Popularne narracje podróżnicze

POPULARNE NARRACJE PODRÓŻNICZE – TURYSTYCZNE ŚWIATY PRZEDSTAWIONE W INTERNECIE

Magdalena Zdrodowska

POPULARNE NARRACJE PODRÓŻNICZE TURYSTYCZNE ŚWIATY PRZEDSTAWIONE W INTERNECIE

Ludzkiej podróży od zawsze towarzyszyła opowieść. Dopiero zdanie relacji

ziomkom dopełniało wędrówki zamieniając ją z osobistej przygody w

zbiorowe doświadczenie całej społeczności. Poprzez narrację grupa

dowiadywała się o Innych – ludziach, zwierzętach, krainach. Nawet jeśli

często były to narracje przekłamujące rzeczywistość, przynoszące opisy

bezgłowych ludów, bazyliszków i morskich potworów czasów starożytnych

czy idealistyczne opowieści Kolumba, opisujące niewinnych i bezbronnych

mieszkańców Nowego Świata, dopiero one dopełniały pełnego cyklu

wędrówki. Opowieści o niej od zawsze były nieodłączną częścią kultury. Na

nich ufundowane były kosmogoniczne mity, one legły u podstaw

kulturowych i religijnych systemów stając się kanonicznymi tekstami po dziś

stanowiącymi zręby kultury europejskiej. Podróże greckich herosów czy ludu

wybranego ukształtowały zbiorową wyobraźnię. Podróż stała się metaforą

ludzkiej egzystencji. Droga ludzkiego życia czy droga do zbawienia (zarówno

w perspektywie zbiorowej, jak i indywidualnej) opisywały człowieka, jako

wiecznego wędrowca borykającego się z trudami i bolączkami podróżowania.

W tym kontekście ukształtowała się praktyka pielgrzymowania, a więc

podróży przestrzennej, geograficznej oraz metafizycznej, w której człowiek

doświadcza sacrum w miejscu, gdzie w sposób szczególny przejawia się jego

moc. Idealnym celem wędrówki było dla chrześcijanina samo serce porządku

czyli Jerozolima, ale wobec braku takiej możliwości proponowano wędrówki

zastępcze: kalwarie. Jednak i na taką podróż nie każdy mógł sobie pozwolić.

Stąd w polskiej kulturze ludowej figury wędrownych dziadów, ludzi drogi.

Dzielili się oni opowieściami ze świata, dziwami, swoimi przygodami. Często


byli to właśnie pielgrzymi odwiedzający miejsca święte. Dawali świadectwo,

prowadzili narrację opisującą i tłumaczącą świat. O ile wielkie kulturowe

opowieści o podróżowaniu dzięki zapisowi, wchodziły w obręb kulturowych

kanonów, trwając przez pokolenia i kształtując nasze współczesne

wyobrażenia o świecie, narracje ludowe, pozostające w obszarze oralności

trwać mogły tylko w interaktywnym kontakcie, w żywej opowieści.

Przemiany społeczne i ekonomiczne doby nowoczesności uwolniły masy

ludzi od zamieszkiwanych przez nich przestrzeni. Towarzyszące im w

dwudziestym wieku przemiany technologiczne, w tym zwiększenie

efektywności środków transportu przy jednoczesnym obniżeniu jego

kosztów, spowodowały nie tylko wzmożenie demograficznych fluktuacji

poprzez granice, ale wręcz ich umasowienie. Doświadczenie podróżowania

stało się dostępne wielu. Przywozili oni z podróży nie tylko pamiątki i zdjęcia,

ale i autobiograficzne narracje, które dzięki kolejnej przemianie, określanej

wprost mianem rewolucji informacyjnej i komunikacyjnej, wymknęły się

oralności. Dzięki Internetowi weszły w obręb narracji pisanych. Sieć

zdemokratyzowała możliwość zapisu i masowego udostępnienia (nie tylko)

podróżniczych narracji, które to aktywności były dotąd domeną kultury

elitarnej. Do utrwalenia opowieści o swoich podróżach dopuszczani byli

profesjonaliści: pisarze czy podróżnicy przygotowujący przewodniki i

reportaże. W dobie nowych technologii, internet stał się środowiskiem, w

którym popularne, „ludowe”, do tej pory oralne, narracje o odległych

krainach przełamać mogły podstawowe bariery oralności: ograniczony

zasięg przestrzenny i czasowy oraz ulotność.

Opowieści podróżnicze w internecie realizowane być mogą między innymi w

postaci blogów czy wpisów na portalach społecznościowych. W artykule tym

chciałabym jednak zawęzić pole refleksji do polskich internetowych portali

podróżniczych, jako szczególnie interesującej, zaprojektowanej specjalnie dla

podróżniczych narracji sfery sieci. Portale takie jak odysei.com, Globtroter.pl,

geoblog.pl oraz tubyliśmy.pl. zapewniają cyfrową kontynuację kulturowej

praktyki, jaką jest popularna autobiograficzna narracja podróżnicza,


przenosząc ją z sytuacji bezpośredniej interakcji, opowieści z gronie

najbliższych znajomych w przestrzeń internetu.

Wspólnotowość

Podstawowym problemem folklorystycznych narracji w internecie jest utrata

jednego z podstawowych wyróżników klasycznego folkloru podróżniczego:

ustności, bezpośredniego, interakcyjnego charakteru. Wprawdzie już w 1990

roku Piotr Kowalski1 odrzucił ustność i bezpośredni kontakt jako wyznacznik

aktywności folklorystycznej, jednak wydaje się, że w przypadku

autobiograficznych narracji podróżniczych jest on nadal istotnym elementem

sytuacji folklorystycznej. Wyjście poza obręb narracji oralnej jest

przywilejem opowieści o elitarnym, eksperckim charakterze, przewodników

czy reportaży, podczas gdy popularne narracje podróżnicze istnieją w sposób

momentalny (posługując się kategorią Rocha Sulimy2), realizowane są w

sytuacji komunikacyjnej, zakładającej bezpośrednią interakcję: w czasie

rodzinnych czy towarzyskich spotkań czy podróżniczych festiwali. Narracja

podróżnicza jest nie tylko zdaniem relacji – ma także charakter fatyczny. Jest

czynnikiem budującym społeczność. Opowieść wyznacza granice grupy

poprzez zdefiniowanie tego, co obce, inne, egzotyczne. Opowieść o dziwności

(kuchni, obyczajów, wyglądu Innych) jest lustrem, w którym przeglądać

może się społeczność. Granice wyznacza także krąg odbiorców, a więc

zakreślenie granic funkcjonowania opowieści. W przypadku opowieści online

ów element kolektywnego doświadczania opowieści wydaje się stracony. O

ile w klasycznej folklorystycznej narracji podróżniczej opowiadający

występuje przed grupą, o tyle w przypadku opowieści w sieci jedynym, co

percypuje w momencie opowiadania jest technologia, maszyna. Klasyczne

1 Patrz: P. Kowalski, Wokół podstawowych zagadnień spornych. Kategoria ustności w tegoż

Współczesny folklor i folklorystyka: o przedmiocie poznania w dzisiejszych badaniach

folklorystycznych, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1990. 2 R. Sulima, Folklor i literatura. Szkice o kulturze i literaturze współczesnej, Ludowa

Spółdzielnia Wydawnicza 1985, s. 7-8.


narracje folkloru odbywa się w miejscach skrajnie publicznych, w grupie, i

tylko wobec niej mają rację bytu. Folklor w pojedynkę nie istnieje, ponieważ

jego pasem transmisyjnym jest interakcja. W przypadku narracji sieciowych

podmiot opowiadający jest w sytuacji skrajnie intymnej. Siedzi samotnie

przed ekranem komputera snując swoją opowieść w sposób całkowicie

niezależny od publiczności. Co więcej nie wie nawet, czy takową znajdzie.

Umieszczając podróżniczy wpis na jednym z podróżniczych portali nie ma

żadnej pewności, że ktokolwiek ów wpis przeczyta. Pisze go dla każdego i dla

nikogo. To opowieść bez adresata, bez grupy docelowej. Jedynym pewnym

odbiorcą opowieści jest sam piszący. Relacja z wędrówki na zawsze

zachowana zostanie w gigantycznym archiwum, jakim jest internet,

przechowując wspomnienia, refleksje i uwagi piszącego. Narracje

podróżnicze stają się pamiętnikami, do których wracać można po miesiącach

i latach, jak wraca się do zdjęć z podróży.

Wymienione portale starają się jednak, dostępnymi kulturze cyfrowej

środkami, oddać owo doświadczenie wspólnotowości. Pierwszym elementem

sygnalizującym wspólnotę są nazwy portali i ich rozszerzenia w bardzo

wyraźny sposób odnoszące się do wyobrażonej społeczności podróżników,

dzielących opowieści o wędrówkach. I tak mamy do czynienia z:


W przypadków globtroterskich portali wrażenie wspólnotowości

generowane jest wyraźnie już w nazwie. W każdej z nich pojawiają się

odniesienia kolektywne wprost przywołujące grupę, jak „społeczność” oraz

„znajomi”. Znaleźć można także odwołania do generujących wspólnotę

aktywności, jak zapośredniczone w podróżowaniu poczucie złączenia czy

pozostawanie w kontakcie. Również zastosowanie w nazwie portalu

tybylismy.pl liczby mnogiej w nie mniejszym stopniu odwołuje się do

poczucia grupowej wspólnoty.

Szczególną strategią posługuje się portal Globtroter.pl, który wzmacnia

kolektywny charakter dodatkowym przesłaniem:

Administratorzy wprost odnoszą się do ustnej narracji podróżniczej, która

zawsze odbywa się w przestrzeni, nazywając swoją platformę „miejscem

spotkań”. Miejscem, gdzie następuje jedna z podstawowych kulturowych

aktywności: dzielenie się i wymiana. Tekst wzmocniony zostaje dodatkowo

wizualnym przekazem: obrazem wędrowca wprost z komputerowego ekranu

wyciągającego do internauty rękę w geście zaproszenia, ale i pomocy.

W nazwach wszystkich portali zasygnalizowany jest ich wspólnotowy

potencjał. Na tym poziomie kładzie się nacisk nie tyle na możliwość

zaprezentowania własnej relacji z wędrówki (jak to ma miejsce w pisemnych,

elitarnych narracjach podróżniczych), ale na uczestnictwo w internetowej

społeczności oraz możliwość jej budowania. To społeczność, która zasadzona

jest na innej podstawie, niż grupy do których użytkownicy należą offline. Tu

wszyscy mają wspólną pasję, wspólne zainteresowania i podobne

doświadczenia. Tworzy to środowisko swoistej wspólnoty afektu i


gwarantuje przekładalność perspektyw, wspólny zakres odniesień zarówno

na poziomie wartości przypisywanych podróżowaniu, jak i biograficznych

doświadczeń.

Jak wspomniałam elementem, którego brakuje internetowemu

doświadczeniu jest grupa, świadomość występowania wobec pewnej

zbiorowości i interakcja z nią. Internauta wchodzi w kontakt z interfejsem,

nie doświadcza obecności innych osób, a sama nazwa portalu, sugerująca

istnienie większej zbiorowości nie zastąpi doświadczenia grupy, zobaczenia

jej, w całej jej liczebności. I tu portale podróżnicze są w stanie, jeśli nie oddać

to, zasugerować podobne doświadczenie wykorzystując poetykę ilości i

statystyki. Wspólnotowość, zasygnalizowanie uczestnictwa w (dużej i

dynamicznej) społeczności realizowane jest przez udostępnianie statystyk:

liczby użytkowników portalu, postów, zdjęć czy zamieszczonych relacji. Są to

dane na tyle istotne dla administratorów portali, że umieszczają je zawsze

niedaleko nagłówka z nazwą, tak, by były widoczne po pierwszym

otworzeniu strony bez konieczności przewijania. Są one sygnałem

dotyczącym nie tylko popularności portalu kierowanym do reklamodawców,

ale także użytkowników. Internauta decydując się na umieszczenie swojej

relacji na danym portalu może zatem wybrać ten, który daje mu dostęp do jak

największej publiczności oraz udział w najliczniejszej i najbardziej

dynamicznej społeczności3:

odysei.com:

Globtroter.pl:

geoblog.pl:

3 Wszystkie zaprezentowane statystyki: dostęp 07.01.2012.


tubylismy.pl:

Dodatkowym elementem podkreślającym wspólny dorobek społeczności jest

stosowanie liczby mnogiej w przypadku portali Globtroter.pl oraz geolog.pl.

W ten sposób podkreśla się, że cała grupa pracuje wspólnie na portalowy

dorobek objawiający się w przyroście wpisów, komentarzy i zdjęć.

Wspólnotowy charakter portale zawdzięczają jednak nie tylko zgrabnie

dobranym, sugerującym kolektywność nazwom oraz statystykom. Ich

społecznościowy potencjał tkwi także w wykorzystywaniu tych środków

kultury cyfrowej, które generują cyfrowe kolektywy. Portale podróżnicze

kształtowane na wzór portali społecznościowych. Zastosowanie znajdują tu

podobne aplikacje, jak te, które z powodzeniem wykorzystywane są przez

serwisy takie jak Facebook czy Nasza Klasa: obserwowanie aktywności

innych użytkowników, dodawanie znajomych, obserwowanie kto odwiedził

profil użytkownika, możliwość zostawiania komentarzy czy wysłania

prywatnych wiadomości.

Poczucie wspólnoty, jako rodzaju aktywności społecznej i kulturowej

osiągane jest w końcu w samej tkance podróżniczych narracji wypełniających

ramy portali. Wspólnota słuchaczy, zanurzonych w opowieść gawędziarza

sygnalizowana jest w portalach z użyciem możliwości dostępnych tego typu

aplikacjom. W przypadku internetowych narracji folklorystycznych

zrezygnować trzeba z wyznacznika oralności, bezpośredniości interakcji,

wzajemnej dialogiczności w jakiej pozostają obydwie strony tradycyjnych

narracji podróżniczych – opowiadacz i słuchacz. W przestrzeni internetu

pojawiają się figury piszącego i czytelnika, których interakcja jest

asynchroniczna. Choć nie ma tu kontaktu bezpośredniego, to jednak „widać”

innych uczestników. Wydaje się to trudne do osiągnięcia w przypadku

interakcji rozciągniętych w czasie na dni, tygodnie i miesiące. Internauci

pozostawiają jednak elektroniczne ślady swojej obecności: przez liczone

online wejścia na daną opowieść, system ocen i komentarzy. Wszystkie one są


sygnałem, że podróżnicza opowieść została „wysłuchana”, że doszło do

komunikacyjnej wymiany, zapośredniczonej w tekście czy zdjęciu.

Mechanizmy uwiarygodnienia opowieści

Kolejnym – po wspólnotowości - problemem wartym rozpatrzenia w

przypadku popularnych, folklorystycznych narracji podróżniczych w sieci są

mechanizmy ich uwiarygodniania. W folklorze ustnym (na przykład w

legendach miejskich) elementy podnoszące wiarygodność opowieści zawarte

są w samej jej narracyjnej tkance. To praktyka uzasadniania prawdziwości

opowiadanej historii poprzez zastosowanie odniesień do wiarygodnego

źródła. Wśród najczęstszych praktyk pojawiają się, formuły „friend of a

friend” oraz „read in paper”. Pierwsza jest powołaniem się na relację

naocznych, nieobecnych w momencie opowiadania, świadków, a więc ludzi,

którzy sami przytaczanej przez narratora sytuacji doświadczyli i opowiadali

ją, jako narrację z pierwszej ręki („mój kuzyn to przeżył”, „to przydarzyło się

znajomemu sąsiada”) 4. Druga zaś to odniesienie do instytucji, kojarzonych z

udostępnianiem prawdziwych i wiarygodnych przekazów jak prasa, telewizja

czy inne media („w gazetach pisano”), ale zaliczyć można tu także kościół czy

szkołę. I w końcu mechanizmem uzasadniającym może być sięganie do

własnego doświadczenia i poświadczanie nim prawdziwości historii („ja tam

byłam”, „widziałam na własne oczy”), które to sformułowania wzmacniane

mogą być poprzez obsekracje („jak Boga kocham”, „jak mi Bóg miły”) czy

licencje („słowo honoru”, „daję słowo”).

W przypadku internetowych portali podróżnych wyżej wymienione

mechanizmy w zasadzie nie pojawiają się. W tym środowisku

uwiarygodnianie odbywa się za pośrednictwem innych środków. Można

4 J.H. Brunvand, Encyclopedia of Urban Legends, 2001, ABC-CLIO Inc., s. 154-155.


wskazać dwa główne mechanizmy budowania wiarygodności i zaufania do

podróżniczej relacji.

Najbardziej rozwinięty system uwiarygodniania – a jednocześnie

rankingowania – użytkowników oraz ich narracji posiada portal odysei.com i

na nim chciałabym się skupić. W tym przypadku widzę dwa mechanizmy

generowania wiarygodności i oceniania wartości zamieszczanych w serwisie

narracji.

Pierwszy mechanizm zasadza się na zdywersyfikowaniu użytkowników. Nie

są oni sobie równi i wszyscy podlegają rankingowi. To system w którym o

wiarygodności narracji zaświadcza wiarygodność narratora i jego pozycja w

społeczności. Udział w rankingu jest nieuniknionym elementem

funkcjonowania na portalu. Już wypełniając formularz niezbędny do

zalogowania się na platformie przyszły użytkownik zachęcany jest do

wskazania krajów, które do tej pory odwiedził. Podobny zabieg stosują i inne

portale podróżnicze. Różnicą są tylko strategie wizualizacji „wyników”

użytkownika: portal odyssei.pl przedstawia je w formie mapy świata z

zaznaczonymi krajami, które użytkownik odwiedził, podczas gdy geoblog.pl

w profilach użytkowników umieszcza flagi odwiedzonych państw oraz

oblicza szacunkowy procent zwiedzonego świata.

Jednak ranking proponowany przez odysei.pl jest bodaj najbardziej

skomplikowany i co ciekawe, wbrew temu co można byłoby przypuszczać, to

nie kompetencja podróżnicza mierzona turystyczną aktywnością i ilością

odwiedzonych krajów jest wyznacznikiem pozycji społecznej, a co za tym

idzie i społecznego zaufania, na portalu. W systemie oceny zaproponowanym

przez odysei.pl odwiedzone kraje się nie liczą. Tym, co poddawane jest

ewaluacji, jest wyłącznie aktywność użytkownika w ramach portalu. Liczona

jest liczba oraz rodzaj publikacji w ramach serwisu. Tych administratorzy

wyróżniają trzy rodzaje: najwyżej punktowane są tekstowe lub fotograficzne

relacje z podróży, dalej informacje, wskazówki i porady oraz, najniżej

punktowane, wpisy na forum. Przełożona na liczby aktywność użytkowników

następnie poddawana jest rankingowi, w konsekwencji którego,


użytkownikom przypisane zostają stopnie: najwyższy „urodzonego

obieżyświata” (ponad 1000 punktów), „doświadczonego globtrotera”,

„wytrawnego wojażera”, „zapalonego wędrowca” oraz najniżej w zestawieniu

„miłośnika podróży” (do 50 punktów). To interesująca z dyskursywnego

punktu widzenia sytuacja, w której przyznanie tytułu bardzo ściśle

odnoszącego się do sytuacji podróżowania i wędrówki (przywołane zostają

figury obieżyświata, globtrotera, wędrowca), zasadzone jest nie tyle na

faktycznej aktywności podróżniczej, co na aktywności w ramach serwisu. To

ona nagradzana jest punktami i w konsekwencji przekłada się na społeczny

prestiż i status w grupie. Paradoksem tego - osiąganego na podstawie

skrupulatnie określonych zasad – rankingu jest dzierżenie tytułu urodzonego

obieżyświata oraz zaszczytnego pierwszego miejsca przez użytkownika,

którego aktywność narracyjna i komentatorska nie wykroczyła poza granice

Polski. Wszystkie bowiem zamieszone przez niego relacje dotyczą podróży

po naszym kraju. Aktywność w ramach społeczności i udział w jej żywotnym

funkcjonowaniu jest zatem wyżej cenionym elementem oceny niż

podróżnicze doświadczenie.

Na łamach odysei.pl mamy także do czynienia z podróżnikami, którzy

wymykają się wyżej opisanemu rankingowemu rygorowi - to podróżnicze

VIPy. Wśród nich znajdziemy takie gwiazdy jak Martyna Wojciechowska,

Beata Pawlikowska, Wojciech Cejrowski czy Marek Kamiński. Wprawdzie

znaleźć możemy ich w dziale „Społeczność”, jednak funkcjonują tam dosyć

wirtualnie. W serwisie prezentowane są ich podróże, czasami nawet relacje z

nich, nie są one jednak przygotowywane przez samych wędrowców. Owe

relacje to nierzadko kompilacja doniesień pasowych dokonana przez

administratorów portalu (jak opowieść o zdobywaniu Mount Everestu przez

Martynę Wojciechowską5) czy fragmenty z przewodników

przygotowywanych przez podróżnicze gwiazdy (jak „relacja” z podróży Beaty

Pawlikowskiej na Kubę6). Co ciekawe, pomimo, że portal premiuje raczej

aktywność w sieci niż aktywność podróżniczą, i to tę pierwszą nagradza,

jednak najwyższy status w portalowej społeczności osiągają podróżni w

5 http://www.odyssei.com/pl/travel-article/11665.html (dostęp 09.01.2012). 6 http://www.odyssei.com/pl/travel-article/8374.html (dostęp 09.01.2012).

http://www.odyssei.com/pl/travel-article/11665.html



ogóle niezaangażowani w działalność na portalu. To postaci nie tyle

zasłużone dla społeczności czy biorące udział w jej funkcjonowaniu, ale

travelebryci7 funkcjonujący w masowym wymiarze popularnych narracji

podróżniczych. Zaliczenie ich w poczet wirtualnej społeczności ma na celu

podniesienie rangi portalu i jego promocję, ale także wydaje się mieć

znaczenie dla uczestników serwisu, którzy stawać w podróżnicze szranki

mogą z najbardziej znanymi globtroterami.

Wspomnieć warto o jeszcze jednej strategii dywersyfikacji użytkowników

portali i budowania ich społecznej pozycji w ramach grupy. Jest nią

przyznawanie funkcji eksperta i doradcy. Użytkownicy, którzy czują się

wystarczająco doświadczeni i kompetentni mogą zgłosić się do

administratorów, którzy zadecydują czy konkretny użytkownik może

spełniać funkcję doradcy i pomocnika wobec innych użytkowników serwisu.

Drugim elementem dywersyfikującym jest ocenienie nie tyle autorów relacji,

ale poszczególnych, udostępnianych przez nich wpisów. Poszczególne relacje

poddawane są swoistemu rankingowi, chociaż ten nie jest podawany do

publicznej wiadomości, a jego celem nie jest stworzenie listy

najpopularniejszych, najlepszych wpisów (jak to ma miejsce w przypadku

rankingu użytkowników). Każda relacja umieszczona na portalu odysei.pl

może zostać oceniona przez czytelników poprzez przyznanie jej oceny (w

skali od jeden do pięciu). W ten sposób oceniana jest nie tylko informacyjna

zawartość i przydatność wpisu, ale i jego atrakcyjność i charakter. Miarą

popularności i zainteresowania, jakim cieszą się poszczególne wpisy są także

ślady pozostawiana przez internatów uwidaczniane poprzez licznik odsłon

każdej podróżniczej relacji. Są one naocznym dowodem i miarą popularności

poszczególnych wpisów.

Najwyższą formą uhonorowania atrakcyjnej i ciekawej relacji podróżniczej

jest nadanie jej autorowi tytułu Odyseusza miesiąca. Spośród wszystkich

tekstowych relacji zamieszczonych w danym miesiącu na portalu,

7 B. Koturbasz, Multimedialne podróżopisarstwo czyli narodziny travelebrity w „Panoptikum”,

2009 nr 8 (15), s. 117-124.


spełniających wymogi konkursu (dotyczące między innymi formatu tekstu,

przestrzegania netykiety, poszanowania praw autorskich itp.) zaszczytny

tytuł otrzymuje autor tej relacji, która zebrała najwyższą średnią ocen

wystawianych przez czytelników. W tym przypadku to publiczność decyduje

o statusie relacji, a w konsekwencji jej autora bądź autorki. Tekstami

wyróżnionymi są te, które wywołały największe i najbardziej pozytywne

poruszenie w czytelnikach. Spośród dwunastu nagrodzonych w ciągu roku

opowieści powołana przez administratorów kapituła wybiera najlepszą,

której autor zostanie Odyseuszem roku. Tym razem moc decyzyjna oddana

zostaje w ręce profesjonalistów.

Dodać należy, że praktyka oceniania, a także komentowania poszczególnych

wpisów jest również istotną formą interakcji między użytkownikami. Jest to

wprowadzenie dyskursywnego pierwiastka w sytuację, w której brak jest

bezpośredniego spotkania.

Konkretne wpisy można także usieciawiać: udostępnić je lub polubić na

portalach społecznościowych czy też rozpowszechniać poprzez linkowanie.

W ten sposób uczestnicy wyprowadzają konkretną narrację podróżniczą z

ram portalu, rozpowszechniając ją i popularyzując.

Wspomnieć można także o odautorskich strategiach uwiarygodniania

narracji. Są to: narracja w pierwszej osobie oraz dołączanie do wspomnień z

podróży dokumentacji fotograficznej. Zdjęcia z podróży pełnią istotną rolę w

podróżniczych opowieściach i to nie tylko w nowych mediach. Fotografia i

film, w zasadzie od momentu pojawienia się miały szczególny udział w

podróżniczej dokumentacji. W portalach globtroterskich relacje fotograficzne

zastępują czasami narracje tekstową. Zdjęcia z opisami stają się

samodzielnymi, wizualnymi narracjami występując przed testem i

determinując go. Fotografie występują jednak i w bardziej tradycyjnej,

ilustracyjnej roli stanowiąc uzupełnienie tekstu. Rozwój technologii oraz

spleciona z nim obniżka kostów spopularyzowały i zdemokratyzowały nie

tylko podróżowanie - podobny proces dotyczy także fotografii. Ogromna

dostępność wysokiej jakości aparatów fotograficznych, połączona z łatwością


umieszczania zdjęć w internecie spowodowały prawdziwy rozkwit

amatorskiej fotografii podróżniczej. Zdjęcia mają już nie tylko potwierdzać

obecność autora w fotografowanych miejscach, ale także, a może przede

wszystkim, oddać sposób odczuwania zwiedzanego miejsca, odzwierciedlić

poczucie malowniczości autora, jego estetyczne doświadczanie świata, a

nierzadko też ambicje artystyczne.

Ciekawym dopełnieniem wątku wizualnego jest możliwość, jaką swoim

użytkownikom zapewnia portal geoblog.pl, gdzie podróżniczej narracji obok

zdjęć towarzyszyć może mapa, na której zaznaczane są kolejne etapy

podróży. Mapy i zdjęcia to także wyraz dbałości o odbiorcę. Prezentowany

mu tekst jest uatrakcyjniany możliwymi do zastosowania w ramach portalu

środkami. Autorzy dbają o różnorodność swojego przekazu, a także

ukonkretnienie kreślonej za pośrednictwem słowa opowieści.

Folk-lore czyli wiedza ludowa

W popularnych narracjach podróżniczych ujętych w ramy portali

globtroterskich szczególnej aktualności zdaje się nabierać pierwotny

źródłosłów pojęcia „folklor”, które rozczytać można jako

wiedzę/świadomość/mądrość (lore) potoczną/ludową/tradycyjną (folk). Na

portalach z relacjami podróżnymi użytkownicy nie mniej niż społecznej

relacji, dzielenia się swoim doświadczeniem, zdania relacji z przygody

szukają ogólnych i praktycznych informacji na temat krajów, do których się

wybierają. Portale globtroterskie są jednym ze stałych elementów

przedpodróżnego rozpoznania w obręb którego wchodzi lektura

przewodników i reportaży, ale też wizyty na Wikipedii, oficjalnych stronach

krajów, czy serwisach agencji turystycznych, które proponują gotowe plany

wędrówek. Działanie to tłumaczy semiotyczna teoria turystyki, z

MacCannellowską koncepcją atrakcji turystycznej jako podstawowej siły


napędowej turystycznej aktywności8. Atrakcja turystyczna jest w tej

koncepcji wypadkową triady, na którą składają się turysta, widok oraz

oznacznik. Oznacznik to zestaw informacji o widoku, który poprzedza

kontakt nim, a jednocześnie wskazuje turyście miejsca, które warte są jego

czasu i pieniędzy. W ten sposób na rzeczywistość narzucona zostaje siatka

miejsc ważnych, atrakcyjnych i wartych zachodu oraz pozostałej,

nieinteresującej reszty zwiedzanej krainy. Popularne narracje podróżnicze –

w tym i te umieszczane online – są jednym z elementów kształtujących

zbiorowe wyobrażenia o innych krajach. W tym ujęciu bycie turystą wymaga

umiejętności zdobywania informacji, będących podpowiedzią które elementy

odwiedzanego kraju są atrakcjami turystycznymi. Te mają bowiem swoiście

synekdochiczny charakter, są pars pro toto całego państwa.

Odwiedziny i zalogowanie się na portalu podróżniczym bywa stałym

elementem mechanizmów uzyskiwania wiedzy o odwiedzanym kraju i

konstruowania własnego scenariusza wędrówki. Tę potrzebę zdobycia

wiedzy, konkretnych informacji oddaje struktura portali podróżniczych.

Duży nacisk położony jest w nich wprawdzie na społecznościowy charakter,

jednak pierwszą aktywnością, jaką proponuje się użytkownikowi jest wybór

kraju, a więc wyszukanie relacji dotyczącej interesującego go/jej regionu.

Portale jawią się w tej perspektywie jako rezerwuar anegdot i doświadczeń,

porad, podpowiedzi i informacji dotyczących ciekawych miejsc, sposobów

przemieszczania się, cen czy w końcu mieszkańców odległych krain.

W tym ujęciu ilościowy paradygmat w jakim funkcjonują portale, skrupulatne

wyliczanie i ujawnianie danych dotyczących liczby użytkowników, relacji,

zdjęć, który opisywałam wcześniej służy nie tylko uwidocznieniu dynamiki

społeczności skupionej wokół portalu. Jej celem jest także zasugerowanie

przyszłemu autorowi, że będzie miał szerokie grono odbiorców, a

czytelnikom, że portal dostarczy im dużej ilości materiału, który będą mogli

przemierzać w poszukiwaniu turystycznych informacji i potencjalnych

scenariuszy podróży.

8 D. MacCannell, Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, Muza SA, 2002.


Wariatywność podróżniczych opowieści

Sieciowe środowisko, w jakim funkcjonują popularne narracje podróżnicze, z

natury swej sprzyja podstawowej jakości funkcjonowania tekstu

folklorystycznego: powieleniu, powtórzeniu, cytatowi, ciągłej reaktualizacji

opowieści i formuł. Owo udostępnianie jest wpisane w technologię i

przychodzi użytkownikom niezwykle łatwo. Praktyka przesyłania linków

wiodących do tekstów (w mailach, na forach, komunikatorach itp.) czy

polecanie ich na portalach społecznościowych odpowiada wirusowemu

charakterowi folkloru offline – legend miejskich, bajek czy przysłów. Jest

jednocześnie jedną z podstawowych praktyk użytkowników sieci.

Istotnym elementem potocznych, folklorystycznych opowieści jest napięcie

między formułą a wariantem. W przypadku portalu odysei.pl jest ono

szczególnie jasno widoczne. Struktura serwisu podkreśla bowiem

dwutorowość funkcjonowania podróżniczych narracji. Z jednej strony mamy

do czynienia z narracjami użytkowników, wśród których, niechybnie

następuje wiele powtórzeń, opowieści dotyczących tych samych krajów, tras,

obiektów. To swoiste wariacje tego samego podróżnego wzorca. Równolegle

do nich, a dokładniej na tej samej stronie i po sąsiedzku wobec każdej z

relacji zamieszczonej przez użytkowników, odnaleźć można zachętę do

skorzystania z rad eksperta oraz zestawu oficjalnych informacji

dostarczanych przez administratorów – w dziedzinach takich jak „zdrowie”,

„kuchnia”, czy „kultura”. Słowem narracje podróżnicze w ramach portalu

podzielić można na wariatywne narracje pochodzące z poszczególnych

aktualizacji - od użytkowników, oraz narracje eksperckie, stanowiące

swoisty inwariatywny kontekst zobiektywizowany wyborem

administratorów.

Innym istotnym wymiarem wariatywności narracji podróżniczych jest natura

współczesnej turystyki masowej. Jak wspominałam wcześniej umasowiona

turystyka rzadko dziś przybiera autorski, niezakotwiczony w schematach

podróżowania charakter. Współczesne podróże same w sobie mają


reproduktywny charakter odbywając się po torach odbytych już po

wielokroć. Ta powtarzalność mająca miejsce w samej praktyce podróżowania

siłą rzeczy przejawia się także w relacjach z owych podróży. Narracje z

powtarzalnych podróży powielają powtarzalne opowieści udostępniane w

przewodnikach, na blogach, w prospektach biur podróży. Same podróże są

dziś najczęściej wariacjami formuł, podróżniczych schematów i co za tym

idzie relacje z nich mają podobny charakter. Ich wariatywny rys jest zatem

nie tylko częścią folklorystycznej natury, ale i konsekwencją turystycznego

doświadczenia współczesności. To samo dotyczy turystycznej fotografii,

nieustannie reaktualizującej w wykonaniu kolejnych turystów-fotografów te

same schematy kompozycyjne, te same obiekty, podobne ujęcia. Doskonale

stan ten obrazuje w swoich pracach Corinne Vionnet9. Artystka ukazuje

najsłynniejsze atrakcje turystyczne, jak Wieża Eiffle’a, Brama Brandenburska

czy Statua Wolności nie kreśląc ich samodzielnie węglem czy pędzlem, ale

poprzez nałożenie na siebie zdjęcia umieszczone przez turystów w

internecie. I tak setki zdjęć Akropolu, wieży w Pizie czy Koloseum wykonane

przez setki turystów składają się na zaskakująco klarowny i wyraźny obraz

wskazując jak bardzo zbiorowa wyobraźnia zdeterminowana jest przez

klisze i schematy.

Corinne Vionnet, Katedra św. Bazylego, Plac Czerwony, Moskwa

Prace te są doskonała egzemplifikacją (i komentarzem) dotyczącym nie tylko

współczesnej kultury wizualnej, ale i aktywności podróżniczej. Zapewne

9 Dziękuję dr Ewie Wójtowicz za wskazanie na prace Corinne Vionnet w kontekście rozważań o folklorze turystycznym w Internecie.


podobny efekt dałoby nałożenie na mapę świata tras turystycznych

wędrówek setek, tysięcy podróżników. Jak sądzę i one pokryły by mapę

siatką powtarzających się ścieżek i tras. Jeśli dokonać podobnej analizy

podróżniczych tekstualnych narracji zapewne i one powieliłyby się w zestaw

powtarzających się narracji. Świadomość tej kondycji podróżnych tras, zdjęć

czy w końcu opowieści przejawiają także autorzy portalowych relacji:

Jest wiele relacji opisujących podróże po Indiach oraz Nepalu. W dobie swobodnego dostępu do Internetu publikowanie swoich tekstów nie stanowi problemu. Po powrocie z wyjazdu zadałem sobie pytanie: czy w ogóle jest sens pisać relację, skoro na różnych stronach, blogach itp. zamieszczona jest już spora ilość tekstów opisujących podróże w tamte rejony? Długo nie chciałem pisać ale myślę, że mimo wszystko należy spróbować, gdyż wiele relacji, które czytałem przed wyjazdem było nudnych, wiele z nich niepotrzebnie opisywało szczegółowo zabytki i atrakcje Indii mimo, że każdy z nas może sobie te same info poczytać na wikipedii albo czymś takim, za mało rad praktycznych oraz prawdziwego obrazu jak tam w istocie jest. A to jest chyba ważna i najciekawsza rzecz w takiej relacji, ludzie, ich życie, zachowania, opis zwykłych ulic, a nie historia miasta czy powstania Taj Mahal (co też jest oczywiście ciekawe, lecz o tym mogę czytać w wikipedii lub profesjonalnych

przewodnikach czy książkach).10

Kilka uwag o strategiach narracyjnych internetowych opowieści z

podróży

Jedną ze specyficznych cech folkloru internetowego jest przesunięcie z

domeny kultury oralnej na orbitę narracji pisanych. Jak wskazał Walter Ong

w domenie kultury przejście od oralności do piśmienności wiązało się z

dramatyczną zmianą form narracyjnych i zmianą strategii narracyjnych11.

Wydaje się, że w przypadku tekstów folklorystycznych migracji w obręb

słowa pisanego nie towarzyszy znacząca jakościowa, dyskursywna zmiana.

Relacje podróżnicze prezentowane na portalach globtroterskich, pomimo

formy pisemnej, zachowują dynamikę i charakter tekstu oralnego. Autorzy

nie podejmują aktywności introspekcyjnej, rzadko kiedy podejmują refleksję

nad dotyczącą własnych przeżyć czy analizę napotykanych fenomenów.

Zgodnie z dynamiką narracji opowiadanej internauci skupiają się przede

10 http://www.odyssei.com/pl/travel-article/18687.html (dostęp 11.01.2012). 11 W. Ong, Oralność i piśmienność : słowo poddane technologii, RW KUL, 1992.



wszystkim na zdarzeniach, faktach, opisują spotkania i wydarzenia, zjawiska i

ludzi. Słowem opowiadają historie – to one wyznaczają rytm opowieści. Jeśli

już pojawiają się typowe dla narracji pisanych elementy wychodzące poza

opis zastanej przez turystów rzeczywistości, jak analiza, pojęcia abstrakcyjne

czy autorefleksja, to ma to miejsce w tytule, rzadziej w leadzie. Tutaj

pojawiają się sformułowania takie, jak „Dehli to nie dehlicje!”12 czy „Indie

hybryda Azji”13. Te, wprowadzające, partie tekstu mają często poetycki lub

pointujący cała relację charakter. Metaforycznie podsumowują

doświadczenia podróżnego lub dają obraz odwiedzanej przez niego krainy.

Kolejnym wyznacznikiem podróżniczych narracji online jest zakotwiczanie

opowieści w znanych odbiorcy potocznych – w tym kształtowych przez

masowe media, przede wszystkim telewizję – narracjach o dalekich,

„egzotycznych” krainach. Odniesienia te są nie tylko schematem

interpretacyjnym dla zastanej rzeczywistości, który przykłada się do

odwiedzanego miejsca konfrontując zaczerpnięte z masowej wyobraźni

obrazy z realnością. Odniesienie do medialnych relacji są formą przełożenia

napotykanych na miejscu zdarzeń i doświadczeń na wspólny autorowi i

czytelnikom zakres odniesień i wyobrażeń. To odniesienie do wspólnego

repertuaru skojarzeń i sposobów opisywania rzeczywistości, które unaocznić

i przybliżyć ma odbiorcom relacjonowany świat:

Dojechaliśmy do wspomnianej Gosaby i wyruszyliśmy promem na drugą stronę rozlewiska (rzeki?) a właściwie raczej dużą łodzią o jakich Polsat News mówi:"znów tragedia w Bangladeszu, zginęło 150 osób z powodu

przeładowania łodzi".14

szybko jednak przypominamy sobie relacje oraz porady z przewodników, o naganiaczach, którzy by zdobyć klientów często podają nieprawdziwe

informacje.15

Owa powtarzalność informacji i sformułowań pochodzących z innych,

przewodnikowych czy internetowych relacji, działa niejednokrotnie jak

swoiste wsporniki pamięci. To zabiegi mnemotechniczne ułatwiające

12 http://www.odyssei.com/pl/travel-article/18474.html (dostęp 11.01.2012). 13 http://www.odyssei.com/pl/travel-article/17352.html (pisownia oryginalna, dostęp 11.01.2012). 14 http://robert64.geoblog.pl/wpis/132852/sundarbany-i-karaluchy-nareszcie (dostęp 11.01.2012). 15 http://www.odyssei.com/pl/travel-article/18687.html?strona=2 (dostęp 11.01.2012).



http://robert64.geoblog.pl/wpis/132852/sundarbany-i-karaluchy-nareszcie

http://www.odyssei.com/pl/travel-article/18687.html?strona=2


zapamiętanie, zlokalizowanie w pamięci zdarzeń, miejsc, obrazów,

wspomnień. To praktyka zapamiętania przez ciekawostkowość, niezwykłość,

charakterystyczność:

kompleks świątyń w Ranakpurze (…)w którym znajdują się 1444 filary16

Jaipur nazywany jest Różowym Miastem, gdyż wiele jego budowli ma fasady w

tym kolorze17

Do takich powtarzających się wątków i elementów zaliczyć można także takie

stałe elementy jak: niechybne oszustwo, szaleńczy ruch uliczny, konieczność

targowanie się czy opowieść o występie w bollywoodzkim filmie.

W wielu narracjach pojawia się świadomość potrzeb i zainteresowań

odbiorców. Sprawia ona, że relacje dotyczą nie tylko wątków przygodowych,

opisów atrakcji turystycznych, obyczajów czy ciekawostek, ale i bardzo

konkretnych informacji o praktycznym charakterze ułatwiającym innym

użytkownikom portalu planowanie podróży, jak ceny noclegów, jedzenia i

transportu, wskazówki dotyczące godzin odjazdów środków komunikacji. To

element „lore”, ludowej wiedzy, który w narracjach podróżniczych ma

wymiar promocyjny, wpływający na potencjalną ocenę innych użytkowników

portalu. Co ciekawe porady i informacje dotyczą nie tylko sfery ekonomii, ale

i praktyk kulturowych:

Dobrą metodą na targowanie się z Hindusami jest odejście kawałek po nieudanej próbie obniżenia przez nas ceny, sprzedawca, a w tym przykładzie

riksiarz sam za nami zawołał zgadzając się na niższą zapłatę18 Narracje podróżnicze – szczególnie w przypadku portali wykorzystujących

formułę bloga (jak geoblog.pl) pełnią rolę nie tylko miejsca ekspresji,

podzielenia się wspomnieniami z wyprawy, są także swoistym dziennikiem

podróży, którego adresatem – jak to ma miejsce w przypadków blogów – jest

nie tylko Inny, ale i sam autor. Za pośrednictwem bloga staje się on swoim

własnym kronikarzem. Praktyka blogowego relacjonowania na bieżąco ma

także i inny wymiar: to sposób utrzymania kontaktu z rodziną, przyjaciółmi i

innymi turystami. Stąd liczne zwroty do publiczności:

16 http://www.odyssei.com/pl/travel-article/18148.html?strona=7 (dostęp 11.01.2012). 17 Tamże. 18 http://www.odyssei.com/pl/travel-article/18687.html?strona=5 (dostęp 11.01.2012).




Mateusz spisal adres z naszego bloga (jeszcze raz dzieki Mario)19

Podaje moj nr telefonu, bo paru osobom podrozujacym podobnym szlakiem to obiecalem

zeby spotkac sie na piwie w Jaipurze20

Matki i Ojcowie! Nie martwcie się o swoje pociechy! Wszyscy zaniemogli, ale będą żyć. Byłem

w aptece, zakupiłem miejscowe lekarstwa i leczymy się21

Pozdrawiamy wszystkich naszych wiernych czytelników i oglądaczy! Wpisujcie

się, wtedy mamy pewność że ktoś tu wchodzi!22

Trudno uciec przed refleksją, że podejmując refleksję nad internetowym

folklorem (nie tylko podróżniczym) badacze – w tym i autorka tego artykułu

– starają się dowieść, że sieć dostarcza pola dla aktywności, która mieści się

w ramach narracji folklorystycznej. Matrycą i wzorem oceny popularnych

narracji podróżniczych stają się podobne narracje offline. Jest jednak atut

cyfrowej kondycji popularnych opowieści, którego próżno szukać w

klasycznym środowisku folkloru. To archiwizujący potencjał sieci. Internet to

gigantyczne archiwum, w którym w zasadzie nic nie ulega zatraceniu. O ile

cechą dystynktywna klasycznego folkloru podróżniczego była jego ulotność,

o tyle na turystyczny e-folklor składają się teksty dokumentowane w ramach

podróżniczych portali. To teksty do których wszyscy – zarówno użytkownicy,

jak i badacze – mają swobodny, praktycznie nieograniczony dostęp. To

folklor, którego nie trzeba już śledzić i tropić, pieczołowicie utrwalać i

katalogować. Owa zmiana w naturze tekstu folklorystycznego zmienia

zadania przed jakimi staje badacz popularnych „ludowych” opowieści. E-

folklorystyka, jako nauka, wypracować musi na nowo swój warsztat i metodę

oraz spectrum środków za pomocą których podaje zdobyty materiał analizie.

Podróżnicze narracje - autobiograficzne opowieści, opisy dalekich i

nieodległych krain - są stałym elementem pisanej oraz oralnej kultury

popularnej. Dzięki umasowieniu turystyki w przestrzeni kulturowej pojawia

19 http://robert64.geoblog.pl/wpis/131876/swiete-miasto-swieta-rzeka (dostęp 11.01.2012). 20 http://robert64.geoblog.pl/wpis/131781/delhi-a-za-chwile-varanasi (dostęp 11.01.2012). 21 http://robert64.geoblog.pl/wpis/132240/pomylek-i-spoznien-ciag-dalszy%E2%80%A6 (dostęp 11.01.2012) 22 http://robert64.geoblog.pl/wpis/132852/sundarbany-i-karaluchy-nareszcie (dostęp 11.01.2012).

http://robert64.geoblog.pl/wpis/131876/swiete-miasto-swieta-rzeka

http://robert64.geoblog.pl/wpis/131781/delhi-a-za-chwile-varanasi

http://robert64.geoblog.pl/wpis/132240/pomylek-i-spoznien-ciag-dalszy%E2%80%A6

http://robert64.geoblog.pl/wpis/132852/sundarbany-i-karaluchy-nareszcie


się coraz więcej podmiotów gotowych dzielić się swoimi doświadczeniami i

refleksjami o Innych. Jakkolwiek w tradycyjnym spojrzeniu na aktywność

folklorystyczną nowe technologie mogą być postrzegane jako zagrożenie, to

jednak dostarczają one grupie podróżniczych narratorów środków i

przestrzeni na snucie własnych opowieści. W przypadku popularnych

opowieści i relacji podróżniczych wydaje się, że to właśnie internet stał się

głównym terenem i dostarczycielem sytuacji sprzyjających aktywności

folklorystycznej.

Bibliografia:

Brunvand J. H. (2001). Encyclopedia of Urban Legends, ABC-CLIO Inc.

Koturbasz B. (2009). Multimedialne podróżopisarstwo czyli narodziny

travelebrity w „Panoptikum”, nr 8 (15), s. 117-124.

Kowalski P. (1990). Współczesny folklor i folklorystyka: o przedmiocie

poznania w dzisiejszych badaniach folklorystycznych, Polskie Towarzystwo

Ludoznawcze.

MacCannell D. (2002), Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, Muza SA.

Ong W. (1992). Oralność i piśmienność : słowo poddane technologii, RW KUL.

Sulima R. (1985). Folklor i literatura. Szkice o kulturze i literaturze współczesnej,

Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Popularne narracje podróżnicze

Documents

Transcript of Popularne narracje podróżnicze