države. Naravno između njih postoji razlika u pravnom statusu.

Državljanstvo u modernom smislu je trajna veza javnopravnog karaktera između fizičkog lica i države.

Državljanstvo se može steći rođenjem ili pak pri rođenjem koja predstavlja sticanje državljanstva za vrijeme života (vještački).Rođenjem se državljanstvo može steći na dva načina .

Nasljeđivanjem državljanstva roditelja po principu krvi (ius sanguinis) ili pak tako da dijete dobije državljanstvo države na čijoj teritoriji je rođeno(ius soli –pravo tla).

Ovaj prvi način sticanja državljanstva je najčešći oblik, dok je drugi više primjenjivan u zemljama novog svijeta.

Pri rođenju čovjek stiče državljanstvo neke države po osnovu svog zahtjeva i ispunjena uslova koje pojedine države slobodno određuju.Ovi uslovi mogu biti različiti a najčešće su sledeći :dužina boravka, zaposlenje, nekažnjavanje, povezivanje dotične države, solventnost, posebne zasluge za državu i sl. Svojstvo državljanstva se registruje u posebnim matičnim knigama kao i u ličnim i putnim ispravama .

15

P I T A NJ A 1.Teorije države o njenom pojmu i funkciji 2.Pojam države 3.Pojam zajednice ili društva 4.Država kao pravna organizacija 5.Uticaj države na pravo 6.Država kao pravna organizacija 7.Pojam države kroz istoriju8.Kako nastaje država? 9.Strukturalni pojam države 10.Državna vlast 11.Suverena državna vlast12.Narodna suverenost 13.Državna teritorija 14.Državno stanovništvo15.Državljanstvo i način sticanja državljanstva

16

II P R A V O

Pravo je u suštini sistem određenih pravila o ponašanju ljudi iza kojih (pravila) stoji sila države. Drugim riječima je sistem normi koje sankcioniše država, a koje i sama realizuje i na njima se ustanovljava.Pravo se bez obzira na vrste i oblike zasniva na kolektivnom prihvatanju drugih subjekata. Kako su česti pravni propisi i pravni sistemi vezani uz arbitraže i pravne presude instance koje ih brane ili nameću i kako je poziv prava da izravnava društvene sukobe, možemo reći da je da je pravo kolektivno i po svojoj praksi i po svom sadržaju.Vrlo zanimljivo određenje pravne norme nalazimo i u teorijama klasika marksizma Za njih je pravo volja vladajuće klase pretvorena u zakon. Ovakvo određenje prava odražava tjesnu vezu države i prava.

1.ODNOS DRŽAVE I PRAVA

Da bi država mogla da funkcioniše nisu dovoljna samo sredstva sile nisu dovoljni ni oni koji raspolažu tim sredstvima. Potrebno je uskladiti ponašanje ljudi čije poštovanje i izvršavanje garantuje država. Prema tome možemo reći da se sa državom pojavljuje i pravo. Ono je nastalo iz običaja i pravila ponašanja ljudi u društvu. Veza između države i prava je nerazdvojna i i teško se može utvrditi da li je pravo proizašlo iz potrebe države ili je obrnuto. Međutim ono što sigurno jeste da su i pravo i država proizvod društva i nerazdvojni su od ukupnih uslova koji se odvijaju u njemu. U takvim uslovima i nastojanju da se društveni odnosi što više približe idealu pravde, razvio se i pravni poredak kao osnova konstituisanja društva i vlasti.

2.VLADAVINA ZAKONA

Vladavina zakona predstavlja ideju da su zakoni preodređeni, opšte poznati, opšte primjenjeni, nezavisno od toga da li je osoba lider ili obični građanin. Zbog toga vladavina zakona znači više od donošenja zakona ili zakonodavstva. Vladavina zakona je protivna vladavini čovjeka u kojoj pojedinci sami određuju kakav će zakon biti i kako će i kada biti primjenjen.Dakle, vladavina zakona sadrži opšti princip da svi državni funkcioneri, bili izabrani ili ne, moraju djelovati u skladu sa zakonom i ustavom na osnovu ovlaštenja koja su zakonom definisana i propisana.

17

3.ZAKON

U najširem smislu značenja zakon dvojako s jedne strane označava uočenu i očekivanu pravilnost odnosa i ponašanja a s druge strane zapovjest koju vrši autoritet (bog, država ili pojedinac) i upućuje određenom krugu adresata da bi motivisao njihovo poštovanje u željenom smjeru, prijeteći u protivnom slučaju njenom nepoželjnom posledicom.

4.ZAKONITOST

Pitanje zakonitosti možemo posmatrati sa dva aspekta: -sa aspekta vlasti -sa aspekta građana

Sa aspekta vlasti načelo zakonitosti znači da svaka vlast svoju funkciju smije vršiti isključivo na osnovama zakona i da ta vlast mora biti utemeljena u zakonu.

Sa stanovišta građana načelo zakonitosti znači da svi postupci i ponašanje građana dakle ukupna njegova građanska aktivnost mora biti usklađena sa zakonom .

P I T A NJA 1.Šta je pravo ?2.Odnos države i prava?3.Objasni pojam vladavina prava? 4.Šta je zakon ?5.Šta je zakonitost?

18

III PRAVNA NORMA I ELEMENTI PRAVNE NORME

Pravna norma, se već uobičajno definiše kao pravilo o ponašanja ljudi (subjekata prava) sankcionisano monopolom fizičke sile kojim raspolaže država, odnosno kao norma koju donosi suverena vlast ili od nje derogirani subjekat.

Pravne norme predstavljaju najprostiji činalac prava (aktom prava) te se zbog toga ne mogu razdvojiti (razložiti) na svoje sastavne dijelove pri čemu bi svaki od njih sačuvao pravni karakter.Kao pravila ponašanja koji uređuju ponašanje među ljudima, pravne norme mogu biti u različitom odnosu prema konkretnoj i trenutnoj stvarnosti koju regulišu, odnosno u različitom odnosu prema subjektivnim pravima koji su upućeni adresantima.Zbog toga se može govoriti o različitim vrstama pravnih normi .

Klasifikacija pravnih normi ima više i one se vrše prema različitim kriterijima.

Tako neki autori uzimaju u obzir mnogobrojne i različite kriterijume za njihovu klasifikaciju te se saglasno tome govori o

1. OPŠTIM, POJEDINAČNIM I POSEBNIM NORMAMA; USLOVNE I BEZUSLOVNE NORME

1.1.USLOVNE I BEZUSLOVNE NORME Prema kriterijumu uslovnosti pravne norme se dijele na uslovne i bezuslovne. U tom smislu uslovne norme su one norme koje se odnose na društvene norme koji u momentu njihovog stvaranja još nisu nastali (ne postoje) ali se očekuje (razumno)da u budućnosti nastanu.S obzirom da je društveno opravdano i korisno da već u trenutku njihovog nastanka pravilo (norma) postoji –važi ove norme se donose pod određenim uslovima, čije će obezbjeđenje obezbijediti njihovu primjenu.Na drugoj strani bezuslovne pravne norme donose se na već nastalu situaciju i primjenjuju se odmah.

19

1.2.OPŠTE I POJEDINAČNE PRAVNE NORME

Opšte pravne norme donose se unaprijed na određen broj objekata prava koji se mogu naći u identičnoj situaciji, dok se pojedinačne pravne norme odnose na tačno određen broj subjekata prava i tačno određene situacije.Smatra se da između ove dvije klasifikacije postoji određena veza koja se ogleda u tome što su, u pravilu, (iako ima izuzetaka) uslovne norme istovremeno i opšte i bezuslovne i pojedinačne.

2.ELEMENTI PRAVNE NORME Teorijski problem strukture pravne norme spada u zapuštena i relativno neodređena pitanja pravne logike. U prkos tome može se reći da danas postoji u svijetu, nekoliko koncepcija strukture pravne norme ali mišljenja koja postoje istina oskudna, nisu jedinstvena.

Međutim može se reći, da je pored mnogobrojnih i različitih shvatanja uobičajno da se govori o trodijelnoj, odnosno četverodijelnoj strukturi pravne norme koja bi u prvom slučaju obuhvatala: dispoziciju, prekršaj i sankciju, a drugom slučaju, pored navedenih elemenata i hipotezu (predpostavku dispozicije).

2.1. PRETPOSTAVKA DISPOZICIJE (HIPOTEZA)

Najjednostavnije rečeno hipoteza pravne norme predstavljala onaj njen element u kojima se određuju uslovi pod kojim se pravna norma primjenjuje, odnosno u kojima se opisuju činjenice koje izazivaju potrebu za regulacijom jednog društvenog odnosa ili događaja kao pravnog odnosa i kao pravnog događaja. Te činjenice mogu biti prisutne ili će tek nastupiti.Hipotezu dispozicije pravne norme je veoma lako zapaziti u samoj normi, jer ona najčešće sadrži opis činjenične situacije na koju norma treba da se primjenjuje. Zbog toga se često kaže da pretpostavka dispozicije ima sociološki karakter jer spaja normativno i faktičko (stvarno).

2.2. DISPOZICIJA PRAVNE NORME

Dispozicija i sankcija predstavljaju najvažniji element pravne norme i često se određuju kao dva alternativno postavljena pravila ponašanja.

20

Pravilo o ponašanju u dispoziciji može biti formulisano na različite načine, bilo u vidu zabrane naredbe ili ovlaštenja.

U tom smislu govorimo o zabranjujućim, naređujućim ili ovlašćujućim dispozicijama.

Dispozicije koje jasno i precizno definišu naredbu, zabranu ili ovlaštenja, nazivaju se kategoričkim dispozicijama.

Međutim, u nekim slučajevima, kao i u posebnoj vrsti društvenih odnosa, dolazi do situacije da dispozicija potrebnu radnju ne određuje, na izrazit kategoričan način. Zbog toga se sve dispozicije, s obzirom na stepen određenosti radnje dijele na :

a) Dispozicije sa nedovoljno određenim pravnim pojmovima (pravnim standardima),b) Alternativne dispozicije, c) Dispozitivno zamjenljive dispozicije, d) Dispozicije sa diskrecionim ovlašćenjima (vlašću).a) Dispozicije sa nedovoljno određenim pravnim pojmovima.

Dispozicije sa nedovoljno određenim pravnim pojmovima sadrže kako i sam naziv kaže nedovoljno precizno određeno pravilo ponašanja, pri čemu se precizno određenje pravila ponašanja prepušta drugom subjektu, po pravilu sudu ili organu uprave koji će ga u svakom konkretnom slučaju precizirati.

Iako se na prvi pogled može učiniti da je značenje ovih pojmova veoma široko te da kao takvo pruža mogućnost za različito ponašanje u istoj situaciji, bitno je istaći da za svaki konkretni slučaj postoji samo jedno ponašanje koje odgovara dispoziciji i koje treba utvrditi, a sva druga moguća ponašanja su suprotna dispoziciji i prestavljaju njen prekršaj.

b) Alternativna dispozicija Alternativna dispozicija predstavlja alternativno postavljeno pravilo ponašanja. One postoje kada obavezani subjekat ima na raspolaganju dva ili više pravila ponašanja koja su ravnopravno utvrđena, a stvar je adresanta, odnosno njegove slobode, volje i interesa koje će od njih odabrati. Postavlja se pitanje zašto postoje ovakve dispozicije ?Smatra se da se ovakvim dispozicijama pribjegava kada se interes (cilj) koji se želi postići može jedino postići na više načina, pa je racionalno i opravdano omogućiti obaveznom subjektu da sam izabere jednu od ponuđenih mogućnosti.

21

d)Dispozicija sa diskrecionim ovlašćenjima

Ove dispozicije predstavljaju posebnu vrstu dispozicije koju državnom organu, o pravilu upravnom organu ili pak sudovima daje ovlašćenje da utvrde pravilo ponašanja koje se odnose na obaveze subjekta.Njihova suština sastoji se u ocjeni svrsihodnosti (cjelishodnosti) na osnovu koje se utvrđuje pravilo ponašanja. Upravni sudski organi nemaju apsolutnu slobodu prilikom odlučivanja, pa je tako npr. sud ovlašćen da izrekne kaznu zatvora u trajanju od jedne do tri godine, na osnovu slobodne ocjene svih relevantnih i konkrektni okolnosti.

Dispozicija dispozicije

Dispozitivne dispozicije predstavljaju vrstu neodređenih dispozicija čije pravilo ponašanja propisuje država. Međutim kod ovih dispozicija ostavlja se izričito mogućnost subjektu (adresatu) kome je pravna norma upućena da, u koliko to želi sam stvori drugu (drugačiju)dispoziciju i time sam sebi propiše pravilo ponašanja.

Subjekti kojima je ova dispozicija upućena mogu ovaj odnos urediti određenim pravilima ponašanja ili pak primjeniti pravilo koje je unaprijed propisao tvorac norme (država).

2.3. PREDPOSTAVKA SANKCIJE

Predpostavka sankcije predpostavlja prekršaj ili delikt.

Smatra se da termin delikt potiče iz latinskog izraza i to od imenice delictum izvedene iz latinskog deliquere što znači propuštanje da se izvrši neka dužnost, pravna ili moralna obaveza .

Ona je nužna i obavezan element pravne norme tj. uslov da za primjenu sankcija prekršaji ili delikt je nenormativni dio pravne norme i sastoji se u ponašanju subjekta prava koje je suprotno dispoziciji.

Zavisno od vrste dispozicije delikt može predstavljati radnju činjenja ili pak nečinjenja. S obzirom da je dispozicija upućena na svijest i volju subjekata prava tj. da su oni relativno slobodni da odaberu jednu od dva alternatino postavljena pravila ponašanja.

22

Delikt je očekivani predpostavljen događaj, dakle činjenica predviđena pravom .

Delikt kao uslov za primjenu sankcije često sadrži i opis nekih drugih činjenica koja ga bliže određuje a koje su bitne za određivanje vrste i visine sankcije .

Delikti se mogu podijeliti prema različitim kriterijima, ali je uobičajno da se dijele na dvije velike grupe :

- delikti upereni protiv imovine (građansko-pravni delikti) i

- delikti upereni protiv državno-pravnog poretka (delikti protiv vlasti tj. krivično- pravni delikti);

2.4.SANKCIJA

Sankcija pravne norme je onaj element pravne norme koji normi daje pravni karakter i po kome s ona razlikuje od ostalih društvenih normi .

Ona se sastoji u obliku sekundarnog pravila ponašanja koje se primjenjuje u slučaju da nije primjenjena dispozicija tj kada dođe do delikta (zbog čega se i naziva i predpostavkom sankcije).U pravilu, sankcija se sastoji u nalogu utvrđenom državnom organu ili samom prekršiocu dispozicije.Od ovog pravnog značenja pojam sankcije, potrebno je razlikovati faktično značenje, koje označava samu radnju primjene prinude ili pak neku drugu radnju kojom se proizvodi propisana posljedica.

Sankcije se mogu odijeliti prema različitim kriterijumima, ali je uobičajno da se prema svom sadržaju dijele na :

- određene ili - odredive

Među određenim sankcijama razlikujemo alternativne i nešto rijeđe, sankcije sa diskrecionom vlašću, dok su sasvim rijetke dispozitivne sankcije.

23

Da bi se na subjekta prava mogla primjeniti sankcija, pored uočenog delikta kao njegovog uslova (predpostavke) potrebno je da postoji i odgovornost (koja se određuje upravo na mogućnost primjene sankcije).

Odgovornost može biti :- objektivna (bez ikakve veze sa krivicom ) ili- subjektivna, gdje je potrebno utvrditi krivicu.

Javlja se prema vrsti učinjenog delikta, odgovornost, pa i sama sankcija mogu biti:- krivično pravne,- građansko pravne,- disciplinske ,- prekršajne,- privredno prestupne i sl.

Sankcije dalje, možemo podijeliti na:- sankcije prema licima i- na sankcije prema aktima.

Sankcije prema licima u slučaju učinjenog krivičnog djela sastoje se u različitim radnjama čija je suština u privrednom ili trajnom oduzimanju ili ograničavanju raznih vrijednosti ili dobara koje utiču na ličnost prekršioca: život, tijelo, sloboda, imovina, određena prava i sl.

U domenu građanskih prava tj. u slučaju učinjenog građansko-pravnog delikta, sankcije prema licima se sastoje u naknadi imovinske ili neimovinske štete koja je nastupila deliktom.

U slučaju izvršenja disciplinskog delikta, sankcija se sastoje u oduzimanju ili pak ograničavanju nekih prava ili novčanih kazni, dok se za administrativne delikte primjenjuju kazne slične krivičnim, ali svakako bliže i po kvalitetu i po kvantitetu.

Na drugoj strani, sankcija prema pravnim aktima sastoje se u otklanjanju njihovog važenja i dejstva u pravnom postupku i to tako da se takvi akti poništavaju –briše se njihovo postojanje kao i dejstvo od trenutka njihovog donošenja u prošlosti (posledice koje je akt proizveo) ili se pak takvi akti ukidaju–prestaje njihovo dejstvo od trenutka donošenja odluke za budućnost.Iako se sankcije prema pravnim aktima primjenjuju na pravne akte jer je delikt učinjen njima, s obzirom da pravni akt donose fizička i pravna lica, to su ove sankcije povezane i nekad praćene sankcijama prema licima koje su ih donijele .

24

PITANJA: 1.POJAM PRAVNE NORME2.KLASIFIKACIJA PRAVNE NORME3.POJASNITI USLOVNE I BEZUSLOVNE NORME4.POJASNITI OPŠTE I POJEDINAČNE NORME5.PREDPOSTAVKA DISPOZICIJE6.DISPOZICIJA PRAVNE NORME7.PODJELA DISPOZICIJE8.PREDPOSTAVKA SANKCIJE9.SANKCIJA10.ODGOVORNOST-VRSTE ODGOVORNOSTI

25

IV PRAVNI ODNOSI VRŠENJE I ZAŠTITA SUBJEKTIVNIH PRAVA

1.PRAVNI SISTEM

Pravni odnosi se najčešće definišu kao posebna vrsta društvenih odnosa u kojima je položaj njihovih učesnika utvrđen pravnim normama tj. kao odnos u kojima su ljudi dužni da se ponašaju po pravnim normama.Najkraće rečeno, pravni odnos bi bio društveni odnos regulisan pravom.

Pravni odnosi se konstituišu pravnim normama i oni mogu biti regulisani uslovnim ili pak bezuslonim pravnim normama odnosno jednom opštom i jednom pojedinačnom pravnom normom, samo jednom opštom ili samo jednom pojedinačnom normom.

Smatra se da postoje četiri osnovna značenjska elementa koje pravne norme pripadaju društvenim odnosima, pretvarajući ih u pravne odnose:

- pravni subjekti (subjekti prava),- pravna obaveza, - pravna ovlaštenje (subjektivno pravo i nadležnosti),- pravni objekat.

Tako, na osnovu ovih značenjskih elemenata, neki autori izvode jasniju potpuniju definiciju pravnih odnosa po kojoj su to:

„Društveni odnosi između najmanje dva pravna subjekta koji jedan prema drugom nemaju pravnu obavezu i pravna ovlašćenja“.

Na drugoj strani konkretni pravni odnos je stvarni odnos između konkretnih osoba imenom i prezimenom određen koji su nosioci pravnih obaveza i pravnih ovlaštenja (subjekti prava) a s obzirom na neki konkretan objekat.

Apstraktni i konkretni pravni odnosi vezani su na poseban način.

Naime, apstraktni pravni odnosi mogu normativno postojati i bez konkretnih odnosa ali da bi bili (kao skup normativnih značenja) efikasni, oni se moraju potvrđivati kroz konkretne odnose.

26

Konkretan odnos proizlazi iz apstraktnog jer su obaveze i ovlaštenja iz prvog ponavljanja značenja obaveza i ovlaštenja iz opšte pravne norme u jednom faktičnom međuljudskom odnosu .

Nadalje pravni odnosi se mogu podijeliti i na jednostrano i dvostrano obavezujuće pravne odnose .

Jednostrano obavezujući pravni odnosi predstavljaju one pravne odnose u kojima jedna strana (jedan ili više pravnih subjekata) ima prema drugoj strani samo pravnu obavezu, a ta druga strana ima prema prvoj strani samo pravno ovlaštenje.

Dvostrano obavezujući pravni odnos u kojima svaka strana (jedan ili više pravnih subjekata) ima istovremeno i pravnu obavezu i pravno ovlašćenje prema drugoj strani u pravnom odnosu.

Pravni odnosi se mogu podijeliti i prema vrstama objekata –dobara na koje su usmjereni pravne obaveze i pravna ovlaštenja radi, građanskih, porodičnih, trgovačkih, krivičnih, međunarodno javnih, međunarodno privatnih.

Pravni odnosi se mogu podijeliti i prema tome da li se zasnivaju na normama vlasti ili na normama slobodne volje stranaka, na javnopravne ili privatnopravne odnose .

Pravni odnosi su dinamički društveni odnosi.

Tako u njima stalno dolazi do promjena, jedni odnosi nastaju, drugi se mijenjaju ,a treći prestaju.

2.ELEMENTI PRAVNOG ODNOSI

Svaki pravni odnos ima u osnovi dva elementa: ovlaštenje i obavezu. Iako ima autora koji smatraju da se u elemente pravnih odnosa mogu ubrojati i subjekti prava kao i objekti prava.

2.1.PRAVNA OVLAŠTENJA

Pravna ovlaštenja se, najkraće definišu kao pravom zaštićena mogućnost jednog subjekta prava da se ponaša na određeni način.

27

Preciznije pravna ovlaštenja bi se mogla odrediti kao položaj jednog subjekta postavljen pravnom normom, da radi ostvarenja svog sopstvenog interesa može ili (ako je riječ o nadležnosti) mora nešto učiniti ili ne činiti te da ima dvostruku moć prema nekom drugom subjektu.

Pravno ovlaštenje dakle svakom subjektu prava daje pravo u objektivnom smislu i to radi ostvarenja i zaštite nekog interesa .

3. VRSTE PRAVNIH OVLAŠTENJA

3.1.SUBJEKTIVNA PRAVA

Osnovne vrste ovlaštenja su subjektivna prava i nadležnosti .

Subjektivna prava predstavljaju takvu vrstu pravnih ovlaštenja koja se subjektima prava priznaju radi zaštite njihovog ličnog interesa, a pri tome oni slobodno u granicama utvrđenim pravom, procjenjuju da li će to ovlaštenje koristiti, kada i kako.

Subjektivna prava mogu biti apsolutna i relativna .

Apsolutna ili stvarna prava djeluju prema svim drugim subjektima zbog čega je u njihovom vršenju subjekt prava ovlašten da od svih drugih subjekata prava zahtijeva da mu to omoguće, odnosno da ga ne sprečavaju u vršenju tog prava .

Stvarnaprava nastaju povodom stvari kao objekata prava zbog čega se često pogrešno konstatuje da su to prava prema stvarima.

Na drugoj strani, relativna (obligaciona) prava usmjerena su prema tačno određenom subjektu prava. Subjekt obaveze u ovom slučaju je tačno i unaprijed određen zbog čega se ova prava nazivaju i relativnim subjektivnim pravima.

Nadalje, subjektivna prava se mogu podijeliti na prenosiva i neprenosiva.Što zavisi od toga da li se pravno ovlaštenje vezuje za ličnost titulara subjektivna prava.Tako su prenosiva subjektivna prava uglavnom imovinskog karaktera dok su ne prenosiva subjektivna prava i vezuju se za ličnost njihovog titulara.

28

3.2. NADLEŽNOSTI

Nadležnosti prestavljaju posebnu vrstu pravnog ovlaštenja kod koga postoji pravo slično subjektivnom pravu ali se njegovo vršenje ne čini u vlastitom nego u tuđem interesu tj. u interesu u lica u čije ime se vrši nadležnost . Na ovaj način nadležnosti se istovremeno pojavljuju i kao ovlaštenja i kao nadležnosti.

Naimo, pravno posmatrano u ovom pravnom odnosu postoje dva odnosa: glavni odnos u kome u kome jedno lice vrši prava slična subjektivnim pravima i drugi, sporedni u kome se nalazi to lice sa onim čije je subjektivno pravo na njega preneseno i u čijem interesu ga vrši.

3.3.PRAVNA OBAVEZA

Pravna obaveza je pravom propisana dužnost jednog pravnog subjekta da se ponaša na određeni način, da nešto čini ili ne čini.

Smatra se da pravna obaveza ima suprotan sadržaj od pravnog ovlaštenja ali ujedno ima istu strukturu kao i pravno ovlaštenje što je posledica korelativnosti pravnog ovlaštenja i pravne obaveze.

Preciznije, pravna obaveza je položaj jednog subjekta prava postavljen pravnom normom da mora nešto učiniti ili pak ne činiti nekom drugom subjektu te da od ovoga može biti tuženi pred nadležnim organom, a to znači da može biti prisiljen ili kažnjen ako ne obavi radnju činjenja ili davanja ili nečinjenja.

Pravna obaveza se može sastojati od činjenja ili nečinjenja.

Pravna ovlaštenja i pravne obaveze su u korelativnom odnosu i ta korelativnost se sastoji u tome što u pravnom odnosu ne može postojati ovlaštenje bez obaveze .

Pravno ovlaštenje i pravna obaveza predstavljaju lice i naličje istog pravnog odnosa dva međuzavisna normativna značenja ili položaja subjekta u jednom pravnom odnosu.

29

3.4.PRAVO NA TUŽBU

Pored subjektivnog prava i nadležnosti sastavni dio pravnog ovlaštenja kao elementa pravnog odnosa čini i pravo na tužbu, pravo da se traži i dobije pravna zaštita od povrede prava koju neko čini .

Ovo pravo predstavlja ovlaštenje za obraćanje nadležnom državnom organu da riješi spor između ovlaštenog subjekta i subjekta obaveze, o tome ili postoji obaveza i subjektivno pravo ili da li je došlo do delikta, te da prinudi subjekta obaveze na dužno ponašanje ili da ga kazni.

Teorijski, kada je riječ o pravu na tužbu, osnovno pitanje koje se postavlja je : da li pravo na tužbu prestavlja element subjektivnog prava ili pak posebno subjektivno pravo koje je u vezi sa subjektivnim pravom koje treba da se zaštiti .

U pogledu ovog pitanja postoje dva stanovišta :- pravo na tužbu nije samostalna pojava (posebno subjektivno pravo)već samo element subjektivnog prava i- drugo, pravo na tužbu je individualno procesno subjektivno pravo koji postoji uporedo sa subjektivnim pravom i kad-kad nezavisno od subjektivnog prava koje štiti.

Međutim, moglo bi se gotovo sa sigurnošću reći, da se priroda prava na tužbu treba sagledati u jednom širem kontekstu tj. u okviru između materijalnog i procesnog prava.

PITANJA 1.POJAM PRAVNOG ODNOSA 2.KONSTITUISANJE PRAVNOG ODNOSA 3.ELEMENTI PRAVNOG ODNOSA 4.PODJELA PRAVNIH ODNOSA 5.PRAVNA OVLAŠĆENJA 6.NADLEŽNOSTI7.SUBJEKTIVNA PRAVA8.NADLEŽNOSTI9.POJAM PRAVNE OBAVEZE10.PRAVO NA TUŽBU

30

V PRAVNE ČINJENICE

Pravne činjenice se najkraće mogu definisati kao sve činjenice što ih pravne norme postavljaju u početnoj hipotezi i u određenju delikta (sekundarnoj hipotezi) kao i uslove za nastanak promjenu ili pak prestanak pravnih ovlaštenja i pravnih obaveza tj. pravnih odnosa.

1.PRAVNE ČINJENICE Pravne činjenice su veoma raznovrsne i mogu se klasificirati prema različitim kriterijumima.U teoriji prava postoji veliki broj ovakvih klasifikacija, kao i rasprava o tome .Može se reći da je najprisutnija podjela na:

- obične činjenice, tj. činjenice koje nisu pravne pojave i- na pravne činjenice .tj one koje su određene pravom koje spadaju u oblast

specifičnih pravnih pojava.

Međutim, smatra se da je u svakom slučaju važnija ova druga podjela po kojoj se pravne činjenice dijele na prirodne događaje i ljudske radnje .

1.1.PRIRODNI DOGAĐAJI

Prirodni događaji su činjenice koje nastaju nezavisno od ljudske volje i koje hipoteza pravne norme, čini uslovima za primjenu pravnih normi tj. za nastanak, promjenu i prestanak pravnih odnosa.

1.2.LJUDSKE RADNJE

Ljudske radnje predstavljaju činjenice koje su izraz ljudske svijesti i volje koji su u pravnoj normi predviđaju kao uslov za nastanak, promjenu i prestanak pravnih odnosa.

Ove činjenice se mogu podijeliti na: pravno dozvoljene i pravno zabranjene činjenice.

Razlikovanje pravno dozvoljenih i pravno zabranjenih činjenica moguće je samo kod ljudskih radnji, ali ne i kod prirodnih događaja.

31

Upravo zbog ovoga samo ljudske radnje predstavljaju sadržaj određenja delikta ili sekundarne hipoteze .

Ljudske radnje mogu biti tjelesne ili pak psihičke radnje čovjeka.

One se nadalje mogu podijeliti na:- pravne akte i na ostale radnje kao i- na radnje saglasne pravu i- radnje suprotne pravnom poredku (protivpravne radnje ,delikti )

Jedna od najvažnijih pravnih činjenica je svakako protek vremena .

Usljed ove činjenice nastaju i prestaju pravni odnosi .

U koliko usled proteka vremena dolazi do nastanka pravnog ovlašćenja tj. subjektivnog prava kažemo da se radi o odražaju (uzukapiji), dok se u slučaju da se radi o prestanku prava kažemo da se radi o zastarjelosti. Odražaj, dakle prestavlja takvu pravnu činjenicu na osnovu koje je protekom vremena određena prava stiču tj. nastaju određeni pravni odnosi .

Na drugoj strani zastarjelost predstavlja pravnu činjenicu na osnovu koje se, protekom vremena (roka) gubi samo pravo ili pravo na tužbu tj. pravo na prinudno ostvarenje prava u koliko se ono objektivno u datom vremenu može vršiti .

PITANJA

1.DEFINICIJA PRAVNIH ČINJENICA2.PODJELA ČINJENICA3.PRIRODNI DOGAĐAJI 4.LJUDSKE RADNJE

32

VI SUBJEKTI PRAVA

Subjekti prava su ljudi i pravne tvorevine koje imaju pravne obaveze i pravna ovlašćenja s obzirom na neke pravne objekte –tj. pravna i fizička lica.

Uobičajno je da u pravnoj terminologiji pojam lica označava subjekt prava tj. biće koje je sposobno da bude nosilac prava i obaveza, kome pravni poredak dodjeljuje određen krug prava i obaveza nezavisno od njegove svijesti i volje .

Smatra se da se kao subjekti prava pojavljuju ljudi kao fizička lica, koji jednim dijelom prava i obaveze stiču nezavisno od svoje volje i svijesti, a drugi upravo realizacijom svoje volje, kao i određene društvene tvorevine koje takođe stvara čovjek udruženjem sa drugim ljudima radi ostvarivanja različitih, zakonom priznatih individualnih i priznatih i društvenih interesa.

1.FIZIČKA LICA

Fizička lica postaju subjekti prava tj. stiču pravnu sposobnost momentom rođenja.

Pravnu sposobnost tj. svojstvo subjekta prava fizička lica mogu steći pod određenim uslovima i prije rođenja u koliko je to u njihovom interesu i pod uslovom da se živo rodi .Fizičko lice momentom smrti gubi svojstvo subjekta prava tj. pravnu sposobnost .Isto dejstvo proizlazi iz i sudskog proglašenje nestalog lica za umrlo u slučajevima predpostavljene smrti.

1.1.POSLOVNA SPOSOBNOST FIZIČKOG LICA Poslovna sposobnost fizičkog lica određuje se kao sposobnost da se svojim vlastitim izjavama volje realizuju prava tj. zasnivaju, mijenjaju i prekidaju pravni odnosi.Potpuna poslovna sposobnost fizičkih lica vezuje se za razvoj svijesti volje fizičkih lica i vezuje se za razvoj svijesti volje fizičkih lica i stiče se određenim uzrastom tj punoljetstvom .Ova sposobnost je potpuna poslovna sposobnost .Međutim, moguće je i da se prije punoljetstva stekne djelimična (ograničena) poslovna sposobnost fizičkih lica (naprimjer, zaključenje braka, zasnivanje radnog odnosa).

33

Ukoliko, fizičko lice najčešće usled bolesti postane nesposobno za rasuđivanje ili svojim postupcima ugrožava svoja prava i interese ili pak prava i interese drugih lica poslovna sposobnost mu se može u naročitom sudskom postupku oduzeti potpuno ili pak djelimično.

1.2.PRAVNA LICA

Pojam pravno lice označava subjekta prava koji nije fizičko lice i samim time predstavlja jednu posebnu vrstu subjekta prava .

Pitanje pojma i prirode pravnog lica je najspornije pitanje u pravnoj nauci uopšte, a posebno u teoriji o državi i pravu .

No i ako vještački konstruisana, pravna lica kao, organizacije društvenog karaktera, realno postoje, to je potrebno realno odrediti njihov karakter, koji je u svakom slučaju različit od fizičkih lica.

1.3.ELEMENTI PRAVNOG LICA

Iako se u teoriji prava elementi pravnih lica različito određuju većina teoretičara ističe da pravna lica karakterišu dva (realni i personalni) pet pa čak i sedam osnovnih elemenata.

Istovremeno određeni autori prave razliku između opštih i posebnih elemenata.

Tako bi opšti elementi pravnih lica obuhvatali :- organizaciono jedinstvo i- identitet i priznat pravni subjektivitet ,

Dok svako lice posjeduje više ili manje posebnih elemenata karakterističnih za određenu vrstu.

Pravna lica imaju različiti obim pravne sposobnosti, kako u odnosu na fizička lica tako i međusobno i može se reći da oni zavise od cilja (djelatnosti) pravnog lica.

34

3.4.VRSTE PRAVNIH LICA

Pravna lica su mnogobrojana i različita tako da su moguće i njihove različite klaasifikacije.Jedna od osnovnih klasifikacija (podjela) je na udruženja i ustanove .

Po definiciji UDRUŽENJE čini skup lica tj. članova koji su udruženi radi ostvarivanja nekog zajedničkog cilja. Supstrat ove vrste pravnih lica prestavljaju ljudi. Udruženja se služe imovinom društva da bi ostvarili svoje ciljeve zbog čega su prenosili supstrat .

USTANOVE predstavljaju vrstu pravnih lica u kojoj lica u njoj (u raznim svojstvima) ostvaruju ciljeve koji služe imovini. Zbog toga supstrat ustanove čine imovina, a ne lica. ZADUŽBINE su pravna lica koja kao vrstu dobrotvornih ustanova osniva neko fizičko ili pravno lice svojom izjavom volje.Da bi zadužbina nastala potrebna je da:

- postoji jasna izjava volje o namjeri za njenim osnivanjem,- da je određena svrha zadužbine,- da je određena imovina koja treba da posluži za postizanje namjenjene svrhe

uz odobrenje nadležnog organa .

FONDACIJA je dobrotvorna ustanova kao i zadužbina .

One se od zadužbine razlikuju prema licima koja ih osnivaju, jer njih po pravilu osnivaju pravna, a ne fizička lica.

FONDOVI su pravna lica kojima namjenski mogu da raspolažu sva fizička i pravna lica, uključujući tu i tako zvane legate.

Pored ove klasifikacije, veoma često se govori i o razlikovanjuPRIVATNOPRAVNIH i JAVNOPRAVNIH LICA .

Tako se kao JAVNOPRAVNA lica određuju: države, federalne jedinice u federalnim državama, opštine, zavodi, državni organi ili sl.

PRIVATNO PRAVNA lica se često dijele na: komercijalna i nekomercijalna.

35

Komercijalno pravna lica su ona pravna lica koja djeluju u smislu ostvarenja dobiti od privredne komercijalne djelatnosti, dok bi ona druga pravna lica bila ona koja djeluje bez težnje za ostvarenjem dobiti.

3.5.PRAVNA I POSLOVNA SPOSOBNOSTI PRAVNOG LICA

PRAVNA SPOSOBNOST pravnih lica je s obzirom na njihov specifičan karakter u pravilu uvijek određena određenim pravnim aktom, zakonom, statutom i sl .

Kada je u pitanju poslovna sposobnost pravnih lica bitno je reći da se ona ne poklapaju sa poslovnom sposobnošću fizičkih lica.

Pravna lica od samog nastanka posjeduju i djelatnu sposobnost .

Dakle, moglo bi se zaključiti da pravna lica imaju pravnu i poslovnu sposobnost, koji u stvari predstavljaju društvena, a ne prirodna svojstva, te da pravna lica iako nosioci poslovne sposobnosti nisu u mogićnosti da je sami neposredno vrše.To čine umjesto pravnih lica živi ljudi službena lica pravnog lica.

Pravna lica imaju i DELIKTNU sposobnost, u tom smislu da odgovaraju za radnje svojih organa (službena lica), ukoliko te radnje izvršene u okviru nadležnosti odgovarajućih organa pravnih lica .

PITANJA

1.POJAM SUBJEKTA PRAVA 2.FIZIČKA LICA3.POSLOVNA SPOSOBNOST 4.POJAM PRAVNOG LICA 5.ELEMENTI PRAVNOG LICA6.VRSTE PRAVNIH LICA7.KLASIFIKACIJA PRAVNIH LICA8.PRAVNA I POSLOVNA SPOSOBNOST PRAVNIH LICA

36

VII OBJEKTIVNA PRAVA

OBJEKTI prava predstavljaju razlog ili povod pravnog odnosa, sponu koja povezuje subjekt prava u pravnom odnosu .On je praktična svrha ratio pravnog odnosa, razlog zbog koga se sastaju ljudske volje.Po svojoj suštini i karakteristikama objekat prava može biti različit.

Smatra se da je objekat prava sve ono čemu je usnjereno subjektivno pravo.

OBJEKT prava su :

- stvari,- ljudske radnje,- lična dobra,- proizvodi ljudskog duha.

1.NASTANAK, MIJENJANJE I PRESTANAK PRAVNOG ODNOSA

PRAVNI ODNOSI predstavljaju najjednostavnije društvene odnose regulisane pravnim normama. Smatra se da je pravni odnos NASTAO onog trenutka kada jedna pravna norma počne obavezivati dva odgovarajuća subjekta prava tj. onog trenutka kada za njih postane obaveza da se ponašaju po njoj .

Pravni odnos PRESTAJE da postoji kada prestane ova obaveza, odnosno oni se MIJENJAJU kada obaveza postane drugačija, kada prestane jedan pravni odnos, a nastane drugi.

Kod NASTANKA pravnog odnosa značajno je razlikovati dvije vrste pravnih normi kojim oni mogu biti regulisani: uslovne i bezuslovne. Naime, ako pravni odnos nastaje na osnovu bezuslovne norme, onda on nastaje neposredno na osnovu nje, čim ona počinje da važi.

Međutim, u koliko se radi o uslovnoj pravnoj normi onda će pravni odnos nastati tek kada se ispuni uslov predviđen pravnom normom bez obzira na njeno važenje .

37

Kada je riječ o PRESTANKU pravnog odnosa može se reći da je u pogledu uslovnih, odnosno bezuslovnih pravnih normi situacija identična.

PITANJA

1. POJAM OBJEKTA PRAVA 2.PODJELA –VRSTA OBJEKATA3.NASTANAK ,MIJENJANJE I PRESTANAK PRAVNOG ODNOSA

38

VIII SISTEM PRAVA

1.POJAM I ELEMENTI PRAVNOG SISTEMA

Sistem, uopšte, predstavlja mnoštvo pojava koje se sređuju u razne sistematske jedinice prema određenim kriterijumima i tako postaju smislena i relativno neprotivrječna cjelina.

Tako se pod sistemom uopšte podrazumijeva, po logičkim kriterijima sređen skup činjenica koje pripadaju nekoj grani znanja.

Pod sistemom prava, se najednostavnije rečeno, podrazumijeva ukupnost opštih pravnih normi pravnih pojmova, sistem pravnih sankcija, sistem pravnog obrazovanja i sl.

Tako se pod izrazom sistem prava (pravni sistem) označavaju prvenstveno dvije različite, ali srodne pojave :

- hijerahijsko sređenje pravnih normi i- naučno sređivanje pravnih normi .

Naučni pravni sistem, s obzirom da je o njemu riječ predstavlja ukupnost pozitivnih i istorijskih normi jednog društva, državnih i nedržavnih koje se razvrstane u razne jedinice prema njihovom sadržaju tj. prema vrstama društvenih odnosa regulisanim njima.Za razliku od pravnog poretka, sređivanje pravnih normi u sistem prava ne vrši se prema njihovoj pravnoj snazi već prema srodnostima i razlikama društvenih odnosa koji su predmet normiranja, nego je prvenstveno djelo naučnika u okvirima pozitivnih i teorijskih pravnih nauka .

Sistematizaciju pravnih normi po kriterijumu njenog sadržaja određujemo radi:

1.Razvrstavanje velikog broja važećih normi u više jedinica prema njihovom sadržaju olakšava pronalaženje pravnih normi njihovim adresantima koje su im potrebne u njihovim pravnim odnosima .

2. Tumačenja pravnih normi, posebno sistematska tumačenja

39

3.Otkrivanja i uklanjanja protivriječnosti (nezakonitosti )među pravnim normama .

4. Prema sistematizaciji pravnih normi na pravne grane konstituišu se i pravne discipline.

5. Razvrstavanje pravnih normi na grane prava utiče i na određenje nadležnosti državnih organa.

Tehnika po kojoj se izrađuje sistem prava polazi od opštih i pravnih normi i opštih pravnih akata kao izvora prava u formalnom smislu .

Ovako sređen i prečišćen pravni materijal (opšte pravne norme i opšte pravne akte )pravna nauka, po kriteriju njihovog sadržaja razvrstava u PRAVNE INSTITUCIJE .

PRAVNE INSTITUCIJE –obuhvataju skup pravnih normi kojim se reguliše jedan pravni odnos (brak npr.).

Pravne institucije mogu regulisati i grupe sličnih društvenih odnosa .

Tada se one pojavljuju kao više i šire u odnosu na pravnu instituciju koja normira samo jedan odnos i koja će naspram njih biti uža i niža (npr. institucija kupoprodajnog ugovora u odnosu na instituciju ugovora kao vrste pravnog posla uopšte.

Sve pravne institucije u sistemu prava povezuju se u više cjeline koje se nazivaju PRAVNIM GRANAMA .

Tako PRAVNE GRANE (pravne teme) obuhvataju sve one institucije koje regulišu šire područje društvenih odnosa (građansko pravo, krivično pravo, porodično pravo, ustavno pravo i sl.).

Pravne grane mogu između sebe biti manje ili više srodne ili potpuno nesrodne .Srodne grane prava grupišu se u PRAVNE OBLASTI.

Iako neki autori smatraju da pravne oblasti nisu elementi sistema prava, uobičajno je da se pravni sistem tradicionalno dijeli na javno i privatno, materijalno i formalno, unutrašnje i međunarodno pravo.

40

1.1.PRAVNE OBLASTI

UNUTRAŠNJE I MEĐUNARODNO PRAVO. Podjela na ove pravne oblasti proističe iz podjele na države.Kako sami nazivi govore UNUTRAŠNJE PRAVO čine skup važećih pravnih normi unutar određene države. MEĐUNARODNO PRAVO obuvata više grana prava među ostalim i međunarodno javno pravo i međunarodno privatno pravo.

Pod MEĐUNARODNIM JAVNIM pravom podrazumijevo bi se skup pravnih normi koji regulišu odnose između međunarodno pravnih subjekata tj. između država i drugih međunarodnih organizacija.

MEĐUNARODNO PRIVATNO pravo regulisalo bi privatnopravne odnose sa elementima inostranosti u kojima se prvenstveno postavlja pitanje rješavanje sukoba zakona i nadležnosti dva ili više sistema

Pitanje odnosa unutrašnjeg i međunarodnog prava ,odnosno podjele na ove dvije velike pravne oblasti u teoriji prava izaziva mnogobrojne sporove .Nesporno je da se odnos između međunarnog i unutrašnjog prava ne može rješavati neprotivrječnom logikom.

1.2.JAVNO I PRIVATNO PRAVO

Smatra se da je podjela cjelokupnog prava na JAVNO i PRIVATNO pravo nastalo još u rimskom pravu .U razgraničenju javnog i privatnog prava koriste se različiti kriterijumi, zbog čega se stvara čitav niz teorija o ovom problemu.

Zajedničko je, bez obzira, na to da li se kao kriterij podjele uzimali subjekti odnosa ili interes ili neki drugi kriterij, to da li se adresati nalaze u odnosima subordinacije ili ravnopravnosti.JAVNO PRAVO bi obuvatalo odnose između država i pojedinca u kojima se ona javlja kao vlast, a PRIVATNO PRAVO – odnose između država i pojedinca u kojima se ona javlja bez upotrebe vlasti, kao i odnose među samim pojedincima .

Isto tako ali drugačije iskazano:

41

JAVNO PRAVO čine norme koje stavljaju adresate u odnose subordinacije tj. odnose u koje ulaze prisilno i s obavezama nametnutim od strane državne vlasti, dok PRIVATNO PRAVO čine norme koje stavljaju adresate u odnose ravnopravnosti ,u koje oni ulaze dobrovoljno i sa obavezama koje sami dogovaraju slobodno sa drugim subjektima.

1.3.MATERIJALNO I FORMALNO PRAVO

Podjela na MATERIJALNO (supstancijalno) i FORMALNO (procesno) pravo počiva na tome kako su pravnim normama sadržinski regulisana prava i obaveze subjekata prava.Tako MATERIJALNO PRAVO određuje pravo i obaveze subjekata prava ali i sankcije u slučaju prekršaja dispozicije pravne norme.

Norme koje određuju oblike, puteve i sredstva za realizaciju normi materijalnog prava u uslučaju prekršaja dispozicije čine FORMALNO PRAVO.

1.4.PRAVNI SISTEMI

Smatramo da mnogobrojni faktori dovode do udaljavanja ili pak približavanja različitih prava a oni su po svojoj prirodi najčešće izvori prava. Klasifikacije pravnih sistema su različite ali uobičajna je podjela na :

-EVROPSKOKONITENTALNI -ANGLOSAKSONSKI -ISLAMSKI -HINDO -KINESKI -JAPANSKI

EVROPSKOKONTINENTALNI PRAVNI SISTEM

Evropskokontinentalni pravni sistem u koji spada i naš pravni sistem ima dugu istoriju.

U ovom pravnom sistemu na vrhu hijerarhije izvora prava (opštih pravnih akata) nalazi se ustav, a poslije njega najznačajniji pravni akt ZAKON.

42

Dakle, u ovom pravnom sistemu dominira pisano i kodifikovano pravo koje je rezultat stvaralačke uloge zakonodavstva. Pored toga u ovom pravnom sistemu postoje i drugi izvori prava kao što su sudska praksa, pravni običaji, i akti društvenih organizacija ali je njihova uloga daleko manja.

ANGLOSAKSONSONKSKI PRAVNI SISTEM

Anglosaksonski pravni sistem razvija se postepeno i samostalno bez uticaja rimskog prava .To su pravni sistemi Engleske, Škotske, Velsa i SAD. Angolsaksonsko pravo nije kodifikovano i stvara se radom sudova, putem precedenata zbog čega se i zove precedentno pravo.

ISLAMSKI PRAVNI SISTEM

Za islamske pravne sisteme karakteristična je snažna veza između religije i prava .Smatra se da su osnovni izvori prava KURAN SUNET (tradicija).

Islamsko pravo je religijsko pravo čije je osnovno obilježje sakralnost .Ono se još naziva i Šerijetsko pravo što dolazi od turske riječi šerijat ,što znači pravac put koji Alah ukazuje ljudima u životu.Osim vjerskih, šerijatsko pravo još obuvata i krivične i građanske zakone i razlikuje se od adeta zasnovanom na običajnom pravu.

HINDU PRAVNI SISTEM

Hindu pravni sistem, kao i islamski pravni sistem zasniva se na običajima i religiji.Međutim u Indiji pored hindu prava postoji i nacionalno pravo inspirisano engleskim common law sistemom .Hindu pravo je pravo hindu zajednice koje važi prevashodno u ličnim i prodičnim pitanjima u Indiji i drugim zemljama Azije i Afrike.

Hindu razlikuje nauku o pravednom i nauku korisnom (kao nauku o ugodnom).

Naši pojmovi o subjektivnom pravu kao i islamskom sistemu su im strani.

Pošto pravila hindu prava regulišu prevashodno lične i porodične odnose, najveći dio drugih društvenih odnosa reguliše se nacionalnim indijskim pravom.

43

KINESKI PRAVNI SISTEM

Kineske pravni sistem razvija se bez uticaja stranih sistema.

Osnovna ideja ovog sistema zasnovana je na učenju Konfučija o kosmičkom redu događaja, prema kome na Zemlji može da postoji harmonija ako ponašanje ljudi odgovara prirednom poretku.

U Kini je poslednjih nekoliko decenija, nagli društveni razvoj doveo do donošenja niza zakona u oblasti koje uopšte nisu bile regulisane zakonom ili su bile regulisane podzakonskim aktom internog karaktera (krivični zakon, zakon o krivičnom postupku, zakon o državljanstvu, zakon o građanskom postupku). Na taj način Kina je stupila na put izgradnje pravnog sistema, u kome značajnu ulogu igra pisano pravo.

JAPANSKI PRAVNI SISTEM

Japanski pravni sistem predstavlja jednu mješavinu različitih pravnih sistema. Savremeno japansko pravo predstavlja spoj evropskog, anglosaksonskog i japanskog nacionalnog prava.U dvije oblasti, to se pravo značajnije razlikuje od civil law .Jedna oblast je oblast izvršenja tj. obezbjeđenje poštovanja utvrđenih pravnih i socijalnih pravila.Druga oblast je oblast radnih odnosa. Velike kompanije njeguju poseban centralizovan personalni sistem radnog angažovanja lica od momenta prvog zapošljavanja do odlaska u penziju.

PITANJA 1.POJAM PRAVNOG SISTEMA 2.ELEMENTI PRAVNOG SISTEMA3.PRAVNE INSTITUCIJE 4.PRAVNE GRANE 5.PRAVNE OBLASTI 6.KLASIFIKACIJA PRAVNOG SISTEMA7. PRAVNI SISTEMI

44

IX POJAM POSLOVNOG PRAVA

Sistem prava se sastoji od raznih grana prava, a poslovno pravo je jedna od tihgrana. Poslovno pravo je proizašlo iz građansko-imovinskog prava, a potrebaza izdvajanjem nastala je zbog brojnih propisa o regulisanju imovinskih odnosa utrgovini i u drugim privrednim djelatnostima. Poslovno pravo, kao i građanskopravo, reguliše robno-novčane odnose, te je zbog toga izuzetno teško izvršitiprecizno i temeljno razgraničenje u onim njihovim dijelovima koji regulišumateriju pravnih poslova.Poslovno pravo je samostalna grana prava koja sadrži pravne norme kojimase reguliše pravni položaj subjekata poslovnog prava, odnosno privrednihsubjekata, kao i pravne poslove između njih i drugih pravnih lica povodomprometa robe i novca.Poslovno pravo sadrži raznovrsne norme i one se mogu podjeliti u dve grupe.Prva grupa normi reguliše pravni status subjekata poslovnog prava, osnivanjestatusne promjene, upravljanje, prestanak rada itd., i njih nazivamo statusnimnormama.U drugu grupu spadaju norme koje regulišu međusobne pravne odnose subjekataposlovnog prava prilikom obavljanja svoje djelatnosti u oblasti prometa robei novca, kao i pružanja usluga, ali i odnose između subjekata poslovnog prava idržave. Ovu grupu normi nazivamo još i materijalno-pravnim.Može se zaključiti da propisi nisu jedine pravne norme koje uređuju ovuoblast, već treba uzeti u obzir i autonomno privredno pravo. Poslovno pravo između ostalog obuhvata statusna pitanja subjekata poslovnog prava, privredne ugovore i bankarske poslove i hartije od vrijednosti.Dok su propisi o pravnom položaju subjekata poslovnog prava pretežno prinudne prirode, propisi kojima se regulišu ugovori uglavnom su dispozitivne prirode.I u našoj i u stranoj pravnoj teoriji radi označavanja ove grane prava poredtermina ‘’poslovno pravo’’ upotrebljavaju se i termini ‘’privredno pravo’’,‘’trgovinsko pravo’’ i trgovačko pravo’’.Pravna teorija za termin ‘’privredno pravo’’ striktno upućuje uređivanjeposlovanja privrednih organizacija kao subjekata poslovnog prava, što ne važii za fizička lica koja profesionalno obavljaju određenu privrednu djelatnostkao svoje zanimanje.Termin ‘’trgovinsko pravo’’ u većoj mjeri ukazuje na pravo trgovine kaoprivredne djelatnosti, dok naziv ‘’trgovačko pravo’’ u većoj mjeri ukazuje na pravotrgovaca kao subjekta prava.Svi ovi pravni termini su preuski i neprecizni, jer ne ukazuju direktnoi precizno na sadržaj ove grane prava, pošto se u okviru poslovnog prava neproučavaju jedino i isključivo pravni odnosi u trgovini niti samo pravni

45

položaj trgovinskih subjekata poslovnog prava. Termini koji potiču iz ranijihetapa u razvoju prava, kao instututa, sve manje odgovaraju postojećim odnosimau savremenim poslovnim sistemima. U savremenim uslovima života, rada iprivređivanja sve češće se u pravnoj teoriji napušta podijela prava na javnopravo i privatno pravo zbog jedinstvenosti životnih odnosa koji se sve češćeregulišu jedinstvenim pravnim normama.Bez obzira na moguće primjedbe u pogledu naziva ‘’poslovno pravo’’, danas je unašoj pravnoj teoriji prihvaćen za označenje ove grane prava koja je nadgradnja nadprivredom i privrednim poslovima koje obavljaju ne samo privredni subjekti, većčesto i lica koja se ne bave privrednom djelatnošću kao što su, na primjer, poslovisa hartijama od vrijednosti koje zaključuju građani. Terminom ‘’poslovno pravo’’obuhvata se istovremeno i grana prava koja izučava sve izvore prava autonomne idržavne, koji se odnose na status subjekata poslovnog prava i privredne poslovekoje oni zaključuju. To je naučna disciplina koja se bavi izučavanjem i teorijskimuopštavanjem pravila koja se odnose na status subjekata poslovnog prava, kao ipravila iz poslova koje zaključuju u međusobnim odnosima.Može se uočiti da se u poslovnom pravu ne proučavaju sve pravne norme koje sepojavljuju u privredi, a isto tako se proučavaju i pravne norme u pogledu pravnogpoložaja subjekata poslovnog prava, banaka, zadruga itd.Zbog jedinstvenih društveno-ekonomskih odnosa i čvrstog uzajamnog uticajapravnih normi kojima se reguliše pravni položaj subjekata poslovnog prava ipravnih normi kojima se regulišu pravni poslovi u robno-novčanom prometudirektno i značajno utiču na pravni položaj subjekata koji su učesnici u tomprometu, a isto tako pravila o položaju subjekata poslovnog prava utiču na pravnenorme kojima se regulišu uzajamni odnosi između njih.Uzajamni pravni odnosi između subjekata poslovnog prava u robno-novčanomprometu, mogu uglavnom biti u vezi sa prometom robe i prometom novca. Upravose zbog toga ovaj dio poslovnog prava najčešće dijeli na ugovore robnog prometai na poslove ili ugovore prometa novcem. Poslovi robnog prometa se dijele naopšti dio u kome se proučavaju zajednički pravni instituti i zajednička pravilarobnog prometa, dok se u posebnom dijelu pojedinačno proučavaju postojeći poslovirobnog prometa. Poslovi prometa novcem se najčešće dijele na poslove kod kojihje najmanje jedna ugovorna strana, tj. jedan subjekt banka, na bankarske poslovei na poslove prometa novcem kod kojih to nije bitno, a radi se o poslovima sahartijama od vrijednosti. Ovaj dio poslovnog prava se u pravnoj teoriji najčešćenaziva bankarskim poslovima i hartijama od vrijednosti.Analizirajući iznijete argumente u korist termina ‘’poslovno pravo’’ iuvažavajući sve moderne trendove u uporednom pravu, smatramo s razlogom daovu granu prava nazivamo ‘’poslovnim pravom’’.

46

X RAZVOJ POSLOVNOG PRAVA

Pojedine evropske zemlje ne poseduju u svojim pozitivnim propisima odredbekoje jasno ukazuju na trgovinsko, trgovačko, privredno ili poslovno pravo. Postojepropisi o statusnim pitanjima, dok se pravni poslovi regulišu na jedinstvennačin. To je slučaj u Švajcarskoj gde važi Zakon o obligacijama, kako za građanske,tako i za trgovačke pravne poslove, zatim u Italiji gde važi Građanski zakonik.U SAD važi Jednoobrazni trgovački zakon za cijelokupno imovinsko pravo. Unekim zemljama kodifikovano je ugovorno pravo parcijalno, kao što je slučaj saVelikom Britanijom, gde primjenjuju Zakon o kupoprodaji kao jedinstveni propisza trgovačke i građansko-pravne poslove. Sistem pojedinih zakona usvojen je i uskandinavskim zemljama.Karakteristika našeg statusnog poslovnog prava je u tome što se od samogpočetka subjektima poslovnog prava priznavalo svojstvo pravnog lica, a njihovimmeđusobnim ugovorima značaj građanskopravnih obaveza. Takvo stanje je bilo vrijeme administrativnog upravljanja privredom. U okviru planskotržišneprivrede, subjekti poslovnog prava su se nalazili u radničkom upravljanju, pa su sena njih kao pravne subjekte primenjivala pravna pravila, mijerodavna za privredneugovore, koja su sadržajno bila na nivou srednjoevropskih standarda. Posebanznačaj imale su uzanse i poslovni običaji. Do donošenja Zakona o obligacionimodnosima, u nedostatku pozitivnih propisa, na privredne ugovore primenjivalasu se predratna pravna pravila iz trgovačkih zakona koja su važila na pojedinimpravnim područjima stare Jugoslavije, i to pod uslovima koje je predviđao Zakono nevažnosti pravnog propisa donesenih prije 6.aprila 1941. godine i za vremeneprijateljske okupacije. Do Zakona o obligacionim odnosima u Jugoslaviji je uzakonodavnom regulisanju postojao dualitet. Naime, građansko-pravni poslovibili su regulisani građanskim zakonicima koji su važili na pojedinim pravnimpodručjima, a trgovački (posle oslobođenja – privredni) poslovi trgovačkimzakonima odnosno pravnim pravilima tih zakona. Donošenjem opštih uzansiza promet robom od strane Glavne državne arbitraže Vlade FNRJ 1954. godine,izjednačavaju se u potpunosti privredni poslovi robnog prometa. Te uzanse bilesu jedini pozitivni izvor prava mjerodavnog za ugovore robnog prometa, sve dodonošenja Zakona o obligacionim odnosima. Zakonom o obligacionim odnosimazakonodavni dualitet je napušten i time prekinuto stanje koje je u Jugoslavijipostojalo od njenog postanka 1918. godine. Pomenuti Zakon važi kako za posloveposlovnog prava , tako i za građanskopravne ugovore. Time posebno regulisanjeprivrednih ugovora nije prestalo. Kao izvori ugovornog prava (lex constractus),imaju prvenstvo pred dispozitivnim zakonskim propisima.Novine je doneo Zakon o preduzećima iz 1988. godine kojim su stavljene van

47

snage odredbe Zakona o udruženom radu iz 1976. godine, kojim je bio uveden termin "udruženi rad’’ i ‘’organizacija udruženog rada’’. Ponovo se uvodi termin u poslovno pravo ‘’preduzeće’’ koji je postepeno napušten od Osnovnog zakona o preduzećima iz 1965. godine i revizije iz 1968. godine. Ova terminološka inovacija imala je svoju izuzetnu suštinsku vrijednost jer je ona bila osnova za napuštanjenesvojinskog koncepta društvene svojine i postepeno izgrađivanje svojinskogkoncepta društvene svojine. Na ovaj način omogućuje se uspostavljanje preduzećakao pravnog subjekta. Društvena sredstva kao rezultat minulog rada dobijajurealan i vrijednosni tretman. Ovaj zakon je eliminisao monopol društvene svojinei uveo načelnu ravnopravnost raznovrsnih svojinskih oblika. Pored društvenesvojine tu je privatna svojina, državna svojina, zadružna svojina i drugi oblicimješovite svojine. Svi modaliteti preduzeća, nezavisno od svojinske osnovice,stavljeni su u istu ravan. Preduzeća imaju isti položaj, prava i odgovornost .

1. KONCEPCIJA I SADRŽAJ ZAKONA O PRIVREDNIM DRUŠTVIMA

Nema nikakve dileme da je Republika Srpska Zakonom o privrednim društvima dobila moderan propis koji je po institutima sadržanim u njima, kao i po idejama koje promoviše u funkciji potrebe da se, s jedne strane ne sputavaju oni poslovni subjekti koji žele da osnivanjem društva lica i zatvorenih formi društva kapitala svoje odnose urede na način koji njima odgovara, a s druge strane, da se zaštite svi potencijalni investitori u otvorenom akcionarskom društvu.U koncepcijskom smislu Zakon o privrednim društvima treba da da kvalitetnija riješenja u odnosu na Zakon o preduzećima. Pri tom se polazi od činjenice da Zakon ne treba da ima edukativnu misiju koju je ima Zakon o preduzećima jer je poslovna i strukovna misija prošla to. Koncepcija Zakona osmišljena je i vidljiva kroz načela koja karakterišu ovaj zakon a to su sledeća načela:

1.HARMONIZACIJE ,2.KOMPLETNOSTI, 3.TRANSPARENTNOSTI ,4.UNAPREĐENJA PRAVA MANJINSKIH VLASNIČKIH UDJELA ,5. UNAPREĐENJA KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA ,6.SAVREMENOSTI I SOFISTICARANOSTI RJEŠENJA ,te LIBERALNOSTI.

48

1.1.NAČELO HARMONIZACIJE

Zakon o preduzećima je svojim prihvaćenim rješenjima u visokom stepenu bio usklađen sa direktivama EUNaime osnovna ideja vodilja kod novih zakonskih rješenja je bila da se ona usklade sa relevantnim propisima EU. Isto tako vođeno je računa o aktuelnim principima promjena evropske regulative koja se mijenja pod uticajem modernih poslovnih iskustava.S obzirom na činjenicu da je Republika Srpska dio Bosne i Hercegovine koja je tranziciona zemlja, moralo se voditi računa i o zahtjevima koji se postavljaju pred zemlje koje se nalaze u tranzicijonoj fazi razvoja. Stoga u Zakonu prihvaćena rješenja prihvaćena su u Osnovnim principima Zakona o kompanijama za ekonomije u tranziciji koje je uradila grupa eksperata u okviru OEBS-a.

1.2.NAČELO KOMLETNOSTI

U nacionalnim zakonodavstvima u pogledu pitanja da li sve organizacione oblike privrednih društava regulisati jednim zakonskim tekstom ili to učiniti tako da se različitim zakonima odvojeno urede društvena lica od društva kapitala prihvaćena su različita rješenja. Naš Zakon o privrednim društvima slijedio je u tom pogledu koncepciju Zakona o preduzećima, pa reguliše sve prihvaćene forme kako društava lica tako i društava kapitala, što je najracionalnije rješenje sa aspekta olakšanja kako potreba aspekta zakonskih normi tako i kodifikatorskih normi .

a)Načelo bitnosti i ciljne funkcije

Zakon o privrednim društvima jasno određuje privredno društvo kao organizaciju koja ima lukrativni cilj, koji se sastoji u sticanju dobiti, a izuzetno pored toga ciljaako se radi o privrednom društvu od opšteg interesa, to može biti cilj da se zadovolji potreba korisnika usluga.Za razliku od privrednog društva ustanova ima neluktativne ciljeve koji se sastoje u zadovoljavanju potreba korisnika njenih usluga i ostvarivanju javnog interesa.Prema tome Zakon o privrednim društvima napušta karakter djelatnosti za razgraničenje privrednih djelatnosti jer je osnovni faktor razgraničenje privrednih društava od ustanova (društva obavljaju privrednu a ustanove neprivrednu djelatnost) jer je osnovni kriterijum razgraničenja ciljna funkcija – privredno društvo. Osniva se da ostvari profit, a ustanova je načelno nedobitna organizacija

49

koja može ostvariti višak prihoda nad rashodima, ali taj višak ne može raspodijeliti kao dividendu već ga koristi za ostvarivanje ciljeva osnivanja.

b)Načelo ravnopravnosti

Zakonom o privrednim društvima je shodno ustavnom načelu o ravnopravnosti i samostalnostima privrednih subjekata konstituisan princip ravnopravnosti svih organizacionih oblika svih privrednih društava koji omogućava imovinsku i upravljačku komponentu svojinske funkcije, bez obzira na svojinski osnov.Ovaj princip je naročito važan sa aspekta djelatnosti koje pojedini oblici privrednih društava mogu obavljati. Uzimajući u obzir ovo načelo prihvaćen je kriterij razgraničenja privrednih društava prema tome da li preovlađuje ortački ili kapitalski elementi, a ne prema svojinskom kriterijumu.

c) Načelo tripartinosti Zakonom o privrednim društvima prihvata moderno shvatanje izraženo uporednoj regulativi i poslovnoj praksi po kome privredno društvo pripada interesno ne samo vlasniku vlasničkog dijela već i povjeriocima i zaposlenom koji imaju određena specifična prava utvrđena u upravljačku strukturu društva. Ovaj koncept u savremenim uslovima prerasta iz trpartinosti u multipartivnost, koji pored navedenih interesa obuhvata i društveni interes kao što je interes klijenata, pa i samog društva u sociološkom smislu.Međutim, s obzirom na činjenicu da Zakon u prvom redu reguliše poziciju kapitala to je pozicija rada prepuštena u smislu koncepta tripartinosti ravnopravnim propisima.

d) Načelo kompatibilnosti pravnih formi

U Zakonu o preduzećima regulisana su četiri organizaciona oblika od kojih su ortačko i komanditno društvo lica, a akcionarsko i s ograničenom odgovornošču društva kapitala. Zakon o privrednim društvima takođe reguliše ove organizacione oblike pri čemu ih ne dijeli na društva lica i društva kapitala zbog potrebe zakonodavne tehnike. Zakon se zadržava na ova četiri organizaciona oblika iz razloga što su ona univerzalno prihvaćena.Koji će od regulisanih organizacionih formi biti prihvaćen od strane osnivača stvar je konkretnih potreba, pri čemu je izbor slobodan samo treba napomeniti da se neke

50

djelatnosti mogu obavljati samo kroz određene organizacione oblike o čemu je bilo riječi.

e)Načelo jačanja ustanova odgovornosti

Za razliku od Zakona o preduzećima koji je pitanje lojalnosti društva regulisao nepotpuno i sa manje pažnje. Zakon o privrednim društvima ovim pitanjima posvećuje veću pažnju i ustanovlja princip fiducijalne dužnosti članova organa privrednog društva, a na toj osnovi i principa lojalnosti društva. U Zakonu su u funkciji operacionalizacije tog principa regulisani brojni instituti i to: privida pravne ličnosti, imovinske odgovornosti za sopstvene odluke, statusne odgovornosti mandata koji zavise od usvajanja godišnjih finacijskih izvještaja, klauzule ne dozvoljene konkurencije i zabrane sukoba interesa parentnosti u raznim formama .

1.3.NAČELO TRANSPARENTNOSTI

Transparentnost rada organa privrednog društva, kao i poslovanja društva u cjelini apostrofira se Zakonom, a to posebno važi za otvorena društvo. Transparentnost je opreacionalizovana nizom pravnih instituta kompanijskog prava usmjeranih na sveobuhvatno i konkretno informisanje članova društva i povjerioca.Načelo transparentnosti u funkciji je zaštite interesa akcionara, članova manjinskih akcionara i članova povjerioca i trećih lica. Ako svi navedeni instituti budu pravilno primjenjeni, ako njihova primjena bude odgovarajuće obezbjeđena u ostvarivanju funkcije suda i drugih nadležnih organa i tijela onda će investitori steći povjerenje ne samo u odnosu na norme Zakona već i pravni milje uopšte, u protivnom će investitori biti podozrivi i izbjegavati rizike investicije .

1.4. NAČELO UNAPREĐENJA PRAVA MANJINSKIH VLASNIKA VLASNIČKIH UDIJELA

Zakon o o privrednim društvima slijedi trend koji se u reformi kompanijskog prava posebno naglaševa ,a to je trend unapređenja prava manjinskih vlasnikai to onih koji su silom propisa ograničeni investiranje kapitala u jedno akcionarsko društvo čime se disperzuje investicioni rizik .Radi se o investicionim društvima,investicionim bankama, penzionim fondovima,i drugim sličnim investicionim fondovima i drugim sličnim invetitorima koji zakon prinudno čine manjinskim vlasnicima.

51

Da bi se takvim investitorima poboljšao interes za investiranje u akcije unapređuju im se tzv. manjinska prava i to tako da im se unapređuje pravo na podizanjederivativnih tužbi za društvo, omogućava kumulativno glasanje za izbor člana uprave koja im osigurava izbor „njihovog“ člana u upravni odbor, daje pravo na istupanja iz društva uz obavezu društva da im otkupi akcije po tržišnoj cijeni, imaju pravo stavljanja pitanja na dnevni red skupštine, itd.

1.5.NAČELO UNAPREĐENJA KORPARATIVNOG UPRAVLJANJA

U Zakonu je posebna pažnja posvećena unapređenju korparativnog upravljanja kako bi se na najoptimalniji način uskladili različiti interesi u prvom redu interesi akcionara, uprave, samog društva i investitora.U ovom cilju Zakon o privrednim društvima omogućava fleksibilnu struktura upravljanja u malim, srednjim i velikim društvima u kojima načelo vlasničkog upravljanja i osigurava mehanizme stalne i pravovremene kontrole akcionara nad upravom društva i to onih velikih nad kojima je po pravilu upravljanje društva odvojeno od vlasništva.Zakonom se zato daje mogućnost da mala i velika privredna društva moraju opciju izbora upravljačke opcije odrediti shodno svojim potrebama. I velika privredna društva (akcionarska otvorenog tipa) moraju da poštuju imperativne zakonske norme kojima se obezbjeđuje kontrola nad upravom društva i daje zaštita investitora koji imaju akcije .Poštuju se imperativne zakonske norme kojima se obezbjeđuje kontrola akcionara nad upravom društva i daje zaštita investitorima koji ulažu u akcije.

Budući da je tematika korporativnog upravljanja novijeg datuma, ne samo kod nas već i u susjednim zemljama to nas upućuje na krajnje pažljivo i sistematičnog razmatranje i proučavanja ovog dijela kako poslovnih finansija tako i poslovnog prava.Razvoj dioničarstva na ovim prostorima uticao je na potrebu kontiuiranog obrazovanja na ovom dijelu ekonomije odnosno finansijske politike .Da bi na pravi način definisao ulogu i značaj prava dioničara treba prvo objasniti pojam dionice i šta sve proizlazi iz tog vrijednosnog papir. Dionice su dugoročni instrument finansiranja koji omogućavavaju poslovnom subjektu da formira svoj vlasnički kapital .S obzirom na to da dionice predstavljaju vlastiti izvor finansiranja, nemaju unaprijed određenog roka dospijeća, što znači da je njihovo trajanje vezano za samo postojanje preduzeća .

52

Dijele se na obične dionice kojima se formira temeljni kapital dioničkog društva i koji svojim imaocima obezbjeđuju sva vlasnička prava (bez ovih dionica nema ni dioničkog društva) i prefercijalne ili povlaštene dionice i obveznice -prava dioničara i osnovne funkcije vlasništva.Kao pravna institucija korporacija se temelji na privatnom vlasništvu i po tome se, u pravnom pogledu, ne razlikuje od individualnog privatnog preduzeća. Međutim, u modernim korporacijama vlasništvo u smislu rimskog prava, dakle puno ovlaštenje vlasnika u odnosu na res (stvar) nikada nije u potpunosti prisutno. Postavlja se pitanje ko osim vlasnika može kontrolisati korporaciju.Osnovne funkcije vlasništva mogli bi se podijeliti u dvije grupe:- Pravo dioničara (vlasnika ) da učestvuje i glasa na skupštini dioničara formalna je ali i suštinska karakteristika korporacije, - Pravo na podijelu dobiti (dividendu).Dioničari svojim udjelima ostvaruju efektivnu sposobnost da učestvuju u procesu odlučivanja. Bitna predpostavka kvalitetnih odlučivanja su upravo informacije o samoj kompaniji. Te informacije uključuju pored finansijskog izvještaja i promjena u strukturi kapitala i plana razvoja i unapređenja poslovnih aktivnosti firme, te potencijalno preuzimanje ili savezništva sa drugim kompanijama. Naravno, trebalo bi da kompanije razumiju kako je skupština dioničara bitno sredstvo za izgradnju i povjerenja dioničara u stvarima od temeljnog značaja za kompaniju.

Funkcija odbora Odbori su u centru sistema korporativnog upravljanja jer su oni veza između dioničara i i izvršnih menadžera.Odboru su dodjeljena ovlaštenja, sredstva ali i odgovornosti da bi obavljali svoju ključnu ulogu u uspostavljanju strategije kompanije, nadzor uprave, prećenju sukoba interesa i uopšte u zaštiti prava manjinskih menadžera. U tom smislu, članovi odbora bi trebalo prije svega, u potpunosti da razumiju svoju funkciju i obaveze. Naročito naglašena trebala bi da bude njihova lojalnost kompaniji i svim njenim dionočarima. Struktura odbora trebala bi da bude takva da se povećanjem broja nezavisnih članova i uspostavljanjem specijaliziranih komisija utiče na obavljanje najznačajnih funkcija odbora. Konačno za obavljanje ovih funkcija trebalo bi odborima pružiti sredstva i izvore u pogledu pristupa informacijama, naknadu i obuke .Efikasni odbori imaju ključni uticaj na uspjeh kompanije. Odbor je u samom cenrtu korporativnog upravljanja kompanije, pošto je on istovremeno veza između dioničara i između kompanije i vanjskog svijeta. On stoga postavlja ciljeve i zadatke

53

kompanije davanjem strateških orjentacija i imenovanjem i nadgledavanjem uprave osigurava da se ti ciljevi postignu. Konačno odbor treba da prati i nadzire otvorenost informacije i prati rizik, jer je on odgovoran prema kompaniji i dioničarima.

Kontrolne funkcije unutar kompanije

Kontrola je provjera koja se realizuje unapređenjem ili suporostavljanjem onoga što jeste i onoga što bi trebalo da bude to jeste proces utvrđivanja činjenica (stvarnih ili očekivanih ) i njihovo unapređenje. Djeluje preventivno i obavlja se tekući samog procesa koji se kontroliše to jeste poslovanjem preduzeća.Vrste kontrole se mogu identifikovati po razlićitim kriterijima :

— prema subjektu,— prema poslovnim funkcijama u kojima se obavljaju poslovi kontrole,— prema objektu,— prema vremenu,— prema intezitetu kontrole.

Kontrola je integrativni pojam korporativnog upravljanja .Pitanje korporativne kontrole je pitanje odnosa relevantnih elemenata za upravljanje korporacijama koji određuju sistem kontrole, prvenstveno postojeći pravni okvir i nivo koncentracije vlasništva.

Definisanje strategije u kompanijama

Generalno gledano ključni dijelovi svake strategije i strateškog planiranja su sedam ključnih koraka. Počinje sa analizom situacije, potom na definisanje ciljeva, strategija, taktika, vremenski okvir budžet i na kraju metoda evalucije. a)Korporativna strategija

1.strategija rasta 2.strategija stabilizacije 3.strategija redukcije (dezinvestiranja)

b)Poslovna struktura

Osiguranje strateškog vođenja kompanije podrazumijeva osmišljavanje vizije i usmjeravanje čime se određuje dugoročni i kratkoročni ciljevi kompanije. To zahtijeva vođenje i usaglašavanje strategije kompanije sa upravom.

54

c)Društveno odgovorno poslovanje

Uopšteno ekonomisti nastoje odrediti društveno efikasn nivo onečišćenja izjednačavanjem društvenih troškova i koristi. Tačnije, efekasnost zahtijeva da granična društvena korist od umanjenja bude jednaka graničnim društvenim troškovima umanjenja.

1.6.NAČELO SAVREMENOSTI I SOFTICIRANOSTI RJEŠENJA

U Zakonu predviđaju dispozitivne norme kojima se daje sloboda izbora rješenja za svaku konkretnu situaciju bez obzira na to o kojoj formi društva se radilo, osim donekle otvorenog akcionarskog društva.

Dispozitivne norme pružaju slobodu izbora u odnosu na ono rješenje koje se normama predviđa. Zakon je liberalniji u odnosu na rješenja ponuđena u Zakonu o preduzećima, uvodi mogućnosti izbora organa društva između direktora i upravnog odbora, pravna lica mogu biti komplementari.

Načelo liberalnosti je u funkciji konkrektnih interesa svih investitora koji svoje poslovne ideje mogu operacionalizovati bez stega imperativnih normi.

2. SADRŽAJ I OSNOVNI INSTITUTI ZAKONA

Zakon je podijeljen na devet dijelova: - dio prvi su osnovne odredbe ,- drugi dio reguliše pravne norme privrednog društva (ortačko, komanditno,društvo sa ograničenom odgovornošću i akcionarsko društvo),- u trećem dijelu reguliše se institut likvidacije privrednog društva, - četvrti dio povezivanje privrednih društava, - pet dio reorganizacija privrednih društava,- šesti dio odnos sa sticanjem i raspolaganjem imovinske vrijednosti, - sedmi dio posvećen je pravima nesaglasnih akcionara i članova,- osmi dio su kaznene odredbe i- deveti dio prelazne i završne odredbe.

55

U PRVOM DIJELU koji kroz 47.članova, regulišu se mnoge nove ustanove koje ne poznaje Zakon o preduzećima. Isto tako neke od poznatih ustanova regulisani su na novi način kao: - ogranak privrednog društva koji može osnovati domaće ili strano društvo, - ništavost upisa osnivanja privrednog društva, - poslovno ime(forma )društva, - princip lojalnosti privrednog društva, članova organa privrednog društva i kontrolnog člana akcionarskog društva, - princip rješavanja sporova iz Zakona pred nadležnim sudovima, ako se radi o vanparničnom postupku sa propisanim rokovima.

Iako Zakon o preduzeću reguliše pitanje klauzule nedozvoljne nekonkurenciječlanova organa društva, kao i klauzulu sukoba interesa članova organa društva sa društvom, Zakonom o privrednim društvima je to prošireno i na konkretne članove društva sa ograničenom odgovornosti i kontrolne akcionare, a sve je to urađeno jasnije i transparentnije.Zakon kod svih organizacionih oblika privrednih društava, izuzev kod otvorenog akcionarskog društva, zbog tog što to druga direktiva EU zabranjuje, omogućuje da procjenu vrijednosti nenovčanih uloga mogu da vrše sami osnivači čime se olakšava postupak osnivanja društva, a pravna sigurnost trećih lica koja posluju sa tim društvom posebno se ne ugrožava. Zakon više ne reguliše statusnu poziciju preduzetnika, prepuštajući to posebnom zakonu. Ovo zato što preduzetnik nije pravno već fizičko lice koje ima specifičnu statusnopravnu poziciju.

DRUGI DIO je najobimniji i sadrži ukupno 189 članova (od 48-337.) kroz koje se reguliše stus svih pravnih formi privrednih društava.Društva lica je, princip Zakona. Regulišu se dispozitivnim normama, što ostavlja prostor autonomnoj regulativi. Za razliku od Zakona o preduzećima, Zakon o privrednim društvima omogućava da se unutrašnji odnosi između ortaka ortačkog društva i komlementara komandintnom društva urede drugačije od zakonskog režima uređenja.Vanjski odnosi ortaka i komlementara ovih društava i ovih društava i trećih lica po pravilu ne mogu urediti drugačije od zakonskih rješenja jer se radi o imperativnim norma koje uređuju pitanja odgovornosti za obaveze, zastupanje i prenos vlasničkog udjela trećim licima.Ova društva po zakonu u principu nemaju svoje organe već te poslove vrše sami ortaci odnosno komplementari .

Zakon uvodi i mnoge novine u regulisanju društva s ograničenom odgovornosti i akcionarskog društva. Opšta karakteristika ove regulative je, kad je u pitanju društvo

56

sa ograničenom odgovornošću, fleksibilnost čime se omogućuje članovima društva da prilagode sve institute kod svog društva svojim stvarnim potrebama, s obzirom na to da se radi o zatvorenoj formi društva koja će se u praksi najčešće osnivati.Kada je u pitanju akcionarsko društvo, naročito otvoreno, regulativa je prevashodno imperativnog karaktera čime se štiti interes investitora.Zatvoreno akcionarsko društvo po svojim karakteristikama vrlo je slično društvu sa ograničenom odgovornošću, s tom razlikom što mu je kapital izražen u akcijama, pa otuda ovo društvo reguliše fleksibilno.Novine koje donosi Zakon u pogledu regulisanja statusa društva kapitala su sumarno slijedeće:

PRVO:- olakšava se postupak osnovanjau upisa u registar(jedan je osnivački akt

umjesto dva),- procjenu nenovčanih uloga mogu vršiti i sami osnivači društva sa

ograničenom odgovornosti i zatvorenog akcionarskog društva,- propisuju se rokovi postupanja registra itd.- posebna je novina što osnivački akt mora notarski obraditi, jer u suprotnom

registarski sud, neće moći registrovati društvo.-

DRUGO :Zakon za razliku od Zakon o preduzećima razgraničava potpuno jasno otvoreno od zatvorenog akcionarskog društva. To je posebno vidljivo kod postupka osnivanja otvorenog društva, kada su izražene ingerencije Komisije za hartije od vrijednosti zbog potrebe zaštite investitora u akcije otvorenih društava. Kada se radi o zatvorenim akcionarskim društvima nema potrebe za zaštitom javnog interesa.

TREĆE;Povećanje i smanjenje osnovnog kapitala društva s ograničenom odgovornošću reguliše se fleksibilnije. Kada se radio akcionarskom društvu onda se to čini imperativnim normama, što je neophodno zbog potrebe zaštite interesa potencijalnih novih investitora u akcije koje se emituju putem javne ponude. Sve transakcije koje uključuju smanjenje osnovnog kapitala društva koje nisu motivisane potrebom pokrića gubitka društva na teret osnovnog kapitala podvrgavaju se predhodnoj zaštiti prava povjerilaca društva. ČETVRTO:

- obezbjeđena je transparentnost poslovanja otvorenog akcionarskog društva;

57

- akcionari, članovi društva i povjerioci moraju biti informisani o svim pitanjima koja su relevantna za njihove interese, uključujući i objavu primanja uprave i menadžera;

- pristup aktima i dokumentima društva, registracija i objava finsijskih izvještaja društva kao i odgovarajuće osmišljavanje drugih investitora u cilju zaštite akcionara,članova manjinskih akcionara, članova povjerioca i trećih lica, nadzorni odbor, izvještaji uprave, nezavisnog specijalnog revizora, stručnog povjerenika, emisioni prospekti za hartije od vrijednosti, organa i suda, upis određenih podataka u registar i njegova javnost.

PETO: - korporacijsko upravljanje –jačanje fleksibilnih pravila za model uprave kod

malih i srednjih kompanija, unapređenje sistema uprave društvima kapitala –kompanijama izbor između tzv.dvodomog sistema u francuskoj i njemačkoj verziji i tzv. jednodomog sistema uprave u anglosaksonskoj verziji, jačanje kontrolnih mehanizama nad upravama i menadžmentu kompanija.

- danas je veliko pitanje da li uprave kompanija kontrolišu akcionare i članove što je izgleda bliže realnosti, ili akcionari kontrolišu upravu i menadžment,

- jačanje kontrolne funkcije skupštine akcionara i članova društva,- jačanje kontrolne funkcije nadzorne funkcije skupštine akcionara i članova

društva,- jačanje kontrolne funkcije nadzornog odbora ili odbora revizora,- jačanje kontrolne funkcije eksperata manjinskih akcionara, - sa stanovišta efikasnosti odlučivanja i zaštite prava manjinskih vlasnika

isključivanje participacije predstavnika zaposlenih u upravnim propisima,- redefinisanje obaveze uprave i menadžmenta,- sazivanje skupštine od strane suda,- obavezno sazivanje skupštine,- pobijanje odluka skupštine,- kumulativno glasanje za izbor organa privrednog društva akta i informacije

društva,- nezavisni direktori,- utvrđivanje stvarnog akcionara.

ŠESTO: - utvrđivanje nekih pitanja prava i obaveza članova akcionara društava sa

stanovišta pravne sigurnosti povjerioca društva, bilo je potrebno izvršiti u ovom zakonu i to nekada kao supsidijarno rješenje (koje se primjenjuje ako su dragačije ne ugovori) a nekada kao imperativno rješenje koje se primjenjuje silom zakona (npr. pitanje prava članova i akcionara da pobijaju odluke

58

skupštine društva, pitanje prava članova i akcionara prema kojim ne izvršavaju preuzete obaveze prema društvu,

- pitanje davanje saglasnosti članova društva ili akcionara koji nemaju interesa u datim poslovima kontrolnih članova ili akcionara, odnosa članovima organa društva sa društvom,

- pitanje povezanih lica sa članovima i akcionarima društva, odnosno članovima organa nezavisnih članova organa društva i sl.

SEDMO:Uređenje vlasničkih i upravljačkih funkcija u društvima kapitala u Zakonu o preduzećima izazvalo je dosta kontraverznih tumačenja i sporenja posebno sa aspekta razgraničavanja ovlašćenja upravnog odbora i direktora. U ovom zakonu ova pitanja uređuju u potpunosti u skladu sa takvom uporednom regulativom nisu dva organa nego jedan.

OSMO:- pitanje ostvarivanje kontrolne funkcije uređeno je u ovom Zakonu na potpuno

novoj osnovi;- direktno jačanje intervencije skupštine članovima odnosno akcionara,

fakultativno postojanje nadzornog odbora, nezavisni članovi upravnog odbora ,,nezavisne komisija“ , jačanje instituta transparentnosti poslovanja, spoljni nezavisni revizor, eksperti manjine (stručni povjerilac).

-U TREĆEM DIJELU (članovi 353.do 367.)Ovaj zakon reguliše postupak prestanka solventnostih privrednih društava koji je u principu u domenu volje vlasnika društva uz određenu kontrolnu funkciju suda. Budući da Zakon o stečajnom postupku reguliše prestanak insolventnog privrednog društva, a Zakon o likvidacionom postupka reguliše tzv.sudsku likvidaciju. Za razliku od Zakona o preduzećima koji je razlikovao skraćeni i redovni postupak likvidacije privrednog društva ovaj zakon više ne poznaje skraćeni postupak likvidacije.U ovom postupku obezbjeđena je zaštita povjerilaca kroz više instituta. Uređena je i odgovornost likvidacionog upravnika.

U ČETVRTOM dijelu (članovi 353-367)Regulisano je pitanje povezanih privrednih društava putem kapitala i na toj osnovi upravljanje putem kapitala samostalno ili kombinovano sa nekom ugovornom formom. Detaljniju regulativu ugovornih formi povezivanja privrednih društava ne treba da sadrži ovaj statusni zakon, budući da bi na to trebalo da se primjenjuje opšta pravila ugovornog prava sadržana u Zakonu o obligacionim odnosima.

59

PETI DIO(članovi od 368-432)se odnosi na reorganizaciju privrednih društava. Reorganizacija privrednog društva u smislu Zakona čine statusne promjene (spajanje, pripajanje, podjela odvajanje i kominacija ovih promjena), kao i promjene pravne forme privrednog društva što je čini različitom u smislu reorganizacije u smislu Zakona o stečajnom postupku.Rješenje ovih pitanja u ovom zakonu učinjeno je putem harmonizacije sa Trećom i Šestom direktivom EU. ŠESTI DIO su dva opširna člana 433-434. posvećena sticanju i raspolaganju imovinom velike vrijednosti. U zemljama u tranziciji posebno je osjetljivo pitanje oštećenja povjerilaca privrednih društava kroz razno raspolaganja imovinom privrednih društava a koja u osnovi nisu tržišna. S toga je pravilo da se ove zemlji što je slučaj i u ovome zakonu regulišu poseban postupak raspolaganja imovinom velike vrijednosti čime se nastoje zaštiti povjerioci privrednih društava od netržišnih raspolaganja uprava društava i kontrolnih akcionara i članova društava kapitala.

SEDMI DIO obuhvata šest članova (435-440) i reguliše zaštitu manjinskih vlasnika. Pitanje zaštite tzv. manjine akcionara i članova društva (manjine po kapitalu i broju glasova) kod društva kapitala pokazuje se posebno aktuelno. Rješenje pitanja zaštite manjinskih vlsnika na autonomnoj osnovi ili pak supsidijarnim zakonskim normama ne pokazuje se poželjnim imajući u vidu da autonomne i ugovorne i statutarne norme donosi akcionarska većina po kapitalu kao i većina po kapitalu članova društva, te jedino imperativne zakonske norme mogu imati svoje opravdanje.

OSMI DIO (član 441) su kaznene odredbe.Ovaj zakon reguliše i privredne prekršaje propisujući novčane kazne za privredna društva i odgovorna lica, čime se želi obezbijediti poštovanje njegovih normi, djelovati preventivno i obezbijediti pravnu sigurnost.Krivični djela nisu propisana Zakonom jer je to materija krivičnog zakona, čime se takođe doprinosi principima zakonodavstva i prava.

DEVETI DIO (članovi 442-446.)su prelazne i završne odredbe.Prelazne i završne odredbe regulišu pitanje usklađivanja postojećih pravnih normi privrednih društava sa Zakonom, uz garanciju pravne sigurnosti stečenih prava dok se status javnog preduzeća ne reguliše, budući da postoje posebni zakoni u ovim preduzećima.

60

XI PREDMET I IZVORI POSLOVNOG PRAVA

1. PREDMET POSLOVNOG PRAVA

Kao što proizilazi iz pojma poslovnog prava ova grana prava obuhvata pravnenorme kojima se reguliše pravni položaj subjekata poslovnog prava i pravniposlovi između njih i drugih pravnih lica povodom prometa robe i usluga inovca, kao i pravne odnose ovih subjekata sa državom.Ova grana prava obuhvata statusno pravo koje proučava status subjekataposlovnog prava i njihov odnos prema državi i ugovorno pravo koje proučavaposlove prometa robe i usluga, novca i hartija od vrijednosti, koji imajuprivrednopravni karakter.Poslovno pravo je veoma obimna i složena i izuzetno značajna grana prava.Predmet izučavanja vodi sve većoj specijalizaciji poslovnog prava i iz njega sestvaraju samostalne pravne discipline. To omogućuje detaljnije i sveobuhvatnijeproučavanje ovih izdvojenih dijelova poslovnog prava i u našoj i u stranoj pravnojteoriji. Takve izdvojene nove pravne grane prava iz sastava poslovnog prava su:pravo industrijske svojine, pravo osiguranja, saobraćajno pravo, pomorsko pravo,bankarsko pravo, berzansko pravo, mjenično i čekovno pravo, stečajno pravo,turističko pravo, autorsko pravo i druge grane prava.U skoro svim zemljama svijeta poslovno pravo ima mnogo veći značaj od drugihgrana prava, jer je savremeno čovečanstvo preokupirano privrednim pitanjima iprivrednim problemima kao bitnim pretpostavkama za razvoj društva u cjelini.Poslovno pravo je u tijesnoj povezanosti sa drugim granama prava našegjedinstvenog pravnog sistema, a naročito sa građanskim i upravnim pravom.Zbog sve većeg značaja spoljne trgovine i sve izraženije podjele rada, poslovnopravo u velikoj mjeri internacionalizuje, za razliku od građanskog prava kojeje pod velikim uticajem istorijskog razvoja društva, njegove tradicije i samogmentaliteta naroda.Poslovno pravo je povezano sa većim brojem ostalih grana prava, no bez obzirana povezanost ono ima svoj jasan predmet izučavanja kao pravne grane i naučnediscipline u sklopu ukupnog pravnog sistema.

2. IZVORI POSLOVNOG PRAVA

Poslovno pravo razlikuje dve vrste izvora i to materijalne i formalne izvoreprava.Pod materijalnim izvorom poslovnog prava podrazumevaju se pozitivni

61

propisi kojima su utvrđena pravila ponašanja učesnika privrednog života jednedržave.Formalni izvori poslovnog prava su oni pojavni oblici pravnih normi kojese pojavljuju u vidu određenih akata države tj. zakona i drugih propisa, privrednihobičaja, sudske prakse, uzansi, propisa ostalih grana prava posebno građanskogprava, i u određenoj mjeri i pravne nauke. Formalni izvori poslovnog prava imajurazličitu normativnu snagu.

Zakon

Zakoni su bili i ostali u načelu osnovni izvori poslovnog prava. Zakoni idrugi propisi su u većini zemalja osnovni izvori poslovnog prava. Sve je češćapojava da se odnosi u oblasti poslovnog, odnosno trgovinskog – trgovačkog pravaregulišu zakonima i u onim zemljama u kojima se kao najvažniji i najznačajnijiizvori prava pojavljuju sudski presedani i običaji (anglosaksonski sistem prava). Poseban značaj imaju tzv. sistemski zakoni koji predstavljaju parcijalne,djelimične, kodifikacije pravnih normi kojima se regulišu uže ili šireoblasti društveno-ekonomskih odnosa u privredi.Donošenjem Zakona o privrednim društvima u Republici Srpskoj, isti od2008. godine postaje najvažniji izvor poslovnog prava. To je u stvari statusnizakon koji obuhvata statusno-pravne norme za sve subjekte poslovnog prava.Zakonom veći dio Zakona o preduzećima je stavljen van snage. Poseban značaj u procesu kodifikacije iz oblasti poslovnog prava ima Zakono obligacionim odnosima. Taj zakon je obuhvatio i dobar dio građanskog iobligacionog poslovnog prava.

Zakoni nisu uvek bili osnovni i najvažniji izvori poslovnog prava. Ovo jevažno istaći zbog toga što su u administrativnom sistemu upravljanja privredomkao i u početnim godinama tržišnog privrednog sistema kod nas, osnovni izvoriposlovnog prava bili tzv. podzakonski akti: uredbe, naredbe, pravilnici, uputstvai drugi podzakonski akti koje donose državni organi. Podzakonski akti i danaskod nas predstavljaju izvore poslovnog prava, ali je njihov broj mnogo manji negošto je to ranije bilo. Značajno je istaći da su pravne norme u podzakonskim aktimauvek slabije normativne snage od zakonskih normi, pošto podzakonski akti nesmeju da budu u suprotnosti sa zakonom, oni se u stvari donose radi razrade ilakše primjene zakona. Danas se kod nas sva najznačajnija i najvažnija pitanja izposlovnog prava regulišu zakonima, a u mnogo manjoj mjeri i podzakonskim aktima.Posebno mjesto kao izvor poslovnog prava zauzimaju i međunarodne konvencije

62

koje je naša zemlja ratifikovala i koje samom ratifikacijom dobijaju težinu zakona. Po pravilu, ove konvencije uređuju poslovne odnose subjekata poslovnogprava.

Sudska i arbitražna praksa kao izvor poslovnog prava

Da li su sudska i arbitražna praksa izvor prava ili ne u nekoj zemlji, mogućeje odgovoriti ukoliko znamo odgovor na pitanje da li je tumačenje jedne normenajvišeg suda zemlje postalo formalno obavezno za sve niže sudove kao i za samtaj sud.U pojedinim stranim zemljama posebno u zemljama anglosaksonskog sistemaprava, sudska i arbitražna praksa su veoma značajan izvor prava uopšte, a naročito izvor poslovnog prava, odnosno trgovačkog prava. Kod nas je u pravnoj teoriji sporno da li je sudska praksa izvor poslovnog prava ili nije. Drugo sporno pitanje, još značajnije, odnosi se na to da li sudska praksa u načelu treba da bude izvor prava ili ne.Neki pravni teoretičari smatraju da sudska praksa može samo da tumači i objašnjava pravo, a ne da mu bude izvor. Drugi autori suprotno tome smatraju da je sudska praksa izvor prava. Ne upuštajući se u iznošenje argumenata jednih i drugih, možemo konstatovati da iako sudska praksa nije, možda, de jure izvor prava, ona je de fakto izvor prava. Iako odluke jednog suda ne obavezuju drugi sud da u jednoj drugoj sličnoj stvari, bez ikakve rezerve ubuduće prihvati to mišljenje, ipak viši sud ne samo snagom svojih argumenata, nego i svojim ugledom i autoritetom vrši uticaj na sud nižeg stepena. Osim toga, Vrhovni kasacioni sud, između ostalog, ima obavezu da se stara i o jedinstvenoj primeni propisa od strane nižih sudova, a u određenom postupku ima pravo da odlučuje o vanrednim pravnim lijekovima. Na taj način sudska praksa, priznali mi to ili ne, ima ulogu izvora prava.Ipak, u načelu smatramo, i pored toga što je postojeća sudska praksa kodnas drugačija, da sudska praksa ne bi trebalo u našem pravnom sistemu da budelegalizovan izvor poslovnog prava. Sudska i arbitražna praksa treba da podstičujednoobraznu primenu postojećih pravnih normi, a sudovi ne bi trebalo da imajuovlašćenja i mogućnosti da kreiraju nove pravne norme. Pravne norme treba dastvaraju nadležni državni organi, a isto tako autonomnim putem i privrednici,a ne profesionalni državni stručni pravosudni organi.

Pravna nauka kao izvor poslovnog prava

Svi pravni teoretičari se slažu sa činjenicom, da pravna nauka ne može dabude izvor poslovnog prava jer ne stvara pravo, a njena shvatanja ne obavezuju

63

sudove. Kao što je opšte poznato, drugačija je situacija bila u rimskom pravu, ašto je bilo poznato još u feudalizmu, gde je postojala ustanova Jus respondendi,a danas postoji u švajcarskom građanskom zakoniku – pravo uglednih pravnikada daju response – mišljenja na pitanje stranaka i sudova, koja i danas pravnoobavezuju sudove. U slučaju da se mišljenja više uglednih i priznatih pravnikanisu slagala, ili ne slažu, sud je imao, i ima određene odrešene ruke da prihvatimišljenje koje hoće.Iako pravna nauka nije formalni izvor prava, ona ipak može na različitenačine da utiče na zakonodavnu, sudsku i arbitražnu praksu. Pre svega, putemkritičkih studija postojećih normativnih akata i predloga zakonodavnimdržavnim organima, kao i putem kritičkih prikaza i predloga sudskoj iarbitražnoj praksi. Zatim, učestvovanjem u formiranju sudskih stanovištakroz razne vidove svoje aktivnosti, kao što je učešće u savetodavnim tijelimazakonodavnih i izvršnih organa, učešće u ekspertskim grupama za izradu zakona,kao članova vijeća ili sudije najviših sudova i slično. Interpolirajući se izmeđustatičkog elementa zakonodavstva i dinamičkog elementa sudske arbitražneprakse, posebno uz korišćenje uporednog metoda, pravna nauka ispunjava svojuulogu ako kritičkim prilazom postojećoj zakonodavnoj, sudskoj i arbitražnojpraksi utire put novoj, savremenoj i naprednoj praksi stvaranja i primjeneprava. Potrebno je naglasiti da najveću opasnost za pravnu doktrinu predstavljanestabilno zakonodavstvo.Iako je značaj pravne nauke veliki prilikom primjene i stvaranja pravnihpravila, ipak pravna nauka nije kod nas samostalni izvor poslovnog prava. Pravnanauka, kao što smo istakli, komentariše, sistematizuje, razrađuje i analizirapojedina pitanja kako sa gledišta postojećeg prava (de lege lata), tako i dajepredloge i upućuje na solucije koje bi zakonodavac i sudska i arbitražna praksaubuduće trebalo da imaju u vidu (de lege ferenda). Pravna nauka u slučaju sumnje,i uopšte u dilemama, treba da pruži pomoć kako organima pravosuđa, tako ipravnicima praktičarima i tekućoj praksi uopšte u odlučivanju i opredeljivanjuprilikom pojave spornih problema u teoriji i praksi.

Autonomni izvori poslovnog pravaa) Poslovni običajiUporedna nacionalna zakonodavstva koriste različite termine za označavanjeovog izvora poslovnog prava kao što su ‘’trgovinski običaj”, ‘’dobri poslovniobičaj”, “običaj i običajno pravo”, “opšti poslovni moral” i dr. Naš Zakono obligacionim odnosima koristi dva termina “dobri poslovni običaj” i“trgovinski poslovni običaj”.U početku razvoja poslovnog prava (trgovinskog, trgovačkog) poslovni običajisu imali značajnu ulogu kao izvor prava. Kasnije je pisano pravo koje je donosila

64

određena država potiskivalo poslovne običaje. Nije ih poništilo, već se veomačesto pretakalo u državne odluke.Usled toga i danas dinamika privrede za svoje potrebe stvara određene postupkekoji tokom vremena postaju usled češće primjene običajno pravo. Postepeno,poslovni običaji i običajno pravo gube u značaju kao formalni izvor prava, zbognaglog porasta u obimu i značaju tzv. pisanih formalnih izvora prava, a posebnozakona. Potrebno je naglasiti da poslovni običaji i običajno pravo kao formalniizvori prava imaju mnogo veći značaj u poslovnom pravu nego u drugim granamaprava, jer autonomni izvori poslovnog prava imaju izuzetan značaj kao formalniizvori prava. Poslovni običaji su u cijelokupnom dosadašnjem istorijskom razvojuposlovnog prava bili veoma značajni dopunski izvori prava. Tako je i danas.U poslednje vrijeme sve je izraženija tendencija ujednačenja poslovnih običaja uspoljnotrgovinskom robnonovčanom prometu. Razlike između poslovnih običaja uoblasti poslovnog prava pojedinih zemalja su sve manje jer te razlike sprečavajubrže i sigurnije ostvarivanje spoljnotrgovinske robnonovčane razmjene.I sami pravni propisi često upućuju na običajno pravo ukazujući na potrebupostupanja po ‘’poslovnim običajima”. Mnogi zakonski propisi kod nas u oblastiposlovnog prava direktno upućuju na primenu poslovnih običaja. U statusnom dijeluposlovnog prava poslovnim običajima treba odrediti i precizirati sporednedjelatnosti kojima se mogu baviti subjekti poslovnog prava i bez prethodneregistracije tih djelatnosti, dok u poslovnom dijelu poslovnog prava, na primjer,poslovnim običajima treba precizirati veliki broj pitanja u vezi zaključivanjai izvršavanja ugovora robnog i novčanog prometa, kako na domaćem, tako i nastranom tržištu.Rekli smo da naš Zakon o obligacionim odnosima između ostalog koristitermin “dobri poslovni običaji”, a oni se razlikuju od poslovnih običaja u načelu,i normi običajnog prava. Dobri poslovni običaji predstavljaju, prije svega, moralnunormu, a to su norme poslovnog morala jednog društva. Pošto predmeti ugovora kaoi poslovni običaji ne smiju biti u suprotnosti sa moralnim shvatanjima društva,to znači da ne smiju biti u suprotnosti ni sa dobrim poslovnim običajima.Osnov primjene poslovnih običaja pred sudovima i arbitražama može bitirazličit. Stranke u sporu se mogu direktno pozivati na primjenu odgovarajućihposlovnih običaja, dok ih sud ne može sam primenjivati izuzev ako poznajeposlovni običaj. Osnovno pravilo je da postojanje i sadržinu poslovnih običajatreba da dokaže ona strana u sporu koja se poziva na primjenu poslovnih običaja.U pravnoj teoriji postoje dvije osnovne teorije u pogledu primjene poslovnihobičaja. Po prvoj subjektivnoj teoriji poslovni običaji se primjenjuju samo ondakada postoji izričita ili prećutna volja ugovornih strana o primjeni poslovnogobičaja. Po drugoj objektivnoj teoriji do primjene poslovnih običaja treba da

65

dođe uvijek kada nije drugačije regulisano ugovorom između ugovornih strana i kada poslovni običaji nisu u suprotnosti sa imperativnim pravnim normama. Kodnas je u opticaju subjektivna teorija po osnovu Zakona o obligacionim odnosima,iako je ova teorija konzervativnija i manje u skladu sa zahtjevima savremenogrobnonovčanog prometa.U savremenoj pravnoj teoriji, pa i u našoj, podela običaja se vrši po osnovurazličitih kriterijuma. Polazeći od kriterijuma primjene, tj. u kojim seprivrednim granama i oblastima primenjuju, razlikuju se običaji jedne struke- vertikalni običaji i običaji zajednički za veći broj privrednih grana ilistruka - horizontalni običaji.U slučaju eventualnog neslaganja vertikalnog i horizontalnog običaja daje seprednost običaju struke tj. vertikalnom običaju, budući da se pretpostavlja da jeviše poznat privrednicima date grane. Po svojoj suštini poslovni običaji moguda budu posebni, koji se primjenjuju u određenoj privrednoj grani i opšti, kojivaže za sve privredne grane. Polazeći od teritorijalnog kriterijuma razlikujuse međunarodni i nacionalni poslovni običaji.

Nacionalni poslovni običaji se mogu podjeliti po svojoj teritorijalnojrasprostranjenosti na one: koji važe na prostoru cijele države, pa se stoga nazivajuopštim poslovnim običajima; koji važe samo u određenim oblastima ili regionu,te se nazivaju regionalnim poslovnim običajima, i konačno; koji važe samo najednom usko određenom mjestu ili kraju, te se nazivaju lokalnim ili mjesnimobičajima.Opšte prihvaćeno mišljenje je da mjesni ili lokalni običaji imaju jaču pravnusnagu od ostalih, jer se smatra da je vjerovatno da su stranke imale upravo u vidute običaje kada su zaključile pravni posao. Pošto se tu radi o dispozitivnimpravnim normama svakako je dozvoljeno i njihovo isključenje ukoliko stranke tožele. Pravilo je, takođe, da se smatra da i posebni običajiimaju prevagu nadopštim poslovnim običajima ukoliko suprotno nije ugovoreno.Ovo su značajne činjenice pošto se poslovni običaji primenjuju na osnovupretpostavke da su ugovorne strane željele primjenu poslovnih običaja i zbog togatreba poći od onih poslovnih običaja koji su najbliži posebnim običajima, a tosu poslovni običaji struke kojom se bave ugovorne strane.

b) UzanseUzanse (od latinske reči usus - običaj, francuske usage - običaj) su sređeni,sistematizovani i kodifikovani poslovni običaji, čiju je kodifikacijuizvršilo ovlašćeno tijelo, odnosno nadležan državni organ. S obzirom dauzanse nisu ništa drugo nego poslovni običaji, Zakon o obligacionim odnosima

66

ispravno izjednačava uzanse u pogledu primene sa poslovnim običajima. Sadržajnosvaka kodifikacija donosi nešto novo u postojećoj poslovnoj praksi, čini se da uzansama treba dati hijerarhijsku prednost među formalnim izvorima prava uodnosu na nekodifikovane poslovne običaje. S pravom se može konstatovati da jekodifikacijom našeg obligacionog prava značaj uzansi u određenoj mjeri umanjen.Ovo važi kako za dio regulative za koju postoje i uzansna pravila i pravilapozitivne kodifikacije - zakonska pravila, tako i za pravne odnose gdje ne postojipozitivna zakonska regulativa, a postoji odgovarajuća uzansna regulativa.U ovom drugom slučaju, čini se opravdanim stav da se primjena uzansi možezasnivati uvijek na prećutnoj volji stranaka s obzirom da ne postoji zakonskaregulativa.U stranim zemljama su veoma različiti ovlašćeni organi za utvrđivanje idonošenje uzansi. To su najčešće nedržavni organi kao što su berze, trgovačke,industrijske i druge komore razna nacionalna i međunarodna udruženjaprivrednika, arbitraže i druge slične organizacije. Kod nas za utvrđivanje idonošenje opštih i posebnih uzansi postoji nadležnost opštih udruženja iprivrednih komora, a isto tako i odgovarajućih berzi.U zavisnosti od oblasti primjene i subjekata donošenja, u našoj pravnoj iposlovnoj praksi razlikujemo opšte i posebne uzanse. Kod nas postoje samo opšteuzanse za promet robom, donijete od strane Glavne državne arbitraže pri VladiFNRJ 1954. godine, koja je kasnije transformisana u Vrhovni privredni sud, kaoorgan primjene prava i u ovom slučaju i kodifikacije prava.Odlika ovih uzansi je opštost, jer obuhvata poslovne običaje koji su zajedničkisvim granama prometa robom, jedinstvenost, jer važe na području cijele zemlje, i potpunost, jer sadrže i pravila obligacionog prava pa se mogu primjenjivati kao sveukupni regulativi.S druge strane kod nas postoji više posebnih uzansi: Posebne uzanse o prometurobe na malo, Posebne uzanse o ugostiteljstvu, Posebne uzanse o građenju, Posebneuzanse za trgovinu žitaricama,Posebne uzanse za trgovinu pasuljem, Lučke uzanse, Posebne uzanse za trgovinu pirinčom, Posebne uzanse za promet blokova i ploča od kamena, mermera i granita i mnoge druge.Uzanse u skladu sa svojom pravnom prirodom predstavljaju sređivanje, fiksiranjei sistematizovanje postojećih poslovnih običaja. Međutim, prilikom izradeuzansi često se polazi ne samo od postojećih poslovnih običaja nego i od potrebau poslovnoj praksi, tako da se pojedini poslovni običaji prilikom izrade uzansimijenjaju, koriguju i prilagođavaju potrebama, a ne rijetko, uzansama se konstituišui novi poslovni običaji koji ranije nisu postojali. Ove uzanse su tzv. uzansekonstitutivnog karaktera, za razliku od deklarativnih uzansi kojima se jedinoprema javnosti u pismenom obliku deklarišu postojeći poslovni običaji. Izrada

67

konstitutivnih uzansi se u pravnoj teoriji osporava, jer se ističe sa razlogomda je najispravnije da uzanse predstavljaju fiksiranje postojećih poslovnihobičaja, pošto se u svakom drugom slučaju javlja potencijalni rizik i opasnostda se izradom konstitutivnih uzansi uđe bespravno u zakonodavnu dijelatnost.Pored podijele uzansi na opšte i posebne, konstitutivne i deklarativne, uzansese mogu podjeliti i na robne i nerobne uzanse, na osnovu činjenice da li se njimaregulišu odnosi u robnom prometu ili ne. Nerobne uzanse se čestonazivaju novčanim uzansama, kao na primjer, posebne nerobne uzanse kojimase reguliše poslovanje dokumentarnim akreditivima.Osnovno je pravilo da su uzanse dispozitivnog karaktera, tj. da se primenjujusamo onda ako su stranke izričito ili prećutno pristale na njihovuprimjenu.Izuzetak predstavljaju one odredbe naših Opštih uzansi koje imaju imperativnuprirodu, te kao takve imaju porijeklo u običajima.Prilikom primjene opštih i posebnih uzansi za razliku od primjene poslovnihobičaja, sud ne ispituje usaglašenost uzansi sa javnim poretkom i moralnimshvatanjima našeg društva, jer se pretpostavlja da je ovo provjeravanje izvršenoprethodno prije utvrđivanja i donošenja uzansi. Od opšteg pravila da se uzanseprimjenjuju i onda kada se direktno može zaključiti da su ugovorne strane želile.

Primjenu uzansi, ako nisu izričito isključile njihovu primjenu, odstupanje postojiu odnosu na transportne klauzule koje se mogu primenjivati samo onda ako jenjihova primjena izričito ugovorena.Pravilo je takođe, da se opšte i posebne uzanse mogu primenjivati i u ugovornimodnosima između građana, odnosno fizičkih lica, i to pod uslovom da je njihovaprimena izričito ugovorena.U načelu, primjena uzansi može se isključiti, izričito ili prećutno, i tou cjelini ili djelimično. Posebne uzanse, po osnovu primjene pravila opšteg iposebnog, u slučaju razilaženja sa opštim uzansama, imaju prednost u odnosu naopšte uzanse.

c)Opšti uslovi poslovanja kao izvori poslovnog prava Opšti uslovi poslovanja

U širem smislu to su opšti uslovi prodaje, opšti uslovi pružanja usluga, opšti uslovi nabavke, tipski i adhezioni ugovori, predstavljaju uslove pod kojima neki subjekat poslovnog prava posluje. Donose, po pravilu ugovorne ili zakonske grupacije subjekata poslovnog prava ili pojedinačne transnacionalne korporacije. Iako ne predstavljaju poslovne običaje imaju veliki značaj u poslovnom pravu. Znači, opšti uslovi poslovanja mogu da imaju za svoj sadržaj neki poslovni običaj, kao što sa

68

svoje strane i sami opšti uslovi poslovanja mogu postati poslovni običaj, kao što je slučaj sa jednoobraznim pravilima za dokumentarne akreditive.Mogućnost savremenog poslovanja u pojedinim privrednim djelatnostima ne može se ostvariti bez adhezionih i tipskih ugovora i opštih uslova poslovanja prilikom zaključenja ugovora. Ovakva pojava je uslovljena velikim brojem ugovora koji se zaključuju svakog dana, po pravilu masovno, a radi se o istim ili istorodnimugovorima.Opšti uslovi poslovanja u savremenom unutrašnjem i međunarodnom robno-novčanom prometu dobijaju sve veći značaj. Prvi opšti uslovi poslovanja uobliku formularnih ugovora pojavljuju se relativno davno. Kao prvi obliciopštih uslova poslovanja u stručnoj pravnoj literaturi navode se oni doneti1779. godine u Francuskoj, Codification des usages de la place de Lyon, pour la ventedes socies, koji se primenjuju u trgovini svilom. 3atim iz 1782. godine, za trgovinupamukom (Bremer Baumwolborse), za trgovinu žitaricama 1868. godine (Verein der Getreidehandler der Hamburger Borse), za trgovinu žitaricama (London SotTrade Association) iz 1877. godine, i za trgovinu svilom (Silk Association of America)iz 1873. godine. Zbirka formularnih ugovora London Sorn Trade Associationsadrži 75 raznih tipova, od kojih se 64 odnosi na razne varijante tipa CIF. Ipak,opšti uslovi poslovanja svoj značaj u svakodnevnoj poslovnoj praksi dobijaju tekposlednjih četrdesetak godina.U skladu sa Zakonom o obligacionim odnosima primena opštih uslovaposlovanja je mogyća uz prethodno njihovo objavljivanje na uobičajen i zakonompropisan način. Opšti uslovi poslovanja treba da budu dostupni drugojugovornoj strani, kojoj treba da budu poznati u momentu zaključenja ugovora. Uskladu sa Zakonom primena opštih uslova poslovanja mora biti u konkretnomslučaju ugovorena. Znači, ugovor je osnov primene opštih uslova poslovanja. Ovoje opšte načelo koje se sve češće koriguje, jer je sve veći broj opštih uslovaposlovanja koji su postali poslovni običaji, a tada se njihova primena ne moraizričito ugovarati, jer se iz okolnosti konkretnog slučaja može sa sigurnošćupretpostaviti da su ugovorne strane htele da se primenjuju konkretno ti usloviposlovanja koji su već postali poslovni običaji.S obzirom da opšte uslove poslovanja donosi po pravilu jedna ugovorna stranaili odpeđena privredna asocijacija koja štiti interese jedne ugovorne strane,najčešće ekonomski jače, a često i monopolitičke, sva pozitivna zakonodavstvapredviđaju načine, oblike i vrste njihove kontrole.U uporednom pravu se sve češće pojavljuju zakonske odredbe kojima se omogyćyjedržavna intervencija u pogledu primene i kontrole opštih uslova poslovanja.Ona može biti prethodna i naknadna, a može se ostvariti preko organa, državne

69

uprave ili preko sudova, najčešće u obliku zaštite od zloupotrebe položaja iod drugih oblika narušavanja ravnoteže ekonomskih interesa ugovornih strana.Zakon o obligacionim odnosima je predvideo i utvrdio da su ništave odredbeopštih uslova poslovanja koji su u suprotnosti sa ciljem zaključenog ugovora ilidobrim poslovnim običajima, čak i ako su opšti uslovi poslovanja odobreni odstrane nadležnog organa. Sud takođe može da odbije primjenu pojedinih opštihuslova poslovanja ako oni lišavaju drugu ugovornu stranu, tj. stranu koja nijeučestvovala u sastavljanju opštih uslova poslovanja, da stavi prigovore ili gubirokove ili se uopšte radi o nepravičnim i pretjerano strogim opštim uslovimaposlovanja.Opšti uslovi poslovanja se postepeno ujednačavaju u pojedinim privrednimdjelatnostima kako na nivou jedne zemlje tako i na međunarodnom nivou. U tompogledu je od posebnog značaja djelatnost Evropske ekonomske komisije sasjedištem u Ženevi, koja sastavlja tipske ugovore i opšte uslove poslovanja ucilju unapređivanja spoljnotrgovinske razmene.Kada je ugovorena njihova primjena opšti uslovi poslovanja se primenjujuodmah poslije imperativnih zakonskih normi, a prije posebnih i opštih uzansi iposlovnih običaja. Ukoliko nije ugovorena njihova primjena, a radi se o opštimuslovima poslovanja koji su postali poslovni običaji, onda se takvi opšti usloviposlovanja primjenjuju kao i drugi poslovni običaji, a što znači po pravilu, posleposebnih i opštih uzansi, a prije dispozitivnih zakonskih normi, samo onda akosu izričito ili prećutno ugovoreni.

d) Poslovne klauzule i termini kao izvori poslovnog pravaPored opštih uslova poslovanja, na međunarodnom planu se često utvrđujestandardno značenje pojedinih poslovnih klauzula i termina kao što je to naprimjer, učinila Međunarodna trgovinska komora u Parizu u pogledu transportnihklauzula tzv. Incoterms iz 1936. i 1953. godine, zatim jednoobrazna pravila i običajio dokumentarnim akreditivima, o bankarskim garancijama, kao i Varšavsko -Oksfordska pravila o prodaji CIF i slično. Međunarodno udruženje pravnikaje izradilo tzv. York & Antverpenska pravila o havarijama, zatim je od posebnogznačaja djelatnost engleskih instituta u pogledu izjednačenja pravila i značenjaklauzula iz oblasti pomorskog prevoza i pomorskog osiguranja, itd.Ove poslovne klauzule i termini, poput opštih uslova poslovanja, postaju sastavni deo ugovora na taj način što se ugovorne strane pozivaju na njih, odnosno što ih uvrste u svoje ugovore. S obzirom na dispozitivnu prirodu ovih klauzula i termina, moguće je da ugovorne strane od njih i odstupe, što se, s obzirom na njihovu praktičnost, rijetko dešava. Kao i opšti uslovi poslovanja, tako i neki poslovni termini i klauzule, zbog svoje zastupljenosti i raširenosti primjene u poslovnoj praksi, postepeno prerastaju u poslovne običaje.

70

e) Hijerarhija u primeni izvora poslovnog pravaI pored toga što pozitivnim izvorima prava nije izričito utvrđena formalnahijerarhija izvora poslovnog prava, takvo utvrđivanje nalažu višestruke potrebe.Prije svega, takvo utvrđivanje je značajno za poslovne subjekte zbog njihove pravnesigurnosti. Zatim, takvo utvrđivanje je značajno i za sudove i arbitraže, zbogotklanjanja mogućnosti donošenja odluke koja zbog pogrešne primjene materijalnogprava može biti pobijena. I najzad, takvo utvrđivanje može biti od koristi i zasamog zakonodavca radi utvrđivanja eventualnih pravaca zakonodavne intervencije.Redoslijed primjene izvora poslovnog prava istovremeno znači da pravna normaslabije normativne snage ne smije biti u suprotnosti sa hijerarhijski višom,odnosno jačom pravnom normom. Kod nas postoje inaugurisani ustavni sudovi kojisu upravo nadležni, zaduženi i odgovorni za to da li su pojedina opšta pravnapravila u skladu sa ustavom ili nisu.U skladu sa Zakonom o obligacionim odnosima najjaču pravnu i normativnu snaguimaju imperativni zakonski propisi i podzakonski akt imperativnog karaktera. Tosu kogentne pravne norme kojima ne smiju biti u suprotnosti pravne norme ni jednog drugog izvora poslovnog prava. Kao što zakoni moraju biti u skladu sa Ustavom, tako i podzakonski propisi mopaju biti u skladu sa zakonima.Po hijerarhiji posle imperativnih zakonskih i podzakonskih propisa primenjuju se opšti akti subjekata poslovnog prava i ugovori, ukoliko u konkretnomslučaju postoje. Sa ugovorima u pogledu normativne snage izjednačeni su opštiuslovi poslovanja ukoliko im je ugovor osnov primjene, tj. ako je ugovorena primjena konkretnih opštih uslova poslovanja.Zatim, poslije opštih akata i ugovora kao i opštih uslova poslovanja, primjenjujuse prvo posebne uzanse i posebni i mjesni običaji, pa onda opšte uzanse, opšti,regionalni i nacionalni poslovni običaji, ukoliko se u ugovoru izričito iliindirektno iz okolnosti konkretnog slučaja može zaključiti o njihovom prioritetuu primeni. Na kraju se primjenjuju dispozitivni zakonski propisi.Hijerarhija primene izvora poslovnog prava ima mnogo veći praktičan značajnego u drugim granama prava, jer samo ispravna primena preobilnih pravnihpravila poslovnog prava stvara sigurnost u raznovrsnim poslovnim odnosimaizmeđu brojnih subjekata poslovnog prava, a to je nužno potrebno, neophodno i uskladu sa najširim sistemskim i proklamovanim društvenim interesima u cjelini.

PITANJA

1. POJAM POSLOVNOG PRAVA2. RAZVOJ POSLOVNOG PRAVA

71

3. NAČELA NA KOJIMA SE ZASNIVA ZAKON O PRIVREDNIM DRUŠTVIMA

4. POJAM I SADRŽAJ NAČELA KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA 5. PREDMET POSLOVNOG PRAVA 6. IZVORI POSLOVNOG PRAVA

XII SUBJEKTI POSLOVNOG PRAVA

1. OPŠTI POJMOVI

Subjekti poslovnog prava su pravna i fizička lica koja mogu učestovati u privredno-pravnom i robnonovčanom prometu, zato što ispunjavaju određene unapredutvrđene zakonske uslove, da se pojavljuju kao nosioci prava i obaveza. Saglasnonašem poslovnom pravu domaća i strana fizička lica kada žele da obavljajuneku od privrednih djelatnosti, najčešće osnivaju pravno lice u kom oblikuobavljaju određenu privrednu djelatnost. Iako izuzetno i bez osnivanja pravnoglica, fizička lica mogu neposredno da obavljaju privrednu djelatnost (na primerradnja bez svojstva pravnog lica).Subjekti poslovnog prava, u načelu, obavljaju neku od privrednih djelatnostii to, po pravilu trajno, stručno i profesionalno, radi sticanja dobiti, odnosnoprofita. U skladu sa pozitivnim propisima, pod privrednom djelatnošću smatrajuse proizvodnja, promet robe i vršenje usluga na tržištu.

Subjekat poslovnog prava je pravno lice koje obavlja djelatnost radi sticanjadobiti. Dvije su stvari bitne za određivanje pojma, a to su subjekti poslovnog pravakoji se bave privrednom djelatnošću koji imaju za cilj sticanje dobiti. Znači, toje obavljanje djelatnosti i sticanje dobiti. Ako su ispunjeni navedeni uslovi možese govoriti o nekom obliku organizovanja.

2. VRSTE SUBJEKATA POSLOVNOG PRAVA

U skladu sa Zakonom o privrednim društvima, a shodno organizacionimoblicima subjekata poslovnog prava, osnovni subjekti poslovnog prava kod nassu privredna društva i preduzetnici. Po pravilu to su privredni subjekti kojidirektno i neposredno obavljaju neku od privrednih djelatnosti - proizvodnju,promet robe i vršenje usluga na tržištu.U teoriji zapadnih zemalja pod subjektima poslovnog prava se podrazumjevajupreduzeća i trgovačke radnje, ali se za razliku od našeg prava oni ne tretiraju

72

posebnim subjektima prava. Ne priznaje im se pravni subjektivitet zbogideoloških razloga. Preduzeća kao i trgovčke radnje se tretiraju objektom prava,jer bi priznavanje njihovog subjektiviteta s pravom postavilo pitanje ulogeradnika u preduzeću i mjesta vlasnika kapitala u preduzeću.Preduzetnik je svako fizičko lice koje radi sticanja dobiti samostalno obavljadjelatnost. Lice koje obavlja djelatnost slobodnih profesija (ljekari, advokati,revizori, umjetnici, inženjeri, projektanti i drugi), imaće status preduzetnikasamo ako je to posebnim propisima tako uređeno, odnosno ako je takav status njimaodređen. Istovremeno individualni poljoprivrednik nije preduzetnik u smisluzakona, što ne znači da to ne bi mogao biti ako ne proizvodi samo za sopstvenepotrebe već se pojavljyje na tržištu kao stalni robni proizvođač.Preduzetnici obavljaju djelatnost radi sticanja dobiti neposredno, za razlikuod ostalih subjekata poslovnog prava, što ne znači da ne mogu da angažuju izaposlene. Prema odredbama radnopravnih propisa oni mopaju ispunjavati usloveu pogledu poslovne sposobnosti, neosuđivanosti za određena krivična dela i sl.Zakon o privrednim društvima poznaje društva lica i društva kapitala.U društva kapitala spadaju društva sa ograničenom odgovornošću i akcionarsko društvo, a u društva lica spadaju ortačko društvo i komanditnodruštvo.Privredna društva imaju bitna obilježja svih pojavnih oblika subjekataposlovnog prava u praksi. To su, pre svega: imovina sa kojom odgovara za preuzeteobaveze u robno-novčanom prometu, tj. kao subjekat poslovnog prava uvijek imaodređena imovinska prava i ovlašćenja; da ima odgovapajuće organizacionojedinstvo, koje je dijelom utvrđeno zakonom, a dijelom opštim aktima; da je samostalan subjekat i to izričito na osnovu zakona; da obavlja neku od privrednih djelatnosti; da ima svoj naziv; da ima sjedište; da mora donjeti određena opšta akta; da vodi odgovarajuće poslovne knjige u skladu sa zakonom, da ima svoj tekući račun i odgovarajuće druge poslovne račune, da je osnovano sa ciljem stvaranja dobiti.Pored ova četiri oblika privrednih društava zakon poznaje i druge vrsteprivrednih subjekata poslovnih udruženja kao i po osnovu ugovornog povezivanja.Tako po osnovu kriterijuma organizacionih oblika subjekata izdvajaju sespecijalizovana akcionarska društva u koje spadaju poslovne banke, akcionarskadruštva za organizovanje trgovinama hartijama od vrijednosti tj. berze hartijaod vrijednosti i akcionarska društva za organizovanje vanberzanske trgovinehartijama od vrijednosti, brokersko-dilerska društva, društva za upravljanjeinvesticionim fondovima, kao i Centralni registar hartijama od vrijednosti.Takođe, po istom kriterijumu imamo specijalizovana privredna društva iorganizacije kojima pripadaju društva za osiguranje, investicioni fondovi,banka i zadruge.

73

3. OSNIVANJE SUBJEKATA POSLOVNOG PRAVA

Način i mogućnost osnivanja subjekata poslovnog prava u određenom pravnomsistemu predstavlja osnovno i fundamentalno pitanje slobode privređivanja iostvarivanja dobiti.Polazeći od ustavnih odredaba, zakonodavac se opredjelio za način i varijantu,da pravo na osnivanje subjekata poslovnog prava imaju fizička i pravna lica poduslovima propisanim zakonom.Fizička lica mogu osnovati ortačko društvo, komanditno društvo, akcionarsko društvo i društvo sa ograničenom odgovornošću.I pravna lica mogu osnovati akcionarsko društvo, društvo sa ograničenom odgovornošću, ortačko društvo i komanditno društvo.Pravna lica mogu osnovati akcionarsko društvo, društvo sa ograničenomodgovornošću i komanditno društvo ali samo u svojstvu komanditora, a uslučajevima propisanim zakonom.Država i jedinice lokalne samouprave mogu, u zavisnosti od potreba, osnovatijavno preduzeće. Naime, javno preduzeće može imati organizacioni oblik svakogdrugog subjekta poslovnog prava, ali se režim rada i nadzora nad radom takvogsubjekta posebno uređuje od strane države.Osnivanje subjekata poslovnog prava od strane stranih pravnih i fizičkih lica je izjednačeno sa domaćim pravnim i fizičkim licima. U skladu sa prezentiranim, subjekte poslovnog prava osnivaju osnivači koji mogu biti fizička i pravna, domaća i strana lica. Osnivači i lica koja naknadno u skladu sa zakonom i osnivačkim aktom, odnosno statutom, stupe u društvo, članovi su društva. Kao članovi društva oni imaju određena prava i obaveze u društvu, odnosno prema društvu. Zakonom je utvrđeno kako članstvo tako i ograničenje članstva osnivača. Zakonsko ograničenje članstva uslovljeno je ulogom i zadacima članova društva, s jedne strane i sprječavanjem mogućnosti zloupotrebe članstva radisticanja određene dobiti ili nanošenja štete trećim licima.Subjekat poslovnog prava se osniva osnivačkim aktom koji mora biti upismenom obliku, a potpisi osnivača moraju biti ovjereni kod notaraAkt o osnivanju je najčešće ugovor o osnivanju, ako su osnivači dva ili višefizičkih ili pravnih lica, odnosno odluka, ako je osnivač jedno pravno ilifizičko lice ili država, odnosno organ jedinice lokalne samouprave.

Osnivački akt bez obzira da li se radi o ugovoru ili odluci o osnivanju,sadrži odredbe o nazivu i sjedištu subjekta; nazivu osnivača i adresi, odnosnosjedištu, a kada je osnivač fizičko lice o imenu, adresi i matičnom broju toglica; djelatnosti; pravima, obavezama i odgovornostima osnivača prema subjektuposlovnog prava i obrnuto; uslovima i načinu utvrđivanja i raspoređivanjadobiti i snošenju rizika; zastupniku; zaštiti životne sredine; i drugim

74

pitanjima propisanim zakonom, za pojedine oblike subjekata.U skladu sa Zakonom i fizičko lice, kao preduzetnik, je dužan pre otpočinjanjabavljenja djelatnosti da sačini prijavu u pismenom obliku i podnese je nadležnom organu u lokalnoj zajednici i registracionom sudu.

Osnivačkim aktom se određuje da li se preduzeće osniva na određeno ilineodređeno vrijeme. Ako to nije određeno osnivačkim aktom, smatra se da je takavsubjekat osnovan na neodređeno vrijeme.Osnivači odgovaraju za osnivanje subjekta poslovnog prava, a odgovorni sui onda ako se registracija poništi. Tada odgovaraju solidarno za štetu kojaje nastala zbog poništenja registracije kako članovima i akcionarima tako itrećim licima.Pravilo je, takođe, da osnivači odgovaraju solidarno subjektu zbog neunošenjaili nepotpunog ili neblagovremenog unošenja uloga u stvarima i pravima, zbogneuplate ili neblagovremene uplate novčanih uloga ili zbog drugog štetnogpostupanja prilikom njegovog osnivanja.Ukoliko osnivač uloži pravo svojine na stvari, tada odgovara za materijalnei pravne nedostatke tzv. evikcija na stvari, a ako uloži potraživanja odgovoranje za postojanost i naplativost potraživanja. Zahtev za naknadu štete nastale uovim slučajevima može podnijeti subjekat poslovnog prava, odnosno članovi kojiimaju ili predstavljaju najmanje jednu desetinu osnovnog kapitala, ako osnivačkimaktom ili statutom nije određen manji deo za prava manjinskog dela akcionaraili članova. Ovaj zahtev, isto tako, mogu podnijeti i poverioci čija potraživanjaiznose najmanje desetinu osnovnog kapitala.Zahtev za naknadu štete mogu podnijeti lica koja po ovom osnovu imaju pravniinteres i to u roku od tri godine od dana ulaganja sredstava, odnosno potraživanja.

4.PREDUZETNIK

Zakonom o zanatsko –preduzetničkoj djelatnosti („ Službeni glasnik Republike Srpske, broj 16/02, 39/03, 97/04) propisano je da je preduzetnička djelatnost u smislu tog zakona svaka privredna djelatnost utvrđena Zakonom o klasifikaciji djelatnosti koju fizičko lice obavlja proizvodnjom, prometom i pružanjem usluga na tržištu, radi sticanja dobiti i čije obavljanje nije utvrđeno ili zabranjeno posebnim zakonom (Član 1. stav1 Zakona)

Preduzetnik u smislu Zakona je fizičko lice koje obavlja djelatnost u svoje ime i za svoj račun radi sticanja dobiti. (član 2. zakona).

75

Za obavljanje preduzetničke djelatnosti preduzetnik osniva radnju .Pod radnjom se u smislu Zakona, podrazumijeva odgovarajući oblik poslovanja (radionica, kancelarija, biro, agencija, studio, pansion,atelje, labaratorija i slično)(član 4. stav 1).

Preduzetnik u pravilu zapošljava radnike. Međusobna prava, obaveze i odgovornosti preduzetnika i lica koja se zapošljavaju, utvrđuju se ugovorom o radu koji zaključuje u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom (član 8.zakona).

Preduzetnik ima isti društveno –ekonomski položaj i ista prava i obaveze kao i drugi privredni subjekti.

Nadzor nad sprovođenjem Zakona vrše nadležni organi uprave kao i drugi organi kada su za to ovlašćeni posebnim propisima.

Preduzetnik je samostalan i poslove obavlja samo u granicama svoje registrovanedjelatnosti. Sam snosi rizik svog poslovanja i za svoje obaveze za obavljanjedjelatnosti odgovara cijelokupnom svojom imovinom. Obavlja svoju djelatnost podsvojim imenom i u obavezi je da uz poslovno ime stoji istaknut dodatak ‘’preduzetnik’’ ili skraćeno ‘’pr’’.Preduzetnik je kao subjekat poslovnog prava samostalan i ravnopravan na tržištu. Preduzetnik može biti samo fizičko lice, a da bi to fizičko lice steklo status preduzetnika potrebno je da obavlja djelatnost radi sticanja dobiti.Sticanje dobiti je bitno obilježje preduzetnika kao subjekta poslovnog prava, jer jeupravo dobit glavni razlog njegovog postojanja i poslovanja, tako da se preduzetnik izjednačava sa ostalim subjektima poslovnog prava. Fizičko lice koje ispuni zakonske i druge propisane uslove, može se upisati u registar kao preduzetnik i tek od tog momenta može obavljati djelatnost u svojstvu preduzetnika.Preduzetnik nema svojstvo pravnog lica, ali u pogledu djelatnosti koje obavljai nastupanja na tržištu, u potpunosti je u ravnopravnom položaju sa subjektimaposlovnog prava, jer se odredbe Zakona o privrednim društvima primenjuju i napreduzetnika, ako samim zakonom nije drugačije propisano.Fizičko lice, kao preduzetnik, pre otpočinjanja djelatnosti podnosi prijavu upismenom obliku nadležnom organu. Ova prijava zamenjuje osnivački akt.Prijava sadrži odredbe o imenu, adresi i matičnom broju preduzetnika; nazivui sedištu preduzetnika; djelatnosti preduzetnika; zaštiti životne sredine;drugim pitanjima koja su propisana zakonom; i druge odredbe značajne za obavljanje djelatnosti.

76

Izuzetno je važno znati, ko zastupa preduzetnika u pravnom prometu. Ako preduzetnik nije sam zastupnik, preduzetnik odgovara za svoje obaveze u obavljanjudjelatnosti cijelokupnom svojom imovinom, dakle za preduzetnikovo preduzetništvovaži pravilo potpune odgovornosti.Naziv preduzetnika obavezno sadrži njegovo lično ime, oznaku dijelatnostii sjedište sa adresom preduzetnika. Ako je preduzetniku potrebno za njegovo poslovanje, pored naziva u punom sastavu, može imati i skraćenu oznaku naziva, koja sadrži i njegovo lično ime i sedište. Skraćeni naziv se takođe upisuje u registar.Preduzetnici mogu sa subjektima poslovnog prava osnivati poslovna udruženja. Tada, osim ako ulažu novčana sredstva, treba procjeniti vrijednost sredstava koja se ulažu u subjekat poslovnog prava, što može učiniti i za to ovlašćeni procenjivač. To je radi toga da bi se u ugovoru o ulaganju mogao precizno da navede iznos uloženih sredstava, tj. na toj osnovi uspostave odnosi povodom ulaganja u zajedničke poslove, predvidi raspodela dobiti, snošenje zajedničkog rizika i slično.Preduzetnik može obavljati i djelatnosti od opšteg javnog interesa kao štosu komunalne djelatnosti, javni prevoz i dr. u skladu sa zakonom. Preduzetnikmora, budući da javne djelatnosti zbog svog značaja potpadaju pod poseban pravnirežim, da podnese zahtjev za njihovo obavljanje i tek poslije odluke nadležnog organa i ispunjenja propisanih uslova za njihovo obavljanje, može otpočeti sa obavljanjem povjerenih mu javnih djelatnosti.Do prestanka obavljanja djelatnosti preduzetnika tj. do gašenja preduzetnikadolazi na sličan način na koji prestaju sa radom i ostali subjekti poslovnogprava.Naime, do prestanka obavljanja djelatnosti preduzetnika može doći iz dvarazlogai to: voljom preduzetnika i nezavisno od njegove volje, tj. po osnovu samogzakona.Do prestanka obavljanja djelatnosti voljom preduzetnika dolazi na jednostavannačin, tj. što preduzetnik podnosi agenciji za privredne registre izjavu u pismenojformi, kojom otkazuje dalje obavljanje djelatnosti i određuje vrijeme prestankaobavljanja djelatnosti. Njegova pismena izjava o odjavi obavljanja djelatnosti nemože biti ničim uslovljena, osim što je preduzetnik dužan da zbog prestankasvojstva preduzetnika, izvrši sve obaveze prema svojim povjeriocima, u kom pogledu odgovara sredstvima kojima je obavljao djelatnost i drugom svojom imovinom, odnosno cijelokupnom imovinom. Na ovaj način prestaje obavljanje djelatnosti preduzetnika i u slučaju da je preduzetnik u momentu registracije predvideo, u prijavi, obavljanje djelatnosti na određeno vrijeme. U ovom slučajuistekom vremena koje je u prijavi predviđeno, prestaje djelatnost preduzetnika, ali je preduzetnik dužan da podneskom agenciji to prijavi radi brisanja iz registra.Nezavisno od volje preduzetnika, odnosno po sili zakona, dolazi do prestanka

77

obavljanja djelatnosti preduzetnika u sledećim slučajevima: gubitkom poslovnesposobnosti preduzetnika; smrću preduzetnika osim ako se njegovi nasljednici neizjasne da nastave sa bavljenjem djelatnosti; prestankom prirodnih i drugih uslovaza obavljanje djelatnosti; zabranom obavljanja djelatnosti; poništenjem rješenja oupisu obavljanja djelatnosti u registar; zbog neobavljanja djelatnosti duže od dvijegodine; i u drugim slučajevima propisanom zakonom.

No, bez obzira na to zbog kojih razloga prestaje obavljanje djelatnosti preduzetnika, preduzetnik gubi svojstvo preduzetnika tek brisanjem iz registra.Do prestanka obavljanja djelatnosti, tj. svojstva preduzetnika može doći i nadrugi način. Tako, na primer, preduzetnik može odlučiti da se transformišeu privredno društvo u njegovoj svojini, u bilo koji oblik društva, u kom slučajusredstva kojima je obavljao djelatnost može uneti kao ulog za osnivanje sopstvenogsubjekta poslovnog prava, a dotadašnju djelatnost da osnivačkim aktom predvidikao djelatnost novoosnovnog. U ovom slučaju će istovremeno doći do upisa uregistar novoosnovnog društva i brisanja obavljanja djelatnosti,tj. prestankasvojstva preduzetnika. Do prestanka svojstva preduzetnikamože doći i onda kadapreduzetnik svoja sredstva i djelatnost ustupi drugom fizičkom licu, kada se izregistra briše dotadašnji,a upisuje novi preduzetnik kao promena preduzetnika.Isto tako, preduzetnik od postojećih sredstava i djelatnosti može osnovatitzv. jednočlano društvo sa ograničenom odgovornošću, jer se samo jedno licejavlja kao osnivač. Ovo društvo se vrlo jednostavno osniva, isto tako se odlukomosnivača jednostavno i gasi. U ovom slučaju bi preduzetnik doneo samo odlukuo osnivanju i statut uz minimalni deo novčanog dela osnivačkog kapitala, uzunošenje sredstava kojima je već obavljao djelatnost. Osim toga ovakvim društvomjedino upravlja njegov osnivač, u svojstvu direktora, dakle društvo nema nikakveorgane, osim ako ih sam osnivač ne organizuje. Upisom novoosnovanog društva uregistar brisao bi se preduzetnik iz registra. Nema nikakvih smetnji da dva iliviše preduzetnika, koji obavljaju istu ili sličnu djelatnost, u roku za organizovanjeu skladu sa zakonom, osnuju ortačko društvo, u kom slučaju obezbeđuju onajosnivački kapital o kome sami odluče.Novim zakonskim rešenjima je uspostavljena potpuno nova organizacija privrednog sistema, položaj subjekata poslovnog prava i preduzetnika.

5. ZASTUPANJE SUBJEKATA POSLOVNOG PRAVA

U pravnom prometu obaveze se preuzimaju putem zastupanja. Pod zastupanjem sepodrazumjeva preduzimanje pravnih radnji u ime i za račun drugog, tako da to ima

78

neposredna pravna dejstva za zastupano lice.Subjekat poslovnog prava, kao pravno lice, ne može neposredno preduzimatipravne radnje, već to može činiti samo preko fizičkih lica. To su lica, najčešćeradnici, koja su zakonom, statutom, ugovorom ili drugim pravnim aktom ovlašćenada u ime subjekta preduzimaju pravne radnje i na taj način stiču prava odnosnopreuzimaju za njega obaveze.Pozitivni pravni propisi ne prave razliku između zastupanja i predstavljanjasubjekta poslovnog prava, jer u pravnoj teoriji se smatra da svako zastupanje u sebisadrži i predstavljanje, a isto tako nema predstavljanja bez zastupanja.Organi koji zastupaju i predstavljaju subjekte poslovnog prava mogu da seodrede na razne načine. Najčešće se oni određuju zakonom, statutom, opštimpravilima subjekta, nekim drugim opštim aktom ili odlukom, kao i ugovorom.Ovlašćenje za zastupanje se može dati izričito ili konkludentnim radnjama, tj.prećutno. Aktom kojim se zastupničko ovlašćenje utvrđuje određuju se po pravilui granice tog ovlašćenja.Polazeći od ovih kriterijuma najčešće se kao zastupnici subjekata poslovnogprava javljaju direktori kao poslovodni organi, punomoćnici, tj. ugovornizastupnici, prokuristi, ovlašćeni radnici i drugi.

5.1. Direktor kao zastupnik

Prema Zakonu o privrednim društvima subjekat poslovnog prava zastupa direktor. Ovo zakonsko zastupničko ovlašćenje proizilazi iz samog statusa poslovodnog organa, koji se u zastupničkim poslovima pojavljuje kao sastavni dio tog subjekta, odnosno kao njegov organ, izražavajući volju subjekta.Pored poslovodnog organa subjekta poslovnog prava, osnivačkim aktom, odnosno statutom, može se odrediti da, pored direktora, zastupaju i druga lica.Osnivačkim aktom, odnosno statutom subjekta poslovnog prava može se ograničiti ovlašćenje zastupnika na zaključivanje određenih ugovora ili na vršenje drugih pravnih radnji, a može se odrediti da zastupnik zaključuje ugovore i vrši druge pravne radnje isključivo uz saglasnost organa upravljanja.Ovlašćenja zastupnika subjekta poslovnog prava, odnosno ograničenja njegovihovlašćenja i prestanak prava zastupanja upisuju se obavezno u registar kodnadležne agencije.U odnosu na subjekat poslovnog prava zastupnik koga zastupa dužan je da sepridržava ovlašćenja određenih statutom i odlukom nadležnih organa.

79

5.2. Punomoćnici

Zastupnik subjekta poslovnog prava, direktor, ili drugi, osnivačkim aktomili statutom određeni zastupnik, ima ovlašćenje da može drugom licu dati pismeno punomoćje za zastupanje subjekta. Zastupanje obuhvata, odnosno može obuhvatiti, zaključivanje ugovora i preduzimanje određenih pravnih radnji i vršenje drugih poslova. Međutim, osnivačkim aktom, odnosno statutom ili odlukom organa upravljanja može se odrediti da zastupnik može dati drugom licu punomoćje za zastupanje samo uz saglasnost organa upravljanja.Punomoćje se daje određenom licu sa tačnim označenjem zadatka i njegovogobima, a može se odrediti i vrijeme izvršenja datog zadatka. Punomoćnik može biti, po pravilu, određeno stručno lice, advokatska kancelarija, subjekat poslovnog prava koji se bavi poslovima zastupanja ili bilo koje drugo lice. Za određene sporove to može biti samo lice koje ima položen pravosudni ispit ili registrovanu advokatsku kancelariju. U subjektima poslovnog prava koji imaju svoju stručnu službu punomoćje se daje određenim radnicima te službe.Punomoćje se daje u pismenoj formi i sa potpisom ovlašćenog zastupnika.Ako se punomoćje daje uz saglasnost organa upravljanja onda se ta činjenica moranaznačiti u preambuli.

Punomoćje može biti generalno ili opšte po kome je punomoćnik ovlašćen napreduzimanje samo onih pravnih poslova koji ulaze u redovno poslovanje subjektaposlovnog prava, i posebno ili specijalno po kome je punomoćnik ovlašćen zapreduzimanje pravnih poslova izvan domena redovnog poslovanja subjekta, tj. dajese samo za određene pravne poslove ili samo za određeni pravni posao.Punomoćje se može dati na određeno ili neodređeno vreme.Ovlašćenje punomoćnika može biti ograničeno na određenu vrstu poslova iliodređene poslove, s tim da ta ograničenja imaju dejstva prema trećem licu samoako je ono za njih znalo ili moralo znati.Posebno punomoćje mora da postoji za preduzimanje svake mjenične obaveze, zazaključenje ugovora o jemstvu, ugovora o poravnanju, ugovora o izabranom sudu, kao i za one pravne radnje kojim se zastupani odriče nekog prava bez naknade.Punomoćje može prestati po osnovu Zakona o obligacionim odnosima,opozivom punomoćja u svako doba, pa i kad se ugovorom vlastodavac odrekao togprava, prestankom pravnog lica kao punomoćnika, npr. statusne promjene koje vodeprestanku tog subjekta, smrću punomoćnika, prestankom pravnog lica vlastodavca,otvaranjem stečaja nad punomoćnikom kao pravnim subjektom ili vlastodavcem kao pravnim subjektom, postizanjem svrhe u koju je punomoćje dato, kao i otkazompunomoći u svako doba izuzev u nevreme, protekom vremena na koje je punomoć data može se dati i na određeno vrijeme.

80

Ovo su osnovna pravila o punomoćstvu, odnosno o ugovornom zastupanju u našem pozitivnom pravu. U svakom konkretnom slučaju bitan je konkretan ugovoro zastupanju i sadržina punomoćja i zbog toga savjesni privrednici treba uvijek daprovjere punomoćje zastupnika prije zaključenja ugovora i drugih pravnih poslova.

5.3. Prokura

Prokura je najšira vrsta punomoćja čija je sadržina i obim ovlašćenjaodređena Zakonom. Direktor subjekta poslovnog prava, uz saglasnost organa upravljanja, može određenom licu dati prokuru.Za razliku od drugih vrsta punomoćja, prokuru ne može dati zastupniksamostalno, već samo uz saglasnost organa upravljanja. Međutim, u društvu lica,ako direktor kao zastupnik, na osnovu osnivačkog akta odnosno statuta, vršii funkciju organa upravljanja, onda on može i samostalno dati određenom licuprokuru.S obzirom da je reč o najširem punomoćju, širem i od poslovnog, otudaproizilazi i imperativno određenje da se davanje i prestanak ovlašćenja izprokure obavezno upisuje u registar kod nadležne agencije. Tako se u skladusa zakonom prestanak ovlašćenja iz prokure prijavljuje Agenciji za privredneregistre najkasnije u roku od tri dana od nastupanja date činjenice.Prokura sadrži ovlašćenje za zaključivanje ugovora i vršenje pravnih poslovai radnji u vezi sa poslovanjem subjekta. Prokura ne može da sadrži ovlašćenjaza zaključivanje ugovora koji se odnose na otuđenje i opterećenje nepokretnosti.Ovlašćenja iz prokure ne mogu se ograničiti i prokura se ne može dati zaodređeno vrijeme, niti se može vezati za određene uslove.Shodno zakonu, ograničenje ovlašćenja iz prokure ne proizvodi pravno dejstvoprema trećim licima. Nedopuštena ograničenja u odnosu na treća lica bila biograničenje prokure na određene poslove ili određenu vrstu poslova, ograničenjeda se prokura može vršiti u određenim prilikama, ograničenje da se prokuramože vršiti samo za određeno vrijeme i ograničenje da se prokura može vršitisamo na određenom mestu.Prokura omogućuje rasterećenje poslovodnog organa zastupničkih ovlašćenja,ali se ni tada ne radi o prenosu u potpunosti njegovih zastupničkih funkcija naprokuriste, jer je poslovodni organ, odnosno direktor i dalje ovlašćen u pogleduzastupanja.Prokura ovlašćuje prokuristu u istom obimu ovlašćenja, po pravilu, kaošto ih ima direktor, izuzev ovlašćenja za zaključivanje ugovora o otuđenju iopterećenju nepokretnosti.

81

Prokura se može dati radniku sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima i nekom drugom zaposlenom licu, a može se dati i drugom licu van subjekta, tj. licu koje nije u radnom odnosu kod tog subjekta poslovnog prava.Zakon izričito ne propisuje konstitutivnu formu prokure, ali s obzirom da se ona kao i njen prestanak upisuje u registar kod nadležne agencije, za razliku od svih drugih vrsta punomoćja, to je iz logike stvari jasno da mora imati pismenu formu.Pravilo je da je prokura data za cio subjekat poslovnog prava, ako u registrunije izričito naznačeno da se daje za dio subjekta koji ima određena ovlašćenja upravnom prometu sa trećim licima.Kolektivna prokura se daje najmanje dvojici ili većem broju lica zajedno.Osnovno je pravilo kod kolektivne prokure da su pravni poslovi i radnje punovažni ako postoji saglasna izjava volje svih prokurista, a izjave volje i saopštenja trećih lica učinjenih jednom od prokurista smatraju se učinjenim istovremeno svim prokuristima. Pojedinačna prokura je praktičnija i za ostvarivanje poslova i zadatakaefikasnija. Kada se radi o kolektivnoj prokuri, s obzirom na način vršenjaovlašćenja, ista se teže ostvaruje, ali je zato mnogo sigurnija u ostvarivanju izaštiti interesa subjekta poslovnog prava.Prokurista ne može prenijeti prokuru na drugo lice. On to ne može da učiniuz pristanak davaoca prokure.Prokura se može opozvati, s obzirom na svoju mandatnu prirodu, u svako doba.U slučaju opoziva prokure, prokurista može protiv subjekta poslovnog pravaostvarivati prava koja proizilaze iz odnosa na osnovu koga je prokura data.Prokura ne prestaje smrću ili gubitkom poslovne sposobnosti preduzetnika,odnosno jedinog vlasnika subjekta poslovnog prava, jer se radi o činjenici dasubjekat i dalje postoji kao privredni i pravni subjekat.

5.4. Ostala ovlašćena lica

Izvesni radnici subjekta poslovnog prava u skladu sa radnim mjestom na komese nalaze imaju pravo da u ime i za račun subjekta zaključuju određene ugovore ilivrše druge pravne poslove. Ova vrsta ovlašćenih zastupnika ne crpi to pravopo osnovu zakona ili ugovora, već po osnovu poslova i radnih zadataka koji su mupovjereni da obavljaju u redovnom toku stvari, pa se s toga u poslovnoj praksi inazivaju punomoćnici po zaposlenju.Takavi punomoćnici su, na primer, komercijalni direktor koji je po svojojfunkciji ovlašćen da zaključuje ugovore o nabavci i prodaji u okviru redovnihpotreba, finansijski direktor, prodavac u prodavnici, blagajnik u banci, pošti

82

i slično, kao i drugi radnici na poslovima šalterskih službi, radnici koji obavljaju određene usluge u ugostiteljstvu, samostalni referenti, zatim zamjenici ili pomoćnici direktora, itd.Dok se drugi oblici punomoćja mogu dati i licima van subjekta poslovnog prava, tj. licima koja nisu zaposlena kod subjekta, dotle se u ovom slučaju pologici stvari radi isključivo o radnicima.Subjekat poslovnog prava može dati ovlašćenje, odnosno punomoćje i posebnomlicu koje će ovlastiti da preduzme određene poslove u vezi sa prodajom robe, s tim da se obim ovlašćenja utvrđuje punomoćjem koje mu je subjekat dao.Oni se najčešće nalaze u radnom odnosu kod subjekta poslovnog prava i po pravilu zastupaju subjekat izvan mesta u kome se nalazi njegovo sedište.U pravnoj teoriji je opšte prihvaćeno pravilo da trgovački putnik nijeovlašćen za zaključivanje ugovora o prodaji i drugih sličnih ugovora, većje isključivo ovlašćen za prikupljanje porudžbina. Ukoliko trgovački putnikprekorači ovlašćenja, vlastodavac može naknadno odobriti sve poslove kojeje trgovački putnik zaključio prekoračenjem svojih ovlašćenja, naravno ako su unjegovom interesu, u protivnom ga kao takvi ne obavezuju.Bez posebnog ovlašćenja trgovački putnik ne može sklapati ugovore o prodajirobe, a što mu takođe ne daje za pravo da naplaćuje prodajnu cijenu izuzev ako je za to dobio posebno ovlašćenje. Međutim, iako je trgovački putnik posebno ovlašćenza prodaju robe, on nije ovlašćen, ako za to nema posebno ovlašćenje, da prodajerobu na kredit. Nasuprot tome u pretpostavljeni opseg ovlašćenja trgovačkogputnika spadaju primanje reklamacija zbog nedostataka na robi i ostalih izjavau vezi sa izvršenjem ugovora zaključenog njegovim posredovanjem, kao i da u imevlastodavca preduzima potrebne mjere za očuvanje njegovih prava iz tog ugovora.U slučaju da treća savjesna lica nisu u poziciji da mogu da se upoznaju sa eventualnim ograničenjima uobičajenih ovlašćenja trgovačkog putnika, ovaograničenja ovlašćenja trgovačkog putnika ne mogu da proizvode pravne posljediceprema trećim licima.Trgovački putnici kao posebne vrste punomoćnika najčešće poseduju posebnuvrstu legitimacija izdatih od strane vlastodavaca radi predstavljanja i prezentacije nivoa svojih ovlašćenja potencijalnim poslovnim partnerima.Posebno izdata ovlašćenja i punomoćja neuobičajena za ovu kategoriju punomoćnika ne upisuju se u sudski registar.

83

XIII PRIVREDNA DRUŠTVA

Pojam i pravne forme privrednih društavaPrivredno društvo je pravno lice koje osnivaju pravna i/ili fizička lica radi obavljanja djelatnosti u cilju sticanja dobiti. Pravne forme privrednih društava u smislu Zakona o privrednim društvima su ortačko društvo, komanditno društvo, društvo sa ograničenom odgovornošću i akcionarsko društvo (otvoreno i zatvoreno). Pored pravnih formi privrednih društava, kako je to naprijed navedeno, posebnim zakonom mogu se odrediti i druge pravne forme društava Privredno društvo, domaće ili strano, može formirati jednu ili više poslovnih jedinica (ogranaka). Poslovna jedinica je organizacioni dio privrednog društva koja nema svojstvo pravnog lica. Poslovna jedinica ima mjesto poslovanja i zastupnike, a poslove sa trećim licima obavlja u ime i za račun privrednog društva. Poslovna jedinica se registruje u skladu sa zakonom kojim se uređuje registracija poslovnih subjekata. Vrijeme trajanja privrednog društvaPrivredno društvo osniva se na neodređeno vrijeme, ako u osnivačkom aktu nije određeno da društvo traje do određenog vremena, nastupanja određenog događaja ili postizanja određenog cilja.

Djelatnost privrednog društvaPrivredno društvo može obavljati sve zakonom dozvoljene djelatnosti.Djelatnosti za koje je zakonom propisano da se mogu obavljati samo na osnovu saglasnosti, dozvole ili drugog akta nadležnog organa, mogu se obavljati po dobijanju te dozvole, saglasnosti ili drugog akta nadležnog organa. Djelatnosti za koje je posebnim zakonom propisano da se obavljaju u određenoj pravnoj formi privrednog društva, ne mogu se obavljati u drugoj pravnoj formi društva.

Uslovi za obavljanje djelatnostiPrivredno društvo može da obavlja djelatnost u prostoru koji ispunjava uslove u pogledu tehničke opremljenosti, zaštite na radu i zaštite i unapređivanja životne sredine, kao i druge propisane uslove. Ispunjenost uslova provjerava nadležni organ u postupku redovnog inspekcijskog nadzora. Privredno društvo može da počne da obavlja djelatnost koja obuhvata proizvodnju, promet, distribuciju, preradu i uskladištenje materija opasnih i štetnih po zdravlje ljudi i životnu sredinu, ako nadležni organ rješenjem utvrdi ispunjenost uslova.

84

Osnivački akt i drugi aktiPrivredna društva osnivaju se osnivačkim aktom koji ima formu ugovora o osnivanju ako ga osniva više osnivača ili odluke o osnivanju ako ga osniva jedan osnivač. Lica koja u smislu Zakona osnivaju privredno društvo su osnivači društva. Svi osnivači privrednog društva potpisuju osnivački akt.Osnivački akt privrednog društva notarski se obrađuje i ima sadržinu utvrđenu Zakonom za tu pravnu formu privrednog društva. Pored osnivačkog akta, ortačko i komanditno društvo mogu imati i ugovor ortaka društva, društvo sa ograničenom odgovornošću može imati i ugovor članova društva, a akcionarsko društvo i statut. Osnivači i lica koja u skladu sa Zakonom nakon osnivanja pristupe ortačkom društvu su ortaci, komanditnom društvu – ortaci, odnosno komplementari i komanditori, društvu sa ograničenom odgovornošću – članovi društva, a akcionarskom društvu – akcionari.

Sticanje svojstva pravnog licaPrivredno društvo stiče svojstvo pravnog lica trenutkom upisa u sudski registar na način propisan zakonom kojim se uređuje registracija poslovnih subjekata.

Registracija i objavljivanjeRegistracija podataka o privrednom društvu i objavljivanje registracije vrši se u skladu sa zakonom kojim se uređuje registracija poslovnih subjekata. Dejstvo registracije i objavljivanja u odnosu na treća lica. Smatra se da treća lica znaju za registrovane podatke o privrednom društvu nakon njihovog objavljivanja ili objavljivanja izvoda iz tih podataka ili dokumenata na osnovu kojih je izvršena registracija sa upućivanjem na njih. Treća lica znaju ili da prema okolnostima slučaja mogu znati za podatke i dokumenta iz prije objavljivanja, naprijed navedenoga nakon deponovanja u registar, ako privredno društvo to dokaže. Ako se objavljeni podaci razlikuju od registrovanih podataka, za privredno društvo se kao tačan uzima podatak iz registra, tako da ono u odnosima sa trećim licima ne može isticati podatke koji su objavljeni, ako su se treća lica pouzdala u podatke iz registra.

Ništavost registracije osnivanja

Registracija osnivanja privrednog društva ništava je u slučajevima propisanim Zakonom o privrednim društvima kojim se uređuje registracija poslovnih subjekata.Registracija osnivanja i registracija drugih podataka privrednog društva ništava je ako: a) je broj osnivača manji od broja utvrđenog Zakonom, b) ne postoji pravna i poslovna sposobnost svih osnivača, c) osnivački akt nije sastavljen u propisanoj formi, d) osnivački akt ne sadrži podatke o poslovnom imenu društva, vrijednosti i

85

vrsti uloga svakog osnivača ili iznosa osnovnog kapitala koji je propisan Zakonom ili o djelatnosti društva, e) minimalni iznos uloga nije uplaćen u skladu sa Zakonom i f) je djelatnost društva nezakonita ili suprotna javnom interesu.

Ako je osnov ništavosti registracije privrednog društva moguće otkloniti, nadležni sud nakon pokretanja postupka za utvrđivanje ništavosti određuje rok od najduže 90 dana za otklanjanje nedostataka i za to vrijeme zastaje sa postupkom. Ništavost registracije nema pravno dejstvo na pravne poslove tog društva sa savjesnim trećim licima. Utvrđenjem ništavosti registracije privrednog društva, članovi i akcionari postaju solidarno odgovorni za namirenje potraživanja povjerilaca društva.

Odgovornost osnivača i drugih licaOdgovornost za obaveze prije registracije društva Osnivači društva i druga lica za obaveze preuzete u vezi sa osnivanjem privrednog društva, odgovaraju solidarno cjelokupnom svojom imovinom, ako ugovorom sa trećim licima koja imaju potraživanja po tom osnovu nije drugačije određeno.Za obaveze privredno društvo odgovara solidarno sa osnivačima ili drugim licima iz ako nakon registracije preuzme te obaveze, u skladu sa Zakonom.

Ulozi, imovina, osnovni kapital i odgovornost za ulogOrtaci, članovi i akcionari privrednog društva dužni su da ulože svoje ugovorene uloge u imovinu društva u skladu sa Zakonom, osnivačkim aktom, ugovorom ili drugim aktom društva. Na osnovu uloga, ortaci, odnosno članovi društva stiču udio u društvu, a akcionari akcije društva. Lica koja ne izvrše obaveze u vezi sa osnivanjem privrednog društva ili daju netačne podatke o ulogu, odgovaraju društvu za prouzrokovanu štetu. Na izvršenje obaveza prema privrednom društvu u vezi sa ulogom u imovinu društva primjenjuju se odredbe Zakona i zakona kojim se uređuju obligacioni odnosi.Ako lica ne ulože ugovorene nenovčane uloge, mogu odlučiti da ulože novčani iznos jednak vrijednosti neuloženog nenovčanog uloga, po prethodnoj saglasnosti društva. Kada je predmet uloga pravo svojine, svi uneseni ulozi u imovinu privrednog društva svojina su društva i ne mogu biti korišćeni od ortaka, članova i akcionara kao njihova lična imovina. Lica naprijed navedena, privredno društvo ne može da oslobodi od odgovornosti ili da im umanji obaveze po osnovu odgovornosti. Nemaju pravo na vraćanje uloga ili na kamatu na ulog u privredno društvo. Plaćanja privrednog društva po osnovu povlačenja i poništenja akcija ili sticanja sopstvenih akcija ili udjela, kao i druga plaćanja tim licima u skladu sa Zakonom ne smatraju se vraćanjem uloga ili plaćanjem kamate na uloge. U slučaju prenosa udjela, odnosno akcija, ako Zakonom nije drugačije uređeno, prenosilac i sticalac odgovorni su

86

solidarno za obaveze prenosioca u vezi sa ulogom nastale prije tog prenosa. Prava privrednog društva po osnovu odgovornosti ostvaruje društvo ili ortak, odnosno član i akcionar koji ima ili zastupa najmanje 5 % osnovnog kapitala društva.Imovinu društva u smislu Zakona čini pravo svojine i druga imovinska prava koje društvo ima na ulozima ili je steklo poslovanjem. Osnovni kapital društva u smislu Zakona jeste ukupna vrijednost udjela, odnosno akcija u društvu. Neto kapital društva u smislu Zakona jeste razlika između ukupne vrijednosti imovine i ukupnih obaveza društva. Procjena nenovčanih ulogaNenovčanim ulozima u smislu Zakona o privrednim društvima, smatraju se ulozi u stvarima i pravima, udjelima i akcijama u drugim društvima, kao i u radu i uslugama. Vrijednost nenovčanih uloga ortačkog društva i komanditnog društva, kao i društva sa ograničenom odgovornošću i zatvorenog akcionarskog društva, utvrđuju sporazumno ortaci, članovi ili akcionari u skladu sa osnivačkim aktom. Ako se vrijednost nenovčanog uloga ne utvrdi na na naprijed naveden način ortaci, članovi ili akcionari mogu procjenu vrijednosti tog uloga povjeriti ovlašćenom procjenjivaču ili podnijeti zahtjev da ga u vanparničnom postupku odredi sud. Procjenu vrijednosti nenovčanih uloga otvorenog akcionarskog društva vrši ovlašćeni procjenjivač koga biraju osnivači, odnosno upravni odbor sa liste ovlašćenih procjenjivača ili nadležni sud u vanparničnom postupku na zahtjev osnivača ili upravnog odbora društva.

Zloupotreba pravnog licaKomanditori komanditnog društva, kao i članovi društva sa ograničenom odgovornošću i akcionari akcionarskog društva mogu prema trećim licima lično odgovarati za obaveze društva ako zloupotrijebe privredno društvo za nezakonite ili prevarne ciljeve ili ako sa imovinom privrednog društva raspolažu kao sa sopstvenom imovinom na način kao da privredno društvo kao pravno lice ne postoji. Lica su odgovorna su za obaveze društva solidarno.Odgovornost utvrđuje nadležni sud, pri čemu uzima u obzir sve okolnosti u vezi sa zloupotrebom, a naročito da se opšti princip ograničene odgovornosti ne primjenjuje na slučajeve komanditnog društva, društva sa ograničenom odgovornosti i akcionarsko društvo prema trećim licima kako je to naprijed navedeno.

Sjedište i poslovno imeSjedište privrednog društva je mjesto iz koga se upravlja poslovima društva Sjedište privrednog društva određuje se osnivačkim aktom i registruje se u skladu sa zakonom kojim se uređuje registracija poslovnih subjekata.

87

Poslovno ime (firma)Poslovno ime je naziv pod kojim privredno društvo posluje. Poslovno ime privrednog društva ne može da bude zamjenljivo sa poslovnim imenom drugog privrednog društva, niti da izaziva zabunu o privrednom društvu ili o njegovoj djelatnosti.

Obavezni sadržaj(1) Poslovno ime ortačkog društva sadrži oznaku "ortačko društvo" ili skraćenicu "o. d." ili "od".(2) Poslovno ime komanditnog društva sadrži oznaku "komanditno društvo" ili skraćenicu "k. d."ili "kd".(3) Poslovno ime društva s ograničenom odgovornošću sadrži oznaku "društvo s ograničenom odgovornošću" ili skraćenicu "d. o. o." ili "doo".(4) Poslovno ime akcionarskog društva sadrži oznaku "akcionarsko društvo" ili skraćenicu "a. d."ili "ad".(5) Poslovno ime privrednog društva u postupku likvidacije sadrži i oznaku "u likvidaciji" a u postupku stečaja ''u stečaju''.

Skraćeno ili modifikovano poslovno imePrivredno društvo može u poslovanju, pored poslovnog imena da koristi i jedno ili više modifikovanih i/ili skraćenih poslovnih imena, ako su ta imena navedena u osnivačkom aktu, pod istim uslovima i na način pod kojima se koristi poslovno ime.

Ograničenja korišćenja nacionalnih ili službenih imena i znakovaPoslovno ime privrednog društva može da sadrži naziv Republike Srpske ili jedinice lokalne samouprave, kao i njihova obilježja ili oznake koje ih podražavaju, uz prethodnu saglasnost nadležnog organa. Poslovno ime privrednog društva može da sadrži ime ili simbole strane države ili međunarodne organizacije, u skladu sa propisima te države, odnosno međunarodne organizacije. Poslovno ime ne može da sadrži ili da podražava službene znakove za kontrolu i garanciju kvaliteta. Ograničenja korišćenja ličnih imenaPoslovno ime privrednog društva može da sadrži ime ili dio imena fizičkog lica, uz njegovu saglasnost, a ako je to lice umrlo, uz saglasnost svih nasljednika prvog nasljednog reda. Ako privredno društvo svojim poslovanjem ili na drugi način povređuje čast i ugled lica čije je ime uneseno u njegovo poslovno ime, to lice, odnosno njegovi nasljednici ako je ono umrlo, ima pravo da traži brisanje njegovog imena iz poslovnog imena društva.

88

Upotreba poslovnog imena i drugih podataka u dokumentimaPoslovna pisma i drugi dokumenti privrednog društva, uključujući i one u elektronskoj formi, koji su poslovno ime i pravnu formu društva; sjedište; upućeni trećim licima sadrže sljedeće podatke: registar u koji je registrovano i broj registracije društva; poslovno ime i sjedište banke kod koje ima račun; broj računa, kao i poreski identifikacioni broj. Poslovna pisma i drugi dokumenti društva sa ograničenom odgovornošću, zatvorenog i otvorenog akcionarskog društva, pored podataka iz stava naprijed navedenih sadrže i podatke o osnovnom kapitalu društva sa naznakom koliko je od toga uplaćeni i uneseni, a koliko upisani kapital. Poslovna pisma i druga dokumenta jednočlanog društva sa ograničenom odgovornošću i akcionarskog društva sadrže naznaku da je riječ o jednočlanom društvu.

Jezik i pismo poslovnog imenaPoslovno ime privrednog društva je na jednom od jezika i pisama koji su u službenoj upotrebi u Republici Srpskoj. Poslovno ime privrednog društva može biti i na stranom jeziku, odnosno može da sadrži i pojedine strane riječi, ako one čine ime, odnosno poslovno ime ortaka, člana ili akcionara ili njihov robni ili uslužni žig, odnosno ako su uobičajene u jeziku koji je u službenoj upotrebi, odnosno ako su u pitanju riječi na takozvanom mrtvom jeziku.Ograničenja prenosa poslovnog imenaPoslovno ime privrednog društva može se prenijeti na drugo lice samo zajedno sa imovinom ili sa najmanje 30 % knjigovodstvene vrijednosti imovine iskazane u posljednjem godišnjem bilansu stanja (imovina velike vrijednosti). Za prenos poslovnog imena koje sadrži lično ime nekog lica potrebna je saglasnost tog lica, a ako je umrlo, saglasnost njegovih nasljednika. Odluka o promjeni poslovnog imena donosi se na način određen osnivačkim aktom.

89

XIV ZASTUPNICI I ZASTUPANJE

Zastupnici i njihova ovlašćenjaZastupnik privrednog društva dužan je prema privrednom društvu da poštuje sva ograničenja ovlašćenja na zastupanje utvrđena osnivačkim aktom, ugovorom ortaka ili članova društva, statutom ili odlukom nadležnog organa društva. Zastupnik privrednog društva koji prekorači ograničenja ovlašćenja iz istog odgovoran je za štetu koja se time prouzrokuje privrednom društvu ili trećem licu sa kojim je posao zaključen. Ograničenja ovlašćenja i objavljena ili neobjavljena, privredno društvo ne može isticati prema trećim licima. Ograničenja ovlašćenja za zastupanje, koja se sastoje u zastupanju od dva ili više lica zajedno, može se isticati prema trećim licima u skladu sa članom 10.Zakona o privrednim društvima. Pravni poslovi zastupnika privrednog društva izvan djelatnosti društva navedenih u osnivačkom aktu, obavezuju društvo, osim ako ne dokaže da je treće lice znalo ili je prema okolnostima slučaja moglo znati da su ti poslovi izvan te djelatnosti, s tim da objavljivanje samo po sebi nije dovoljan dokaz za to. Objavljeni podaci u vezi sa licima koja su ovlašćena da zastupaju društvo, obavezuju društvo i kada postoje nepravilnosti u njihovom izboru, a na to se mogu pozivati i treća lica ako društvo ne dokaže da su treća lica znala ili mogla znati za te nepravilnosti.

Pojam prokureProkura je zakonska forma ovlašćenja kojim privredno društvo ovlašćuje jedno ili više lica za zaključivanje pravnih poslova i radnji u vezi sa djelatnošću društva. Ako u prokuri nije izričito navedeno da je data za poslovnu jedinicu smatra se da je prokura data za cijelo privredno društvo. Prokura ne sadrži ovlašćenje za zaključivanje poslova koji se odnose na otuđenje i opterećenje nepokretnosti. Ovlašćenja iz prokure ne mogu se ograničiti i prokura se ne može dati na određeno vrijeme niti se može vezati za određene uslove. Ograničenja ovlašćenja prokuriste nemaju dejstvo prema trećim licima.

Izdavanje i vrste prokureProkuru daje privredno društvo jednom licu ili većem broju lica kao pojedinačnu ili zajedničku. Ako je prokura data većem broju lica kao pojedinačna, svaki prokurista ima sva zastupnička ovlašćenja iz prokure u skladu sa Zakonom. Ako je prokura data većem broju lica kao zajednička, pravni poslovi koje zaključuju ili radnje koje preduzimaju punovažni su samo uz saglasnost svih tih lica, a izjave volje trećih lica i njihove pravne radnje koje se u tom slučaju učine prema jednom prokuristi, smatra se da su učinjene svim prokuristima. Prokura se daje u pisanom obliku. Prokura se može dati samo fizičkom licu. Prokura je neprenosiva. Prokurista potpisuje

90

privredno društvo pod svojim punim imenom, sa jasnom naznakom svog svojstva koje proizlazi iz prokure sa oznakom "pp".

PrestanakProkuru privredno društvo može da opozove u svako doba. Privredno društvo ne može da se odrekne prava da opozove prokuru. Ako je prokura opozvana, prokurista može prema privrednom društvu ostvarivati prava koja proizlaze iz ugovora na kome je izdavanje prokure zasnovano. Prokura ne prestaje po osnovu smrti ili prestanka jedinog člana ili akcionara društva koje je dalo prokuru.

RegistracijaZakonski zastupnik privrednog društva podnosi prijavu u sudski registar za upis izdavanja i opoziva prokure. Pri registraciji prokurista deponuje svoj potpis, sa oznakom koja označava njegovo svojstvo. Prokura koja nije upisana u sudski registar ne proizvodi pravno dejstvo.

Lica koja imaju dužnost prema društvuDužnosti prema privrednom društvu u skladu sa Zakonom imaju:

a) ortaci ortačkog društva i komplementari komanditnog društva,b) lica koja se u skladu sa Zakonom smatraju kontrolnim članovima društva sa

ograničenom odgovornošću ili kontrolnim akcionarima akcionarskog društva,c) zastupnici društva,d) članovi upravnog odbora, članovi izvršnog odbora, članovi odbora za reviziju

i interni revizor društva sa ograničenom odgovornošću i akcionarskog društva,e) lica koja imaju ugovorna ovlašćenja da upravljaju poslovima privrednog

društva if) likvidacioni upravnik privrednog društva.

Lica naprijed navedena dužna su da rade u interesu privrednog društva.

Dužnost pažnje i pravilo poslovne procjene (prosuđivanje)Lica iz člana 31. stav 1. Zakona o Privrednim društvima dužna su da u tom svojstvu izvršavaju svoje poslove savjesno, sa pažnjom dobrog privrednika, u razumnom uvjerenju da djeluju u najboljem interesu privrednog društva. Dužna su da svoju procjenu zasnivaju na informacijama i mišljenjima lica stručnih za odgovarajuću oblast za koje vjeruju da su u tom pogledu savjesna i kompetentna. Lice koje postupa u skladu sa st. 1. i 2. ovog člana nije odgovorno za štetu koja iz takve procjene nastane za privredno društvo.

91

Dužnost lojalnostiLica iz člana 31. stav 1. Zakona dužna su da postupaju savjesno i lojalno prema privrednom društvu. Lica iz stava 1. ovog člana koja imaju lični interes dužna su da:

a) ne koriste imovinu privrednog društva u ličnom interesu;b) ne koriste povlašćene informacije u privrednom društvu za lično

bogaćenje; c) ne zloupotrebljavaju pozicije u privrednom društvu za lično

bogaćenje;d) ne koriste poslovne mogućnosti privrednog društva za svoje lične

potrebe i sl. (u daljem tekstu: dužnost lojalnosti).

Lični interes i povezana lica Lični interes u smislu postoji ako je lice iz člana 31. stav 1. Zakona ili član njegove porodice:

a) ugovorna strana u pravnom poslu sa privrednim društvom,b) u finansijskom odnosu sa licem iz pravnog posla ili radnje koje zaključuje

ugovor sa privrednim društvom ili koje ima finansijske interese u tom poslu ili radnji, po osnovu kojih se razumno može očekivati da utiču na njegovo postupanje suprotno interesu privrednog društva i

c) pod kontrolnim uticajem strane iz pravnog posla ili radnje ili lica koje ima finansijski interes u pravnom poslu ili radnji, tako da se osnovano može očekivati da utiču na njegovo postupanje suprotno interesu privrednog društva.

Pod članovima porodice lica iz stava 1. ovog člana smatraju se:

a) njegov bračni drug, roditelji, brat ili sestra tog bračnog druga,b) njegovo dijete, roditelji, brat, sestra, unuk ili bračni drug bilo koga od ovih

lica,c) njegov krvni srodnik u pravoj liniji i u pobočnoj liniji do drugog stepena

srodstva, usvojilac i usvojenik, srodnik po tazbini zaključno sa prvim stepenom i

d) druga lica koja sa tim licem žive u zajedničkom domaćinstvu.

Lica iz stava 1. t. b) i c) i stava 2. ovog člana smatraju se povezanim licima u smislu Zakona (u daljem tekstu: povezana lica).

92

Odobrenje pravnog posla iz sukoba interesLice koje zaključuje pravni posao sa privrednim društvom ne povređuje pravilo sukoba interesa i nije odgovorno za naknadu štete koja proizađe iz sukoba interesa, ako je pravni posao odobren u dobroj vjeri.

Zabrana konkurencijeLica iz člana 31. stav 1. Zakona ne mogu direktno ili indirektno (preko povezanih lica) biti angažovana u drugom privrednom društvu konkurentske djelatnosti, osim ako za to dobiju odobrenje u skladu sa članom 35. Zakona. Zabrana iz stava 1. ovog člana uključuje naročito:

a) zaposlenje,b) svojstvo preduzetnika,c) svojstvo ortaka ili komplementara,d) svojstvo kontrolnog člana ili akcionara,e) svojstvo člana organa društva iz člana 31. stav 1. tačka d) Zakona,f) zastupnike društva,g) likvidacionog upravnika društva ih) lica koja imaju ugovorna ovlašćenja da upravljaju poslovima privrednog

društva.

Osnivačkim aktom privrednog društva može da se odredi da zabrana važi i nakon prestanka tih svojstava, ali ne duže od dvije godine.

Posljedice povrede pravila sukoba interesa i zabrane konkurencijePovreda sukoba interesa i zabrane konkurencije daje privrednom društvu, pored prava na naknadu štete i pravo da se:

a) poslovi koje izvrši to lice za svoj račun priznaju kao poslovi izvršeni za račun privrednog društva,

b) privrednom društvu preda svaki novčani iznos koji je ostvaren od poslova koji su obavljeni za račun tog lica i

c) sva potraživanja koja proizlaze iz posla izvršenog za račun tog lica, ustupe privrednom društvu.

Prava koje privredno društvo ima po osnovu povrede sukoba interesa i pravila konkurencije može ostvarivati privredno društvo i ortak, član ili akcionar koji ima ili zastupa najmanje 5 % osnovnog kapitala društva, u roku od 60 dana od dana saznanja za učinjenu povredu, odnosno tri godine od dana učinjene povrede.

93

Dužnost čuvanja poslovne tajnePoslovnom tajnom smatra se informacija o poslovanju određena osnivačkim aktom, aktom ili ugovorom ortaka ili ugovorom članova društva, odnosno osnivačkim aktom ili statutom akcionarskog društva, za koju je očigledno da bi prouzrokovala znatnu štetu privrednom društvu ako dođe u posjed trećeg lica. Informacija čije je objavljivanje obavezno u skladu sa zakonom ili koje su u vezi sa povredom zakona, dobre poslovne prakse ili principa poslovnog morala, uključujući i informaciju za koju postoji osnovana sumnja na postojanje korupcije, ne može se smatrati poslovnom tajnom privrednog društva i objavljivanje ove informacije je zakonito, ako ima za cilj da zaštiti javni interes. Lica iz člana 31. zakona odgovorna su za štetu prouzrokovanu privrednom društvu ako u pogledu čuvanja poslovne tajne, odnosno njenog saopštavanja nisu postupali u skladu sa zakonima i drugim propisima. Privredno društvo dužno je da pruži potpunu zaštitu licu koje postupajući savjesno u dobroj vjeri ukazuje nadležnim organima na postojanje korupcije.

Promjena pravila dužnosti prema privrednom društvuOrtačko društvo, komanditno društvo, društvo sa ograničenom odgovornošću ili zatvoreno akcionarsko društvo mogu pored dužnosti prema privrednom društvu utvrđenih u čl. 32. i 34, kao i čl. 36. i 38. Zakona o privrednim društvima i utvrditi i druge dužnosti.Privredno društvo, uključujući i otvoreno akcionarsko društvo može osnivačkim aktom ili ugovorom ortaka ili ugovorom članova, odnosno osnivačkim aktom ili statutom akcionarskog društva utvrditi poslove, vrstu i način obavljanja poslova, kao i mjesto obavljanja poslova koji ne predstavljaju zabranu konkurencije privrednom društvu.

Individualna i derivativna tužbaOrtak, član ili akcionar privrednog društva ima pravo da podnese individualnu tužbu u svoje ime protiv bilo kog lica iz člana 31. stav 1. Zakona za naknadu štete koju mu to lice prouzrokuje povredom dužnosti utvrđenih u skladu sa Zakonom.U slučaju ortačkog društva, dužnosti prema društvu su istovremeno i dužnosti prema ortacima društva, ako osnivačkim aktom ili ugovorom ortaka društva nije drukčije određeno.Tužbu podnosi jedno lice u svoje ime ili za više lica koja djeluju zajedno u njihovo ime.Derivativna tužba komanditora, člana i akcionara, komanditor komanditnog društva, član društva sa ograničenom odgovornošću ili akcionar akcionarskog društva, imaju pravo da podnesu tužbu u svoje ime a za račun društva protiv bilo kog lica iz člana 31. stav 1. Zakona, radi naknade štete prouzrokovane privrednom društvu od tih lica

94

povredom dužnosti koje imaju prema društvu u skladu sa Zakonom (u daljem tekstu: derivativna tužba).Derivativnu tužbu može da podnese samo komanditor, član ili akcionar ako su ispunjeni sljedeći uslovi:

- ako ima svojstvo komanditora, člana ili akcionara u vrijeme podnošenja tužbe ili ako to svojstvo stekne po osnovu pribavljanja udjela ili akcija od lica koje je imalo to svojstvo u vrijeme podnošenja tužbe,

- ako posjeduje udjele ili akcije u privrednom društvu koji predstavljaju najmanje 5 % osnovnog kapitala društva pri čemu se njihovi udjeli ili akcije računaju zajedno i

- ako je prije podnošenja tužbe pisanim putem zahtijevao od privrednog društva da podnese tužbu a taj zahtjev je odbijen, odnosno po tom zahtjevu nije postupljeno u roku od 30 dana od dana podnošenja.

Zahtjev iz tačka c) podnosi se u komanditnom društvu svim komplementarima, u društvu sa ograničenom odgovornošću i akcionarskom društvu, direktoru ili članovima upravnog odbora ili drugim licima koja imaju ovlašćenje da podnesu tužbu. Lica naprijed navedena dužna su da uz derivativnu tužbu prilože i dokaze da su prethodno preduzela radnje iz stava 2. tačka c). Postupak po derivativnoj tužbi ne može biti okončan vansudskim putem. Ostvarena naknada štete po derivativnoj tužbi pripada privrednom društvu, a lice koje je podnijelo tužbu ima pravo na naknadu troškova.Odredbe naprijed navedene ne primjenjuju se na ortačko društvo, osim ako osnivačkim aktom ili ugovorom ortaka društva nije drukčije određeno.

Istovremena individualna i derivativna tužbaU slučaju istovremenog podnošenja individualne i derivativne tužbe, podnosilac tužbe može voditi istovremeno oba sudska postupka i u tom slučaju ograničenja naprijed navedena ne primjenjuju se na individualnu tužbu. Pravo informisanja i uvidaPrivredno društvo dužno je da svoje ortake, članove ili akcionare informiše o svom poslovanju i finansijskom stanju i da im učini dostupnim informacije i dokumenta koja se u skladu sa Zakonom, osnivačkim aktom ili statutom moraju učiniti dostupnim. Nadležni organ ili ovlašćeno lice privrednog društva koje ne postupi na ovaj način odgovara za štetu koja je time prouzrokovana ortacima, članovima ili akcionarima društva. Ako nadležni organ propusti da izvrši navedene dužnosti, ortaci, članovi i akcionari mogu podnijeti pisani zahtjev sudu da u vanparničnom postupku izda nalog za postupanje na način gore naveden.

95

Objavljivanje informacijaPrivredno društvo koje izdaje hartije od vrijednosti putem javne ponude objavljuje informacije sadržane u dokumentima utvrđenim zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Privredno društvo informacije iz stava vezano za naprijed navedeno objavljuje u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti i propisima Komisije za hartije od vrijednosti.

Zabrane izbora Lica koja su osuđena za određena krivična djela iz oblasti privrede i službene dužnosti u skladu sa posebnim zakonom, u vezi sa vršenjem svojih dužnosti u privrednom društvu, kao i lica koja su povrijedila odredbe Zakona o ograničenjima plaćanja, ne mogu biti zastupnici, članovi upravnog odbora, prokuristi, kao ni likvidacioni upravnici dok traju pravne posljedice osude. Članovi organa društva i sa njima povezana lica u smislu Zakona, koji vrše funkciju nadzora u tom društvu i u sa njim povezanim društvima u smislu Zakona, ne mogu da budu članovi organa koji vode poslove upravljanja i zastupanja društva.

Rješavanje sporovaSud sjedišta privrednog društva nadležan je za rješavanje sporova koji proizlaze iz Zakona, osim ako Zakonom nije drukčije određeno. U slučajevima utvrđenim Zakonom o privrednim društvima ili ako to proizlazi iz zakona nadležni sud odlučuje u vanparničnom postupku.

Zastarjelost Potraživanja ortaka, članova i akcionara prema privrednom društvu, dok imaju to svojstvo, zastarijevaju u roku od šest mjeseci od dana saznanja za razlog podnošenja tužbe, a najkasnije u roku od tri godine od dana dospjelosti, ako zakonom za pojedina potraživanja nije drukčije uređeno. Potraživanja povjerilaca privrednog društva prema ortacima, članovima i akcionarima, zastarijevaju u roku od šest mjeseci od dana saznanja za razlog podnošenja tužbe, a najkasnije u roku od tri godine od dana prestanka društva ili od dana prestanka svojstva ortaka, člana i akcionara, ako zakonom za pojedina potraživanja nije određen drugi rok zastarjelost Na potraživanja privrednog društva prema ortacima, članovima i akcionarima, kao i članovima organa društva, zastupniku i likvidacionom upravniku, po osnovu tog svojstva.saglasno se na iste primjenjuje kao naprijed navedeno

PITANJA

1. POJAM SUBJEKTIVNOG PRAVA2. VRSTE SUBJEKTIVNIH PRAVA

96

3. OSNIVANJE SUBJEKATA PRAVA4. PREDUZETNIK KAO SUBJEKT PRAVA 5. POJAM I PRAVNA FORMA PRIVREDNOG DRUŠTVA6. ZASTUPNICI I ZASTUPANJE U PRIVREDNOM DRUŠTVU7. PROKURA

XV PRAVNE FORME PRIVREDNIH DRUŠTAVA

1. ORTAČKO DRUŠTVO

Pojam i odgovornostOrtačko društvo u smislu Zakona jeste privredno društvo koje osnivaju dva ili više fizičkih i/ili pravnih lica u svojstvu ortaka društva radi obavljanja određene djelatnosti pod zajedničkim poslovnim imenom. Ortačko društvo odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom. Ortaci ortačkog društva odgovorni su solidarno za sve obaveze društva cjelokupnom svojom imovinom, ako sa povjeriocem nije drugačije ugovoreno. Ako ugovor ortaka društva sadrži odredbu da je drugačije ugovoreno , ta odredba ugovora nema pravno dejstvo prema trećim licima.

Princip slobode ugovaranjaOrtaci ortačkog društva mogu svoje međusobne odnose, kao i odnose sa ortačkim društvom urediti slobodno, osim ako je zakonom drukčije uređeno.

Osnivački aktOsnivački akt ortačkog društva sadrži:

a) puno ime i prebivalište svih fizičkih lica ortaka i poslovno ime i sjedište pravnog lica svakog ortaka,

b) poslovno ime i sjedište društva,c) djelatnost id) označenje vrste i vrijednosti uloga ortaka.

Osnivački akt ortačkog društva može da sadrži i druge elemente od značaja za društvo i ortake društva.Izmjene i dopune osnivačkog akta ortačkog društva vrše se uz saglasnost svih ortaka društva, ako tim aktom nije drukčije određeno.

97

Ugovor ortaka društvaPored osnivačkog akta, ortačko društvo može da ima i ugovor ortaka društva kojim se određuje naročito poslovanje društva i upravljanje.Ugovor ortaka ortačkog društva ne prilaže se uz prijavu za registraciju.Ugovor ortaka ortačkog društva sačinjava se u pisanoj formi i potpisuje ga svaki ortak. Ugovor ortaka ortačkog društva, odnosno njegove izmjene i dopune imaju pravno dejstvo među ortacima od dana kada ga potpišu svi ortaci, ako tim ugovorom nije drugačije određeno.

Odnos između osnivačkog akta i ugovora ortaka društvaU slučaju neusklađenosti između osnivačkog akta ortačkog društva i ugovora ortaka ortačkog društva, primjenjuje se osnivački akt društva..

Uređivanje osnivačkim aktom i ugovorom ortaka društvaPravni odnosi između ortaka i ortaka sa ortačkim društvom uređuju se osnivačkim aktom i ugovorom ortaka društva, ako društvo ima takav ugovor.

UlogUlog ortaka u ortačko društvo može biti u novcu, stvarima i pravima, kao i u radu ili uslugama koji su izvršeni ili treba da budu izvršeni. Ortaci ortačkog društva ulažu uloge jednake vrijednosti. Ortak ortačkog društva koji u imovinu društva ne unese svoj ulog u skladu sa osnivačkim aktom društva, koji novac primljen za društvo ili drugu imovinu ne preda u određenom roku društvu ili koji za sebe uzme novac ili drugu imovinu društva bez ovlašćenja, dužan je da društvu plati ugovorenu kamatu počev od dana kada je bio dužan da uplati ili unese ulog, odnosno od dana kada je morao da preda novac ili drugu imovinu ili kada je uzeo novac ili drugu imovinu. Naprijed navedeno određenje ne isključuje pravo ortačkog društva i na naknadu druge štete.

Povećanje i smanjenje ulogaOrtak ortačkog društva nije dužan da poveća ulog iznad iznosa određenog osnivačkim aktom niti je dužan da poveća ulog određen osnivačkim aktom radi pokrivanja gubitaka društva. Ortak ortačkog društva ne može smanjiti svoj ulog bez saglasnosti svih ostalih ortaka. Prenos udjela među ortacima ortačkog društva je slobodan.

Odlučivanje ortaka društvaOdluke ortaka o pitanjima koja predstavljaju redovnu djelatnost ortačkog društva donose se većinom od ukupnog broja glasova ortaka. Saglasnost svih ortaka potrebna je za odluke o pitanjima koja su izvan redovne djelatnosti društva, kao i za

98

odluke o prijemu novog ortaka društva. Ortaci kod kojih postoji sukob interesa u odnosu na odluku koja se donosi, ne učestvuju u glasanju za donošenje takve odluke. Ortaci ortačkog društva donose odluke na sjednici, što važi i za ortake koji su ovlašćeni za vođenje poslova.

Vođenje poslovaOrtak ortačkog društva ima pravo i obavezu da vodi poslove društva (u daljem tekstu: vođenje poslova). Ako je osnivačkim aktom ortačkog društva ili ugovorom ortaka društva određeno da je vođenje poslova preneseno na jednog ili više ortaka društva, ostali ortaci društva nemaju pravo na vođenje poslova.

Vođenje poslova od strane više ortakaAko pravo na vođenje poslova imaju dva ili više ortaka ortačkog društva, svaki od tih ortaka ima pravo da postupa samostalno, osim ako se najmanje jedan ortak usprotivi tom pravu. Ako je osnivačkim aktom ili ugovorom ortaka društva određeno da ortaci društva ovlašćeni za vođenje poslova mogu da postupaju samo zajedno, za svaki posao potrebna je saglasnost svih ortaka društva ovlašćenih za vođenje poslova, osim ako bi odgađanje donošenja te odluke prouzrokovalo štetu društvu. Ako je osnivačkim aktom ili ugovorom ortaka ortačkog društva određeno da je u slučaju vođenja poslova od više ortaka, svaki ortak ovlašćen za vođenje poslova dužan da postupa po instrukcijama drugih ortaka ovlašćenih za vođenje poslova, svaki ortak dužan je da obavijesti ostale ortake ovlašćene za vođenje poslova radi donošenja zajedničke odluke o pravnoj radnji ili poslu. Ako ortak ovlašćen za vođenje poslova u skladu sa okolnostima smatra da instrukcije u smislu nisu primjerene, o tome obavještava druge ortake radi zajedničkog odlučivanja, osim ako bi odgađanje odluke prouzrokovalo štetu društvu, kada može postupati samostalno, o čemu je dužan da bez odgađanja obavijesti ostale ortake. Obim vođenja poslovaVođenje poslova obuhvata ovlašćenje za obavljanje pravnih poslova i drugih radnji koje se redovno vrše pri obavljanju djelatnosti ortačkog društva. Pravni poslovi i druge radnje koje nisu obuhvaćene ovlašćenjem mogu se obavljati samo uz saglasnost svih ortaka ortačkog društva.

Prenos prava za vođenje poslovaOrtak ortačkog društva ovlašćen za vođenje poslova može prenijeti pravo na vođenje poslova na treće lice, ako su s tim saglasni svi ortaci društva. Ortak ortačkog društva koji prenese pravo za vođenje poslova na treće lice koje nije ortak, odgovara za izbor lica na koje je prenio pravo za vođenje poslova i za radnje lica u izvršavanju tih poslova.

99

Otkazivanje vođenja poslovaOrtak ortačkog društva može odustati od vođenja poslova u otkaznom roku koji je određen osnivačkim aktom ili ugovorom ortaka društva, ako za to postoji opravdan razlog, što cijene ostali ortaci. Ništava je odredba osnivačkog akta ili ugovora ortaka društva kojom se ortak unaprijed odriče od prava na vođenje poslova. Ako postoji opravdan razlog za hitno odustajanje od vođenja poslova, ortak može od tog ovlašćenja da odustane i u kraćem otkaznom roku od roka naprijed preciziranog. Ortak ortačkog društva ovlašćen za vođenje poslova, pisanim putem blagovremeno obavještava sve ostale ortake društva o namjeri da odustane od vođenja poslova, radi omogućavanja kontinuiteta nezavršenih poslova od ostalih ortaka ovlašćenih za vođenje poslova. Ako se ortak ortačkog društva odrekne ovlašćenja za vođenje poslova suprotno kako je to navedeno dužan je da ortačkom društvu nadoknadi time prouzrokovanu štetu.

Oduzimanje ovlašćenja za vođenje poslovaOvlašćenje za vođenje poslova može se odlukom nadležnog suda oduzeti po tužbi društva ili preostalih ortaka društva, ako se utvrdi da ortak nije sposoban da vodi poslove društva ili da čini težu povredu dužnosti vođenja poslova. Pravo na naknadu troškovaOrtak ortačkog društva ima pravo na naknadu svih troškova koje je imao u vođenju poslova društva i koji su s obzirom na okolnosti bili neophodni. Troškovi padaju na teret ortačkog društva.

Dobit i gubitakNa kraju poslovne godine ortaci usvajaju finansijski izvještaj kojim se utvrđuje dobit i gubitak ortačkog društva i učešće svakog ortaka u dobiti i gubitku. Dobit ortačkog društva raspodjeljuje se ortacima na jednake dijelove. Gubitak ortačkog društva raspodjeljuje se na ortake društva na jednake dijelove. Dio dobiti koji pripada ortaku ortačkog društva u dobiti ortačkog društva isplaćuje se najkasnije u roku od tri mjeseca od dana usvajanja finansijskog izveštaja. Ako osnivački akt ortačkog društva sadrži odredbu kojom se određuje samo udio u dobiti ili samo udio u gubitku, smatra se da se ona odnosi i na dobit i na gubitak.

Pravo na zastupanjeOvlašćenje za zastupanje ortačkog društva ima svaki ortak, ako osnivačkim aktom društva nije drugačije određeno.Ako su dva ili više ortaka ovlašćeni da zastupaju ortačko društvo, svaki od ortaka ovlašćen je da postupa samostalno, ako osnivačkim

100

aktom nije drugačije određeno. Osnivačkim aktom društva može se odrediti da ortaci društva mogu zastupati društvo samo zajedno. Ako su ortaci ortačkog društva, u skladu sa osnivačkim aktom ovlašćeni za zajedničko zastupanje, mogu da ovlaste jednog ili više ortaka ovlašćenih za zajedničko zastupanje da preduzimaju određene poslove ili određene vrste poslova, a izjava volje trećih lica učinjena jednom od ortaka ovlašćenih da zajedno zastupaju društvo, smatra se da je učinjena ortačkom društvu. Osnivačkim aktom ortačkog društva može se odrediti da ortaci društva mogu zastupati društvo samo zajedno sa prokuristom kada se primjenjuje gore navedene odredbe. Podaci o ortacima koji zastupaju ortačko društvo, o promjeni lica ovlašćenih za zastupanje ili određivanje novih ortaka za zastupanje ortačkog društva, kao i promjene obima ovlašćenja ortaka koji zastupaju ortačko društvo, registruju se u skladu sa zakonom kojim se uređuje registracija poslovnih subjekata.

Otkazivanje ovlašćenja za zastupanjeOrtak ortačkog društva ovlašćen za zastupanje može otkazati ovlašćenje za zastupanje u otkaznom roku koji je određen osnivačkim aktom ili ugovorom ortaka društva, ako za to postoji opravdan razlog što cijene ostali ortaci. Ništava je odredba osnivačkog akta ili ugovora ortaka društva kojom se ortak unaprijed odriče ovlašćenja za zastupanje. Ako postoji opravdan razlog za hitno odustajanje od zastupanja, ortak može od zastupanja da odustane i u kraćem otkaznom roku od roka koji je određen u osnivačkom aktu Ortak ortačkog društva ovlašćen za zastupanje pisanim putem blagovremeno obavještava sve ostale ortake društva o namjeri da odustane od zastupanja radi omogućavanja kontinuiteta nezavršenih poslova od ostalih ortaka ovlašćenih za zastupanje.Ako se ortak ortačkog društva odrekne ovlašćenja za zastupanje suprotno ovog naprijed navedenog dužan je da ortačkom društvu nadoknadi time prouzrokovanu štetu.

Oduzimanje ovlašćenja za zastupanjeOvlašćenje za zastupanje može se oduzeti odlukom nadležnog suda ako osnivačkim aktom ortačkog društva nije drukčije određeno, po tužbi društva ili preostalih ortaka društva, ako se utvrdi da ortak nije sposoban da zastupa društvo ili da čini težu povredu dužnosti zastupanja. Prigovori i preboj (kompenzacija)Ortak ortačkog društva prema trećim licima može podnijeti lične prigovore, ali i prigovore koje može istaći i društvo prema tim licima. Potraživanja trećeg lica od ortaka ortačkog društva ne mogu se prebijati sa potraživanjima ortaka prema društvu.

101

Odgovornost novog ortakaLice koje nakon osnivanja društva stekne svojstvo ortaka odgovara za obaveze društva kao i postojeći ortaci, uključujući i obaveze nastale prije njegovog pristupanja društvu.Odredbe ugovora ortaka društva koje nisu u skladu sa naprijed navedenim nemaju pravno dejstvo prema trećim licima, osim ako se treće lice ne saglasi sa tim.

Ortački udio Ortak ortačkog društva može prenijeti svoj udio trećem licu samo uz saglasnost ostalih ortaka. U slučaju prenosa udjela trećem licu ostali ortaci ortačkog društva imaju pravo prečeg sticanja tog udjela. Ako ortaci ortačkog društva ne daju saglasnost na prenos udjela trećem licu, a ne iskoriste pravo prečeg sticanja, ortak društva može prenijeti svoj udio trećem licu i bez te saglasnosti. Davanje u zalog udjela ortaka ortačkog društva smatra se prenosom udjela. Prenos udjela na nasljednike i pravne sljedbenike ne smatra se prenosom udjela trećem licu u smislu naprijed preciziranog. Prenos udjela trećim licima može se osnivačkim aktom ili ugovorom ortaka društva drugačije odrediti. Odgovornost prilikom prenosa udjelaU svim slučajevima prenosa udjela, prenosilac udjela i sticalac prenesenog udjela odgovaraju solidarno prema društvu za sve obaveze prenosioca udjela prema društvu, u trenutku prenosa, osim ako se ortaci ne sporazumiju drugačije. Zahtjevi od ortačkog društva ili u ime ortačkog društva zastarijevaju u roku od tri godine od registracije prenosa udjela.Određenje u odnosu na zastarjelost primjenjuje se i na druge zahtjeve od ortačkog društva ili u ime njega protiv lica koje je prestalo da bude ortak.

Prestanak ortačkog društva i istupanje ortaka Ortačko društvo prestaje:

— istekom vremena na koje je osnovano ili ispunjenjem cilja osnivanja,— odlukom ortaka o prestanku,— neobavljanjem poslova neprekidno u periodu od dvije godine,— sudskom odlukom o prestanku i— nastupanjem bilo kojeg drugog događaja određenog osnivačkim aktom ili

ugovorom ortaka društva koji ima za posljedicu prestanak društva.

Ako osnivačkim aktom ili ugovorom ortaka društva nije drukčije određeno, svojstvo ortaka u ortačkom društvu prestaje u slučaju:— smrti ortaka,

102

— otvaranja stečaja nad nekim od ortaka,— otkaza nekog ortaka,— donošenja odluke ortaka u skladu sa osnivačkim aktom, ugovorom ortaka društva

i Zakonom i— u drugim slučajevima određenim osnivačkim aktom ili ugovorom ortaka društva.

Prećutno produženjeAko je ortačko društvo osnovano na određeno vrijeme ili za ispunjenje određenog cilja, a istekom tog vremena ili ispunjenjem cilja osnivanja nastavi da posluje, smatra se da je društvo prećutno dobilo saglasnost svih ortaka da je osnovano na neodređeno vrijeme.

Otkaz i povlačenje ortakaOrtak ortačkog društva može da se povuče dobrovoljno iz društva, podnošenjem pisanog otkaza. Pisani otkaz podnosi se najmanje šest mjeseci prije isteka poslovne godine, osim ako je osnivačkim aktom drugačije određeno. Pravo ortaka gore navedeno ne može se ograničiti niti isključiti.

Sudska odluka o prestanku društvaPo tužbi nekog od ortaka ortačkog društva, sud donosi odluku da društvo prestaje kada za to postoji opravdan razlog. Opravdan razlog u smislu stava 1. ovog člana postoji ako sud nađe da:

a) ortak društva, sa namjerom ili grubom nepažnjom povrijedi svoju dužnost koja je u smislu Zakona, osnivačkog akta ili ugovora ortaka društva od uticaja na poslovanje društva,

b) je ispunjenje takve dužnosti faktički nemoguće i c) nije moguće da društvo drukčije nastavi poslovanje, a da to poslovanje bude u

skladu sa Zakonom, osnivačkim aktom ili ugovorom ortaka društva.

Ništav je sporazum kojim se isključuje ili ograničava pravo ortaka na podnošenje tužbe .Tužba se podnosi protiv ortačkog društva i svih drugih ortaka kod nadležog suda. Umjesto odluke o prestanku ortačkog društva u skladu sa gore navedenim, sud može, ako se u tom smislu preinači tužbeni zahtjev, da isključi ortaka društva u skladu sa članom 79. Zakona o privrednim društvima.

Isključenje ortakaNa isključenje ortaka ortačkog društva primjenjuju se odredbe Zakona o isključenju člana društva s ograničenom odgovornošću. Odluku o isključenju ortaka ortačkog

103

društva donose preostali ortaci u skladu sa članom 58. Zakona o privrednim društvima. Posljedice istupanja ortaka iz društvaUdio ortaka koji istupi iz ortačkog društva raspodjeljuje se ostalim ortacima društva na jednake dijelove. Ortaci koji ostaju u društvu dužni su da isplate ortaku koji istupa iz ortačkog društva u novcu ono što bi on primio na osnovu obračuna koji bi se napravio kada bi u vrijeme njegovog istupanja društvo prestalo da postoji, ne uzimajući u obzir tekuće nezavršene poslove. Ako vrijednost imovine ortačkog društva nije dovoljna za to da se pokriju obaveze društva, ortak koji istupa iz društva plaća društvu dio nepokrivenog iznosa srazmjerno njegovom učešću u gubitku društva.Ovakvo određenje se primjenjuju se ako osnivačkim aktom ili ugovorom ortaka ortačkog društva nije drugačije određeno.

Učešće ortaka koji je istupio iz društva u nezavršenim poslovimaOrtak ortačkog društva koji istupa iz društva, učestvuje u dobiti i gubitku iz poslova koji u vrijeme njegovog istupanja još nisu bili završeni sa stanjem na dan njegovog istupanja, ako osnivačkim aktom ili ugovorom ortaka društva nije drugačije određeno.

Postupak u slučaju kad ostane jedan ortakAko iz bilo kog razloga ostane jedan ortak ortačkog društva, taj ortak je dužan da preduzme sve neophodne mjere da uskladi poslovanje društva uslovima propisanim Zakonom ili da nastavi poslovanje kao preduzetnik, najkasnije u roku od 90 dana od dana kada je ostao jedini ortak društva. Ako u roku kako je to naprijed precizirano, jedini ortak ortačkog društva ne uskladi svoj položaj sa odredbama Zakona, ortačko društvo prestaje likvidacijom.

Nastavljanje društva sa nasljednicimaOrtačko društvo nastavlja da posluje sa nasljednicima preminulog ortaka, ako je tako određeno osnivačkim aktom i uz saglasnost nasljednika. Nasljednici mogu izvršavati svoja prava u skladu gore navednim od dana saznanja za nasljeđivanje ili od dana imenovanja zastupnika nasljedniku koji nema poslovnu sposobnost, zavisno od okolnosti slučaja.

Registracija prestanka društva Preostali ortaci ovlašćeni za zastupanje ortačkog društva prijavljuju prestanak društva i istupanje ortaka iz društva, radi registracije i objavljivanja. U slučaju

104

prestanka sudskom odlukom, sud po službenoj dužnosti prijavljuje registru prestanak ortačkog društva.

PITANJA 1.POJAMOSNIVANJE ORTAČKOG DRUŠTVA2.ORTAČKI DIO3.PRESTANAK ORTAČKOG DRUŠTVA I ISTUPANJE ČLANOVA

2. KOMANDITNO DRUŠTVO

Pojam i odgovornostKomanditno društvo, jeste privredno društvo koje osnivaju dva ili više fizičkih i/ili pravnih lica u svojstvu ortaka, radi obavljanja određene djelatnosti, pod zajedničkim poslovnim imenom, od kojih najmanje jedno lice odgovara neograničeno za njegove obaveze (komplementar), a najmanje jedno lice snosi rizik do visine svog ugovorenog uloga (komanditor). Komanditno društvo za svoje obaveze odgovara cjelokupnom imovinom. Na komanditno društvo primjenjuju se odredbe Zakona o ortačkom društvu,Zakona o privrednom društvima ako tim zakonom nije drugačije uređeno. Komplementari imaju status ortaka ortačkog društva, ako Zakonom nije drugačije uređeno.

Osnivački aktOsnivački akt komanditnog društva sadrži naročito:— puno ime i prebivalište svakog fizičkog lica i poslovno ime i sjedište pravnog lica

komplementara i komanditora, kao i označenje svojstva ortaka,— poslovno ime i sjedište društva,— označenje vrste i vrijednosti uloga svakog osnivača i— djelatnost.Osnivački akt komanditnog društva može da sadrži i druge elemente od značaja za društvo i komplementare.

Izmjena osnivačkog aktaOsnivački akt komanditnog društva mijenja se saglasnošću svih komplementara i komanditora društva, ako tim aktom nije drugačije određeno. Izmjene osnivačkog akta komanditnog društva kojima se povećavaju obaveze ortaka društva određene

105

tim aktom ili kojima se određuju nove obaveze ortaka društva, vrše se uz saglasnost ortaka društva na koje se te izmjene odnose.Ugovor ortaka društvaPored osnivačkog akta, komanditno društvo može imati i ugovor ortaka društva kojim se određuje poslovanje društva i upravljanje. Ugovor ortaka komanditnog društva ne prilaže se uz prijavu za registraciju.Ugovor ortaka komanditnog društva sačinjava se u pisanoj formi i potpisuju ga svi ortaci. Ugovor ortaka komanditnog društva i promjene ugovora imaju pravno dejstvo među ortacima danom potpisivanja svih ortaka, ako tim ugovorom nije drugačije određen.

Odnos između osnivačkog akta i ugovora ortaka društvaU slučaju neusklađenosti između osnivačkog akta komanditnog društva i ugovora ortaka društva, primjenjuje se osnivački akt.

UlogUlog komanditora u komanditno društvo može biti novčani i nenovčani, uključujući i izvršeni rad i usluge u komanditnom društvu. Komanditor u komanditno društvo unosi cijeli ugovoreni ulog prije sticanja svojstva komanditora. Prenos udjelaKomplementar komanditnog društva ne može prenijeti cijeli udjel ili dio svog udjela bez saglasnosti svih komanditora i komplementara. Komanditor komanditnog društva može prenijeti dio svog udjela ili cijeli svoj udio prodajom, poklonom, nasljeđem ili na drugi način.Komanditori i komplementari učestvuju u diobi dobiti i snošenju gubitka društva srazmjerno procentu udjela u društvu. Vođenje poslova društvaJedan ili više komlementara vode poslove komanditnog društva. Komanditor ne može vršiti vođenje poslova društva.

ZastupanjeKomanditor ne može da zastupa komanditno društvo prema trećim licima.

Slučajevi odgovornosti komanditora kao komplementara Komanditor odgovara, kao i komplementar prema trećim licima ako je njegovo ime uz njegovu saglasnost uneseno u poslovno ime komanditnog društva. Komanditor odgovara, kao i komplementar ako postupa suprotno zabrani.

106

Promjene u članstvu i status društvaKomanditno društvo ne prestaje u slučaju smrti komanditora, kao ni u slučaju prestanka komanditora koji nije fizičko lice. Ako iz komanditnog društva istupe svi komplementari a novi komplementari nisu primljeni u roku od 90 dana od dana istupanja posljednjeg komplementara, komanditori mogu u daljem roku od 90 dana donijeti jednoglasno odluku o promjeni pravne forme u društvo s ograničenom odgovornošću ili akcionarsko društvo, u skladu sa Zakonom. Ako komanditori komanditnog društva ne postupe na način i u roku naprijed navedenom komanditno društvo prestaje likvidacijom, u skladu sa Zakonom.o privrednim društvima . Ako iz komanditnog društva istupe svi komanditori, komanditno društvo može u skladu sa Zakonom nastaviti da posluje kao ortačko društvo ili kao preduzetnik.Promjene registruju se i objavljuju u skladu sa zakonom kojim se uređuje registracija poslovnih subjekata.

PITANJA1.POJAM I ODGOVORNOST DRUŠTVA 2.OSNIVAČKI AKT 3.UGOVOR ORTAKA U DRUŠTVU 4.PROMJENE U ČLANSTVU I STATUS DRUŠTVA

3. DRUŠTVO SA OGRANIČENOM ODGOVORNOŠĆU

Pojam i odgovornostDruštvo sa ograničenom odgovornošću jeste privredno društvo koje osniva jedno ili više pravnih i/ili fizičkih lica, u svojstvu članova društva, radi obavljanja određene djelatnosti pod zajedničkim poslovnim imenom. Društvo sa ograničenom odgovornošću odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom. Član društva sa ograničenom odgovornošću ne odgovara za obaveze društva, osim do iznosa neunesenog uloga u imovinu društva. Društvo sa ograničenom odgovornošću može imati najviše 50 članova. Ako se broj članova društva sa ograničenom odgovornošću poveća iznad broja 50 ali ne više od 100 članova, i ako se taj broj održi u periodu dužem od godinu dana, to društvo mijenja pravnu formu u formu zatvorenog akcionarskog društva.

Načelo slobode ugovaranjaČlanovi društva sa ograničenom odgovornošću svoje međusobne odnose u društvu, kao i odnose sa društvom, uređuju slobodno ako zakonom nije drugačije uređeno.

Osnivački aktOsnivački akt društva sa ograničenom odgovornošću sadrži:

107

a) puno ime i prebivalište svakog fizičkog lica i poslovno ime i sjedište svakog pravnog lica člana društva,

b) poslovno ime i sjedište društva,c) djelatnost,d) iznos osnovnog kapitala i iznos, vrstu i vrijednost uloga svakog osnivača i

opis vrste i vrijednost nenovčanog uloga, e) način i vrijeme unošenja nenovčanih uloga, odnosno vrijeme uplate novčanih

uloga,f) ukupan iznos troškova osnivanja, odnosno procijenjeni iznos svih troškova

plaćenih od društva ili zaračunatih društvu u vezi sa osnivanjem, a po potrebi i troškove prije nego što je utvrđeno da društvo ispunjava uslove za početak poslovanja i

g) odobrene posebne pogodnosti bilo kom licu koje je učestvovalo u osnivanju društva ili u poslovima prije osnivanja društva ili utvrđivanja ispunjenosti uslova za početak poslovanja.

Osnivački akt društva sa ograničenom odgovornošću može sadržati i druge odredbe, uključujući i odredbe koje može sadržati i ugovor članova društva.

Ugovor članova društvaDruštvo sa ograničenom odgovornošću, pored osnivačkog akta, može da ima i ugovor članova društva kojim se uređuje naročito poslovanje društva i upravljanje. Ugovor članova društva sačinjava se u pisanoj formi i sadrži odredbe o: — obavezama članova društva na dodatne uloge pored osnovnih uloga, kao i o

posebnim naknadama i posljedicama u slučaju neispunjenja takvih obaveza,— posebnim uslovima i načinu prenosa udjela članova društva koji se razlikuje od

načina uređenog zakonom,— načinu za ostvarivanje prava glasa članova društva ili prava na dividendu

(jednako pravo, pravo u skladu sa udjelom u osnovnom kapitalu društva ili pravo utvrđeno na neki drugi način) i

— postupku odlučivanja, uključujući i postupak za odlučivanje u slučaju blokade odlučivanja među članovima društva.

Ugovor članova društva sa ograničenom odgovornošću ne dostavlja se uz prijavu za registraciju.Ugovor članova društva sa ograničenom odgovornošću, kao i njegove izmjene i dopune, proizvode pravno dejstvo danom potpisivanja od svih članova društva, ako ugovorom nije drugačije određeno.U slučaju neusklađenosti između osnivačkog akta društva sa ograničenom odgovornošću i ugovora članova društva primjenjuje se osnivački akt društva.

108

Troškovi osnivanjaOsnivačkim aktom društva sa ograničenom odgovornošću može se odrediti da troškove osnivanja društva snosi društvo ili osnivači. Ako osnivačkim aktom društva sa ograničenom odgovornošću nije drugačije određeno, troškove osnivanja društva snose osnivači. Ako je osnivačkim aktom društva sa ograničenom odgovornošću određeno da troškove osnivanja snosi društvo, ti troškovi nadoknađuju se osnivačima do iznosa navedenog u osnivačkom aktu.

Vrste ulogaUlog u društvo sa ograničenom odgovornošću može biti novčani ili nenovčani, uključujući i izvršeni rad i pružene usluge društvu. Ulozi članova društva sa ograničenom odgovornošću ne moraju biti jednake vrijednosti. Ulozi u društvo sa ograničenom odgovornošću, novčani ili nenovčani, ulažu se u društvo u skladu sa osnivačkim aktom društva.Članovi društva sa ograničenom odgovornošću mogu donijeti odluku o ulaganju dodatnih uloga ako je to određeno osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva.Dodatni ulozi članova društva sa ograničenom odgovornošću srazmjerni su udjelima, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno. Ako član društva sa ograničenom odgovornošću ne unese dodatni ulog ostali članovi obavezni su da uplate taj dio srazmjerno svojim udjelima, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno. Osnivačkim aktom društva sa ograničenom odgovornošću može se odrediti da je član društva koji ne izvrši obaveze koko je propisano odgovoran je ostalim članovima i društvu za prouzrokovanu štetu.

Osnovni kapitalNovčani dio osnovnog kapitala društva sa ograničenom odgovornošću na dan uplate iznosi najmanje 2.000 KM (dvije hiljade konvertibilnih maraka), od čega se najmanje polovina uplaćuje na privremeni račun do registracije društva, a ostatak se uplaćuje na račun društva u roku od dvije godine od dana registracije.Posebnim zakonom za osnivanje finansijskih i osiguravajućih organizacija i privrednih društava koja obavljaju zakonom određene djelatnosti kao društva sa ograničenom odgovornošću može se odrediti veći minimalni osnovni kapital.

Povećanje i smanjenje osnovnog kapitalaOsnovni kapital društva sa ograničenom odgovornošću može se odlukom skupštine članova povećati novim ulozima članova ili pretvaranjem raspoloživih rezervi za ove namjene u osnovni kapital. Osnovni kapital društva sa ograničenom odgovornošću može se smanjiti odlukom skupštine članova, ali ne ispod zakonom propisanog minimalnog osnovnog kapitala. Smanjenje osnovnog kapitala društva sa

109

ograničenom odgovornošću po jednom osnovu može se izvršiti istovremeno sa povećanjem njegovog osnovnog kapitala po drugom osnovu u skladu sa Zakonom. Registracija povećanja iz sredstava društva i smanjenja osnovnog kapitala društva sa ograničenom odgovornošću vrši se jednom godišnje i to u roku od 30 dana od dana održavanja godišnje skupštine članova društva.

PrimjenaOdredbe zakona o otvorenom akcionarskom društvu koje se odnose na održavanje osnovnog kapitala, rezerve, povećanje i smanjenje osnovnog kapitala, kao i održavanje skupštine akcionara, primjenjuju se i na održavanje, povećanje i smanjenje osnovnog kapitala i održavanje skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću kod gubitka koji ne prelazi 50 % osnovnog kapitala društva.

UdjeliČlan društva sa ograničenom odgovornošću stiče udio u osnovnom kapitalu društva srazmjerno vrijednosti uloga. Član društva sa ograničenom odgovornošću može imati jedan udio u društvu. Ako član društva sa ograničenom odgovornošću stekne jedan ili više udjela, ti udjeli se spajaju sa postojećim udjelom i zajedno čine jedan udio.

Prava glasa i imovinska prava po osnovu udjelaPravo glasa članova društva sa ograničenom odgovornošću, kao i imovinska prava prema društvu, uključujući i učešće u dobiti i raspodjeli likvidacionog viška, srazmjerni su udjelima članova u ukupno uplaćenom osnovnom kapitalu društva u vrijeme ostvarivanja tih prava, ako osnivačkim aktom nije drugačije određeno.Udjeli društva sa ograničenom odgovornošću nisu hartije od vrijednosti.Udjeli društva sa ograničenom odgovornošću ne mogu se sticati, niti se njima može raspolagati upućivanjem javne ponude.Društvo sa ograničenom odgovornošću izdaje svakom članu društva potvrdu kao dokaz članstva i njegovog udjela, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno.

Suvlasništvo udjelaUdio može pripadati jednom licu ili većem broju lica (u daljem tekstu: suvlasnici udjela). Suvlasnici udjela se u odnosu na društvo s ograničenom odgovornošću smatraju jednim članom, a u knjigu udjela upisuje se puno ime i adresa svakog suvlasnika udjela. Suvlasnici udjela u društvu sa ograničenom odgovornošću svoja prava glasa i druga prava ostvaruju preko jednog zajedničkog punomoćnika, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno. U slučaju postojanja zajedničkog punomoćnika suvlasnici udjela u društvu sa ograničenom

110

odgovornošću dužni su da ga identifikuju radi upisa u knjigu udjela. Obavještenje koje društvo sa ograničenom odgovornošću uputi zajedničkom punomoćniku smatra se da je dato svim suvlasnicima udjela. Ako suvlasnici udjela propuste da identifikuju zajedničkog punomoćnika, obavještenje dato od društva bilo kom suvlasniku smatra se da je dato svim suvlasnicima. Suvlasnici udjela solidarno odgovaraju društvu sa ograničenom odgovornošću za sve obaveze prema društvu koje se tiču njihovog udjela. Pravne radnje društva sa ograničenom odgovornošću prema jednom suvlasniku udjela imaju dejstvo prema svim suvlasnicima tog udjela.

Knjiga udjelaDruštvo sa ograničenom odgovornošću dužno je da knjigu udjela drži u svom sjedištu. U knjigu udjela upisuju se: ime i prebivalište, odnosno poslovno ime; sjedište i poreski identifikacioni broj svakog člana društva, odnosno svakog suvlasnika i njihovog zajedničkog punomoćnika; iznos ugovorenog i uplaćenog uloga i eventualne sporedne činidbe i dopunski ulozi pored osnovnog uloga; opterećenja udjela; broj ili procenat glasova svakog udjela; podjele i svi prenosi udjela uključujući i vrijeme prenosa i ime prenosioca i sticaoca, kao i sve eventualne promjene ovih podataka. Društvo sa ograničenom odgovornošću podnosi registru, u skladu sa zakonom kojim se uređuje registracija poslovnih subjekata, prijavu i dokumenta za svaku promjenu podataka upisanih u knjizi udjela, radi registracije i objavljivanja. Članovi društva sa ograničenom odgovornošću imaju pravo uvida u knjigu udjela i pravo na kopije. Direktor ili članovi upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću odgovaraju društvu za tačnost podataka u knjizi udjela, u skladu sa Zakonom.

Značaj upisa u knjigu udjelaU odnosu na društvo sa ograničenom odgovornošću, član društva je lice koje je kao takvo upisano u knjigu udjela, a u odnosu na treća lica član društva je lice koje je kao takvo registrovano. Smatra se da je član društva upisan u knjugu udjela danom podnošenja prijave za upis u registar, koja sadrži sve podatke koji se upisuju u knjigu udjela, bez obzira na to kada je upis stvarno izvršen.

Pojam i sticanje sopstvenih udjelaSopstvenim udjelom društva sa ograničenom odgovornošću u smislu Zakona smatra se udio koji društvo stekne od svojih članova. Društvo sa ograničenom odgovornošću ne može upisivati sopstvene udjele, direktno ili indirektno, preko trećeg lica koje ih stiče za račun društva. Društvo sa ograničenom odgovornošću može od svojih članova sticati sopstvene udjele koji su u cjelini uplaćeni, kao i udjele koji nisu u cjelini uplaćeni. Udjeli mogu se steći kupovinom od članova društva po osnovu prinudnog prestanka svojstva člana društva ili po drugom osnovu.

111

Društvo sa ograničenom odgovornošću ne može sticati sopstvene udjele suprotno odredbama Zakona o ograničenju plaćanja. Društvo sa ograničenom odgovornošću po osnovu sopstvenih udjela nema pravo glasa niti se ti udjeli računaju u kvorum glasova niti daju pravo na dividendu. Stečeni sopstveni udjeli ili dijelovi udjela društva sa ograničenom odgovornošću kojima se ne raspolaže u roku od godinu dana od dana sticanja, poništavaju se.

Uzimanje udjela u zalogDruštvo sa ograničenom odgovornošću može udjele uzeti u zalog, ako je ukupni iznos potraživanja obezbijeđenih zalogom udjela niži od vrijednosti udjela, odnosno vrijednosti uplaćenog udjela. Na uzimanje udjela člana društva sa ograničenom odgovornošću u zalog od samog društva ili od lica koje djeluje u svoje ime a za račun društva, primjenjuju se odredbe zakona o sticanju sopstvenih udjela.

Kredit društva za sticanje njegovih udjelaDruštvo sa ograničenom odgovornošću ne može direktno ili indirektno pružati finansijsku podršku bilo koje vrste za kupovinu svojih udjela. Određena se ne odnosi se na tekuće pravne poslove finansijskih organizacija, kao ni na davanje avansa ili kredita ili pružanja obezbjeđenja od društva sa ograničenom odgovornošću za sticanje udjela društva od zaposlenih u društvu ili u povezanim društvima. Raspolaganja mogu se vršiti samo u okviru ograničenja plaćanja propisanih zakonom.

Povlačenje i poništenje udjelaDruštvo sa ograničenom odgovornošću može povući i poništiti udjele u slučajevima određenim osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva. Odluku o povlačenju i poništenju udjela donosi skupština članova društva sa ograničenom odgovornošću, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno. Odluka skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću o povlačenju i poništenju udjela sadrži: osnov povlačenja i poništenja, iznos koji se plaća članu čiji je udio povučen i poništen i dejstvo poništenja na osnovni kapital društva. Odluka se unosi u knjigu odluka. Član društva sa ograničenom odgovornošću čiji je udio povučen i poništen gubi prava i obaveze koje je imao po osnovu tog udjela.

Osnovna prava članova društvaUdio člana društva sa ograničenom odgovornošću može se slobodno prenositi, ako Zakonom, osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije uređeno, i to:

a) drugom članu društva ili društvu,b) supružniku prenosioca, bratu, sestri, pretku, potomku ili supružniku potomka,

112

c) zakonskom zastupniku ili nasljedniku člana društva nakon njegove smrti id) statusnom promjenom u skladu sa Zakonom.

Pravo prečeg sticanja udjela društva Član društva sa ograničenom odgovornošću prije nego što ponudi svoj udio ili dio udjela trećem licu koje nije lice iz člana 120. Zakona o privrednim društvima, dužan je da taj udio ili dio udjela ponudi društvu. Ako društvo ne iskoristi pravo prečeg sticanja u roku određenom osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva, o čemu odluku donosi skupština članova društva, ponuda se dostavlja drugim članovima društva, u skladu sa osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva. Ako društvo sa ograničenom odgovornošću, odnosno članovi društva ne obavijeste člana društva koji prodaje udio o odluci u roku utvrđenom osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva, smatra se da je ponuda odbijena. Društvo sa ograničenom odgovornošću, odnosno članovi društva mogu dati protivponudu članu društva koji nudi prodaju udjela, a član mora dati društvu, odnosno članovima društva pisano obavještenje o prihvatanju protivponude u roku od deset dana od dana prijema protivponude, a ako član društva koji nudi prodaju udjela ne odgovori u tom roku, smatra se da je protivponuda odbijena. Društvo sa ograničenom odgovornošću koje prihvati ponudu za sticanje udjela člana društva, može raspodijeliti dio ili cio stečeni udio jednom ili većem broju članova društva ako svi članovi društva koji su glasali za sticanje udjela odobre takvu raspodjelu. Ako društvo sa ograničenom odgovornošću ne može zbog ograničenja plaćanja određenih Zakonom da izvrši sticanje udjela člana društva, članovi društva koji su glasali za kupovinu udjela obavezni su da kupe udio srazmjerno svom udjelu u osnovnom kapitalu društva. Ako je ponuda člana društva sa ograničenom odgovornošću društvu, odnosno članovima društva za sticanje udjela odbijena, taj član društva može prenijeti svoj udio ili dio ponuđenog udjela trećem licu po cijeni i u skladu sa drugim uslovima svoje ponude društvu, odnosno članovima društva ili po višoj cijeni, u roku od 60 dana od dana obavještenja o odbijanju njegove ponude od društva i članova društva, odnosno od dana isticanja roka za obavještavanje o odluci skupštine članova društva i članova društva utvrđenog osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva.

Prenos udjela u sudskom izvršnom postupkuPri prenosu udjela člana društva sa ograničenom odgovornošću u izvršnom sudskom postupku, društvo i članovi društva imaju pravo preče kupovine u skladu sa članom 121. Zakona, kao i u skladu sa zakonom kojim se uređuje izvršni postupak.

Uslovi i posljedice prenosaUdio se prenosi ugovorom u pisanoj formi sa notarski ovjerenim potpisima prenosioca i sticaoca. Za prenos udjela nije potrebna izmjena osnivačkog akta

113

društva sa ograničenom odgovornošću, osim ako je tim aktom drugačije određeno Prenosilac udjela i sticalac udjela obavezni su da bez odgađanja prijave društvu sa ograničenom odgovornošću prenos udjela, promjenu člana i vrijeme promjene, radi upisa u knjigu udjela. Prenos udjela ima pravno dejstvo prema društvu sa ograničenom odgovornošću od dana prijema obavještenja o prenosu. Sticalac udjela postaje član društva sa ograničenom odgovornošću kad se pisanim putem saglasi da postane član i naznači da ga obavezuju osnivački akt i ugovor članova društva i kada se u skladu sa zakonom upiše u knjigu udjela. Prenos udjela na nasljednike ima pravno dejstvo u skladu sa aktom o nasljeđivanju.

Dioba udjela i prenos dijela udjelaUdio člana društva sa ograničenom odgovornošću može se podijeliti u slučaju nasljeđivanja, pravnog sljedbeništva člana i prenosa na dva ili više lica Osnivačkim aktom društva sa ograničenom odgovornošću ili ugovorom članova društva može se isključiti dioba udjela ili se može dozvoliti samo u određenim slučajevima kao što je prenos udjela dvojici ili većem broju lica. Odredbe zakona o prenosu udjela primjenjuju se na prenos udjela u cjelini ili dijelom.

Zalaganje udjela od članaČlan društva sa ograničenom odgovornošću može dati udio u zalog za obezbjeđenje kredita ili druge svoje obaveze, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno. Davanje udjela u zalog upisuje se u registar zaloga i u knjigu udjela. Ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva sa ograničenom odgovornošću nije drugačije određeno, zalogoprimac nema nikakvo pravo glasa ili pravo upravljanja u društvu dok ne postane član društva. Ako je za davanje uloga u zalog osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva sa ograničenom odgovornošću određeno davanje saglasnosti, saglasnost data za davanje udjela u zalog ne znači datu saglasnost za prenos udjela trećem licu u smislu zakona, osim ako u datoj saglasnosti nije drugačije određeno.

Pravo isplate dobiti Direktor ili upravni odbor društva sa ograničenom odgovornošću podnose godišnjoj skupštini članova društva finansijske izvještaje i izvještaje o poslovanju, a po potrebi i izvještaj nezavisnog revizora, na usvajanje. Usvajanje finansijskih izvještaja ili bilo kojih drugih izvještaja od strane skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću ne utiče na ostvarivanje prava savjesnih članova ako se kasnije pokaže da su netačni ili pogrešni.

114

Opšta pravila u vezi sa plaćanjemDruštvo sa ograničenom odgovornošću može vršiti isplate članovima društva u bilo koje vrijeme, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno ili ako to plaćanje nije suprotno odredbama Zakona o ograničenjima plaćanja. Svaka isplata članovima društva sa ograničenom odgovornošću vrši se srazmjerno udjelu u osnovnom kapitalu društva u vrijeme donošenja odluke društva o takvoj isplati, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno. Ugovor članova društva može da sadrži i druge odredbe u vezi sa isplatom članovima društva, a naročito odredbe o: vremenu i iznosu isplate; određenoj većini članova skupštine društva koja o tome odlučuje; iznosu isplate ili ovlašćenje direktoru ili upravnom odboru za deklarisanje ili vršenje takve isplate; danu na koji se utvrđuju članovi koji imaju pravo na učešće u dobiti; dodatnim ograničenjima plaćanja u odnosu na ograničenja plaćanja utvrđena Zakonom. Član društva sa ograničenom odgovornošću koji stekne pravo na određenu isplatu postaje povjerilac društva u odnosu na tu isplatu.

Ograničenja plaćanjaDruštvo sa ograničenom odgovornošću ne može vršiti plaćanja svojim članovima ako bi nakon plaćanja:

a) neto imovina društva bila manja od njegovog osnovnog kapitala, uvećanog za rezerve koje se mogu koristiti za isplate članovima društva u skladu sa Zakonom ili drugim propisima, a umanjenog za iznos koji je društvo dužno da unese u rezerve za godinu u kojoj se vrše isplate i

b) društvo bilo onemogućeno da plaća svoje dugove čija se dospjelost očekuje u redovnom toku poslovanja društva.

Izuzetno društvo sa ograničenom odgovornošću može izvršiti plaćanja svojim članovima, ako iz finansijskih izvještaja pripremljenih u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo i revizija proizlazi da je isplata razumna u datim okolnostima.

Odgovornost za nedopuštena plaćanjaČlanovi društva s ograničenom odgovornošću kojima je društvo izvršilo nedopuštene isplate suprotno Zakonu, ako su znali ili ako su s obzirom na okolnosti morali u to vrijeme da znaju da te isplate nisu dozvoljene, odgovorni su društvu za vraćanje primljenih iznosa. Članovi društva sa ograničenom odgovornošću, direktor ili članovi upravnog odbora koji su odgovorni za nedopuštene isplate i koji su znali ili su s obzirom na okolnosti morali da znaju da su te isplate u to vrijeme nedopuštene, odgovorni su društvu za nedopuštene isplate.Ako je više od jednog lica iz odgovorno u vezi sa nedopuštenim isplatama, njihova odgovornost je solidarna. Ugovor članova društva sa ograničenom odgovornošću

115

može odrediti da su članovi društva dužni da nadoknade smanjenje osnovnog kapitala društva, ako članovi organa društva iz ne mogu nadoknaditi društvu takve nedopuštene isplate.

Zajam umjesto kapitalaČlan društva sa ograničenom odgovornošću koji društvu u vrijeme poslovne krize ne poveća sopstveni kapital kao dobar privrednik, već društvu da zajam, može u stečajnom postupku ostvarivati zahtjev za vraćanje zajma samo kao stečajni povjerilac sa neobezbijeđenim potraživanjem u skladu sa zakonom kojim se uređuje stečajni postupak. Ako treće lice da zajam društvu, u slučaju a član društva pruži obezbjeđenje za zajam, zajmodavac koji se nije namirio iz dobijenog obezbjeđenja može u stečajnom postupku protiv društva ostvarivati zahtjev za vraćanje zajma za iznos koji nije uspio namiriti, kao stečajni povjerilac sa neobezbijeđenim potraživanjem.Određenja naprijed navedena primjenjuju se i na druge pravne poslove članova društva sa ograničenom odgovornošću i trećih lica koje odgovaraju davanju zajma Odredbe se ne primjenjuju se na člana društva sa ograničenom odgovornošću čiji udio u društvu ne prelazi 1/10 osnovnog kapitala društva i koji nije direktor ili član upravnog odbora društva. Ako društvo sa ograničenom odgovornošću u posljednjoj godini prije podnošenja prijedloga za otvaranje stečajnog postupka nad društvom ili nakon podnošenja tog prijedloga, u slučajevima naprijed navedenim vrati zajam, član društva koji je dao obezbjeđenje za vraćanje zajma dužan je da tako isplaćeni iznos zajma vrati društvu. Obaveza postoji do iznosa datog obezbjeđenja člana društva za vraćanje zajma u vrijeme vraćanja zajma. Član društva sa ograničenom odgovornošću oslobađa se obaveze ako predmet datog obezbjeđenja povjeriocu stavi na raspolaganje društvu Odredbe naprijed navedene primjenjuju se i na druge poslove davanja zajma u smislu obligacionih odnosa. Skupština - Pojam i postojanjeČlanovi društva sa ograničenom odgovornošću čine skupštinu.U društvu sa ograničenom odgovornošću sa jednim članom, ovlašćenja skupštine članova vrši taj član ili ovlašćeno lice Član društva sa ograničenom odgovornošću iz gore navedenog po donošenju odluka iz nadležnosti skupštine društva sa ograničenom odgovornošću sastavlja i potpisuje zapisnik i donesene odluke upisuje u knjigu odluka. Sporazumi između člana i društva moraju biti u pisanoj formi ili uneseni u knjigu odluka, osim ako je riječ o tekućim poslovima zaključenim pod uobičajenim uslovima.

116

DjelokrugAko Zakonom, osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije uređeno, skupština članova društva s ograničenom odgovornošću odlučuje o:

a) odobravanju poslova zaključenih u vezi sa osnivanjem društva prije registracije,

b) izboru i razrješenju direktora ili članova upravnog odbora i utvrđivanju njihove naknade, odnosno zarade,

c) odobravanju finansijskih izvještaja, donošenju odluke o vremenu i iznosu isplate članovima društva,

d) imenovanju internog revizora ili nezavisnog revizora društva i potvrđivanju njihovih nalaza i mišljenja, utvrđivanju naknade ili drugih uslova njihovog ugovora sa društvom,

e) imenovanju likvidacionog upravnika i potvrđivanju likvidacionog bilansa,f) povećanju i smanjenju osnovnog kapitala društva, sticanju sopstvenih udjela i

povlačenju i poništenju udjela, kao i o emisiji hartija od vrijednosti,g) davanju prokure i poslovne punomoći za sve poslovne jedinice društva,h) o dopunskim ulozima od članova društva,i) isključenju člana društva, prijemu novog člana i prenosu udjela na treća lica

kada je odobrenje društva potrebno,j) statusnim promjenama, promjeni pravne forme i prestanku društva,k) davanju odobrenja na pravne poslove članova društva, odnosno direktora i

drugih lica, u skladu sa članom 35. Zakona,l) sticanju, prodaji, davanju u zakup, zalaganju ili drugom raspolaganju

imovinom velike vrijednosti, u skladu sa zakonom,m) izmjeni osnivačkog akta ili ugovora članova društva,n) formiranju poslovne jedinice,o) donošenju poslovnika o svom radu ip) drugim pitanjima utvrđenim osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva

koja su u djelokrugu skupštine članova.

Sazivanje skupštine i dnevni redSjednica skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću saziva se po potrebi, a obavezno u slučajevima propisanim Zakonom, osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva. Sjednice skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću saziva direktor ili upravni odbor, ako osnivačkim aktom i ugovorom članova društva nije drugačije određeno. Mjesto održavanja skupštine je sjedište društva, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno ili ako skupština članova društva ne odluči drugačije.

117

Redovna sjednica i vanredne sjednice skupštineGodišnja sjednica skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću održava se najkasnije u roku od šest mjeseci nakon završetka poslovne godine radi usvajanja finansijskih izvještaja i odlučivanja o raspodjeli dobiti. Sjednice skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću koje se održavaju između godišnjih skupština su vanredne. Zahtjev za sazivanje sjednice skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću može da podnese direktoru ili upravnom odboru bilo koji član društva, u bilo koje vrijeme. Vanredna sjednica skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću obavezno se saziva i kada to u pisanom obliku zahtijevaju članovi društva koji imaju ili zastupaju 10 % glasačkih prava, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije određeno da to pravo imaju i članovi koji zajedno imaju i manji procenat glasačkih prava. Zahtjev gore navedeni upućuje se direktoru ili upravnom odboru društva. Ako direktor ili upravni odbor društva sa ograničenom odgovornošću ne prihvati zahtjev članova društva i ne sazove vanrednu sjednicu skupštine članova društva u roku od 15 dana od dana prijema zahtjeva, podnosioci tog zahtjeva mogu uz navođenje dnevnog reda sami sazvati skupštinu, pri čemu skupština odlučuje ko snosi troškove za održavanje tako sazvane skupštine. Ako se vanredna sjednica skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću po sazivu manjinskih članova ne sastane ili nema kvorum, manjinski članovi mogu sazvati ponovljenu skupštinu u daljem roku od sedam dana, a ako se skupština ni tada ne sastane ili nema kvorum, oni mogu zahtijevati od suda u vanparničnom postupku da odredi lice koje će u svojstvu privremenog zastupnika sazvati sjednicu skupštine i odrediti njen dnevni red. Po zahtjevu manjinskih članova društva sa ograničenom odgovornošću sud je dužan da donese rješenje u roku od 48 sati od prijema zahtjeva.

Obavještenje i dnevni redSjednica skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću saziva se pisanim pozivom upućenim svakom članu društva na adresu koja se vodi u knjizi članova društva, a koji uz njihovu pisanu saglasnost može biti i u elektronskom obliku. Poziv za sjednicu skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću dostavlja se svakom članu najkasnije sedam dana, a najranije 15 dana prije dana održavanja sjednice skupštine. Poziv za sjednicu skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću obavezno sadrži poslovno ime i sjedište društva, vrijeme i mjesto održavanja, prijedlog dnevnog reda skupštine i druge podatke određene osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva. Ako je predložena izmjena osnivačkog akta ili ugovora članova društva prilaže se i tekst prijedloga tih akata. Uz poziv za sjednicu skupštine dostavljaju se i prijedlozi odluka iz tačaka dnevnog reda, prijedlozi ili opisi ugovora koje skupština članova odobrava i, kad je potrebno, finansijski izvještaji, izvještaji direktora ili upravnog odbora, kao i nezavisnog revizora.

118

Skupština članova društva sa ograničenom odgovornošću odlučuje o pitanjima navedenim u dnevnom redu i o pitanjima koje predloži bilo koji član društva koji je o tome obavijestio ostale članove društva najkasnije tri dana prije dana održavanja sjednice skupštine. Pitanja koja nisu navedena u pozivu za sjednicu skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću ili o kojima nisu bili obaviješteni ostali članovi društva mogu se uvrstiti u dnevni red ako se nijedan član ne protivi raspravi i glasanju o njima. Odluke o naknadno uključenim pitanjima punovažne su ako svoju nesaglasnost u odnosu na njih ne izrazi nijedan odsutni član, u skladu sa osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva.

Isključenje prava na prigovorČlanovi društva sa ograničenom odgovornošću koji prisustvuju sjednici skupštine, lično ili preko punomoćnika, nemaju pravo prigovora na bilo koje nepravilnosti u postupku njenog sazivanja, osim ako o tome ne daju obrazložen prigovor u pisanoj formi za vrijeme sjednice.

Poseban slučaj održavanjaSkupština članova društva sa ograničenom odgovornošću može se održati i bez sazivanja u skladu sa članom 135. Zakona o privrednim društvima ,ako se sa tim saglase svi prisutni članovi i ako se tome u pisanoj formi ne usprotive odsutni članovi ili ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno. Postupak odlučivanjaČlan društva može davanjem pisane punomoći imenovati bilo koje drugo lice da glasa u skupštini za njega, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno. Član društva sa ograničenom odgovornošću ne može biti zastupljen u skupštini sa punomoćnikom koji bi imao samo dio njegovih glasačkih prava, niti može dati punomoć većem broju lica. Zakonski zastupnici fizičkih lica i zastupnici pravnih lica u svojim društvima zastupaju bez punomoći . Punomoć se daje po pravilu za jednu sjednicu skupštine, uključujući i ponovljenu skupštinu. Direktor ili članovi upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću ne mogu biti punomoćnici članova koji su zaposleni u društvu i sa njima povezanih lica u smislu Zakona.

KvorumZa održavanje skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću potrebna je većina od ukupnog broja glasova članova društva (u daljem tekstu: kvorum), ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije određen veći broj glasova. Ako se skupština članova društva sa ograničenom odgovornošću nije mogla održati ili

119

odlučivati zbog nedostatka kvoruma iz stava 1. ovog člana, ponovo se saziva sa istim predloženim dnevnim redom, najranije deset dana, a najkasnije 30 dana od dana prvog sazivanja, na način utvrđen članom 135. Zakona (ponovljena skupština). Kvorum za održavanje ponovljene skupštine čini 1/3 od ukupnog broja glasova članova društva sa ograničenom odgovornošću, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije određen veći broj glasova.

Način rada skupštineSkupština članova društva sa ograničenom odgovornošću donosi poslovnik skupštine kojim bliže utvrđuje način rada i odlučivanja u skladu sa Zakonom, osnivačkim aktom i ugovorom članova društva. Sjednici skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću može predsjedavati predsjedavajući skupštine koji se bira na početku svakog zasjedanja, ako osnivačkim aktom, ugovorom članova društva ili poslovnikom skupštine nije drugačije određeno. Ovlašćenja, obaveze i odgovornosti predsjedavajućeg skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću mogu se predvidjeti u osnivačkom aktu, ugovoru članova društva ili poslovniku skupštine. Predsjedavajući skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću imenuje zapisničara, dva člana koji ovjeravaju zapisnik i članove komisije za glasanje, osim ako osnivačkim aktom, ugovorom članova društva ili poslovnikom o radu skupštine nije drukčije određeno. Direktor ili članovi upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću, po pravilu prisustvuju sjednici skupštine članova društva.

OdlučivanjeSkupština članova društva sa ograničenom odgovornošću odlučuje običnom većinom broja glasova ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije određeno da se odluke donose većinom glasova svih članova. Izuzetno skupština članova društva sa ograničenom odgovornošću odlučuje saglasnošću svih članova društva, osim ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije određeno da se odlučuje većinom glasova, ali ne manjom većinom od ukupnog broja glasova o: izmjenama i dopunama osnivačkog akta i ugovora članova društva; povećanju i smanjenju osnovnog kapitala osim dodatnih uloga članova u skladu sa osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva; statusnim promjenama; promjeni pravne forme i prestanku društva; raspodjeli dobiti članovima društva; sticanju sopstvenih udjela društva; raspolaganju imovinom društva velike vrijednosti, u skladu sa Zakonom. Izuzetno odluke koje umanjuju prava jednog ili više članova društva sa ograničenom odgovornošću u odnosu na prava bilo kog drugog člana društva donose se samo uz saglasnost člana ili članova društva na koje se odluka odnosi, ako Zakonom nije drugačije uređeno.

120

Sjednice, telefonske sjednice, pisano glasanje i odlučivanje bez sjedniceSjednice skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću koje nema više od deset članova mogu se održavati korišćenjem konferencijske veze ili druge audio i vizuelne komunikacijske opreme, tako da sva lica koja učestvuju na sjednici mogu da se čuju i razgovaraju jedno sa drugim. Smatra se da su lično prisutna lica koja na ovaj način učestvuju na sjednici skupštine članova društva. Član društva sa ograničenom odgovornošću može glasati i pisanim putem ili drugim načinom isporuke dokumenata, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno. Osnivački akt ili ugovor članova društva može sadržati detaljna pravila za takvo glasanje, uključujući i pravila kojima se određuju pitanja o kojima se na ovaj način može glasati. Ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva sa ograničenom odgovornošću nije određeno da se odluke skupštine članova društva donose na sjednici, svaka odluka može se donijeti i van sjednice, ukoliko je potpišu svi članovi društva sa pravom glasa o tom pitanju.

Javno i tajno glasanjeSkupština članova društva sa ograničenom odgovornošću odlučuje javnim glasanjem – dizanjem ruke. Tajno glasanje putem glasačkih listića o bilo kom pitanju mogu da zahtijevaju prisutni članovi društva koji imaju ili zastupaju najmanje 10 % od ukupnog broja glasova o pitanjima o kojima se glasa.

Isključenje prava glasa Član društva sa ograničenom odgovornošću ne može glasati u skupštini kad se odlučuje o:

a) oslobađanju ili smanjenju njegovih obaveza prema društvu,b) pokretanju ili odustajanju od spora protiv njega ic) odobravanju poslova između njega i društva u skladu sa članom

35. Zakona.Odredba se odnosi na člana društva odnosi se i na povezana lica u smislu Zakona.Isključenje prava glasa za člana društva sa ograničenom odgovornošću iz stava 1. ovog člana ne primjenjuje se kad se odlučuje o njegovom izboru ili razrješenju ili o izboru i razrješenju sa njim povezanog lica za mjesto direktora, člana upravnog odbora ili likvidacionog upravnika društva. Glasovi člana društva sa ograničenom odgovornošću čije je pravo glasa isključeno ne uzimaju se u obzir prilikom utvrđivanja kvoruma za odlučivanje o pitanju na koje se odnosi isključenje.

ZapisnikOdluke skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću unose se u zapisnik. Zapisnik sadrži naročito podatke o: predsjedavajućem i bilo kom licu za

121

ovjeru zapisnika ili za brojanje glasova; pitanjima koja su predmet glasanja; broju glasova za odluku i protiv odluke i broju uzdržanih od glasanja; prigovoru članova na vođenje sjednice ili izdvojenim mišljenjima pojedinih članova, prigovoru direktora ili članova upravnog odbora na odluke. Uz zapisnik se prilažu spisak prisutnih učesnika i dokazi o sazivanju skupštine. Zapisnik potpisuju predsjedavajući skupštini i zapisničar. Ako zapisnik ne potpiše predsjedavajući, to ne utiče na punovažnost odluka skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću, ukoliko je notar sačinio zapisnik.

Knjiga odlukaOdluke donesene na sjednici skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću unose se bez odgađanja u posebnu knjigu odluka. Odluke su punovažne su od dana donošenja, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno.

Ništavost i pobijanje odluka skupštineOdredbe Zakona o opštim i posebnim osnovima ništavosti i pobojnosti odluka skupštine akcionara, izuzecima od pobijanja i postupku pobijanja, koje se odnose na akcionarsko društvo, primjenjuju se i na ništavost i pobijanje odluka skupštine članova društva sa ograničenom odgovornošću.

Direktor ili upravni odborDruštvo sa ograničenom odgovornošću može da ima direktora ili upravni odbor. Osnivačkim aktom društva sa ograničenom odgovornošću određuje se da li društvo ima direktora ili upravni odbor. Direktor društva sa ograničenom odgovornošću može biti član društva ili lice koje nije član društva. Ako društvo ima upravni odbor njegovi članovi mogu biti svi članovi društva ili druga lica.

Izbor direktora ili članova upravnog odboraČlanovi društva sa ograničenom odgovornošću biraju direktora ili članove upravnog odbora na sjednici skupštine, osim prvog direktora ili članova prvog upravnog odbora koji mogu biti određeni osnivačkim aktom. Osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva sa ograničenom odgovornošću može se odrediti da se izbor članova upravnog odbora društva vrši kumulativnim glasanjem, u skladu Zakonom.

Broj članova upravnog odbora i popunjavanje sastava Broj članova upravnog odbora određuje se osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva sa ograničenom odgovornošću. Ako se broj članova upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću smanji ispod broja članova određenog osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva, preostali članovi mogu

122

kooptacijom dopuniti upravni odbor do potrebnog broja članova, ako je tako određeno osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva.Ako se ne izvrši kooptacija članova upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću u skladu sa zakonom preostali članovi upravnog odbora dužni su da bez odgađanja sazovu sjednicu skupštine radi izbora članova do punog broja, a do tog izbora preostali članovi obavljaju samo hitne poslove, ako tim aktima nije drugačije određeno.

Predsjednik upravnog odboraUpravni odbor društva sa ograničenom odgovornošću ima predsjednika koga biraju članovi upravnog odbora većinom od ukupnog broja, ako osnivačkim aktom društva nije određena druga većina. Predsjednik upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću zastupa društvo. Predjsednik upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću saziva i predsjedava sjednicama upravnog odbora i odgovoran je za vođenje zapisnika. Osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva sa ograničenom odgovornošću može se odrediti da predsjednik upravnog odbora predsjedava i sjednici skupštine članova i da je odgovoran za vođenje njenog zapisnika. Poslovi direktora ili upravnog odbora Ako osnivačkim aktom društva sa ograničenom odgovornošću nije drugačije određeno, direktor ili upravni odbor nadležan je za:

a) zastupanje društva i vođenje poslova društva u skladu sa zakonom, osnivačkim aktom i ugovorom članova društva,

b) utvrđivanje prijedloga poslovnog plana,c) sazivanje sjednica skupštine članova društva i utvrđivanje prijedloga

dnevnog reda,d) sprovođenje odluka skupštine članova,e) određivanje dana sa kojim se utvrđuje lista članova društva sa pravom na

obavještavanje, dan utvrđivanja dividende i dan plaćanja dividende, glasanje i druga pitanja,

f) zaključenje ugovora o kreditu,g) utvrđivanje dana sticanja prava na učešće u dobiti i dana isplate učešća u

dobiti, kao i dana sticanja prava glasa i drugih prava članova društva,h) davanje i opozivanje prokure i i) druga pitanja određena osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva.

Ako je osnivačkim aktom društva sa ograničenom odgovornošću tako određeno, direktor ili upravni odbor nadležan je i za:

123

a) izvršenje odluke o sticanju sopstvenih udjela i povlačenja i poništenja udjela,

b) utvrđivanje iznosa učešća u dobiti ic) izdavanje obveznica ili drugih hartija od vrijednosti.

Direktor ili članovi upravnog odbora mogu vršenje poslova o pitanjima iz st. 1. i 2. prenijeti na druga lica, ako osnivačkim aktom nije drugačije određeno.

Odgovornost za poslovne knjigeDirektor ili upravni odbor društva sa ograničenom odgovornošću odgovoran je za uredno vođenje poslovnih knjiga i unutrašnji nadzor poslovanja, u skladu sa zakonom.

Način rada upravnog odboraAko društvo sa ograničenom odgovornošću zastupa ili poslove društva vodi upravni odbor, svaki član ima pravo da postupa samostalno, osim ako osnivačkim aktom društva nije drugačije određeno. Ako se osnivačkim aktom članova društva sa ograničenom odgovornošću odredi da lica gore navedena mogu postupati samo zajedno, potrebno je odobrenje svih lica za svaki akt ili posao, osim kad bi to zahtijevalo odgađanje odluke koje bi nanijelo štetu interesima društva. Ako osnivački akt ili ugovor članova društva sa ograničenom odgovornošću odredi da je lice gore navedeno dužno da poštuje uputstva drugih lica i ako to lice smatra da data uputstva nisu prikladna, obavještava o tome druga lica radi zajedničkog odlučivanja o poslu, osim kad bi to zahtijevalo odgađanje odluke koje bi nanijelo štetu interesima društva, kada može postupati samostalno o čemu obavještava bez odgađanja ostale članove. U slučaju nesaglasnosti lica gore navedenog saziva se vanredna sjednica skupštine u skladu sa odredbama Zakona.

SjedniceUpravni odbor društva sa ograničenom odgovornošću održava najmanje četiri redovne sjednice godišnje, od kojih jednu neposredno prije godišnje skupštine članova društva. Pored te sjednica upravni odbor društva sa ograničenom odgovornošću može održavati i vanredne sjednice koje saziva predsjednik po sopstvenoj inicijativi ili na zahtjev člana tog odbora. Ako predsjednik upravnog odbora ne sazove sjednicu odbora na pisani zahtjev člana odbora, sjednicu može sazvati taj član odbora. Vanredna sjednica upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću saziva se pisanim pozivom koji se dostavlja svim članovima odbora, u kom se navode razlozi, vrijeme i mjesto održavanja sjednice. Sjednice upravnog odbora mogu se održavati i korišćenjem konferencijske telefonske veze ili korišćenjem druge audio i vizuelne komunikacijske opreme, tako da sva lica koja učestvuju na sjednici mogu da se čuju i razgovaraju jedno sa drugim. Lica koja na

124

ovaj način učestvuju na sjednici upravnog odbora smatraju se prisutnim. Sjednice upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću mogu se održavati i bez sprovođenja postupka iz st. 2. do 4. ako im prisustvuju svi njegovi članovi i ako nijedan od članova ne prigovori postupku sazivanja i održavanja sjednice, odnosno ako se član koji ne prisustvuje sjednici pisanim putem izjasni o tome da ne prigovara na postupak sazivanja i održavanja sjednice, u skladu sa osnivačkim aktom i ugovorom članova društva. Upravni odbor društva sa ograničenom odgovornošću može donijeti poslovnik o radu kojim bliže uređuje način rada, koji je u skladu sa osnivačkim aktom i ugovorom članova društva. Određena se primjenjuju se ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva sa ograničenom odgovornošću nije drugačije određeno.

Odlučivanje bez sjedniceUpravni odbor društva sa ograničenom odgovornošću može odlučivati bez sjednice ako su na odluku koja je predmet odlučivanja pisanu saglasnost dali svi članovi upravnog odbora koji imaju pravo glasa o tom pitanju, ako osnivačkim aktom i ugovorom članova društva nije drugačije određeno.

Kvorum i većina Kvorum za rad i odlučivanje upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću čini većina od ukupnog broja njegovih članova.Odluke upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću donose se većinom glasova od ukupnog broja članova odbora.Odluke upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću postaju punovažne danom donošenja. Odluke upravnog odbora unose se u knjigu odluka.Ako su glasovi članova upravnog odbora sa ograničenom odgovornošću pri odlučivanju jednako podijeljeni, odlučujući je glas predsjednika upravnog odbora koji glasa posljednji. Naprijed navedeno primjenjuju se ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva sa ograničenom odgovornošću nije drugačije određeno.

Isključenje prava glasaOdredbe Zakona o isključenju prava glasa člana društva sa ograničenom odgovornošću u skupštini članova primjenjuju se na isključenje prava glasa člana upravnog odbora prilikom odlučivanja upravnog odbora.

KomisijeUpravni odbor društva sa ograničenom odgovornošću može formirati jednu ili više komisija koju čine njegovi članovi ili druga lica.Uslovi i način rada komisija određuju se odlukom odbora u skladu sa osnivačkim aktom društva ili ugovorom članova društva. Odluke komisije upravnog odbora društva sa ograničenom

125

odgovornošću podliježu saglasnosti tog odbora ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno.

ZapisnikNa sjednicama upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću i komisija odbora vodi se zapisnik, koji se podnosi na prihvatanje na narednoj sednici odbora ili komisije. Zapisnik potpisuje predsjedavajući sjednice i lice koje vodi zapisnik. Zapisnik sa sjednice upravnog odbora i komisija odbora društva sa ograničenom odgovornošću sačinjava se najkasnije u roku od deset dana od dana njihovog održavanja Zapisnik sa sjednice upravnog odbora i komisija odbora društva sa ograničenom odgovornošću sadrži naročito: mjesto i dan održavanja sjednice; prisutne na sjednici; dnevni red sjednice; sažeti prikaz diskusije; pitanja koja su bila predmet glasanja i rezultat svakog glasanja, uključujući i označenje za svako lice da li je glasalo "za" ili "protiv" ili se uzdržalo od glasanja. Nepostupanje u skladu sa naprijed navedenim, ne utiče na punovažnost odluka i drugih radnji upravnog odbora i komisija odbora društva sa ograničenom odgovornošću.

OstavkaOdredbe Zakona koje se odnose na ostavku direktora ili članova upravnog odbora akcionarskog društva primjenjuju se i na ostavku direktora ili člana upravnog odbora društva sa ograničenom odgovornošću.

RazrješenjeSkupština društva sa ograničenom odgovornošću može razriješiti direktora ili članove upravnog odbora društva, sa navođenjem razloga za razrješenje ili bez njega Razrješenje direktora ili članova upravnog odbora ne utiče na njihova prava nakon razrješenja koja imaju na osnovu posebnog ugovora sa društvom, s tim da taj ugovor ne može isključiti pravo društva iz stava 1. ovog člana.

Nadzor - Interna revizija Društvo sa ograničenom odgovornošću može imati internu reviziju, ako je tako određeno osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva. Pored interne revizije društvo sa ograničenom odgovornošću može imati i odbor za reviziju. Poslove interne revizije vrši interni revizor kao fizičko lice.

Izbor i razrješenje i primjenaInternog revizora i članove odbora za reviziju bira skupština članova društva sa ograničenom odgovornošću iz reda nezavisnih lica u smislu Zakona. Prvi interni revizor i članovi odbora za reviziju određuju se osnivačkim aktom ili posebnim aktom osnivača. Interni revizor i članovi odbora za reviziju društva sa ograničenom

126

odgovornošću mogu se razriješiti odlukom skupštine članova društva, sa navođem razloga za razrješenje ili bez njega. Razrješenje internog revizora i članova odbora za reviziju društva s ograničenom odgovornošću ne utiče na njihova prava nakon razrješenja koja imaju na osnovu posebnog ugovora sa društvom, s tim da taj ugovor ne može isključiti pravo društva iz stava 2. ovog člana.

Djelokrug i način radaOdbor za reviziju društva sa ograničenom odgovornošću:

a) donosi plan o radu interne revizije,b) razmatra izvještaje interne revizije i daje preporuke po izvještajima o reviziji,c) izvještava direktora, odnosno upravni odbor, ako društvo ima upravni odbor,

o realizaciji preporuka po izvještajima o reviziji, d) izvještava skupštinu članova društva o računovodstvu, izvještajima i

finansijskom poslovanju društva i njegovih povezanih društava,e) izjašnjava se o prijedlogu odluke o raspodjeli dobiti koju usvaja skupština,f) izvještava o usklađenosti poslovanja društva sa zakonskim i drugim

regulatornim zahtjevima ig) predlaže skupštini izbor nezavisnog revizora, ako društvo ima obavezu

revizije finansijskih izvještaja.

U izvršenju svojih dužnosti interni revizor društva sa ograničenom odgovornošću: a) kontroliše i izvještava odbor za reviziju o vjerodostojnosti i kompletnosti

finansijskih izvještaja društva,b) kontroliše i izvještava odbor za reviziju o vjerodostojnosti i kompletnosti

izvještavanja članova društva o finansijskim i drugim informacijama,c) kontroliše usklađenost poslovanja društva sa odredbama Zakona o

finansijskim pitanjima i poslovima iz sukoba interesa id) kontroliše postupak rješavanja prigovora članova društva, članova organa

društva ili drugih lica u vezi sa t. a) do c).

Interni revizor i odbor za reviziju podnose izvještaj članovima društva sa ograničenom odgovornošću na svakoj godišnjoj skupštini, a na vanrednoj sjednici skupštine kada smatraju da je izvještavanje prikladno i nužno ili kada to traži upravni odbor.U izvršavanju svojih dužnosti interni revizor može pregledati sva dokumenta društva, provjeravati njihovu vjerodostojnost i podatke koji se u njima nalaze, zahtijevati izvještaje i objašnjenja direktora ili upravnog odbora i zaposlenih i pregledati stanje imovine društva.Interni revizor i odbor za reviziju dostavljaju poseban izvještaj skupštini o ugovorima zaključenim između društva i direktora društva ili sa članovima upravnog

127

odbora društva, ako društvo ima upravni odbor, kao i sa povezanim licima u smislu Zakona.U izvršenju svojih dužnosti interni revizor i odbor za reviziiju društva s ograničenom odgovornošću mogu angažovati druga lica stručna za odgovarajuću oblast i odrediti im plaćanje razumne naknade.Interni revizor, odnosno odbor za reviziju poslove gore navedene , kao i druge poslove obavlja u skladu sa zakonom, osnivačkim aktom i ugovorom članova društva.Ako društvo sa ograničenom odgovornošću ima internu reviziju, a nema odbor za reviziju, poslove revizije obavlja interni revizor.Ako društvo sa ograničenom odgovornošću ima internu reviziju, a nema odbor za reviziju, interni revizor izvještaje dostavlja skupštini članova društva.

Nezavisni revizorDruštvo sa ograničenom odgovornošću može imati nezavisnog revizora. Nezavnisni revizor društva sa ograničenom odgovornošću obavještava se istovremeno sa obavještenjem članova društva o održavanju godišnje skupštine članova društva, radi učestvovanja u radu skupštine u skladu sa zakonom.

Stručni povjerenikOdredbe Zakona o imenovanju stručnog povjerenika, njegovim ovlašćenjima i izvještaju, koje se odnose na akcionarsko društvo shodno se primjenjuju i na društvo s ograničenom odgovornošću, ako osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva nije drugačije određeno.

Izmjene osnivačkog akta i ugovora članova društvaOsnivački akt društva sa ograničenom odgovornošću može se mijenjati samo jednoglasnom odlukom svih članova društva, ako tim aktom nije drugačije određeno.Osnivačkim aktom društva sa ograničenom odgovornošću može se odrediti da se taj akt mijenja većinom glasova, ali ne manjom većinom od obične većine glasova svih članova društva sa ograničenom odgovornošću. Ugovor članova društva sa ograničenom odgovornošću može se mijenjati samo jednoglasnom odlukom svih članova društva, ako tim aktom nije drugačije određeno. Ugovor članova društva sa ograničenom odgovornošću može odrediti da se taj akt može mijenjati i većinom glasova, ali ne manjom većinom od obične većine svih glasova članova društva sa ograničenom odgovornošću. Izuzetno izmjene osnivačkog akta i ugovora članova društva sa ograničenom odgovornošću kojima se mijenjaju prava nekog člana društva vrše se uz saglasnost tog člana. Izmjena osnivačkog akta notarski se obrađuje.

128

Akta i dokumenta društvaSvako društvo sa ograničenom odgovornošću čuva sljedeća akta i dokumenata:

a) otpravak notarski obrađenog osnivačkog akta, uključujući i sve njegove izmjene,

b) ugovor članova društva, ako ga društvo ima, uključujući i sve njegove izmjene,

c) rješenje o registraciji,d) interna dokumenta odobrena od skupštine članova i upravnog odbora,e) knjigu odluka, f) akt o formiranju svake poslovne jedinice društva i predstavništva

(zastupništva),g) dokumenta koja dokazuju svojinu i sva druga prava društva na imovinu,h) zapisnike i odluke skupštine članova i upravnog odbora društva,i) zapisnike odbora za reviziju i druge njihove pisane naloge i zaključke,j) finansijske izvještaje, izvještaje o poslovanju i izvještaj nezavisnog revizora,k) knjigovodstvenu dokumentaciju i račune,l) dokumenta o finansijskim izvještajima i izvještajima o poslovanju podnesena

nadležnim organima,m) listu povezanih društava sa podacima o udjelima ili drugim pravima u njima,n) knjigu udjela,o) listu sa punim imenima i adresama svih članova upravnog odbora, svih lica

koja su ovlašćena da zastupaju društvo i nezavisnog revizora društva, kao i podatke da li lica koja su ovlašćena da zastupaju društvo to čine kolektivno ili pojedinačno,

p) puno ime i adresu internog revizora i članova odbora za reviziju,q) listu svih prenosa udjela uključujući i zalog i bilo koji drugi prenos licu koje

time ne postaje član društva i r) spisak svih ugovora koje su sa društvom zaključili direktor, članovi upravnog

odbora i sa njima povezana lica u smislu Zakona.

Društvo sa ograničenom odgovornošću dužno je da čuva akta i dokumenta gore navedena u svom sjedištu ili u drugim mjestima poznatim i dostupnim svim članovima društva.Društvo sa ograničenom odgovornošću čuva otpravak osnivačkog akta i ugovor članova društva trajno, a ostala dokumenta gore navedena najmanje pet godina, a po isteku tog roka ta dokumenta čuvaju se u skladu sa propisima o arhivskoj građi. PrimjenaOdredbe Zakona kojima se uređuje pristup aktima i ostalim dokumentima akcionarskog društva i pristup aktima akcionarskog društva po odluci suda

129

primjenjuju se i na pristup aktima i ostalim dokumentima društva sa ograničenom odgovornošću i pristup aktima društva sa ograničenom odgovornošću po odluci suda.

Prestanak svojstva članaČlanu društva sa ograničenom odgovornošću prestaje svojstvo člana društva:

a) smrću,b) prestankom pravnog lica,c) istupanjem (povlačenjem) u skladu sa osnivačkim aktom ili ugovorom

članova društva,d) istupanjem (povlačenjem) uz povredu osnivačkog akta ili ugovora članova

društva,e) istupanjem (povlačenjem) u skladu sa sudskom odlukom,f) isključenjem u skladu sa sudskom odlukom,g) isključenjem u skladu sa osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva,h) prenosom udjela drugom licu ii) u slučaju drugih događaja određenih osnivačkim aktom ili ugovorom članova

društva koji vode prestanku svojstva člana društva.

Istupanje i isključenje članaOsnivačkim aktom ili ugovorom članova društva sa ograničenom odgovornošću mogu se odrediti osnovi, postupak i posljedice prestanka svojstva člana društva uključujući ugovornu kaznu ili naknadu štete po osnovu isključenja ili nepropisnog istupanja iz društva Osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva sa ograničenom odgovornošću ne može se unaprijed isključiti pravo istupanja iz društva i član društva se ne može unaprijed odreći tog prava, niti se tim aktom može isključiti pravo člana društva na odricanje zahtjeva prema društvu po osnovu nepropisnog isključenja, kao i pravo društva na zahtjev protiv člana društva za nepropisno istupanje iz društva.

Istupanje člana iz opravdanog razlogaČlan društva sa ograničenom odgovornošću može istupiti iz društva ako mu ostali članovi ili društvo svojim radnjama i postupcima prouzrokuju štetu, ako je spriječen u ostvarivanju svojih prava u društvu ili mu neki članovi društva ili društvo nameću nesrazmjerne obaveze, kao i iz drugih opravdanih razloga. U slučaju ako se njegovi razlozi za istupanje osporavaju, član društva s ograničenom odgovornošću ima pravo da pokrene postupak pred nadležnim sudom radi utvrđivanja opravdanosti razloga za istupanje. Član društva koji istupa iz društva iz opravdanih razloga ima pravo na naknadu tržišne vrijednosti udjela u roku utvrđenom osnivačkim aktom, odnosno ugovorom članova društva, kao i na naknadu prouzrokovane štete. Član društva koji

130

istupa iz društva bez postojanja opravdanog razloga dužan je da nadoknadi društvu time prouzrokovanu štetu.

Isključenje članaSkupština članova društva sa ograničenom odgovornošću može donijeti odluku da pred nadležnim sudom pokrene postupak isključenja pojedinog člana iz društva ako član društva ne ispuni obavezu unošenja ugovorenog uloga određenu osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva ili ako postoje drugi opravdani razlozi.

Drugi opravdani razlozi ipostoje naročito ako član društva:a) namjerno ili grubom nepažnjom prouzrokuje štetu društvu ili drugim

članovima društva, b) namjerno ili grubom nepažnjom ne postupa u skladu sa osnivačkim aktom

društva ili ugovorom članova društva ili obavezama propisanim zakonom,c) učestvuje u radnjama koje onemogućavaju izvršenje poslova između

društva i člana društva id) svojim ponašanjem sprečava ili otežava poslovanje društva.

Tužbu za isključenje člana društva sa ograničenom odgovornošću može podnijeti društvo, kao i bilo koji član društva, pri čemu sud može ako nađe da je to nužno i opravdano, suspendovati pravo glasa člana čije se isključenje traži, kao i suspendovati druga prava tog člana društva.Društvo sa ograničenom odgovornošću ima pravo na naknadu štete koja mu se prouzrokuje isključenjem člana društva iz opravdanih razloga.

Posljedice prestanka članstvaIstupanjem i isključenjem člana društva sa ograničenom odgovornošću prestaje njegovo svojstvo člana u društvu i sva prava koja iz toga proizlaze. Ovo se odnosi i na druge osnove prestanka svojstva člana društva sa ograničenom odgovornošću u društvu. Član društva sa ograničenom odgovornošću kome prestane svojstvo člana društva ima pravo na naknadu tržišne vrijednosti svog udjela u vrijeme prestanka svojstva člana društva. Pravo na naknadu nema član društva čije je svojstvo prestalo smrću, a njegovi nasljednici imaju pravo da preuzmu njegov udio i postanu članovi društva. Odredba se ne primjenjuje na člana društva koji je prodao svoj udio drugom licu koje preuzima njegov udio i postaje član društva. Potraživanja društva sa ograničenom odgovornošću po osnovu dugovane naknade štete člana društva, u slučaju isključenja iz opravdanih razloga ili neopravdanog istupanja, kao i po osnovu neispunjenja neke druge obaveze člana društva, prebijaju se sa potraživanjima vrijednosti udjela člana društva kome po ovim osnovima prestaje svojstvo člana društva. Naknada vrijednosti udjela člana društva sa ograničenom odgovornošću

131

kome je u skladu sa Zakonom prestalo svojstvo člana, ne može se vršiti ako se time povređuju odredbe Zakona o ograničenjima plaćanja članovima društva. Radi obezbjeđenja isplate potraživanja po osnovu istupanja, odnosno isključenja člana društva sa ograničenom odgovornošću, sud može suspendovati članska prava u društvu i odrediti druge privremene mjere.

Prestanak društvaDruštvo sa ograničenom odgovornošću prestaje:

a) istekom vremena određenog u osnivačkom aktu,b) odlukom skupštine članova,c) statusnim promjenama koje za posljedicu imaju prestanak društva,d) pravosnažnom sudskom odlukom kojom se utvrđuje da je registracija društva

bila ništava i određuje brisanje društva iz sudskog registra ie) nastupanjem događaja određenog osnivačkim aktom ili ugovorom članova

društva.

Jednočlano društvoJednočlano društvo sa ograničenom odgovornošću prestaje u slučaju stečaja ili likvidacije nad jedinim članom koji nema pravnog sljedbenika, odnosno smrću člana koji nema nasljednika udjela.

Prestanak društva odlukom suda kao pravo manjinskih članovaOdredbe Zakona kojima se uređuje prestanak akcionarskog društva i druga pravna sredstva po zahtjevu manjinskih akcionara primjenjuju se i na društvo sa ograničenom odgovornošću.

PITANJA 1.POJAM IODGOVORNOST DRUŠTVA2.OSNIVAČKI AKT I ODGOVOR DRUŠTVA 3.OBAVEZE ČLANOVA U VEZI SA UDJELOM I OSNIVAČKI KAPITAL4.OSNOVNA PRAVA ČLANOVA DRUŠTVA5.SKUPŠTINA (pojam, djelokrug, sazivanje, odlučivanje)6.UPRAVNI ODBOR I DIREKTOR 7.NADZOR8.AKTI I DOKUMENTI DRUŠTVA 9.PRESTANAK DRUŠTVA

132

4. AKCIONARSKO DRUŠTVO

Pojam i odgovornost za obavezeAkcionarsko društvo jeste privredno društvo koje osniva jedno ili više pravnih i/ili fizičkih lica u svojstvu akcionara radi obavljanja određene djelatnosti, pod zajedničkim poslovnim imenom, čiji je osnovni kapital utvrđen i podijeljen na akcije. Akcionarsko društvo odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom.Akcionari akcionarskog društva ne odgovaraju za obaveze društva, osim do iznosa ugovorenog a neuplaćenog uloga u imovinu društva, u skladu sa Zakonom.

Osnivački aktOsnivački akt akcionarskog društva sadrži naročito:

a) puno ime i prebivalište fizičkog lica, odnosno poslovno ime i sjedište pravnog lica svakog osnivača društva,

b) poslovno ime i sjedište društva,c) djelatnost,d) označenje da li je društvo otvoreno ili zatvoreno,e) iznos osnovnog kapitala, upisanog i uplaćenog, i način njegovog unošenja,

odnosno oblik u kome se unosi ulog,f) broj akcija i njihovu nominalnu vrijednost, vrste i klase akcija koje je

društvo ovlašćeno da izda kao i pravo akcija svake klase,g) broj akcija svake vrste i klase koje su izdate, h) identifikaciju osnivača koji daje nenovčane uloge, opis tih uloga i broj i

vrsta akcija za te uloge,i) trajanje društva, osim ako je osnovano na neodređeno vrijeme,j) ukupni ili procijenjeni iznos troškova u vezi sa osnivanjem društva koji

padaju na teret društva, prije nego što je utvrđeno da društvo ispunjava uslove za početak rada i

k) posebne pogodnosti do dana osnivanja društva ili do trenutka kad je društvo ovlašćeno da počne poslovanje, koje su date osnivačima ili drugom licu koje je učestvovalo u osnivanju društva ili poslovima koji su bili potrebni za dobijanje takvog ovlašćenja.

Osnivački akt akcionarskog društva može da sadrži i:a) imena i adrese prvog direktora, odnosno članova prvog upravnog odbora,b) ovlašćenje upravnom odboru da izda odobrene (ovlašćene, neizdate) akcije u

skladu s Zakonom i statutom,c) ograničenja prenosa akcija zatvorenog akcionarskog društva i

133

d) druga pitanja koja u skladu sa Zakonom mogu biti sastavni dio osnivačkog akta ili statuta društva.

StatutAkcionarsko društvo pored osnivačkog akta može da ima i statut kojim se bliže uređuje poslovanje i upravljanje društvom.Statut akcionarskog društva ne dostavlja se uz prijavu za registraciju.Statut akcionarskog društva sačinjava se u pisanoj formi.Statut akcionarskog društva, kao i njegove izmjene i dopune, proizvodi pravno dejstvo prema akcionarima od dana njegovog donošenja, ako statutom nije drukčije određeno.Ako osnivačkim aktom ovlašćenje za donošenje ili izmjene i dopune statuta akcionarskog društva nije izričito dato skupštini akcionara, statut društva donosi ili mijenja upravni odbor.

Odnos osnivačkog akta i statutaU slučaju neusklađenosti osnivačkog akta i statuta akcionarskog društva, primjenjuje se osnivački akt društva.

Pogodnosti i troškoviPosebne pogodnosti koje se daju pojedinom osnivaču ili trećem licu unose se u osnivački akt društva, uz navođenje lica kome se daju i osnova po kome se daju, a ako se daju na određeno vrijeme, i rok do kada se pogodnosti daju. Posebne pogodnosti prestaju istekom vremena za koji su date ili izmjenom osnivačkog akta društva kojima se ta pitanja određuju. Ako posebne pogodnosti gore navedene nisu određene osnivačkim aktom društva, bez dejstva su ugovori kojima se one uređuju. Izmjenama osnivačkog akta društva nakon registracije ne može se pravno valjano obezbijediti da takvi ugovori djeluju prema društvu. Troškovi osnivanjaOsnivačkim aktom akcionarskog društva može se odrediti da troškove osnivanja društva snosi društvo ili osnivači. Osnivači akcionarskog društva snose troškove osnivanja društva, ako osnivačkim aktom društva nije drugačije određeno. Naknada troškova osnivanja akcionarskog društva može se odobriti osnivačima samo do visine određene osnivačkim aktom.

Ulog - Kredit za akcije Akcionarsko društvo ne može davati zajmove, kredite ili drugu finansijsku podršku ili određena obezbjeđenja za sticanje svojih akcija.

134

Odredba se ne odnosi se na tekuće pravne poslove finansijskih organizacija, kao i na davanje avansa, kredita ili pružanja obezbjeđenja od društva za sticanje akcija zaposlenima u društvu ili u povezanim društvima u smislu Zakona. Raspolaganja mogu se vršiti u skladu sa ograničenjima plaćanja utvrđenim Zakonom.

Procjena nenovčanih uloga Ako akcionar ulaže nenovčane uloge, jedan ili više ovlašćenih procjenjivača sastavljaju izvještaj o procjeni prije registracije društva. Procjenjivač može biti ovlašćeno fizičko lice ili privredno društvo ovlašćeno za obavljanje tih poslova, u skladu sa zakonom. Izvještaj o procjeni nenovčanog uloga sadrži opis svakog takvog uloga, kao i opis korišćenog metoda procjene utvrđujući pri tom da li vrijednost koja je utvrđena primjenom tog metoda procjene odgovara broju i nominalnoj vrijednosti akcija. Izvještaj procjenjivača podnosi se registarskom sudu sa prijavom za registraciju. Procjena vrijednosti uloga u stvarima i pravima u zatvorenom akcionarskom društvu vrši se u skladu sa članom 14. Zakona. Vrste uloga i njihovo unošenje u društvoUlog u akcionarsko društvo u zamjenu za izdavanje akcija može se unijeti u novcu ili u imovinskim pravima, ali ne i u radu i uslugama društvu, bilo da su izvršeni ili budući. Izuzetno, nenovčani ulog u zatvoreno akcionarsko društvo može biti u izvršenom radu i uslugama za društvo, ako je to određeno osnivačkim aktom. Akcije otvorenog akcionarskog društva mogu se unijeti kao ulog u drugo privredno društvo samo u slučaju povezivanja privrednih društava iz člana 357. Zakona o privrednim društvima. Ugovoreni ulozi koji se unose u novcu uplaćuju se do registracije akcionarskog društva, i to najmanje 50 % nominalne vrijednosti upisanih akcija, a ostatak se uplaćuje najkasnije u roku od dvije godine od dana registracije društva. Ako se akcije ili druge hartije od vrijednosti stiču unošenjem prava nad stvarima i pravima, njihovo plaćanje vrši se prenošenjem tih prava u imovinu društva.

Zatvoreno i otvoreno akcionarsko društvo - VrsteAkcionarsko društvo može biti zatvoreno i otvoreno.Ako u osnivačkom aktu nije navedena vrsta akcionarskog društva, akcionarsko društvo je otvoreno.

Zatvoreno društvoZatvoreno akcionarsko društvo je društvo čije se akcije izdaju samo njegovim osnivačima ili ograničenom broju drugih lica, u skladu sa zakonom. Zatvoreno akcionarsko društvo može imati najviše 100 akcionara. Ako se broj akcionara zatvorenog akcionarskog društva poveća i održi iznad broja akcionara u periodu dužem od godinu dana, to društvo postaje otvoreno društvo. Zatvoreno društvo ne

135

može vršiti upis akcija javnom ponudom ili na drugi način nuditi svoje akcije javnim putem. Zatvoreno akcionarsko društvo može postati otvoreno društvo, odnosno otvoreno akcionarsko društvo može postati zatvoreno akcionarsko društvo, u skladu sa Zakonom i propisima kojima se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Pretvaranje zatvorenog akcionarskog društva u otvoreno akcionarsko društvo, odnosno otvorenog akcionarskog društva u zatvoreno akcionarsko društvo, vrši se izmjenom osnivačkog akta i ne smatra se promjenom pravne forme privrednog društva, u smislu Zakona. Za pretvaranje zatvorenog akcionarskog društva u otvoreno akcionarsko društvo, odnosno otvorenog akcionarskog društva u zatvoreno akcionarsko društvo potrebno je odobrenje Komisije za hartije od vrijednosti, u skladu sa propisima kojima se uređuje tržište hartija od vrijednosti.

Prenos akcija zatvorenog društvaOsnivački akt ili statut zatvorenog akcionarskog društva mogu odrediti ograničenja na prenos akcija društva, uključujući ograničenja iz člana 121. Zakona o privrednim društvima, koja se odnose na društvo s ograničenom odgovornošću. Ako osnivačkim aktom ili statutom zatvorenog akcionarskog društva nisu određena ograničenja u prenosu akcija, smatra se da se akcije društva mogu slobodno prenositi.

Otvoreno društvoAkcionarsko društvo smatra se otvorenim ako osnivači učine javni poziv za upis i uplatu akcija u vrijeme osnivanja društva, odnosno ako takav poziv učini društvo nakon osnivanja. Javni poziv može se vršiti javnom ponudom i prospektom u skladu Zakonom i zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Otvoreno akcionarsko društvo uvrštava se na berzu i druga uređena javna tržišta u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Otvoreno akcionarsko društvo ne može ograničiti prenos akcija.

Upis i uplata akcija iz osnivačke emisije otvorenog društva

Osnivačka (prva) emisija akcija otvorenog društva je uspjela ako se ponuđene akcije iz javne ponude i prospekta upišu u broju koji je kao uspješan upis predviđen javnom ponudom i koji je kao takav označen u prospektu, odnosno ako se upisane akcije uplate najmanje u iznosu određenom u članu 187. stav 4. Zakona o privrednim društvima.Ako se akcije iz javne ponude i prospekta ne upišu i uplate u skladu gore navedenim, smatra se da osnivanje akcionarskog društva nije uspjelo, a osnivači su obavezni da solidarno vrate upisnicima akcija uplaćene iznose, bez odgađanja.

136

Osnivačka skupština otvorenog društva - SazivanjeOsnivači koji osnivaju akcionarsko društvo javnim putem obavezni su u slučaju uspjele emisije da sazovu i održe osnivačku skupštinu u roku od 60 dana od dana isteka roka za upis akcija utvrđenog u javnoj ponudi i prospektu. Osnivačka skupština saziva se pisanim pozivom svakom upisniku akcija u skladu sa Zakonom o sazivanju skupštine akcionara. Pisanom pozivu za sjednicu osnivačke skupštine prilažu se osnivački akt, izvještaj osnivača i ovlašćenih procjenjivača, uključujući i izvještaj o troškovima osnivanja, spisak akcija po upisnicima na osnovu javne ponude i listu lica koja su u svojstvu osnivača eventualno preuzela akcije bez upisa na osnovu te ponude uz naznačenje broja i vrste akcija koje je preuzelo svako od tih lica. Sud u vanparničnom postupku može na zahtjev osnivača koji posjeduju najmanje 1/10 upisanih akcija da produži rok za 30 dana za održavanje skupštine akcionara.

Podobnost za odlučivanjeSvi upisnici uplaćenih akcija imaju pravo da učestvuju sa pravom glasa na osnivačkoj skupštini. Kvorum za održavanje osnivačke skupštine i pravovaljano odlučivanje je obična većina uplaćenih akcija koje daju pravo glasa o pitanjima iz njene nadležnosti. Osnivačku skupštinu akcionarskog društva otvara osnivač sa najvećim brojem uplaćenih akcija, a ako je više takvih upisnika akcija, upisnik koji je prvi uplatio upisane akcije. Lice koja učestvuju s pravom glasa sastavlja spisak prisutnih upisnika akcija, odnosno njihovih punomoćnika i utvrđuje da li su ispunjeni svi uslovi za održavanje skupštine. Ako osnivačka skupština nema kvorum, osnivači mogu ponovo sazvati skupštinu na isti način, s tim što između prvog i drugog sazivanja treba da protekne najmanje osam, a najviše 15 dana.

Posljedice neodržavanjaAko osnivači akcionarskog društva ne sazovu osnivačku skupštinu u roku iz člana 193.Zakona, odnosno ako osnivačka skupština nije održana u skladu s Zakonom ili nije donijela propisane odluke, smatra se da osnivanje društva nije uspjelo, kada osnivači odgovaraju solidarno upisnicima akcija za vraćanje uplaćenih iznosa. Osnivači oglasom objavljenim na isti način kao i javna ponuda, pozivaju upisnike akcija da preuzmu svoje uplate u roku od 15 dana nakon isteka krajnjeg roka za održavanje osnivačke skupštine, u skladu sa članom 193. Zakona.Ako osnivači ne postupe u skladu sa Zakonom, odluku o objavljivanju oglasa na zahtjev nekog od upisnika akcija donosi sud u vanparničnom postupku.Osnivačka skupština akcionarskog društva bira predsjednika, notara kao zapisničara i dva brojača glasova, nakon čega se čitaju izvještaji o osnivanju i izvještaji o procjeni. Prilozi i izvještaji gore navedeni čitaju se samo ako to zatraže upisnici

137

akcija koji imaju najmanje 10 % svih glasova prisutnih ili zastupljenih upisnika akcija na skupštini. Zapisnik o radu osnivačke skupštine akcionarskog društva vodi notar kao zapisničar i potpisuje predsjednik skupštine, zapisničar, oba brojača glasova i osnivači društva.

DjelokrugOsnivačka skupština akcionarskog društva:

a) utvrđuje da li su propisno upisane i uplaćene akcije, odnosno da li su uneseni nenovčani ulozi, u skladu sa Zakonom i osnivačkim aktom,

b) bira prvog direktora društva, odnosno članove prvog upravnog odbora, ako to osnivači nisu izvršili u osnivačkom aktu,

c) odlučuje o posebnim pravima koja pripadaju osnivačima i odobrava posebne pogodnosti osnivačima ili drugim licima,

d) donosi odluku o prihvatanju procjene vrijednosti nenovčanih uloga (ulozi u stvarima i pravima),

e) odlučuje o odobravanju ugovora koji su osnivači zaključili prije registracije društva, a koji su u vezi s osnivanjem društva i

f) utvrđuje iznos troškova osnivanja društva.

Ako je broj upisanih akcija u odnosu na ponuđeni broj akcija iz javne ponude veći, osnivačka skupština može odlučiti da prihvati upisani višak ili njegov dio. Ako skupština odluči da prihvati dio upisanog viška akcija, upisnici akcija koji su ranije upisali akcije imaju pravo prvenstva, a ako je više lica istovremeno upisalo te akcije onda prihvata upisani višak srazmjerno upisanim akcijama tih upisnika koje nisu višak. Ako osnivačka skupština donese odluku o prihvatanju viška upisanih i uplaćenih akcija, akcionari koji su upisali i uplatili akcije imaju pravo glasa na osnivačkoj skupštini od trenutka donošenja te odluke na toj skupštini, u skladu sa Zakonom.

OdlučivanjeNa osnivačkoj skupštini svaka obična akcija daje pravo na jedan glas.Osnivačka skupština donosi odluke većinom glasova akcionara sa običnim akcijama, ako Zakonom ili osnivačkim aktom nije određen veći broj glasova. Osnivačka skupština akcionarskog društva o prihvatanju procjene nenovčanih uloga glasa odvojeno za svaki takav ulog. Osnivači i upisnici akcija na osnovu nenovčanog uloga nemaju o tom pitanju pravo glasa i njihovi glasovi ne računaju se u kvorum glasova niti za potrebnu većinu za donošenje odluke. Izmjena odredbe osnivačkog akta o iznosu osnovnog kapitala (prihvatanje viška upisanih akcija) vrši se saglasnošću svih upisnika uplaćenih akcija, ako osnivačkim aktom i prospektom nije drugačije određeno. Na osnivačkoj skupštini osnivači koji su imali troškove

138

osnivanja društva nemaju pravo glasa pri odobrenju troškova osnivanja društva, a lica koja imaju posebne ugovore sa društvom koji podliježu odobrenju te skupštine nemaju pravo glasa pri odlučivanju o tom pitanju.

Akcije i druge hartije od vrijednosti - Obične i povlašćene akcijeAkcionarsko društvo može izdavati: obične (redovne) i povlašćene (prioritetne, preferencijalne) akcije. Akcionarsko društvo mora imati bar jednu običnu akciju. Obične akcije akcionarskog društva predstavljaju uvijek jednu klasu akcija. Povlašćene akcije akcionarskog društva mogu biti podijeljene u dvije ili više klasa sa različitim pravima (različite stope dividendi ili različita participativna ili kumulativna prava na dividende ili različita prava na isplatu imovine društva pri likvidaciji). Obične akcije akcionarskog društva imaju istu nominalnu vrijednost. Povlašćene akcije akcionarskog društva iste klase imaju istu nominalnu vrijednost. Akcionarsko društvo može izdavati samo akcije na ime.

Odobrene (neizdate) i izdate akcijeAkcionarsko društvo pored izdatih akcija može da ima i odobrene (neizdate, ovlašćene) akcije. Broj odobrenih običnih akcija i broj odobrenih povlašćenih akcija svake klase određuju se osnivačkim aktom akcionarskog društva. Broj odobrenih akcija akcionarskog društva ne može da bude veći od 50 % od broja izdatih običnih akcija u vrijeme kada je ovaj broj određen osnivačkim aktom društva. Akcionarsko društvo može da izda sve ili samo dio svojih odobrenih običnih akcija, a odobrene povlašćene akcije bilo koje klase može da ne izda, da izda dio ili sve. Odluka o broju, vremenu i drugim uslovima bilo kog izdavanja akcija donosi se na skupštini akcionara, osim ako u osnivačkom aktu akcionarskog društva ovo ovlašćenje nije preneseno na upravni odbor društva koji može donijeti odluku u skladu sa osnivačkim aktom. Ovlašćenje gore navedeno obuhvata izdavanje odobrenih akcija radi povećanja osnovnog kapitala novim ulozima, isključivo novčanim, u skladu sa odredbama Zakona kojim se uređuje povećanje osnovnog kapitala novim ulozima, ali ni u kom slučaju ne uključuje izdavanje odobrenih akcija po osnovu povećanja osnovnog kapitala iz sredstava društva u skladu sa Zakonom. Ovlašćenje upravnom odboru za izdavanje bilo koje vrste odobrenih akcija ne može se dati za period duži od pet godina od utvrđivanja broja odobrenih akcija u osnivačkom aktu, s tim što skupština akcionara može taj petogodišnji period obnoviti jednom ili više puta. Izdavanje akcija akcionarskog društva vrši se u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti.

Registracija emisije i pravo uvidaOsnivači otvorenog akcionarskog društva, odnosno otvoreno akcionarsko društvo upisuju emisije akcija i drugih hartija od vrijednosti izdatih javnom ponudom, u

139

skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti i aktima Komisije za hartije od vrijednosti.Akcionarsko društvo upisuje izdate akcije i druge hartije od vrijednosti i identitet akcionara kod Centralnog registra hartija od vrijednosti (u daljem tekstu: Centralni registar), u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti i aktima Komisije za hartije od vrijednosti. Akcionarsko društvo upisuje izdate akcije i identitet akcionara u knjigu akcionara akcionarskog društva. Upis sadrži naročito: puno ime i prebivalište, odnosno poslovno ime i sjedište; poreski identifikacioni broj svakog akcionara i suvlasnika akcija, zastupnika akcija i drugih hartija od vrijednosti; broj bankovnog računa akcionara; iznos ugovorenih i uplaćenih uloga svakog akcionara, dodatne uloge pored prvobitnih uloga; zaloge akcija; prenos akcija uključujući i ime prenosioca i sticaoca, kao i promjene ovih podataka. Knjiga akcionara vodi se u elektronskom zapisu u Centralnom registru. Akcionarsko društvo dužno je da obavijesti Centralni registar o podacima , uključujući i promjene tih podataka u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Akcionar ima pravo uvida u knjigu akcionara i pravo na izvod iz knjige akcionara. Direktor ili upravni odbor akcionarskog društva odgovoran je za ispravan i blagovremen upis akcija društva, kao i za vođenje knjige akcionara i za njenu tačnost, za štetu prouzrokovanu akcionaru ili trećem licu propuštanjem izvršenja ove dužnosti.

Upis akcijaAkcionarom se u odnosu prema akcionarskom društvu i trećim licima smatra lice koje je upisano u Centralni registar, u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Ako ima nepodudarnosti između knjige akcionara i Centralnog registra, mjerodavan je upis u Centralni registar. Upis akcija u Centralni registar vrši se na način uređen zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Prava akcionara običnih akcijaSvaka obična akcija akcionarskog društva daje akcionaru ista prava, u skladu sa Zakonom, osnivačkim aktom i statutom društva, koja uključuju naročito:

a) pravo pristupa pravnim aktima i drugim dokumentima i informacijama društva,

b) pravo učešća u radu skupštine društva,c) pravo glasa u skupštini društva tako da jedna akcija uvijek daje pravo na jedan

glas,d) pravo na isplatu dividendi, nakon isplate dividendi na sve izdate povlašćene

akcije u punom iznosu,e) pravo učešća u raspodjeli likvidacionog viška po likvidaciji društva, a nakon

isplate povjerilaca i akcionara bilo kojih povlašćenih akcija,

140

f) pravo prečeg sticanja akcija iz novih emisija i zamjenljivih obveznica ig) pravo raspolaganja akcijama svih vrsta u skladu sa zakonom.

Obične akcije akcionarskog društva ne mogu se pretvoriti u povlašćene akcije ili druge hartije od vrijednosti. Prava tačaka. d), e) i f) mogu se prenositi ugovorom od akcionara na treća lica.

Prava akcionara sa povlašćenim akcijamaPovlašćene akcije akcionarskog društva svake klase daju akcionaru ista prava. Prava akcionara sa povlašćenim akcijama određuju se osnivačkim aktom društva. Prava akcionara sa povlašćenim akcijama uključuju naročito prednost u odnosu na obične akcije u pogledu prvenstva isplate dividende (koja kod povlašćenih akcija može biti participativna i kumulativna u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti) i kod prvenstva naplate prilikom likvidacije društva.Prava akcionara sa povlašćenim akcijama mogu uključivati i pravo pretvaranja tih akcija u obične akcije ili u drugu klasu povlašćenih akcija pod uslovima i u slučajevima određenim osnivačkim aktom, kao i pravo prodaje tih akcija akcionarskom društvu po utvrđenoj cijeni i drugim uslovima određenim osnivačkim aktom. Akcionari sa povlašćenim akcijama imaju i pravo jednog glasa po akciji na bilo kojoj skupštini akcionara o pitanjima koja zahtijevaju grupno glasanje akcionara date klase povlašćenih akcija, u skladu Zakonom. Osnivačkim aktom akcionarskog društva može se odrediti da akcionari povlašćenih akcija imaju pravo glasa sa akcionarima koji imaju obične akcije na skupštini akcionara, ako:

a) se takva povlašćena akcija pretvara u običnu akciju (kada mogu imati broj glasova jednak broju glasova običnih akcija u koje se mogu pretvoriti) i

b) dividende na povlašćene akcije koje su stečene i čija je isplata zahtijevana nisu isplaćene, do njihove isplate.

Akcionari sa povlašćenim akcijama nemaju pravo glasa u skupštini akcionara sa akcionarima koji imaju obične akcije, osim u slučajevima u utvrđenim izuzecima .Broj glasova akcionara sa povlašćenim akcijama ne može biti jednak ili veći od broja glasova akcionara sa običnim akcijama. Akcionari sa povlašćenim akcijama imaju prava prisustva i učešća u raspravi u skupštini akcionara.Akcionari sa povlašćenim akcijama imaju ista prava kao i akcionari običnih akcija u pogledu pristupa aktima, drugim dokumentima i informacijama u posjedu društva.

Zamjenljive obveznice, obveznice i varanti Akcionarsko društvo može izdati osim akcija i druge hartije od vrijednosti, uključujući i zamjenljive obveznice i varante, ako osnivačkim aktom društva nije drugačije određeno. Varanti u smislu Zakona su hartije od vrijednosti koje njihovom

141

imaocu daju pravo na sticanje određenog broja akcija određene vrste i klase i po određenoj cijeni. Zamjenljive obveznice i varanti ne mogu se izdati u većem broju od broja odobrenih (neizdatih) akcija. Akcionarsko društvo obavještava Centralni registar o broju odobrenih akcija koje su potrebne da bi se obezbijedila prava imalaca tih hartija od vrijednosti.Akcionarsko društvo dužno je da održi broj odobrenih akcija određene vrste i klase koji će biti dovoljan da obezbijedi prava imalaca tih hartija. Odluku o izdavanju zamjenljivih obveznica ili varanata sa određenjem broja, vremena, cijene sticanja i drugih uslova izdavanja donosi skupština akcionara, ako se osnivačkim aktom ili odlukom skupštine društva, u skladu sa Zakonom ne ovlasti upravni odbor za donošenje takve odluke. Odluku o izdavanju obveznica sa određenjem broja, vremena, cijene sticanja i drugih uslova izdavanja donosi skupština akcionara, ako osnivačkim aktom ili odlukom skupštine društva, u skladu sa Zakonom, nije ovlašćen upravni odbor da donese takvu odluku. Zamjenljive obveznice ne mogu se izdati po vrijednosti koja je manja od nominalne vrijednosti akcija za koje se zamjenjuju. Izdavanje obveznica i zamjenljivih obveznica vrši se u skladu sa odredbama zakona kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti i aktima Komisije za hartije od vrijednostiImaoci zamjenljivih obveznica i varanata imaju prava akcionara na informisanje i prava uvida u poslovne knjige i dokumenta društva, osim ako je u odluci o emisiji ovih hartija od vrijednosti drugačije određeno ili ako je sa njima drugačije ugovoreno.

Dividende na djelimično plaćene akcijeDividenda za djelimično plaćene akcije isplaćuje se srazmjerno uplaćenom iznosu za akcije, računajući od dana sticanja prava na dividende.

Prodajna cijena akcija i drugih hartija od vrijednosti Prodajna cijena akcija ne može biti niža od njihove nominalne vrijednosti. Razlika između prodajne cijene akcija i njihove nominalne vrijednosti predstavlja rezerve kapitala (emisionu premiju). Prodajna cijena može biti niža od tržišne cijene utvrđene u skladu sa propisima kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti za:

a) izdavanje akcija po vrijednosti utvrđenoj za varante ili za zamjenljive obveznice,

b) izdavanje običnih akcija u skladu sa postupkom utvrđenim Zakonom za izvršenje prava prečeg upisa akcija postojećih akcionara po vrijednosti koja ne može biti niža od 90 % od njihove tržišne cijene,

c) izdavanje akcija u postupku reorganizacije društva id) izdavanje akcija brokeru ili drugom posredniku radi njihove preprodaje po

tržišnoj vrijednosti, po vrijednosti koja može biti manja od tržišne vrijednosti ali ne više od iznosa posredničke provizije utvrđene kao procenat od

142

vrijednosti po kojoj se izdaju akcije, s tim da ona ne može preći 10 % tržišne vrijednosti tih akcija.

Akcionarsko društvo izdaje varante ili zamjenljive obveznice čija vrijednost u vrijeme njihovog izdavanja nije manja od tržišne vrijednosti, osim za:

a) izdavanje u skladu sa postupkom utvrđenim Zakonom radi izvršenja prava prečeg upisa novoizdatih akcija imalaca tih varanata ili zamjenljivih obveznica po vrijednosti koja ne može biti niža od 90 % od tržišne vijednosti tih akcija i

b) izdavanje brokeru ili drugom posredniku radi njihove preprodaje po vrijednosti koja može biti manja od tržišne vrijednosti ne više od iznosa posredničke provizije, utvrđene kao procenat od vrijednosti po kojoj se izdaju akcije, s tim da ona ne može preći 10 % ukupne vrijednosti tih varanata ili zamjenljivih obveznica.

Pravo prečeg sticanja novoizdatih akcijaAkcionar ima pravo prečeg sticanja akcija iz novih emisija akcija akcionarskog društva srazmjerno nominalnoj vrijednosti posjedovanih akcija na dan presjeka utvrđenog u skladu sa članom 213. Zakona o privrednim društvima. Akcionari iz stava ostvaruju pravo prečeg sticanja odlukom skupštine društva u skladu sa osnivačkim aktom ili statutom. Izdavanje akcija u smislu Zakona je i izdavanje preuzimaocu emisije ili drugim finansijskim organizacijama radi dalje prodaje, u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. O namjeri izdavanja akcija društvo u pisanoj formi obavještava sve akcionare, u skladu sa Zakonom i propisima kojima se uređuje tržište hartija od vrijednosti.Obavještenje iz stava sadrži naročito: broj akcija koje se izdaju; predloženu cijenu; rok i način korišćenja prava prečeg sticanja. Rok u kome se može ostvariti pravo prečeg sticanja akcija ne može biti kraći od 15 dana od dana početka upisa i uplate predmetne emisije.Akcionar sa običnim akcijama, imalac varanta i zamjenljivih obveznica, ima pravo prečeg sticanja novih emisija akcija, u skladu sa odlukom skupštine.Lice varanta i zamjenjivih obveznica nema pravo prečeg sticanja:

a) povlašćenih akcija, osim povlašćenih akcija koje su zamjenljive u obične akcije ili koje nose pravo upisa ili sticanja običnih akcija i

b) odobrenih akcija određenih osnivačkim aktom akcionarskog društva koje se izdaju u roku od šest mjeseci od registracije društva.

Akcionari sa povlašćenim akcijama imaju pravo prečeg sticanja akcija iz novih emisija akcija iste klase u skladu sa odlukom skupštine akcionara.Pravo prečeg sticanja može se ograničiti ili isključiti samo odlukom skupštine akcionara na prijedlog upravnog odbora. Upravni odbor podnosi skupštini akcionara

143

pisani izvještaj sa navođenjem razloga za ograničenje ili isključenje ovog prava i obrazloženje predložene cijene izdavanja. Odluka skupštine akcionara o ograničenju ili isključenju prava prečeg sticanja je sastavni dio odluke o povećanju kapitala. Ova odluka upisuje se u registar zajedno sa povećanjem osnovnog kapitala. Upravni odbor akcionarskog društva može ograničiti ili isključiti pravo prečeg sticanja pri izdavanju novih emisija odobrenih akcija, u skladu sa ovlašćenjima iz člana 200. st. 4. do 6. Zakona. Pravo prečeg sticanja akcija akcionar može prenijeti na treće lice u skladu sa propisima kojima se uređuje tržište hartija od vrijednosti.

Akcije sa više vlasnikaAkcija može imati jednog ili više vlasnika (u daljem tekstu: suvlasnici akcije). Suvlasnici akcije smatraju se jednim akcionarom. Suvlasnici akcije ostvaruju pravo glasa i druga prava u društvu samo preko zajedničkog punomoćnika, ako osnivačkim aktom ili statutom akcionarskog društva nije drukčije određeno. Suvlasnici akcije o određivanju zajedničkog punomoćnika obavještavaju društvo pisanim putem radi upisa u knjigu akcionara i Centralni registar. Obavještenje dato od društva zajedničkom punomoćniku suvlasnika akcije smatra se da je dato svim suvlasnicima akcije. Ako suvlasnici akcije propuste da odrede zajedničkog punomoćnika i ako o tome ne obavijeste društvo, obavještenje koje društvo da bilo kom suvlasniku smatra se da je dato svim suvlasnicima akcije. Suvlasnici akcije solidarno su odgovorni prema društvu za obaveze koje se odnose na akcije. Pravne radnje akcionarskog društva prema jednom suvlasniku imaju dejstvo prema svim suvlasnicima.

Dividende i druge isplate akcionarimaAkcionarsko društvo može odobriti plaćanje dividendi na svoje akcije godišnje u skladu sa odlukama redovne godišnje skupštine ili u bilo koje vrijeme između godišnjih skupština, osim ako je osnivačkim aktom društva drugačije određeno. Odluku akcionarskog društva o odobrenju plaćanja dividendi može da donese i upravni odbor ako je to određeno osnivačkim aktom društva ili ako ga za to ovlasti skupština akcionara, u skladu sa osnivačkim aktom. Po usvajanju finansijskog izvještaja za prethodnu poslovnu godinu dobit se raspoređuje sljedećim redom:

a) za pokriće gubitaka prenesenih iz ranijih godina,b) za zakonske rezerve, c) za dividendu u skladu sa Zakonom id) za statutarne rezerve, ako ih društvo utvrdi osnivačkim aktom.

Nakon donošenja odluke o isplati dividende akcionar kome ona treba da bude isplaćena postaje povjerilac društva za iznos pripadajuće dividende.

144

Dividenda u skladu sa Zakonom o privrednim društvima akcije bilo koje vrste ili klase plaća se svim akcionarima srazmjerno nominalnoj vrijednosti akcija, osim u slučaju djelimično plaćenih akcija u skladu sa članom 206. Zakona. Sporazum ili ugovor kojim društvo daje nekim akcionarima posebne pogodnosti u pogledu isplate dividende, ništav je.

Način plaćanjaDividende se mogu plaćati u novcu i u akcijama akcionarskog društva. Dividende koje se plaćaju u akcijama društva bilo koje vrste ili klase podliježu sljedećim pravilima:

— dividende se plaćaju izdavanjem odgovarajućih akcija u srazmjeri sa učešćem u kapitalu (pro-rata) i

— ako akcije određene vrste i klase treba da se izdaju kao akcije za dividende druge vrste ili klase akcija, a akcije u kojima se plaća dividenda već postoje, dividenda se ne može tako platiti dok nije odobrena kvalifikovanom većinom glasova akcija vrsta i klasa u kojima dividenda treba da bude plaćena.

Iznos dividende koja se plaća u akcijama jednak je nominalnoj vrijednosti akcija koje se izdaju za plaćanje dividende.

Ograničenja plaćanja privremenih dividendi otvorenog društvaOtvoreno akcionarsko društvo tokom poslovne godine može plaćati dividende pod uslovom da:

a) se iz privremenih i za tu namjenu sačinjenih računa vidi da su raspoloživa sredstva dovoljna za plaćanje,

b) iznos koji se isplaćuje ne pređe ukupnu dobit od kraja posljednje poslovne godine za koju je sačinjen finansijski izvještaj uvećan za neraspoređenu dobit i iznose povučene iz rezervi koje se mogu koristiti za te namjene, a umanjen za utvrđene gubitke i iznos koji se mora unijeti u rezerve, u skladu sa posebnim zakonom, osnivačkim aktom ili statutom društva i

c) je odluka o isplati privremene dividende donesena na osnovu polugodišnjih revidiranih financijskih izvještaja.

Titulari prava na dividende i druga plaćanjaOsnivačkim aktom akcionarskog društva može da se odredi dan ili metod određivanja dana kojim se utvrđuje lista akcionara koji imaju pravo na dividende ili na druga plaćanja, uključujući i plaćanja likvidacionog udjela. Ako osnivačkim aktom akcionarskog društva nije određen dan ili metod određivanja dana dividende, taj dan ili metod određivanja dana dividende utvrđuju se odlukom upravnog odbora.

145

Dividende i druga plaćanja vrše se licima koja su bila akcionari društva na taj dan (dan dividende, odnosno datum presjeka).Dan dividende ne može se utvrditi u roku kraćem od dvadeset dana od dana donošenja odluke o isplati dividende.

Postupak za odobrenje i isplatu dividendeOdluka o odobrenju dividendi sadrži:

a) iznos dividendi ib) dan dividende za koji se sačinjava lista akcionara ovlašćenih za isplatu

dividende.

Ako nakon dana dividende a prije dana plaćanja dividende akcionar prenese svoje akcije po osnovu kojih ima pravo na dividende zadržava pravo na isplatu dividende.

Sticanje i režim sopstvenih akcijaAkcionarsko društvo ne može upisivati svoje akcije, direktno ili indirektno preko drugog lica koje ih stiče za njegov račun. Zavisno društvo ne može upisivati akcije matičnog društva, u skladu sa Zakonom, direktno ili indirektno preko drugog lica koje ih stiče za njegov račun.Ako je drugo lice upisalo ili steklo akcije na način suprotan propisano zakonom smatra se da ih je preuzelo za svoj račun i biće lično odgovorno za uplatu tržišnog iznosa vrijednosti takvih akcija i u slučaju da ima drukčiji sporazum sa društvom za čiji račun su one upisane ili stečene. Svaki sporazum o naknadi ili obeštećenju lica ništav je.

Opšta pravila u vezi sa sticanjem sopstvenih akcijaSopstvene akcije u smislu Zakona su akcije koje akcionarsko društvo stiče od svojih akcionara. Akcionarsko društvo može sticati sopstvene akcije ili druge hartije od vrijednosti koje je samo izdalo od njihovih imalaca, direktno ili indirektno, preko drugog lica koje ih stiče u svoje ime a za račun tog društva, u skladu sa ograničenjima iz osnivačkog akta i ograničenjima plaćanja utvrđenim Zakonom.Akcionarsko društvo može steći svoje povlašćene akcije kao sopstvene akcije ili druge hartije od vrijednosti koje nisu obične akcije, djelimično ili u cijelosti. Akcionarsko društvo može steći samo dio običnih akcija, kao sopstvene akcije. Otvoreno akcionarsko društvo može steći akcije koje je izdalo tako da ukupna nominalna vrijednost, uključujući i ranije stečene akcije koje društvo drži i akcije koje su stečene indirektno, ne pređe 10 % njegovog osnovnog kapitala, osim u slučaju:

a) ako društvo ima rezerve koje se mogu koristiti za ove namjene i ako ih koristi za ova sticanja,

b) sticanja akcija bez naknade koje su u potpunosti plaćene,

146

c) sticanja akcija u postupku prinudne prodaje na osnovu sudske odluke za plaćanje duga akcionarskom društvu od strane akcionara, ako nema drugog načina naplate i

d) statusnih promjena.

Otvoreno akcionarsko društvo ne može sticati sopstvene akcije sporazumom sa akcionarom već samo putem ponude svim akcionarima pro-rata, u skladu sa Zakonom.

Zatvoreno akcionarsko društvo stiče sopstvene akcije ili druge hartije od vrijednosti po njihovoj vrijednosti utvrđenoj u skladu sa Zakonom, osim ako osnivačkim aktom ili ugovorom između akcionarskog društva i imaoca hartije od vrijednosti, u vrijeme kad su te hartije od vrijednosti izdate, nije drugačije određeno.

Postupak odobrenja sticanja sopstvenih akcijaOdluku o sticanju sopstvenih akcija ili drugih hartija od vrijednosti akcionarskog društva donosi skupština akcionara. Odluka skupštine akcionara sadrži: maksimalan broj akcija koje se stiču, rok za koji je dato ovlašćenje za izvršenje odluke koji ne može biti duži od 18 mjeseci i kupovnu cijenu (ili način njenog utvrđivanja), kao i ime akcionara čije se akcije stiču, osim ako se akcije stiču od svih akcionara pro-rata. Odlukom se može ovlastiti upravni odbor da odredi vrijeme sticanja, broj akcija koje se trebaju steći, kao i da utvrdi otkupnu cijenu, postupak sticanja i druga pitanja, pod uslovom da ove odluke od upravnog odbora ne budu u neskladu sa nalozima navedenim u odluci skupštine i da se akcionari o tom sticanju izvijeste na prvoj sljedećoj sjednici. Izuzetno upravni odbor, ako osnivačkim aktom nije određeno da je to djelokrug skupštine akcionara, donosi odluku za sticanje:

a) varanata, zamjenljivih obveznica ili drugih hartija od vrijednosti koje nisu akcije,

b) do 5 % bilo koje klase akcija koje se izdaju jedino radi dodjele zaposlenima u društvu ili povezanom društvu u smislu Zakona i

c) akcija ili drugih hartija od vrijednosti, ako je sticanje nužno da se spriječi veća i neposredna šteta za društvo.

U slučaju, kao što je naprijed navedeno, upravni odbor akcionarskog društva dužan je da na prvoj skupštini podnese detaljan izvještaj o razlozima, broju i nominalnoj vrijednosti, procentu stečenih sopstvenih akcija u odnosu na osnovni kapital, kao i cijeni po kojoj su te akcije stečene.

147

Postupak sticanja akcija pro-rata od svih akcionaraAko akcionarsko društvo stiče sopstvene akcije određene vrste ili klase od svih akcionara dužno je da ponudu dostavi svim akcionarima, u skladu sa Zakonom i propisima kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Ponuda sadrži: broj akcija koje stiče; kupovnu cijenu (ili način njenog utvrđivanja); postupak plaćanja i datum plaćanja; kao i postupak i krajnji rok za sve akcionare za ponudu njihovih akcija na prodaju društvu. Ako društvo ima manje od 200 akcionara, poslednji dan mora biti najmanje 30 dana od dana dostavljanja posljednje pisane ponude. Ako društvo ima više od 200 akcionara ponuda važi 30 dana od dana objavljivanja u najmanje jednom dnevnom listu koji je dostupan na cijeloj teritoriji Republike Srpske. Ako ukupan broj akcija ponuđenih na prodaju akcionarskom društvu prelazi broj akcija koje društvo stiče, društvo će steći akcije od svakog akcionara srazmjerno broju akcija koje akcionar ponudi na prodaju, osim u slučaju potrebe da se izbjegne sticanje djelimične akcije. Ako ukupan broj akcija koje su ponuđene akcionarskom društvu na prodaju prelazi broj akcija koje je društvo ponudilo za sticanje, akcionarsko društvo može odlučiti da stekne i veći broj akcija od ukupnog broja ponuđenog za prodaju od akcionara ili nekog drugog broja koji je veći od prvobitno predviđenog a manji od ponuđenog.

Status stečenih sopstvenih akcijaAkcionarsko društvo koje stekne sopstvene akcije može ih ponovo prenijeti drugim licima, u skladu sa Zakonom i zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti.Sopstvene akcije koje akcionarsko društvo stekne do iznosa od 10 % osnovnog kapitala dužno je da proda (otuđi) u roku od jedne godine od dana sticanja, a akcije koje stekne u skladu sa Zakonom preko iznosa od 10 % od osnovnog kapitala dužno je da proda (otuđi) u roku od tri godine od dana sticanja.Ako se sopstvene akcije ne otuđe u rokovima gore navedenim, upravni odbor društva obavezan je da ih bez posebne odluke skupštine poništi, u skladu sa odredbama Zakona koje uređuju smanjenje osnovnog kapitala u redovnom postupku. Za vrijeme posjedovanja stečenih sopstvenih akcija od društva:

a) nominalna vrijednost takvih akcija može ostati uključena u osnovni kapital društva ili se isključiti iz tog kapitala, pri čemu se za taj iznos povećavaju rezerve koje se ne mogu isplatiti akcionarima,

b) sopstvene akcije ne daju pravo glasa niti se računaju u kvorum skupštine akcionara i

c) sopstvene akcije ne daju pravo na dividendu ili druga primanja, osim u slučaju iz člana 248. Zakona o privrednim društvima.

148

Uzimanje akcija u zalogAkcionarsko društvo može, direktno ili indirektno, uzeti u zalog svoje akcije ili založiti plaćeni iznos akcija, ako je ukupni iznos potraživanja obezbijeđenih zalogom akcija niži od uplaćene vrijednosti akcija.Uzimanje akcija akcionarskog društva u zalog, odnosno zalaganje plaćenih iznosa, od društva čije su akcije ili od lica koje djeluje u svoje ime a za račun tog društva, podliježe ograničenjima propisanim odredbama Zakona za sticanje sopstvenih akcija.

Upis u Centralni registar i knjigu akcionara sticanja sopstvenih akcija i zalogSticanje sopstvenih akcija, direktno ili indirektno, kao i uzimanje akcija u zalog, odnosno zalaganje plaćenih iznosa, akcionarsko društvo prijavljuje Centralnom registru radi upisa, a ako akcionarsko društvo vodi knjigu akcionara, upis se vrši i u tu knjigu.

Povlačenje i poništenje povlašćenih akcija, varanata i zamjenljivih obveznicaOsnivačkim aktom akcionarskog društva može se predvidjeti:

a) da akcionarsko društvo ima obavezu i/ili pravo da svoje povlašćene akcije jedne ili više klasa, ako raspolaže odgovarajućim rezervama koje se mogu upotrijebiti za te namjene, povuče i poništi u određenom periodu ili u određenim slučajevima, u cjelini ili djelimično i

b) da su akcionari dužni da te akcije prodaju akcionarskom društvu pod uslovima i na način iz tačke a) ovog člana.

Akcionarsko društvo može da izda i varante ili zamjenljive obveznice, pod uslovima koji obezbjeđuju da društvo ima obavezu i/ili pravo, kad raspolaže odgovarajućim rezervama koje se mogu upotrijebiti za te namjene, da povuče i poništi takve hartije od vrijednosti u određenom periodu ili u određenim slučajevima, u cjelini ili djelimično. Akcionarsko društvo povlači i poništava povlašćene akcije, varante i zamjenljive obveznice srazmjerno broju akcija klase u pitanju koje posjeduje svaki imalac, osim kad bi to zahtijevalo podjelu akcije. Ako akcionarsko društvo nema dovoljno namjenskih rezervi za izvršenje odluke o otkupu varanata i zamjenljivih obveznica, otkup se vrši čim se utvrdi da društvo ima dovoljno namjenskih rezervi. Varanti i zamjenljive obveznice otkupljuju se po vrijednosti utvrđenoj u vrijeme njihovog izdavanja.

Povlašćene akcije otkupljuju se po njihovoj tržišnoj vrijednosti, a ukoliko ona ne postoji, po vrijednosti koju utvrđuje upravni odbor u skladu sa Zakonom ili ovlašćeni procjenjivač izabran od skupštine akcionara, upravnog odbora ili nesaglasnih akcionara, u skladu sa Zakonom.

149

Upis u Centralni registar Otkup povlašćenih akcija, varanata i zamjenljivih obveznica, akcionarsko društvo prijavljuje Centralnom registru radi upisa, u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti, a ako akcionarsko društvo vodi knjigu akcionara, otkup upisuje i u tu knjigu.

Ograničenja isplateZatvoreno akcionarsko društvo ne može vršiti isplate svojim akcionarima ako bi nakon izvršene isplate neto imovina društva bila manja od njegovog osnovnog kapitala, uvećanog za rezerve koje se mogu koristiti za isplate akcionarima, u skladu s Zakonom. Otvoreno akcionarsko društvo ne može vršiti isplate svojim akcionarima u slučaju smanjenja osnovnog kapitala u redovnom postupku, u skladu sa Zakonom, ako bi:

a) nakon izvršene isplate neto imovina društva bila manja od njegovog osnovnog kapitala, uvećanog za rezerve koje se mogu koristiti za isplate akcionarima, u skladu sa Zakonom i

b) u slučaju dividendi, iznos dividendi prešao iznos dobiti društva u protekloj poslovnoj godini uvećanoj za neraspoređenu dobit i iznos povučen iz rezervi uvećan za iznos koji se mora unijeti u rezerve u tekućoj godini, u skladu sa osnivačkim aktom ili statutom i Zakonom.

Pored ograničenja plaćanja naprijed navedenog, zatvoreno i otvoreno akcionarsko društvo ne mogu vršiti plaćanja svojim akcionarima, ako:

a) bi nakon izvršenih plaćanja društvo bilo nesposobno za plaćanje svojih dugova koji dospijevaju u redovnom poslovanju društva ili

b) na dan plaćanja bilo koja dospjela dividenda na povlašćene akcije ne bi bila isplaćena u cijelosti.

Izuzetno, akcionarsko društvo može izvršiti plaćanja svojim akcionarima, ako iz finansijskih izvještaja pripremljenih u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo i revizija, proizlazi da je isplata razumna u datim okolnostima.

Odgovornost akcionara i članova organa društva za zabranjene isplateAkcionar akcionarskog društva odgovoran je za vraćanje društvu isplate koje suprotno ovom zakonu primi od društva, ako je znao ili je prema okolnostima morao da zna da je isplata zabranjena.Osim akcionara u slučaju gore navedenom odgovara i direktor društva ili članovi upravnog odbora, u skladu sa odredbama Zakona kojima se uređuje njihova imovinska odgovornost.

150

Zajam i kapitalAkcionar akcionarskog društva koji društvu u vrijeme poslovne krize ne poveća sopstveni kapital kao dobar privrednik, već društvu da zajam, može u stečajnom postupku ostvarivati zahtjev za vraćanje zajma samo kao stečajni povjerilac sa neobezbijeđenim potraživanjem, u skladu sa zakonom kojim se uređuje stečajni postupak. Treće lice koje akcionarskom društvu u vrijeme gore navedeno da zajam umjesto da mu akcionari pribave sopstveni kapital, a kome akcionar društva da neko obezbjeđenje za vraćanje zajma, može u stečajnom postupku protiv društva ostvarivati zahtjev za vraćanje zajma za iznos koji nije uspjelo da namiri iz dobijenog obezbjeđenja, kao stečajni povjerilac sa neobezbijeđenim potraživanjem.Određenja naprijed istaknuta primjenjuju se i na druge pravne poslove akcionara akcionarskog društva i trećih lica koji odgovaraju davanju zajma. Odredbe se ne primjenjuju na akcionare društva čiji akcionarski kapital ne prelazi 1/10 osnovnog kapitala društva i koji nije direktor ili član upravnog odbora društva. Ako akcionarsko društvo u posljednjoj godini prije podnošenja prijedloga za otvaranje stečajnog postupka nad društvom ili nakon podnošenja tog prijedloga, u slučajevima već istaknutim, vrati zajam, akcionar društva koji je dao obezbjeđenje za vraćanje zajma dužan je da tako isplaćeni iznos vrati društvu. Obaveza i postoji do iznosa datog obezbjeđenja akcionara za vraćanje zajma u vrijeme vraćanja zajma. Akcionar društva oslobađa se obaveze ako predmet datog obezbjeđenja povjeriocu stavi na raspolaganje društvu. Odredbe se primjenjuju se i na druge pravne poslove davanja zajma u smislu obligacionih odnosa.

Osnovni kapital i rezerve društva - Minimalni osnovni kapital

Minimalni novčani ulog osnovnog kapitala zatvorenog akcionarskog društva na dan upisa u registar iznosi 20.000 konvertibilnih maraka. Minimalni novčani ulog osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva na dan upisa u registar iznosi 50.000 konvertibilnih maraka. Posebnim zakonom za osnivanje finansijskih, osiguravajućih organizacija, kao i privrednih društava koja obavljaju zakonom određene djelatnosti kao akcionarska društva može se odrediti veći novčani dio minimalnog osnovnog kapitala.Registracija povećanja osnovnog kapitala iz sredstava društva i smanjenja osnovnog kapitala zatvorenog akcionarskog društva vrši se jednom godišnje.Na povećanje i smanjenje osnovnog kapitala, kao i na održanje tog kapitala i održavanje skupštine akcionara prilikom gubitka koji ne prelazi 50 % osnovnog kapitala zatvorenog akcionarskog društva, shodno se primjenjuju odredbe Zakona o povećanju, smanjenju i održavanju osnovnog kapitala, kao i odredbe o održavanju skupštine akcionara otvorenog akcionarskog društva.

151

Minimalna nominalna vrijednost akcijaAkcionarsko društvo može izdavati obične i povlašćene akcije. Najniža nominalna vrijednost akcija ne može biti manja od jedne konvertibilne marke, a ako je veća onda mora biti djeljiva sa deset. Akcije u ukupnoj vrijednosti za akcionarska društva ne mogu se izdavati na iznos koji je manji od najnižeg iznosa osnovnog kapitala iz člana 228. Zakona. Učešće akcija u osnovnom kapitalu određuje se odnosom nominalne vrijednosti tih akcija i ukupne nominalne vrijednosti svih uplaćenih akcija.Podjela i spajanje akcija i održavanje vrijednosti osnovnog kapitala

Akcionarsko društvo može podijeliti svaku akciju bilo koje klase na dvije ili više akcija iste klase i istovremeno smanjiti nominalnu vrijednost akcija te klase, čime se ne mijenja osnovni kapital. Akcionarsko društvo može sve akcije bilo koje klase spojiti u manji broj akcija date klase i istovremeno povećati njihovu nominalnu vrijednost, čime se ne mijenja osnovni kapital. Akcionarsko društvo može poništiti sopstvene akcije koje je steklo ili otkupilo na teret rezervi, pri čemu se ukupna nominalna vrijednost ostalih akcija povećava za iznos upotrijebljenih rezervi, čime se ne mijenja osnovni kapital društva.Spajanje i podjela akcija akcionarsko društvo može da vrši ako se time ne povređuju prava imalaca varanata kao ni imalaca zamjenljivih obveznica. U slučaju da spajanjem akcija ostaju dijelovi akcije čija je nominalna vrijednost manja od vrijednosti iz člana 229. stav 2. Zakona, društvo je dužno da ih otkupi po tržišnoj vrijednosti, a ako nema tržišne vrijednosti, po vrijednosti koja se utvrdi od nezavisnog procjenjivača, u skladu s Zakonom. Spajanje i podjela akcija povlači promjenu osnivačkog akta u dijelu kojim je određen broj i nominalna vrijednost akcija, što se vrši u skladu sa Zakonom. Vrijednost neto kapitala akcionarskog društva stalno se održava na nivou koji je jednak ili veći od zakonom propisane vrijednosti minimalnog osnovnog kapitala uređene članom 228. zakona. Ako se neto kapital akcionarskog društva iz bilo kojih razloga smanji ispod vrijednosti iz stava 1. ovog člana, akcionarsko društvo dužno je da ga obezbijedi u roku od šest mjeseci od dana tog smanjenja, osim ako u tom roku ne promijeni pravnu formu privrednog društva.Ako društvo ne postupi u roku i na način kako je navedeno otvara se postupak likvidacije.

Rezerve društva Rezerve akcionarskog društva čine zakonske rezerve, rezerve kapitala, statutarne i druge rezerve. Akcionarsko društvo je obavezno da u zakonske rezerve unosi 5 % dobiti tekuće godine umanjene za gubitak iz prethodne godine, sve dok te rezerve zajedno sa rezervama kapitala ne dostignu visinu od najmanje 10 % osnovnog kapitala ili statutom određeni veći dio osnovnog kapitala.

152

Zakonske rezerve koriste se za pokriće gubitka, a ako prelaze iznos iz prethodnog stava ovog člana mogu se koristiti i za povećanje osnovnog kapitala.

U rezerve kapitala akcionarsko društvo unosi :a) dio uplaćenog iznosa za koji se izdaju akcije koji prelazi nominalni iznos

akcija,b) dio iznosa uplaćenog društvu za sticanje zamjenskih obveznica ili obveznica

sa opcijom kupovine akcija koji prelazi nominalni iznos izdatih obveznica,c) iznose dodatnih plaćanja članova društva radi sticanja posebnih prava u

društvu id) iznos za koji je pojednostavljeno smanjen osnovnog kapital da bi se sredstva

unijela u rezerve kapitala.

Rezerve kapitala mogu se koristiti za:a) pokriće gubitka ib) povećanje osnovnog kapitala pod uslovima iz člana 247. stav 7. zakona.

Akcionarsko društvo može svojim osnivačkim aktom propisati i statutarne rezerve, njihovu visinu i namjene za koje se mogu koristiti te rezerve. U statutarne rezerve mogu se unositi samo iznosi koji potiču iz dobiti akcionarskog društva.

Povećanje osnovnog kapitalaOsnovni kapital otvorenog akcionarskog društva povećava se odlukom skupštine akcionara, osim u slučaju odobrenog kapitala kada takvu odluku može donijeti i upravni odbor, u skladu sa članom 200. st. 4. do 6. Zakona. Odlukom o povećanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva mijenja se osnivački akt. Odlukom o povećanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva određuje se iznos povećanja, način povećanja, vrijeme uplate, kao i druga pitanja u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Odluka o novoj emisiji akcija po osnovu novih uloga može se donijeti tek nakon potpune uplate već upisanih akcija iz prethodne uspjele emisije, osim ako je osnivačkim aktom ili odlukom o emisiji predviđeno da se osnovni kapital može povećati ako je uplaćeno najmanje 9/10 upisanih akcija. Ograničenje se ne primjenjuje se prilikom povećanja osnovnog kapitala pri statusnim promjenama, kao i u slučaju povećanja osnovnog kapitala izdavanjem akcija zaposlenima u društvu i povezanim društvima.

Načini povećanjaOsnovni kapital otvorenog akcionarskog društva može se povećati:

a) novim ulozima,

153

b) pretvaranjem zamjenljivih obveznica u akcije i upisom akcija po osnovu prava imalaca varanata na takav upis (uslovno povećanje) i

c) iz sredstava društva.

Pri povećanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva vrši se izdavanje novih akcija ili se povećava nominalna vrijednost postojećih akcija.

Vrste emisije Akcije otvorenog akcionarskog društva pri povećanju osnovnog kapitala mogu se izdavati putem privatne (zatvorene) emisije i javne (otvorene) emisije. Privatna emisija akcija je emisija namijenjena postojećim akcionarima i imaocima varanata i zamjenljivih obveznica i/ili ograničenom broju institucionalnih investitora kojima takav status utvrdi Komisija za hartije od vrijednosti, u skladu sa Zakonom i zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Javna emisija je emisija u kojoj se upis i uplata akcija vrši na osnovu javne ponude neodređenom broju lica. Zatvoreno akcionarsko društvo može da vrši privatnu emisiju, a otvoreno akcionarsko društvo pored javne emisije može da vrši i privatnu emisiju.

Vrijednost akcija iz nove emisijeAkcije iz nove emisije prodaju se po tržišnoj cijeni utvrđenoj u skladu sa propisima kojima se uređuje tržište hartija od vrijednosti.

Povećanje osnovnog kapitala novim ulozimaOsnovni kapital otvorenog akcionarskog društva povećava se novim ulozima koji mogu biti samo novčani u skladu sa odlukom o povećanju tog kapitala. Odluka je ništava ako se povećanje kapitala ne upiše u registar u roku od šest mjeseci od dana donošenja odluke. Rok naprijed naveden ne teče za vrijeme dok traje spor po tužbi kojom se ta odluka pobija i za vrijeme dok se ne dobije odobrenje Komisije za hartije od vrijednosti.

Upis novih akcijaAkcije iz emisije kojom se osnovni kapital otvorenog akcionarskog društva povećava novim ulozima upisuju se i izdaju, u skladu s Zakonom i zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Emisija po osnovu povećanja je uspjela ako se ispune uslovi iz odluke o emisiji i objavljenog prospekta, u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Upisane akcije iz emisije novim ulozima uplaćuju se u skladu s odlukom o emisiji i sa Zakonom i zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Akcije otvorenog akcionarskog društva po

154

osnovu novih uloga mogu se izdavati i preuzimaocima emisije, u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Ako se nove akcije pri povećanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva novim ulozima izdaju po višoj prodajnoj cijeni od nominalne vrijednosti, taj višak predstavlja premiju emisije. Ako se akcije nove emisije pri povećanju osnovnog kapitala izdaju iznad nominalne vrijednosti, višak mora da bude uplaćen prije registracije povećanja osnovnog kapitala.Obavještavanje Komisije za hartije od vrijednosti i upis u Centralni registarAko je emisija akcija po osnovu novih uloga uspjela u skladu sa Zakonom, o tome se obavještava Komisija za hartije od vrijednosti, u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Po prijemu rješenja Komisije za hartije od vrijednosti o uspješnosti emisije akcija po osnovu novih uloga, podnosi se zahtjev Centralnom registaru, radi upisa novoizdatih akcija u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti.Promjene iz stava 1. ovog člana upisuju se i u knjigu akcionara.

Sticanje akcija Akcije se stiču upisom na vlasničke račune akcionara u Centralnom registru. Nove akcije mogu se sticati nakon upisa u Centralni registar prethodne emisije. Nove akcije izdate prije ovog upisa ništave su, a za štetu iz takvog izdavanja imaocima akcija solidarno odgovaraju izdavalac i upravni odbor društva. Registracija i objavljivanje povećanja kapitalaPovećanje osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva novim ulozima registruje se i objavljuje u skladu sa zakonom kojim se uređuje registracija poslovnih subjekata. Osnovni kapital otvorenog akcionarskog društva je povećan danom registracije povećanja toga kapitala u sudski registar.

Uslovno povećanje osnovnog kapitalaSkupština akcionara pri donošenju odluke o emisiji zamjenljivih obveznica i varanata može istovremeno donijeti odluku o uslovnom povećanju osnovnog kapitala za iznos kojim bi se pokrila prava imalaca ovih hartija za njihovu konverziju u akcije (uslovno povećanje kapitala). Iznos osnovnog kapitala iz stava ne može preći polovinu osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva koji postoji u trenutku donošenja te odluke. Odluka skupštine akcionara suprotna odluci o uslovnom povećanju osnovnog kapitala, ništava je.

Sadržaj odlukeU odluci o uslovnom povećanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva navodi se:

155

a) namjena uslovnog povećanja osnovnog kapitala,b) lica koja se mogu koristiti pravom prvenstva pri upisu akcija (imaoci varanata

i zamjenljivih obveznica),c) rok u kome se ostvaruje uslovno povećanje kapitala i uslovi za korišćenje

prava,d) cijena po kojoj se izdaju akcije ili metode po kojima se ona može odrediti radi

ostvarivanja prava imalaca varanata ie) raspodjela prava iz tačke b), vrijeme za koje se imaoci tog prava mogu

koristiti tim pravom, kao i vrijeme čekanja da ga prvi put koriste, a koje ne može biti kraće od dvije godine od dana donošenja odluke.

Izjava o ostvarenju prava upisa i zamjenePrava upisa imalaca zamjenljivih obveznica izvršavaju se njihovom pisanom izjavom da ih pretvaraju u akcije. Davanje ove izjave zamjenjuje upis akcija i plaćanje akcija. Prava upisa akcija imalaca varanata izvršavaju se njihovom pisanom izjavom o upisu akcija društva pri novoj emisiji radi povećanja osnovnog kapitala novim ulozima, u skladu sa Zakonom.U izjavi iz navodi se broj akcija koje se upisuju i njihova nominalna vrijednost, klasa akcija ako se izdaju akcije više klasa, kao i dan donošenja odluke. Izjava o upisu akcija koja ne sadrži podatake koja sadrži ograničenje obaveze davaoca izjave, ništava je. Ako se i pored ništavosti izjave o pravu upisa izdaju akcije, davalac izjave ne može se pozivati na ništavost izjave ako je na osnovu nje ostvarivao prava kao akcionar i ispunjavao obaveze akcionara. Prema akcionarskom društvu ne djeluju ograničenja koja nisu sadržana u izjavi o pravu upisa.

Obavještavanje Komisije za hartije od vrijednosti i upis u Centralni registar

O okončanju postupka obavještava se Komisija za hartije od vrijednosti, u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti.Po prijemu rješenja Komisije za hartije od vrijednosti o uspješnosti emisije akcija po osnovu novih uloga, podnosi se zahtjev Centralnom registaru, radi upisa novoizdatih akcija u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Podaci se upisuju i u knjigu akcionara.

Sticanje akcija Pod sticanjem akcija smatra se upis na vlasničke račune akcionara u Centralnom registru. Upravni odbor otvorenog akcionarskog društva izdaje akcije u zamjenu za zamjenljive obveznice pod uslovom da se razlika između većeg iznosa za koji su izdate te obveznice i iznosa za koji su izdate te akcije, pokrije iz ostalih rezervi, ako

156

se rezerve mogu upotrijebiti za tu namjenu, ili dodatnom uplatom lica koje je ovlašćeno za zamjenu obveznice.

Registracija i objavljivanje povećanja kapitalaZastupnici otvorenog akcionarskog društva podnose prijavu za registraciju povećanja osnovnog kapitala po osnovu akcija izdatih zamjenom zamjenljivih obveznica i ostvarenjem prvenstvenog prava upisa akcija imalaca varanata. Uz prijavu za registraciju, prilažu se i drugi dokazi i isprave utvrđeni zakonom kojim se uređuje registracija poslovnih subjekata.

Povećanje osnovnog kapitala iz sredstava društvaSkupština otvorenog akcionarskog društva može odlučiti da se osnovni kapital društva poveća pretvaranjem rezervi i neraspoređene dobiti u osnovni kapital društva. Odluka sadrži iznos povećanja osnovnog kapitala, iznos sredstava rezervi, rezerve koje se pretvaraju u osnovni kapital, označenje da li se izdaju nove akcije za taj iznos ili se povećava nominalna vrijednost. Odluka o povećanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva ništava je ako se povećanje kapitala ne upiše u registar u roku od tri mjeseca od dana donošenja odluke. Rezerve i neraspoređena dobit akcionarskog društva ne mogu se pretvoriti u osnovni kapital ako je u finansijskim izvještajima na kojem se zasniva odluka iskazan gubitak. Rezerve za određenu namjenu mogu se pretvoriti u osnovni kapital samo ako je to u skladu sa tom namjenom. Odluka o povećanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva iz sredstava društva zasniva se na posljednjim finansijskim izvještajima prethodne poslovne godine ako su potvrđeni od nezavisnog revizora i usvojeni najviše 90 dana prije podnošenja prijave za upis u registar povećanja osnovnog kapitala. Ako skupština otvorenog akcionarskog društva ne imenuje posebne nezavisne revizore za finansijske izvještaje smatra se da je imenovan onaj nezavisni revizor kojeg je za nezavisnu reviziju posljednjih finansijskih izvještaja odredila skupština akcionara. Neraspoređena dobit i rezerve koje se pretvaraju u osnovni kapital akcionarskog društva moraju biti iskazane u finansijskim izvještajima. Zakonske rezerve se mogu pretvoriti u osnovni kapital samo ako zajedno sa rezervama kapitala prelaze procenat osnovnog kapitala akcionarskog društva iz člana 231. stav zakona.

Imaoci prava po osnovu povećanja osnovnog kapitala iz sredstava društva Pravo na akcije po osnovu povećanja osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva iz sredstava društva raspoloživih za te namjene imaju akcionari društva na dan presjeka utvrđenog u skladu sa Zakona.Odluka skupštine akcionara koja nije u skladu sa naprijed navedenim ništava je.

157

Pravo imaju i upisnici akcija, odnosno akcionari sa djelimično plaćenim akcijama srazmjerno učešću njihovog uplaćenog dijela u osnovnom kapitalu društva. Pravo pripada i sopstvenim akcijama društva srazmjerno njihovom učešću u postojećem osnovnom kapitalu društva.

Pravo na dio akcijeAko se pri povećanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva iz sredstava društva stekne pravo na dio jedne nove akcije u postojećem osnovnom kapitalu društva, to pravo se može prenositi i naslijediti. Prava iz nove akcije mogu se koristiti ako se prava koja zajedno daju cijelu akciju sjedine kod jednog akcionara ili ako više imalaca prava na dio akcije zajedno čine cijelu akciju, odluče da zajedno koriste ta prava.

Pravo na dividendu i podjelu likvidacione maseNove akcije stečene po osnovu povećanja osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva iz sredstava društva, učestvuju u pravu na dividendu i u podjeli likvidacione mase.

Obavještavanje Komisije za hartije od vrijednosti i upis u Centralni registarO okončanju postupka iz čl. 247. i 248. zakona obavještava se Komisija za hartije od vrijednosti u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti. Po prijemu rješenja Komisije za hartije od vrijednosti iz stava 1. ovog člana, obavještava se bez odgađanja Centralni registar, radi upisa novoizdatih akcija po ovom osnovu i njihovih akcionara, odnosno radi upisa povećanja nominalne vrijednosti postojećih akcija. Ako otvoreno akcionarsko društvo vodi knjigu akcionara, podaci upisuju se i u knjigu akcionara.

Sticanje akcija Nove akcije po osnovu povećanja osnovnog kapitala iz sredstava društva upisuju se na vlasničke račune akcionara u Centralnom registru nakon upisa iz člana 251. stav 2. Zakona. Nove akcije izdate akcionarima prije upisa u Centralni registar iz stava 1. ovog člana ništave su, a za štetu od tog izdavanja imaocima akcija solidarno odgovaraju emitent i upravni odbor.

Smanjenje osnovnog kapitalaOdluku o smanjenju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva poništenjem sopstvenih akcija kao i poništenjem akcija po drugim osnovima utvrđenim osnivačkim aktom društva, donosi skupština akcionara. Odlukom o smanjenju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva utvrđuje se obim, cilj, vrsta i način sprovođenja smanjenja osnovnog kapitala.

158

Odlukom o smanjenju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva mijenja se osnivački akt.

Vrste smanjenjaOsnovni kapital otvorenog akcionarskog društva može se smanjiti u redovnom postupku, pojednostavljenom postupku i postupku smanjenja radi pretvaranja u rezerve.Smanjenje osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva po jednom osnovu može se vršiti istovremeno sa povećanjem njegovog osnovnog kapitala po drugom osnovu.

Smanjenje u redovnom postupkuSmanjenje osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva u redovnom postupku vrši se:

a) poništenjem stečenih sopstvenih akcija i povlačenjem i poništenjem akcija u posjedu akcionara,

b) smanjivanjem nominalne vrijednosti akcija i c) isplatom uplaćenog iznosa akcionarima za akcije koje nisu u potpunosti

uplaćene i neizdavanjem tih akcija.

Poništenje sopstvenih akcija i povlačenje i poništenje akcijaPri smanjenju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva prvo se poništavaju sopstvene akcije koje se u skladu sa članom 219. stav 3. Zakona moraju poništiti. Ako društvo nema sopstvenih akcija, osnovni kapital otvorenog akcionarskog društva može se smanjiti povlačenjem akcija od akcionara i njihovim poništenjem u skladu sa čl. 222. do 224. zakona. Povlačenje i poništenje akcija od akcionara i smanjenje osnovnog kapitala u redovnom postupku po tom osnovu može se vršiti u skladu sa odredbama Zakona o zaštiti prava povjerilaca otvorenog akcionarskog društva.

Ne primjenjuje se u slučajevima kada ne dolazi do smanjenja tog kapitala, i to:a) kada se radi o povlačenju i poništenju akcija koje su u potpunosti uplaćene a

poništavaju se istovremeno kada su date besplatno na raspolaganje društvu,b) kada se akcije koje su u potpunosti uplaćene povlače i poništavaju isplatom na

teret sredstava koja su raspoloživa za te namjene, a u skladu sa ograničenjima plaćanja uređenim članom 225. zakona,

c) u slučaju kada se uz poništenje povučenih akcija poveća nominalna vrijednost nepovučenih izdatih akcija do iznosa koji je dovoljan da se izbjegne smanjenje osnovnog kapitala, a povučene i poništene akcije su stečene iz

159

sredstava koja su raspoloživa za te namjene, a u skladu sa članom 225. zakona i

d) u slučaju istovremenog izdavanja novih akcija u nominalnoj vrijednosti povučenih akcija, u skladu sa odredbama Zakona o minimalnom osnovnom kapitalu društva.

PrimjenaNa smanjenje osnovnog kapitala smanjenjem nominalne vrijednosti, kao i na smanjenje upisanog kapitala akcionarskog društva po osnovu isplate uplaćenog iznosa akcionarima za akcije koje nisu u potpunosti uplaćene i neizdavanjem tih akcija, shodno se primjenjuju odredbe člana 256. Zakona.

Načelo ravnopravnostiOdlukom o smanjenju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva u redovnom postupku ne može se povrijediti princip ravnopravnosti akcionara iste klase. Ravnopravnost akcionara iste klase obezbjeđuje se srazmjernim povlačenjem i poništenjem akcija od akcionara, odnosno srazmjernim smanjenjem nominalne vrijednosti svih akcija akcionara date klase akcija, kao i povlačenjem i poništenjem akcija i smanjenjem osnovnog kapitala kupovinom od akcionara na berzi i drugim uređenim javnim tržištima ili javnom ponudom akcionarima u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti, osnivačkim aktom i odlukom skupštine o smanjenju osnovnog kapitala. Ponuda za kupovinu akcija radi povlačenja i poništenja sadrži naznaku broja akcija koje se otkupljuju. Ako je iznos smanjenja osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva odlukom o smanjenju određen kao fiksni iznos, a sprovođenjem postupka povlačenja i poništenja akcija od akcionara na berzi ili drugim uređenim javnim tržištima ili putem javne ponude, ne ostvari se taj iznos, mora se izmijeniti odluka skupštine o iznosu smanjenja ili izabrati novi način smanjenja osnovnog kapitala. Ravnopravnost akcionara iste klase obezbjeđuje se i smanjenjem osnovnog (upisanog) kapitala otvorenog akcionarskog društva neizdavanjem neplaćenih akcija akcionarima koji su u docnji sa plaćanjem i isplatom akcionarima iznosa koje su uplatili društvu za te akcije, u skladu sa Zakonom.

Objava odluke i zaštita povjerilacaOdluka o smanjenju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva u redovnom postupku objavljuje se dva puta u najmanje jednom dnevnom listu koji je dostupan na cijeloj teritoriji Republike Srpske u razmaku od 30 dana, sa pozivom povjeriocima da prijave svoja potraživanja. Povjerioci čija su nedospjela potraživanja nastala prije posljednje objave odluke o smanjenju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva mogu tražiti obezbjeđenje tih potraživanja (ili

160

isplatu potraživanja iako nisu dospjela ako je tako određeno predmetnom odlukom), u roku od 90 dana od dana druge objave te odluke. Obezbjeđenje ne mogu tražiti povjerioci koji u slučaju stečaja imaju pravo prvenstvenog namirenja iz stečajne mase dužnika, kao ni drugi povjerioci sa obezbijeđenim potraživanjem. U slučaju smanjenja osnovnog kapitala u redovnom postupku otvorenog akcionarskog društva, isplate akcionarima moguće su po isteku 90 dana od druge objave te odluke u dnevnim novinama i nakon pružanja obezbjeđenja ili podmirenja potraživanja povjeriocima koji su blagovremeno prijavili potraživanja.

Obavještavanje Komisije za hartije od vrijednosti i upis u Centralni registarO sprovedenom smanjenju osnovnog kapitala otvoreno akcionarsko društvo obavještava Komisiju za hartije od vrijednosti, radi upisa promjene u skladu sa zakonom kojim se reguliše tržište hartija od vrijednosti. Po prijemu rješenja Komisije za hartije od vrijednosti, obavještava se bez odgađanja Centralni registar, radi upisa na vlasničke račune akcionara smanjenja broja akcija po osnovu povlačenja i poništaja akcija ili radi upisa smanjenja nominalne vrijednosti akcija, odnosno radi brisanja upisanih akcija koje su djelimično uplaćene i čijim je akcionarima isplaćen ranije uplaćeni iznos.Smanjenje osnovnog odnosno upisanog kapitala upisuje se i u knjigu akcionara.

Registracija smanjenja osnovnog kapitala, objavljivanje i dejstvoSmanjenje osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva u redovnom postupku prijavljuje se za registraciju i objavljuje u „Službenom glasniku Republike Srpske“ u skladu sa zakonom kojim se uređuje registracija poslovnih subjekata.Smanjenje osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva u redovnom postupku ne može se registrovati prije ispunjenja zahtjeva povjerilaca iz člana 259. zakona. Osnovni kapital otvorenog akcionarskog društva smanjen je danom registracije tog smanjenja za nominalni iznos povučenih i poništenih akcija, odnosno za iznos smanjenja nominalne vrijednosti akcija.Smanjenje osnovnog kapitala objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srpske“ u roku od 15 dana od dana upisa u sudski registar. Smanjenje u pojednostavljenom postupku - PrincipOsnovni kapital otvorenog akcionarskog društva može se smanjiti na pojednostavljen način radi izravnavanja sa nižom vrijednošću neto imovine, da bi se pokrili gubici, a u odluci o smanjenju osnovnog kapitala navodi se da se kapital smanjuje sa tim ciljem.Smanjenje osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva u pojednostavljenom postupku radi pokrivanja gubitaka može se vršiti samo ako društvo ne raspolaže neraspoređenom dobiti i pod uslovom da ima zakonske rezerve u skladu sa članom

161

231. stav 2. Zakona. Na smanjenje osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva u pojednostavljenom postupku ne primjenjuju se odredbe Zakona o pozivu povjeriocima i zaštiti prava povjerilaca prilikom smanjenja osnovnog kapitala u redovnom postupku. Na smanjenje osnovnog kapitala iz stava 1. ovog člana, u pojednostavljenom postupku primjenjuju se čl. 255. do 258. i čl. 260. i 261.zakona.

Smanjenje pretvaranjem u rezerve - LimitNa smanjenje osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva u slučaju prenosa u rezerve koje ne prelazi 10 % osnovnog kapitala za pokrivanje budućih gubitaka društva ili za povećanje osnovnog kapitala iz sredstava društva ne primjenjuju se odredbe Zakona o pozivu povjeriocima i zaštiti prava povjerilaca pri smanjenju osnovnog kapitala u redovnom postupku. Pri smanjenju osnovnog kapitala u rezerve se unosi iznos jednak nominalnoj vrijednosti povučenih i poništenih akcija po ovom osnovu smanjenja osnovnog kapitala. Na smanjenje osnovnog kapitala iz stava primjenjuju se čl. 255. do 258. i čl. 260. i 261. zakona. Iskazivanje osnovnog kapitala nakon smanjenja - PraviloOdluka o smanjenju osnovnog kapitala donosi se istovremeno sa odlukom o usvajanju finansijskog izvještaja. Informacija o smanjenju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva objavljuje se u skladu sa propisima kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti.

Istovremeno smanjenje i povećanje Osnovni kapital otvorenog akcionarskog društva može da se smanji smanjenjem u redovnom postupku samo do iznosa minimalnog osnovnog kapitala ovog društva propisanog članom 228. stav 2. zakona. U slučaju smanjenja osnovnog kapitala ispod propisanog minimalnog iznosa osnovnog kapitala pokreće se postupak likvidacije ili stečaja društva u skladu sa zakonom.Izuzetno moguće je i smanjenje osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva u redovnom postupku ispod tog minimuma ako se istovremeno sa odlukom o smanjenju osnovnog kapitala po jednom osnovu donese i odluka o povećanju tog kapitala po drugom osnovu tako da osnovni kapital dostigne propisani minimalni iznos. Odluke o smanjenju osnovnog kapitala u redovnom postupku i o istovremenom povećanju osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva ništave su ako se povećanje, odnosno smanjenje osnovnog kapitala ne registruje najkasnije u roku od 120 dana od dana donošenja. Ovaj rok ne teče za vrijeme dok traje spor po tužbi za pobijanje odluke o smanjenju ili o povećanju osnovnog kapitala. Odredbe

162

člana 229. Zakona o minimalnoj nominalnoj vrijednosti akcija primjenjuju se i kad se vrši istovremeno smanjenje i povećanje osnovnog kapitala.

Skupština akcionaraSkupštinu akcionarskog društva čine akcionari.Svaki akcionar, u skladu sa statutom, lično ili preko punomoćnika ima pravo učestvovanja u radu skupštine akcionara, pravo glasa ako ima akcije sa pravom glasa, pravo podnošenja prijedloga i dobijanja odgovora u vezi sa pitanjem iz dnevnog reda, kao i pravo postavljanja pitanja u vezi sa dnevnim redom u skladu sa Zakonom.Odredbe člana o jednočlanom društvu s ograničenom odgovornošću shodno se primjenjuju i na akcionarsko društvo sa jednim akcionarom. Skupštini akcionara, po pravilu, prisustvuju i učestvuju u radu – direktor ili članovi upravnog odbora i nezavisni revizor. Vrste skupštine - Godišnja skupštinaSkupština akcionara saziva se i održava jednom godišnje (godišnja skupština) najkasnije u roku od 90 dana od dana podnošenja finansijskih izvještaja nadležnom organu za svaku poslovnu godinu u skladu sa računovodstvenim propisima ili šest mjeseci nakon završetka poslovne godine. Godišnja skupština održava se na dan i u vrijeme utvrđeno osnivačkim aktom, odnosno odlukom upravnog odbora u skladu sa Zakonom i osnivačkim aktom. Godišnja skupština akcionara održava se u sjedištu društva, ako osnivačkim aktom akcionarskog društva nije drukčije određeno. Neodržavanje godišnje skupštine u vrijeme iz stava 2. ovog člana ne utiče na valjanost drugih radnji akcionarskog društva.

Vanredna skupština i njeno sazivanje od manjinskih akcionaraAkcionarsko društvo može sazvati i vanrednu skupštinu akcionara, i to:

a) na zahtjev 1/3 članova upravnog odbora ili bilo kog drugog lica koje je ovlašćeno osnivačkim aktom da sazove vanrednu skupštinu,

b) na zahtjev likvidatora društva, ako je društvo u likvidaciji ic) po pisanom zahtjevu akcionara sa najmanje 10 % akcija sa pravom glasa o

pitanju predloženom za vanrednu skupštinu.

Zahtjev iz tačke c) mora biti datiran, potpisan od svih akcionara koji ga podnose i mora da sadrži prijedlog dnevnog reda, kao i podatke o: identifikovaciji tih akcionara; broju akcija koje svaki od njih posjeduje; cilju ili ciljevima zbog kojih se skupština saziva. Zahtjev iz tačke c) za sazivanje skupštine smatra se da je primljen u akcionarskom društvu ako je adresovan i uručen na upravni odbor društva u sjedište društva označeno u osnivačkom aktu. Dan na koji se utvrđuje lista akcionara

163

koji su ovlašćeni da podnesu zahtjev za vanrednu skupštinu je datum stavljanja prvog potpisa na taj zahtjev.Upravni odbor akcionarskog društva dužan je da donese odluku o prihvatanju ili odbijanju sazivanja vanredne skupštine najkasnije u roku od deset dana od dana prijema zahtjeva. Upravni odbor dužan je da na adresu navedenu u zahtjevu, najkasnije u roku od sedam dana od dana donošenja ove odluke, obavijesti o tome svako lice koje je zahtijevalo sazivanje vanredne skupštine. Odluka o odbijanju sazivanja vanredne skupštine obavezno sadrži razloge odbijanja. Zahtjev za sazivanje skupštine koji je podnio ovlašćeni podnosilac, biće odbijen:

a) kada nije podnesen u skladu sa naprijed navedenom,b) kada akcionari koji su podnijeli zahtjev ne posjeduju ili ne zastupaju propisani

procenat glasova ic) kada nijedno od predloženih pitanja za dnevni red vanredne skupštine nije u

djelokrugu skupštine.

Skupština po nalogu sudaAko se godišnja skupština akcionarskog društva ne održi u propisanom roku, nadležni sud u vanparničnom postupku može naložiti njeno održavanje na zahtjev akcionara koji ima pravo da prisustvuje i da glasa na godišnjoj skupštini ili direktora, odnosno člana upravnog odbora društva. Sud ima ovlašćenje da imenuje privremenog zastupnika sa ovlašćenjem da sazove i predsjedava sjednici skupštine i utvrdi mjesto i datum održavanja, kao i dnevni red sjednice u skladu s Zakonom.Ako se vanredna skupština akcionarskog društva ne održi najkasnije u roku od 30 dana od dana prijema zahtjeva ili na dan koji utvrdi upravni odbor u skladu sa članom 268. stav 5, nadležni sud u vanparničnom postupku može naložiti njeno održavanje po zahtjevu bilo kog akcionara koji je potpisnik zahtjeva za sazivanje.U slučajevima naprijed istaknutim sud u vanparničnom postupku dužan je da donese rješenje u roku od 48 sati od prijema zahtjeva.Troškove održavanja bilo koje skupštine akcionara po nalogu suda snosi akcionarsko društvo.

Vanredna skupština zatvorenog akcionarskog društva Vanredna skupština akcionara zatvorenog akcionarskog društva održava se i bez sazivanja i objavljivanja dnevnog reda u skladu sa Zakonom ako joj prisustvuju svi akcionari sa pravom glasa i ako se nijedan akcionar tome ne protivi, ako osnivačkim aktom i statutom nije drukčije određeno.

164

Vanredna skupština akcionarskog društva u slučaju poslovanja sa gubitkom.Skupštin akcionarskog društva obavezno se saziva bez odgađanja, ako se prilikom izrade finansijskih izvještaja ili u drugim slučajevima utvrdi da akcionarsko društvo posluje sa gubitkom koji ne prelazi iznos od 50 % osnovnog kapitala.

Postupak sazivanja, obavještavanja i radaPisani poziv za sjednicu skupštine akcionara upućuje se svakom akcionaru najkasnije 30 dana i najranije 60 dana prije dana održavanja sjednice skupštine, a pisani poziv svakom akcionaru za vanrednu skupštinu daje se najkasnije 15 dana i najranije 30 dana prije dana sjednice skupštine. Poziv se dostavlja poštom ili elektronskom poštom, ako je akcionar dao pisanu saglasnost za obavještenje elektronskom poštom, svakom akcionaru koji ima pravo glasa na skupštini. Poziv dostavlja ili organizuje dostavljanje predsjednik upravnog odbora ili drugi član odbora ili drugo lice koje je ovlašćeno da sazove skupštinu.Akcionarsko društvo uz pisani poziv iz dostavlja finansijske izvještaje, zajedno sa izvještajem nezavisnog revizora, izvještajem upravnog odbora o poslovanju društva, tekst bilo kog prijedloga za promjene osnivačkog akta, opis bilo kog ugovora ili drugog pravnog posla predloženog za odobrenje, kao i druge akte u skladu sa osnivačkim aktom društva, Zakonom, zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti i drugim zakonom. Dan dostavljanja poziva u smislu Zakona smatra se dan slanja poštom preporučenom pošiljkom ili elektronskom poštom.Izuzetno otvoreno akcionarsko društvo, ako je tako određeno osnivačkim aktom, može umjesto upućivanja individualnog poziva svakom akcionaru da objavljuje poziv za sjednicu skupštine akcionara bez prekida i na Internet stranici društva tokom vremena koje je gore navedeno i uz to da objavi poziv u najmanje jednom dnevnom listu koji se distribuira na teritoriji Republike Srpske, najmanje 30 dana i najviše 60 dana prije održavanja, u slučaju godišnje skupštine, i ne manje od 15 dana ni više od 30 dana prije dana održavanja, u slučaju vanredne skupštine.Obavještenje o godišnjoj skupštini iz obavezno sadrži vrijeme i mjesto održavanja, prijedlog dnevnog reda sjednice skupštine sa naznakom pitanja o kojima se glasa na skupštini i prijedloge odluka o kojima se odlučuje na toj sjednici (posebno uključujući izbor članova upravnog odbora i prijedlog za raspodjelu dividendi), kao i navod da društvo obezbjeđuje kopiju finansijskog izvještaja, zajedno sa izvještajem nezavisnog revizora, izvještajem upravnog odbora o poslovanju društva, tekst bilo kog prijedloga za promjene osnivačkog akta, opis bilo kog ugovora ili drugog pravnog posla predloženog za odobrenje, kao i druga akta u skladu sa osnivačkim aktom društva, Zakonom, zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti i drugim zakonom, svakom akcionaru koji to zahtijeva, u sjedištu društva u redovno radno vrijeme.

165

Obavještenje o vanrednoj skupštini obavezno sadrži vrijeme i mjesto održavanja sjednice skupštine, opis razloga zbog kog se saziva i dnevni red koji predlažu lica koja sazivaju ili zahtijevaju njeno sazivanje. Odustanak akcionara od obavještenjaAko je zakonom, osnivačkim aktom ili statutom obavezno pisano obavještavanje akcionara i ako akcionar odustane od tog obavještavanja pisanim putem, obavještenje iz člana 272. stav 4. zakona ima pravno dejstvo poslatog pisanog poziva.

Pravo prigovoraAkcionar koji prisustvuje skupštini nema pravo prigovora na izostanak obavještenja ili nedostatak obavještenja o sazivanju sjednice skupštine.Izuzetno akcionar koji prisustvuje sjednici skupštine može staviti obrazložen prigovor na obavještenje koje ne sadrži sve priloge u skladu sa članom 272. st. 5. i 6. Zakona u pisanoj formi na početku te sjednice ili za vrijeme njenog održavanja ili preduzimajući neku radnju na skupštini zato što propisno obavještenje nije dato. O prigovoru odlučuje se na način određen statutom društva i poslovnikom skupštine.

Dnevni redNa sjednici skupštine akcionara može se odlučivati samo o tačkama dnevnog reda koje su valjano objavljene i uvrštene u dnevni red u skladu sa Zakonom, a može se raspravljati i o drugim pitanjima. Akcionar ili akcionari koji imaju najmanje 10 % akcija sa pravom glasa za izbor upravnog odbora društva mogu predložiti i zahtijevati da se najviše dva nova pitanja uključe u dnevni red skupštine. Prijedlog mora se sačiniti u pisanoj formi u roku od sedam dana od dana objave godišnjeg saziva sjednice skupštine, odnosno u roku od pet dana od dana objave saziva sjednice vanredne skupštine. Prijedlog koji se dostavlja upravnom odboru u sjedištu društva, sadrži razloge za davanje prijedloga, uključujući i prijedlog odluke kao i imena akcionara koji daju prijedlog i broj glasova kojim raspolažu. Akcionar ne može da se računa u više od jedne grupe koja posjeduje navedeni procenat glasova. Ako upravni odbor akcionarskog društva propusti da u roku 72 sata od dana prijema zahtjeva odgovori na zahtjev akcionara u skladu sa stavom 2. ovog člana, ili ako on odbije zahtjev, nadležni sud u vanparničnom postupku ima ovlašćenje, po zahtjevu bilo kog od tih akcionara koji se mora podnijeti u daljem roku od 48 sati, da naloži da se njihovom zahtjevu udovolji, o čemu donosi odluku u roku od 48 sati nakon prijema zahtjeva.

166

Predsjednik skupštineRadu skupštine akcionara predsjedava predsjednik skupštine. Predsjednik skupštine bira se na početku sjednice ako je prijedlog u skladu sa Zakonom uvršten u dnevni red. Predsjednik skupštine bira se u skladu sa osnivačkim aktom ili statutom društva. Poslovnik o radu skupštine akcionara na prijedlog predsjednika skupštine donosi skupština.Lista akcionara i dan utvrđivanja sastava skupštinePravo učešća i pravo glasa na skupštini ostvaruje se na osnovu izvještaja Centralnog registra koji sadrži oznaku akcije, podatke o vlasnicima, broju i nominalnoj vrijednosti akcija sa stanjem na dan donošenja odluke o sazivanju skupštine. Lista akcionara mora biti dostupna u sjedištu društva svim akcionarima koji imaju pravo glasa na skupštini, radi ostvarivanja prava uvida i kopiranja, kao i mogućnosti stavljanja prigovora na bilo koje neispravnosti na listi.Lično glasanje ili glasanje preko punomoćnika

Akcionar može da glasa lično ili preko jednog punomoćnika, u skladu sa zakonom i statutom akcionarskog društva. Akcionar može dati punomoć u pisanoj formi određenom licu, sa određivanjem njegovog punog imena i podacima o broju, vrsti i klasi posjedovanih akcija za koje se daje punomoć. Punomoć se može dati i elektronskim putem pod uslovom da je obezbijeđena autentičnost te izjave, ako se tako odredi osnivačkim aktom ili statutom društva. Punomoć se daje punomoćniku i dostavlja u sjedište akcionarskog društva. Punomoć se može dati za jednu ili više skupština, na određeno vrijeme ili do opoziva. Kada je punomoć data za jednu ili više skupština važi i za ponovljenu skupštinu bez obzira na razloge ponavljanja. Ako punomoć sadrži uputstva ili naloge za ostvarivanje prava glasa, punomoćnik je dužan da postupa po njima, a ako punomoć ne sadrži uputstvo, punomoćnik ostvaruje pravo glasa savjesno i u najboljem interesu akcionara. Direktor ili članovi upravnog odbora, članovi izvršnog odbora i kontrolni akcionari, ne mogu biti punomoćnici za akcionare zaposlene u društvu i povezana lica u smislu Zakona. Ako akcionar koji ima pravo glasa na skupštini prenese akcije na novog akcionara prije dana održavanja sjednice skupštine, a nakon dana utvrđivanja akcionara u skladu sa članom 277. Zakona, zadržava pravo učestvovanja na sjednici i pravo glasa. Punomoćnik je dužan da obavijesti akcionare koji su mu dali punomoć o glasanju u skupštini. Odgovornost punomoćnika akcionara za ostvarivanje prava glasa za akcionare u skladu sa st. 5. i 8. ovog člana ne može se unaprijed isključiti ili ograničiti. Akcionar koji je dao punomoć može je opozvati u bilo koje vrijeme prije glasanja na sjednici skupštine pisanim opozivom dostavljenim akcionarskom društvu i punomoćniku ili prećutno ličnim prisustvom i glasanjem na skupštini akcionara.

167

Komisija za glasanjePredsjednik skupštine akcionara imenuje zapisničara, dva akcionara koji ovjeravaju zapisnik i članove komisije za glasanje, ako osnivačkim aktom, statutom ili drugim opštim aktom društva nije drugačije određeno.Komisija za glasanje koja se sastoji od najmanje tri člana:

a) utvrđuje spisak prisutnih i zastupanih akcionara i njihovih punomoćnika i verifikuje identitet punomoćnika,

b) utvrđuje ukupan broj glasova i broj glasova svakog akcionara i svakog punomoćnika,

c) utvrđuje valjanost svake punomoći,d) broji glasove,e) utvrđuje i objavljuje rezultate glasanja,f) predaje glasačke listiće arhivi društva na čuvanje ig) vrši i druge poslove u skladu sa bilo kojim pravilima postupka skupštine

akcionara.

Komisija za glasanje dužna je da postupa nepristrasno i savjesno prema svim akcionarima i o svom radu podnosi potpisani pisani izvještaj koji je dokaz rezultata glasanja skupštine akcionara, ali koji može da ospori bilo koji akcionar ako postupa u dobroj vjeri.Kod akcionarskih društava koja imaju više od 50 akcionara, članovi komisije za glasanje ne mogu biti direktor ili članovi upravnog odbora, članovi izvršnog odbora, kandidati za nove članove ovih organa, kao i povezana lica u smislu Zakona.

Posebno informisanje akcionaraNa svakoj godišnjoj skupštini akcionara, upravni odbor akcionarskog društva dužan je dati ažuran i kompletan izvještaj akcionarima o stanju i poslovima društva, uključujući naročito izvještaj o finansijskom stanju društva. Ako društvo stekne sopstvene akcije, upravni odbor u izvještaju o finansijskom stanju društva navodi i razloge sticanja, broj i nominalnu vrijednost stečenih akcija, označenje da li ih je društvo steklo sa naknadom ili bez nje i uz navođenje iznosa, broj sopstvenih akcija koje društvo već drži i broj tih akcija koje je ponovo izdalo. Ako je akcionaru uskraćeno obavještenje može zahtijevati da se to navede u zapisniku sa sjednice skupštine akcionara, kao i razlog uskraćivanja obavještenja. Akcionar ima pravo da kod nadležnog suda traži ostvarivanje prava na obavještavanje u roku od 15 dana od dana održavanja skupštine akcionara na kojoj je davanje predmetnog obavještenja odbijeno.

Djelokrug i knjiga odlukaSkupština akcionara odlučuje o:

168

a) izmjenama osnivačkog akta, uključujući naročito i promjene koje ustanovljavaju, povećavaju ili smanjuju odobreni broj akcija ili promjene prava ili povlastica bilo koje vrste ili klase akcija, povećavaju ili smanjuju osnovni kapital, ali ne uključujući promjene koje može izvršiti upravni odbor u skladu sa Zakonom,

b) statusnim promjenama, promjeni pravne forme u drugu formu privrednog društva i sticanje i raspolaganje imovinom velike vrijednosti, u skladu sa Zakonom,

c) raspodjeli dobiti i pokriću gubitaka, ako osnivačkim aktom ili statutom nije drukčije određeno,

d) usvajanju finansijskih izvještaja, kao i izvještaja upravnog odbora i nezavisnog revizora u vezi sa finansijskim izvještajima,

e) politici naknada i nagradama članovima upravnog odbora,f) izboru i razrješenju članova upravnog odbora društva,g) prestanku društva,h) izboru i razrješenju internog revizora, nezavisnog revizora i odbora za

reviziju,i) pitanjima podnesenim skupštini akcionara na odlučivanje od upravnog odbora

društva, u skladu sa Zakonom,j) izdacima po osnovu nagrađivanja direktora društva ili članova upravnog

odbora putem izdavanja akcija, varanata i drugih finansijskih i nefinansijskih davanja i

k) drugim pitanjima navedenim u ovom zakonu ili osnivačkom aktu društva.

Odluke donesene na sjednici skupštine akcionara unose se bez odlaganja u knjigu odluka.

Usvajanje godišnjih finansijskih izvještaja i izvještaja o poslovanju društvaUpravni odbor akcionarskog društva podnosi godišnjoj skupštini akcionara na usvajanje finansijske izvještaje i izvještaje o poslovanju, izvještaj nezavisnog revizora, kao i druge izvještaje u skladu sa zakonom. Usvajanje finansijskih izvještaja ili drugih izvještaja od skupštine akcionara ne utiče na prava akcionara ako se kasnije pokaže da su bili netačni ili pogrešni. U izvještaju o poslovanju otvorenog akcionarskog društva mora se objektivno prikazati razvoj, rezultat poslovanja društva i finansijsko stanje u kome se ono nalazi uz opis glavnih rizika kojima je društvo izloženo. Ovaj izvještaj sadrži analizu rezultata poslovanja i finansijskog položaja društva, a ako je to potrebno i druge pokazatelje koji se odnose na pojedinačne poslove uključujući i obavještenje o zaštiti okoline i radnicima. Kada je to potrebno, u analizi se moraju obrazložiti iznosi navedeni u godišnjim finansijskim izvještajima.

169

U izvještaju se moraju prikazati i: a) svi važniji poslovni događaji nakon isteka poslovne godine za koju se

izvještava,b) očekivani razvoj akcionarskog društva,c) aktivnosti društva na razvoju u budućnosti,d) podaci o sticanju sopstvenih akcija društva,e) podaci o postojanju poslovnih jedinica društva if) podaci o korišćenju finansijskih instrumenata, te podaci bitni za procjenu

stanja imovine društva, njegovih obaveza, finansijskog položaja, dobiti i gubitka, način upravljanja finansijskim rizicima i politikama, uključujući i politiku preduzimanja mjera zaštite od gubitka.

Sastavni dio godišnjeg izvještaja o poslovanju otvorenog akcionarskog društva čije su akcije uvrštene na službeno berzansko tržište je i izjava o usklađenosti iz člana 309. stav 3. Zakona.

Postupak rada i odlučivanjaKvorum za sjednicu skupštine akcionara čine akcionari koji posjeduju većinu od ukupnog broja akcija sa pravom glasa o predmetnom pitanju (obična većina), ukoliko osnivačkim aktom ili statutom društva nije određen veći broj glasova. U kvorum se računaju i glasovi akcionara koji u skladu sa Zakonom mogu glasati i pisanim putem. Ako je sjednica skupštine akcionarskog društva odgođena zbog nedostatka kvoruma, može biti ponovo sazvana sa istim dnevnim redom najkasnije 15 dana od dana odgađanja (ponovljena sjednica skupštine). Kvorum za ponovljenu sjednicu skupštine čini 1/3 od ukupnog broja glasova akcija sa pravom glasa, ako osnivačkim aktom nije određen veći broj glasova. Ako na ponovljenoj sjednici skupštine nema potrebnog kvoruma ili se ona ne održi u propisanom roku, saziva se i održava nova sjednica skupštine u skladu sa Zakonom. Kvorum na sjednici skupštine akcionara utvrđuje se prije otvaranja rasprave o tačkama dnevnog reda, na osnovu spiska komisije za glasanje, u skladu sa članom 279. stav 2. t. a) i b) Zakona o privrednim društvima. Promjena osnivačkog akta kojom se mijenja utvrđeni kvorum ili se mijenjaju uslovi glasanja može biti usvojena istim glasovima koji se traže za kvorum i uslove glasanja koji su postojeći ili su predloženi promjenom osnivačkog akta ako je predloženi kvorum veći od postojećeg. Ako skupština akcionara ima utvrđeni kvorum za određena pitanja, može odlučivati samo o tačkama dnevnog reda za koji postoji kvorum. Propisno sazvana skupština može odlučivati i o vremenu održavanja ponovljene sjednice skupštine u skladu sa st. 2. i 3. ovog člana. Ako je osnivačkim aktom akcionarskog društva ili Zakonom predviđeno glasanje akcionara određene klase o određenim pitanjima, kvorum za glasanje utvrđuje se u skladu sa st. 1. do 6. ovog člana.

170

Većina za odlučivanje Ako na sjednici skupštine postoji kvorum, odluke se donose običnom većinom glasova akcionara prisutnih lično ili preko punomoćnika koji imaju pravo glasa o određenom pitanju, osim ako je Zakonom ili osnivačkim aktom za glasanje o pojedinim pitanjima određen veći broj glasova ili glasova klase akcija. Kada je zakonom propisana kvalifikovana većina za donošenje odluke o određenom pitanju, ta većina predstavlja pozitivno glasanje najmanje 2/3 glasova akcionara koji posjeduju akcije sa pravom glasa o tom pitanju. Osnivačkim aktom ili statutom društva može da se odredi da se odluke iz stava donose većinom glasova svih akcija sa pravom glasa o određenom pitanju ali ne manjom većinom od obične većine ukupnog broja akcija sa pravom glasa i ne manjom od obične većine svih akcija svake klase akcija sa pravom glasa o tom pitanju.

Pravo glasa Svaka izdata obična akcija daje pravo jednog glasa o svim pitanjima o kojima se glasa na skupštini akcionara, a svaka izdata povlašćena akcija kada daje pravo glasa to pravo mora ostvariti u okviru ograničenja iz člana 204. stav 6.Zakona o privrednim društvima u skladu sa osnivačkim aktom društva, ako nije drugačije uređeno Zakonom. Akcije koje drži akcionarsko društvo kao sopstvene akcije ne daju pravo glasa. Hartije od vrijednosti koje nisu akcije ne daju pravo glasa. Akcije akcionarskog društva ne daju pravo glasa na sjednici skupštine društva ako je njihov akcionar, direktno ili indirektno, drugo društvo u kome ovo akcionarsko društvo ima, direktno ili indirektno, akcije ili udjele po osnovu kojih kontroliše glasanje tog drugog društva (zavisno, podređeno društvo).

Ugovori o glasanjuUgovor kojim se akcionar ili punomoćnik obavezuje da će glasati po uputstvima akcionarskog društva ili člana upravnog odbora, direktora ili člana izvršnog odbora, ništav je. Ugovor kojim se akcionar obavezuje da će koristiti pravo glasa na određeni način ili da neće glasati, u zamjenu za pogodnosti ili druge usluge koje mu odobri društvo ili član upravnog odbora, direktor ili član izvršnog odbora društva, ništav je.

Telefonske sjedniceSjednice skupštine akcionara akcionarskog društva koje nema više od deset akcionara mogu se održavati i korišćenjem konferencijske veze ili korišćenjem druge audio i vizuelne komunikacijske opreme, tako da sva lica koja učestvuju na sjednici mogu da se čuju i razgovaraju jedno sa drugim, pa se za lica koja na ovaj način učestvuju na sjednici smatra da su prisutna sjednici.

171

Način glasanjaGlasanje na sjednici skupštine akcionara je putem glasačkih listića koji mogu biti prilagođeni potrebi kompjuterske obrade ako akcionarsko društvo ima više od 100 akcionara ili ako to zahtijevaju akcionari sa najmanje 10 % prisutnih ili zastupanih akcija sa pravom glasa o određenom pitanju, kada se odlučuje o:

a) izboru ili razrješenju direktora ili članova upravnog odbora, nezavisnog revizora i likvidacionog upravnika i

b) finansijskim izvještajima, izvještajima o poslovanju i usvajanju sistema nagrađivanja direktora ili članova upravnog odbora društva.

Glasački listić sadrži:a) poslovno ime društva, datum i vrijeme održavanja sjednice skupštine,b) pitanja o kojima se glasa po redoslijedu iz dnevnog reda,c) odredbu o glasanju "za", "protiv" ili "uzdržan od glasanja" o svakom pitanju i d) u slučaju glasanja za direktora ili članove upravnog odbora društva ime

svakog kandidata i naziv organa u koji se bira.

U slučaju glasanja putem glasačkih listića:a) glas o drugim pitanjima osim izbora organa društva računa se samo ako

akcionar naznači jednu od tri moguće opcije u stavu 2. tačka c) ovog člana,b) glas o izboru ili razrješenju direktora ili članova upravnog odbora društva bez

kumulativnog glasanja, u skladu sa Zakonom, računa se samo ako akcionar glasa za broj kandidata koji ne prelazi ukupan broj članova koji se bira i

c) glas o izboru ili razrješenju direktora ili članova upravnog odbora društva sa kumulativnim glasanjem računa se samo ako akcionarov ukupan broj glasova za sve kandidate ne pređe ukupan broj glasova koje ima taj akcionar.

Ako glasački listić sadrži više pitanja o kojima se glasa, nepunovažnost glasanja o jednom pitanju ne utiče na punovažnost glasanja o drugim pitanjima.Glasanje na skupštini akcionara u slučajevima koji nisu obuhvaćeni stavom 1. ovog člana društva može da se vrši javno dizanjem ruke ili drugim javnim postupkom.

Glasačka prava nekih vrsta držalaca akcija ili akcionaraPravo glasa na osnovu akcija datih u zalogu ima akcionar kao zalogodavac. Na osnovu akcija ili udjela koje akcionarsko društvo ima u drugom društvu, može ostvarivati punomoćnik ili zakonski zastupnik. Pravo glasa na osnovu akcija preminulog lica, maloljetnika ili drugog lica koje nema poslovnu sposobnost, može vršiti zakonski zastupnik tog lica, bez prenosa tih akcija na ime tog zastupnika. Na osnovu akcija ,pravo glasa koje za stečajnog dužnika drži stečajni ili likvidacioni

172

upravnik prilikom likvidacije društva, može vršiti bez prenosa tih akcija na svoje ime ako je ovlašćenje za to dato odgovarajućom sudskom odlukom u kojoj je takvo lice ovlašćeno.

Stupanje na snagu odluke skupštineOdluka skupštine akcionara stupa na snagu danom donošenja, osim u sljedećim slučajevima:

a) ako u odluci nije određen neki drugi datum ib) kada zakon izričito uređuje da odluka stupa na snagu kad se registruje i objavi,

u kom slučaju je dan registrovanja, odnosno njenog objavljivanja, dan stupanja na snagu.

Isključenje prava glasa Akcionar ne može glasati u skupštini akcionara kada se odlučuje o:

a) oslobađanju ili smanjenju njegovih obaveza i obaveza sa njim povezanih lica prema društvu,

b) pokretanju ili odustajanju od spora protiv njega ili sa njim povezanih lica,c) odobravanju poslova u kojima postoji sukob interesa između njega i/ili sa

njim povezanih lica i društva u skladu sa ovim zaknom,d) isključenju prava preče kupovine u postupku emisije akcija u privatnoj

ponudi u kojoj je on i/ili sa njim povezano lice određeno kao unaprijed poznati kupac,

e) osnivanju i povezivanju sa drugim pravnim licem u kojem on i/ili sa njim povezano lice ima vlasnički udio veći od 5 % u osnovnom kapitalu i

f) isplati dividende za zaposlene i članove upravnog odbora u slučaju da to lice i/ili sa njim povezano lice imaju taj status u društvu.

Ograničenje prava glasa za akcionara društva i njegovog zastupnika, odnosno punomoćnika iz stava 1. ovog člana ne primjenjuje se kad se odlučuje o njegovom izboru ili razrješenju kao člana upravnog odbora, direktora ili likvidatora društva. Glasovi akcionara čije je pravo glasa isključeno u konkretnom slučaju ne uzimaju se u obzir ni prilikom utvrđivanja kvoruma za odlučivanje.

ZapisnikSvaka odluka skupštine akcionara unosi se u zapisnik koji vodi zapisničar. Predsjednik skupštine akcionara odgovoran je za uredno sačinjavanje zapisnika. Zapisnik sjednice skupštine akcionara sačinjava se najkasnije 15 dana od dana njenog održavanja. Zapisnik sa sjednice skupštine akcionara sadrži naročito: mjesto i dan održavanja sjednice skupštine, dnevni red, ime i prezime zapisničara, predsjedavajućeg i članova komisije za glasanje, kvorum, rezultat glasanja "za",

173

"protiv" i "uzdržan od glasanja" za svaku odluku, način glasanja, sažeti prikaz diskusije, kao i listu donesenih odluka na skupštini akcionara. Sastavni dio zapisnika sjednice skupštine akcionara je spisak učesnika i dokazi o propisnom sazivanju. Zapisnik sjednice skupštine akcionara potpisuju predsjednik skupštine, dva imenovana akcionara (ovjerači zapisnika) i zapisničar. Zapisnik skupština otvorenih akcionarskih društava čije su akcije uvrštene na službeno berzansko tržište (kotirana) vodi notar.

Ništavost i pobijanje odluka skupštine akcionara - Opšti osnovi ništavosti i pobijanjaOsim slučajeva iz člana 236. stav 2, člana 241. stav 3, člana 247. stav 3, člana 248. stav 2. i člana 265. stav 3. Zakona, odluka skupštine je ništava:

a) ako je donesena na skupštini koja nije sazvana na način propisan članom 272. Zakona, osim ako su na njoj učestvovali svi akcionari,

b) ako je u njenom donošenju učestvovao akcionar čije je pravo glasa trebalo biti isključeno u smislu člana 291. Zakona ili mu je vršenje prava glasa zabranjeno u skladu sa zakonom,

c) ako nije uvrštena u dnevni red na način propisan članom 275. Zakona,d) ako se njenim sadržajem čini povreda propisa kojim se isključivo ili pretežno

štite interesi povjerilaca društva ili su doneseni radi zaštite javnog interesa,e) ako je suprotna moralu if) ako je pravosnažnom presudom, donesenom po tužbi za pobijanje odluke,

proglašena ništavom.

Pobijanje odluka skupštine akcionara vrši se pred nadležnim sudom:a) ako je ništava u smislu stava 1. ovog člana,b) ako odluka nije donesena na način utvrđen Zakonom, osnivačkim

aktom ili statutom,c) ako je odluka suprotna zakonu, osnivačkom aktu ili statutu id) u drugim slučajevima utvrđenim Zakonom.

Tužbu iz stava može da podnese: svaki akcionar koji je na sjednici skupštine glasao protiv predmetne odluke, kao i akcionar koji nije bio propisno pozvan na sjednicu skupštine ili je onemogućen na drugi način da bude na njoj.Tužbu može podnijeti i svaki član upravnog odbora. Tužba za pobijanje odluke skupštine akcionara ne sprečava njenu registraciju, ali registarski sud može odgoditi upis ako to ocijeni kao opravdano.Ako je izvršena registracija odluke koja je predmet pobijanja, sud može na prijedlog nekog od članova upravnog odbora donijeti rješenje da se registruje zabilježba sporava.

174

Posebni osnovi pobijanja -Pobijanje izbora direktora ili članova upravnog odboraOdluka o izboru direktora ili članova upravnog odbora akcionarskog društva može se pobijati, osim u slučaju iz člana Zakona o privrednim društvima i ako:

a) je upravni odbor sastavljen protivno odredbama zakona, osnivačkog akta ili statuta,

b) skupština akcionara u upravni odbor izabere lice koje nije bilo predloženo u skladu sa zakonom, osnivačkim aktom ili statutom,

c) skupština akcionara u upravni odbor izabere više članova nego što je to određeno zakonom ili statutom i

d) izabrano lice za direktora ili člana upravnog odbora u vrijeme izbora ne ispunjava propisane uslove za taj izbor.

Odredba se primjenjuje se i na pobijanje izbora članova odbora za reviziju, internog revizora i članova izvršnog odbora.

Pobijanje odluke o usvajanju finansijskih izvještajaOdluka o usvajanju finansijskih izvještaja, osim u slučajevima iz člana 293. Zakona može se pobijati, ako:

a) je sadržaj finansijskih izvještaja suprotan propisima kojima se isključivo ili pretežno štite interesi povjerilaca akcionarskog društva i

b) nije izvršena nezavisna revizija finansijskih izvještaja koja se obavlja u skladu sa zakonom ili to nisu obavila za to ovlašćena lica.

Pobijanje odluka skupštine akcionara o utvrđivanju finansijskih izvještaja, kao i pobijanje odluka upravnog odbora o utvrđivanju prijedloga tih izvještaja imaju za posljedicu pobijanje odluka skupštine akcionara o raspodjeli dobiti donesene na osnovu tih pobijanih odluka.

Isključenje pravila o pobijanjuOdluka skupštine akcionara ne može se pobijati, ako:

a) nepostupanje po odredbama osnivačkog akta ili statuta ima za posljedicu manju povredu prava tužioca ili drugog lica, ili ako takvo nepostupanje nema neke značajnije pravne posljedice,

b) pobijanje bitno ograničava prava trećih lica stečena u dobroj vjeri ic) je osnov pobijanja odluke skupštine sazivanje suprotno zakonu, osnivačkom

aktu i statutu, koje je otklonjeno u skladu sa čl. 273. i 274. Zakona.

Postupak pobijanja - Tužba i postupak Tužba za pobijanje odluke skupštine akcionara podnosi se protiv društva.

175

Tužba se podnosi se u roku od 30 dana od dana saznanja za donesenu odluku, a

najkasnije u roku od šest mjeseci, odnosno kod otvorenog akcionarskog društva čije su akcije uvrštene na službeno berzansko tržište, u roku od 90 dana od dana donošenja. Ako je tužilac bio prisutan na sjednici skupštine akcionara na kojoj je odluka donesena, rok počinje teći prvog narednog dana od dana kada je zaključena sjednica skupštine akcionara na kojoj je odluka donesena, a ako tužilac nije prisustvovao sjednici na kojoj je donesena odluka, rok počinje prvog narednog dana od dana kada je za odluku mogao saznati. Akcionarsko društvo po tužbi zastupa generalni direktor, odnosno lice ovlašćeno osnivačkim aktom kada je tužilac akcionar, a kada je tužbu podnio član upravnog odbora, društvo može zastupati poseban punomoćnik koga odredi skupština akcionara, u skladu sa osnivačkim aktom ili statutom ili prema okolnostima slučaja i sud u vanparničnom postupku. Sud može na zahtjev akcionarskog društva po slobodnoj ocjeni da naloži tužiocu da položi obezbjeđenje za pokriće moguće štete koja bi se tužbom prouzrokovala društvu. Sud može da donese i privremenu mjeru radi sprečavanja izvršenja donesene odluke za koju se tužbom traži pobijanje, ako je vjerovatno da bi se njenim izvršenjem društvu mogla pričiniti znatna šteta. Ako se vodi više postupaka za pobijanje odluke skupštine akcionara, postupci se spajaju. Postupak po tužbi za pobijanje odluke skupštine akcionara je hitan. Sud može da odredi primjereni rok za usklađivanje odluke skupštine akcionara povodom koje je pokrenut postupak za pobijanje sa zakonom, osnivačkim aktom ili statutom, ako ocijeni da je to potrebno i moguće, u protivnom, kao i u slučaju kada po isteku ostavljenog roka usklađivanje nije izvršeno, sprovodi postupak pobijanja po podnesenoj tužbi. U slučaju da društvo istakne prigovor manje povrede prava, odnosno prigovor nepostojanja značajnije pravne posljedice iz člana 296. Zakona, sud ostavlja rok njegovom upravnom odboru da o tome pruži odgovarajuće dokaze. Ukoliko upravni odbor ne postupi po nalogu suda u ostavljenom roku, sud odbacuje prigovor i nastavlja postupak kao da prigovor o isključenju prava na pobijanje predmetne odluke skupštine akcionara nije ni dat. Svaki akcionar može da bude umiješač u sporu.Presuda kojom se pobija odluka skupštine akcionara djeluje u korist i protiv svakog akcionara i obavezujuća je za odnose između akcionara i društva, kao i društva i članova organa društva.Ako je tužba za pobijanje odluke skupštine akcionara odbijena zbog nepostojanja osnova da se napadnuta odluka pobije, društvu solidarno odgovaraju za prouzrokovanu štetu tužioci koji su podnijeli tužbu zlonamjerno ili zbog grube nepažnje.Ako je odluka skupštine akcionara koja je pobijena bila registrovana, sud po službenoj dužnosti dostavlja registarskom sudu i presudu kojom je ona proglašena ništavom, radi registracije i objavljivanja. Presuda se registruje i objavljuje na isti način kao što je objavljena i odluka koja je pobijena.

176

Ako se odluka skupštine akcionara koja je pobijena odnosi na promjenu osnivačkog akta, sudskom registru se uz presudu podnosi potpuni tekst notarski obrađenog, izmijenjenog osnivačkog akta kako treba da glasi, uzimajući u obzir presudu suda i sve dotadašnje izmjene tog akta.

Upravni odbor i izvršni odbor - Opšte pravilo za direktora ili upravni odborZatvoreno akcionarsko društvo ima direktora ili upravni odbor.Otvoreno akcionarsko društvo ima upravni odbor. Odredbe Zakona o upravnom odboru otvorenog akcionarskog društva primjenjuju se i na direktora zatvorenog akcionarskog društva kad nema upravni odbor. Statusna pitanja upravnog odboraBroj članova upravnog odbora otvorenog akcionarskog društva utvrđuje se osnivačkim aktom.U otvorenom akcionarskom društvu upravni odbor ima najmanje tri člana a najviše 15 članova.

Izbor i kumulativno glasanjeČlanove upravnog odbora akcionarskog društva:

a) biraju akcionari na godišnjoj skupštini ib) mogu birati akcionari na bilo kojoj vanrednoj skupštini koja je sazvana radi

tog izbora.

Kandidate za izbor članova upravnog odbora predlažu postojeći upravni odbor, akcionari ili komisija za imenovanje upravnog odbora, ako je formirana (ovlašćeni predlagači).Broj glasova koje za svakog člana upravnog odbora ima svaki akcionar jednak je broju posjedovanih akcija.U otvorenom akcionarskom društvu članovi upravnog odbora biraju se kumulativnim glasanjem ako osnivačkim aktom ili statutom društva nije drukčije određeno. Pod kumulativnim glasanjem u smislu stava 4. ovog člana podrazumijeva se glasanje u kome svaki akcionar ili punomoćnik sa pravom glasa, broj glasova kojim raspolaže množi sa brojem članova upravnog odbora koji se biraju i može sve te glasove dati jednom kandidatu ili ih raspodijeliti bez ograničenja svim kandidatima. Osnivačkim aktom ili statutom zatvorenog akcionarskog društva može se odrediti kumulativno glasanje za izbor članova upravnog odbora društva.

177

Nezavisni i neizvršni članovi upravnog odboraOtvorena akcionarska društva čije su akcije uvrštene na službeno berzansko tržište moraju u upravnom odboru imati većinu neizvršnih članova upravnog odbora od kojih su najmanje dva nezavisna člana.Ovlašćeni predlagači iz člana 300. stav 2. predlažu najmanje tri kandidata za neizvršne članove upravnog odbora.Nezavisni član upravnog odbora jeste lice koje samo ili sa članovima porodice, u dvije prethodne godine:

a) nije bilo zaposleno u društvu,b) nije isplatilo društvu niti primilo od društva isplate veće od 20.000

konvertibilnih maraka,c) nije vlasnik više od 10 % akcija ili udjela, direktno ili indirektno, u licu koje je

isplatilo ili primilo od društva iznos veći od iznosa iz tačke b) ovog stava,d) ne posjeduje direktno ili indirektno (uključujući i druga sa njima povezana

lica u smislu Zakona) akcije društva koje predstavljaju više od 10 % osnovnog kapitala društva,

e) nije bilo direktor društva ili član upravnog odbora, osim ako nije bio kao nezavisni član i

f) nije bilo nezavisni revizor društva.

Neizvršni član upravnog odbora je lice koje nije član izvršnog odbora u smislu Zakona.

Mandat i popunjavanje sastavaMandat direktora ili članova upravnog odbora akcionarskog društva, uključujući i članove koji se biraju za upražnjeno mjesta člana, traje najviše pet godina uz mogućnost ponovnog izbora, ali može da prestane na svakoj godišnjoj skupštini ako ne bude usvojen godišnji izvještaj o poslovanju. Upražnjeno mjesto u upravnom odboru popunjava se kooptacijom na prvoj narednoj sjednici odbora, ako osnivačkim aktom ili statutom društva nije drukčije određeno. Ako se broj članova upravnog odbora akcionarskog društva smanji ispod polovine broja određenog u osnivačkom aktu ili statutu društva i ako upravni odbor ne popuni upražnjena mjesta u skladu sa stavom 2. ovog člana, preostali članovi upravnog odbora sazivaju skupštinu akcionara radi popunjavanja upražnjenih mjesta.

PredsjednikPredsjednika upravnog odbora akcionarskog društva bira između svojih članova upravni odbor većinom od ukupnog broja, ako osnivačkim aktom ili statutom nije određena druga većina. Upravni odbor akcionarskog društva može da razriješi i

178

izabere novog predsjednika u bilo koje vrijeme. Predsjednik upravnog odbora akcionarskog društva može da ima prava i obaveze predsjednika društva ako je tako određeno osnivačkim aktom i statutom. Predsjednik upravnog odbora akcionarskog društva je generalni direktor društva, ako osnivačkim aktom ili statutom društva nije drukčije određeno. Predsjednik upravnog odbora akcionarskog društva saziva i predsjedava sjednicama odbora i odgovoran je za vođenje i čuvanje zapisnika sa sjednica. Do izbora predsjednika upravnog odbora akcionarskog društva, kao i u slučaju odsustva izabranog predsjednika odbora, sjednicama predsjedava drugi član odbora izabran na tim sjednicama većinom prisutnih članova.

Djelokrug i način radaUpravni odbor akcionarskog društva nadležan je naročito za odlučivanje o pitanjima koja se odnose na:

a) upravljanje razvojem društva i strategijom i nadziranjem izvršnih direktora i administracije društva,

b) utvrđivanje ili odobravanje poslovnog plana društva,c) sazivanje sjednice skupštine akcionara i utvrđivanje prijedloga dnevnog reda,d) davanje i opozivanje prokure,e) utvrđivanje prijedloga odluka skupštine akcionara i kontrolu njihovog

sprovođenja,f) izdavanje akcija u okviru limita utvrđenog osnivačkim aktom i Zakonom,g) izdavanje zamjenljivih obveznica, obveznica, varanata ili drugih hartija od

vrijednosti, u okviru limita predviđenog osnivačkim aktom i Zakonom,h) izbor i razrješenje izvršnih direktora, odobravanje uslova ugovora koje

društvo zaključuje sa njima i utvrđivanje njihove naknade,i) utvrđivanje iznosa i dana dividende, dana plaćanja i postupka plaćanja

dividendi, kad mu osnivački akt društva da takvo ovlašćenje i j) donošenje odluka o drugim pitanjima u skladu sa Zakonom, osnivačkim

aktom ili statutom društva.Pitanja iz djelokruga upravnog odbora akcionarskog društva mogu se prenijeti u djelokrug skupštine akcionara samo odlukom upravnog odbora, ako osnivačkim aktom ili statutom društva nije drugačije određeno.

Odgovornost za poslovne knjige.Direktor i upravni odbor akcionarskog društva odgovorni su za vođenje poslovnih knjiga i unutrašnji nadzor poslovanja, u skladu sa zakonom.

SjedniceUpravni odbor akcionarskog društva održava najmanje četiri redovne sjednice godišnje, od kojih jednu najkasnije 60 dana prije godišnje skupštine akcionara.

179

Pored redovnih sjednica, upravni odbor akcionarskog društva može održavati i vanredne sjednice koje saziva predsjednik po sopstvenoj inicijativi ili na zahtjev jedne trećine članova upravnog odbora. Ako predsjednik upravnog odbora ne sazove sjednicu odbora, na pisani zahtjev trećine članova upravnog odbora sjednicu mogu sazvati i ti članovi. Pisani poziv za sjednicu upravnog odbora akcionarskog društva dostavlja se svim članovima najkasnije deset dana prije datuma održavanja vanredne sjednice, osim ako se sjednica zakazuje u hitnim slučajevima utvrđenim statutom kada taj rok može biti i kraći. Prisustvo člana upravnog odbora sjednici na koju nije uredno pozvan otklanja nedostatak postupka sazivanja sjednice, osim ako taj član prisustvuje sjednici odbora radi davanja prigovora zbog nezakonito sazvane sjednice odbora. Upravni odbor akcionarskog društva može donijeti poslovnik kojim se bliže uređuje način rada odbora, osim ako to nije određeno osnivačkim aktom ili statutom društva.

Konferencijske sjednice i odlučivanje bez sjedniceSjednice upravnog odbora akcionarskog društva mogu se održavati i korišćenjem konferencijske veze ili korišćenjem druge audio i vizuelne komunikacijske opreme, tako da sva lica koja učestvuju na sastanku mogu da se čuju i razgovaraju jedno sa drugim, ako osnivačkim aktom ili statutom društva to nije isključeno. Smatra se da su lica koja na ovaj način učestvuju na sjednici prisutna sjednici.Ako osnivački akt ili statut akcionarskog društva određuju da se odluke upravnog odbora akcionarskog društva donose na sjednici, bilo koja odluka odbora koja može biti donesena na sjednici može biti donesena i bez sjednice ako nijedan član odbora ne izrazi svoju nesaglasnost u pisanoj formi, koja se odnosi na donesenu odluku ili preduzetu radnju.

Komisije upravnog odboraRadi uvida, istraživanja, davanja preporuka ili preduzimanja drugih radnji o pitanjima koja su u djelokrugu upravnog odbora, upravni odbor otvorenog akcionarskog društva čije su akcije uvrštene na službeno berzansko tržište, obavezno formira dvije komisije koje imaju najmanje tri člana. Komisije iz stava donose odluke većinom glasova od ukupnog broja članova.Komisije iz stava 1. ovog člana su:

a) komisija za imenovanja predlaže lica za članove upravnog odbora ili članove izvršnog odbora i daje preporuke za takva lica za cijeli odbor, uključujući i preporuke kandidata za članstvo u odboru i uključenje u dnevni red za sljedeću godišnju skupštinu akcionara i

b) komisija za naknade predlaže politiku društva u vezi sa naknadama upravnom odboru i izvršnom odboru i internim revizorima, daje preporuke u vezi sa politikom naknada i iznosom za svakog člana odbora u cijelom upravnom

180

odboru, uzimajući u obzir ukupne naknade, plate, nagrade, troškove i zarade zaposlenima, a takođe uzimajući u obzir standarde naknada propisane zakonom.

Uslovi za izbor, broj članova, mandat, razrješenje, naknade, sjednice i druga bitna pitanja statusa članova komisije upravnog odbora utvrđuju se odlukom upravnog odbora ili statutom društva.

Kodeks ponašanja Upravni odbor otvorenog akcionarskog društva čije su akcije uvrštene na službeno berzansko tržište donosi svoj pisani kodeks ponašanja ili prihvata standarde korporativnog upravljanja koje donosi Komisija za hartije od vrijednosti Republike Srpske, koji kao minimum pokriva standarde stručnosti i nezavisnosti direktora, odnosno članova upravnog odbora, moralne standarde u njihovom ponašanju, odgovornost direktora, odnosno članova upravnog odbora uključujući prisustvo sjednicama, pažnju u proučavanju materijala i pravila za objavljivanje i uvid u moguće sukobe interesa sa društvom, politiku naknada direktorima, odnosno članovima upravnog odbora, planiranje zamjene za članove upravnog odbora i članove izvršnog odbora, kao i druga pitanja upravljanja koja smatra značajnim. Akcionarsko društvo kodeks ponašanja objavljuje na svojoj Internet stranici i čini ga dostupnim u štampanoj formi svakom akcionaru koji to zahtijeva. Na svakoj godišnjoj skupštini upravni odbor akcionarskog društva u godišnjem izvještaju o poslovanju daje izjavu o usklađenosti organizacije i djelovanja sa kodeksom ponašanja i objašnjava svaku neusklađenost društva sa kodeksom ponašanja ako je do nje došlo.Izvještaj sadrži najmanje:

a) podatke o kodeksu ponašanja koji je društvo obavezno da primjenjuje, odnosno standardima korporativnog upravljanja koje društvo dobrovoljno primjenjuje,

b) da li društvo odstupa od kodeksa ponašanja iz tačke a) ovog stava, navodeći razloge tog odstupanja;

c) opis osnovnih obilježja sprovođenja unutrašnjeg nadzora u društvu i upravljanja rizicima u odnosu na finansijsko izvještavanje,

d) podatke o povezanim licima ie) podatke o direktorima, članovima upravnog odbora i članovima komisija

upravnog odbora.

Odlučivanje - Kvorum i većina za donošenje odlukaKvorum za rad i odlučivanje upravnog odbora akcionarskog društva čini većina od ukupnog broja članova odbora, ako osnivačkim aktom ili statutom nije određen veći

181

broj. Smatra se da je odluka upravnog odbora akcionarskog društva donesena ako se za nju izjasni većina prisutnih članova, ako osnivačkim aktom ili statutom nije određen veći broj članova za odluku. Odluke upravnog odbora unose se bez odgađanja u knjigu odluka. Odluke upravnog odbora akcionarskog društva stupaju na snagu danom donošenja. Ako su glasovi upravnog odbora akcionarskog društva pri odlučivanju jednako podijeljeni, odlučujući je glas predsjednika, osim ako osnivačkim aktom ili statutom akcionarskog društva nije drugačije određeno.

Isključenje prava glasaOdredbe Zakona o isključenju prava glasa akcionara u skupštini akcionara shodno se primjenjuju i na isključenje prava glasa člana prilikom odlučivanja u upravnom odboru.

ZapisnikNa sjednicama upravnog odbora akcionarskog društva vodi se zapisnik koji se podnosi odboru na usvajanje na prvoj narednoj sjednici. Zapisnik potpisuje predsjednik odbora ili drugo lice koje je predsjedavalo sjednici odbora i zapisničar koji je vodio zapisnik. Zapisnik sa sjednice upravnog odbora akcionarskog društva sačinjava se najkasnije u roku od deset dana od dana održavanja sjednice. Zapisnik sa sjednice upravnog odbora akcionarskog društva obavezno sadrži vrijeme i mjesto njenog održavanja, podatke o članovima koji prisustvuju sjednici i o odsutnim članovima, dnevni red sjednice, pitanja koja su bila predmet glasanja i rezultat svakog glasanja, sažet prikaz rasprave o pitanjima iz dnevnog reda, uključujući i ime svakog člana koji je glasao "za", "protiv" ili koji se ''uzdržao od glasanja'' i odluke koje su donesene Propuštanje postupanja u skladu sa naprijed navedenog ne utiče na valjanost drugih radnji i odluka navedenih u zapisniku upravnog odbora akcionarskog društva.

Izvršni odbor - Otvoreno akcionarsko društvo ima izvršni odbor.Zatvoreno akcionarsko društvo može imati izvršni odbor.Upravni odbor bira članove izvršnog odbora.Članovi izvršnog odbora u smislu Zakona su izvršni direktori. Izvršni odbor bira se iz reda lica koja su članovi upravnog odbora ili drugih lica, s tim da članovi ovog odbora čine manje od polovine članova upravnog odbora. Djelokrug izvršnog odbora uključuje sprovođenje odluka upravnog odbora akcionarskog društva i sva pitanja u vezi sa vođenjem poslova i tekućim poslovima društva, osim pitanja koja su u nadležnosti upravnog odbora i skupštine akcionara. Izvršni odbor akcionarskog društva dužan je da poštuje sva ograničenja svojih ovlašćenja propisana zakonom, osnivačkim aktom ili bilo kojom odlukom skupštine akcionara ili upravnog odbora društva.

182

Osnivačkim aktom akcionarskog društva, statutom ili odlukom upravnog odbora društva mogu se odrediti posebne funkcije, ovlašćenja, dužnosti i nazivi za članove izvršnog odbora, kao i posebni postupci za sazivanje i održavanje sjednica izvršnog odbora i donošenje odluka. Članove izvršnog odbora akcionarskog društva može razriješiti upravni odbor društva u bilo koje vrijeme, sa posebnim razlogom ili bez njega, kada je to po ocjeni odbora u najboljem interesu društva, s tim da takvo razrješenje ne može povrijediti ugovorna prava razriješenog lica.

Generalni direktor i zastupanje društvaGeneralnog direktora akcionarskog društva bira upravni odbor Generalni direktor akcionarskog društva je predsjednik izvršnog odbora. Generalni direktor akcionarskog društva saziva sjednice izvršnog odbora i predsjedava njima, organizuje njegov rad i stara se o vođenju zapisnika sa tih sjednica. Generalni direktor zastupa akcionarsko društvo nakon upisa u sudski registar, bez posebne punomoći. Akcionarsko društvo pored generalnog direktora mogu zastupati i drugi članovi upravnog odbora, odnosno izvršnog odbora ako je tako određeno osnivačkim aktom društva. Ako više lica zastupa društvo, mogu postupati pojedinačno, osim ako osnivačkim aktom nije drugačije određeno, registrovano i objavljeno, u skladu sa Zakonom i zakonom kojim se uređuje registracija poslovnih subjekata. Posebne dužnosti upravnog odbora i izvršnog odbora Upravni odbor akcionarskog društva izvještava skupštinu akcionara o:

a) namjeravanoj poslovnoj politici i o drugim načelnim pitanjima koja se odnose na vođenje poslova, uključujući i odstupanje od ranije utvrđenih razloga za to, najmanje jednom godišnje,

b) ekonomičnosti, rentabilnosti i solventnosti društva, na godišnjoj skupštini,c) poslovanju društva i njegovom finansijskom stanju šestomjesečno id) značajnim poslovnim događajima, odnosno poslovima koji bi mogli biti od

velikog značaja za rentabilnost poslovanja i za solventnost društva, da bi skupština prema njima mogla blagovremeno da zauzme stav.

Izvještaj iz ima isti sadržaj za matično društvo i sva zavisna društva u smislu Zakona. Na zahtjev skupštine akcionara upravni odbor društva dužan je da dostavlja izvještaje o drugim pitanjima koja su od značaja za poslovanje društva. Izvještaji upravnog odbora akcionarskog društva koji se dostavljaju skupštini akcionara moraju biti sačinjeni u pisanoj formi, potpuni i istiniti.Upravni odbor akcionarskog društva, odnosno svaki član upravnog odbora može u bilo koje vrijeme tražiti od izvršnog odbora da ga obavijesti o poslovima koji bi

183

mogli biti od većeg uticaja na poslovanje društva i na poslovne odnose sa drugim društvima, kao i o bilo kojem drugom pitanju u skladu sa Zakonom. Izvršni odbor akcionarskog društva dužan je da stalno i potpuno informiše upravni odbor društva.

Primanja članova upravnog odbora i članova izvršnog odbora - Načela za primanja

Nezavisni članovi upravnog odbora ne mogu biti u radnom odnosu u društvu.Članovi izvršnog odbora su u radnom odnosu u društvu. Neizvršni članovi upravnog odbora mogu biti u radnom odnosu u društvu. Članovi upravnog odbora koji nisu u radnom odnosu u društvu izvršavaju svoje dužnosti na osnovu posebno zaključenog ugovora sa društvom kojim se određuje visina naknade za rad, kao i druga pitanja koja se odnose na međusobna prava i obaveze člana i društva. Na ugovor prethodnu saglasnost daje skupština akcionara. Ugovor sa članovima izvršnog odbora odobrava skupština akcionara. U slučaju otvorenog akcionarskog društva iznos naknade koja se plaća svakom članu upravnog odbora akcionarskog društva i svakom članu izvršnog odbora društva objavljuje se u skladu sa zakonom.

Odgovornost članova upravnog odbora i članova izvršnog odbora - OstavkaČlan upravnog odbora i član izvršnog odbora akcionarskog društva može u svako doba podnijeti ostavku davanjem pisanog obavještenja upravnom odboru ili predsjedniku tog odbora. Ostavka ima pravno dejstvo od dana podnošenja, osim ako u njoj nije naveden neki kasniji datum. Ostavkom prestaje članstvo u upravnom odboru. Za prestanak članstva po ovom osnovu nije potrebna posebna odluka organa društva. Ostavka se može opozvati samo uz saglasnost upravnog odbora akcionarskog društva.Određena se primjenjuju se i na ostavku člana izvršnog odbora akcionarskog društva.

RazrješenjeČlan upravnog odbora akcionarskog društva može biti razriješen odlukom skupštine akcionara, sa navođenjem razloga ili bez njega, ako akcionari smatraju da je to u najboljem interesu društva. Razrješenje člana upravnog odbora ima pravno dejstvo ako ga odobri najmanje većina glasova akcija sa pravom glasa za izbor člana upravnog odbora na skupštini akcionara, s tim da:

a) član upravnog odbora ne može biti razriješen na skupštini akcionara osim ako je u obavještenju o skupštini akcionara iz člana 272. stav 5. Zakona navedeno da je svrha skupštine pored ostalog glasanje o razrješenju člana upravnog odbora na skupštini i

184

b) kad akcionarsko društvo ima kumulativno glasanje za izbor člana upravnog odbora, a ne razrješavaju se svi članovi odbora, član upravnog odbora može biti razriješen ako bi glasovi za njegovo razrješenje bili dovoljni za njegov izbor u slučaju kumulativnog glasanja za izbor cijelog odbora.

Razrješenje člana upravnog odbora akcionarskog društva ne može povrijediti prava koja nisu u vezi sa svojstvom člana upravnog odbora poslije razrješenja koje član upravnog odbora može imati na osnovu ugovora sa akcionarskim društvom. Izbor ili status lica kao člana upravnog odbora ne može biti osnov za bilo koje takvo pravo člana upravnog odbora društva. Član izvršnog odbora akcionarskog društva može biti razriješen odlukom upravnog odbora društva sa navođenjem razloga ili bez njega ako odbor vjeruje da je to u najboljem interesu akcionarskog društva, pri čemu se primjenjuje odredba stava 3. ovog člana.

Imovinska odgovornost člana upravnog odbora i člana izvršnog odboraČlan upravnog odbora akcionarskog društva koji prisustvuje sjednici odbora na kojoj je donesena odluka smatra se da je saglasan sa takvom odlukom, osim ako izrazi svoju nesaglasnost i unese je u zapisnik sjednice. Lice koje nije prisutno na sjednici smatra se da je saglasno sa odlukom osim ako svoju nesaglasnost ne saopšti pisano licu koje je predsjedavalo sjednici ili je vodilo zapisnik sjednice, odmah nakon obavještenja o odluci Članovi upravnog odbora akcionarskog društva i članovi izvršnog odbora akcionarskog društva naročito su odgovorni društvu za štetu prouzrokovanu povredom svojih dužnosti, ako su povredom zakona:

a) vratili ulog akcionaru,b) platili kamate ili dividende akcionaru,c) prouzrokovali da društvo upisuje, daje u zalog, stiče i poništava sopstvene

akcije ili povlači i poništava akcije,d) odobrili zajam ili kredit,e) izvršili plaćanje u vrijeme likvidacije društva,f) prouzrokovali da društvo nakon odluke o prestanku vodi poslove, osim

poslova koji su nužni za likvidaciju ili stečaj društva i g) povrijedili dužnosti prema društvu navedene u čl. 32. do 34. i čl. 36. i 38.

Zakona

Povredom dužnosti iz stava 2. ovog člana stiče se osnov za razrješenje članova upravnog odbora akcionarskog društva i članova izvršnog odbora društva.

Interna revizija i odbor za revizijuOsnivačkim aktom ili statutom otvorenog akcionarskog društva može se odrediti, a kod otvorenog akcionarskog društva čije su akcije uvrštene na službeno berzansko

185

tržište, mora se odrediti da društvo ima internu reviziju i odbor za reviziju. Osnivačkim aktom ili statutom zatvorenog akcionarskog društva može se odrediti da društvo ima internog revizora ili odbor za reviziju. Broj članova odbora za reviziju i status internog revizoraOdbor za reviziju ima najmanje tri člana. Broj članova odbora za reviziju mora biti neparan. Poslove interne revizije vrši interni revizor kao fizičko lice.

Izbor i razrješenje internog revizora i članova odbora za revizijuInternog revizora i članove odbora za reviziju bira skupština akcionarskog društva iz reda nezavisnih lica u smislu Zakona. Prvi interni revizor i članovi odbora za reviziju određuju se osnivačkim aktom ili posebnom odlukom osnivača.Interni revizor i članovi odbora za reviziju akcionarskog društva mogu se razriješiti odlukom skupštine članova društva, sa navođem razloga za razrješenje ili bez njega Interni revizor i članovi odbora za reviziju akcionarskog društva razrješavaju se na isti način na koji su i birani.Razrješenje internog revizora i članova odbora za reviziju akcionarskog društva ne utiče na njihova prava nakon razrješenja koja imaju na osnovu posebnog ugovora sa društvom, s tim da taj ugovor ne može isključiti pravo društva iz stava 3. ovog člana.

Djelokrug i način rada

Odbor za reviziju akcionarskog društva: a) donosi plan rada interne revizije,b) razmatra izvještaje interne revizije i daje preporuke po izvještajima o reviziji,c) izvještava upravni odbor o realizaciji preporuka po izvještajima o reviziji, d) izvještava skupštinu akcionara društva o računovodstvu, izvještajima i

finansijskom poslovanju društva i njegovih povezanih društava,e) izjašnjava se o prijedlogu odluke o raspodjeli dobiti koju usvaja skupština,f) izvještava o usklađenosti poslovanja društva sa zakonskim i drugim

regulatornim zahtjevima ig) predlaže skupštini izbor nezavisnog revizora, ako društvo ima obavezu

revizije finansijskih izvještaja.

U izvršenju svojih dužnosti interni revizor akcionarskog društva: a) kontroliše i izvještava odbor za reviziju o vjerodostojnosti i kompletnostnosti

finansijskih izvještaja društva,b) kontroliše i izvještava odbor za reviziju o vjerodostojnosti i kompletnosti

izvještavanja akcionara društva o finansijskim i drugim informacijama,

186

c) kontroliše i izvještava odbor za reviziju o ugovorima sklopljenim između društva i članova upravnog odbora društva, kao i sa povezanim licima u smislu Zakona,

d) kontroliše usklađenost organizacije i djelovanja društva sa kodeksom ponašanja i

e) kontroliše postupak rješavanja prigovora akcionara društva, članova organa društva ili drugih lica u vezi sa t. a) do e) ovog stava.

Odbor za reviziju podnosi izvještaj akcionarima akcionarskog društva na svakoj godišnjoj skupštini, a na vanrednoj sjednici skupštine kada smatraju da je izvještavanje prikladno i nužno ili kada to traži upravni odbor.U izvršavanju svojih dužnosti interni revizor može pregledati sva dokumenta društva, provjeravati njihovu vjerodostojnost i podatke koji se u njima nalaze, zahtijevati izvještaje i objašnjenja od upravnog odbora i zaposlenih i pregledati stanje imovine društva.Odbor za reviziju dostavljaju poseban izvještaj skupštini o ugovorima zaključenim između društva i povezanih lica u smislu Zakona.U izvršenju svojih dužnosti interni revizor i odbor za reviziiju akcionarskog društva mogu angažovati druga lica stručna za odgovarajuću oblast i odrediti im plaćanje razumne naknade.Interni revizor, odnosno odbor za reviziju poslove iz st. 1. do 6. ovog člana, kao i druge poslove obavlja u skladu sa zakonom, osnivačkim aktom i statutom društva.Ako zatvoreno akcionarsko društvo ima internu reviziju, a nema odbor za reviziju, poslove iz stava 1. ovog člana obavlja interni revizor.Ako zatvoreno akcionarsko društvo ima internu reviziju, a nema odbor za reviziju, interni revizor izvještaje iz stava 2. ovog člana dostavlja skupštini akcionara društva.

Nezavisni revizorOtvoreno akcionarsko društvo ima nezavisnog revizora čiji su položaj i ovlašćenja utvrđeni zakonom kojim se uređuje računovodstvo i revizija. Nezavisni revizor otvorenog akcionarskog društva bira se na redovnoj godišnjoj skupštini akcionara tekuće godine za reviziju finansijskih izvještaja za narednu poslovnu godinu. Nezavisni revizor akcionarskog društva može biti biran na period određen u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo i revizija. Nezavisni revizor akcionarskog društva obavještava se istovremeno sa obavještavanjem akcionara društva o održavanju skupštine akcionara ili odlučivanju bez sjednice radi učestvovanja u radu skupštine u skladu sa statutom i zakonom.

187

Stručni povjerenikNa prijedlog manjinskih akcionara akcionarskog društva koji raspolažu sa najmanje 20 % osnovnog kapitala društva, skupština akcionara može da izabere stručnog povjerenika radi pregleda finansijskih izvještaja kao i poslovnih knjiga društva u posljednje tri godine. U glasanju o njegovom izboru ne može u svoje ni u tuđe ime učestvovati član upravnog odbora, ako se ispitivanje stručnog povjerenika odnosi na ocjenu rada ovog organa ili nekog njegovog člana ili je u vezi sa pokretanjem sudskog spora između društva i nekog od tih lica. Ako skupština akcionara po zahtjevu akcionara iz stava 1. ovog člana ne donese odluku o izboru stručnog povjerenika na zahtjev tih akcionara, sud u vanparničnom postupku imenuje jednog ili više stručnih povjerenika, ako se učini vjerovatnim postojanje povrede zakona ili osnivačkog akta. Zahtjev se podnosi sudu u roku od 15 dana od dana održavanja skupštine akcionara na kojoj je odbijen prijedlog da se izabere stručni povjerenik. Prije imenovanja stručnog povjerenika za akcionarsko društvo sud uzima izjave članova upravnog odbora. Sud može imenovanje stručnog povjerenika usloviti polaganjem primjerenog obezbjeđenja od podnosioca zahtjeva. Za stručnog povjerenika može se izabrati lice koje ispunjava uslove propisane zakonom kojim se uređuje računovodstvo i revizija. Mandat, prava, dužnosti i odgovornosti i druga pitanja statusa stručnog povjerenika određuju se u statutu akcionarskog društva ili odlukom o njegovom izboru. U vanparničnom postupku na zahtjev akcionarskog društva sud može donijeti rješenje kojim nalaže Centralnom registru hartija od vrijednosti da izvrši zabilježbu zabrane prenosa akcija akcionara koji je pokrenuo vanparnični postupak za imenovanje stručnog povjerenika do završetka rada povjerenika.

Ovlašćenja stručnog povjerenikaStručni povjerenik ovlašćen je da pregleda poslovne knjige i dokumentaciju akcionarskog društva i da traži obavještenja i izjave od članova upravnog odbora, kao i od lica zaposlenih u društvu da bi utvrdio stanje poslovanja u društvu. Lica od kojih stručni povjerenik zatraži obavještenja i izjave dužni su da ih daju bez odgađanja i istinito.Naknadu za rad stručnog povjerenika koga bira skupština akcionara određuje skupština, a naknadu za rad stručnog povjerenika koga imenuje sud, određuje sud.

Izvještaj stručnog povjerenikaStručni povjerenik dužan je da izvještaj o izvršenoj posebnoj reviziji bez odgađanja dostavi upravnom odboru i odboru za reviziju akcionarskog društva. Akcionari društva koji su podnijeli zahtjev za imenovanje stručnog povjerenika od suda imaju pravo na uvid u njegov izvještaj i u dokumentaciju koja mu je priložena. Izvještaj i dokumentacija iz stavlja se na raspolaganje zainteresovanim licima koja imaju pravo

188

na uvid u poslovnim prostorijama društva. Upravni odbor i odbor za reviziju akcionarskog društva dužni su da na prvoj narednoj sjednici skupštine društva podnesu izvještaj stručnog povjerenika i da zatraže da ona o njemu odluči nakon čitanja tog izvještaja u cjelini. Ako iz izvještaja stručnog povjerenika proizlazi da su učinjene bitne povrede zakona, osnivačkog akta ili statuta društva, saziva se bez odgađanja vanredna skupština akcionara. Na osnovu nalaza stručnog povjerenika i sud može po zahtjevu manjinskih akcionara naložiti društvu da u određenom roku održi skupštinu. Na skupštini akcionarskog društva koje raspravlja o nalazu stručnog povjerenika, upravni odbor i odbor za reviziju društva izjašnjavaju se o svim utvrđenim nepravilnostima i o mjerama koje predlaže stručni povjerenik ili koje sami namjeravaju da preduzmu. Upravni odbor akcionarskog društva izjašnjava se i o pravu društva na naknadu štete. Ako se iz izvještaja stručnog povjerenika utvrdi ispravnost finansijskih izvještaja, odnosno da su poslovne knjige uredno vođene, smatra se da zahtjev za sprovođenje posebne revizije nije bio opravdan. U slučaju kada akcionari društva koji su zlonamjerno ili grubom nepažnjom tražili da se sprovede posebna revizija, solidarno odgovaraju društvu za štetu koja mu je time pričinjena.

Sekretar društvaOtvoreno akcionarsko društvo može da ima sekretara, koga bira upravni odbor društva. Mandat sekretara otvorenog akcionarskog društva utvrđuje se statutom. Zarada i druga prava sekretara otvorenog akcionarskog društva uređuju se ugovorom između sekretara i upravnog odbora društva, na prijedlog predsjednika. Sekretar akcionarskog društva odgovoran je za vođenje knjiga akcionara, za pripremu sjednica i vođenje zapisnika skupštine akcionara i sjednica upravnog odbora, izvršnog odbora i odbora za reviziju društva, registra zapisnika sjednica skupštine akcionara, registra zapisnika sjednica upravnog odbora i odbora za reviziju društva i čuvanje dokumenata utvrđenih Zakonom i statutom akcionarskog duštva, osim finansijskih izvještaja. Sekretar otvorenog akcionarskog društva odgovoran je za organizovanje rada i praćenje izvršavanja odluka skupštine akcionara, upravnog odbora i odbora za reviziju društva.

Izmjena osnivačkog aktaOsnivački akt akcionarskog društva može da se izmijeni odlukom upravnog odbora bez održavanja skupštine akcionara, ako:

a) se izmjene i dopune odnose na promjene lica ovlašćenih za zastupanje društva ili druge izmjene kojima se ne diraju prava bilo kog akcionara i

b) se izmjene i dopune odnose na povećanje broja izdatih akcija i osnovnog kapitala po osnovu izdavanja akcija od upravnog odbora društva u skladu sa ovlašćenjima iz člana 200. st. 4. do 6. Zakona o privrednim društvima

189

Izmjena odlukom skupštine akcionaraOsnivački akt može se izmijeniti kvalifikovanom dvotrećinskom većinom akcionara akcija sa pravom glasa po prijedlogu upravnog odbora. Uz prijedlog upravnog odbora dostavlja se i pisano obrazloženje predloženih izmjena, izjava upravnog odbora da će izmjene biti uključene u dnevni red skupštine, kao i obavještenje o pravu nesaglasnih akcionara na naknadu vrijednosti svojih akcija u skladu sa Zakonom. Ako akcionari sa povlašćenim akcijama imaju pravo glasanja kao klasa akcija o izmjenama osnivačkog akta, smatra se da je ta izmjena usvojena ako je za izmjenu glasala kvalifikovana većina svake klase akcija, koja je ovlašćena da glasa grupno, kao i ukoliko je za izmjenu glasala kvalifikovana većina od ukupnog broja akcija koje imaju pravo glasa.

Registracija izmjene osnivačkog aktaIzmjene i dopune osnivačkog akta akcionarskog društva smatraju se donesenim danom donošenja. Izmjene i dopune osnivačkog akta akcionarskog društva notarski se obrađuju, registruju i objavljuju u skladu sa zakonom. Pitanja o kojima glasaju akcionari povlašćenih akcijaGlasanje klase akcija (grupno glasanje)Akcionari ma koje klase akcija imaju pravo da glasaju kao grupa o pitanjima koja se odnose na:

a) povećavanje ili smanjenje ukupnog broja odobrenih akcija te grupe (klase),b) izmjenu bilo kog prava ili privilegije akcija te grupe (klase),c) utvrđivanje prava imalaca bilo kojih drugih akcija na zamjenu ili konverziju

njihovih akcija u akcije klase koju drži ta klasa (grupa),d) izmjenu akcija akcionara te klase u različit broj akcija ili u akcije druge klase,e) izdavanje nove klase akcija koje imaju prava ili preferencije nadređene ili u

suštini jednake pravima te grupe, ili na povećanje prava ili preferencije bilo koje klase akcija koje imaju prava ili preferencije u suštini iste ili nadređene pravima te grupe (klase), ili na povećanje prava i preferencije bilo koje klase akcija koje imaju prava i preferencije ispod ovih te grupe (klase), ako ih to povećanje čini istim ili iznad ovih te grupe,

f) limitiranje ili negiranje postojećeg prava prečeg upisa akcija te klase,g) poništavanje ili se odnose na druge načine koji pogađaju kumulativne

dividende akcija te grupe (klase),h) limitiranje ili negiranje prava glasa akcija te grupe (klase) ii) druge načine kojima se mijenjaju prava ili preferencije akcija akcionara te

klase tako da ih pogađaju.

190

Akta i dokumenta društvaAkcionarsko društvo čuva sljedeća akta i dokumenta:

a) otpravak osnivačkog akta i sve njegove izmjene,b) statut, ako ga društvo ima, i sve njegove izmjene,c) rješenje o registraciji,d) interna dokumenta koja su odobrena od skupštine i drugih organa društva,e) akt o formiranju svake poslovne jedinice društva i zastupništva,f) dokumenta koja dokazuju svojinska i druga prava društva,g) zapisnike i odluke skupštine akcionara i upravnog odbora,h) pisane naloge i odluke izvršnog odbora,i) zapisnike odbora za reviziju i njegove pisane naloge i zaključke,j) finansijske izvještaje, izvještaje o poslovanju i izvještaj nezavisnog

revizora,k) prospekt za izdavanje akcija i drugih hartija od vrijednosti,l) knjigovodstvenu dokumentaciju i račune,m) listu povezanih društava u smislu Zakona sa podacima o akcijama i

udjelima u njima, u smislu Zakona,n) listu sa punim imenima i adresama svih članova upravnog odbora i svih

lica koja su ovlašćena da zastupaju društvo, kao i obavještenje o tome da li lica ovlašćena da zastupaju društvo, to čine zajedno ili pojedinačno,

o) listu sa punim imenima i adresama članova odbora za reviziju, internog revizora i nezavisnog revizora ako ga društvo ima,

p) listu svih prenosa akcija od akcionara, uključujući i zalog i druge prenose akcija kojima sticalac ne postaje akcionar i

q) spisak ugovora koje su sa društvom zaključili članovi upravnog odbora i izvršnog odbora.

Akcionarsko društvo dužno je da čuva dokumenta i akta iz stava 1. ovog člana u svom sjedištu.Akcionarsko društvo čuva otpravak osnivačkog akta i njegove izmjene trajno, a ostala dokumenta iz stava 1. ovog člana najmanje pet godina, a nakon toga ta dokumenta čuvaju se u skladu sa propisima o arhivskoj građi.

Pristup aktima Akcionarsko društvo dužno je ako posebnim zakonom nije drukčije propisano da akta iz člana 333. Zakono o privrednim društvima Zakona stavi na raspolaganje svakom akcionaru ili ranijem akcionaru za period u kome je bio akcionar društva, radi kopiranja i ostvarivanja prava uvida i to u radno vrijeme društva u prostorijama društva.

191

Akcionarsko društvo može odrediti da lice koje zahtijeva pristup aktima treba da se identifikuje, kao i da dokaže status akcionara prije obezbjeđenja tražene informacije.

Pristup aktima po odluci sudaAko članovi upravnog odbora akcionarskog društva odbiju da stave na raspolaganje akta u skladu sa članom 334. Zakona o privrednim društvima u roku od pet dana od dana podnošenja pisanog zahtjeva, lice koje ima pravo na uvid može tražiti u vanparničnom postupku od suda da mu omogući ostvarenje ovog prava. Po zahtjevu iz stava, sud donosi odluku u roku od tri dana od dana podnošenja zahtjeva. Lice koje dobije tražene informacije ne može da ih objavi ili prezentuje na način kojim bi nanijelo štetu društvu. Izuzetno objavljivanje akata i povjerljivih informacija dozvoljeno je ako je tako uređeno zakonom.

Prestanak društva i druge mjere suda - Razlozi za prestanakAkcionarsko duštvo prestaje:

a) istekom vremena za koje je osnovano, b) pravnosnažnom odlukom skupštine akcionara koja se donosi kvalifikovanom

većinom,c) pravnosnažnom odlukom nadležnog suda kojom se određuje brisanje društva

po službenoj dužnosti,d) odlukom stečajnog suda o otvaranju i zaključenju stečajnog postupka kojom

se odbija otvaranje glavnog stečajnog postupka zbog nemogućnosti da se iz stečajne mase pokriju troškovi stečajnog postupka,

e) stečajem if) u drugim slučajevima utvrđenim zakonom i osnivačkim aktom društva koji su

navedeni kao osnov za prestanak društva.

Prestanak društva i druge mjere suda po zahtjevu manjinskih akcionaraPo zahtjevu manjinskih akcionara koji u akcionarskom društvu posjeduju najmanje 20 % akcija osnovnog kapitala društva nadležni sud može naložiti prestanak društva ili druge mjere, ako:

a) članovi upravnog odbora društva ne mogu da vode poslove društva, zbog podjele ili drugih razloga, a akcionari društva ne mogu da prekinu blokadu, tako da se poslovi društva ne mogu više voditi u interesu akcionara društva,

b) su akcionari blokirani u odlučivanju i na najmanje dvije uzastopne godišnje skupštine ne uspiju da izaberu članove upravnog odbora društva, tako da se poslovi društva ne mogu voditi u interesu društva,

192

c) članovi upravnog odbora društva, kao i članovi drugih organa društva djeluju protivzakonito ili nepošteno prema akcionarima koji podnose takav zahtjev i

d) se imovina društva rasipa i umanjuje.

Po podnesenom zahtjevu i sud može da pokrene postupak prestanka društva ili ako se radi o osnovu koji se može otkloniti da mu ostavi rok do godinu dana za otklanjanje nepravilnosti. Ako se u roku iz stava 2. ovog člana ne otklone nepravilnosti, pokreće se postupak prestanka društva likvidacijom u skladu sa Zakonom, kada sud ima ovlašćenje da odredi i likvidacionog upravnika. Ako sud ne pokrene postupak prestanka društva može naložiti jednu ili više mjera, a naročito:

a) razrješenje bilo kog člana upravnog odbora ili izvršnog odbora,b) izbor člana upravnog odbora ili izvršnog odbora društva,c) imenovanje privremenog zastupnika društva,d) nezavisnu reviziju računovodstvenih izvještaja društva i popis imovine

društva,e) plaćanje dividende,f) kupovinu akcija manjinskih akcionara koji su podnijeli zahtjev za kupovinu

od društva po vrijednosti koju je utvrdio sud na osnovu nalaza nezavisnog procjenjivača i

g) naknadu štete bilo kom licu kome je prouzrokovana.

Zahtjev manjinskih akcionara iz stava podnosi se protiv akcionarskog društva.

PITANJA

1.POJAM I ODGOVORNOST ZA OBAVEZE 2.OSNIVAČKI AKT I STATUT 3.VRSTE AKCIONARSKOG DRUŠTVA 4.OBIČNE I POVLAŠTENE AKCIJE 5.REŽIM STICANJA SOPSTVENIH AKCIJA 6.MINIMALNI OSNIVAČKI ULOG, POVEĆANJE I SMANJENJE KAPITALA 7.SKUPŠTINA AKCIONARA, SAZIVANJE, ODLUČIVANJE 8.POJAM OTVORENOG AKCIONARSKOG DRUŠTVA 9.POSEBNE DUŽNOSTI UPRAVNOG ODBORA I IZVRŠNOG DIREKTORA 10.INTERNA REVIZIJA 11.AKTI I DOKUMENTI12.PRESTANAK DRUŠTVA

193

XVI OBLIGACIONO PRAVO

•obligatio(lat.) –obaveza; obligare (lat.) – obavezivati se, obvezno pravo,

OBLIGACIONO PRAVO je grana prava koja sadrži pravne norme a kojima se regulišu obligaciono-pravni odnosi (odnosi između dvije određene strane, dužnika i povjerioca), iz kojeg dužnik ima obavezu određenog davanja, činjenja ili nečinjenja, a druga strana povjerilac ima pravo da to zahtjeva). ZAKON O OBLIGACIONIM ODNOSIMA Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske (“Službeni list RBiH „ ,broj 2/92, 13/93 i 13/94), (“Službene novine Federacije BiH”,broj 29/03),(“Službeni glasnik Republike Srpske, broj 17/03, 3/96 i 74/04).

U članu 1.Zakona utvrđen je cilj i sadržaj zakona odnosno precizirano je da radi ostvarivanja uslova za slobodan promet robe i obavljanja usluga na tržištu i za zadovoljavanje materijalnih i drugih potreba građana, te radi osiguravanja odgovornosti preduzeća i drugih učesnika u pravnom prometu za izvršavanje njihovih obaveza zakonom se uređuju osnovi obligacionih odnosa (opšti dio) ugovori i drugi obligacioni odnosi u prometu roba i usluga.

U članu 1.Zakona o preuzimanju Zakona o obligacionim odnosima iz SFRJ propisano je da se u Republici Bosni i Hercegovini primjenjuju odredbe Zakona o Obligacionim odnosima ukoliko su u saglasnosti s Ustavom i zakonima Republike Bosne i Hercegovine,odnosno ako odredbama tog zakona nije drugačije rečeno.

1. OBLIGACIONI ODNOS

Obligacioni odnosi nastaju iz: 1.ugovora, 2.prouzrokovanja šteta, 3.sticanja bez osnova, 4.poslovodstvom bez naloga, 5.jednostranom izjavom volja i 6.drugim zakonom utvrđenih činjenica.

Obligacioni odnosi nastaju iz ugovora, prouzrokovanja šteta, sticanja bez osnova, poslovodstvom bez naloga jednostranom izjavom volja i drugim zakonom utvrđenih činjenica. Učesnici u obligacionim odnosima su preduzeća i druga društveno pravna lica.

194

Učesnici u prometu slobodno uređuju obligacione odnose, a ne mogu ih uređivati suprotno Ustavu Republike Bosne i Hercegovine prinudnim propisima te moralu društva.Strane obligacionih odnosa su slobodne u granicama prinudnih propisa javnog poretka i dobrih običaja, da svoje odnose urede po svojoj volji .Učesnici u obligacionim odnosima su ravnopravni. U zasnivanju obligacionih odnosa i ostvarivanju prava i obaveza iz tih odnosa učesnici su dužni da se pridržavaju načela savjesnosti i poštenja .Zabranjeno je vršenje prava iz obligacionih odnosa protivno cilju zbog kojeg je ono zakonom ustanovljeno ili preuzeto. Isto tako, zabranjeno je vršenje prava iz obligacionih odnosa protivno cilju zbog koga je ustanovljeno.U zasnivanu obligacionih odnosa učesnici ne mogu ustanovljavati prava i obaveze kojima se za bilo koga od njh ili za drugog stvara ili iskorišćava monopolski položaj na jedinstvenom tržištu, kojim se stiču materijalna dobra ili druga priumućstva, koja se ne zasnivaju na radu ili stvaranju neravnopravnih odnosa ili poslovanja ili narušavaju drugi osnovni društveni i ekonomski odnosi.Svako je dužan da se uzdrži od postupka kojim se može drugom prouzrokovati šteta. Učesnici u obligacionim odnosima dužni su da izvrše svoje obaveze i odgovorni su za njeno ispunjenje. Obaveza se može ugasiti samo saglašnošću volja učesnika u obligacionim odnosima ili na osnovu zakona.U obligacionim odnosima učesnik je dužan da u izvršavanju svoje obaveze postupa sa pažnjom koja se zahtijeva u odgovarajućoj vrsti obligacionih odnosa (pažnja dobrog privrednika), odnosno pažnja dobrog domaćina.Učesnik u obligacionim odnosima dužan je da u izvršavanju obaveze iz svoje profesionalne djelatnosti postupa sa povećanom pažnjom, prema pravilima struke i običajima (pažnja dobrog privrednika).Dužan je učesnik da se u ostvarenju svog prava uzdrži od postupka kojim bi se otežalo izvršenje obaveze drugog učesnika.Učesnici u obligacionim odnosima nastojaće da sporove rješavaju usaglašavanjem, posredovanjem ili na drugi miran način.Dužni su učesnici u pravnom prometu da u obligacionom odnosu postupaju u skladu sa dobrim poslovnim običajima.Na obligacione odnose se primjenju uzanse ako su učesnici u obligacionom odnosu ugovorili njihovu primjenu ili ako iz okolnosti proizlazi da su njihovu primjenu htjeli.Društvena pravna lica i građanska pravna lica u zasnivanju obligacionih odnosa postupaju u skladu sa svojim statutom i drugim opštim aktima. Ali ugovor koji je zaključen ili druga pravna radnja koja je preduzeta, suprotno tim aktima, ostaje na

195

snazi, osim ako je za to druga strana znala ili morala znati ili ako je zakonom drugačije određeno.

2. UGOVOR

Smatra se da je ugovor zaključen kada su se ugovorne strane saglasile o bitnim sastojcima ugovora. Volja za zaključivanje ugovora može se izjaviti riječima, uobičajnim znacima ili drugim ponašanjem iz koga se sa sigurnošću može zaključiti o njenom postojanju Izjava volje mora da bude učinjena slobodno i ozbiljno.Kada je za zaključenje ugovora potrebna saglasnost trećeg lica, ova saglasnost može biti data prije zaključivanja ugovora, kao dozvola ili poslije njegovog zaključivanja, kao odobrenje, ako zakonom nije propisano što drugo. Dozvola odnosno odobrenje moraju biti dati u obliku propisanom za ugovore za čije zaključenje se daju.Ugovor je zaključen onog časa kada ponudilac primi izjavu ponuđenog da prihvata ponudu.Smatra se ugovor zaključen u mjestu u kome je ponudilac imao svoje sjedište odnosno prebivalište u trenutku kada je učinio ponudu .Ponuda je prijedlog za zaključivanje ugovara učinjen određenom licu, koji sadrži sve bitne sastojke ugovora tako da bi se njegovim prihvatanjem mogao zaključiti ugovor Ponudilac je vezan ponudom izuzev ako je svoju obavezu da održi ponudu isključio ili ako isključenje proizlazi iz okolnosti ponude. Ponuda se može opozvati samo ako je ponuđeni primio opoziv prije prijema ponude ili istovremeno.

Predugovor je takav ugovor kojim se preuzima obaveza da se kasnije zaključi drugi glavni ugovor. Ugovorna obaveza može se sastojati u davanju, činjenju, nečinjenju ili trpljenju.Ona mora biti moguća, dopuštena i određena,odnosno odrediva.Kada je predmet obaveze nemoguć, nedopušten, neodređen ili neodrediv ugovor je ništav.Predmet obaveze je nedupošten ako je protivan Ustavu Republike Bosne i Hercegovine, prinudnim propisima te moralu društva .Predmet obaveze je odrediv ako ugovor sadrži podatke pomoću kojih se može odrediti ili su strane ostavile trećem licu da ga odredi.Ugovor zaključen pod odloženim uslovima ili roku punovažan je ako je predmet obaveze koji je u početku bio nemoguć postao moguć prije ostvarenja uslova ili isteka roka.Svaka ugovorna obaveza mora imati dopušten osnov.

196

Pravno lice može zaključiti ugovore u pravnom prometu u okviru svoje pravne sposobnosti. Zaključenje ugovora ne podliježe nikakvoj formi,osim ako je zakonom drugačije određeno. Zahtjev zakona da ugovor bude zaključen u određenoj formi važi i za sve kasnije izmjenei dopune.

Rok određen u danima počinje teći prvog dana poslije događanja od koga se računa, a završava se istekom poslednjeg dana roka.

2.1. VRSTE UGOVORA

1. Jednodnostrano-obavezni i Dvostrano-obavezni ugovori 2. Teretni i dobročini ugovori 3. Komunitativni i aleatorni ugovori

Komunitativni ugovori su oni ugovori kod kojih ugovorne stranke znaju od trenutka zaključivanja za svoja prava i obaveze, tj. šta treba jedna drugoj da učine kao ekvivalent za ono što primaju. To su ugovori o prodaji, o zakupu, o zajmu, itd. Aleatorni ugovori su oni ugovori kod kojih ugovorne strane prilikom zaključivanja ugovora ne znaju obim svojih obaveza i kod kojih ne postoji ekvivalentnost.

4. Glavni i sporedni ugovori 5. Prosti (jednostavni) i složeni (mješoviti) ugovori 6. Opšti (generalni) i posebni (specijalni) ugovori7. Prethodni i glavni ugovori 8. Individualni i kolektivni ugovori 9. Domaći i međunarodni ugovori 10.Zabranjeni ugovori

2.2 KAPARA

Ako je u trenutku zaključenja ugovora jedna od strana dala drugoj izvjestan iznos novca ili izvjesnu količinu drugih zamjenljivih stvari kao znak da je ugovor zaključen (kapara), ugovor se smatra zaključenim kada je kapara data, ako nije šta drugo ugovoreno.U slučaju ispunjenja ugovora,kapara se mora vratiti ili uračunati u ispunjenje obaveze. Ako što drugo nije ugovoreno, strana koja je dala kaparu ne može odustati od ugovora ostavljajući kaparu drugoj strani, niti to može učiniti druga strana vraćanjem udvojene kapare.

197

2.3 ODUSTANICA

Sporazumom ugovornih strana može se ovlastiti jedna ili svaka strana da odustane od ugovora davanjem odustanice.Kada strana u čiju je korist ugovorena odustanica izjavi drugoj strani da će dati odustanicu ona više ne može zahtijevati izvršenje ugovora. Strana ovlašćena da odustane dužna je dati odustanicu istovremeno sa izjavom o odustajanju.

2.4 NIŠTAVI UGOVORI

Ugovori koji je protiv Ustava Bosne i Hercegovine, prinudnim propisima te moralu društva, ništavan je ako cilj povređenog prava ne upućuje na neku drugu sankciju ili ako zakon u određenom slučaju ne propisuje šta drugo.

2.5. RUŠLJIVI UGOVORI

Ugovor je rušljiv kada ga je zaključila strana ograničeno poslovno sposobna, kada je pri njegovom zaključivanju bilo mana u pogledu volje strana, kao i kad je to Zakonom ili posebnim propisom određeno.Ugovorna strana u čijem interesu je rušljivost ustanovljena može tražiti da se ugovor poništi.Ako je na osnovu, rušljivog ugovora, koji je poništen, nešto bilo ispunjeno ima se izvršiti vraćanje a ako to nije moguće ili ako priroda onog što je ispunjeno protivi vraćanju, ima se dati odgovarajuća naknada u novcu. Naknada u novcu daje se prema cijenama u vrijeme vraćanja odnosno do donošenje sudske odluke.Pravo zahtijevati poništenje rušljivog ugovora prestaje istekom roka od jedne godine od saznanja za razlog rušljivosti, odnosno od prestanka prinude.

2.6. PROUZROKOVANJE ŠTETE

Ko drugome prouzrokuje štetu dužan je naknaditi je, ukoliko ne dokaže da je šteta nastala bez njegove krivice.Za štetu od stvari ili djelatnosti od kojh potiče povećana opasanost šteta za okolinu, bez obzira na krivicu.ŠTETA je umanjenje nečije imovine (obična šteta) i sprječavanje njezina povećanja (izmakla korist),a i nanošenje drugom fizičkog ili psihičkog bola, ili straha (nematerijalna šteta).

198

Svako može zahtijevati od drugog da ukloni izvor opasnosti od koga prijeti znatnija šteta njemu ili neodređenom broju lica, kao i da se uzdrži od djelatnosti koje proizlaze uznemiravanje ili opasnost štete. Ako se nastavak uznemiravanja ili štete ne može spriječiti odgovarajućim mjerama sud će na zahtjev zainteresovanog lica narediti da se preduzmu odgovarajuće mjere za spriječavanje nastanka štete ili uznemiravanja ili da se ukloni izvor opasnosti, na trošak držaoca opasnosti, ako on sam to ne učini.

2.7. ODGOVORNOST PO OSNOVU KRIVICE

Krivica postoji kada je štetnik prouzrokovao štetu namjerno ili nepažnjom .

U slučaju udesa izazvanog motornim vozilom u pokretu, koja je prouzrokovana isključivom krivicom jednog imaoca, primjenjuje se pravilo odgovornosti po osnovu krivice. Ako postoji obostrana krivica, svaki imalac odgovara za ukupnu štetu koju su oni pretrpjeli srazmjerno stepenu svoje krivice.Ako nema krivice ni jednoga, imaoci odgovaraju na ravne dijelove, ako razlozi pravičnosti ne zahtijevaju šta drugo.Za štetu koju pretrpe treća lica imaoci motornih vozila odgovaraju solidarno.

PRAVNO –NEOSNOVANO BOGAĆENJE Izvor obligacija gde se imovina jednog lica bez pravnog osnova umanjuje (povjerilac) uz istovremeno pravno neosnovano povećanje imovine drugog lica (dužnik). Uspostavljanjem dužničko-povjerilačkog odnosa povjerilac podnosi tužbu iz pravno-neosnovanog obogaćenja sa zahtjevom da mu se ono što mu je iz imovine izašlo bez osnova vrati ako je moguće, odnosno da se plati nadoknada štete.

POSLOVODSTVO BEZ NALOGA Podrazumjeva da jedno lice (povjerilac, poslovođa bez naloga) bez ikakvog ovlašćenja (naloga) preduzme poslove u korist drugog lica (dužnik) kako bi otklonio ili umanjio štetu koja po imovinu tog lica preti. Poslovođa ima pravo da na osnovu toga potražuje nadoknadu nužnih i korisnih troškova kao i nadoknadu štete koju je pretrpio te pravo na određenu nagradu.

JEDNOSTRANA IZJAVA VOLJE JAVNO OBEĆANJE NAGRADE

199

Javnim oglasom učinjeno obećanje nagrade onome ko izvrši određenu radnju, postigne neki uspjeh, nađe se u određenoj situaciji ili ako je obećanje učinjeno pod nekim drugim uslovima, obavezuje obećavaoca da ispuni obećanje.Predstavlja jednostranu izjavu volje upućene neodređenom broju lica kojom se određeno lice obavezuje da će isplatiti određenu nagradu svakom licu koje bude obavilo neku radnju ili postiglo određene rezultate.

ZAKON KAO IZVOR OBLIGACIJE Grupa pravnih činjenica iz kojih nastaju obligacije, a koje se ne mogu podvesti pod neki drugi izvor obligacije

DOCNJA Docnja je kašnjenje u izvršenju ugovornih obaveza

DUŽNIK pada u docnju kada neizvrši svoju obavezu na vrijeme Povjerilac ima pravo da:

— ostavi naknadni primereni rok za ispunjenje i traži naknadu štete zbog zadocnjenja ili

— da raskine ugovor i traži naknadu štete zbog neispunjenja (ugovorna naknada štete)

Poverilac nije dužan dužniku ostaviti taj primjereni naknadni rok kada iz dužnikovog ponašanja nedvosmisleno proizilazi da on ni u tom naknadnom roku neće ispuniti svoju obavezu ili kada je reč o ugovorima kod kojih je rok bitan elemenat (fiksni ugovori)

POVJERILAC pada u docnju kada pravno neosnovano odbije prijem ispunjenja dužnikove obaveze ili ga sprečava u obavljanju određene dugovne radnje, ili ne preuzme prethodne radnje od kojih zavisi obavljanje dužnikove radnje Dužnik može svoju obavezu ispuniti deponovanjem duga kod suda Pretpostavke za povjerilačku docnju su: — da je dužnik ponudio ispunjenje obaveze — da povjerilac ne prihvati prijem ispunjenja

PRESTANAK OBLIGACIJE Obligacije mogu da prestanu: 1.ispunjenjem obligacije, 2.kompenzacijom,

200

3.konfuzijom, 4.opraštajem duga, 5.prenovom, 6.protekom vremena, 7.nemogućnošću ispunjenja, 8.otkazom, 9.smrću jedne strane, 10.zastarjelošću, 11.po sili zakona

Ispunjenje obligacije (isplata obligacije) Isplata znači svako ispunjenje obligacije ne samo predaja određene sume novca, već i predaje neke druge stvari, odnosno obavljanje neke faktičke ili pravne radnje, nečinjenje, uzdržavanje ili trpljenje. Isplatu obavlja dužnik lično ili preko svog zastupnika i to licu koje poseduje potpunu poslovnu sposobnost.

KOMPEZACIJA Dolazi do uzajamnog prebijanja njihovih potraživanja.Kompenzacija zahtjeva: 1.istorodne tražbine 2.dospjele tražbine 3.poziv jedne strane upućen drugoj za prestanak obligacije

Mogu da budu: ugovorne, sudske i zakonske ;Ugovorna kompenzacija - na osnovu sporazuma stranaka u odgovarajućem ugovoru u kome one određuju uslove za prebijanje tražbine.

Sudska kompenzacija – ona koja se obavlja na osnovu sudske odluke. Zakonska kompenzacija – je automatska.Ostvaruje se čim se nađu jedna prema drugoj tražbine koje ispunjavaju uslove za međusobno prebijanje. KONFUZIJA Prestanak obligacije usled toga što se u jednoj osobi steknu i povjerilac i dužnik.

OTPUST–opraštanje duga Prestanak obligacije na osnovu izjave povjerioca. Sa takvom izjavom povjerioca mora da se saglasi i dužnik. Otpust duga je nov ugovor a razlikuju se pojedinačan i kolektivni otpust duga.

201

PRENOVPromjena pravnog osnova ili predmeta obligacije koja dovodi do istovremenog gašenja stare obligacije i zasnivanja nove obligacije .Prenov ima dvostruku ulogu jer predstavlja način gašenja stare i nastajanje nove obligacije. Pretpostavke za prenov su da: -postoji punovažna stara obligacija; -nastanak punovažne nove obligacije; -postoji promjena u osnovu ili predmetu između stare i nove obligacije; -postoji namjera za obavljanjem prenova – mora da bude izražena na jasan i nesumnjiv način.

PROTEK VREMENA ILI OTKAZ Na ovaj način prestaju trajne i sukcesivne obligacije. Obligacioni odnosi u kojima nije određeno vrijeme njihovog trajanja mogu da prestanu otkazom.

NEMOGUĆNOST ISPUNJENJAObligacija prestaje i u slučajevima kada njeno ispunjenje postane nemoguće.

SMRT Samo kada su obligacije nenasljedive, one se gase smrću. To su samo one obligacije koje su nastale s obzirom na lična svojstva njihovih učesnika (to su npr.obaveze iz ugovora o dijelu, obaveze iz ugovora o punomoćstvu).

ZASTARJELOSTProtek vremena usljed kojeg povjerilac ne može prinudnim putem zahtjevati od dužnika ispunjenje obligacije. O rokovima zastarjelosti sud ne vodi računa po službenoj dužnosti, već mu na to skreću pažnju stranke u sporu, podizanjem tužbe, odnosno ulaganjem prigovora Obligacija koja je zastarjela postaje prirodna ili naturalna te ako je dužnik ispuni nema pravo da traži kasnije povraćaj.

PRESTANAK OBLIGACIJE PO SILI ZAKONA Prestaju ugovorne obligacije iz hartija od vrijednosti na donosioca. Po sili zakona prestanak obligacije nije tako čest.

202

PITANJA 1.POJAM OBLIGACIONOG PRAVA2.NASTANAK OBLIGACIONOG ODNOSA 3.UGOVOR –VRSTE UGOVORA 4.OBEZBJEĐENJE UGOVORA5.NIŠTAVOST I RUŠLJIVOST UGOVORA6.DOCNJA7.PRESTANAK UGOVORA

203

LITERATURA

1.SNJEŽANA SAVIĆ,OSNOVE PRAVA BANJA LUKA 2005

2.S.M.BLAGOJEVIĆ ,UVOD U PRAVO ,BEOGRAD 1995.

3.R.VASIĆ KČAVOŠKI ,UVOD U PRAVO II,BEOGRAD 1995.

4.R.D.LUKIĆ ,TUMAČENJE PRAVA ,BEOGRAD 1961

5.M.ŽIVKOVIĆ,TEORIJA DRŽAVE I PRAVA ,BEOGRAD 1997

6.M. ŽIVKOVIĆ UVOD U PRAVO BEOGRAD 1997

7.CIVITAS BOSNE I HERCEGOVINE ,DEMOKRATIJA LJUDSKIH PRAVA SARAJEVO 2002.

8.SAVEZ RAČUNOVOĐA I REVIZORA REPUBLIKE SRPSKEI FINRRAR,U SUSRET ZAKONU O PRVREDNIM DRUŠTVIMA –ZBORNIK RADOVA , BANJA VRUČICA 2008

9. ZAKON O PRIVREDNIM DRUŠTVIMA

10 HASO TAJIĆ I VLADIMIR M.SIMOVĆ,ZAKON O OBLIGACIONIM ODNOIMA ,KNJIGA PRVA ,SARAJEVO 2006.

11 MELIHA POVLAKIĆ TRANSFORMACIJA STVARNOG PRAVA U BOSNI I HERCEGOVINI ,PRAVNI FAKULTET UNIVERZITET U

SARAJEVU, 2009.

204