Pravna medicina - Pomoćni materijal za pripremu ispita II

PORTAL ZA PRAVNIKE I STUDENTE PRAVA U BIH

PRAVNA MEDICINA SKRIPTA

WWW.BH-PRAVNICI.COM

[email protected]

WWW.BH-PRAVNICI.COM

2 WWW.BH-PRAVNICI.COM

OPĆA PSIHOPATOLOGIJA

1. UVOD U savremenoj literaturi prisutna je podjela kriminaliteta na socijalni i patološki. Socijalni vrše psihički normalne, a patološki kriminalitet vrše psihički nenormalne osobe. Forenzička psihopatologija je primijenjena nauka koja istražuje, obrañuje i tumači nenormalne duševne pojave i djelatnost duševno nenormalnih osoba, ako su one od značaja za odnos takvih osoba prema društvu uopće, a posebno prema normama pozitivnog prava. Forenzička psihijatrija je subspecijalnost psihijatrije, koja se značajno oslanja na kliničku psihijatriju. 2. KRIVIČNA DJELA I PSIHIČKI POREMEĆAJI PSIHIČKI POREMEĆAJI I NJIHOVO FORENZIČKO-PSIHIJATRIJSKO ZNAČENJE Odnos izmeñu duševnog poremećaja i krivičnog djela je višeznačan i može se posmatrati u slijedećim relacijama: 1. Krivično djelo i duševni poremećaj koincidiraju. 2. Krivično djelo je posljedica duševnog poremećaja 3. Krivično djelo je precipitiralo duševni poremećaj 4. Krivično djelo je sastavni dio ponašanja poremećene ličnosti 5. Krivično djelo je posljedica izvršenja nagonskih impulsivnih i prisilnih radnji 6. Krivično djelo je posljedica ovisnosti (alkohol, droga) Shizofrenija. U javnosti je pogrešno rašireno mišljenje da su shizofreni bolesnici opasni i česti izvršioci krivičnih djela. Činjenica je da shizofrenici vrlo rijetko počine ubistvo, mada su katatoni i paranoidni shizofrenici skloni agresivnom ponašanju. Najčešće shizofreni pacijent učini krivično djelo pod uticajem imperativnih slušnih halucinacija ili sumanutih ideja proganjanja. Afektivni poremećaji Depresija. Vrlo je rijetka pojava da osoba sa teškim depresivnim psihotičnim poremećajem počini ubistvo. Ako se to desi, onda su žrtve depresivnog bolesnika najčešće članovi njegove porodice. Takva ubistva smatraju se proširenim samoubistvom jer bolesnik pod uticajem depresivnih sumanutih ideja predviña članovima uže porodice zlokobnu budućnost, blisku propast i smatra da ih ubistvom spasava od nastupajuće nesreće. Nakon ubistva počini samoubistvo. Manija. Manični bolesnici mogu da izvrše krañu i prevaru. U pojedinim slučajevima, kad se pojedinac suprotstavi namjerama maničnog bolesnika, moguće je i nasilničko ponašanje bolesnika. Organski psihički poremećaj. Dementni1 bolesnici često su optuženi za krañu u prodavnicama jer zaborave platiti račun za uzetu robu. Dementni bolesnik rijetko postaje frustriran i ljut, a tada počini ozbiljno nasilje nad članovima porodice. Mentalna retardacija dosta je rijetko povezana sa kriminalnom aktivnošću. Sukob sa zakonom dešava se zbog toga što retardirane osobe ne razlikuju ono što je dozvoljeno od onoga što nije, te ih drugi mogu nagovoriti na krivično djelo. Manji broj retardiranih čini seksualne delikte i agresivno se ponaša. 1 Demencija (lat.dementia) – ludilo, bezumnost, mahnitost; dementan – malouman, slabouman; dementia senilis –

staračka slaboumnost; dementia praecox – mladenačka slaboumnost, shizofrenija

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Najveći broj počinilaca različitih krivičnih djela je u grupi osoba sa poremećajem ličnosti, koji ispoljavaju kao antisocijalno ponašanje. Izmeñu 40% i 80% muških zatvorenika pripadaju ovoj kategoriji psihički poremećenih. Mada se dijagnoza antisocijalnog poremećaja ličnosti postavlja tek nakon 18-te godine života, takve osobe još u djetinjstvu pokazuju tendenciju ka nasilničkom ponašanju. 3. MENTALNE FUNKCIJE Uvodne napomene Psihopatologija je nauka koja se bavi ispitivanjem fenomena koji se javljaju kod psihički abnormalnih ljudi. Opća psihopatologija obuhvata takve pojave neovisno od pojedinih konkretnih duševnih poremećaja, nastojeći da objasni opća pravila i pojmove. Osjećaji su najprostiji psihički procesi. Nastaju djelovanjem vanjskih nadražaja na čula i pomoću njih se spoznaju pojedini kvaliteti nekog predmeta ili pojave. Opažanje ili percepcija je složeniji psihički proces koji omogućava da se pojedine pojave ili objekti doživljavaju kao struktuirane cjeline. Opažanjem se spoznaju pojedina svojstva predmeta i pojmovi u cjelini. Pažnja služi za usmjeravanje psihičke aktivnosti na ograničen broj nadražaja. Ona omogućava selekciju, ali istovremeno i spremnost da se uoče novi nadražaji. Pamćenje je sposobnost zadržavanja utisaka ranijih nadražaja. Zahvaljujući pamćenju mogu se koristiti ranija iskustva i planirati nove aktivnosti. Učenje je namjerno upamćivanje. Afektivitet obuhvata osjećanja (emocije), afekte, raspoloženje i temperament. Osjećanja su psihički procesi koji sadrže subjektivno, specifično doživljavanje objektivnog svijeta. Afekt je intenzivno i kratkotrajno ispoljavanje osjećaja. Raspoloženje je osjećaj koji preovladava kod pojedinca i traje duže vremena. Temperament je tipična reakcija subjekta i označava karakteristični tip psihičke energije i emocionalnog reagovanja pojedinca. Svijest je sposobnost orijentacije pojedinca u vremenu, prostoru, prema sebi i drugim ličnostima. Volja je psihička funkcija koja omogućava pojedincu da izvrši izbor cilja i način organizacije pristupa tom cilju. Nagoni su težnje za aktivnošću izazvane organskim potrebama. Nezadovoljeni nagoni doživljavaju se kao napetost i nemir, a zadovoljavanje nagona dovodi do prijatnosti, smirenja i olakšanja. Inteligencija je psihički fenomen koji se može definisati kao sposobnost pojedinca da se adaptira na nove uslove života. Ličnost je integralna organizacija psihičkih osobina subjekta. Formira se uzajamnim djelovanjem organizma i sredine u kojoj pojedinac živi. 4. OPĆI SIMPTOMI MENTALNOG POREMEĆAJA Opažanje Opažanje (percepcija) je složen psihički proces koji omogućava da se pojedine pojave ili objekti u vanjskom svijetu doživljavaju kao struktuirane cjeline. Determinante percepcije dijele se na fizikalne, fiziološke i psihičke. Fizikalne determinante su jasnoća, preciznost i intenzitet objektivnih nadražaja, kao i vrijeme njihovog djelovanja na čula. Fiziološke determinante su vrsta i funkcionalna specifičnost

WWW.BH-PRAVNICI.COM


receptora, te opće stanje organizma. Najvažnije psihičke determinante su ranije iskustvo subjekta u odnosu na sadržaj koji opaža i njegov stav pri opažanju. Poremećaji opažanja su agnozije, iluzije i halucinacije.

1. Agnozije su poremećaji opažanja gdje su čula neoštećena, ali se predmeti ne mogu prepoznati kao cjeline, tj. nemoguća je sinteza čulnih doživljaja. Uzrok ovog poremećaja su oštećenja kore velikog mozga. Manifestuje se time što bolesnik može nabrajati pojedinačne kvalitete nekog predmeta, ali taj predmet ne može da prepozna gledanjem, slušanjem ili dodirom.

2. Iluzije su iskrivljena (pogrešna) opažanja vanjskih nadražaja koja se mogu javiti i kod psihički normalnih ljudi kad su umorni, pod uticajem jakog afekta (straha) ili intoksikacije (alkohol, droga). Iluzije su najčešće optičke i akustične. Ponekad su zastrašujućeg sadržaja i bolesnika navode na nepredvidive postupke.

3. Halucinacije su čulne obmane koje nisu izazvane realnim objektom. Dakle, osoba vidi, čuje, osjeća miris itd. nečega što u vanjskom svijetu ne postoji. Za razliku od iluzija, halucinacije se uglavnom javljaju kod mentalno poremećenih osoba, ali je moguće da se jave i kod normalnih ljudi pod uticajem intoksikacija i nedostatka sna. Zavisno od čula kojim se doživljavaju, halucinacije mogu biti vidne, slušne, mirisne itd. Po formi u kojoj se ispoljavaju, mogu biti elementarne (npr.iskre, šumovi, zvonjava itd) i uobličene (prepoznavanje osoba, slika, glasova itd). Po uticaju na ponašanje bolesnika halucinacije mogu biti prijatne, neprijatne i indiferentne.

Pažnja Opažanje je organizirano pomoću posebnog psihičkog procesa, a to je pažnja. Pažnja je mentalna funkcija koja pojedincu omogućava da svoju psihičku aktivnost usmjeri na ograničen broj nadražaja ili distribuciju na nove nadražaje. Pažnja ima 2 osnovne karakteristike: usredsreñenost i usmjeravanje. Usredsreñenost pažnje (koncentracija) je sposobnost poniranja u manji, izdvojeni broj nadražaja. Što je broj percipiranih nadražaja manji, koncentracija je veća i obrnuto. Usmjeravanje pažnje znači opažanje jednih, a otklanjanje drugih nadražaja iz perceptivnog polja. Tenacitet (postojanost) pažnje je sposobnost duže koncentracije pažnje na jedan objekat. Vigilitet (pokretljivost) pažnje je sposobnost usmjeravanja pažnje ka novim objektima i pojavama. Odnos tenaciteta i vigiliteta je obrnuto proporcionalan. Poremećaji pažnje manifestuju se oštećenjem tenaciteta i vigiliteta. Oslabljen tenacitet ili nedostatak koncentracije javlja se kao redovna pojava kod organskih duševnih poremećaja, mentalne retardacije, neurotskih i psihotičnih poremećaja. Oslabljen tenacitet se javlja i kod psihički normalnih osoba usljed umora, jakog afekta (straha) ili intoksikacije. Oslabljen vigilitet posebno je izražen kod organskih psihičkih oboljenja i kod depresivnih pacijenata. Hipervigilna pažnja izražena je kod hipomaničnih i maničnih pacijenata. Rasijanost je poremećaj pažnje koji nastaje usljed pojačanog tenaciteta i oslabljenog vigiliteta. Pamćenje Pamćenje je složen psihički proces koji čovjeku služi da se koristi ranijim iskustvom. Razlikuju se 2 nivoa pamćenja: trenutno i trajno (fiksirano). Trenutno (privremeno) pamćenje je sposobnost prizivanja nadražaja koji su ranije percipirani u vremenski kratkoj ekspoziciji i koje brzo iščezne iz memorije. Trenutno pamćenje traje dok traje nadražaj neurona mozga. Trajno (dugotrajno) pamćenje ostaje fiksirano u neuronima mozga, te se može prizivati kroz znatno duže vrijeme. Smatra se da je za fiksaciju potrebno da protekne najmanje 15-20 minuta od momenta izlaganja nečega do trajnijeg prihvatanja percipiranog. Kvalitet pamćenja zavisi od: intenziteta nadražaja, trajanja čulnih utisaka, brzine ekspozicije vanjskih sadržaja, prostornog grupisanja podataka, fizičkog i psihičkog stanja organizma, od okoline, pažnje, motivacije i interesovanja. Razlikuju se slijedeće vrste pamćenja:

WWW.BH-PRAVNICI.COM


1. Namjerno pamćenje rezultat je postavljenog cilja da se nešto memoriše.

2. Nenamjerno pamćenje je zadržavanje doživljenog u pamćenju, ali bez namjere da se doživljaj memoriše.

3. Motorno pamćenje je upamćivanje i mogućnost reprodukcije motornih pokreta (npr. pisanje na računaru, sport, ples itd).

4. Mentalno pamćenje je zadržavanje i reprodukcija intelektualnih sadržaja. Ono se u memoriji zadržava u obliku slika a reprodukuje pomoću predstava.

5. Logično-verbalno pamćenje je zadržavanje upamćenog i njegova reprodukcija riječima, odnosno grafičkim simbolima.

6. Emocionalno pamćenje je upamćivanje i reprodukcija doživljenih osjećanja (emocija). Pamćenje se odvija u 3 funkcije: upamćivanje, zadržavanje i reprodukcija. Poremećaj pamćenja Prolazna zaboravnost je najlakši oblik poremećaja pamćenja. Javlja se kod umornih, neurotičara, pod uticajem afekta i lakših organskih oštećenja mozga. Amnezije su kraći ili duži period nesjećanja minulih dogañaja. Uzroci mogu biti organska oštećenja mozga i psihičke traume. Po dubini poremećaja amnezije mogu biti totalne ili djelimične. Prema vremenu, amnezije mogu biti:

1. Retrogradne – kad su iz pamćenja izbrisani dogañaji koji su prethodili vremenu djelovanja uzročnog faktora osnovnog poremećaja;

2. Kongradne – gubitak sjećanja samo za period dok djeluje traumatski faktor;

3. Enterogradna – iz sjećanja su izbrisani dogañaji u periodu nakon prestanka djelovanja uzročnog faktora.

Hipermnezija je pojačana sposobnost memorisanja. Javlja se kod nekih osobas u febrilnom stanju i pod hipnozom. Alomnezija je izmijenjeno ili iskrivljeno sjećanje stvarno doživljenog dogañaja. Kod duševnih bolesnika sjećanja su često iskrivljena pod uticajem afekta ili sumanutih ideja. Pseudomnezije su sjećanja kojima nedostaje realno doživljeni dogañaj. Konfabulacije su vrsta pseudomnezija kad bolesnik uvijek različitim izmišljotinama popunjava praznine u sjećanju. Fenomeni “već viñenog” (déjà vu), “već doživljenog” i sl. mogu se javiti kod zamorenih psihički normalnih ljudi, zatim kod neurotičara, shizofrenih bolesnika i sumračnih stanja (epileptičara). Pseudologia fantastica je bolesna sklonost laganju i izmišljanju dogañaja. U ovakvim slučajevima nesvjesna i svjesna laž se miješaju, a osoba se znatno unosi u svoju interpretaciju pa i sama vjeruje svojim lažima. Učenje Učenje je namjerno upamćivanje materijala, najčešće metodom ponavljanja. Ono zavisi od nivoa inteligencije, ali i drugih faktora kao što su motivacija, tehnika učenja, sistem pohvala i kazni koje prate učenje, raspodjele u toku procesa učenja (bolje 10 dana po 2 sata nego 20 sati odjednom). Transfer učenja je prenošenje uticaja ranijeg na kasnije učenje. Npr. poznavanje jednog stranog jezika omogućava lakše učenje nekog drugog, njemu srodnog jezika. To je pozitivni tip transfera. Negativni

WWW.BH-PRAVNICI.COM


transfer je prenošenje naučenog iskustva u kasnije ponašanje koje ometa pojedinca da dalje uči. Npr. lokalni akcenat i dijalekt koji je u djetinjstvu naučen ometa kasnije učenje književnog jezika. Mišljenje Mišljenje je psihička funkcija pomoću koje se čovjek upoznaje sa stvarnošću, uspijeva pravilno sagledati odnose izmeñu predmeta i pojava, te na osnovu tih saznanja stvara zaključke. Postoje 2 vrste mišljenja: deduktivno i induktivno. Deduktivno (konvergentno) mišljenje je izvoñenje zaključaka na osnovu već poznatog i utvrñenog stava. Induktivno (divergentno) mišljenje je izvoñenje zaključaka na osnovu pojedinačnih podataka. Poremećaji mišljenja Poremećaji mišljenja dijele se na formalne i sadržajne. Formalni poremećaji se manifestuju kao izmijenjen tempo izlaganja, oštećenje asocijacija i prekidi u misaonom toku. U formalne poremećaje mišljenja spadaju:

1. Usporenost misaonog toka – manifestuje se tako što se riječi i rečenice izlažu monotono i dugo. Ovaj poremećaj prisutan je kod depresivnih bolesnika.

2. Ubrzanje misaonog toka – brzina izlaganja je velika, asocijacije brojne, a riječi i rečenice se sustižu. U krajnjem slučaju nastaje bujica ili bijeg ideja. Karakteristično je za hipomanične i manične bolesnike.

3. Opširnost – osoba verbalno izlaže mnogo nepotrebnih detalja. Ovaj poremećaj čest je kod organskih psihičkih poremećaja.

4. Perseveracija – ponavljanje riječi i rečenica koje djeluju kao “poštapalice” ili nesuvisli dijelovi govora. Javlja se kod organskih oštećenja mozga.

5. Blok misli – iznenadni kraći ili duži prekid misaonog toka. Uglavnom se ispoljava kod shizofrenih bolesnika.

6. Disocijacija misli – manifestuje se izlaganjem rečenica koje su nepovezane ili su povezane na besmislen način. Ispoljava se pri bistroj svijesti i u krajnjem slučaju nastaje nerazumljivo izlaganje koje se naziva “salata od riječi”.

7. Inkoherentno mišljenje – karakteriše se poremećenom sintaktičkom konstrukcijom rečenice i javlja pri pomućenoj svijesti (u bunilu). Rečenice je nemoguće pratiti i razumjeti.

8. Tangencijalnost – tendencija da osoba odluta do tačke kad je sasvim udaljena od početne misli i nije u stanju da se spontano vrati na početak.

9. Verbigeracija – poremećaj kad bolesnik daje malo informacija uprkos velikoj količini govora koji se sastoji od praznih, ponavljanih i nejasnih formulacija.

10. Neologizmi – nepoznate riječi koje upotrebljava bolesnik, a koje nemaju nikakvo značenje (osim možda za njega). Neologizmi su uočljivi kod shizofrenih bolesnika.

Sadržajni poremećaji mišljenja zastupljeni su sumanutim, prisilnim i precijenjenim idejama. Sumanute ideje su pogrešna rasuñivanja ili zablude koje nisu nastale zbog nedovoljne spoznaje ili odsustva logike (već iz afektivne potrebe ili neshvatljivih razloga). Dijele se na sumanutim slične ideje, koje su nastale iz afekata i čulnih obmana i prave sumanute ideje koje nastaju iz nepoznatih razloga. Osnovne karakteristike sumanutih ideja su: apsolutna uvjerenost u njihovu istinitost, apsurdan sadržaj i nepristupačnost korekciji, bez obzira što su subjektu pruženi dovoljni i razumljivi razlozi da promijeni mišljenje. Sumanute ideje se mogu manifestirati u slijedećim oblicima:

WWW.BH-PRAVNICI.COM


a) Paranoidne ideje – bolesnikove misli o tome da je progonjen (praćenje, prisluškivanje telefona, pretresi itd);

b) Ideje odnosa – bolesnik vjeruje da se svi dogañaji u njegovoj okolini dešavaju s njim u vezi. Ove ideje bliske su sa paranoidnim;

c) Ideje da je kontrolisan – uvjerenje da su njegove aktivnosti pod nečijom kontrolom ili da neke vanjske sile imaju zle namjere prema njemu. Bolesnik se osjeća nemoćnim da se suoči sa tim silama.

d) Emitovanje misli – pojedinac je uvjeren da drugi mogu čuti njegove misli;

e) Umetnute misli – bolesnik vjeruje da su mu u misli ubačene tuñe ideje;

f) Ideje ljubomore – pojedinac vjeruje da mu je voljena osoba nevjerna, mada to tako nije u stvarnosti. Ljubav i ljubomora mogu biti usmjereni na realnu, ali i na imaginarnu osobu.

g) Ideje krivice – manifestuju se stalnim tvrdnjama pacijenta da je kriv za nešto što nije učinio. Češće se javljaju kod psihotične depresije, za razliku od ostalih sumanutih ideja koje se javljaju kod shizofreničara.

h) Ideje veličine – bolesnik živi u uvjerenju da je vrlo snažan, bogat, uticajan, ili je neko poznato ime iz sadašnjosti ili prošlosti. Karakteristične su za maniju ili paranoidnu shizofreniju u poodmakloj fazi.

i) Religiozne ideje – manifestuju se pretjerivanjem u odnosu na uobičajena vjerska uvjerenja. Pri ocjeni ovog fenomena treba imati u vidu sociokulturalni ambijent u kome osoba živi.

j) Somatske ideje – pogrešna vjerovanja u odnosu na tjelesne funkcije. Bolesnik tvrdi da mu je tijelo ili dio tijela istruhnuo ili da ne postoji. Često se ispoljavaju kod psihotične depresije.

Prisilne ideje se javljaju kad osoba osjeća da je prisiljena da misli na odreñeni način. Precijenjene ideje su misli koje su dominantne u mišljenju i javljaju se kao “pretjerivanje” u odreñenim stavovima. Posljedica su velike afektivne investicije u neku aktivnost, naročito profesionalnu djelatnost. Svijest Svijest je zbir svih psihičkih funkcija u odreñenom trenutku i sposobnost orijentacije subjekta prema sebi, drugim osobama, prostoru i vremenu. Predsvijest je zbir svih psihičkih sadržaja koji se ne nalaze u aktuelnoj svijesti, ali ih je moguće dovesti u svijest. Podsvjesni (nesvjesni) sadržaji mogu doći u svijest izuzetno u snu, u omaškama i hipnozi. Poremećaji svijesti dijele se na poremećaje doživljavanja vlastite ličnosti i na poremećaje svijesti u pravom smislu riječi. Poremećaji doživljavanja vlastite ličnosti su depersonalizacija, derealizacija i transformacija ličnosti. Kod depersonalizacije subjekat ima utisak da se promijenio i da nije isti kao što je bio ranije. Derealizacija je uvjerenje da se okolina (tj.drugi ljudi) promijenila. Transformacija je pojava kad je osoba ubijeñena da je druga ličnost ili životinja, te se shodno tom ubjeñenju i ponaša. Poremećaji u pravom smislu mogu biti kvantitativni i kvalitativni. Kvantitativni poremećaji svijesti su somnolencija, sopor i koma. Somnolencija je patološka pospanost. U takvom stanju osoba je bradipsihična, tj. usporena u pokretima, govoru i rasuñivanju. Na lakše podražaje može da se razbudi i tada odgovara na pitanja. Sopor je dublji poremećaj svijesti i potrebne su jače draži da se bolesnik dozove k sebi i nakon toga ostaje budan kraće vrijeme. Tada se uočava da mu je oštećena pažnja, opažanje i shvatanje, kao i sposobnost orijentacije u vremenu i prostoru. Govor je usporen i često nerazumljiv, a svodi se na kraće odgovore na postavljena pitanja. Koma je najteži oblik poremećaja svijesti i označava stanje potpunog gubitka svijesti. U komi bolesnik ne reaguje ni na kakve podražaje. Psihički život praktično ne postoji, a očuvane su jedino vegetativne funkcije. Kvalitativni poremećaji svijesti su delirijum, sumračna stanja, somnambulizam, fuge, amencija i hipnoza.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Delirantno pomućenje svijesti prisutno je kad nedostaje sinteza pojedinih psihičkih funkcija u cjeline. Pamćenje je oslabljeno, mišljenje inkoherentno, nedostaje tenacitet pažnje, pojavljuju se čulne obmane, što stvara uslove za pojavu jake anksioznosti2 i psihomotornog nemira. Ovaj poremećaj obično nastaje i prestaje postepeno.

Sumračna stanja svijesti nastaju naglim prekidom kontinuiteta svijesti. Ovo stanje slično je stanju svijesti u snu, a od delirijuma se razlikuje po većoj povezanosti psihičkih funkcija. U toku sumračnog stanja potiskivane ideje mogu preći u radnje (agresivne, kriminogene itd). Sumračna stanja najčešće se javljaju kod epilepsije, a mogu biti izazvana i jakim afektom.

Somnambulizam (mjesečarstvo) je pojava da dijete (rjeñe odrasla osoba) ustaje noću, hoda, govori ili obavlja druge radnje. Uslovljen je poremećajem kooordinacije izmeñu stanja svijesti i motornog sistema.

Fuge su neodoljivi impulsi za kretanjem (putovanjem) u stanjima poremećene svijesti (poriomanija). Najčešće se manifestuju kod epileptičara, ali i kod shizofrenih, neurotičnih i psihopatskih ličnosti.

Amencija se karakteriše nemogućnošću sinteze percipiranih dogañaja i nepotpunom orijentacijom. Bolesnik pojedinosti shvata, ali ih ne može shvatiti kao cjelinu.

Hipnoza je vještački izazvano suženje svijesti i koristi se u liječenju pojedinih neurotskih poremećaja. Inteligencija Inteligencija je sposobnost subjekta da se prilagodi novim uslovima života i rješavanju problema u vezi s tim. Postoje i druge definicije koje ovu psihičku funkciju dovode u vezu sa sposobnošću za učenjem, vladanjem složenim i apstraktnim pojmovima itd. Razvija se do 20-te godine života, a postoje mišljenja da se njen razvoj završava i ranije. Na razvoj inteligencije utiču nasljedni i faktori sredine. Mjera inteligencije je koeficijent (količnik) inteligencije (IQ) koji označava odnos izmeñu mentalne (testom dobivene) i kalendarske dobi ispitanika. Poremećaji inteligencije se dijele na mentalnu retardaciju i demenciju. Mentalna retardacija (oligofrenija, duševna zaostalost) je stanje zaustavljenog ili nedovršenog razvoja inteligencije. Dijeli se na 4 grupe:

1. Debilitet (laka duševna zaostalost) – IQ je od 50-69;

2. Lakša imbecilnost (umjerena duševna zaostalost) – IQ 35-49;

3. Teška duševna zaostalost – IQ 20-34;

4. Idiotija (teška duševna zaostalost) – IQ ispod 20. Demencija je ireverzibilno oštećenje inteligencije koje se dogaña u kasnijem životnom dobu (nakon 4.godine života). Uzroci demencije su organska oštećenja mozga. Može biti opća, kad podjednako zahvata sve intelektualne sposobnosti i lakunarna, kad dolazi do parcijalnog ispada nekih intelektualnih sposobnosti. Nagoni Nagoni su uroñene biološke tendencije organizma za organskim potrebama u svrhu zadovoljavanja fizioloških procesa. Odlaganje zadovoljenja nagona uzrokuje poremećaj fiziološke ravnoteže. Zadovoljenje nagona dovodi do osjećaja prijatnosti, olakšanja i popuštanja napetosti. Nagoni se dijele na vitalne i socijalne. Socijalni nagoni se često nazivaju motivima. Motivi su organski ili psihički faktori koji pokreću ili usmjeravaju ponašanje pojedinca. Nagonska aktivnost se može odigrati i bez svjesne predstave cilja, dok motivaciona djelatnost uvijek ima odreñen osmišljeni pravac. U kliničkoj praksi značajni su vitalni nagoni, koji se dijele na nagone za samoodržanjem (nagon ishrane) i održavanje vrste (seksualni nagon).

2 anksioznost=bolesni osjećaj straha, tjeskobe i sl.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Poremećaji nagona za ishranu mogu biti pojačan (proždrljivost) i smanjen nagon za ishranom, kao i: posebni zahtjevi za hranom kod trudnica (pica); nekrofagija (jedenje ljudskih ili životinjskih leševa); antropofagija ili kanibalizam (jedenje ljudskog mesa); koprofagija (jedenje izmeta); onihofagija (grickanje nokata); alotrihofagija (žvakanje dlaka, kreča itd). Poremećaji seksualnog nagona su:

1. Impotencija i frigiditet (smanjen seksualni nagon kod muškarca i žene);

2. Satirijaza i ninfomanija (povećan seksualni nagon kod muškarca i žene); Seksualne nastranosti (perverzije) obuhvataju slijedeće forme:

1. Onanija (masturbacija) – samozadovoljavanje. Smatra se normalnom pojavom u doba puberteta ili ako je posljedica nemogućnosti zadovoljavanja seksualnog nagona na normalan način;

2. Egzibicionizam je poremećaj seksualnog nagona gdje osoba doživljava seksualno uzbuñenje pokazujući polni organ nepoznatim osobama (obično suprotnog pola) na javnim mjestima, obično bez želje ili namjere za bližim kontaktom.

3. Voajerstvo je ponavljana ili stalna želja za posmatranjem ljudi pri seksualnom ili intimnom ponašanju (npr.svlačenje).

4. Homoseksualnost je nastranost kod koje je seksualni nagon usmjeren prema partneru istog pola. Homoseksualnost muškaraca može biti pedofilija ili pederastija, zavisno od uzrasta partnera (pedofilija može biti i odnos sa djevojčicama). Homoseksualnost žena naziva se lezbijska ljubav.

5. Transvestizam je doživljaj seksualnog zadovoljstva pri oblačenju odjeće za osobe suprotnog pola.

6. Fetišizam je izvraćen seksualni nagon, kad se doživljava zadovoljstvo općenjem sa seksualno neutralnim objektima (npr.cipela, rukavica i sl).

7. Sodomija (zoofilija) je seksualna perverzija koja podrazumijeva odnos sa životinjama.

8. Nekrofilija je zadovoljavanje seksualnog nagona na lešu osobe suprotnog pola.

9. Sadizam je pojava kada dolazi do zadovoljenja seksualnog nagona kada se istovremeno partner podvrgne mučenju (batinanje, vrijeñanje, zastrašivanje, pa čak ranjavanje i ubistva).

10. Mazohizam je seksualna nastranost pri kojoj do polnog zadovoljstva dolazi doživljavanjem bola, patnje, ponižavanja i uvreda.

Afektivitet Afektivitet obuhvata osjećanja (emocije), afekte, raspoloženje i temperament. Emocije su psihički procesi koji označavaju subjektivno, specifično doživljavanje objektivne realnosti, fiziološke promjene u organizmu prilikom tog doživljavanja i spremnost da se reaguje na takav doživljaj shodno uvjetima sredine. Afekt je intenzivna i kratkotrajna manifestacija osjećaja koaj je istovremeno praćena fizičkim (vegetativnim) fenomenima. Raspoloženje je osjećanje koje traje duže vrijeme. Temperament je tipična i karakteristična emocionalna reakcija pojedinca. Simptomi poremećaja afektiviteta su:

1. Hipertimija je povišenje afektiviteta. Hipertimija manjeg intenzitata naziva se hipomanija, a većeg manija. Euforija je krajnja veselost, praćena jakim impulsom za govor i povišenim motornim uzbuñenjem. Morija je “blesava veselost” kod tumora frontalnog režnja mozga.

2. Depresija je osjećanje sniženog afektiviteta praćeno tugom, strahom, nedostatkom inicijative i interesa za zbivanja u okolini. Depresija je dominantan poremećaj kod afektivnih psihoza, ali se javlja kao simptom i kod drugih poremećaja.

3. Afektivna labilnost i inkontinencija je nemogućnost zadržavanja afektivnog stanja tokom dužeg vremena, tako da se raspoloženje mijenja na beznačajne povode. Evidentna je kod djece i organskih duševnih poremećaja.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


4. Produženi afekat manifestuje se u slučajevima kad je subjekat pod njegovim uticajem rezistentan na nove dogañaje i situacije. Javlja se kod agresivnih psihopata i epileptičara, a veoma dugo traje.

5. Patološki afekat je simptom duševnog oboljenja (manični, depresivni itd). Po drugoj definiciji, to je posljedica nesrazmjerna povodu (mali povod-burna reakcija).

6. Afektivna krutost je nedostatak finijih afektivnih prelaza izmeñu 2 emocionalna stanja.

7. Paramimija je paradoksalna pojava mimičnog izražaja (bolesnici plačem izražavaju radost, smijehom žalost i sl).

8. Paratimija je paradoksalno ispoljavanje emocija: tužan doživljaj izaziva veselost i obrnuto.

9. Afektivna ambivalencija je istovremeno ispoljavanje 2 suprotne emocije (npr.shizofreni bolesnik istovremeno prema majci osjeća mržnju i ljubav).

10. Defekt afektivnog odnosa je pojava kad emotivno stanje bolesnika ne može izazvati rezonancu kod sagovornika (npr.shizofreni smijeh nije “zarazan”).

Volja Volja je sposobnost subjekta da izvrši izbor cilja i organizira način njegovog postizanja i realizacije. Nevoljne su radnje koje se vrše bez unaprijed utvrñenog cilja. To su automatske, afektivne i nagonske radnje. Automatske nastaju brojnim ponavljanjem odreñene aktivnosti (npr.kucanje na računaru, sviranje na instrumentu i sl). Afektivne se odvijaju u okviru iznenadnog pražnjenja afekta, a nagonske bez vidnog povoda. Poremećaji volje. Simptomi poremećaja volje su:

1. Abulija je nedostatak volje. Smanjenje volje naziva se hipobulija.

2. Sugestibilnost je pojava kod subjekta koji se lako može navesti da nešto učini ili ne učini.

3. Negativizam se manifestira otporom svakom nalogu (djeca, neurotičari, shizofreničari).

4. Kolebljivost je pojava kad subjekat ne može da izabere nijedan cilj. Ako je znatno izražena, naziva se ambitendencija. Javlja se kod shizofrenih bolesnika.

5. Impulsivni poremećaji su radnje koje se odvijaju bez kontrole subjekta. Osoba koja ih izvodi svjesna je njihovog odigravanja, ali ih ne može izbjeći. Izvoñenje impulsivne radnje dovodi do rasterećenja napetosti. U ovu grupu poremećaja spadaju npr. piromanija (patološka sklonost podmetanju požara) i kleptomanija (patološka sklonost krañi).

6. Katatoni poremećaji su poremećaji koje osoba osjeća kao nametnute i ne može da ih kontroliše, a ispoljavaju se u motornoj sferi ponašanja, pri bistroj svijesti. Uvijek su simptom ozbiljnog duševnog oboljenja i javljaju se kod psihotičnih bolesnika, najčešće kod shizofrenika.

U katatone poremećaje spadaju:

1. Katalepsija – pojava dugotrajnog zadržavanja izvjesnog položaja tijela. Bolesnik ne osjeća napor, mada je taj položaj neprirodan. Često bolesnik leži na krevetu odignute glave, kao da se naslanja na jastuk, pa se zato ta pojava naziva psihički jastuk.

2. Katatoni stupor je pojava kad bolesnik ne reaguje na bilo kakav vanjski nadražaj i ne ispoljava nikakvu voljnu aktivnost.

3. Katatona pomama (uzbuñenje, raptus) karakteriše se ekstremno izraženim psihomotornim nemirom, bijesom, agresivnim i destruktivnim ponašanjem.

4. Eho fenomeni se manifestuju besmislenim ponavljanjem tuñe aktivnosti (eholalija – ponavljanje riječi, ehopraksija – ponavljanje pokreta, ehomimija – ponavljanje mimike itd).

5. Stereotipije su pojave kad bolesnik zauzima isti položaj, ponavlja iste riječi ili pokrete bezbroj puta, besmisleno i nekontrolirano.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


6. Maniriranost se manifestuje upadnim grimasiranjem, izražavanjem i ponašanjem sa primjesama nakaradne teatralnosti.

7. Bizarnost je čudan način izražavanja, držanja i kretanja (ponašanje sliči životinjskom). 5. LIČNOST Definicija ličnosti Ličnost je integralna, specifična i tipična organizacija osobina, koja se formira uzajamnim djelovanjem organizma i socijalne sredine. Teorije ličnosti Ove teorije se mogu podijeliti na biološke (psihodinamske), socijalne i teorije učenja. Osnivač psihodinamske teorije je Sigmund Frojd, koji smatra da ličnost obuhvata 3 aspekta: Id, Ego i Superego. Id predstavlja osnovne čovjekove potrebe i nagone. Voñen je principom zadovoljstva, ne vodeći računa o objektivnim uslovima u kojima se ličnost nalazi. Svoje težnje realizira putem refleksa i tzv.primarnih procesa. Ego (Ja) je voñen principom realnosti, koji uvažavajući realne prilike izvršava ono čemu stremi Id. Frojd odnos izmeñu Ida i Ega ilustruje formulacijom da je Ego “razuman sluga nerazumnog gospodara”.Superego ocjenjuje da li je nešto dobro ili nije obzirom na moralne principe koji vladaju u odreñenom društvu. Glavna funkcija Superega je da zadržava i sprečava zadovoljenje zahtjeva koje postavlja Id. Ponašanje ličnosti umnogome je opredijeljeno rješenjima sukoba izmeñu Ida i Superega, što se dopunjava impulsima i uticajima iz sfere nesvjesnog. Teorije učenja zasnivaju se na radovima I.Pavlova i slijede tzv.neurodinamski pravac. Prema ovim teorijama, ponašanje pojedinca je rezultat funkcionisanja uslovnih i bezuslovnih refleksa koji se dešavaju u korteksu (kori) i subkorteksu velikog mozga. Svi psihički poremećaji nastaju kao posljedica oslabljenog nervnog sistema i neobičnih, prejakih nadražaja. Izraziti predstavnik socijalnih teorija ličnosti je Erih From. Po Fromu, osnovni pokretač razvoja i funkcioniranja ličnosti je društvo, sa svojom kulturom i civilizacijom. Ličnost možemo shvatiti samo ako spoznamo društvo (kulturu) u kojoj živi. Razvoj ličnosti Od roñenja, pa do pete ili šeste godine života, dijete u psihičkom razvoju prolazi kroz tzv.pregenitalni period, koji se dijeli na 3 faze: - Oralna traje tokom 1.godine života. Erogene zone smještene su u predjelu usta; - Analna (1-3 godine života; erogene zone u predjelu čmara); - Falusna (3-6 godina života; erogene zone u području genitalija). Za ovo doba karakteristična je

privrženost roditelju suprotnog pola i odbojnost prema roditelju istog pola (Edipov kompleks).

Nakon pregenitalnog perioda, razvoj ličnosti prolazi kroz latenciju koja traje do perioda adolescencije. Seksualna energija i agresivnost se stišavaju, a mentalna energija postaje sposobna da rješava zadatke učenja. Adolescencija Adolescencija ili mladalaštvo je poseban period u razvoju čovjeka koji se nalazi izmeñu djetinjstva i zrelog doba. Dijeli se na ranu, pravu i kasnu adolescenciju. Faza rane adolescencije (12-15 godina života) karakterišu burni biološki razvoj, erupcija heteropolnog interesovanja i početak formiranja seksualnog (polnog) ponašanja.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


U fazi prave adolescencije (15-18 godina) osoba polno sazrijeva, stiče vlastita iskustva i stiče definitivne obrise polnog identiteta (stepena osjećanja muškosti ili ženskosti). Kasna adolescencija traje od 18-26 godina, ponekad i duže. Osnovne karakteristike ovog perioda su proces formiranja identiteta i razvoj društvenih i moralnih normi u ponašanju. Identitet je pojam koji označava osjećanje koje pojedincu omogućava da sebe doživljava kao posebnu i nezavisnu ličnost, svjesnu svog tjelesnog stanja, polne zrelosti, identiteta drugih ljudi i društva u cjelini, kao i vlastitog odnosa prema tim ljudima i društvu. Kad mlada osoba ne može da dostigne razvojne ciljeve, manifestiraju se specifični psihopatološki poremećaji kao što su: poremećaj identiteta, poremećaj polnog identiteta, poremećaj prilagoñavanja (adolescentna kriza) i specifična radna ili akademska inhibicija3. Mehanizmi odbrane ličnosti Nesvjesni psihički procesi koji ublažavaju anksioznost i eliminišu konflikt nazivaju se mehanizmi odbrane. Mehanizmi odbrane dijele se na zrele i nezrele. Zreli su: altruizam, humor, anticipacija i sublimacija. Oni nemaju klinički značaj. Nezreli mehanizmi su slijedeći:

1. Potiskivanje – ovaj mehanizam potiskuje sve neprijatne misli i impulse u nesvjesno, te sprečava pojedinca da prepozna vlastite misli i osjećanja.

2. Poricanje – nesvjesno negiranje neprihvatljivog vanjskog realiteta.

3. Acting out – ponašanje motivirano nesvjesnim konfliktima i impulsima. Npr.antisocijalno ponašanje kod subjekta, ustvari odbrana od straha izazvanog nesvjesnim konfliktima.

4. Projekcija – mehanizam odbrane koji je motiviran nesvjesno kada se vlastite emocije, motivacije i ponašanja drugih posmatraju i ocjenjuju kao neprihvatljiva, odvratna i neprijateljska.

5. Reakciona formacija je mehanizam kada subjekat prihvati stavove i ponašanja koji su suprotni vlastitim impulsima. Npr. majka koja nesvjesno mrzi vlastito dijete reaguje na taj način da ga tretira prezaštitnički.

6. Konverzija – nesvjesni konflikti se ispoljavaju kao simbolične vanjske manifestacije raznih somatski ili duševnih poremećaja. Konverzija se ispoljava kod histerične neuroze.

7. Disocijacija je mehanizam odbrane gdje dolazi do drastične promjene identiteta ličnosti kao zaštite od konflikta.

8. Racionalizacija je primjena intelektualnih i logičkih argumenata, kao izgovora za izbjegavanje anksioznog iskustva.

9. Kompenzacija je mehanizam odbrane pomoću kojeg se nadoknañuje realni ili zamišljeni deficit kod subjekta. Npr. osoba koja muca može vježbom postići visok nivo tečnog govora.

10. Identifikacija je nesvjesna potreba da subjekat oponaša neki model iz okoline. Jedan je od najvažnijih mehanizama u razvoju ličnosti.

11. Regresija je aktuelni ili simbolični povratak na jednu od ranijih uspješno završenih etapa u razvoju ličnosti. Dešava se tokom sna, u igri, prilikom neke somatske bolesti, kod neurotskih i psihotičnih poremećaja.

SPECIJALNA PSIHOPATOLOGIJA

3 Inhibicija=zabrana, smetnja.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


6. KLASIFIKACIJA PSIHIČKIH POREMEĆAJA Postoje 2 sistema klasifikacije psihičkih poremećaja: 1. Meñunarodna klasifikacija bolesti i uzroka smrti, koju je ustrojila WHO; 2. Dijagnostički i statistički priručnik za mentalne poremećaje (DSM), u izdanju Američke psihijatrijske

organizacije. Meñunarodna klasifikacija bolesti i uzroka smrti (MKB) Glavna primjena MKB je klasifikacija statističkih informacija o morbiditetu i mortalitetu za potrebe zemalja članica Svjetske zdravstvene organizacije (WHO). Deseta revizija MKB-10 izvršena je 1992.godine. MKB-10 predstavlja kopmilaciju različitih principa podjele (etiološki, nozološki, deskriptivni). MKB-10 ima višestruku namjenu: za statističke pokazatelje morbiditeta i mortaliteta većih populacionih grupa, kao dijagnostički vodič stručnjacima uz raznim medicinskim oblastima, te kao zbir dijagnostičkih kriterija u naučno-istraživačkom radu. 7. ORGANSKI I SIMPTOMATSKI DUŠEVNI POREMEĆAJI Prema MKB-10, somatski psihički sindromi grupisani su kao organski, koji obuhvataju i simptomatske duševne poremećaje. Ovdje spadaju demencija, organski amnestički sindrom, delirijum (ali ne od alkohola ili droga) i ostali mentalni poremećaji uzrokovani oštećenjem i disfunkcijom mozga, odnosno somatskim oboljenjem. DEMENCIJA Demencija je sindrom izazvan bolešću mozga, obično hronične i progresivne prirode. Kod demencije postoji poremećaj viših kortikalnih funkcija (pamćenja, mišljenja, orijentacije, razumijevanja, računanja, sposobnosti učenja, govora i rasuñivanja), dok svijest nije poremećena. Najčešća je kod starijih osoba (oko 5% stanovništva preko 65 godina ispoljavaju teži oblik, a 15% umjereni oblik demencije). Razlikuju se demencija kod Alzhajmerove bolesti, vaskularna demencija i demencija kod ostalih oboljenja. Demencija kod Alzhajmerove bolesti. Alzhajmerova bolest je primarno degenerativno oboljenje mozga, koje se razvija kontinuirano tokom više godina. Uzročnik je nepoznat, a smatra se da značajnu ulogu u nastanku oboljenja imaju nasljedni faktori. Postoje 2 tipa demencije Alzhajmerove bolesti: 1. Demencija kod Alzhajmerove bolesti sa ranim početkom (tip2), prije 65-te godine života, sa relativno

brzim deteriorirajućim tokom i izraženim poremećajem viših kortikalnih funkcija; 2. Demencija kod Alzhajmerove bolesti sa kasnim početkom (tip1), nakon 65-te godine života sa

polaganim razvojem i poremećajem pamćenja kao osnovnim simptomom. Vaskularna demencija nastaje usljed poremećaja cirkulacije krvi u mozgu, a najčešće usljed infarkta mozga izazvanog oboljenjem krvnih sudova mozga. Pojavu infarkta mozga predisponira povišen krvni pritisak. Infarkti su obično mali, ali je njihov efekat kumulativan. Početak je obično u starijoj dobi života. Demencija kod ostalih oboljenja (Pikova, Krojcfeld-Jakobova, Hantingtonova, Parkinsonova bolest, infekcije HIV-om) javlja se po pravilu u ranijoj životnoj dobi. Čine oko 5% ukupnog broja demencija. Tretman demencija obuhvata provoñenje medicinske njege, pružanje emocionalne podrške dementnim osobama od strane porodice i ordiniranje medikamenata. Organski amnestički sindrom koji nije uzrokovan alkoholom ili drugim psihoaktivnim sredstvima Amnestički sindrom karakteriše se izrazitim oštećenjem svježeg ili starijeg pamćenja, dok je neposredno sjećanje sačuvano, uz smanjenu mogućnost učenja novih činjenica i dezorijentaciju u vremenu.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Amnezija se najčešće javlja kod alkoholičara i nakon povrede glave, a amnestički sindrom je često vidljiv i kod osoba sa nedostatkom vitamina B1, bolesnika u hipoglikemiji (nedostatak šećera u krvi), epileptičara nakon napada, itd. Delirijum koji nije uzrokovan alkoholom ili drugim psihoaktivnim sredstvima Delirijum je etiološki nespecifičan organski cerebralni sindrom. Karakterističan je po istovremenom poremećaju svijesti, pažnje, percepcije, mišljenja, pamćenja, psihomotornog ponašanja, osjećaja, te ritma sna i budnosti. Osim toga, mogu se ispoljiti i poremećaji raspoloženja, promjene etičkih standarda, potenciranje karakternih crta ličnosti i smanjenje sposobnosti donošenja samostalnih odluka. Epidemiologija. Učestalost ovog delirijuma meñu pacijentima u općim bolnicama iznosi 5-15%. Nakon hirurških zahvata ovaj broj se penje na 30%, a ista učestalost je i kod opečenih pacijenata. Etiologija. Potencijalni uzročnici delirijuma mogu biti svi faktori koji mijenjaju odnose u centralnom nervnom sistemu, a simptomi relativno malo zavise od vrste osnovnog oboljenja. Patološko-anatomski nalaz. Uprkos činjenici da su psihotični simptomi bili jako izraženi, prilikom obdukcije ponekad se ne nañu nikakve promjene na mozgu, a u pojedinim slučajevima mogu se naći odreñene promjene. Klinička slika. Osnovna klinička slika delirijuma obuhvata poremećaje svijesti, pamćenja, oštećenje intelektualnih funkcija i afektiviteta. Od kvantitativnih poremećaja češće se javlja somnolencija ili sopor u odnosu na komu. Bolesnik je usporen, sporo shvata i rasuñuje, a pažnja i opažanje su takoñe oštećeni. Tok bolesti. Delirijum traje od nekoliko dana do nekoliko sedmica. Gotovo po pravilu, završava se potpunim povlačenjem psihopatoloških simptoma, a rjeñe može preći u demenciju. Delirijum prema činiocima koji ga uslovljavaju. Delirijum uslovljavaju slijedeći faktori: - hipoksija. Ako se pacijent brzo ukloni iz hipoksičnih uslova, doći će do brzog oporavka; - hipoglikemija. Mozak je vrlo osljetljiv na nedostatak glukoze; - nedostatak vitamina, posebno grupe “B”; - nedostatak spavanja, čulnih i socijalnih stimulusa;

- izloženost otrovima: ugljen monoksidu, ugljen bisulfidu, cijanidima, teškim metalima;

medikamentima u toksičnim dozama;

- pojedina akutna infektivna oboljenja (encefalitis, meningitis).

Prognoza. Ishod delirijuma zavisi od toka i prirode osnovnog oboljenja. U principu postoje 2 mogućnosti: brzi oporavak i prelazak u demenciju. Terapija. Prvenstveno je potrebno otkloniti djelovanje štetnog faktora koji je doveo do delirijuma. Ako nema kontraindikacija za primjenu neuroleptika, treba ih primijeniti. Poremećaji ličnosti i poremećaji ponašanja uzrokovani bolešću, oštećenjem i disfunkcijom mozga Promjena ličnosti ili ponašanja može biti rezidualni ili prateći poremećaj uz bolest, oštećenje ili disfunkciju mozga. Organski poremećaji ličnosti karakterišu se značajnom promjenom uobičajenog načina ponašanja osobe, a uključuje izražavanje osjećanja, potreba i nagona. Simptomi mogu biti i oštećenje spoznajnih funkcija i mišljenja, te izmijenjena seksualnost. Postencefalitični sindrom podrazumijeva različite promjene ponašanja koje slijede nakon oporavka od virusnog ili bakterijskog encefalitisa. Za razliku od organskog poremećaja ličnosti, ovaj poremećaj je reverzibilan.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Postkomocionalni sindrom slijedi nakon ozljede glave (obično dovoljno teške da uzrokuje gubitak svijesti). Uključuje mnoge simptome kao što su glavobolja, vrtoglavica, iscpljenost, razdražljivost, teškoće sa koncentracijom i izvršavanjem mentalnih zadataka, oštećenje pamćenja, nesanica, smanjenje tolerancije na stres, emocionalno uzbuñenje ili alkohol. 8. MENTALNI I POREMEĆAJI PONAŠANJA IZAZVANI PSIHOAKTIVNIM

SUPSTANCAMA Prema MKB-10, za izazivanje mentalnih i poremećaja ponašanja značajne su slijedeće psihoaktivne supstance: alkohol, opijati, kanabinoidi, sedativi, hipnotici, kokain, psihostimulansi, halucinogeni, duhan i isparljivi rastvarači. Oni mogu uzrokovati slijedeće poremećaje:

1. Akutna intoksikacija – stanje koje nastaje nakon unošenja psihoaktivne supstance u organizam. Simptomi zavise od vrste unesene supstance. Oni postepeno nestaju i dolazi do potpunog oporavka, osim u slučaju ako je oštećeno tkivo ili se pojave komplikacije.

2. Štetna upotreba psihoaktivnih supstanci – nastaje kad se pojave oštećenja zdravlja konzumenta.

3. Stanje apstinencije – grupa simptoma koji se javljaju prekidom konzumiranja psihoaktivne supstance, a nakon njene dugotrajne upotrebe.

4. Stanje apstinencije s delirijem

5. Psihotički poremećaj – grupa psihotičnih simptoma koji se javljaju nakon upotrebe psihoaktivne supstance. Karakteriše se halucinacijama (tipično su slušne), deformacijama percepcije, sumanutim idejama (proganjanja), psihomotornim poremećajima (uzbuñenje ili stupor) ili nenormalnim efektom koji može da se manifestuje od intenzivnog straha do ekstaze.

6. Amnestički sindrom – oštećenje pamćenja za svježija i davna sjećanja. Više je poremećeno pamćenje za novije nego za starije dogañaje.

7. Rezidualni psihotični poremećaj sa kasnim početkom – to su poremećaji kod kojih promjene izazvane psihoaktivnim supstancama traju duže od perioda u kome bi se moglo normalno očekivati da djeluju.

SINDROMI ZAVISNOSTI Sindrom zavisnosti je pojava grupe simptoma koji se razvijaju nakon ponavljane i redovne upotrebe psihoaktivnih supstanci. Simptomi zavisnosti obuhvataju poremećaje ponašanja, kognitivne4 fenomene i fiziološke promjene, a uz to je jako izražena želja za ponovnim konzumiranjem te supstance. Zavisnost može biti psihička i fizička. Psihička zavisnost nastaje uslovljavanjem patofizioloških mehanizama koji usmjeravaju konzumenta ka fiksiranju želje, potrebe i stalnog traženja psihoaktivne supstance, što dominantno odreñuje i ponašanje ovisnika. Fizička zavisnost razvija se interakcijom pojedinih psihoaktivnih supstanci sa normalnim procesima metabolizma i prenosom nervnih impulsa u organizmu konzumenta. Pojava konzumiranja sve većih količina droge da bi se postigli željeni efekti i izbjeglo apstinencijalno stanje naziva se tolerancija. ZAVISNOST OD ALKOHOLA

4 kognitivni=spoznajni, koji se tiče spoznaje

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Alkoholizam je 3.bolest na rang-listi morbiditeta u savremenim zemljama (nakon srčanih i duševnih oboljenja). Broj hospitaliziranih alkoholičara se konstantno povećava, posebno u starosnim grupama od 31-51 godine života. Alkoholičari u prosjeku žive 10 godina manje od osoba u općoj populaciji. Etiologija. Postoje 3 koncepcije koje objašnjavaju pojavu alkoholizma: biološka, psihološka i sociokulturalna. Pobornici bioloških koncepcija glavnim faktorom u pojavi alkoholizma smatraju naslijeñe. Dokaz nalaze u činjenici da 60-80% alkoholičara nastaje u porodicama gdje je već razvijen alkoholizam. Psihološke koncepcije podlogu imaju u istraživanju uticaja stresa, frustracija i anksioznosti kod osoba koje su predisponirane za alkoholizam (neurotičari, poremećaji ličnosti). Sociokulturalne koncepcije zasnivaju se na uvjerenju da alkoholizam nastaje u sredinama gdje vladaju običaji da se konzumira alkohol. Pravi uzroci alkoholizma se vjerovatno mogu naći u kombinaciji ovih koncepcija. Tipovi alkoholičara. Razlikuju se A i B tip alkoholičara. Tip A se karakteriše kasnim početkom konzumiranja alkohola, relativno malo izraženom zavisnošću, manjim obimom teškoća uslovljenih alkoholom i siromašnom psihopatološkom slikom. Tip B alkoholičara odlikuje se ranim početkom, vrlo izraženom ovisnošću, ranim razvojem alkoholom uzrokovanih teškoća, bogatom psihopatološkom slikom, učestalom pojavom alkoholičara u porodici, čestom upotrebom i drugih psihoaktivnih supstanci i velikim brojem teških životnih dogañaja (stresova). Alkoholna intoksikacija (akutno pijanstvo) Alkoholna intoksikacija nastaje nakon konzumiranja odreñene količine alkoholnog pića i manifestuje se poremećajem ponašanja. Dolazi do gubitka intelektualnih kočnica i oslobañanja emocija i nagona. Javlja se agresija, koja može biti usmjerena prema sebi ili okolini. Težina simptoma alkoholne intoksikacije u korelaciji je sa koncentracijom alkohola u krvi (alkoholemija). S tim u vezi se razlikuju:

1. Lako pijanstvo – alkoholemija 0,5-1,5 grampromila alkohola u krvi – karakteriše se lakim afektivnim otkočenjem sa govorljivošću, življom gestikulacijom, ali i dosta dobrom kontrolom ponašanja.

2. Srednje pijanstvo – 1,5-2,5 grampromila alkohola u krvi – odlikuje se jačom otkočenošću, gubitkom kontrole nad ponašanjem, lakim motornim smetnjama i kolebanjem svijesti.

3. Teško pijanstvo – preko 2,5 grampromila alkohola u krvi – manifestuje se zaplitanjem jezika, nespretnim pokretima, teturanjem, poremećajem svijesti.

Patološka alkoholna intoksikacija Karakteriše se pojavom reakcije na količine alkohola koje kod drugih ljudi obično ne izazivaju intoksikaciju. Neposredno nakon konzumacije alkohola osoba je verbalno i fizički agresivna i pokazuje ponašanje koje za njega nije tipično kad je trijezan. Delirijum tremens Delirijum tremens je psihotični poremećaj alkoholičara koji dugo upotrebljavaju alkohol, kada su naglo prekinuli sa unošenjem pića u organizam. Češće se javlja kod alkoholičara koji imaju infektivno oboljenje, traumu glave ili neko drugo somatsko oboljenje. Manifestuje se kvalitativnim poremećajem svijesti, vidnim i taktilnim halucinacijama, sumanutim interpretacijama, anksioznošću, nesanicom i sugestibilnošću. Ovi simptomi mogu se javiti naglo ili postepeno u toku 2-3 dana nakon potpunog prekida konzumiranja alkoholnih pića, a najizrazitiji su četvrtog ili petog dana nakon tog prekida. Ishod delirijuma može biti potpuni oporavak, demencija ili u najtežim slučajevima smrt. Uzrok smrti je obično uslovljen debalansom elektrolita, što dovodi do poremećaja rada srca. Alkoholna halucinoza

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Alkoholna halucinoza javlja se kod osoba koje su duže vremena konzumirale alkoholna pića. Dominiraju slušne halucinacije pri bistroj svijesti. Oboljenje počinje postepeno,a prvi halucinatorni doživljaji javljaju se predveče i noću. U početku se javljaju elementarne slušne halucinacije, a kasnije bolesnik čuje glasove drugih ljudi koji o njemu govore u trećem licu (obično psovke i uvrede). Nešto kasnije se na osnovu halucinatornih doživljaja javljaju sumanute ideje proganjanja. S obzirom da je alkoholna halucinoza vrlo slična shizofreniji, potrebna je ozbiljna evaluacija za uspostavljanje diferncijalne dijagnoze izmeñu ovih psihoza. Alkoholna paranoja Alkoholna paranoja je psihoza koju karakterišu sumanute ideje ljubomore prema supruzi, a moguće je da se taj stav prenese i na druge ženske članove porodice (kćerke). Poremećaj nastaje postepeno. Svijest je bistra. Odnos bolesnika prema supruzi se ne ograničava samo na ispitivanje, sumnjičenje i optužbe, već takav bolesnik suprugu fizički maltretira da bi iznudio “priznanje”, a moguće je i izvršenje ubistva. ZAVISNOST OD PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI Zavisnost od psihoaktivnih supstanci (droga) naziva se i narkomanija. Droga je hemijsko sredstvo pomoću kojeg se može mijenjati opažanje, raspoloženje, svijest, odnosno cjelokupna psihička aktivnost. Ličnost ovisnika prije i nakon uzimanja droge Kod budućeg narkomana vrlo često dolazi do psihičke traumatizacije u prvoj godini života, kada dolazi do poremećaja simbiotičkog odnosa izmeñu djeteta i majke i stvara se predispozicija za kasniji razvoj depresije. Droga je zamjena za hranu i toplinu koju je ovisnik izgubio u najranijem djetinjstvu. Pored psihičkih faktora koji djeluju na razvoj ličnosti budućeg narkomana, značajnu ulogu u nastanku ovisnosti imaju društveni faktori, meñu kojima je najznačajniji siromaštvo. Narkomani su osobe čije potrebe društvo nije zadovoljilo, a oni sami nisu socijalizirane ličnosti. Duševni poremećaji i poremećaji ponašanja izazvani uzimanjem opijata Opijum (na grčkom sok) dobiva se iz mliječnog soka razrezanih glavica maka. Osušeni sok pretvoren u prah sadrži opijum i oko 25 njegovih alkaloida, od kojih se samo pojedini primjenjuju u medicinskoj praksi (morfin, kodein, papaverin i noskapin) za ublažavanje bolova. Morfin je najvažniji alkaloid opijuma i dominantno utiče na glavne farmakološke osobine opijuma. Iz opijuma ga je izdvojio njemački apotekar Sertiner. Terapijske doze morfina izazivaju promjene raspoloženja: disforično ili euforično. Heroin je polusintetski derivat morfina. Znatno je jači od morfina kao analgetik. Isključen je iz medicinske upotrebe kad je ustanovljeno da je heroinska ovisnost jače izražena. Metadon je sintetiziran tokom II svjetskog rata. Dvostruko je jači analgetik od morfina, zadržava se duže u organizmu, ovisnost se sporije razvija i odvikavanje prolazi sa blažim simptomima. Zbog toga se češće od morfina primjenjuje u medicinskoj praksi. Kodein se u medicini upotrebljava za ublažavanje kašlja. Razgradnjom kodeina u organizmu 10% se pretvara u morfin. U terapijskim dozama morfin izaziva analgeziju (odsustvo bola), pospanost i osjećaj ugroženosti. Heroin i morfin dovode do senzacija u donjem dijelu trbuha, slično orgazmu. U početku djelovanja morfin dovodi do inicijative i aktivnosti konzumenta, a zatim nastupa pospanost. Nakon 2 sedmice kontinuiranog uzimanja morfina pojavljuje se tolerancija. Libido opada, menstruacija može da izostane.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Morfinomani koji duže vremena uzimaju male doze droge često nemaju znakove tjelesnog oštećenja. Meñutim, kasnije dolazi do propadanja ličnosti i somatskih poremećaja: opadanje tjelesne težine, drhtanje ruku, poremećaj hoda i govora, zjenice postaju uske, javlja se neprijatan zadah iz usta, impotencija i anemija. Stanje apstinencije Prvi apstinencijalni simptomi javljaju se već nakon 8-12 sati od posljednje doze droge. Manifestiraju se anksioznošću, suzenjem, curenjem iz nosa, znojenjem, nemirnim snom, a zatim proširenjem zjenica sa oslabljenom reakcijom na svjetlost, gubitkom apetita, bolovima u mišićima i zglobovima. Ako se medicinski ne interveniše u ovoj fazi, nastaju teži simptomi: nesanica, povišenje temperature, duboko i ubrzano disanje, ubrzan puls, povišen krvni pritisak, jak nemir, nauzeja, povraćanje, proliv, gubitak tjelesne težine i spontani (neprijatni) orgazmi. Smrtnost kod morfinskog apstinencijalnog stanja je zanemarljivo mala, a ako se desi onda je to zbog infekcije, predoziranja i reakcije preosjetljivosti tokom tretmana. Duševni poremećaji i poremećaji ponašanja izazvani uzimanjem kanabinoida Kanabis (hašiš, marihuana) se dobiva iz indijske konoplje. U medicini se kanabis ne upotrebljava. Ovisnici koriste dijelove biljke – stablo, lišće, cvijet i smolu koja se nalazi pri vršcima biljke. Efekat nastupa 15-30 minuta nakon pušenja, a dejstvo uobičajene doze traje 2-4 sata. Nakon upotrebe droge dolazi do opće relaksacije, povećane osjetljivosti čula, euforičnog raspoloženja i osjećaja da vrijeme prolazi usporeno, uz pojačanu koncentraciju pažnje na trenutna zbivanja. Zatim nastupaju poremećaji pamćenja i rasuñivanja. Svijest je pomućena. Veće doze kanabisa izazivaju psihotične poremećaje (kao kod halucinogena), a velike doze uzrokuju nastanak komatoznog stanja. Apstinencijalne smetnje su blage. Psihički poremećaji uzrokovani konzumiranjem kanabisa mogu se podijeliti u 3 kategorije: - oštećenje intelektualnih i psihomotornih funkcija; - opadanje socijalnog funkcioniranja; - pojava depresivnog stanja i paničnih reakcija kod osjetljivih osoba i psihotičnih manifestacija kod

latentnih duševnih bolesnika. Fizička ovisnost i tolerancija se ne javljaju kad se kanabis uzima samo u nekoliko navrata. Opasnost od zloupotrebe kanabisa prvenstveno se sastoji u tome što se konzumenti vremenom navikavaju na druge opasnije droge (heroin). Duševni poremećaji i poremećaji ponašanja uzrokovani uzimanjem sedativa i hipnotika Sedativi su psihoaktivne supstance koje ublažavaju anksioznost i dovode do smirivanja napetosti. Zbog toga se zovu i anksiolitici. Svi sedativi u većim dozama su hipnotici, tj. sredstva koja konzumenta uvode u san. U ovu grupu psihofarmaka spadaju barbiturati, derivati propandiola i benzodiazepini. Barbiturati su soli barbiturne kiseline. Od oko 2.500 do sada sintetiziranih barbiturata, u medicini je primjenjivano oko 50. Dugo su primjenjivani u psihijatriji jer imaju izrazito sedativan i hipnotički efekat. Danas se primjenjuju u anesteziji i tretmanu epilepsije. Veće doze barbiturata koče aktivnost svih struktura mozga, a naročito je opasno njihovo djelovanje na centar za disanje. Zloupotreba barbiturata uslovljava pojavu sindroma koji se karakteriše osjećajem relaksacije, euforije, uz poremećaj govora i hoda, nistagmus5 i opadanje mentalne aktivnosti. Istovremeno nastaje mentalna konfuzija, amnezija, dezorijentacija i emocionalna nestabilnost. Veće doze dovode do subkomatoznog stanja i smrti. Upotreba barbiturata preko mjesec dana dovodi do pojave tolerancije, psihičke i fizičke ovisnosti.

5 nistagmus=nehotimični pokreti očnih jabučica

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Apstinencijalno stanje. Pri naglom prekidu uzimanja javljaju se simptomi apstinencijalnog stanja koji su opasni po život konzumenta. Ovo stanje prolazi kroz 3 faze: do 8 sati nakon prekida uzimanja barbiturata javljaju se prvi znaci poremećaja: premor, zbunjenost i anksioznost, što ukupno traje 24 sata. Druga faza se karakteriše pojavom epileptičnih napada i traje naredna 2 dana. Nakon toga nastupa delirantno stanje svijesti koje traje narednih 3-5 dana, nakon čega nastaje smrt. Derivati propanediola. Najpoznatiji predstavnik ove grupe je meprobamat. U dozi od 400 mg meprobamat ispoljava anksiolitičko i blago hipnotičko djelovanje, dok dvostruko veća doza ima izrazito hipnotički efekat. Brzo nakon aplikacije meprobamat dovodi do smirenja, indiferentnosti i zadovoljstva, čime pozitivno utiče na regulaciju sna. Danas se meprobamat sve manje upotrebljava, samo u tretmanu delirijum tremensa i nesanice. Intoksikacija i apstinencijalno stanje vrlo je slično kao i kod barbiturata. Derivati benzodiazepina. Grupa benzodiazepina sadrži veći broj lijekova koji se danas masovno upotrebljavaju. U nekim slučajevima predoziranja mogu se očekivati simptomi depresije centralnog nervnog sistema, pospanost i letargička stanja. Posebno su osjetljivi ljudi u starijim godinama života. Vrlo su rijetka trovanja benzodiazepinima koja dovode do ozbiljnih poremećaja u organizmu. Koma nastupa samo kad se u organizam unese izuzetno velika doza ili se lijek kombinuje sa drugim lijekovima. Nagli prekid terapije dovodi do teških apstinencijalnih kriza koje su izraz fizičke ovisnosti organizma. Duševni poremećaji i poremećaji ponašanja uzrokovani uzimanjem kokaina Kokain je u čistom obliku izolovan 1860.godine iz koka lišća (“božanska biljka” Inka). Žvakanje koka lišća bilo je još u praistorijsko doba poznato u Južnoj Americi. U medicini se kokain koristi kao lokalni anestetik. Veće količine dovode do pojave akutne psihoze sa halucinatornim doživljajima (vidne, slušne i taktilne halucinacije). Kod hronične zloupotrebe kokaina javlja se ekstatična euforija i osjećaj povišenih fizičkih i psihičkih sposobnosti. Kokain izaziva psihičku, ali ne i fizičku ovisnost. Zbog toga nakon prekida uzimanja nema apstinencijalnog stanja. Meñutim, pojave samoubistava i smrtni ishodi predoziranja češće su kod konzumenata kokaina nego kod konzumenata morfina. Duševni poremećaji i poremećaji ponašanja uzrokovani uzimanjem drugih stimulativnih sredstava Psihostimulansi su psihoaktivne supstance koje poboljšavaju pojedine fiziološke i psihičke funkcije, a djeluju i na raspoloženje. Većina psihostimulansa sprečava pojavu sna. U medicini se psihostimulansi rijetko koriste jer izazivaju niz neželjenih efekata, a terapijski učinak je mali. Mogu se podijeliti na 2 grupe: simpatomimetički amini i ostali psihostimulansi. Najvažniji predstavnik prvih je amfetamin, a u ostale se ubrajaju: kofein, fenmetrazin, metilfenidat, centrofenoksin, pemolin i piritoksin. Amfetamin povećava spontane aktivnosti i budnost, a sprečava pojavu umora. Neefikasan je kod depresije. Sporedni efekti se često javljaju, posebno nakon duže upotrebe. Manifestuju se nesanicom, probadanjima u predjelu srca, glavoboljom, razdražljivošću, gubitkom apetita, impotencijom itd. Nakon dugotrajne upotrebe javlja se tolerancija. Uzimanje droge praćeno je euforijom, stanjem dobre memorije i povećane fizičke i mentalne sposobnosti, uz gubitak apetita. Osjećaj ugodnosti često se prepliće sa emocionaolnom nestabilnošću i neprijateljskim impulsima. U rasuñivanju se griješi jer je pamćenje oštećeno. Ponekad nastupe zastrašujuće ideje proganjanja vezane sa halucinacijama, pa je to stanje vrlo teško diferencirati u odnosu na paranoidni tip shizofrenije. Nagli prekid uzimanja amfetamina dovodi do letargije, pospanosti, depresije, pa i samoubistva. Duševni poremećaji i poremećaji ponašanja uzrokovani uzimanjem halucinogena Halucinogeni se ne primjenjuju u medicinskoj praksi. LSD (dietilamid lizerginske kiseline) otkriven je 1938.godine. Efekti halucinogena razvijaju se vrlo brzo. U početku se javlja strašljivo iščekivanje, poremećaj svijesti i halucinacije. Raspoloženje varira od euforičnog do strašljivo-depresivnog, a javljaju se i fenomeni derealizacije i depersonalizacije.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Tolerancija na LSD i psilocibin se brzo razvija, a na meskalin znatno sporije. Ove 3 droge razvijaju visok stepen ukrštene (meñusobne) tolerancije. Nema podataka o pojavi fizičke i psihičke ovisnosti. Neželjene efekte halucinogena narkomani nazivaju bad trips. Oni mogi biti akutni, produženi i povratni. Najčešće se dešavaju kod osoba koje imaju prikrivene znakove duševnog poremećaja. Visoka je incidencija pojave nakaznosti kod djece čije su majke uzimale LSD tokom trudnoće, što ukazuje da droga dovodi do hromozomalnih oštećenja. Duševni poremećaji i poremećaji ponašanja uzrokovani isparlijvim rastvaračima Ovu grupu čine različite supstance koje djeluju sedativno i halucinogeno. Ovdje spadaju: benzin, etar ljepila, boje, rastvarači, adhezivi, tečnosti za čišćenje, lak za nokte i kosu, dezodoransi itd. Konzumiraju se udisanjem ili ušmrkavanjem, najčešće od strane djece i mlañih adolescenata. Izazivaju euforično raspoloženje, poremećaj svijesti, halucinacije i niz vegetativno-nervnih poremećaja. Vrlo su toksični i mogu izazvati trenutnu smrt zbog mehaničkog oštećenja prolaza zraka do pluća ili toksičnim djelovanjem na pluća. Kod ovisnika smrt nastupa kasnije zbog oštećenja jetre, bubrega ili koštane moždine. Antiholinergičke supstance Triheksifenidilhidroksid, benztropin, biperiden i drugi antiparkinsonici su lijekovi koji se koriste u tretmanu Parkinsonove bolesti i parkinsonizma. Izazivaju holinergičku blokadu koja se ispoljava ubrzanjem pulsa, širenjem zjenica, suhom kožom, zastojem mokrenja i stolice. Kod zdravih ljudi dovode do vegetativnih poremećaja, ali i euforičnog raspoloženja, poremećaja percepcije i svijesti. Često se uzimaju istovremeno sa alkoholom. Principi tretmana ovisnika od droga Svi terapijski postupci koji se primjenjuju u tretmanu ovisnika mogu se podijeliti na biološke, psihoterapeutske i socioterapeutske. Cilj bioloških metoda je da neutrališu toksične efekte droge (fizičku ovisnost, apstinencijalno stanje i fizičko oštećenje). Psihoterapija ima zadatak da ovisnika oslobodi psihičke ovisnosti, a zatim da razriješi intrapsihičku konfliktnu situaciju ovisnika. Socioterapija treba ovisnika vratiti u radnu i porodičnu sredinu i osposobiti ga da bude koristan član društva. 9. SHIZOFRENIJA, SHIZOTIPNI I SUMANUTI POREMEĆAJI SHIZOFRENIJA Shizofrenija je psihički poremećaj nepoznatog uzroka. Karakteriše se poremećajima mišljenja, emocija i opažanja. Shizofreni bolesnici su bistre svijesti i očuvanih intelektualnih funkcija, mada se vremenom mogu pojaviti i kognitivni6 deficiti. Bolest je hronična, a karakteriše se periodima pogoršanja i remisijama. Etiologija (uzroci). U nastanku shizofrenije značajnu ulogu imaju biološki i psihosocijalni faktori. Preovladava mišljenje da su dominantni biološki faktori, mada istraživanja u ovom području nisu dala definitivne odgovore. Dijagnoza. Shizofrenija se karakteriše poremećajima mišljenja, emocija i ponašanja. Ne postoji simptom koji je univerzalan za shizofreniju. Kriteriji za dijagnozu se traže u konstelaciji simptoma, a ne u njihovoj pojavi. Simptomi shizofrenije mogu se podijeliti na pozitivne i negativne. Najčešće prepoznatljivi pozitivni simptomi su halucinacije, sumanute ideje i bizarno ponašanje. Negativni simptomi su emocionalno povlačenje, apatija i bezvoljnost.

6 kognitivni = spoznajni

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Epidemiologija. Prisustvo shizofrenije različito je u pojedinim dijelovima svijeta, zbog različitosti bioloških i socijalnih faktora u pojedinim populacijama. Najveća stopa je u ekonomski razvijenim zemljama i u populaciji koja je izložena kulturnoj destrukciji. Postoji tendencija da se bolest kod muškaraca javlja ranije nego kod žena. Razvoj bolesti Premorbidna ličnost. Većina shizofrenih bolesnika prije pojave bolesti pokazuju: - krajnju zavisnost (npr. spavaju sa roditeljima u istoj sobi do kasne adolescencije, doživljavaju paničan

strah kad su izvan prebivališta); - stidljivost, povlačenje u sebe i socijalnu izolaciju, tj. nesposobnost da imaju bliske odnose sa

drugima; - asocijalno ponašanje i - vrlo izraženu servilnost. Precipitirajući dogañaji. Znatno veću šansu razvoja shizofrenije imaju populacije koje su češće izložene socijalnim i ekonomskim stresovima. Izvjesni narkotici mogu precipirati shizofrene simptome (npr. kokain, amfetamin, alkohol). Nije jasno da li ovi narkotici uzrokuju sindrome koji su slični shizofreniji ili oni izazivaju shizofreniju kod osjetljivih (vulnerabilnih) osoba. Početak i razvoj bolesti Najveći broj shizofrenika početak bolesti imaju u kasnoj adolescenciji ili ranoj fazi zrelog doba. Najmanji broj bolesnika je sa početkom shizofrenije u četvrtoj deceniji života, posebno meñu ženama. Prosjek godina za početak prve psihotične epizode su srednje 20-te za muškarce i kraj 20-tih za žene. Početak može biti iznenadan ili podmukao. Simptomi shizofrenije javljaju se u okviru poremećaja percepcije, afektiviteta,volje, mišljenja i ponašanja. Simptomi moraju trajati barem 6 mjeseci da bi se postavila dijagnoza shizofrenije. Tipovi shizofrenije 1. Hebefrena shizofrenija. Hebefrenija je oblik shizofrenije koji se javlja najranije, u adolescenciji,

kada dominiraju afektivne promjene. Sumanute ideje i halucinacije su prolazne ili fragmentarne, a ponašanje je neodgovorno i nepredvidivo sa čestim manirizmima. Raspoloženje je površno i neprimjereno, mišljenje dezorganizovano, a govor nekoherentan. Kod bolesnika je izražena težnja ka socijalnoj izolaciji. Prognoza je obično loša zbog ranog, brzog razvoja bolesti i “negativnih” simptoma – pretežno zaravnjenog afekta i gubitka volje.

2. Shizofrenija simpleks ili jednostavni oblik shizofrenije ma postepen, podmukao početak i

progresivan razvoj. Manifestuje se čudnim ponašanjem, nemogućnošću ispunjenja zahtjeva okoline i smanjenjem cjelokupne aktivnosti. Negativni simptomi se razvijaju bez prethodnih očitih psihotičnih simptoma.

3. Katatona shizofrenija manifestuje se izraženim psihomotornim poremećajima koji se mogu

izmjenjivati izmeñu krajnosti kao što su hiperkinezija ili stupor ili pak automatska poslušnost i negativizam. Prisilni stavovi ili položaji mogu se zadržati kroz dugo razdoblje.

4. Paranoidna shizofrenija se javlja kasnije, tek u trećoj ili četvrtoj deceniji života. Karakteriše se

relativno trajnim ispoljavanjem paranoidnih ideja, koje su često praćene halucinacijama. Nema poremećaja afekta, volje, govora. Nema katatonih simptoma, ili su oni relativno malo izraženi.

5. Rezidualna shizofrenija karakteriše se dugotrajnim “negativnim” simptomima, npr: psihomotornom

usporenošću, pasivnošću, manjkom inicijative, siromaštvom količine ili sadržaja govora, siromašnom neverbalnom komunikacijom (izrazom lica, očiju, modulacijom glasa ili stava tijela), nedovoljnom brigom o sebi i nedostatkom društvenih kontakata.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Hospitalizacija shizofrenih bolesnika može biti kratkotrajna i dugotrajna. Tok bolesti može obuhvatiti samo jednu dugotrajnu epizodu simptoma, može biti epizodičan ili se može javiti u epizodičnom obliku sa kontinuiranim trajanjem. Ishod bolesti se kreće od eventualno teškog poremećaja do potpunog oporavka. Komplikacije. Meñu shizofrenim bolesnicima česti su pokušaji samoubistva. Najčešće se ti pokušaji dešavaju na početku bolesti, kad pacijent osjeća da se s njim dešava nešto čudno i strašno, što ne može razumjeti ni kontrolisati. Po grubim procjenama, oko 20% shizofrenih pacijenata pokuša samoubistvo, a 2-3% ga i uspije izvršiti. Tretman. Obzirom da etiologija nije poznata, terapija nije etiološka. Cilj terapije je kontrola simptoma i socijalna rehabilitacija pacijenata. Terapija obuhvata medikamente, psihoterapiju i socioterijske metode liječenja. Pozitivni simptomi (halucinacije, sumanute ideje itd) suzbijaju se neurolepticima. Krivičnopravni značaj. U javnosti je dosta rašireno pogrešno mišljenje da su shizofreni bolesnici opasni i česti izvršioci krivičnih djela, kao što su nasilničko ponašanje i ubistvo. Meñutim, shizofreni bolesnici vrlo rijetko počine ubistvo, mada su katatoni i paranoidni shizofrenici vrlo skloni agresivnom ponašanju. Shizofrenik najčešće učini krivično djelo pod uticajem imperativnih slušnih halucinacija ili sumanutih ideja proganjanja. Shizofrenici najčešće čine manja krivična djela kao što je kraña manje vrijednih stvari. SHIZOTIPNI POREMEĆAJ Shizotipni poremećaj se najčešće javlja kod pojedinaca koji su u srodstvu sa shizofrenim bolesnikom. Karakteriše se ekscentričnim ponašanjem, poremećajem mišljenja i afekata koji sliče shizofrenim, ali nema karakterističnih shizofrenih anomalija. Shizotipni poremećaj nema jasnog početka, a tok i razvoj je kao kod poremećaja ličnosti. Iznimno, shizotipni poremećaj evoluira u jasno ispoljeni shizofreni poremećaj. PERZISTIRAJUĆI SUMANUTI POREMEĆAJI Sumanuti poremećaj U sumanuti poremećaj spadaju paranoja, paranoidna psihoza, parafrenija i senzitivno ludilo odnosa. Sumanuti poremećaji odlikuju se razvojem jedne sumanute misli ili grupe povezanih sumanutih ideja koje su trajne, a ponekad i doživotne. Često su to ideje proganjanja, hipohondrične ideje ili ideje veličine, a takoñer mogu biti optuživanja ili ljubomore, ili uvjerenja da su smrdljivi ili homoseksualci. Mada po pravilu nema drugih psihičkih poremećaja, bolesnik povremeno može biti depresivan ili imati mirisne i taktilne halucinacije. Tretman. Pacijenti koji ispoljavaju sumanuti poremećaj se najčešće liječe ambulantno. U liječenju se primjenjuje farmakološki tretman, psihoterapija i porodična terapija. AKUTNI I PROLAZNI PSIHOTIČNI POREMEĆAJI Za akutne i prolazne psihotične poremećaje karakteristično je: akutni početak, prisustvo tipičnih sindroma i veza sa akutnim stresom. Akutni početak definiše se kao promjena iz stanja bez psihotičnih simptoma u jasno abnormalno psihotično stanje. Vremenski interval izmeñu pojave prvih psihotičnih simptoma i potpuno razvijene kliničke slike ne prelazi 2 sedmice.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Psihotični sindromi obuhvataju sumanute ideje, halucinacije, poremećaj pažnje, inkoherentan govor i promjenu uobičajenog ponašanja. Akutna pojava psihotičnih simptoma može biti povezana ili nepovezana sa akutnim stresom. Povezanost sa akutnim stresom znači da su se prvi simptomi pojavili u periodu do 2 sedmice nakon stresnog dogañaja (neočekivani gubitak posla ili partnera, trauma u ratu, terorizam, nasilje i sl). Potpuni oporavak kod akutnog i prolaznog psihotičnog poremećaja može se očekivati nakon 2-3 mjeseca, a često i ranije. Mali broj poremećenih ispoljavaju simptome stalno i dolaze u stanje invaliditeta. Akutni polimorfni psihotični poremećaj bez simptoma shizofrenije manifestuje se naglim početkom i naglim razvojem psihotičnih simptoma – halucinacija i sumanutih ideja. Ovi simptomi se često i brzo mijenjaju, iz dana u dan ili čak iz sata u sat. Poremećaj traje nekoliko sedmica ili mjeseci, ili čak nekoliko dana, nakon čega dolazi do potpunog oporavka. Akutni polimorfni psihotični poremećaj sa simptomima shizofrenije se manifestuje kliničkom slikom kakva je prethodno opisana, ali su prisutni i neki simptomi tipični za shizofreniju: npr. eho i emitovanje misli, sumanute ideje i ideje kontrole i odnosa, neologizmi, formalni poremećaji mišljenja, katatoni simptomi itd. Kod ovog poremećaja tipični simptomi shizofrenije ne traju duže od mjesec dana. Akutni psihotični poremećaj nalik na shizofreniju sadrži simptome shizofrenije koji su stabilni i opravdavaju dijagnozu shizofrenije, ali traju manje od mjesec dana. Psihotični simptomi često se javljaju kao odgovor na snažan stres ili 4 sedmice nakon poroñaja. Indukovana sumanutost je rijedak oblik sumanutog poremećaja, koji se javlja kod 2 ili više blisko povezanih osoba. Jedna od osoba ima istinski psihotični poremećaj, koji indukuje u drugu ili druge osobe. Indukovana osoba je najčešće zavisna ili podreñena dominantnoj osobi. Sumanutost kod indukovane osobe nestaje njenim odvajanjem od dominantne osobe. SHIZOAFEKTIVNI POREMEĆAJI Shizoafektivni poremećaj je psihoza koja istovremeno sadrži simptome shizofrenije i simptome afektivne psihoze. Istraživanja su pokazala da u nastanku shizoafektivnog poremećaja značajnu ulogu ima stres. Poremećaj se češće javlja kod žena, posebno udatih, nego kod muškaraca. Kao i kod shizofrenije, početak bolesti se kasnije javlja kod žena. Uzrok nastanka shizoafektivnog poremećaja nije poznat. Postoje 4 etiološka modela, prema kojima je shizoafektivni poremećaj u stvari vrsta: - shizofrenije; - afektivnog poremećaja; - istovremeno shizofrenije i afektivnog poremećaja; - poseban oblik psihoze. Generalno gledano, pacijenti oboljeli od shizoafektivnog poremećaja imaju bolju prognozu od shizofrenih, a goru od bolesnika koji ispoljavaju afektivni poremećaj. Dijagnoza shizoafektivnog poremećaja postavlja se tek onda kad se zajedno jave simptomi shizofrenije i afektivnog poremećaja (unutar nekoliko dana). Postoje 3 vrste shizoafektivnog poremećaja: manični, depresivni i miješani tip. Shizoafektivni poremećaj, manični tip. Kod ovog tipa izraženi su simptomi shizofrenije i manije u toku iste epizode. Evidentno je povećanje energije, poremećaj pažnje i gubiak normalnih društvenih kočnica. Često su prisutne sumanute ideje odnosa, veličine ili proganjanja.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Shizoafektivni poremećaj, depresivni tip. Odlikuje se shizofrenim i depresivnim simptomima koji su podjednako izraženi tokom iste epizode bolesti. U odnosu na manični tip, depresivni tip shizoafektivnog poremećaja je manje dramatičan, ali traje duže i ima goru prognozu. Mada većina pacijenata imaju kompletan oporavak, pojedini bolesnici razvijaju shizofreni defekt. Shizoafektivni poremećaj, miješani tip. Ovaj poremećaj sadrži simptome shizofrenije i bipolarnog afektivnog poremećaja, što znači da afektivni poremećaji u jednoj epizodi imaju manične, a u drugoj depresivne simptome. Tretman. Svi tipovi shizooafektivnog poremećaja liječe se primjenom biološke terapije i psihosocijalnim intervencijama, uglavnom u bolničkim uslovima. Bazična terapija je primjena neuroleptika. 10. POREMEĆAJ AFEKTIVITETA Poremećaji afektiviteta (raspoloženja) su primarno oštećenja emocija, što dovodi do značajnih promjena ostalih funkcija duševnog zdravlja pojedinca. Uzroci su nepoznati, a dovode se u vezu sa biološkim i psihosocijalnim faktorom. Za nastanak poremećaja afektiviteta smatra se odgovornim poremećaj hipotalamične funkcije, jer hipotalamus reguliše apetit, san, seksualnu aktivnost, menstruaciju i agresivnost. Ritam spavanja. Zapažene su anomalije u ritmu spavanja depresivnih bolesnika: produženo vrijeme ulaska u san, povećan broj poremećaja nivoa spavanja (npr. velika fragmentacija) i povećan broj buñenja tokom noći. Psihosocijalni faktori. Prema psihodinamskoj teoriji, smatra da se da je depresivni bolesnik u djetinjstvu doživio gubitak ljubavi. Rana trauma uslovljava da traumatizirana osoba na taj gubitak reaguje depresivnim osjećanjima da je sve otišlo u nepovrat i da je svijet sada prazan.Rana deprivacija te osobe čini skuenim, ljutim i predisponira ih za depresiju. Kliničke manifestacije afektivnih poremećaja. Afektivni poremećaji se javljaju u obliku: - manične epizode; - bipolarnog afektivnog poremećaja; - depresivne epizode; - povratnog depresivnog poremećaja; - perzistirajućeg afektivnog poremećaja. MANIČNA EPIZODA Manična epizoda se manifestira kao hipomanija, manija bez psihotičnih simptoma i manija sa psihotičnim simptomima. HIPOMANIJA je poremećaj afekta sličan maniji, ali je manje intenzivan. Afekat je povišen ili razdražljiv do stepena koji je evidentno nenormalan za osobu koja ga ispoljava i traje najmanje 4 dana, uz najmanje 3 od navedenih simptoma: - pojačana aktivnost ili fizički nemir; - povećana govorljivost; - teškoće u koncentraciji; - smanjena potreba za spavanjem; - povećana seksualna energija; - pojačano trošenje novca ili ispoljavanje drugih formi neodgovornog ponašanja; - pretjerana familijarnost u društvu. Hipomanični bolesnik je tipičnog ponašanja, bezbrižan ili usplahiren, bezobziran i impulsivan, koji permanentno ispoljava povećanu energiju. U govoru izražava nerealni optimizam, govori u stihovima ili

WWW.BH-PRAVNICI.COM


priča opskurne viceve. Ako mu se neko suprotstavi, tada je neprijateljski raspoložen, sarkastičan, optužuje i čak može da fizički reaguje. Tok. Hipomanična epizoda počinje naglo, sa brzim razvojem simptoma tokom 1-2 dana. Epizode mogu trajati nekoliko sedmica ili mjeseci, ali su obično kraće u odnosu na druge epizode afektivnog poremećaja i naglo prestaju. MANIJA se karakteriše abnormalno i permanentno povišenim ekspanzivnim i razdražljivim afektom. Tok. Prva manična epizoda najčešće se javlja u ranim 20-tim godinama života, ali se može javiti i u doba adolescencije ili nakon 50-te godine. Poremećaj traje nekoliko sedmica ili mjeseci. U 50-60% slučajeva na maničnu se neposredno nastavlja depresivna epizoda. Klinički se manična epizoda dijeli na maniju bez i sa psihotičnim simptomima. Manija bez psihotičnih simptoma. Kod manije bez psihotičnih simptoma afekat je povišen, ekspanzivan ili iritabilan, te potpuno jasno abnormalan za osobu koja ga ispoljava. On traje najmanje sedmicu dana i najčešće je neophodna hospitalizacija. Prisutna su barem 3 od slijedećih simptoma: - pojačana aktivnost ili fizčki nemir; - pojačana govorljivost (“bujica riječi”); - bijeg ideja ili subjektivni osjećaj da misli brzo teku; - gubitak normalne društvene inhibicije, što rezultira neadekvatnim ponašanjem u društvu; - smanjena potreba za spavanjem; - povišeno samopouzdanje ili ideje veličine; - rastrojenost ili stalne promjene u aktivnostima i planovima; - nekritično ponašanje koje bolesnika izlaže riziku (npr.bezumno vozi auto); - značajno ispoljena seksualna energija i seksualna indiskrecija; Pri svemu tome nema halucinacija niti sumanutih ideja. Manija sa psihotičnim simptomima. Pored prethodno navedenih simptoma, prisutne su i sumanute ideje (obično veličine), halucinacije (glasovi koji govore direktno bolesniku) ili uzbuñenje, pretjerana motorna aktivnost i bijeg ideja do mjere u kojoj se bolesnika ne može razumjeti ili nije dostupan za uobičajenu komunikaciju. BIPOLARNI AFEKTIVNI POREMEĆAJ Simptomi poremećaja su hipomanija ili manija, ili depresija. Obilježen je dvjema ili s više epizoda kod kojih je nivo raspoloženja i aktivnosti bolesnika značajno poremećen. Karakteriše se jasnim izmjenama epizoda smanjenog i povišenog raspoloženja i remisijama. Prva epizoda kod muškaraca je manična epizoda, a kod žena depresivna. Žene se češće razbolijevaju od bipolarnog afektivnog poremećaja nakon poroda (do 4 sedmice). Više od 90% osoba koje su ispoljile jednu maničnu epizodu imaju šansu da se bolest razvije u bipolarnom smislu. Od 5-15% pacijenata imaju pogoršanje u odreñeno doba godine. Ovaj tip bolesnika su brzi izmjenjivači epizoda i obično sa lošom prognozom. DEPRESIVNE EPIZODE Osnovna karakteristika depresivne epizode je da depresivni poremećaj traje najmanje 2 sedmice, a da do tada pacijent nikad u životu nije ispoljavao hipomaničnu i maničnu epizodu. Simptomi depresivne epizode su: snižen afekat, smanjena energija, pad aktivnosti, smanjen kapacitet za radost, interes i koncentraciju pažnje, veliki zamor nakon i minimalnog napora, poremećen san, gubitak apetita, smanjeno samopouzdanje, ideje krivice i bezvrijednosti, rano buñenje, gubitak tjelesne težine, gubitak libida, psihomotorna retardacija ili agitacija. Zavisno od broja i težine navedenih simptoma, depresivna epizoda se može označiti kao blaga, umjerena ili teška. Blaga depresivna epizoda sadrži 2-3 od navedenih simptoma, a bolesnik je sposoban nastaviti

WWW.BH-PRAVNICI.COM


svoju svakodnevnu aktivnost. Umjerena obuhvata 4 ili više od navedenih simptoma, i bolesnik ima velike teškoće u uobičajenim aktivnostima. Teška depresivna epizoda bez psihotičnih simptoma sadrži nekoliko navedenih simptoma koji su veoma izraženi. Česte su suicidalne misli i aktivnosti, a obično su prisutni “somatski” simptomi. Teška depresivna epizoda sa psihotičnim simptomima identična je sa prethodnom, a bolesnik ispoljava još i halucinacije, sumanute ideje, psihomotornu retardaciju ili stupor te je nemoguće da pacijent vrši uobičajene društvene aktivnosti. Povratni depresivni poremećaj Povratni depresivni poremećaj karakteriše se ponavljanjem epizoda depresije, bez epizoda povišenog raspoloženja. Prva epizoda može se pojaviti u svakoj životnoj dobi, početak može biti akutan ili postepen i podmukao, a trajanje je različito – od nekoliko sedmica do mnogo mjeseci. Ako se pojavi epizoda manije, odgovarajuća dijagnoza je bipolarni afektivni poremećaj. Sezonski afektivni poremećaj. Mnoge osobe u jesen i zimi osjećaju neraspoloženje, gubitak energije, imaju teškoće sa spavanjem i apetitom i obavljanjem svakodnevnih poslova. Tokom proljeća i ljeta nemaju nikakvih psihičkih teškoća. Ako se to učestalo dešava tokom samo zimskog perioda, radi se o sezonskom afektivnom poremećaju, kod kojeg dominiraju simptomi: jak zamor i iscrpljenost, pojačana potreba za spavanjem i pojačan apetit koji uzrokuje povećanje tjelesne težine. Epidemiologija. Depresivni poremećaji su 2 puta češći kod žena neko kod muškaraca. Bolest se najviše javlja izmeñu 25 i 44.godine života. Prevalencija nije zavisna od bračnog statusa, ekonomskog stanja, edukacije i etniciteta. PERZISTIRAJUĆI AFEKTIVNI POREMEĆAJ Perzistirajući afektivni poremećaji su obično i fluktuirajući poremećaji raspoloženja, kod kojih većina pojedinih epizoda nije dovoljno teška da bi se opravdano opisale kao hipomanija ili blaga depresivna epizoda. Ciklotimija Ciklotimija je poremećaj afektiviteta koji se odlikuje naizmjeničnim epizodama hipomaničnog ponašanja i blage ili umjerene depresije, ali sa slabijim intenzitetom simptoma, tako da se ne može dijagnosticirati kao bipolarni poremećaj. Da bi se postavila dijagnoza ciklotimije, afektivna nestabilnost mora trajati najmanje 2 godine, tokom kojih su evidentni periodi depresije i hipomanije, ali bez meñuperioda normalnog afekta. Ciklotimija se pojavljuje jednako kod muškaraca i žena. Obično počinje u adolescenciji ili nešto kasnije. Kasniji početak ukazuje na razvoj bipolarnog poremećaja. Distimija Distimija je hronična ili rekurentna depresija koja se pogoršava ili precipitira nakon psihosocijalnog stresa. To je poremećaj kod koga se u toku 2 godine (ne)konstantno ispoljava depresivno raspoloženje. Vrijeme kad nema depresivnih simptoma traje nekoliko sedmica, ali nema hipomanije. Distimija se javlja rano i podmuklo u djetinjstvu ili kasnije i ima hroničan tok. Kod djece se podjednako javlja kod oba pola i utiče na školski uspjeh. Djeca i adolescenti distimičari su razdražljivi, sa malim samopouzdanjem i slabim snalaženjem u društvu. Krivičnopravni značaj afektivnih poremećaja

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Manija. Manični bolesnici mogu da izvrše krañu i prevaru. U pojedinim slučajevima, kad mu se neko suprotstavi, manični bolesnik može da se ponaša nasilnički. Depresija. Prirodu veze izmeñu depresije i kriminalnog ponašanja vrlo je teško uspostaviti. Pacijent može izvršiti tzv.prošireno samoubistvo. Depresivni bolesnik može izvršiti i krañu i ispoljiti nasilničko ponašanje. Nasilničko ponašanje se ne uočava kod hospitaliziranih pacijenata, te se može zaključiti da je taj vid kriminala uzrokovan društvenim faktorima. 11. NEUROTSKI, SA STRESOM POVEZANI I SOMATIFORMNI POREMEĆAJI Prema MKB-10, u ovu grupu spadaju: fobični anksiozni poremećaj, ostali anksiozni poremećaji, opsesivno-kompulsivni poremećaj, reakcije na teški stres i poremećaj prilagoñavanja, disocijativni (konverzivni) poremećaj, somatoformni poremećaj i ostali neurotski poremećaji. Pod neurozama se podrazumijevaju funkcionalni nervni poremećaji bez vidljivih znakova organskog oštećenja. Brojne su teorije o nastanku neuroza, meñu kojima se ističu psihodinamska i neurodinamska. Psihodinamska koncepcija. Po Frojdu, psihičko se sastoji od svjesnog i nesvjesnog, gdje sadržajno prevalira nesvjesno, a izmeñu njih je dinamička ravnoteža. Polazeći od te osnove, postoje 3 načina nastanka neuroze:

1. Djelovanjem psihičke (seksualne) traume u ranom djetinjstvu, koja sprečava normalan psihoseksualni razvoj djeteta. Posljedica je fiksiranje libida na jednom od nivoa pregenitalne seksualne organizacije gdje se trauma dogodila (oralna, analna falusna faza razvoja). Usljed toga, ličnost sa nezrelom seksualnom organizacijom u životu nailazi na emocionalne teškoće i nastaju simptomi neuroze.

2. Kada ličnost u nastojanju da obuzda sadržaje nesvjesnog koristi mehanizme odbrane neurotskog tipa.

3. Kada Ego nije u stanju da nañe adekvatno rješenje usljed nesrazmjernih snaga Ega i Superega. Neurodinamska teorija. Pavlovljeva škola u centar svojih istraživanja stavlja uslovne reflekse. Po ovoj teoriji, svi psihički poremećaji su posljedica neobičnih, prejakih nadražaja, sudara izmeñu procesa uzbuñenja i kočenja, koji se odigravaju izmeñu signalnih sistema kore i subkorteksa. U takvom nervnom sistemu uhodavaju se nesvrsishodni uslovni refleksi, koji su prema neurodinamskom konceptu – simptomi neuroze. Mada se neuroza ne nasljeñuje, odreñeni neurotski obrasci ponašanja mogu se učiti od roditelja ili lica sa kojima dijete ili odrasli dolazi u značajniju emotivnu vezu. Fobični anksiozni poremećaji Karakterišu se pojavom anksioznosti i izbjegavanjem. U fobične anksiozne poremećaje spadaju agorafobija, socijalne i specifične fobije. Agorafobija. U ove fobije spadaju one koje obuhvataju strah od otvorenog prostora, gužve na javnim mjestima, putovanja. Od ovog poremećaja pretežno pate žene u mlañoj životnoj dobi. Socijalne fobije manifestuju se kao strah od toga da će poremećenu osobu neko promatrati, što dovodi do izbjegavanja socijalnih situacija. Podjednako su zastupljene kod žena i muškaraca, pretežno u mlañem dobu. Specifične fobije vezane su za specifične situacije kao što je blizina odreñenih životinja, strah od visine, grmljavine, mraka, letenja, zatvorenih prostora, korištenja javnih zahoda, odlaska zubaru itd. Ostali anksiozni poremećaji

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Panični poremećaj. Panika je naglo nastali grupni ili masovni strah kojim se ne može gospodariti i koji simultano doživljavaju svi pojedinci u masi. Manifestuje se u 3 faze: faza kratkotrajne preplavljenosti snažnim emocijama straha, zapanjenošću i poremećajem rasuñivanja, faza reakcije-karakteriše se nekontrolisanim ponašanjem; faza razrješenja - dolazi do stabilizacije psihičkih funkcija.

Panični poremećaji su poremećaji kod kojih se panika javlja kao dominantni simptom, a bez realne prijetnje da je život ugrožen. Njihova osnovna karakteristika su nepredvidivi napadi teške anksioznosti (panike), koji nisu ograničeni ni na koju odreñenu priliku. Simptomi poremećaja su: kratak dah ili osjećaj gušenja, vrtoglavica ili malaksalost, bolovi u predjelu srca i ubrzan puls, drhtanje, znojenje, muka na povraćanje ili stomačne tegobe, depersonalizacija i derealizacija, ukočenost ili štipkanje, osjećaj vrućine ili hladnoće, strah od smrti i strah od ludila. Simptomi nastaju i prestaju naglo.Vrhunac intenziteta traje do 10 minuta, ali može trajati i više sati. Nisu rijetki slučajevi kad se panični napad manifestuje u snu. Panični poremećaji udruženi sa agorafobijom su dvaput češća pojava kod žena nego kod muškaraca. Najčešće se javljaju kod adolescenata i u mlañim zrelim godinama. Liječenje obuhvata farmakološki i nefarmakološki tretman. U okviru farmakološke terapije primjenjuju se antidepresivi i anksiolitici iz grupe benzodiazepina. Od nefarmakoloških načina primjenjuje se psihoterapija. Opći (generalizirani) anksiozni poremećaj. Suštinski simptom je neodreñena anksioznost koja nije ograničena niti se javlja u odreñenim posebnim uslovima okoline. Ovaj poremećaj je ponekad vrlo teško razlikovati od drugih psihijatrijskih i somatskih oboljenja, jer je anksioznost simptom većine psihijatrijskih i somatskih poremećaja. Miješani anksiozni i depresivni poremećaji. postoje kad su u jednakom omjeru prisutni simptomi anksioznosti i depresije. Opsesivno-kompulsivni poremećaj karakteriše se pojavom prisilnih misli i radnji koje oboljeli doživljava kao nametnute i tuñe, te izazivaju nelagodnost i strah. Početak može biti akutan ili postepen. Obično se javlja u djetinjstvu ili mladosti.

Opsesivna ruminacija je unutrašnja diskusija u kojoj se do iscrpljenosti raspravlja o razlozima za i protiv.

Opsesivne sumnje se odnose na različite aktivnosti za koje oboljeli sumnjaju da ih nisu dobro uradili (zaključati vrata, isključiti plin, električne aparate i sl).

Prisilni impulsi su nametnuti porivi da se uradi nešto što je u suprotnosti sa bolesnikovom voljom (npr. da se ubije vlastito dijete).

Prisilni rituali obuhvataju niz besmislenih aktivnosti, kao što je beskonačno pranje ruku, brojanje ili ponavljanje nekih riječi dok se ne zadovolji prisilna potreba. Liječenje bolesnika koji ispoljavaju opsesivno-kompulsivni poremećaj je vrlo teško. Koriste se lijekovi i različite tehnike psihoterapije. REAKCIJE NA TEŠKI STRES I POREMEĆAJ PONAŠANJA U okviru ovih poremećaja moguća je pojava akutne stresne reakcije, posttraumatskog stresnog poremećaja i poremećaja prilagoñavanja. Akutna stresna situacija To je vrlo težak prolazni poremećaj koji se razvija kao odgovor na izuzetan fizički i psihički stres koji traje kratko (nekoliko sati ili dana) ili na iznenadne promjene u društvenom položaju. Simptomi se manifestuju tipičnim početkom (zaprepaštenje), izvjesnim suženjem svijesti i smanjenom pažnjom. Prati

WWW.BH-PRAVNICI.COM


ih ubrzanje pulsa, znojenje, bljedilo ili crvenjenje lica. Simptomi se javljaju nekoliko minuta nakon stresnog dogañaja i traju 2-3 dana, a obično nekoliko sati. Post-traumatski stresni poremećaj (PTSP) PTSP je zakašnjeli ili produženi odgovor na stresni dogañaj ili situaciju. Karakteriše se strahom nastalim nakon psihički neuobičajenog dogañaja, a koji se često ponavlja sa ili bez povoda. Predisponirajući faktori su crte ličnosti i prijašnji neurotski poremećaj. Istraživanja voñena tokom rata u BiH pokazala su da je PTSP u značajnom broju prisutan kod civilnog stanovništva. Najčešći stresori koji uzrokuju PTSP su: nasilje, silovanje, ratna dejstva, prirodne ili druge nesreće (npr.saobraćajne). Stresor uključuje psihičku traumu kao što su: ozbiljna prijetnja životu pojedinca ili njegovoj porodici, razaranje stana ili vlastite kuće, posmatranje masakra ili ubijanja drugih ljudi itd. PTSP se rijetko javlja u toku, a mnogo češće nakon nekoliko mjeseci ili čak nekoliko godina nakon doživljene traume. Tipična obilježja PTSP su:

- epizode ponovnog preživljavanja traume u kratkotrajnim sjećanjima (flash-backs);

- povremeno se dogañaj doživljava u snu;

- pojava osjećaja da će se traumatski dogañaj ponovo odigrati;

- pojava fizioloških reakcija ili intenzivnih psihičkih smetnji kada se pojedinac nañe pod okolnostima ili u situacijama koje asociraju na traumatski doživljaj;

- stalno izbjegavanje stimulusa koji asociraju na traumu – izbjegavanje misli i osjećaja vezanih za traumu, izbjegavanje aktivnosti ili situacija koje asociraju na traumu, nesposobnost da se evociraju bitni aspekti traume, smanjenje interesa u važnim aktivnostima, osjećaj otuñenosti i smanjen obim afektivnog reagovanja;

- poremećeni izbjegavaju kontakte sa drugm ljudima, prekidaju veze sa prijateljima, kolegama, članovima porodice;

- mogu se javiti simptomi kao što su nesanica, razdražljivost ili ljutnja, stalna opreznost i stalna preplašenost.

Istraživanja pokazuju da se kod 80% bolesnika sa PTSP dijagnosticira još 1 ili 2 psihijatrijske bolesti, a najčešće depresivna ili anksiozna stanja, neuroza ili organski psihički poremećaji. Tok i prognoza. Bolest može da se sanira do 6 mjeseci nakon izbijanja prvih znakova poremećaja. Ako simptomi traju duže od 6 mjeseci i recidiviraju vrlo često na najmanji povod, PTSP ima hroničan tok i prognoza je vrlo ozbiljna. Prevencija i tretman. Preventivne mjere prvenstveno obuhvataju pravovremeno informiranje radi smanjenja faktora iznenañenja. Liječenje težih oblika PTSP iziskuje psihijatrijsku pomoć i obaveznu hospitalizaciju suicidalnih pacijenata. Tretman obuhvata farmakološko liječenje, psihoterapiju i socioterapiju. Poremećaj prilagoñavanja Nastaje nakon znatne promjene u životu ili stresnog dogañaja, a manifestuje se promjenama u emocionalnom ponašanju koje ometaju društveno funkcioniranje traumatizirane osobe. Klinički se poremećaj prilagoñavanja manifestuje u više oblika:

1. Kratka depresivna reakcija – umjereno depresivno stanje koje traje do mjesec dana;

2. Prolongirana depresivna reakcija – traje do 2 godine;

3. Miješana anksiozna i depresivna reakcija – simptomi anksioznosti i depresija prisutni su istim intenzitetom;

WWW.BH-PRAVNICI.COM


4. Poremećaj prilagoñavanja sa predominantnim poremećajem drugih emocija – ljutnja, zabrinutost, depresija, anksioznost itd;

5. Poremećaj prilagoñavanja sa predominantnim poremećajem ponašanja – javlja se kod adolescenata u vidu agresivnosti i asocijalnog ponašanja;

6. Poremećaj prilagoñavanja sa miješanim poremećajem emocija i ponašanja, gdje su oba simptoma jednako izražena.

DISOCIJATIVNI (KONVERZIVNI) POREMEĆAJI Zajednička karakteristika ovih poremećaja je djelomični ili potpuni gubitak normalne integracije pamćenja, orijentacije prema svojoj ličnosti, trenutnih osjećanja i kontrole pokreta tijela. Za ovakvu vrstu poremećaja ranije se koristio naziv histerija. Uzrok ovih poremećaja je psihička trauma – stres. Disocijativna amnezija. Manifestuje se gubitkom sjećanja važnih i nedavno doživljenih dogañaja i situacija. Poremećaj nastaje kao posljedica intenzivnog stresnog dogañaja. Disocijativna fuga. Disocijativne fuge odlikuju se iznenadnim i nesvrsishodnim odlascima od kuće ili sa radnog mjesta. Tokom takvog ponašanja postoji amnezija, a ponašanje bolesnika posmatrano sa strane može izgledati sasvim normalno. Disocijativni stupor. Kod disocijativnog stupora dolazi do prekida kontakta sa okolinom i smanjenja ili odsustva voljnih pokreta. Bolesnik ne reaguje na vanjske nadražaje kao što su svjetlo, buka i sl. Poremećaj nastaje kao primitivna zaštitna reakcija na traumatski dogañaj. Stanje transa i opsjednutosti. Ovaj poremećaj se karakteriše privremenim gubitkom osjećaja vlastitog identiteta i orijentacije u okolini. Bolesnik se ponaša kao da je pod uticajem druge osobe, svijest mu je sužena i usmjerena samo na odreñene sadržaje. Ostali disocijativni (konverzivni) poremećaji. Ganzerov sindrom se javlja kod zatvorenika, mada se može javiti i kod drugih osoba. Naziva se i sindrom približnih odgovora jer poremećeni daje odgovore koji nisu tačni, već približni. Bolesnici ostavljaju utisak da “glume” duševne bolesnike, ali njihovo ponašanje značajno odudara od onoga koje ispoljavaju psihijatrijski pacijenti. 12. POREMEĆAJ LIČNOSTI Psihopatska ličnost sama po sebi nije psihički poremećaj koji podrazumijeva smanjenu radnu sposobnost ili koji iziskuje ljekarsku pomoć. Tek kad se takva ličnost dekompenzira na psihičkom planu (neurotske ili psihotične manifestacije), postavlja se pitanje njene zdravstvene zaštite. Pritom se često u prvi plan stavlja dijagnoza neuroza ili psihoza, a ne psihopatija. Etiologija. U nastanku psihopatske ličnosti značajnu ulogu igra kombinacija nasljednih, psihičkih i faktora sredine. Nasljedni faktori obuhvataju sve oblike bioloških komponenti. Ispitivanja uticaja nasljeña vrše se na blizancima i bliskim srodnicima psihopata. Psihički faktori igraju značajnu ulogu u nastanku psihopatije. Zbog slabosti ega, kod psihopate dolazi do nekontrolisane provale nagona, što se ispoljava u vidu agresivnih radnji. Superego psihopate takoñer je slab, što se ispoljava u nepoštivanju moralno-etičkih normi. Usljed nezrelosti ega i nerazvijenog superega psihopata ne može nagonsko-afektivne impulse “uklopiti” u socijalno prihvatljive oblike ponašanja. Socijalni faktori ili faktori sredine vezani su za rani razvoj djeteta u porodici. Dva su bitna elementa koja utiču na formiranje (ab)normalne ličnosti: 1. separacija od roditelja – za nastanak psihopatija sa antisocijalnim ponašanjem mnogo je važnija

priroda poremećaja u porodici, nego samo odvajanje od roditelja. Negativne reperkusije na ponašanje

WWW.BH-PRAVNICI.COM


djeteta ima neskladan brak i mentalna bolest roditelja, dok odvajanje iz porodice zbog somatske bolesti ili smrti roditelja ne utiče značajno na kasnije antisocijalno ponašanje djece.

2. roditelji psihopate sa kojima djeca žive – Gibbens razlikuje 3 osnovna tipa stava roditelja prema djeci

koji su u funkciji njihovog kasnijeg psihopatskog ponašanja: - roditelji koji odbacuju dijete, usljed čega se stvaraju nesocijalizirana, uglavnom agresivna djeca,

svirepa, pakosna, sklona tuči i sl; - nezainteresirani roditelji, koji nemaju vremena za probleme djeteta – posljedice su krañe, skitnje,

bježanje od kuće i sl; - kruti roditelji koji djeci postavljaju mnoge zabrane, tako da su njihova djeca povučena, apatična,

stidljiva i vrlo osjetljiva. Pojavni oblici. Psihopatije se ispoljavaju u djetinjstvu i ranoj adolescenciji. Prvi simptomi najčešće su poremećaj pažnje, nemir i nedisciplina, a kasnije agresivnost, sklonost lažima, krañe, iživljavanja u mučenju životinja i staraca. Tokom školovanja psihopatsko ponašanje se manifestuje kroz bježanje iz škole, svaña ili čak tuča sa nastavnicima i drugim ñacima, slabe ocjene, ponavljanje razreda. U ovom periodu česta su i bježanja od kuće. Mnogi psihopati svoje ponašanje prvi put ispoljavaju tokom služenja vojnog roka. Kod psihopata se znatno više nego u ostalom dijelu populacije uočavaju seksualne izopačenosti, naročito homoseksualnost. Žene-psihopate pokazuju sklonost prostituciji, rano se udaju, u braku su sklone prevari, često se rastavljaju. Psihopate pokazuju tendenciju da meñusobno stupaju u brak koji je kasnije ispunjen nizom bračnih nesuglasica, svaña i tuča. Tjelesne manifestacije. Psihopate se često žale na niz tjelesnih tegoba, prvenstveno teškoće sa varenjem, gubitak apetita i tjelesne težine, laka zamorljivost, glavobolja, bolovi u leñima, menstrualne tegobe i nesanica. Često lako pocrvene u licu ili su stalno blijedi, izraženo je znojenje, naročito dlanova. Takoñe se može utvrditi ubrzano lupanje srca, pojačano drhtanje prstiju i živahni mišićni refleksi. Klasifikacija. U praksi se često primjenjuju Šnajderova i Hendersonova klasifikacija ličnosti. Šnajder polazeći od psihopatološko-karakterološkog principa razlikuje slijedeće tipove psihopatskih ličnosti:

1. Hipertimni psihopati su veseli i optimisti, samouvjereni, govorljivi i društveni. U rješavanju mnogih obaveza i problema su površni, pa često izgledaju lakomisleni i nekritični. Meñutim, oni su radini, realni i u poslovima spretni i praktični. Imaju povećane naslage masnog tkiva, nježnih su oblika i trbušasti.

2. Insuficijentni – u sebe nesigurni psihopati, žive u stalnoj napetosti da su nešto pogrešno uradili. Zbog toga su izuzetno pedantni, uredni, savjesni, što predstavlja oblik hiperkompenzacije vlastite insuficijentnosti. Kao podvrsta nesigurnih psihopata izdvajaju se psihopati koji ispoljavaju prisilne misli i radnje, a nazivaju se anankasti. Anankaste karakteriše pedantnost, rigidnost, čistunstvo, sklonost opsesivnim mislima i radnjama, uz snažno osjećanje lične nesigurnosti i teško snalaženje u odnosima koji nisu poznati i ranije definisani.

3. Fanatični psihopati – kod njih dominiraju odreñene misli i kompleksi ideja koji u potpunosti preplavljuju njihov afektivitet. Ovdje spadaju kverulanti, vječiti parničari koji u borbi za svoju ideju opsjedaju sudove.

4. Doksomani su psihopati željni uvažavanja, koji se žele istaći po svaku cijenu i u svakoj prilici. U realizaciji svojih težnji ponekad se služe lažima i prevarama, a pritom su veoma ljubazni.

5. Psihopati labilnog raspoloženja pokazuju nepredvidive promjene raspoloženja – periodično su potišteni ili uzbuñeni. Kad su uzbuñeni, često su zbog nametljivosti nepodnošljivi za okolinu.

6. Eksplozivni psihopati lako i na beznačajan povod padaju u jarosna stanja. Zbog toga su vrlo opasni, pogotovo kad konzumiraju alkohol koji im još više slabi mogućnost kontrole postupaka.

7. Povodljivi psihopati skloni su lakom i ugodnom načinu života. Nesigurni su u sebe, povodljivi za jačim ličnostima i često izvršioci tuñih zamisli.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


8. Bezvoljni psihopati su bez incijative i zbog toga su pod uticajem sredine. Skloni su konzumiranju većih količina alkohola, obično na nagovor drugih. Nisu za trajan i težak rad jer su nepouzdani i nesnalažljivi.

9. Astenični psihopati su smanjene psihičke energije: nemaju vitalnosti i brzo se zamaraju.

10. Paranoidni psihopati već u najranijem djetinjstvu pokazuju ponašanje koje se karakteriše sramežljivošću, povlačenjem u sebe i ljubomorom. I na poslu se osjećaju zapostavljenim i zlostavljanim. Paranoidni psihopata često prijateljske i neutralne stavove tumači kao neprijateljske. U braku su izrazito ljubomorni, smatraju da su prevareni i da im se zbog toga uvijek neko smije iza leña. U slučaju jačeg ispoljavanja paranoidnog stava, nasrću na okolinu bračnog druga, te su česte promjene radnog mjesta i razvodi braka. Paranoidni psihopati se od paranoidnih stanja razlikuju po tome što nemaju sumanutih ideja.

Henderson, služeći se socijalnim kriterijem, psihopate dijeli u 3 grupe: 1. Pretežno agresivni psihopati – to su impulsivne osobe koje se teško ili nikako ne mogu kontrolisati,

teško se prilagoñavaju okolini i normama društva. Skloni su zloupotrebi alkohola, uživanju droga i seksualnim perverzijama.

2. Pretežno neadekvatni ili pasivni psihopati se dijele u 2 podgrupe:

1) sitni delikventi – skloni krañi, laganju i prevarama; 2) Oni kod kojih se razvijaju tipovi invalidizma, odnosno dekompenzuju u vidu neuroze ili psihoze.

3. Pretežno kreativni psihopati su ličnosti kod kojih je povišena energija pretvorena u kreativnu

aktivnost i socijalno korisnu djelatnost. Zbog toga oni nisu interesantni za medicinsku, pravnu ili kriminalističku praksu.

Frankes i Willex su izvršili podjelu psihopatskih ličnosti na 2 grupe: - asocijalne, koji se slabo uslovljavaju, teško uče iz vlastitog iskustva; - antisocijalne, koji nemaju slabe mogućnosti uslovljavanja, ali je obrazac po kome se uslovljavanje

vrši poseban: delikventan (kriminalan). Prema MKB-10, postoje 3 forme poremećaja ličnosti: specifični, miješani i ostali poremećaji, te trajne promjene ličnosti. Specifični poremećaji ličnosti se obično pojavljuju u djetinjstvu i rezultat su djelovanja konstitucionalnih i društvenih faktora, a ne bolesti ili štetnog uticaja na mozak. U ovu grupu spadaju:

1. Paranoidni poremećaj ličnosti – karakteriše se po sklonosti izvrtanju doživljaja, sumnjičavosti, nezaboravljanju uvreda, po osjetljivosti na zlostavljanje itd. Ovdje spadaju ekspanzivno-paranoidni, fanatični, kverulanti, paranoidni i senzitivno-paranoidni psihopati.

2. Shizoidni poremećaj ličnosti – odlikuje se povlačenjem iz društvenih i drugih komunikacija.

3. Dissocijalni poremećaj ličnosti – karakteriše se po ignorisanju društvenih obaveza i bezosjećajnoj ravnodušnosti prema osjećanjima drugih. Ovdje spadaju antisocijalne, asocijalne, sociopatske i psihopatske ličnosti.

4. Emocionalno nestabilna ličnost – razlikuju se 2 tipa: impulsivni tip, koji se karakteriše po emocionalnoj nestabilnosti i nedostatku kontrole impulsa, te granični (borderline) tip, koji pokazuje sklonost autodestruktivnom ponašanju (česti pokušaji samoubistva).

5. Histrionični poremećaj ličnosti – sklon samodramatizaciji, teatralnosti, sugestibilnosti, egocentričnosti i stalnom traženju priznanja, uzbuñenja i pažnje.

6. Anankastični poremećaj ličnosti – karakterističan za osobe koje su perfekcionisti, pretjerano savjesni, skloni stalnim provjeravanjima, tvrdoglavi, suviše oprezni i afektivno kruti.

7. Anksiozni (izbjegavajući) poremećaj ličnosti – pretežno raspolaže emocijama napetosti i straha. Osobe su nesigurne u sebe i osjećaju se manje vrijednima. Kod njih postoji stalna čežnja da su voljeni i prihvaćeni, preosjetljivi su na odbijanje i kritiku.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


8. Zavisna ličnost – astenični, neadekvatni, pasivni

Dijagnoza. Poseban značaj pri dijagnosticiranju imaju socijalni elementi, pri čemu je neophodno detaljno razmotriti sve elemente iz porodične i ličine anamneze. Poseban značaj imaju psihološki testovi ličnosti. Psihopatsku ličnost je teško dijagnosticirati ako postane alkoholičar ili narkoman, što je čest slučaj. Maloljetnička delinkvencija i psihopatija. Smatra se da su za nastanak maloljetničke delinkvencije podjednako odgovorne 2 grupe faktora: 1. Naslijeñeni, odnosno biološki, konstitucionalni ili endogeni i 2. Socijalni, socio-ekonomski uslovi u kojima se razvija ličnost (porodica, škola, “ulica” itd). Psihopatija kao poseban vid psihičkog poremećaja nije sama po sebi dovoljna za formiranje delinkventnog ponašanja, ali u svakom slučaju predstavlja povoljnu osnovu za razvoj delikvencije. Tok i prognoza. Psihopatsko ponašanje se ispoljava najkasnije do 15-te godine života, nešto ranije kod dječaka. Najčešće se manifestuje u kasnoj adolescenciji i početkom zrelog doba. Neka istraživanja pokazuju da simptomi psihopatskog ponašanja u toku života nestaju ili se znatno poboljšavaju. Tretman. Sistematski tretman psihopata provodi se samo kod antisocijalnih psihopata, najčešće u KP domovima. Tretman obuhvata psihoterapeutske i socioterapeutske metode, koje za cilj uglavnom imaju uslovljavanje psihopata (delinkvenata) na ponašanje koje je društveno prihvatljivo. 13. DUŠEVNA ZAOSTALOST Duševna zaostalost je stanje zaustavljenog ili nedovršenog duševnog razvoja koja se posebno karakteriše subnormalnošću inteligencije. Naziva se još i duševna retardacija, intelektualna deficitarnost, subnormalnost, slaboumnost, oligofrenija, hipofrenija i nedovoljna mentalna razvijenost. Štetni faktori koji utiču na nastanak duševne zaostalosti se po vremenu djelovanja mogu podijeliti na one koji djeluju prije, tokom i nakon poroda. Pretpostavlja se da je najznačajniji uticaj patogenih faktora prije poroda. Faktori koji tokom poroda dovode do oštećenja funkcije mozga su najčešće mehaničke, traumatske prirode: prijevremeni porod, usporeni intrauterini razvoj, poroñajna trauma i Kern-ikterus. Najčešći uzročnici razvoja mentalne retardacije nakon poroda su infektivne bolesti, postvakcinalne komplikacije, trauma mozga, epilepsija, trovanja i malnutricije. Mentalna retardacija može nastati i kao posljedica djelovanja nekih socijalnih faktora kao što su: nezainteresiranost roditelja za odgoj i školovanje, nedostatak društvenih kontakata sa sredinom itd. Klasifikacija i klinička slika. U MKB-10 duševna zaostalost podijeljena je na 4 osnovna oblika: laku, umjerenu, tešku i duboku. Laka duševna zaostalost – debilitet, slaboumnost, plitkoumnost je najlakši stepen oštećenja inteligencije i zato je ponekad teško izdiferencirati od tzv.graničnih slučajeva (koji se nazivaju fiziološki tupi, glupavi i sl). IQ je 50-70. Ove osobe su sugestibilne i tvrdoglave, te se relativno lako upuštaju u poslove koji su društveno nedopustivi. Lako retardirani se prema temperamentu dijele u 2 grupe: eretični i torpidni.

Eretični su u stalnom psihomotornom nemiru, impulsivni i nepredvidivo reaguju u različitim situacijama, dok su torpidni zavisni, povučeni, inertni i povodljivi. Umjerena duševna zaostalost – imbecilnost. IQ 35-49. Mentalna retardacija ovog stepena često je udružena sa fizičkim abnormalnostima. Ove osobe mogu naučiti da govore i održavaju kontakt sa okolinom. Seksualno su nepotpuno razvijeni, teško dolaze do partnera i dešava se da izvrše silovanje. Skloni su homoseksualizmu, egzibicionizmu i sodomiji. I ova kategorija dijeli se na eretične i torpidne.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Teška duševna zaostalost – teška subnormalnost. IQ 20-34. Psihomotorni razvoj je vrlo usporen, govor oskudan i sveden na mali fond nerazumljivih riječi. Upornom i sistematskom vježbom ove osobe mogu steći elementarne higijenske navike. Uz tjelesne defekte javljaju se i epileptični napadi. Duboka duševna zaostalost – idiotija. IQ 0-19 – testovi inteligencije se praktično ne mogu primijeniti. Gotovo bez izuzetka idioti se rañaju sa tjelesnim oštećenjima koja su vrlo ozbiljna i opasna po život. U potpunosti su nesposobni da se brinu o sebi i potrebna im je stalna njega u specijaliziranim zavodima. Ličnost duševno zaostalih. Ponašanje duševno zaostalih može se podijeliti u 2 grupe tipova koji se najčešće pojavljuju u praksi: U prvoj grupi dominira konkretno mišljenje i egocentričnost. Takve osobe pokazuju izrazito smanjenu mogućnost socijalnog prilagoñavanja. Druga grupa se karakteriše motornom hiperaktivnošću i nemogućnošću održavanja pažnje. Psihički poremećaji kod mentalno retardiranih se javljaju često, čak 3-5 puta više nego kod djece normalne inteligencije. Mogu se javiti kod lako i umjereno retardiranih osoba, a nikada kod teško i duboko retardiranih. Dijagnoza mentalne retardacije postavlja se na osnovu psihijatrijskog, fizikalnog, psihološkog, defektološkog i laboratorijskog ispitivanja. Najčešća greška u dijagnosticiranju zaostalog duševnog razvoja je da se ne uzmu u obzir drugi pokazatelji osim IQ-a. 14. SAMOUBISTVO (SUICID) Samoubistvo je svjesno, namjerno i nasilno oduzimanje vlastitog života. Posebna naučna disciplina koja se bavi istraživanjem samoubistva naziva se suicidologija. Pokušaj samoubistva Pokušaj samoubistva je samopovreñivanje osobe koja je imala namjeru da sebi oduzme život, ali ishod takvog postupka nije fatalan. Pokušaji samoubistva su samopovreñivanja koja se vrše predoziranjem lijekova i samoozljeñivanjem. Predoziranje lijekova je najčešći način pokušaja samoubistva. U tu svrhu se najčešće primjenjuju anksiolitici, antidepresivi i neopijatski analgetici. Antidepresivi su naročito opasni po život. Od samoozljeñivanja su najčešće posjekotine u području podlaktice. Značajan broj osoba koje izvrše samopovreñivanje, neposredno prije toga konzumiraju alkohol. Najčešće se samopovreñivanje dešava kod adolescenata, žena izmeñu 15 i 30 godina života, meñu razvedenim osobama i samcima. Najveći broj samoubistava javlja se u periodu februar-maj, a najmanje u periodu juli-septembar, najčešće ponedjeljkom, a najrjeñe u dane vikenda. U pojavi namjernog samopovreñivanja od značaja su predisponirajući i precipitirajući faktori. Predisponirajući faktor je vulnerabilnost osoba koja najčešće nastaje kao posljedica ranog gubitka roditelja, zloupotrebe ili zanemarivanja od strane roditelja, dugotrajnih socijalnih problema, poremećaja ličnosti i psihijatrijskih oboljenja i poremećaja. Precipitirajući faktor je životni dogañaj stresnog karaktera, gdje se najčešće mogu ustanoviti školski, bračni i ekonomski problemi. Rizik od ponavljanja namjernog samopovreñivanja je 15-25%. To se najčešće dešava kod poremećaja ličnosti, depresije, zavisnosti od alkohola. Suicid Samoubistvo je značajan medicinski i socijalni problem u svim kulturama. Stope suicida rastu sa godinama starosti oba pola. U bivšoj SFRJ najviša stopa suicida bila je u Sloveniji, a najniža na Kosovu. U BiH je stopa bila ispod prosjeka SFRJ, sa blagom tendencijom povećanja. Tokom rata, stopa suicida se značajno povećala i u Sarajevu je bila najviša 1993.godine.

WWW.BH-PRAVNICI.COM


Uzroci samoubistva mogu biti medicinski i društveni. Medicinski uzročnici. Najčešće samoubice su ovisnici od alkohola i droga, bolesnici od shizofrenije, poremećaja ličnosti, depresije, epilepsije i somatskih oboljenja gdje meñu simptomima dominira hronična bol. Rizik je visok prvih 5 dana nakon otpusta iz bolnice, a povećava se s višestrukim prijemima u psihijatrijsku instituciju. U posljednje vrijeme razmatra se mogućost odreñivanja holesterola u serumu kao potencijalnog markera suicidalnog rizika. Istraživanja su pokazala da su muškarci sa smanjenim holesterolom pokušali 2 puta više suicida neg kontrolna grupa. U ispoljavanju suicidalnog ponašanja važnu ulogu imaju životni dogañaji. U velikom broju slučajeva je moguće identifikovati stresni doživljaj neposredno prije izvršenja suicida. Društveni uzročnici. U društvene faktore spadaju teški životni dogañaji kao što su smrt bliske osobe, gubitak posla, zatočeništvo, ekonomski problemi i interpersonalni konflikti. Prema francuskom filozofu Durkeimu, pojava suicida se može objasniti jedino društvenim faktorima, pri čemu su od značaja anomija i egoizam. Anomija je fenomen koji nastaje kad u društvu prestane djelovati normativna regulativa, a egoizam označava maksimalnu izolaciju pojedinca od društva. Durkeim je smatrao i da pojava suicida ima sezonske varijacije, sa maksimumom ispoljavanja u proljeće, ljeto ili tokom zime. Prevencija suicida u značajnoj mjeri zavisi od društva, tj. od identifikacije faktora rizika i preduzimanja mjera da se oni svedu na najmanju moguću mjeru. Prevencija obuhvata i strogu kontrolu prodaje lijekova koji potencijalno mogu biti iskorišteni kao sredstvo za suicid. Tretman obhvata prevenciju širenja oštećenja izazvanog pokušajem samoubistva, liječenjem psihičkog ili somatskog oboljenja i savjetovanje nakon ukazane urgentne pomoći.

Pravna medicina - Pomoćni materijal za pripremu ispita II

Documents

Transcript of Pravna medicina - Pomoćni materijal za pripremu ispita II