1

ΕΓΧΕΙΡΙ∆ΙΟ ΒΑΣΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ

ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ PRAAT

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το Praat είναι ένα εργαλείο για ανάλυση και επεξεργασία ηχητικών αρχείων, το οποίο

διατίθεται δωρεάν. ∆ηµιουργήθηκε από τους Paul Boersma (paul.boersma@uva.nl)

και David Weenink (David.Weenink@uva.nl), οι οποίοι υπάγονται στο Ινστιτούτο

Φωνητικής Επιστήµης του Πανεπιστηµίου του Amsterdam (www.fon.hum.uva.nl).

Η ιστοσελίδα για την προµήθεια του προγράµµατος και την υποστήριξη είναι

http://www.fon.hum.uva.nl/praat/.

Το Praat προσφέρει ένα ευρύ φάσµα τυπικών και µη τυπικών διαδικασιών, µεταξύ

των οποίων φασµατογραφική ανάλυση, αρθρωτική σύνθεση και νευρωνικά δίκτυα.

Το εγχειρίδιο αυτό αναφέρεται στις βασικές λειτουργίες του PRAAT και

δηµιουργήθηκε σαν οδηγός για να καλύψει τις ανάγκες των φοιτητών στο

Εργαστήριο Φωνητικής και Υπολογιστικής Γλωσσολογίας του Πανεπιστήµίου

Αθηνών.

Τα θέµατα που επιχειρεί να καλύψει αφορούν στους εξής τοµείς:

1. ∆ηµιουργία ενός ήχου - Αποθήκευση.

2. Επεξεργασία σήµατος.

3. Επισηµείωση του ήχου.

4. Γενική Ανάλυση του ήχου (κυµατοµορφή, φασµατογράφηµα, επιτονισµός, ένταση,

διάρκεια, διαµορφωτές).

Το θεωρητικό υπόβαθρο για τα παραπάνω θέµατα διδάσκεται στους προπτυχιακούς

φοιτητές του Τµήµατος Φιλολογίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών.

2

ΒΑΣΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ

Ανοίγοντας το Praat, εµφανίζονται δύο παράθυρα, το praat picture και το praat

objects. Αρχικά κλείνουµε το praat picture και εργαζόµαστε µόνο στο praat objects.

ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗ

Για να ξεκινήσουµε µία νέα ηχογράφηση στο Praat, επιλέγουµε από το µενού New

Record mono Sound και µας εµφανίζεται το παράθυρο ηχογράφησης του Praat.

Λίστα αντικειµένων

3

Προσοχή: εάν δεν έχετε δώσει όνοµα σε µία ηχογράφηση και δεν έχετε κάνει save to

list, η ηχογράφησή σας θα χαθεί µε την έναρξη µιας καινούργιας.

4

Μόλις εµφανιστεί η ηχογράφηση στο παράθυρο του Praat, ενεργοποιούνται πέντε

κουµπιά στο κάτω µέρος του παραθύρου, µε τις εξής λειτουργίες:

• Μετονοµασία αντικειµένου (Rename)

• ∆ηµιουργία αντιγράφου αντικειµένου (Copy)

• ∆ιαγραφή αντικειµένου (Remove)

• Γενικές πληροφορίες για το αρχείο (Info )

• Επισκόπηση εσωτερικών δεδοµένων ενός αντικειµένου (Inspect).

Στο δεξί µέρος του παραθύρου εµφανίζεται άλλη µία οµάδα κουµπιών µε τις εξής

λειτουργίες:

• Sound Help: Η βοήθεια του Praat.

• Edit : Ανοίγει ένα νέο παράθυρο µε διάφορες αναλύσεις για τον ήχο

(αναλυτικότερα σε επόµενο κεφάλαιο).

• Play: Αναπαραγωγή του ήχου.

5

• Draw: Ανοίγει το παράθυρο Praat Picture, όπου µπορούµε να επεξεργαστούµε τα

γραφήµατα του ήχου.

• Query: Παρέχει διάφορες πληροφορίες για την ηχογράφηση, όπως η διάρκεια κ.λπ.

• Modify: Επιτρέπει πράξεις, όπως η αντιστροφή του ήχου, αύξηση της έντασης του

ήχου και άλλα πολλά.

• Annotate: ∆ηµιουργεί επισηµειώσεις στον ήχο. (Γίνεται αναλυτικότερη αναφορά

παρακάτω).

Οι επόµενες οµάδες δεν χρησιµοποιούνται στα πλαίσια των προπτυχιακών εργασιών.

Θα αναφέρουµε επιγραµµατικά τις λειτουργίες τους:

• Στην οµάδα εργαλείων Analyze µπορούν να δηµιουργήσουµε από τον ήχο µας νέα

διαφορετικά αντικείµενα.

• Στην οµάδα Manipulation µπορούµε να «πειράξουµε» τον ήχο (π.χ. να επέµβουµε

στον επιτονισµό).

• Στην οµάδα Synthesize µπορούµε να µετατρέψουµε τον ήχο σε µονοφωνικό ή

στερεοφωνικό, να αποµονώσουµε κανάλια ήχου, να χρησιµοποιήσουµε φίλτρα και

να «παντρέψουµε» ήχους.

Μετά τη διαδικασία της ηχογράφησης, ο ήχος µας εµφανίζεται πλέον στην λίστα

αντικειµένων του Praat και προς το παρόν είναι αποθηκευµένος µόνο στη προσωρινή

µνήµη του προγράµµατος. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσµα να χάσουµε τον ήχο µόλις

κλείσουµε το πρόγραµµα. Για οριστική αποθήκευση του ήχου, επιλέγουµε από το

µενού “Write” ”To wav file” και αποθηκεύουµε τον ήχο µας και στον υπολογιστή.

Για να ανοίξουµε έναν ήχο από το Praat, επιλέγουµε στο µενού “Read””Read

from file”.

6

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗ ΗΧΟΥ (EDIT)

Στο Praat από το κουµπί Edit µπορούµε να έχουµε µία οπτική αναπαράσταση του

ήχου και να πάρουµε πληροφορίες πάνω σε διάφορα χαρακτηριστικά.

Υπάρχουν δύο κύρια µέρη στο παράθυρο αυτό, η κυµατοµορφή µε τους παλµούς στο

επάνω µέρος και το φασµατογράφηµα, η ένταση, ο επιτονισµός και οι διαµορφωτές

στο κάτω µέρος. Ο οριζόντιος άξονας µας δίνει πληροφορίες για το χρόνο (διάρκεια

κ.λπ). Ο αριστερός κάθετος άξονας µας δίνει πληροφορίες για την ακουστότητα, ενώ

ο δεξιός κάθετος άξονας µας δίνει πληροφορίες για τη συχνότητα του επιτονισµού και

το εύρος της έντασης.

Αναλυτικότερα:

Φασµατογράφηµα (spectrogram) Από το µενού Spectrum µπορούµε να ρυθµίσουµε επιλογές, καθώς και αν θα φαίνεται ή όχι.

Επιτονισµός – ύψος φωνής (pitch) Από το µενού Pitch µπορούµε να ρυθµίσουµε επιλογές,καθώς και αν θα φαίνεται ή όχι.

∆ιαµορφωτές (formants) Από το µενού Formants µπορούµε να ρυθµίσουµε επιλογές, καθώς και αν θα φαίνεται ή όχι.

Ένταση (intensity) Από το µενού Intensity µπορούµε να ρυθµίσουµε επιλογές, καθώς και αν θα φαίνεται ή όχι.

Κυµατοµορφή

Κυµατοµορφή µε παλµούς (pulses) Από το µενού Pulses µπορούµε να ρυθµίσουµε επιλογές, καθώς και αν θα φαίνεται ή όχι.

7

Οι τρεις ράβδοι κάτω από τις αναλύσεις λειτουργούν σαν κουµπιά αναπαραγωγής.

Στο κάτω αριστερά µέρος του παραθύρου ανάλυσης του ήχου εµφανίζονται τα εξής

κουµπιά:

all -- εµφανίζει όλη την ηχογράφηση

in -- κάνει αυτόµατο zoom in

out -- κάνει αυτόµατο zoom out

sel -- εµφανίζει µόνο την επιλεγµένη περιοχή.

Total duration: Αναπαράγει όλη την ηχογράφηση.

Visible Part: Αναπαράγει το κοµµάτι της ηχογράφησης που βλέπουµε (στις περιπτώσεις που έχουµε κάνει zoom in)

Αριθµοί (εκφράζουν τη διάρκεια): Αναπαράγουν τις περιοχές στις οποίες είναι χωρισµένη η ηχογράφησή µας. (π.χ. 1,06: αναπαραγωγή της περιοχής πριν την επιλογή, 0,40 αναπαραγωγή της επιλεγµένης περιοχής (αχνό ροζ), 1,16 αναπαραγωγή της περιοχής µετά την επιλογή).

8

Στο γραφικό αυτό περιβάλλον του ήχου, εµφανίζονται πληροφορίες για το επιλεγµένο

σηµείο (όπου κάναµε κλικ).

Στα αριστερά εµφανίζεται η συχνότητα σε Hz (κόκκινή γραµµατοσειρά) frequency.

Αυτή η τιµή εµφανίζεται µόνο αν έχουµε show στο φασµατογράφηµα ή στους

διαµορφωτές.

Στα δεξιά, µε µπλε γραµµατοσειρά, εµφανίζεται η συχνότητα του επιτονισµού, καθώς

και το εύρος του επιτονισµού (min max).

Στα δεξιά, επίσης, µε πράσινη γραµµατοσειρά, εµφανίζεται η τιµή της έντασης.

Ανάλυση του µενού του sound editor

File: Επιτρέπει την εξαγωγή επιλεγµένων τµηµάτων σε λίστα αντικειµένων ή σε άλλο

αρχείο.

Edit: Το γνωστό κουµπί για αντιγραφή-αποκοπή-επικόλληση κοµµατιών του ήχου.

Κάνει επίσης αντιστροφή του ήχου.

Query: Παίρνουµε διάφορες πληροφορίες για το επιλεγµένο σηµείο και µπορούµε να

δηµιουργήσουνε txt αρχεία µε αυτές τις πληροφορίες.

View: Μπορούµε να επιλέξουµε τι πληροφορίες θα εµφανίζονται στο γραφικό µας

(ViewShow analyses), να αναπαράγουµε τον ήχο µας καθώς και να κάνουµε zoom.

Select: Μενού για επιλογή σηµείου ή και περιοχής.

Spectrum: Μπορούµε να ρυθµίσουµε επιλογές για το φασµατογράφηµα, καθώς και

αν θα φαίνεται ή όχι.

Pitch: Μπορούµε να ρυθµίσουµε επιλογές για τον επιτονισµό, καθώς και αν θα

φαίνεται ή όχι. Επιλέγοντας get pitch, παίρνουµε την τιµή του επιτονισµού για το

επιλεγµένο σηµείο ή τον µέσο όρο του επιτονισµού για την επιλεγµένη περιοχή.

Επιλέγοντας pitch listing, παίρνουµε τις τιµές του επιτονισµού για κάθε χρονικό

σηµείο της επιλεγµένης περιοχής. Από το Pitch settings µπορούµε να αλλάξουµε τα

όρια του επιτονισµού. Τέλος, από την επιλογή PitchDraw, µπορούµε να

9

αποµονώσουµε το γραφικό κοµµάτι του επιτονισµού για να το επισυνάψουµε σε ένα

έγγραφο κειµένου. Τότε θα εµφανιστεί το παράθυρο PRAAT PICTURE, από το οποίο

αντιγράφουµε την εικόνα (filecopy to clipboard) και την επισυνάπτουµε στο

έγγραφο που µας ενδιαφέρει.

Intensity: Μπορούµε να ρυθµίσουµε επιλογές για την ένταση καθώς και αν θα

φαίνεται ή όχι. Επιλέγοντας get intensity, παίρνουµε την τιµή της έντασης για το

επιλεγµένο σηµείο ή τον µέσο όρο της έντασης για την επιλεγµένη περιοχή.

Επιλέγοντας intensity listing, παίρνουµε τις τιµές της έντασης σε κάθε χρονικό σηµείο

της επιλεγµένης περιοχής. Από το intensity settings µπορούµε να αλλάξουµε τα όρια

της έντασης. Τέλος, από την επιλογή IntensityDraw, µπορούµε να αποµονώσουµε

το γραφικό κοµµάτι της έντασης. Τότε θα εµφανιστεί το παράθυρο PRAAT

PICTURE, από το οποίο αντιγράφουµε την εικόνα (filecopy to clipboard) και την

επισυνάπτουµε στο έγγραφο που µας ενδιαφέρει.

Formant: Μπορούµε να ρυθµίσουµε επιλογές για τους διαµορφωτές, καθώς και αν

θα φαίνονται ή όχι. Επιλέγοντας formant listing παίρνουµε τις τιµές των

διαµορφωτών για κάθε εύρος φάσµατος και σε κάθε χρονικό σηµείο της επιλεγµένης

περιοχής. Εναλλακτικά, µπορούµε να εµφανίσουµε τιµές διαµορφωτών µόνο στο

εύρος φάσµατος που µας ενδιαφέρει. Από το formant settings µπορούµε να

αλλάξουµε τις ρυθµίσεις των διαµορφωτών. Τέλος, από την επιλογή

FormantDraw, µπορούµε να αποµονώσουµε το γραφικό κοµµάτι των

διαµορφωτών. Τότε θα εµφανιστεί το παράθυρο PRAAT PICTURE, από το οποίο

αντιγράφουµε την εικόνα (filecopy to clipboard) και την επισυνάπτουµε στο

έγγραφο που µας ενδιαφέρει.

Pulse: Μπορούµε να ρυθµίσουµε επιλογές για τους φωνητικούς παλµούς, καθώς και

αν θα φαίνονται ή όχι. Μας παρέχονται και σηµαντικές πληροφορίες ειδικά όταν

γίνεται µελέτη του επιτονισµού. Η ανάλυση αυτή παρέχεται από το voice report.

10

ΕΠΙΣΗΜΕΙΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (TEXT GRID)

Το Praat δέχεται και άλλα αντικείµενα εκτός από ήχους. Ένα από αυτά είναι το “Text

Grid”. Το Text Grid χρησιµεύει όταν θέλουµε να παραθέσουµε µέσα στον ήχο ένα

κείµενο.

∆ηµιουργία επισηµείωσης

Έχοντας επιλεγµένο τον ήχο που µας ενδιαφέρει στο παράθυρο του Praat, πάµε

AnnotateTo text grid. Εµφανίζεται το ακόλουθο παράθυρο:

All tier names: Εδώ δηλώνουµε πόσες και ποιες κατηγορίες επισηµειώσεων

κάνουµε. Π.χ. αν δηλώσουµε «Πρόταση Λέξη Τόνος», θα εµφανίσει τρεις επιπλέον

γραµµές στο Praat για να επισηµειώσουµε αυτές τις κατηγορίες. ∆ηλώνουµε όσες

κατηγορίες χρειαζόµαστε, αφήνοντας κενά µεταξύ των λέξεων.

Point tiers: Εδώ δηλώνουµε ποιες από αυτές τις επισηµειώσεις αφορούν ένα σηµείο

και µόνο της ηχογράφησης. Στην περίπτωσή µας είναι ο Τόνος. Εδώ δηλώνουµε κάτι

µόνο αν χρειάζεται να επισηµειώσουµε σηµεία, αλλιώς το αφήνουµε κενό.

Μόλις πατήσουµε OK εµφανίζεται άλλο ένα αντικείµενο στο παράθυρο του Praat.

11

Επιλέγουµε το TextGrid µαζί µε τον ήχο µας και, πατώντας EDIT, έχουµε το

παράθυρο, στο οποίο θα κάνουµε την επισηµείωση.

Για να χωρίσουµε τις γραµµές που εµφανίστηκαν πρέπει να δηλώσουµε τα όρια της

κάθε περίπτωσης (boundaries). Τα όρια αυτά δηλώνονται, κάνοντας κλικ στον ήχο

στο σηµείο που µας ενδιαφέρει και δηλώνοντας αυτό το σηµείο ποιας περίπτωσης

είναι όριο (Boundary Add on όποιο tier θέλουµε, ή add on all tiers αν πρόκειται για

την αρχή και το τέλος της ηχογράφησης). Μόλις δηµιουργήσουµε τις οριοθετηµένες

περιοχές, µπορούµε κάνοντας κλικ στην κάθε µία να γράψουµε το αντίστοιχο

κείµενο. Τελικά, θα έχουµε την επεξηγηµατική µορφή που θέλουµε.

12

Αποθήκευση επισηµείωσης ήχου

Ένα επισηµειωµένο αρχείο πρέπει να αποθηκευτεί ξεχωριστά από τον ήχο µας.

Έχοντας επιλεγµένο µόνο το TextGrid µας, πάµε στο µενού Write Write to binary

file.

Αν στη συνέχεια θέλουµε να ανατρέξουµε στην επισηµείωση, πρέπει να ανοίξουµε

τόσο το αρχείο ήχου, όσο και το binary αρχείο από το µενού ReadFrom file.