Po

sition

ering

sno

ta

Universitair M

edisch Specialist:

Thu

isIn

Vele M

arkten

Pa

tiën

ten

zorg

W

ete

ns

cha

pp

elijk

on

de

rzoe

kO

nd

erw

ijsO

ple

idin

ge

n

Ex

pe

rtise

/v

raa

gb

aa

kB

es

tuu

re

nm

an

ag

em

en

t.

Positioneringsnota

Universitair Medisch Specialist:Thuis In Vele Markten

1 september 2005

3

Inhoud

1 VOORWOORD 4

2 INLEIDING 8

3 INNOVEREND PROFESSIONAL 11

4 PROFIEL 12

5 TAKEN 13

- Patiëntenzorg 13

- Wetenschappelijk onderzoek 13

- Onderwijs 16

- Opleidingen 16

- Expertise/vraagbaak 17

- Bestuur en management 18

- Concluderend 18

6 COMPETENTIES 20

7 REFERENTIEKADERS 22

Extern referentiekader (wettelijke en professionele kaders) 22

- Registratie 22

- Professionele gedragsregels, standaarden en richtlijnen 22

- WGBO 22

- WMO 23

- WHW 23

- Erkenning opleiding 23

- Professioneel statuut 23

Intern referentiekader (bestuurlijke en organisatorische kaders) 24

- Organisatorisch model 24

- Bestuur, management, beleid 24

- Stafconvent 25

- Ondernemingsraad 25

8 FUNCTIONEREN ALS PROFESSIONAL 26

9 SAMENVATTING 28

10 BRONNEN, BEGRIPPEN EN VERWIJZINGEN 29

11 BEDANKT 30

1

4

Voor u ligt de nota over de positie van de Universitair Medisch Specialist.Deze nota bevat de visie van de Orde van Medisch Specialisten op het huidigefunctioneren en de gewenste positie van medisch specialisten werkzaam in de Nederlandse Universitair Medische Centra (UMC’s). De KamerAcademische Specialisten van de Orde heeft in de zomer 2004 het initiatiefgenomen om deze positioneringsnota te schrijven. Hiervoor zijn bezoekenafgelegd aan de acht UMC’s en zijn gesprekken gevoerd met de besturen vande Stafconventen, met andere medisch specialisten en met leden van Radenvan Bestuur. Deze input is gebruikt voor de totstandkoming van de positioneringsnota. Vervolgens is de nota onder meer besproken met vertegenwoordigers van de Stafconventen en in het bestuur van de Orde vanMedisch Specialisten, alsmede neergelegd bij de Nederlandse Federatie vanUniversitair Medische Centra. De nota heeft als doel de bijzondere positie vanmedisch specialisten in de UMC’s voor het voetlicht te brengen in een tijd datde vele ontwikkelingen in de gezondheidszorg nieuwe kansen en uitdagingenopleveren voor de UMC’s. Marktwerking en nieuwe bekostigings- enverzekeringsvormen in de gezondheidszorg zijn voorbeelden van deze ontwik-kelingen. Daarnaast worden er steeds hogere eisen gesteld aan de produc-tiviteit van de medische centra en zal de kwaliteit van het medisch handelenbeter zichtbaar moeten worden gemaakt. De opleiding tot medisch specialisten het onderwijs aan studenten zijn in een stroomversnelling gekomen doorhet invoeren van nieuwe opleidingseisen en curricula. Bovendien zijn de aantallen studenten en artsen in opleiding tot medisch specialist sterktoegenomen om aan de toekomstige vraag aan medische zorg te kunnen vol-doen. In de positioneringsnota wordt niet op genoemde ontwikkelingenvooruit gelopen, maar wordt de cruciale rol die Universitair MedischSpecialisten vervullen in de UMC’s beschreven, nu én in de toekomst.

De Kamer Academische Specialisten van de Orde dankt iedereen, die een bijdrage heeft geleverd aan de totstandkoming van deze nota. Reacties op denota zijn van harte welkom!

Prof.dr. Henri A. Verbrugh, voorzitterKamer Academische Specialisten

Voorwoord

Maya Huijberts is sinds 2000 internist-endocrinoloog. Alsuniversitair medisch specialist combineert zij patiëntenzorg,onderzoek en onderwijs. Haar specifieke aandachtsgebiedenzijn neurovasculaire complicaties van diabetes en endocrieneoncologie. Op het gebied van neurovasculaire complicaties vandiabetes heeft het AZM een nationaal en internationaal erkendeexpertise. Naast patiëntenzorg doet zij onderzoek naar perifeervaatlijden en collateraalvorming bij diabetes, als ook klinischestudies naar voetcomplicaties. Hierin begeleidt zij 3 promovendi.Ook is zij voor 6 uur per week coördinator van het co-schapInterne Geneeskunde, Cardiologie en Pulmonologie.

Mw. dr. M.S.P. Huijberts, internist

Cock van de Velde is sinds 1982 chirurg en sinds 1987hoogleraar. Zijn onderzoeksgebieden zijn onder meer colorectale tumoren, levermetastasen en borstkanker. We zienhem tijdens een geïsoleerde leverperfusie: een techniek die inhet LUMC is ontwikkeld en bij meer dan 150 patiënten istoegepast. Hierbij worden de bloedvaten van de levertijdelijk afgesloten van de bloedsomloop van het lichaam.Hierdoor is het mogelijk om de lever te behandelen met hogedoses chemotherapeutica zonder dat de rest van het lichaamhier (fatale) schade van ondervindt. Middels onderzoekwordt deze techniek steeds verder ontwikkeld.

Prof.dr. C.J.H. van de Velde, chirurg

8

Nederland heeft op dit moment acht academische ziekenhuizen die, zoals de naam aangeeft, nauw zijn verbonden met een universiteit. Zes ervan zijnverbonden met een openbare universiteit (in Amsterdam, Groningen, Leiden,Maastricht, Rotterdam en Utrecht) en twee met een bijzondere universiteit(de Vrije Universiteit Amsterdam en de Radboud Universiteit Nijmegen).Door bestuurlijke ‘fusies’ zijn Universitair Medische Centra (UMC’s)ontstaan, waarin de activiteiten van de oorspronkelijke academische zieken-huizen en die van de lokale Faculteiten Geneeskunde (en Gezondheids-wetenschappen of Tandheelkunde) bijeen zijn gebracht onder één bestuur1.De missie van de UMC’s is uniek. Het zijn centra waar innovatie en ontwikkeling de kernbegrippen zijn. Het gaat om innovatie en ontwikkelingin medisch wetenschappelijke zin én in de patiëntenzorg én in het onderwijs én bij de opleidingen van medische en paramedische beroepsgroepen. Het karakter van de UMC’s is daardoor anders dan die van de algemeneziekenhuizen en van andere instituten voor wetenschap en gezondheidszorg.

In de UMC’s werken ruim 3.200 medisch specialisten. Dat zijn gemiddeld 400medisch specialisten per UMC. Zij zijn daar werkzaam in een van de vieraanstellingsvormen: 1. als Medisch Specialist2. als Universitair Medisch Specialist3. als Hoogleraar/Medisch Specialist4. als Hoogleraar/Hoofd Afdeling. De meeste medisch specialisten (70-80%) zijn als Universitair MedischSpecialist aangesteld. Tussen de 10-20% is (deels) als Hoogleraar/MedischSpecialist of als Hoogleraar/Hoofd Afdeling aangesteld. Samen met anderewetenschappelijk geschoolde medewerkers vormen de medisch specialisten deprofessionele basis van de UMC’s. De aanwezigheid en inzet van voldoendegekwalificeerde én gemotiveerde medisch specialisten is cruciaal en is zelfs eenconditio sine qua non voor de realisatie van de missie van de NederlandseUMC’s.

Een integrale visie op de positie van Universitair Medisch Specialisten ontbreekt echter. In deze positioneringsnota legt de Orde van MedischSpecialisten haar visie neer op het profiel en het functioneren van de medischspecialisten werkzaam in de Nederlandse UMC’s. Aangegeven wordt waar depositie van de medisch specialisten voldoende is geborgd en waar versterkingvan die positie nodig is. Onder positie wordt verstaan het geheel van taken,verantwoordelijkheden en bevoegdheden dat in beginsel behoort tot de functie van medisch specialist werkzaam in een UMC. Daarbij hoort een

Inleiding

2

9

beschrijving van een extern referentiekader - waaronder een wettelijk kader -evenals een intern referentiekader binnen de UMC’s. Onderdeel van het referentiekader is een visie op de intercollegiale en bestuurlijke verhoudingenin de UMC’s en op het handelen van de Universitair Medisch Specialist in hetkader van de individuele patiëntenzorg, het wetenschappelijk onderzoek enhet onderwijs aan studenten en artsen in opleiding tot (medisch) specialist(AIOS)2. In de positioneringsnota wordt de medisch specialist(en) werkzaamin een UMC, ongeacht de aanstellingsvorm, aangeduid met UMS.

De positie van de UMS hangt samen met het profiel van de UMC’s, zoals datin 2004 is beschreven door de Nederlandse Federatie van UniversitairMedische Centra in Nederland (NFU) (zie publicatie ‘Van vele markten thuis’van de NFU in september 2004 [www.nfu.nl]).

Jan Nouwen is sinds 2001 Coördinator Onderwijsafdeling Medische Microbiologie & Infectieziekten.Het nieuwe curriculum ‘Erasmusarts’ heeft geleid toteen frisse wind in het Rotterdamse onderwijsland. Hetprobleem- en patiëntgeoriënteerde curriculum trektveel nieuwe docenten, zowel uit de preklinische alsklinische vakken. Nouwen: “Het oude stoffige imagovan onderwijs geven verdwijnt. Onderwijs is leuk!Studenten zijn (terecht) kritisch, willen goed onderwijs,maar zijn ook bereid zelf input te leveren om hetonderwijs verder te verbeteren”.

Dr. J.L. Nouwen, internist

11

Innoverend professional

3Medisch specialisten zijn professionals. Volgens de definitie van prof.dr.ir. M.C.D.P. Weggeman3 zijn professionals beroepsbeoefenaren vaneen maatschappelijk gewaardeerd beroep waaraan een intensieve training isvoorafgegaan. Professionals worden gekenmerkt door het relatief autonoomen veelal op creatieve wijze leveren van denkkracht, vakmanschap endeskundigheid ter realisering van hun eigen doelstellingen èn die van deorganisatie. Professionals oefenen hun beroep uit in een grote mate van vrijheid. Het vermogen tot zelfkritiek en permanente reflectie op eigen gedragen handelen is daarbij een onontbeerlijk kerncompetentie van een professional,zoals een medisch specialist. Professionals kunnen mede daardoor hun beroepuitoefenen in een grote mate van vrijheid. Voorts is van belang dat professionals zich onderscheiden van andere beroepsbeoefenaren vanwege hetdoor hen gehanteerde externe referentiekader. Professionals hebben een professie, behoren tot een beroepsgroep en hebben een beroepsvereniging, waarvan zij lid behoren te zijn. Professionals laten zich leiden door de binnenhun professie ontwikkelde en gehanteerde normen en waarden omtrent deberoepsuitoefening. Deze professionele autonomie is een kernkwaliteit van de professional. De zogenoemde ‘academische vrijheid’4 die conform de wet binnen academische centra in acht moet worden genomen, past bij de UMS als professional.

Binnen de groep professionals maken sommigen onderscheid tussen de‘improviserende’ en de meer ‘routinematig werkende’ professionals. De improviserend professional produceert op basis van creativiteit, flexibiliteit en improvisatietalent voortdurend nieuwe informatie door voort te bouwen op zijn beschikbare kennis en te leren van het geleerde. Een routinematig werkend professional past op basis van ervaring en het vermogen steeds meer over hetzelfde te leren op een efficiënte en geconcentreerde wijze routinematig een bepaalde vaardigheid op hoog niveau toe en overtreft daarmee (bestaande) normen.Uit onderstaande beschrijving van de positie van de UMS volgt dat op deUMS beide kwalificaties van toepassing zijn. Er worden door UMS zowelroutinematig bepaalde vaardigheden toegepast als voortgebouwd op de beschikbare kennis en geleerd van het geleerde. Gezien de missie en takenvan de UMC’s ligt de nadruk op innovatie en ontwikkeling. In deze visiewordt de UMS daarom als een innoverend professional gekarakteriseerd. Een professional bij wie de drijfveer voor het handelen ligt in innovatie enontwikkeling. Daar ligt de prioriteit.

De UMS is Thuis In Vele Markten. Het profiel van de UMS wordt grotendeelsbepaald door zijn taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden.Kenmerkend voor de UMS is de combinatie, de onderlinge verwevenheid enafhankelijkheid van verschillende taken. Iedere individuele UMS staat vooreen combinatie van de volgende taken en werkzaamheden: patiëntenzorg,wetenschappelijk onderzoek, onderwijs, opleidingen, expertise/vraagbaak enbestuur en management. De individuele UMS zal niet aan alle taken in gelijkemate deelnemen. Per UMS verschilt het takenpalet. Uiteraard spelen de individuele interesses en talenten bij de samenstelling van het takenpakketvan een UMS een belangrijke rol. De onderlinge samenhang en afhankelijkheid van taken wordt op het niveau van de individuele UMS gerealiseerd.

Profiel

4

12

13

Taken

5PatiëntenzorgBijna één miljoen Nederlanders maken jaarlijks als patiënt gebruik van dediensten van de UMS in de acht UMC’s. Patiënten komen naar het UMC‘voor de dokter’, zij zoeken een UMS aan wie zij hun zorgvraag kunnen voor-leggen en aan wie zij hun vertrouwen in de behandeling geven. De zorgvraagvan die patiënten varieert van routine 2e-lijns medisch-specialistische zorg tottopklinische en topreferente zorg5. Ook zogenoemde zelfverwijzers, patiëntendie zich zonder verwijzing van de huisarts melden bij de spoedeisende hulp,maken deel uit van het palet. De UMC’s die in de dichtbevolkte stedelijkegebieden liggen, hebben een toenemend aantal zelfverwijzers als patiënt.Ongeveer de helft van de patiëntenzorg in UMC’s bestaat uit topklinische entopreferente zorg. Naast de één op één behandeling (arts-patiënt) draagt detopklinische zorg en topreferente zorg in toenemende mate een multi-disciplinair karakter. De UMS werken dan in multidisciplinaire teams samenmet andere professionals. UMS zijn als supervisor in staat dergelijke complexe processen voor hun patiënten te organiseren en te regisseren. In hetkader van de individuele patiëntenzorg doen collega’s in andere ziekenhuizenfrequent een beroep op de expertise van de UMS.Van belang is dat op alle bovengenoemde zorgvelden de missie van de UMC’s,innovatie en ontwikkeling, kan worden toegepast. Zo dragen UMS bij aan deontwikkeling van nieuwe zorgprocessen, waarbij de patiënt centraal staat.Voor de UMS is niet alleen de topklinische en topreferente zorg een bron vaninspiratie en innovatie, maar ook de 2e-lijns medisch-specialistische zorg. Het hebben van basis 2e-lijns medisch-specialistische zorg is daarnaast van groot belang voor het onderwijs aan medische studenten en voor deopleiding van medisch specialisten en paramedische beroepsgroepen.

Wetenschappelijk onderzoekWetenschappelijk onderzoek is dé motor van de vernieuwing en is een kern-taak van de UMC’s. Kwalitatief en kwantitatief presteren de onderzoekers inde UMC’s bijzonder goed. Jaarlijks publiceren de acht UMC’s ruim 6.400wetenschappelijke artikelen, die internationaal gezien gemiddeld van hogekwaliteit zijn c.q. ruim uitsteken boven het mondiale gemiddelde (zie NFUdocument ‘Onderzoeker onderzocht’, 2004)6. Wetenschappelijk onderzoek issteeds meer multidisciplinair, multicenter en internationaal in aard en uitvoering. Die samenwerkingsvormen zijn zeer bevorderlijk voor het niveauvan het wetenschappelijk onderzoek.

Renée van den Brink is sinds 2003 opleider in het AMCen is voorzitter van de Commissie Opleidingseisen namensde Nederlandse Vereniging voor Cardiologie. Deze commissie verbetert de kwaliteit van de opleiding enlaat deze meer aansluiten op de behoeften en vragen vandeze tijd. Tijdens de opleiding worden medisch handelen,communicatie, samenwerking, kennis en wetenschap,maatschappelijk handelen, organisatie en professionaliteitbeoordeeld. Jaarlijks geeft zij dopplerechocardiografischonderwijs aan de Universiteit van Indonesia.

Mw. dr. R.B.A van den Brink, cardioloog

16

De UMS leveren een grote bijdrage aan het wetenschappelijk onderzoek in deUMC’s. Zij vormen een cruciale wetenschappelijke schakel in het onder-zoekscontinuüm, dat gaat van basale kennisontwikkeling en fundamenteelonderzoek naar innovatieve toepassing ervan in de gezondheidszorg: frombed to bench and vice versa. De UMS initiëren, organiseren, superviseren ennemen deel aan onderzoeksprojecten en dragen zo bij aan de innovatie binnen de biomedische wetenschappen evenals aan het vertalen van onder-zoeksresultaten naar de praktijk.Het domein van de UMS is in het bijzonder het klinisch en het translationeleonderzoek7. UMS hebben daarvoor de beschikking over de gehele weten-schappelijke infrastructuur van het UMC en die van zusterfaculteiten van hununiversiteit die zij inzetten bij innovatie in de patiëntenzorg en de maatschap-pelijke gezondheidszorg. Deze combinatie van wetenschappelijke infrastruc-tuur met patiëntenzorg en de inzet ervan bij maatschappelijke vragen omtrentgezondheid en ziekte is uniek voor de positie van de UMC’s en de UMS.

OnderwijsDe UMS hebben een belangrijke rol in het onderwijs aan zo’n 15.000 studenten en co-assistenten geneeskunde en ook, maar in mindere mate, aanstudenten in de biomedische studies en de studie gezondheidswetenschappen.De betrokkenheid van UMS bij het onderwijs in de acht UMC’s is onmisbaar.UMS geven groot- en kleinschalig theoretisch onderwijs en vaardigheids-onderwijs in alle onderdelen van het curriculum. Zij inspireren als rolmodelde volgende generatie artsen en brengen hen de grondbeginselen bij van hetmedisch en ethisch verantwoord handelen. De huidige curricula geneeskundehebben een duidelijke klinische oriëntatie. Deze zijn afgestemd op de landelijke eindtermen voor de opleiding tot basisarts. Het deel van het curriculum tot aan het doctoraal examen speelt zich geheel af binnen deUMC’s. Het aandeel van de UMC’s in de postdoctorale, klinische fase van hetcurriculum (co-assistentschappen) is groot. Ten behoeve van het onderwijsnemen UMS deel aan (multidisciplinair) overleg en structureren, organiserenen coördineren zij (delen van) het curriculum geneeskunde. De eindverant-woordelijke decaan is meestal een UMS, die deze verantwoordelijkheid uitoefent binnen het kader van de Raad van Bestuur van het UMC.

OpleidingenDe opleiding van de volgende generatie medisch specialisten wordt verzorgddoor de huidige generatie medisch specialisten. Er zijn in Nederland ongeveer4.750 artsen in opleiding in een van de 27 erkende medisch specialismen8.Bestaande en voorspelde tekorten in het benodigde aantal medisch specialistenhebben geleid tot drastische uitbreiding van het aantal AIOS9. UMC’s zijn

17

steeds meer de regionale spillen in de opleidingscircuits met andere zieken-huizen en zorginstellingen. In de UMC’s vormen per specialisme de UMS deopleidersgroep voor de AIOS. Bij regionale opleidingen zijn het veelal deUMS, die optreden als coördinator van de regionale opleidingscommissie. In de UMC’s kunnen alleen UMS optreden als opleider en plaatsvervangendopleider conform de door het Centraal College Medische Specialismen(CCMS) vastgestelde eisen. Op deze wijze functioneren UMS als rolmodelvoor de volgende generatie medisch specialisten. UMS dragen ook bij aan de opleiding van andere wetenschappers, huisartsen,spoedeisendehulp-artsen en aan die van diverse paramedische beroepen (o.a.nurse practitioner, physician assistent, verpleegkundigen, analisten, hygiënisten).De opleiding tot wetenschapper wordt vaak in de vorm gegoten van eenpromotieonderzoek onder leiding van een of meer (co)promotoren, een functiedie in de UMC’s veelal door UMS wordt ingevuld. Jaarlijks vinden aan UMC’songeveer 800 promoties plaats, zodat UMS dus een wezenlijke rol vervullenin de opleiding van medisch wetenschappelijke onderzoekers in Nederland.

Expertise/vraagbaakDe UMS vertegenwoordigen een groot deel van de kennis op het gebied vanziekte en gezondheid die binnen de UMC’s beschikbaar is. Zij zijn de feitelijke‘dragers’ van kennis in de UMC’s en de beschikbare experts op hun onder-scheiden vakgebieden. Hierop wordt periodiek en structureel een beroepgedaan door ‘derden’ buiten de UMC, zowel door nationale als door internationale organisaties. Naast adviezen in de individuele patiëntenzorgparticiperen UMS in Raden van Advies (bijvoorbeeld de Gezondheidsraad ende Raad voor Gezondheidsonderzoek), in organen van toezicht van diverselandelijke en regionale overheden en in allerlei fondsen, stichtingen en andereorganisaties. Ook de innovatieve diagnostische en farmaceutische industriemaakt vaak gebruik van de expertise van de UMS. UMS hebben zitting in hetCentraal College Medische Specialismen (CCMS) en in de MedischSpecialisten Registratie Commissie (MSRC). Daarnaast spelen UMS binnenhun wetenschappelijke vereniging vaak een voorname rol zoals bij hetontwikkelen van medisch-specialistische richtlijnen en het verzorgen van bij- en nascholing van medisch specialisten en ook in de landelijke koepels deKNMG en de Orde van Medisch Specialisten. Op internationaal niveau dragenUMS onder meer bij aan de redactie en het peer-review proces van publicatiesin de wetenschappelijke literatuur. UMS treden op als sprekers tijdens internationale congressen, conferenties en bijeenkomsten, zijn gastdocent vanbuitenlandse wetenschapsinstituten, treden op als referenten vooronderzoeksaanvragen van internationale organisaties en bij promoties inbuitenlandse wetenschapsinstellingen.

18

Bestuur en managementUMC’s zijn grote en complexe geïntegreerde medisch wetenschappelijke bedrijven. Veel UMC’s hebben gekozen voor het uitgangspunt dat ‘professionals in the lead’ zijn. Van oudsher zijn medisch specialistenbetrokken bij het bestuur en het management van UMC’s (en hun voorgangers de academische ziekenhuizen en faculteiten geneeskunde). Die betrokkenheid is er op diverse organisatorische niveau’s in de vorm vanleidinggeven aan een organisatorisch onderdeel (cluster, afdeling, sectie, unit)van het UMC en in de vorm van deelname in allerlei tijdelijke of permanentecommissies, stuur-, werk- en begeleidingsgroepen binnen het UMC. Medischspecialisten aangesteld als Hoogleraren/Hoofd Afdeling geven q.q. leidingaan hun afdeling. In de meeste UMC’s zijn een of meer UMS opgenomen inde Raad van Bestuur. De UMS, georganiseerd in het Stafconvent, werken conform de wet mee aan het bestuur van het UMC. Daarnaast hebben UMSook zitting in de Ondernemingsraad van het UMC. Buiten de UMC’s zijn UMS vaak actief betrokken bij het bestuur van hun professionele organisaties en wetenschappelijke verenigingen.

ConcluderendKenmerkend is dus dat de gemiddelde UMS een combinatie van taken en verantwoordelijkheden heeft, waaronder altijd de patiëntenzorg. De patiëntenzorg is nodig voor het in stand houden van de erkenning en dusde herregistratie als medisch specialist. De onderlinge afhankelijkheid van deverschillende taken van de UMS komt ook tot uiting in de voorwaarden totaanstelling van de UMS, zoals beschreven in de CAO AZ. Het carrièreperspectief van de UMS is divers. Doorgroei naar posities vanHoogleraar/Medisch Specialist, Hoogleraar/Hoofd Afdeling, lid Raad vanBestuur en naar vergelijkbare posities buiten de UMC’s is bijvoorbeeldmogelijk. Het geheel van taken en verantwoordelijkheden laat zien dat deUMS een cruciale bijdrage leveren aan het tot stand komen en in standhouden van de interne en externe referentiekaders, de professionele standaarden van de medisch specialisten in Nederland. Erkenning enwaardering van het maatschappelijk belang van de positie van de UMS is eenbelangrijke voorwaarde voor het in stand houden van deze positie.

René Kahn is sinds 1993 hoogleraar psychiatrie en medisch hoofd afdelingPsychiatrie van het UMC Utrecht. Op het ogenblik geeft hij leiding aan eengroot onderzoeksproject naar eerste psychose,gericht op neuro-imaging, cognitie en genetica.Hij is ook voorzitter van de NederlandseVereniging voor Psychiatrie. We zien hem tijdens een vergadering van de divisieleidingHersenen, waarin de afdelingen Psychiatrie,Neurologie, Neurochirurgie, KlinischeNeurofysiologie, Farmacologie en Anatomie,Revalidatie en Sportgeneeskunde zijnondergebracht.

Prof.dr. R.S. Kahn, psychiater

20

Competenties

6Voor het uitoefenen van de functie medisch specialist zijn competenties nodig.Die competenties zijn terug te vinden in de eindtermen van de opleiding totbasisarts en in de lijst kerncompetenties, die door het Centraal CollegeMedische Specialismen (CCMS) voor de opleiding tot medisch specialistwordt gebruikt. De lijst van het CCMS (zie tabel) bevat een zevental competentiegebieden, namelijk:1. Medisch handelen2. Communicatievaardigheden3. Samenwerking4. Kennis en wetenschap5. Maatschappelijk handelen6. Organisatie 7. Professionaliteit. Voor het functioneren als UMS zou daaraan een aantal competenties moetenworden toegevoegd die betrekking hebben op wetenschappelijk onderzoek,onderwijs, opleiding, de expertise/vraagbaak-functie en op bestuur en management. Voor die domeinen bestaan echter (nog) geen vastgestelde competentieprofielen.- Voor wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en opleiding zijn integriteit,

creativiteit, doorzettingsvermogen en didactische kwaliteiten belangrijkecompetenties. Bij creativiteit en doorzettingsvermogen gaat het bijvoorbeeldom het kunnen vinden van nieuwe oplossingen voor bestaande medische enmedisch maatschappelijke vraagstukken. Didactische vaardigheden zijnnodig om kennis en ethische standaarden efficiënt over te dragen aan devolgende generatie artsen en medisch specialisten.

- Voor de expertise/vraagbaakfunctie gaat het om competenties als communicatie met en participatie in groepen deskundigen.

- Voor de bestuur- en managementfunctie gaat het om competenties alsgroepsgericht leidinggeven, kunnen delegeren, visieontwikkeling, initiatiefnemen, oordeelsvorming, besluitvaardigheid, stressbestendigheid, flexibelgedrag, kunnen onderhandelen, sociabiliteit, resultaatgerichtheid en gevoelvoor de organisatie9.

1. ten aanzien van medisch handelen:

a. De specialist bezit adequate kennis en vaardig-

heid naar de stand van het vakgebied;

b. De specialist past het diagnostisch,

therapeutisch en preventief arsenaal van

het vakgebied goed en waar mogelijk evidence

based toe;

c. De specialist levert effectieve en ethisch

verantwoorde patiëntenzorg;

d. De specialist vindt snel de vereiste informatie

en past deze goed toe;

2. ten aanzien van communicatie:

a. De specialist bouwt effectieve behandel-

relaties met patiënten op;

b. De specialist luistert goed en verkrijgt doelmatig

relevante patiëntinformatie;

c. De specialist bespreekt medische informatie

goed met patiënten en desgewenst familie;

d. De specialist doet adequaat mondeling

en schriftelijk verslag over patiëntencasus;

3. ten aanzien van samenwerking:

a. De specialist overlegt doelmatig met collegae

en andere zorgverleners;

b. De specialist verwijst adequaat;

c. De specialist levert effectief intercollegiaal

consult;

d. De specialist draagt bij aan effectieve

interdisciplinaire samenwerking en ketenzorg;

4. ten aanzien van kennis en wetenschap:

a. De specialist beschouwt medische informatie

kritisch;

b. De specialist bevordert de verbreding van en

ontwikkelt de wetenschappelijke vakkennis;

c. De specialist ontwikkelt en onderhoudt een

persoonlijk bij- en nascholingsplan;

d. De specialist bevordert de deskundigheid van

studenten, aios, collegae, patiënten en andere

betrokkenen bij de gezondheidszorg;

5. ten aanzien van maatschappelijk handelen:

a. De specialist kent en herkent de determinanten

van ziekte;

b. De specialist bevordert de gezondheid van

patiënten en de gemeenschap als geheel;

c. De specialist handelt volgens de relevante

wettelijke bepalingen;

d. De specialist treedt adequaat op bij incidenten

in de zorg;

6. ten aanzien van organisatie:

a. De specialist organiseert het werk naar een

balans in patiëntenzorg en persoonlijke

ontwikkeling;

b. De specialist werkt effectief en doelmatig

binnen een gezondheidszorgorganisatie;

c. De specialist besteedt de beschikbare

middelen voor de patiëntenzorg verantwoord;

d. De specialist gebruikt informatietechnologie

voor optimale patiëntenzorg, en voor bij- en

nascholing;

7. ten aanzien van professionaliteit:

a. De specialist levert hoogstaande patiënten-

zorg op integere, oprechte en betrokken wijze;

b. De specialist vertoont adequaat persoonlijk

en interpersoonlijk professioneel gedrag;

c. De specialist kent de grenzen van de eigen

competentie en handelt daar binnen;

d. De specialist oefent de geneeskunde uit naar

de gebruikelijke ethische normen van het

beroep.

DE COMPETENTIEGEBIEDEN VOOR DE MEDISCH SPECIALIST ZOALS VASTGESTELD DOOR HET CCMS10

21

22

Referentiekaders

7De concrete taken en competenties van de UMS staan niet op zichzelf. Iedere medisch specialist heeft, ongeacht zijn werkplaats en wijze van praktijkvoering, te maken met referentiekaders. Als referentiekaders voor deUMS worden bedoeld een geheel van afspraken en regels waaraan hij isgehouden, waarop hij kan worden aangesproken en waar hij beroep op kandoen. Soms wijken de kaders van de UMS af van die van medisch specialistenin andere centra, vaak gelden dezelfde wetten, regels en verhoudingen. In hetlicht van deze positioneringsnota wordt het complete omgevingsbeeld van deUMS geschetst, zowel de externe (wettelijke en professionele) kaders als deinterne (bestuurlijke en organisatorische) kaders.

EXTERN REFERENTIEKADER

RegistratieUMS zijn als artsen ingeschreven in het BIG-register (Beroepen in de individueleGezondheidszorg) en als medisch specialist geregistreerd in het register van deMedisch Specialisten Registratie Commissie (MSRC). Deze registratie moet elke5 jaar worden verlengd, na beoordeling van het aantal patiëntgebonden uren,na het gemiddeld over vijf jaar tenminste 40 uur per jaar geaccrediteerde bij- en nascholing hebben gevolgd en na het hebben deelgenomen aan het visitatieprogramma van de betreffende wetenschappelijke vereniging.

Professionele gedragsregels, standaarden en richtlijnenDe UMS houden zich in de omgang met patiënten, collega’s en andere personen aan de Nederlandse Artseneed, de Gedragregels voor Artsen van deKoninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst(KNMG) en aan de normen vastgelegd in verklaringen van internationaleorganisaties zoals de ‘International Code of Medical Ethics’, de ‘Declarationof Geneva’ en de ‘Declaration of Helsinki’; alle drie van de World MedicalAssociation. Daarnaast houden de UMS zich aan regelingen, standaarden enrichtlijnen van de Orde van Medisch Specialisten en van de wetenschappelijkeverenigingen. Het geheel van de normen wordt wel aangeduid met het begrip‘professionele standaard’: het geheel van kennis en ervaring dat binnen demedische beroepsgroep zelf is ontstaan en ontwikkeld11. Samen met de wettelijke regelgeving vormen deze regels het externe referentiekader in dearts-patiënt relatie en in de intercollegiale verhoudingen.

WGBOIn UMC’s is de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO)van kracht. De behandelingsovereenkomst komt in een UMC, vanwege dedienstverbandrelatie van de UMS, formeel-juridisch tot stand tussen depatiënt en het UMC. Feitelijk echter betreffen de meeste bepalingen ook de

23

UMS, die een eigen professionele verantwoordelijkheid heeft. Een deel vandeze verantwoordelijkheid is terug te vinden in het professioneel statuut. Op grond van de WGBO moet de hulpverlener bij zijn werkzaamheden de zorg van een goed hulpverlener in acht nemen en daarbij handelen inovereenstemming met de voor hulpverleners geldende standaard.

WMOOp onderzoek dat door UMS aan mensen wordt verricht is de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO) van toepassing.

WHWIn de UMC’s is de Wet op het Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek(WHW) van belang. In de WHW wordt de verantwoordelijkheid voor degeneeskundige behandeling en verzorging van de patiënten bij de hoofden vande desbetreffende afdelingen gelegd, onverminderd de verantwoordelijkheidvan de Raad van Bestuur. Volgens de WHW moeten UMS wetenschappelijkgeneeskundig onderwijs kunnen geven en wetenschappelijk geneeskundigonderzoek kunnen doen. De hoogleraar heeft daarnaast bijzondere rechtenmet betrekking tot onder meer wetenschappelijke promoties. Op grond van de WHW geldt voor het UMC, dat de zogenoemde ‘academischevrijheid’ in acht moet worden genomen. Hieronder wordt in algemene zinverstaan de bevoegdheid van de wetenschapper (lees hier: UMS) zelf tebepalen hoe wetenschappelijk onderzoek en onderwijs worden uitgevoerd.Op grond van de WHW verwerven de UMS een doctorstitel bij promotie opbasis van een proefschrift aan een Nederlandse universiteit. Daarmee ontstaattevens de erkenning dat deze UMS zelfstandig wetenschappelijk onderzoekkan initiëren en uitvoeren.

Erkenning opleidingIn het kader van de opleiding tot medisch specialist is de (plaatsvervangend)opleider verantwoordelijk voor de inrichting van de opleiding en is hijbevoegd en verplicht op gezette tijden een oordeel te geven over de voortgangvan de opleiding van de individuele AIOS. Voor erkenning door het CCMS als opleider wordt de UMS elke 5 jaar dooreen Visitatiecommissie van de MSRC gevisiteerd. Belangrijk hierbij is dat bij deze visitatie de kwantiteit en de kwaliteit van de hele groep opleiderswordt beoordeeld en niet uitsluitend de kwalificaties van de (beoogd)(plaatsvervangend) opleider.

Professioneel statuutOnderdeel van de CAO AZ is het professioneel statuut, waarin de verantwoor-delijkheden zijn uitgewerkt van de Raad van Bestuur, het hoofd van een afdelingen de overige UMS. Het gaat hier om de verantwoordelijkheden rond de

24

taakgebieden: patiëntenzorg, opleiding, onderwijs, wetenschappelijk onderzoek.De in het professioneel statuut genoemde professionele autonomie is eengrondslag voor het functioneren van de UMS. Deze grondslag moet samenmet de academische vrijheid worden ‘vertaald’ naar de praktijk van alle dag,c.q. ingebed binnen de kaders van de eigen UMC (vide infra). De UMS makendeze verantwoordelijkheden in termen van productie en kwaliteit waar. Vaak werken zij daartoe samen met andere, niet-medisch geschoolde, weten-schappelijk medewerkers.

INTERN REFERENTIEKADER

Interne regelingen en bepalingen richten zich met name op het UMC zelf enzijn het interne referentiekader voor de UMS. Uiteraard mogen de externe ende interne referentiekaders niet met elkaar in strijd zijn.

Organisatorisch modelDe mate waarin de UMS hun verantwoordelijkheden kunnen waarmaken,hangt zeer af van de bevoegdheden in het organisatorische model van het desbetreffende UMC. De facilitaire en financiële randvoorwaarden kunneninvloed hebben op de professionele autonomie en academische vrijheid van deUMS. Integrale verantwoordelijkheid met decentralisatie van de taken enbevoegdheden naar de UMS passen het beste bij de positie van de UMS alsinnoverend professional en bij de positie van het UMC als professioneleorganisatie. Het organisatorische niveau waarop die verantwoordelijkhedenen bevoegdheden worden neergelegd, dient functioneel te worden beoordeeld.Dit is onder meer afhankelijk van prioriteiten ten aanzien van mono-disciplinair dan wel multidisciplinair werken.

Bestuur, management, beleid De bestuurlijke verhoudingen en inrichting van een UMC zijn conform deWHW uitgewerkt in een bestuursreglement. Vrijwel altijd is er sprake van eenHoogleraar/Hoofd Afdeling, die hoofd is van de medische afdeling c.q. inhiërarchische zin de leiding heeft. Ook op andere niveaus van het UMC(divisie, cluster, sectie, unit) kan sprake zijn van hiërarchie in organisatorischezin. Gezien het professionele karakter van een UMC kan de organisatie nietprimair of uitsluitend op basis van hiërarchie worden aangestuurd. Een UMCstaat juist voor het gezamenlijk formuleren en nastreven van gemeenschap-pelijke doelstellingen. Een open en zorgvuldige communicatie tussen de professionals is een voorwaarde voor het bereiken van de doelstellingen. Het uitstippelen van de missie en de strategie kan niet anders dan een coproductie zijn van management en professionals. Uiteraard dienen erkeuzes te worden gemaakt ten aanzien van de koers en het beleid. Keuzes die

25

niet altijd op consensus zijn gebaseerd. Maar zonder de inbreng van de UMSbij het maken van dergelijke keuzes ontbeert het beleid van een UMCdraagvlak bij degenen, die grotendeels verantwoordelijk zijn voor de kwaliteitvan de organisatie. UMS zijn daarom betrokken bij het (medisch en) strategisch beleid, het bestuur en het management van hun organisatorische eenheid, zoals eenafdeling. Het medisch en strategisch beleid van bijvoorbeeld de afdelingwordt in samenspraak met de UMS en wetenschappelijke staf van de afdelingopgesteld en door het hoofd van de afdeling vastgesteld. Het beleid van deafdeling is onderdeel van het strategische beleid van het UMC als geheel enmoet daarmee zijn afgestemd.Het is het hoofd van de afdeling die ervoor zorgdraagt, dat de UMS binnende afdeling als professionals worden betrokken bij de beleidsontwikkeling.Daarnaast ondersteunt en faciliteert het hoofd van de afdeling de UMS bij deuitvoering van het beleid. Onderdeel van deze communicatie is het voeren vanzogenoemde jaargesprekken tussen UMS en de direct leidinggevende UMS.Het management van de afdeling en van het UMC kan daarom wordengekarakteriseerd als (faciliterend) missiemanagement.De inbreng van de individuele UMS als innoverend professional wordt alszodanig gewaardeerd en gerespecteerd. In algemene zin besluiten UMS inconsensus en daardoor zijn zij medeverantwoordelijkheid voor die besluitenc.q. de uitvoering ervan. Bij voldoende herkenbaarheid van de doelen, het kwaliteitsbeleid en de missie kan men van de individuele UMS een persoonlijk commitment verwachten en erop vertrouwen dat de UMS zichloyaal opstelt.

StafconventElk UMC heeft een Stafconvent, waarvan de doelen en de wijze van organisatievan UMC tot UMC kunnen verschillen. Een UMS kan lid zijn van hetStafconvent van een UMC. Volgens de WHW heeft het Stafconvent als primairetaak mee te werken aan het bestuur van het UMC. Vanuit elke medischeafdeling is in ieder geval het hoofd van de afdeling lid van het Stafconvent. Het Stafconvent is hét orgaan dat meewerkt met het UMC-bestuur aan hetopstellen en vaststellen van de missie, de strategische doelen en het kwaliteits-beleid van het UMC. Het bestuur van het UMC stelt bovendien in overleg methet Stafconvent de interne kaders vast. De betrokkenheid van de UMS bij hetbestuur van het UMC wordt via dat orgaan gerealiseerd.

OndernemingsraadElke UMC heeft een Ondernemingsraad met wettelijk vastgelegde taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Op grond van de Wet op deOndernemingsraden kunnen ook UMS hierin zitting nemen als vertegen-woordigers van de werknemers.

26

Functioneren alsprofessional

8Voor UMS geldt een aantal waarborgen en vereisten om als professional te kunnen functioneren. Veel van deze waarborgen en vereisten zijn deels terug te vinden in het professioneel statuut, dat deel uitmaakt van de rechtspositieregeling van de UMS. - Die waarborgen hebben enerzijds betrekking op de professionele autonomie

van de UMS en anderzijds op de organisatorische integratie van de UMS inhet UMC. Zo zal het bestuur van het UMC zich moeten onthouden vandirecte interventies in de individuele patiëntenzorg, zodat de UMS de aanzijn zorg toevertrouwde patiënten de noodzakelijke medisch-specialistischehulp kan verlenen. De individuele UMS heeft dan ook een persoonlijke niet-overdraagbare verantwoordelijkheid in zijn relatie tot de patiënt.

- UMS handelen als goed hulpverleners volgens de geldende professionelestandaarden en de vigerende wet- en regelgeving. Daarbij zijn ook (medisch)beleid, regelingen en afspraken rond de patiëntenzorg van belang.

- De UMS werken aan de invulling van de taken en verantwoordelijkhedenvan het UMC, dat als geïntegreerd medisch (wetenschappelijk) bedrijfaanspreekbaar is op het verlenen van doeltreffende, doelmatige en patiëntgerichte zorg. Het UMC kan immers op grond van de WBGOaansprakelijk worden gesteld voor fouten in de zorgverlening, ongeachtwaar en door wie in het UMC gemaakt. Dit laat onverlet de eigen professionele verantwoordelijkheid van de UMS.

- De UMS moet voldoen aan de vigerende kwaliteitseisen. Een aantal elementen uit de Kwaliteitswet Zorginstellingen is in het professioneelstatuut vastgelegd.

- Het professioneel statuut beschrijft de verantwoordelijkheden van de UMS.Ook de collectieve verantwoordelijkheden op het niveau van het UMCmoeten in het professioneel statuut worden beschreven, zodat duidelijk iswelke inbreng de UMS heeft en waaraan de UMS is gecommitteerd.

- Het is het bestuur van het UMC dat in overleg met het Stafconventzorgdraagt voor de benodigde personele, instrumentele en ruimtelijkevoorzieningen voor patiëntenzorg, wetenschappelijk onderzoek, onderwijsen opleiding.

- Tenslotte moet het professioneel statuut voor de UMS ook een nadereuitwerking geven van het begrip academische vrijheid. Ook hier gaat hetom de balans tussen de professionele autonomie en een verantwoordeinbedding in het UMC.

Marianne de Visser is sinds 2002 vice-voorzittervan de Gezondheidsraad. Zowel gevraagd alsongevraagd advies van de Gezondheidsraadvormt een wetenschappelijke ondersteuningvoor de beleidsontwikkeling. De Visser: “Vanuitde onderzoekswereld en de samenleving kunnenproblemen opborrelen die bij ministeries wordenopgemerkt. De Gezondheidsraad kan dan eenbelangrijke bijdrage leveren door de stand vanwetenschap in kaart te brengen en waar nodigaandacht schenken aan ethische, maatschap-pelijke en juridische aspecten”.

Mw. prof.dr. M. de Visser, neuroloog

28

Er werken ruim 3.200 medisch specialisten in de acht NederlandseUniversitair Medische Centra. Zij vormen de medisch professionele kernenvan deze centra. Het profiel van de Universitair Medisch Specialist (UMS) isdie van een innoverend professional gericht op de invulling van de zes hoofd-taken van deze centra: het leveren van (top) klinische zorg aan patiënten, het geven van onderwijs aan studenten geneeskunde als docent en rolmodel,het opleiden van medisch specialisten en andere deskundigen, het verrichtenvan basaal en translationeel wetenschappelijk onderzoek op het gebied vanziekte en gezondheid, het beschikbaar stellen van kennis en expertise aanoverheden, instellingen en bedrijven en het bijdragen aan het bestuur en management van de centra zelf.Individuele UMS zullen tijdens hun carrière accenten en prioriteiten leggen opgenoemde velden, afhankelijk van de eigen interessen en competenties enerzijdsen de geboden kansen anderzijds. Aanleg voor en blijvende ontwikkeling vande voor genoemde taken benodigde competenties zijn cruciaal voor het func-tioneren van de UMS. UMS functioneren binnen de kaders geboden door decentra waarin zij werken, waarbij respect voor de professionele autonomie ende academische vrijheid voorwaarden zijn voor de uitoefening van het beroepUMS. Daartoe zijn UMS nauw betrokken bij het formuleren van het strategische en operationele beleid binnen de medische afdelingen en, via hetStafconvent, bij dat van het UMC als geheel. De activiteiten van de UMS op alle genoemde hoofdtaken worden in materiële en immateriële zin onder-steund en worden mogelijk gemaakt door de organisatie van de UMC’s.

Sam

envatting

9

29

Bronnen, begrippen en verw

ijzingen

101. Het Academisch Ziekenhuis Maastricht zal binnenkort tot UMC-vorming

overgaan. In de positioneringsnota wordt hier alvast vanuit gegaan.

2. AIOS ‘(arts in opleiding tot (medisch) specialist) vervangt het begrip agio(assistent-geneeskundige in opleiding).

3. Voor de definitie van een professional zie Weggeman MCDP ‘Leidinggeven aan professionals, het verzilveren van creativiteit’ Kluwer,Deventer, 1992, zoals ook gehanteerd door de commissie Visser van deNVZ vereniging van ziekenhuizen (zie Visser GR et al., Ondernemendbesturen. Ziekenhuismanagement van overmorgen, 1996 Van Gorcum &Comp, Assen).

4. Conform de Wet op het Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek(WHW) aan instellingen voor Hoger onderwijs moet in de UMC’s deacademische vrijheid in acht worden genomen.

5. Topklinische zorg is die zorg waarvoor de overheid in verband met gewenste concentratie van expertise en dure infrastructuur een vergunning moet verlenen (bijv. radiotherapie, transplantatie-geneeskunde). Topreferente zorg heeft betrekking op patiënten die doorde aard van hun aandoening en behandeling aangewezen zijn op c.q. verwezen worden naar gespecialiseerde centra.

6. Bron NFU-document ‘Onderzoeker onderzocht’ 2004.

7. Translationeel onderzoek: de vertaling van het fundamentele onderzoeknaar de kliniek.

8. Bron aantal agio’s per 31-12-2003: MSRC.

9. Bron competenties bestuurs- en managementfuncties: A&D Consult,Gouda, 2000.

10. Bron competentiegebieden en kerncompetenties: Centraal CollegeMedische Specialismen, Kaderbesluit. Dit besluit is gepubliceerd in deStaatscourant van 14 december 2004, nr. 241.

11. Bron Nederlandse Artseneed: een uitgave van de Commissie HerzieningArtseneed, in opdracht van de Vereniging van Universiteiten in samen-werking met de Koninklijk Nederlandse Maatschappij tot bevorderingder Geneeskunst, augustus 2003.

N.B. Overal waar bij de UMS ’hij’ en ’zijn’ worden vermeld, moet tevens ‘zij’en ’haar’ worden gelezen.

De Orde van Medisch Specialisten wil graag onder meer de volgende personen bedanken, die hebben bijgedragen aan de totstandkoming van dePositioneringsnota Universitair Medisch Specialist: Thuis In Vele Markten.

Bedankt

11

30

AMCRaad van BestuurProf.dr. E. Briët, internistStafconvent/Opinion leadersProf.dr. H. Obertop, chirurgProf.dr. M.M. Levi, internist

AZMRaad van BestuurG.J.H.C.M. Peeters, kno-artsDrs. L.J.H.M. Brans BrabantStafconventMw. Prof.dr. M. van Dieijen-Visser, klinisch chemicusDr. R.M.M. Hupperts, neuroloogOpinion leadersDr. R.J. van Oostenbrugge, neuroloogDr. F. Smits, gynaecoloog

ERASMUS MCRaad van BestuurDrs. W. GeerlingsStafconventProf.dr. J.A.N. Verhaar, orthopedisch chirurg

LUMCStafconventProf.dr. R.T.W.M. Thomeer, neurochirurgJ. Ringers, chirurgOpinion leadersProf.dr. J.L. Bloem, radioloogProf.dr. K.F.G. Rabe, longarts

UMCGRaad van BestuurDrs. Fr.C.A. JaspersProf.dr. S. Poppema, patholoog

StafconventProf.dr. P.J.J. Sauer, kinderartsMw. prof.dr. J.M.M. Hooymans,oogartsMr. J.G. Pieter, secretaris StafconventOpinion leadersF.R. Burlage, radiotherapeutK.P. de Jong, chirurgDr. F.B. Niessen, plastisch chirurgDr. G.M. Rommers, revalidatie-artsA.H.M. Simons, gynaecoloogDr. P.C. van Voorst Vader, dermatoloog

UMC ST RADBOUDRaad van BestuurProf.dr. C.L.A. van HerwaardenIng. L. NeelemanStafconventProf.dr. J.G. Blickman, radioloogProf.dr. P.M. Hoogerbrugge, kinderartsOpinion leadersProf.dr. J.H.M. Berden, internistProf.dr. R.P. Bleichrodt, chirurgMw. prof.dr. D.D.M. Braat, gynaecoloogProf.dr. F.H.M. Corstens, nucleair geneeskundigeDr. J.W. Pasman, neuroloogDr. C.T. Postma, internistDr. P.N.M.A. Rieu, chirurgProf.dr. P.H.M. Spauwen, plastisch chirurgProf.dr. P.M.J. Stuyt, internistProf.dr. R.P.H. Veth, orthopedisch chirurgDr. M.C. de Waal Malefijt, orthopedisch chirurg

31

UMC UTRECHTRaad van BestuurProf.dr. G.H. Blijham, internistStafconventMw. dr. A.M.G.A. de Smet, anesthesioloogDr. R.J.B. Sakkers, orthopedisch chirurgOpinion leadersMw. dr. P.F.A. Bakker-De Wekker,cardio-thoracaal chirurgDr. M.J. Hendriks, radioloog

VUMC

Raad van BestuurDrs. E.B. MulderStafconventProf.dr. C.H. Polman, neuroloog

OP DE FOTOMw. dr. M.S.P. Huijberts, internistProf.dr. C.J.H. van de Velde, chirurgDr. J.L. Nouwen, internistMw. dr. R.B.A van den Brink, cardioloogProf.dr. R.S. Kahn, psychiaterMw. prof.dr. M. de Visser, neuroloog

KAMER ACADEMISCHE SPECIALISTENProf.dr. H.A. Verbrugh, arts microbioloogDr. M.H.A. Bemelmans, chirurgMw. Dr. H. Haaxma-Reiche, neuroloogProf.dr. Th.J.M. Helmerhorst, gynaecoloogProf.dr. F. Hendrikse, oogartsDr. F.Th.M. Huysmans, internistMw. F.A.M. Klijn, psychiaterP.A. van Luijt, chirurgDr. F.J. Meijboom, kinderartsDr. C.T. Postma, internist

Prof.dr. P.E. Postmus, longartsMw. N.I. Regensburg, oogartsProf.dr. P.P. van Rijk, nucleair geneeskundigeDr. B.J. van Royen,orthopedisch chirurgA.H.M. Simons, gynaecoloogMw. S.N. de Wildt, aios kindergeneeskundeR.C. Zwart, chirurg

BESTUUR ORDE VAN MEDISCH SPECIALISTENProf.dr. P.A.M. Vierhout, chirurgP.M. Burger, dermatoloogDr. O.G.J.M. van Aubel, uroloogDr. R.J.A. Diepersloot, arts microbioloogH.R. Korsten, chirurgProf.dr. H.A. Verbrugh, arts microbioloogDr. L.H. van Hulsteijn, internistMw. dr. Y.M. van Kasteren, gynaecoloog

MEDEWERKERS ORDE VAN MEDISCH SPECIALISTENS.J. van den Heuij, communicatiemedewerkerMw. mr. W.L.R. Kuipers,adviseur directieMw. J. Lavue, secretaresse KASMw. E.M.T. van Rooij, communicatieadviseurMr. A.J. Taselaar, secretaris KAS

Colofon

Ontwerp: Berkhout Grafische Ontwerpen, Harmelen

Fotografie: René Verleg, Schipluiden

Uitgave: Orde van Medisch Specialisten, Utrecht

Druk: Koninklijke Drukkerij De Swart, Den Haag