Aralin sa Wikang Filipino (Bhs. Tagalog)SMA I

Inihanda ni :

Aralin 2Aralin 2

PonolohiyaPonolohiya

Ponetika o PhoneticsPonetika o Phonetics

Agham ng wika na nag-aaral sa Agham ng wika na nag-aaral sa tamang pag-bigkas ng mga tamang pag-bigkas ng mga salitang tumatalakay at kung salitang tumatalakay at kung paano nag-sasalita ang isang paano nag-sasalita ang isang tao.tao.

Articulatory PhoneticsArticulatory Phonetics

Sangay ng ponetika na Sangay ng ponetika na tumatalakay sa mga tumatalakay sa mga pangunahing sangkap na may pangunahing sangkap na may kinalaman sa pagsasalita at pag-kinalaman sa pagsasalita at pag-uuri-uri ng iba’t ibang tunog ng uuri-uri ng iba’t ibang tunog ng pag-sasalitapag-sasalita

3 salik upang makapag-3 salik upang makapag-salita ang tao:salita ang tao:

1.1. Pinanggagalingan ng lakas o Pinanggagalingan ng lakas o enerhiyaenerhiya

2.2. Kumakatal na bagayKumakatal na bagay

3.3. Patunugan o resonadorPatunugan o resonador

PonolohiyaPonolohiya

Pag-aaral ng mga pattern ng Pag-aaral ng mga pattern ng mga tunog ng wikamga tunog ng wika

Pag-aaral kung paano Pag-aaral kung paano pinagsasama-sama ang mga pinagsasama-sama ang mga tunog upang maunawaan ng tunog upang maunawaan ng nakikinig ang sinasabi ng nag-nakikinig ang sinasabi ng nag-sasalitasasalita

MAKAHULUGAN ang tunog kung MAKAHULUGAN ang tunog kung ito ay nag-bibigay ng kahulugan ito ay nag-bibigay ng kahulugan sa isang serye ng tunog na sa isang serye ng tunog na nagbubuo ng salita.nagbubuo ng salita.

hal. Alok (offer)hal. Alok (offer) alog (shake)alog (shake)

Ponema- pinakamaliit na Ponema- pinakamaliit na makahulugang tunogmakahulugang tunog

Mga ponemang katinigMga ponemang katinig

/p/ vs. /b//p/ vs. /b/

/pa . sa/ pasa/pa . sa/ pasa

/ba . sa/ basa/ba . sa/ basa

/t/ vs. /d//t/ vs. /d/

/ta . tay/ tatay/ta . tay/ tatay

/da. tay/ datay/da. tay/ datay

/k/ vs. /g//k/ vs. /g/

/kuloN/ kulong/kuloN/ kulong

/guloN/ gulong/guloN/ gulong

/?/ vs. /h//?/ vs. /h/ /m/ vs. /b/ /m/ vs. /b/ /w/ /w/ vs. /y/vs. /y/

/?i . liN/ iling/?i . liN/ iling /ma . ta/ mata /ma . ta/ mata /la . wa/ /la . wa/ lawalawa

/hi . liN/ hiling/hi . liN/ hiling /ba . ta/ bata /ba . ta/ bata /la . ya/ /la . ya/ layalaya

/n/ vs. /d//n/ vs. /d/ /n/ vs. /g/ /n/ vs. /g/

/no . on/ noon/no . on/ noon /na . ta/ nata /na . ta/ nata

/do . on/ doon/do . on/ doon /ga . ta/ gata /ga . ta/ gata

/s/ vs. /h//s/ vs. /h/ /l/ vs. /r/ /l/ vs. /r/

/si . pag/ sipag/si . pag/ sipag /ku . lot/ kulot /ku . lot/ kulot

/hi . pag/ hipag/hi . pag/ hipag /ku . rot/ kurot /ku . rot/ kurot

4 na representasyon ng 4 na representasyon ng Glottal StopGlottal Stop

1.1. Paiwa (`) hal. Batà /ba . ta/Paiwa (`) hal. Batà /ba . ta/

2.2. X o wala hal. Taal /ta . al/X o wala hal. Taal /ta . al/

3.3. Pakupya (^) hal. Pulô /pu . lo/Pakupya (^) hal. Pulô /pu . lo/

4.4. Gitling (-) hal. Mag-isa /mag . isa/Gitling (-) hal. Mag-isa /mag . isa/

Glottal na pasara - makahulugang tunog na Glottal na pasara - makahulugang tunog na hindi nirerepresenta ng titik o letrahindi nirerepresenta ng titik o letra

Mga ponemang patinigMga ponemang patinig

/a/ vs. /i//a/ vs. /i/ /i/ vs. /u/ /i/ vs. /u/

/ga . liN/ galing/ga . liN/ galing /i . sa/ isa /i . sa/ isa/ga . laN/ galang/ga . laN/ galang /u . sa/ usa /u . sa/ usa

/a/ vs. /u//a/ vs. /u/

/ka . lang/ kalang/ka . lang/ kalang/ku . Lang/ kulang/ku . Lang/ kulang

DiptonggoDiptonggo

Mga pinagsamang tunog ng isang Mga pinagsamang tunog ng isang patinig at isang malapatinig (w,y)patinig at isang malapatinig (w,y)

hal. hal. /ay/ baytang /ey/ reyna /iy/ kami’y/ay/ baytang /ey/ reyna /iy/ kami’y

/oy/ kahoy, lunoy /uy/ baduy, aruy/oy/ kahoy, lunoy /uy/ baduy, aruy

/aw/ ilaw, sabaw /iw/ baliw, giliw/aw/ ilaw, sabaw /iw/ baliw, giliw

HARAPHARAP SENTRASENTRALL

LIKODLIKOD

MATAASMATAAS iw, iyiw, iy uyuy

GITNAGITNA eyey oy, owoy, ow

MABABAMABABA aw, ayaw, ay

KlasterKlaster Kambal-katinigKambal-katinig Dalawang magkaibang katinig na Dalawang magkaibang katinig na

magkasama sa isang pantig.magkasama sa isang pantig. Karaniwang makikita ang ganitong anyo Karaniwang makikita ang ganitong anyo

ng pantig sa salitang hiram sa kastila at ng pantig sa salitang hiram sa kastila at ingles.ingles.

hal. hal. /bl/ blusa /dy/ dyosa /lt/ komonwelt/bl/ blusa /dy/ dyosa /lt/ komonwelt

/kr/ krus /gw/ gwapo /tr/ trak/kr/ krus /gw/ gwapo /tr/ trak

Ponemang suprasegmentalPonemang suprasegmental

Pampalasa ng pakikipagtalastasanPampalasa ng pakikipagtalastasan Mga tunog na di tinutumbasan ng Mga tunog na di tinutumbasan ng

mga titik ngunit, nakapagpapabisa sa mga titik ngunit, nakapagpapabisa sa mensaheng nais ipabatidmensaheng nais ipabatid

Haba at DiinHaba at Diin Ang diin ay tumutukoy sa “paglalaban ng Ang diin ay tumutukoy sa “paglalaban ng

bigat sa isang pantig sa pagbigkas ng bigat sa isang pantig sa pagbigkas ng isang salita”isang salita”

Sa wikang Filipino, ginagamit ang tuldik Sa wikang Filipino, ginagamit ang tuldik bilang pananda sa diin.bilang pananda sa diin.

Ang diin ay distinctive at hindi predictable Ang diin ay distinctive at hindi predictable sa salitang Filipino. Kapag binago o nilipat sa salitang Filipino. Kapag binago o nilipat ang diin sa isang salita, nababago rin ang ang diin sa isang salita, nababago rin ang kahulugan ng salita.kahulugan ng salita.

hal. /pa:sa/ pasa (to pass something)hal. /pa:sa/ pasa (to pass something)

/pasa/ pasa (to pass a test)/pasa/ pasa (to pass a test)

Minamarkahan ang diin sa Minamarkahan ang diin sa pamamagitan ng:pamamagitan ng:

1. Wala upang irepresenta na ang diin ay nasa 1. Wala upang irepresenta na ang diin ay nasa penultima (ikalawang pantig buhat sa hulihan) ng penultima (ikalawang pantig buhat sa hulihan) ng salita.salita.

hal. Lasa /la : sa/ kahoy /ka : hoy/hal. Lasa /la : sa/ kahoy /ka : hoy/

2. Paiwa (`) bilang tanda na nasa penultima ang diin 2. Paiwa (`) bilang tanda na nasa penultima ang diin ng salita pero nagtataglay ng impit na tunog sa ng salita pero nagtataglay ng impit na tunog sa dulong pantig.dulong pantig.

hal. Sawà /sa:wa?/ talumpatì /talumpa:ti?/hal. Sawà /sa:wa?/ talumpatì /talumpa:ti?/

3. Pahilis (´) ginagamit upang ihudyat na ang diin ng 3. Pahilis (´) ginagamit upang ihudyat na ang diin ng salita ay nasa ultima o dulong pantig na salita.salita ay nasa ultima o dulong pantig na salita.

hal. Lihís /lihis/ kasá /kasa/hal. Lihís /lihis/ kasá /kasa/

4. Pakupya (^) bilang tanda na may diin at impit na 4. Pakupya (^) bilang tanda na may diin at impit na tunog sa dulong pantig ng salitatunog sa dulong pantig ng salita

hal. Salitâ /salita?/ dukhâ /dukha?/hal. Salitâ /salita?/ dukhâ /dukha?/

Katangian ng diin sa Katangian ng diin sa salitang katutubosalitang katutubo

1.1. Maaaring magtaglay ng iisang Maaaring magtaglay ng iisang pangunahing diin lamang ang isang pangunahing diin lamang ang isang salita.salita.

2.2. Ang nasabing pangunahing diin ay Ang nasabing pangunahing diin ay maaaring matagpuan sa dalawang maaaring matagpuan sa dalawang posisyon: ultima (unang pantig buhat sa posisyon: ultima (unang pantig buhat sa hulihan) at penultima (ikalawang pantig hulihan) at penultima (ikalawang pantig buhat sa hulihan)buhat sa hulihan)

hal. hal. /mag/magnana:nakaw/ magnanakaw (to :nakaw/ magnanakaw (to steal)steal)

/mag/magnanana:kaw/ magnanakaw na:kaw/ magnanakaw (thief/robber)(thief/robber)

Tono at IntonasyonTono at Intonasyon

Tono Tono -- pagtaas at pagbaba na iniuukol sa pagtaas at pagbaba na iniuukol sa pagbigkas ng pantig ng isang salita pagbigkas ng pantig ng isang salita upang upang higit na maging mabisa ang higit na maging mabisa ang pakikipag-usap pakikipag-usap sa kapwa.sa kapwa.

- maaari ring tumutukoy sa - maaari ring tumutukoy sa paraan ng paraan ng pagbigkas ng tao na pagbigkas ng tao na maaaring malambing, maaaring malambing, pagalit, pagalit, marahan, laging aborido o excited.marahan, laging aborido o excited.

Intonasyon Intonasyon – pagtaas o pagbaba ng tinig – pagtaas o pagbaba ng tinig sa sa wikang Filipino kapag naghahayag ng wikang Filipino kapag naghahayag ng iba’t iba’t ibang layunin at damdamin.ibang layunin at damdamin.

- hindi katulad ng ingles, mahirap - hindi katulad ng ingles, mahirap magtakda magtakda ng mga pattern ng ng mga pattern ng intonasyon sa wikang intonasyon sa wikang Filipino.Filipino.

Pag-iiba ng intonasyon batay sa emosyon:Pag-iiba ng intonasyon batay sa emosyon:Bakit ngayon ka lang? Ordinaryong Bakit ngayon ka lang? Ordinaryong

pagtatanongpagtatanong

Bakit ngayon ka lang! May pagkabiglaBakit ngayon ka lang! May pagkabigla

Bakit ngayon ka lang? May padududaBakit ngayon ka lang? May padududa

Hinto Hinto Pagtigil sa pagsasalita na maaring panandalian (sa Pagtigil sa pagsasalita na maaring panandalian (sa

gitna ng pangungusap), o sa pangmatagalan (sa gitna ng pangungusap), o sa pangmatagalan (sa katapusan ng pangungusap).katapusan ng pangungusap).

Sinisimbolo ng kuwit ang panandaliang paghinto at Sinisimbolo ng kuwit ang panandaliang paghinto at ng tuldok ang katapusan ng pangungusap.ng tuldok ang katapusan ng pangungusap.

Tulad ng diin, mahalaga ang paggamit ng hinto sa Tulad ng diin, mahalaga ang paggamit ng hinto sa tamang bahagi ng pangungusap sa pag-iiba ng tamang bahagi ng pangungusap sa pag-iiba ng posisyon ng hinto.posisyon ng hinto.

Tito Juan Anton ang pangalan niya.//Tito Juan Anton ang pangalan niya.//

(sinasabi na ang buong pangalan ay Tito Juan Anton)(sinasabi na ang buong pangalan ay Tito Juan Anton)

Tito/ Juan Anton ang pangalan niya.//Tito/ Juan Anton ang pangalan niya.//

(ipinakikilala si Juan Anton kay Tito o sa tiyo)(ipinakikilala si Juan Anton kay Tito o sa tiyo)

Tito Juan/ Anton ang pangalan niya.//Tito Juan/ Anton ang pangalan niya.//

(kausap ang tiyo na Juan ang pangalan.ipinakikilala si (kausap ang tiyo na Juan ang pangalan.ipinakikilala si Anton)Anton)

… … KATAPUSANKATAPUSAN

ARALIN 2ARALIN 2MORPOLOHIYAMORPOLOHIYA

MorpolohiyaMorpolohiya

Sa linggwistika, kilala din sa katagang Sa linggwistika, kilala din sa katagang palabuuanpalabuuan.. Tawag sa pag-aaral kung paanong ang bawat bahagi ng salita Tawag sa pag-aaral kung paanong ang bawat bahagi ng salita

ay pinagsasama-sama upang makabuo ng salita.ay pinagsasama-sama upang makabuo ng salita. Ito ay pag-aaral ng istraktura ng mga salita at ng relasyon nito Ito ay pag-aaral ng istraktura ng mga salita at ng relasyon nito

sa iba pang mga salita.sa iba pang mga salita.

MorpemaMorpema

pinakamaliit na yunit ng wika na may kahulugan.pinakamaliit na yunit ng wika na may kahulugan. Ito ay maaaring salita o bahagi lamang ng salita.Ito ay maaaring salita o bahagi lamang ng salita. Ang morpema ay laging may kahulugang taglay sa sarili.Ang morpema ay laging may kahulugang taglay sa sarili.

HalimbawaHalimbawa::

mabait = ma- + baitmabait = ma- + bait

matalino = ma- + talinomatalino = ma- + talino

Anyo ng morpemaAnyo ng morpema

Morpemang salitang ugatMorpemang salitang ugat binubuo lamang ng salitang ugat.binubuo lamang ng salitang ugat. Ito ay mga salitang-hubad dahil sa hinubaran ang salita ng Ito ay mga salitang-hubad dahil sa hinubaran ang salita ng

panlapi o walang kasamang panlapi.panlapi o walang kasamang panlapi. malayang morpema, malayang morpema, ito ay maaaring makapag-isa o may ito ay maaaring makapag-isa o may

taglay na kahulugan kahit walang kasamang panlapi. taglay na kahulugan kahit walang kasamang panlapi.

HalimbawaHalimbawa: :

Itlog, langit, bahay, yaman, talino, diwa, sulat, atbp.Itlog, langit, bahay, yaman, talino, diwa, sulat, atbp.

Morpemang binubuo ng panlapiMorpemang binubuo ng panlapi ang mga panlapi, kahit hindi buong salita, ay mayroon ang mga panlapi, kahit hindi buong salita, ay mayroon

parin kahulugan dahil sa dumadagdag ito sa kahulugan ng parin kahulugan dahil sa dumadagdag ito sa kahulugan ng salitang ugat.salitang ugat.

di-malayang morpema; di-malayang morpema; hindi makikita ang tiyak na taglay hindi makikita ang tiyak na taglay na kahulugan hanggang hindi naisasama sa ibang na kahulugan hanggang hindi naisasama sa ibang morpema.morpema.

Halimbawa:Halimbawa: ma- + baitma- + bait

ma- + talinoma- + talino

Mga uri ng morpemaMga uri ng morpema

Morpemang may kahulugang leksikalMorpemang may kahulugang leksikal mga morpemang may natatanging kahulugan na madaling mga morpemang may natatanging kahulugan na madaling

malaman.malaman. Content-morphemesContent-morphemes Open class, Open class, dahil sa maari itong madagdagan ng mga dahil sa maari itong madagdagan ng mga

bagong salita.bagong salita.

Halimbawa:Halimbawa:

dahon, ganda, lakad, at karunungandahon, ganda, lakad, at karunungan

Morpemang may kahulugang pangkayarianMorpemang may kahulugang pangkayarian Mga morpemang nag bibigay ng impormasyon tungkol sa Mga morpemang nag bibigay ng impormasyon tungkol sa

gramatikal na gamit sa pamamagitan ng pag-uugnay ng gramatikal na gamit sa pamamagitan ng pag-uugnay ng mga salita sa pangungusap.mga salita sa pangungusap.

Ito ay nakapagpapalinaw ng kahulugan ng buong Ito ay nakapagpapalinaw ng kahulugan ng buong pangungusap.pangungusap.

Function-morphemesFunction-morphemes Close class, Close class, dahil sa hindi ito nadadagdagan ng mga dahil sa hindi ito nadadagdagan ng mga

bagong miyembro.bagong miyembro.

Halimbawa:Halimbawa:

ang, si, ng, sa, pero, dahil, kung, kahit, atbp.ang, si, ng, sa, pero, dahil, kung, kahit, atbp.

Mga Pagbabagong morpoponemikoMga Pagbabagong morpoponemiko

Ito ay tumutukoy sa alin mang pagbabagong nagaganap sa Ito ay tumutukoy sa alin mang pagbabagong nagaganap sa karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa impluwensiya ng karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa impluwensiya ng kaligiran nito.kaligiran nito.

Ang nakaiimpluwensiyang ponema ay maaaring yung Ang nakaiimpluwensiyang ponema ay maaaring yung sinusundan ng morpema o yung sumusunod dito, bagama’t sinusundan ng morpema o yung sumusunod dito, bagama’t karaniwang nang ang sinusundang ponema ang karaniwang nang ang sinusundang ponema ang nakaiimpluwensiya.nakaiimpluwensiya.

Uri ng pagbabagong morponemikoUri ng pagbabagong morponemiko

1. Asimilasyon1. Asimilasyon Pagbabagong karaniwang nangyari sa tunog na /n/ sa Pagbabagong karaniwang nangyari sa tunog na /n/ sa

mga panlaping pang-, mang-, hing- o sing- dahilan sa mga panlaping pang-, mang-, hing- o sing- dahilan sa impluwensiya ng kasunod na tunog.impluwensiya ng kasunod na tunog.

Halimbawa:Halimbawa:

pang- + bansa = pangbansa = pambansapang- + bansa = pangbansa = pambansa

mang- + bola = mangbola = mambolamang- + bola = mangbola = mambola

sing- + tamis = singtamis = sintamissing- + tamis = singtamis = sintamis

2 uri ng Asimilasyon2 uri ng Asimilasyon

1.1 Asimilasyong di ganap1.1 Asimilasyong di ganap– Ito ang pagbabagong nagaganap sa pusisyong pinal ng isang Ito ang pagbabagong nagaganap sa pusisyong pinal ng isang

morpema dahilan sa impluwensiya ng kasunod na tunog.morpema dahilan sa impluwensiya ng kasunod na tunog.

Halimbawa:Halimbawa:

pang- + tukoy = pangtukoy = pantukoypang- + tukoy = pangtukoy = pantukoy

mang- + dukot = mangdukot = mandukotmang- + dukot = mangdukot = mandukot

sing- + puti = singputi = simputising- + puti = singputi = simputi

mang- + bola = mangbola = mambolamang- + bola = mangbola = mambola

1.2 Asimilasyong ganap1.2 Asimilasyong ganap– Minsan, bukod sa parsyal o di-ganap na asimilasyon, nawawala pa Minsan, bukod sa parsyal o di-ganap na asimilasyon, nawawala pa

rin ang unang tunog ng salitang nilalapian.rin ang unang tunog ng salitang nilalapian.

Halimbawa:Halimbawa:

pan- + talo = pantalo = panalopan- + talo = pantalo = panalo

mang- + kuha = mangkuha = manguhamang- + kuha = mangkuha = manguha

2. Pagkawala ng Ponema2. Pagkawala ng Ponema Nawawala ang huling patinig ng salitang-ugat kapag Nawawala ang huling patinig ng salitang-ugat kapag

nilagyan ito ng hulapi.nilagyan ito ng hulapi.

Halimbawa:Halimbawa:

tira + -an = tirahan = tirhantira + -an = tirahan = tirhan

dakpindakpin sarhansarhan kamtankamtan[dakip] [-in][dakip] [-in] [sara] [-an][sara] [-an] [kamit] [-an][kamit] [-an]

3. Paglilipat-diin3. Paglilipat-diin Ito ay nagaganap kapag ang salitang-ugat ay hinuhulapian.Ito ay nagaganap kapag ang salitang-ugat ay hinuhulapian.

Halimbawa:Halimbawa:

sira:insira:in hawa:kanhawa:kan putu:linputu:lin[si:ra] [-in][si:ra] [-in] [ha:wak] [-an][ha:wak] [-an] [pu:tol] [-an][pu:tol] [-an]

Subuking bigkasin ang mga sumusunod na salita:Subuking bigkasin ang mga sumusunod na salita:

iwasiwas sirasira lapatlapat

Ngayon, bigkasin ang nilapiang mga salita:Ngayon, bigkasin ang nilapiang mga salita:

iwasaniwasan sirainsirain lapatanlapatan

4. Pagbabago ng ponema4. Pagbabago ng ponema may mga tunog na nagbabago sa ponemamay mga tunog na nagbabago sa ponema

Halimbawa:Halimbawa:

ma- + dami = madami = maramima- + dami = madami = marami

ma- + dapat = madapat = marapatma- + dapat = madapat = marapat

Madikit ‘Madikit ‘stickysticky’’ at hindi marikit ‘at hindi marikit ‘lovelylovely’’

5. Pagkakaltas ng ponema5. Pagkakaltas ng ponema Nangyayari ang pagbabagong ito kung ang huling Nangyayari ang pagbabagong ito kung ang huling

ponemang patinig ng salitang-ugat ay nawawala kapag ponemang patinig ng salitang-ugat ay nawawala kapag nilalagyan ng hulapi.nilalagyan ng hulapi.

Halimbawa:Halimbawa:

takip + -an = takipan = takpantakip + -an = takipan = takpan

sara + -an = sarahan = sarhansara + -an = sarahan = sarhan

6. Metatesis6. Metatesis ay ang pagpapalitan ng posisyon ng mga tunog sa isang ay ang pagpapalitan ng posisyon ng mga tunog sa isang

salitang nilalapian.salitang nilalapian.

Halimbawa:Halimbawa:

lipad + -in = linipad = nilipadlipad + -in = linipad = nilipad

yaya + -in = yinaya = niyayayaya + -in = yinaya = niyaya

PAGBUBUO NG MGA SALITA

1.PAGLALAPI2.PAG – UULIT3.PAGTATAMBAL NG SALITA

1.PAGLALAPI

- sa pagkakapit ng iba’t–ibang uri ng panlapi sa isang salitang-ugat, nakabubuo ng iba’t-ibang salita na may kani-kaniyang kahulugan.

Halimbawa:TUBIG

ma- + tubig = matubig [ maraming tubig ]pa- + tubig = patubig [ padaloy ng tubig ]tubig + -an = tubigan [ lagyan ng tubig ]tubig + -in- = tinubig [ pinarusahan sa tubig ]

2. PAG-UULIT

- isa pang paraan ng pagbuo ng salita mula sa morpemang salitang-ugat.

- ang pag-uulit ay maaaring ganap, parsyal o maaaring pareho.

Halimbawa:a. Pag-uulit na ganap – kapag ang salita ay inuulit.

Salitang-ugat Pag-uulittaon taun-taonbahay bahay-bahayaraw araw-araw

b. Pag-uulit na Parsyal – kapag ang bahagi lang ng salita ang inuulit.

Salitang-ugat Pag-uulit

usok uusok

balita bali-balita

tahimik tahi-tahimik

c. Pag-uulit na parsyal at ganap

Salitang-ugat Pag-uulit

sigla masigla-sigla

saya masaya-saya

matuto matuto-tuto

3. PAGTATAMBAL NG SALITA

- isa pang paraan ng pagbubuo ng salita ay ang pagsasama ng dalawang morpemang salitang-ugat. Tinatawag itong tambalang salita. Sa pagsasama ng dlawang salitang-ugat maaaring manatili ang kahulugan ng dalawang-salita.

a. Inilalarawan ng ikalawang salita ang unang salitaHalimbawa: taong-bundok, kulay-dugo

b. Tinatanggap ng unang salita ang ginagawa ng unang salitaHalimbawa: ingat-yaman, pamatid-uhaw

c. Ipinapakita ng ikalawang salita ang gamit ng unang salitaHalimbawa: bahay-aliwan, silid-aralan

d. Isinasaad ng ikalawang salita ang pinagmulan ng unang salitaHalimbawa: batang-lansangan, kahoy-gubat

e. Kasabay o katimbang ng ikalawang salita ang unang salitaHalimbawa: urong-sulong, lulubog-lilitaw

Samantala, sa pagtatambal rin ng dalawang salitang-ugat ay maaari namang makalikha ng ikatlong kahulugan.

Halimbawa:basag + ulo = basaguloanak + pawis = anakpawisdalaga + bukid = dalagambukid

Sintaks

SINTAKS

- pinag-aaralan kung paano pinagsasama-sama o pinag-uugnay-ugnay ang mga morpema upang makabuo ng parirala o pangungusap.

Halimbawa:

Edwin, eroplano, sumakay, malaki, si, sa

1a. Sumakay si Edwin sa malaking eroplano.1b. Sumakay sa malaking eroplano si Edwin.1c. Sa malaking eroplano sumakay si Edwin.

2a. Sumakay sa malaking Edwin si eroplano.2b. Edwin si eroplano sa sumakay malaki.

* Tungkulin kung gayon ng sintaks na tiyakin ang kung alin lamang mga kumbinasyon ng pagsasama- sama ng mga morpema ang maituturing na pangungusap.

Bahagi ng Pananalita- ang mga salita/morpema sa Filipino ay pinangkat sa dalawang kategoryang ito:

A. Mga Salitang Pangnilalaman [Content Words]1. Mga Nominal

a. Pangngalanb. Panghalip

2. Pandiwa3. Mga Panuring

a. Pang-urib. Pang-abay

B. Mga Salitang Pangkayarian [Function Words]1. Mga Pang-ugnay

a. Pangatnigb. Pang-angkopc. Pang-ukol

2. Mga Panandaa. Pantukoyb. Pangawing na “ay”

Ayos ng Pangungusap.Ayos ng Pangungusap.

Likas na sa kayarian ng pangungusap sa Likas na sa kayarian ng pangungusap sa filipino na mauna ang panag uri sa paksa. filipino na mauna ang panag uri sa paksa. (Karaniwan).(Karaniwan).

Madalas nangyayari muna ang ating iniisip Madalas nangyayari muna ang ating iniisip bago ang nasasangkot na pangyayari.bago ang nasasangkot na pangyayari.

Pagpapalawak ng pangungusap.Pagpapalawak ng pangungusap.

Paggamit ng ingkitik sa pagpapalawak ng Paggamit ng ingkitik sa pagpapalawak ng pangungusap upang higit na makapaglinaw o pangungusap upang higit na makapaglinaw o magkaroon ng bagong kahulugan ang mga magkaroon ng bagong kahulugan ang mga pahayag.pahayag.

Halimbawa: Halimbawa: -Malaki-Malaki raw raw ang hinihingi mo kaya hindi ka ang hinihingi mo kaya hindi ka

napagbigyan.napagbigyan. -Ikaw -Ikaw pa lamangpa lamang ang dumadating. ang dumadating.

Paggamit ng komplemento sa Paggamit ng komplemento sa pinalawak na pangungusap.pinalawak na pangungusap.

Ginagamit ang komplemento sa pagpapalawak Ginagamit ang komplemento sa pagpapalawak ng pangungusap upang magkarron ito ng ng pangungusap upang magkarron ito ng karagdagang kahulugan.karagdagang kahulugan.

Halimbawa:Halimbawa: -Namitas -Namitas ng manggang mangga ang kuya ang kuya sa punosa puno para sa para sa

mga bisita.mga bisita.

Paggamit ng pariralang pang-abay.Paggamit ng pariralang pang-abay.

Batayang pangungusap.Batayang pangungusap. Mag-aaral siya.Mag-aaral siya.

Pinalawak na Pinalawak na pangungusap.pangungusap.

Maaga siyang mag-aaral Maaga siyang mag-aaral sa library bukas ng sa library bukas ng umaga.umaga.

Paggamit ng modifier sa Paggamit ng modifier sa pagpapalawak ng paksa.pagpapalawak ng paksa.

Paggamit ng atribusyon o modipikasyon.Paggamit ng atribusyon o modipikasyon. Halimbawa:Halimbawa: -si Belle na -si Belle na pinakamagandapinakamaganda sa grupo. sa grupo. -ang -ang nagwawalangnagwawalang mamang mamang iyoniyon..

Paggamit ng pariralang naghahayag Paggamit ng pariralang naghahayag ng pagmamay-ari sa pagpapalawak ng pagmamay-ari sa pagpapalawak

ng paksang paksa Halimbawa:Halimbawa: -Bagung-bago -Bagung-bago

NadukotNadukot

Ang kotse nina Ang kotse nina Mr. Mr. Mendoza.Mendoza.

Ang I-PodAng I-Pod ni eugene ni eugene

Maikling pagsusulitMaikling pagsusulit

(Pansarili)(Pansarili)

1.1. Ilan ang makabuluhang tunog sa wikang Filipino?Ilan ang makabuluhang tunog sa wikang Filipino?

2.2. Ano ang dalawang magkaibang katinig na Ano ang dalawang magkaibang katinig na magkasama sa isang pantig?magkasama sa isang pantig?

3.3. Nauukol sa mga tuntuning sinusunod sa pagsasama-Nauukol sa mga tuntuning sinusunod sa pagsasama-sama ng mga tunog na nililikha.sama ng mga tunog na nililikha.

4.4. Ano ang pampalasa ng pakikipagtalastasan?Ano ang pampalasa ng pakikipagtalastasan?

5.5. Nauukol sa paglikha ng tunog at wastong pagbigkas Nauukol sa paglikha ng tunog at wastong pagbigkas ng mga salita.ng mga salita.

6.6. Tumutukoy sa paglalaban ng bigat sa isang pantig Tumutukoy sa paglalaban ng bigat sa isang pantig sa pagbigkas ng isang salita.sa pagbigkas ng isang salita.

7.7. Saan nanggagaling ang enerhiyang kailangan sa Saan nanggagaling ang enerhiyang kailangan sa pagsasalita?pagsasalita?

8.8. Sa mga pares ng mga salita ito ay makahulugang Sa mga pares ng mga salita ito ay makahulugang tunog sa wikang Filipino ngunit hindi nirerepresenta tunog sa wikang Filipino ngunit hindi nirerepresenta ng titik o letra.ng titik o letra.

9.9. Ano ang pumapalag upang malikha ang tunog?Ano ang pumapalag upang malikha ang tunog?

10.10. Ito ang tawag sa pag-aaral ng pattern ng mga tunog Ito ang tawag sa pag-aaral ng pattern ng mga tunog ng wika.ng wika.

Maikling pagsusulitMaikling pagsusulit(Grupo)(Grupo)

1.1. Ano ang kahalagahan ng tono at intonasyon? Ano ang kahalagahan ng tono at intonasyon? Ipaliwanag.Ipaliwanag.

2.2. Paano masasabing makabuluhan o mahalaga Paano masasabing makabuluhan o mahalaga ang isang tunog?ang isang tunog?

3.3. Bakit mahalaga ang tamang paggamit ng Bakit mahalaga ang tamang paggamit ng hinto sa pangungusap? Ipaliwanag.hinto sa pangungusap? Ipaliwanag.

4.4. Anu-ano ang mga bantas na nagmamarka ng Anu-ano ang mga bantas na nagmamarka ng diin at ibigay kung saan ang diin diin at ibigay kung saan ang diin natatagpuan.natatagpuan.

5.5. Anu-ano ang mga bahagi ng bibig na Anu-ano ang mga bahagi ng bibig na mahalaga sa pagbigkas ng tunog?mahalaga sa pagbigkas ng tunog?

Panuto: Tukuyin kung anung pagbabagong Panuto: Tukuyin kung anung pagbabagong morpoponemiko ang nangyari sa salita. morpoponemiko ang nangyari sa salita. Asimilasyon, Asimilasyon,

Pagkawala ng Ponema,Paglilipat-diin, Pagbabago ng Ponema, Pagkawala ng Ponema,Paglilipat-diin, Pagbabago ng Ponema, Pagkakaltas ng Ponema, o Metatesis.Pagkakaltas ng Ponema, o Metatesis.

1.1. pan- + talo = pantalo = pan- + talo = pantalo = panalopanalo

2.2. lipad + -in- = linipad = lipad + -in- = linipad = nilipadnilipad

3.3. [la:pat] [-an] = [la:pat] [-an] = lapa:tanlapa:tan

4.4. mang- + dukot = mangdukot = mang- + dukot = mangdukot = mandukotmandukot

5.5. [dakip] [-in] = [dakip] [-in] = dakpindakpin

6.6. ma- + dumi = madumi = ma- + dumi = madumi = marumimarumi

7.7. Takip + -an = takipan = Takip + -an = takipan = takpantakpan

8.8. [kamit] [-an] = [kamit] [-an] = kamtankamtan

9.9. [i:was] [an] = [i:was] [an] = iwa:saniwa:san

10.10. ma- + dapat = madapat = ma- + dapat = madapat = marapatmarapat

Mga sagot:Mga sagot:1.1. AsimilasyonAsimilasyon

2.2. MetatesisMetatesis

3.3. Paglilipat-diinPaglilipat-diin

4.4. AsimilasyonAsimilasyon

5.5. Pagkawala ng ponemaPagkawala ng ponema

6.6. Pagbabago ng ponemaPagbabago ng ponema

7.7. Pagkakaltas ng ponemaPagkakaltas ng ponema

8.8. Pagkawala ng ponemaPagkawala ng ponema

9.9. Paglilipat-diinPaglilipat-diin

10.10. Pagbabago ng ponemaPagbabago ng ponema

Tukuyin ang mga pampalawak ng Tukuyin ang mga pampalawak ng pangungusap na ginamit sa mga pangungusap na ginamit sa mga

sumusunod.sumusunod. 1.)Umalis na naman pala ang mga 1.)Umalis na naman pala ang mga

manggagawa.manggagawa. 2.) Hindi ko nga pala naayos ang mga gamit 2.) Hindi ko nga pala naayos ang mga gamit

mo.mo. 3.) Tahimik siyang nagdasal sa kanyang 3.) Tahimik siyang nagdasal sa kanyang

kwarto.kwarto. 4.) Umuwi sa bahay ang kuya para 4.) Umuwi sa bahay ang kuya para

magpahinga.magpahinga. 5.) Napunit ang libro ni Daisy.5.) Napunit ang libro ni Daisy.