PowerPoint-presentatie...28/11/2013 3 Vaccinatie bij schapen Kiem Symptomen Groep C. perfringens...
Transcript of PowerPoint-presentatie...28/11/2013 3 Vaccinatie bij schapen Kiem Symptomen Groep C. perfringens...
28/11/2013
1
Zin en onzin van vaccinatie bij
schapen
Dr. Dierenarts Steven Verberckmoes
Praktijkdierenarts Lokeren
VRAAG VAN VANAVOND:
Vaccinatie bij schapen in Belgische
omstandigheden: zin of onzin?
ANTWOORD:
…zeer moeilijke vraag…
Heeft u een uurtje?
Welke aandoeningen?
Weerstand tegen:
◦ Bacteriën en hun toxines (vb. Clostridium sp.,
Rotkreupel, Chlamydia abortus, …)
◦ Virussen (vb. Blauwtongvirus, Orf virus, …)
◦ Parasieten (Toxoplasma abortus, Haemonchus,
Soorten vaccins
Dood vaccin
◦ Dode kiemen / stukken van kiemen
◦ Vaak meermaals vaccineren
◦ Hulpstoffen om afweerreactie op te wekken
◦ Veilig…
Levend vaccin
◦ “Verzwakte” kiemen
◦ Vaak slechts 1 injectie nodig
◦ Veiligheid???
Belangrijke principes
Afweer van het dier moet bescherming bieden ◦ Gezond dier nodig Voeding
Ontworming
Dracht
…
◦ Ziek / verzwakt dier: vaak geen goede immuunreactie, dus geen bescherming
◦ Levende vaccins aan zieke/ verzwakte dieren … mogelijk problemen!
◦ Opletten met gelijktijdige toediening medicatie!
Belangrijke principes
Drachtige dieren: hoe lammeren beschermen?
Lammeren worden geboren ZONDER weerstand
Biest is cruciaal, ook voor werking vaccinatie!
28/11/2013
2
Belangrijke principes
Maternale immuniteit:
◦ Bescherming door moeder via biest
◦ Lam neemt zelf over vanaf ongeveer week 4
◦ Vaccinatie tijdens maternale immuniteit …
moeilijk
Belangrijke principes
Kennis vereist!
◦ Vb. vaccineren tijdens dracht? JA/NEE (verschilt van vaccin tot vaccin)
◦ Beste moment vaccineren?
◦ Vaccineren in kudde zonder problemen?
Correct gebruik vaccins is essentieel!
◦ Bewaring (levende vaccins enkel als ze ‘leven’ werkzaam)
◦ Toedieningswijze
◦ …
Overzicht aandoeningen
2 3 4 6 5 1 Relatief beperkte mogelijkheden
België: 8 vaccins voor 6 aandoeningen
UK: 16 vaccins voor 10 aandoeningen
Reden?? België: kleine markt Grofweg 200 000 schapen over 20 000 beslagen
Vergelijking: UK > 30 000 000 schapen…
Aandoeningen vaccineren België
Clostridium species (oa.‘Het bloed’)
Tetanus
Rotkreupel
Blauwtong
Q-koorts
Hondsdolheid
(para-TB)
(pasteurellose)
Clostridium
Familie van Clostridia: verschillende types!!!
◦ ‘HET BLOED’ : meest gekend
◦ Bacterie komt voor bij normaal dier
◦ Profiteert van bepaalde omstandigheden
◦ Schade door toxines
◦ Plotse sterfte vaak enige symptoom
◦ Groei onder anaërobe omstandigheden
◦ Indien toch behandeling: eenvoudige
penicilline
28/11/2013
3
Vaccinatie bij schapen
Kiem Symptomen Groep
C. perfringens type B (bloederige) diarree, sterfte
(enterotoxemie)
Lammeren <3 weken
C. perfringens type D Pulpy kidney, sterfte Mestlammeren
C. novyi B Sterfte, combinatie leverbot,
black disease
Volwassen dieren
C. novyi type D/
C. haemolyticum
Haemoglobinurie Alle
C. sordelli Abomasitis, toxaemie Alle
C. septicum Braxy, abomasitis Gespeende lammeren
C. chauvoei Gangreen Alle
C. tetani Tetanus Alle
C. botulinum Botulisme Alle
Clostridium perfringens type D
◦ Acute sterfte
◦ Als levend: koliek!
◦ Behandeling: te laat!
◦ Meestal beste lammeren
◦ Jonge weide/ hoge krachtvoergift: Eiwitrijk
voer
“overeating disease”
◦ Lijkschouwing: pulpy kidney, opgeblazen
karkas, …
Pulpy kidney
Cl. Perfringens type D: “het bloed”
◦ α – toxine : geringe darmletsels
◦ ε – toxine : hyperacute sterfte Nieren
Centraal zenuwstelsel
Zelden diarree
Vaccinatie bij schapen
Clostridium perfringens type B
Lammeren < 3 weken
Vaak einde lammerperiode
Bloederige diarree
Tot 30 per cent sterfte! (<1d na start
symptomen)
28/11/2013
4
Clostridium tetani
Tetanus, ‘de klem’
Symptomen: stijfheid (wordt erger), kaken op elkaar geklemd, ogen opengesperd, niet meer recht kunnen
Oorzaak:
◦ Elastrator
◦ Oormerken
◦ Wondjes
◦ Tanden
◦ …
Miloxan vs bravoxin/covexin-10
C. perfringens type A toxoïd
Cl. perfringens
Cl. Perfringens: (A, B, C, D, E)
Pathogeniteit afh van toxines
Type Toxines
α β ε
A +++
B +++ +++ +++
C +++ +++
D +++
E +++ Vaccinatie bij schapen
+++
Vaccinatie bij schapen
Clostridium tetani
Sporen zuurstofarme omstandigheden
kiemgroei toxineproductie symptomen
Vaccinatie tegen Clostridium
Meestal gecombineerd
28/11/2013
5
Vaccinatie Clostridium
Schema volwassen dieren:
1.
- Primovaccinatie: 2x
- 4-6 weken tussen
- 1e maal afhankelijk
van… zie lammeren
2.
- Booster vaccinatie
- Jaarlijks?
- Liefst tussen 8 en 2
weken voor lammeren
Vaccinatie Clostridium
Schema lammeren:
1.
- Primovaccinatie: 2x
- 4-6 weken tussen
- 1e maal na verdwijnen
immuniteit via biest
- (12 weken)
2.
- Booster vaccinatie
- Jaarlijks?
- Liefst tussen 8 en 2
weken voor lammeren
Vaccinatie Clostridium
Schema lammeren:
1.
- Primovaccinatie: 2x
- 4-6 weken tussen
- Geen bescherming
door biest: dus veel
vroeger vaccineren
2.
- Booster vaccinatie
- Jaarlijks?
- Liefst tussen 8 en 2
weken voor lammeren
Rotkreupel
Twee bacteriën: ◦ Fusobacterium necrophorum
◦ Dichelobacter nodosus
Groepsprobleem
Weide-/stalbesmetting
Controlemaatregelen ◦ Bekappen??
◦ Voetbaden (CuSO4, ZnSO4, formol)
◦ Lokale behandeling (spray)
◦ Algemene behandeling
◦ Afvoer gevoelige dieren
◦ Propere weide
◦ Vermijden insleep!!
Vaccinatie bij schapen
Rotkreupel
Vaccinatie:
◦ Zowel preventief als curatief
◦ Weinig opbouw weerstand dus frequent
vaccineren in probleemsituaties!
◦ Combinatie met andere
bestrijdingsmaatregelen!!!
◦ Timing!
28/11/2013
6
Vaccinatie Rotkreupel
Schema:
1.
- Primovaccinatie: 2x
- 4-6 weken tussen
- Vanaf leeftijd 12 weken?
2.
- Booster vaccinatie
- Halfjaarlijks
- Naargelang probleem
en risicoperiode
Vaccinatie rotkreupel
Opmerking voor showdieren:
Blauwtong
BTV-8 virus
Eerste gevallen België: 2006
2007-2008:
Verplichte vaccinatie:
2008-2009-2010
Vrij sinds 2012!
28/11/2013
7
Blauwtong
Vaccinatie: stoppen van virale circulatie
Schapen slechts
Jaarlijkse booster
Lammeren:
◦ Moeder gevaccineerd:…………….1e vacc: 2,5
maand
◦ Moeder niet gevaccineerd:……..1e vacc: 1
maand
Q-koorts
Coxiella burnetii
Zoönose (Nederland)
Overdracht voornamelijk via melk, mest, urine, materiaal van abortussen en aerosol/stof
Symptomen: griepachtige symptomen en abortus
Melkvee Vlaanderen: 60-70% bedrijven positief maar belang???
Kleine herkauwers: belang duidelijker
Q koorts
Maatregelen:
◦ Algemene hygiëne
◦ Speciale aandacht voor abortussen Wettelijk: allemaal onderzoeken! Abortusprotocol KHK
Foetus/nageboorte verwijderen op hygiënische manier
Dieren afzonderen tot resultaten bekend
◦ Pasteurisatie melkproducten op aangetaste bedrijven
◦ Vaccinatie: coxevac Bij bevestiging positieve gevallen
Hoog risico bedrijven (Kinderboerderijen,…)
Vaccinatie Q koorts
Voornamelijk melk- geiten en schapen
Schema:
1.
- Primovaccinatie: 2x
- 3 weken tussen
- Min 3 weken Voor
dekking!!
- Booster vaccinatie??? Bij geit/ schaap
onbekend?
- Ook voor dekking
??
Rabiës/Hondsdolheid
Niet routinematig
Schapen? Vaak aangetast als ‘slachtoffer’
Uitgeroeid in België, maar labiel evenwicht
Vaccinatie bij wild -> heeft uiteindelijk tot
uitroeiing geleid
Symptomen: abnormaal gedrag,
zenuwsymptomen, speekselen,…
En dan???
Vaccins voor alle essentiële aandoeningen
bij schaap/ geit?
Dus: gluren bij de buren!
28/11/2013
8
Pasteurellose
Mannheimia haemolytica, Bibersteinia (Pasteurella) trehalosi, Pasteurella multocida
Normale ‘neusbewoners’
Verschillende ziektebeelden:
◦ Pneumonie
◦ “Zomerhoest”
◦ Acute sterfte (vaak verkeerdelijk als ‘het bloed’ gezien)
Vaak uitgelokt door andere factoren!
◦ Stress, huisvesting, “crowding disease”…
Pasteurellose
Pasteurellose
Aanpak:
◦ Primaire factoren (stress, huisvesting,
parasitisme…)
◦ Eventueel vaccinatie als (voorlopige?)
ondersteuning
Niet op markt in België, wel in buitenland
Vaak in combinatie met Clostridium vaccinatie
Vaccinatie Pasteurellose
Schema volwassen dieren:
1.
- Primovaccinatie: 2x
- 4-6 weken tussen
- 1e maal afhankelijk
van… zie lammeren
2.
- Booster vaccinatie
- Jaarlijks?
- Liefst tussen 8 en 2
weken voor lammeren
Vaccinatie Pasteurellose
Schema lammeren:
1.
- Primovaccinatie: 2x
- 4-6 weken tussen
- 1e maal na verdwijnen
immuniteit via biest
- (12 weken)
2.
- Booster vaccinatie
- Jaarlijks?
- Liefst tussen 8 en 2
weken voor lammeren
Vaccinatie Pasteurellose
Schema lammeren:
1.
- Primovaccinatie: 2x
- 4-6 weken tussen
- Geen bescherming
door biest: dus veel
vroeger vaccineren
2.
- Booster vaccinatie
- Jaarlijks?
- Liefst tussen 8 en 2
weken voor lammeren
28/11/2013
9
Zere bekjes / Orf
Orfvirus
Zoönose
Vooral lammeren (ooien: uier)
Problemen voornamelijk lammerperiode
Aantasting mond/neus/ogen slecht drinken
Overdracht naar uier ooi
uierontsteking
Overdracht door direct contact, korsten!
Vaccinatie zere bekjes
Niet op bedrijven waar geen Orf voorkomt!!! ◦ LEVEND VACCIN !!! Induceert letsels!!!
Op bedrijven waar problemen zijn: ◦ Preventief: voor verwachtte probleemperiode
◦ Curatief: om uitbraak te beperken
GEEN bescherming via biest!!
2 methodes: scarificatie, injectie ◦ Afhankelijk van vaccin (Scabivax®, Ecthybel®)
Beiden letsels (korsten) op plaats van vaccinatie
Vaccinatie zere bekjes
Speciale voorzorgen:
◦ Gevaccineerde dieren niet in stal waar ze gaan
lammeren/ waar gevoelige dieren aanwezig
zijn
◦ Anatomische locatie respecteren
Achter elleboog
Opletten lies: uierletsels!!!
◦ Zelf handschoenen dragen
◦ Effectiviteit controleren: korsten!
Abortus
Normaal bij schapen 2à3%, >5% = probleem
Verschillende oorzaken: ◦ Afwijkende vrucht/dracht
◦ Toxoplasma
◦ Chlamydia
◦ Campylobacter
◦ Listeriose
◦ Q fever
◦ Salmonella
◦ Blauwtong
◦ Schimmel (aspergillose)
◦ Schmallenbergvirus
◦ …
28/11/2013
10
Abortus
Normaal bij schapen 2à3%, >5% = probleem
Verschillende oorzaken: ◦ Afwijkende vrucht/dracht
◦ Toxoplasma
◦ Chlamydia
◦ Campylobacter
◦ Listeriose
◦ Q fever
◦ Salmonella
◦ Blauwtong
◦ Schimmel (aspergillose)
◦ Schmallenbergvirus
◦ …
Toxoplasma
Toxoplasma
Eencellige parasiet, zoönose
Kat centrale rol in cyclus (eindgastheer)
Andere dieren: cysten in weefsels, ABORTUS
Vrij goede immuniteit cfr. mens!
◦ Als antistoffen: weinig zorgen
◦ Abortus dus bij jonge dieren/ naïeve dieren
◦ Geaborteerde dieren: immuun
◦ Voor vaccinatiestrategie…
Toxoplasma
Symptomen
◦ Vroege dracht: mummificatie/ resorptie (‘lege
ooien’)
◦ Late dracht: abortus, mummificatie vruchten
◦ Lammering: dode lammeren/ mummie/ zwakke lammeren die kort na geboorte sterven
◦ Witte vlekjes op nageboorte
◦ Ooi: NIET ziek
Toxoplasma
Management: ◦ Stabiele (volwassen) kattenpopulatie
Vaccinatie ◦ Vaccineren voor 1e dekking: Praktisch levenslang immuniteit
Eventueel oude ooien (>4 jaar) ook
Natuurlijke vaccinatie?? geen controle...
◦ Vaccin zeer moeilijk te verkrijgen! (op vraag gemaakt, problemen beschikbaarheid, zeer beperkte houdbaarheid)
◦ Levend vaccin: Niet tijdens dracht! (min 3 weken voor dekking)
niet hanteren door zwangere vrouwen, steeds handschoenen!
Chlamydia
Chlamydia psytacci serotype 1
Bacterie, zoönose
Abortus laatste 3 weken dracht (ongeacht tijdstip infectie)
Abortusstorm
Vrucht vers, normaal, vruchtvliezen verdikt en necrotisch, oedemateuse cotelydonen
Ooien zelden ziek, blijven vaak drager, scheiden kiem uit andere ooien
Ook ram kan drager zijn/worden
28/11/2013
11
Chlamydia
Management:
◦ Geaborteerde dieren afzonderen
◦ Eventueel hele groep: tetracyclines Als alternatief voor vaccinatie
Als vaccinatie te laat komt
Vaccinatie:
◦ Jonge of aangekochte dieren
◦ Immuniteit voor minimum 3 jaar
◦ Levend vaccin:
Niet tijdens dracht! (min 4 weken voor dekking)
niet hanteren door zwangere vrouwen, steeds handschoenen!
Paratuberculose
Geiten mogen gevaccineerd worden
volgens FAVV Brussel
Dierenarts is verantwoordelijk voor
vaccinatie (en gevolgen)
Vaccinatie bij schapen
Paratuberculose
Mycobacterium paratuberculosis
Johnes Disease
Gudair (Pfizer)
geïnactiveerd Mycobacterium
paratuberculosis stam 316F
Vaccinatie bij schapen
Vaccinatieschema
Eerste keer:
◦ Volledige kudde
◦ Lammeren > 1 m
Vervolgens
◦ Enkel lammeren > 1m
Levenslange immuniteit
Vaccinatie bij schapen
Effect vaccinatie
Vaccinatie volledige kudde:
◦ Doorbreken van para-TB positieve dieren
◦ Daling klinische para-TB gevallen
◦ Daling mortaliteit tgv para-TB
◦ Geleidelijke daling para-TB geïnfecteerde dieren
◦ Daling faecale uitscheiding van para-TB kiemen
Het geïnactiveerde vaccin introduceert geen
ziekte in de kudde
1 ml / dosis: levenslange immuniteit
Vaccinatie bij schapen
Gebruiksaanwijzing
Gudair :
◦ Goed schudden
◦ Subcutane injectie (cfr. Footvax)
◦ Geen rappel vaccinatie nodig
Vaccinatie bij schapen
28/11/2013
12
Opmerking
Schapen en geiten reageren positief bij TB-
test
Schapen en geiten zullen in de toekomst
ook moeten getuberculineerd worden
Vaccinatie bij schapen
Coli
Zelfde vaccins als bij runderen
Gebruik buitenlandse vaccins
Invoer uit buitenland kan, mits reden
Steeds via dierenarts/groothandel
Toediening door dierenarts
Zelf invoeren is illegaal en als het misgaat
ook op eigen verantwoordelijkheid (geen
ondersteuning)
Tijdschema vaccinatie
Vaccinatie bij schapen
dekken lammeren
-1 m 1 m
2 m 3 m
4 m 5 m
0 m
Chlamydia
Toxoplasmose
Campylobacter
Rotkreupel (ram)
Salmonella
Rotkreupel
Pasteurellose
Ecthyma
Chlamydia Clostridium
Coli
Economische aspecten
Prijs naargelang:
◦ Vaccin
◦ Aantallen dieren
Wat is te verwachten effect / verliezen als
men niet vaccineert?
Maaaaar!!!! Eerst en vooral:
◦ Kennen we de cijfers op ons ‘bedrijf ’???
Meeste schapenvaccins relatief goedkoop!
De Vraag: Vaccinatie zin of onzin?
Verschillende mogelijke invalshoeken:
◦ (Inter)Nationaal belang? Vb. BTV8
◦ Economisch?
◦ Zoönose?
◦ Dierenwelzijn?
◦ Omstandigheden op het bedrijf…
Andere maatregelen mogelijk?
Nodig als noodmaatregel of vast onderdeel
management?
28/11/2013
13
Besluit
Vaccineren heeft zin
Blind voor alles vaccineren is onzin
Overdachte keuze: beslissen wat
voordelen en nadelen van vaccinatie in
bepaalde situatie voor bepaalde
aandoeningen zijn.
Dank voor jullie aandacht
Dierenarts Steven Verberckmoes
http://dierenartsverberckmoes.be
Vaccinatie bij geiten