Pomorske borbe NOVJ

5/22/2018 Pomorske borbe NOVJ

1/604


2/604


3/604


4/604

VOJNOIZDAVAKII NOVINSKI CENTAR - BEOGRADZ a i z d a v a apukovnik mr Stevan STANOJEVI

P o m o n i k z a i z d a v a k u d e l a t n o s tpukovnik Ivan MATOVI

B i b l i o t e k aRATNA PROLOST NARODA I NARODNOSTI JUGOSLAVIJE

Knjiga TRI STOTINE ETRDESETA

M o n o g r a f i j aJedinica NOV i PO Jugoslavije

KNJIGA STO DVADESET DEVETA

U r e i v a k i o d b o rGeneral-pukovnici: Aleksandar JANJI i Rahmija KADENI; general-potpukov-nici: mr Avgust VRT AR,Fabijan TRGO,Svetozar ORO (predsednik Odbora), Velj-ko MILADINOVI, Metodije KOTEVSKI i ika STOJI, pukovnici: AhmetONLAGIC, Zdravko KLANJEK, Predrag PAVLOVI,Antun MILETI, Radomir PETKOVI, Petar VINJI, mr Stevan STANOJEVI i Ivan MATOVI, Ali

UKRIJA d Vl d IVANOVSKI i d P t KAAVENDA t k ik d Sl


5/604

RAZVITAKNAERATNEMORNARICEIAOJEISTIMPUTEM KAO I RAZVITAK NAIH SUHOZEMNIH VOJNIH


6/604


7/604

Dr KAZIMIR PRIBILOVIkapetan bojnog broda

Vi

ETVRTI POMORSKIOBALNI SEKTOR MORNARICE

NARODNOOSLOBODILAKEVOJSKE JUGOSLAVIJE

1943-1945.


8/604


9/604

P R E D G O V O R

etvrti pomorski obalni sektor formiran je odlukom $taba,Mornarice NOVJ od26. oktobra 1943, u prelomnim trenucima NOB-e, nakon kapitulacije faistike Italije. Uslovi za njegovo formiranje stvoreni su nepotednom borbom naroda Dalmacije, predvoenog KPJ, protiv okupatora i domaih izdajnika, od samog poetka openarodnog ustanka 1941. godine, borbom za slobodu rodnog kraja, kojoj su peat utisnuli more, obala i otoci a posebno ovjek, vezan uz njih neprekidnim lancem borbi koje je stoljeima vodio da odri svoj goli ivot, pred najezdama hordi osva

jaa i silnika.U ovoj monografiji govori se o IV POS-u, njegovoj komandi i jedinicama, koje

su vodile oruanu borbu na dijelu Jadrana od rta Ploa kod Rogoznice do Neretvei Peljeca. Opisani su svi najvaniji procesi i dogaaji stvaranja i razvoja komandi

i j di i k O i b i k ji d f i li ij li


10/604

nim brodovima i ostalom, a to je sve imao nadmoniji neprijatelj, oni su nadoknaivali nevienim borbenim moralom, hrabrou, istrajnou, snalazijivou i ostalim borakim i ljudskim kvalitetama. Zato je IV POS, pored svih udaraca koje je

primao, neprekidno jaao i postizao uspjehe, jer je njegova osnovna snaga i vrijednost - ovjek-borac bila neunitiva.

Knjiga etvrti POS Mornarice NOVJ ostat e kao trajan zapis borbe i podviganjegovih boraca, kao i uspomena na one njegove pripadnike koji su dali svoje ivoteza slobodu. Istovremeno, ona e biti izvor njegovanja i razvijanja borbenih tradicijaRatne mornarice, posebno meu mladim generacijama. Ona, ujedno, obogauje povijest nae ratne mornarice nastale u tekim uslovima NOB-e i socijalistike revolucije. Konano, ona je izraz velike zahvalnosti svim borcima IV POS-a, posebno

onima koji su dali svoje ivote za slobodu rodne grude.Redakcija najljepe zahvaljuje svima onima koji su omoguili da se ova knjiga napie i tampa, a posebno njenom autoru kapetanu bojnog broda dr Kazimiru Pri-biloviu, koji je uloio ogromne napore na prikupljanju i obradi grae i njenom konanom oblikovanju.

R e d a k c i o n i o d b o r


11/604

U V O D

Povijest nastanka i razvoja IV POS-a ispunjena je mnogim dogaajima, procesima i sadrajima karakteristinim za specifian partizanski rat na moru, kakav se vodio i na Jadranskom moru u toku narodnooslobodilakog rata. Poevitako rei ni od ega, IV POS se uspjeno razvijao i postepeno izrastao u vojno-pomorsku operativno-teritorijalnu jedinicu sa svim potrebnim komandama iustanovama. Na taj nain osigurao je izvravanje postavljenih zadataka. Po brojnom stanju, naoruanju i opremi, to je bila najvea jedinica Mornarice NOVJ.

Ova knjiga govori o IV pomorskom obalnom sektoru, stvorenom u narod-nooslobodilakom ratu, i o njegovim borcima koji su se drvenim ribarskim brodovima i amcima uspjeno borili protiv nadmonijeg neprijatelja. Borbena djelatnost IV POS-a bila je od velikog znaaja za razvoj narodnooslobodilake bor

b D l iji b j d i j di i k i d


12/604

neprijateljske dokumentacije, ona omoguuje da se sagledaju ciljevi, namjere idjelovanje glavnih okupatorskih snaga, kako u borbi protiv IV POS-a, tako i ostalih jedinica NOVJ na podruju srednje Dalmacije. Ali i ova dokumentacija jenepotpuna, jer nedostaju mnogi vani dokumenti. Od postojee literature koriteno je sve to je do sada napisano o IV POS-u. Pri tome treba naglasiti daje kva-litet te literature razliit i da se mnogi podaci i stavovi ne baziraju na postojeimdokumentima. Memoarska graa je vrijedna i zasluuje panju, ali je njena osnovna slabost u tome to su se sjeanja poela kasno pisati, pa su mnoge vanestvari zaboravljene. Ukupno uzevi, sve navedeno je ipak omoguilo da se obrade svi glavni procesi nastanka, razvoja i borbenog djelovanja IV POS-a kao sastavnog dijela Mornarice NOVJ, odnosno njegova uloga u opim naporima da

se pobijedi neprijatelj, oslobodi domovina i stvori Jugoslavenska ratna mornarica. Zbog toga nije bilo mogue detaljnije obraditi sve jedinice, slube i ustanove sektora, nego samo u onom opsegu koji omoguuje da se sagledaju uloga, zadaci i postignuti rezultati IV POS-a u borbi protiv neprijatelja. Pored toga, obradom djelovanja sektora kronoloko-tematskom metodom nastojalo se prikazati sve ono to je bitno utjecalo kako na razvoj IV POS-a, tako i na njegovo postepeno izrastanje u vojnopomorsku komandu i jedinicu, spremnu i sposobnuda rjeava sve operativne i druge zadatke na svom operativnom podruju.

Monografija je podijeljena u tri dijela, koji predstavljaju odreene, po trajanju razliite, etape u razvoju IV POS-a. U tim okvirima svi procesi i dogaajirazmatrani su kroz ue tematske cjeline, to ujedno omoguuje da se prati borbeni put sektora od njegovog osnivanja pa do rasformiranja, odnosno prelaskau novu, viu i kvalitetniju fazu razvoja, kako cjelokupne Ratne mornarice takoi njenih sastavnih dijelova.

U monografiji centralno mjesto zauzima djelovanje IV POS-a, kao i ostalih

NOVJ k j dj l l d j j D l iji D j ij lj d


13/604

NARODNOOSLOBODILAKI RAT NA PODRUJU SREDNJEDALMACIJE DO FORMIRANJA IV POMORSKOG OBALNOG

SEKTORA MORNARICE NOVJ

(Kratak pregled)

Srednja Dalmacija je dio dalmatinske mikroregije. Uokviruju je planinskigreben Dinare (Kamenica) na sjeveru, otvoreno more na jugu, brdski niz Vila-

ja-Mose-Svilaja na zapadu, a donje Poneretvlje na istoku. Ima 4.936 km2, toini 40,1% povrine Dalmacije.

Poslije aprilskog rata 1941, ugovorima sklopljenim u Rimu 18. maja 1941,


14/604

Talijanske trupe u Dalmaciji bile su podreene 2. armiji, iji je tab od 9.maja 1942. nosio naziv Vrhovna komanda oruanih snaga Slovenija-Dalmaci-

ja. tabu 2. armije bila je u operativnom pogledu potinjena Vojnopomorskakomanda Dalmacije pod komandom admirala A. Bobijeza (Antonio Bobbiese),sa sjeditem u Splitu. Ta komanda bila je nadlena za cijelo morsko podrujeDalmacije. U svom sastavu imala je mornarike komande u Zadru, ibeniku,Splitu, Ploama, Gruu, Tivtu i Lastovu i 183. hidroeskadrilu u Divuljama. Dranjem jakih vojnih snaga, kao i jedinica policije, zatim raznim politikim i vojnimmjerama, okupator je nastojao da odri mirno stanje u Dalmaciji i, posebno,sprovede talijanizaciju anektiranog podruja.

Komunistika partija Jugoslavije pripremljeno je doekala agresiju na Ju

goslaviju razvijajui iroku politiku aktivnost. Ona je poduzela niz mjera u pripremama za oruanu borbu. Ve u aprilskom ratu na teritoriju Dalmacije prikupljene su znatne koliine oruja i municije. Razgranatom mreom partijskihorganizacija u Dalmaciji rukovodio je Pokrajinski komitet KPH za Dalmaciju.Neposrednim pripremama za oruanu borbu na podruju srednje Dalmacije rukovodili su Pokrajinski komitet sa sjeditem u Splitu, Okruni komitet u Makar-skoj, Kotarski komitet u Hvaru, osam opinskih komiteta i 12 mjesnih, rajonskihi sektorskih komiteta. Uoi poetka oruane borbe na primorsko-otonom di

jelu srednje Dalmacije bilo je 809 lanova KPJ i preko 2.000 lanova SKOJ-a. Raspolagalo se veom koliinom puaka, kao i znatnim koliinama municije i runih bombi.

Ve od maja 1941. poele su diverzantske akcije i sabotae. Porueno je vietelefonsko-telegrafskih stupova, kidane su telefonsko-telegrafske linije, paljenasu skladita vojne opreme i goriva, unitena je jedna kompozicija kod Labina,u Splitu je zapaljen brod, a minirani su propusti na cestama i drugo. Iako su oku


15/604

Talijani su reorganizirali svoje snage i formirali novi, 18. armijski korpus sastavaetiri divizije. Dovoenjem veeg broja bataljona i drugih jedinica brojno stanjetalijanske vojske u Dalmaciji povealo se na 50.247 vojnika i oficira.

Partizanska aktivnost na moru odvijala se kroz partizanske pomorske veze,diverzije i sabotae na brodovima i vaenje mina iz minskih polja. U srednjojDalmaciji postepeno je uspostavljen razgranat sistem partizanskih pomorskihveza. U stvari, te veze bile su nastavak predratnih partijskih ilegalnih veza, kojesu sada proirene i intenzivirane. Glavne veze organizirane su izmeu otoka iobale. Tako su uspostavljene veze izmeu Hvara i Biokova, Korule i Peljeca,Korule i Hvara, Visa i Hvara, Visa i obale, Braa i Biokova i olte i obale. Znaajna sredita partizanskih pomorskih veza bili su Lovite na Peljecu i istoni

dio otoka Hvara. Partizanskim pomorskim vezama prebacivani su ilegalci, rukovodioci, borci, ranjenici, kuriri i drugi, kao i hrana, lijekovi, oruje, municija,tampa i drugi materijal.

Sabotae i diverzije na brodovima izvoene su u splitskom brodogradilitui u samoj luci. Izvrene su sabotae na est brodova, a zapaljena je oprema za ra-zara koji je bio u gradnji. Poar je izazvan na dva parobroda u luci. Djelominosu oteeni, a dio tereta je spaljen. Vaenje mina iz mora radi pribavljanjaeksploziva vreno je u vodama otoka Drvenika, ali samo pojedinano.

Partizanska aktivnost na moru u 1942. godini doivjela je snaan uspon. Ve24. januara kod Graca je zarobljen m/j Merkur sa teretom od 100 tona hrane.

Vei dio hrane je prevezen do Ploa, pa je preko Baine dopremljen na Biokovo,gdje je posluio za ishranu boraca i naroda. Toj prvoj oruanoj akciji na moruubrzo su uslijedile druge. Borci 1. junodalmatinske ete, prebacivi se na Peljeac, napali su kasarnu u Crkvicama i zaplijenili oruje i municiju. Grupa boraca prebacila se na Hvar, gdje je s tamonjim ilegalcima napala i razoruala


16/604

znaajnije utjecali na partizansku aktivnost na moru. Talijani su bili prisiljeni danjihovi brodovi plove u konvojima kako bi izbjegli napade partizanskih brodova. Talijanski okupator posebno se okomio na stanovnitvo primjenjujui sveotrije i masovnije represalije. Vrene su razne akcije ienja sela i zaselaka.No i pored svih poduzetih mjera, okupator nije unitio partizanske jedinice, kojesu uz veliku podrku naroda sauvale svoje snage stvarajui uslove za dalje jaanje narodnooslobodilakog pokreta.

Ofenziva proleterskih i udarnih brigada u zapadnu Bosnu i Hrvatsku dalaje novi podstrek narodnooslobodilakom pokretu u srednjoj Dalmaciji. Uslijedio je vei priliv boraca u partizanske jedinice, tako daje 2.850 boraca upuenou proleterske i udarne brigade. Opa situacija za okupatora je postajala sve tea

i sloenija. Zato je okupator donio odluku da se pokuaju unititi pojedine partizanske jedinice. U augustu 1942. Talijani su sa 12 pjeadijskih bataljona i 3 di-viziona artiljerije, uz podrku pomorskih i zranih snaga i uee etnika, ustaai domobrana, izveli operaciju Albia protiv partizanskih jedinica u iroj oblastiBiokova. Meutim, nisu uspjeli da unite bataljon Josip Jurevi, ali su opustoili podruje koje su napali ubijajui veliki broj ljudi.

Pomorske partizanske veze, pored svih tekoa, funkcionirale su besprijekorno. Njima su prebaene stotine novih boraca sa otoka na kopno. Posebnosu dobro radile veze Korula-Peljeac-Hvar-Biokovo, Vis-Hvar-Biokovo,Vis-olta-Stari Trogir-Rievo. Prilikom formiranja prvih dalmatinskih brigada(1, 2. i 3), u njihovim redovima bili su i borci sa otoka i obale srednje Dalmacije.

Na teritoriju Dalmacije nastavljena je uspjena borbena djelatnost. Pokuajitalijanskog okupatora da ugui narodnooslobodilaki pokret, pokazali su se uzaludnim. U takvoj situaciji Talijani su pojaavali okupacione snage. U novembru


17/604

Razvoj situacije na obali uslijed etvrte neprijateljske ofanzive nepovoljnoje uticao na dalji razvoj i aktivnost mornarikih jedinica. U jeku borbi dolo jedo znaajnih organizacionih promjena u jedinicama NOVJ: tab IV operativnezone pretvoren je u tab 9. divizije, ukinuta je Sekcija za ratnu mornaricu, a dalmatinske brigade su u sastavu Operativne grupe divizija Vrhovnog taba krenule prema Neretvi. Ukinut je Mornariki odred, odnosno, preimenovan je u Bio-kovski odred sastava tri bataljona. Primorski vod nastavio je napadati talijanskipomorski saobraaj i odravati pomorske veze. Hrabra posada leuta Proleter,koji je inae odravao pomorske veze izmeu Korule, Peljeca i Hvara, izvrila

je napad usred dana na neprijateljski konvoj u Neretvanskom kanalu 14. aprilai tom prilikom zaplijenila motorni jedrenjak. Pored toga, izvreni su jo mnogi

napadi koji su pokazali da partizanska aktivnost na moru nije prestala iako jeOperativna grupa divizija Vrhovnog taba vodila teke borbe najprije na Neretvi,a kasnije na Sutjesci.

Odlaskom 9. divizije, odnosno dalmatinskih brigada prema Neretvi poduzete su mjere da se formiraju nove jedinice. Formiran je Stab Grupe dalmatinskih partizanskih odreda. Pored Biokovskog, formiran je i Splitski partizanskiodred. Radi daljeg jaanja oruane borbe Glavni tab Hrvatske je krajem aprila1943. formirao tab Kninskog sektora. Na obalnom rubu i otocima djelovale sumanje jedinice jaine odreda. Pomorske partizanske veze normalno su funkcionirale, a stalno su vreni napadi na neprijateljske brodove. Okupator je bio prisiljen da izda posebno Uputstvo za protivpartizansku borbu na moru. U vremenu od 11. jula do 1. augusta okupator je poduzeo posebnu operaciju Bioko-vo-Mosor. Mada je u operaciji uestvovalo oko 15.000 vojnika, avijacija i 19 ratnih brodova, ni Biokovski odred ni Primorski vod nisu uniteni. Neposredno poslije te operacije savladan je neprijateljski garnizon u Bolu na Brau i unitena


18/604

MORNARICA NOVJ

Kapitulacijom Italije zavrio se prvi period narodnooslobodilakog rata namoru. Njegovo je znaenje prvenstveno u tome to je poela partizanska borbana moru i to je osnovana partizanska ratna mornarica. Kapitulacija Italije 8.septembra 1943. bila je posebno znaajan dogaaj, jer je time prestala vojna i politika vlast talijanskog okupatora na obali i otocima. Od Soe do Bojanerazoruan je vei broj talijanskih jedinica, a zaplijenjene su vee koliine orujai opreme. im su saznali za kapitulaciju Italije, Nijemci su u ranim jutarnjim satima 9. septembra uputili pet motoriziranih bataljona prema obali. Time je poela borba za istonu obalu Jadrana. U njoj su se kao glavni protivnici nali na

jednoj strani njemaka vojska, a na drugoj Narodnooslobodilaka vojska Jugoslavije. Ta borba se vodila najveom estinom sve do sredine januara 1944. U


19/604

je-Vis-Lastovo; sa te operacijske osnovice, oslanjajui se na svoje baze u junojItaliji, razvila je intenzivnu operativnu djelatnost koristei Vis kao svoju glavnubazu. Mornarica NOVJ organizirala je i titila vlastiti pomorski saobraaj, vrilanapade na neprijateljski pomorski saobraaj i uestvovala u desantnim prepadima sa kopnenim jedinicama. tab Mornarice naredio je u julu 1944. da se formiraju ete mornarike pjeadije, koje e napadati neprijateljska uporita i braniti teritorij pomorskih obalnih sektora. Nakon to su formirane prve ete, odmah su formirani i bataljoni mornarike pjeadije u sastavu pomorskih obalnihsektora.

U septembru 1944. jedinice 26. divizije i Mornarice NOVJ krenule su sa Visau borbu za konano osloboenje obale i otoka. Mornarica je tada imala 4.858 bo

raca, podoficira i oficira, 8 naoruanih brodova, 38 patrolnih amaca, 12 desant-nih splavi i preko 300 pomonih brodova. Do poetka decembra osloboeni susvi otoci i obala od Bojane do Paga i Loinja. Mornarica NOVJ vratila se na obalu, na svoju prirodnu operativnu osnovicu. Split je postao sjedite taba Mornarice NOVJ i IV POS-a, Zadar III POS-a, a Dubrovnik V POS-a. Otok 1st je postaooperacijska baza Mornarice NOVJ. Na njemu je bio tab II POS-a sa svojim jedinicama. Teite borbenih dejstava prebaeno je na sjeverni Jadran.

Povratkom na obalu Mornarica NOVJ odmah je pristupila organizaciji obalne obrane, obnovi i ureenju mornarikih baza i uporita, zatim uspostavljanjupomorskog saobraaja, ienju plovnih puteva od mina i vaenju potopljenihbrodova. Pruena je velika pomo narodnim vlastima u normaliziranju stanja naobali i otocima poslije dugogodinje okupacije. Radi to temeljitijih priprema zazavrne operacije II POS je poetkom januara 1945. prebaen u Zadar, III POSu ibenik, a V POS u Tivat. etvrti POS je ostao u Splitu. Zadar je pretvoren uoperacijsku bazu Mornarice NOVJ.


20/604

Poevi sa dva mala ribarska amca i desetak mornara, koliko je imao Primorski vod, Jugoslavenska mornarica je zavrila rat sa 14.000 boraca i 500 brodova raznih vrsta i veliine. Izvreno je 218 napada i prepada na neprijateljskepomorske komunikacije i sidrita, a oteena su, zaplijenjena, odnosno potopljena 132 broda. Izvreno je 6 veih diverzija, 29 desantnih prepada i 5 veih de-sanata. Nain kako je stvorena i kako se razvijala Mornarica NOVJ, odnosnoJugoslavenska mornarica jedinstven je primjer u svijetu. Time je u potpunostiizvren zadatak koji su postavili KPJ i Tito - da se vodi oruana borba na morui da se stvori ratna mornarica kao sastavni dio oruanih snaga jugoslavenskerevolucije.


21/604


22/604

ETVRTI POMORSKI OBALNI SEKTOR OD OSNIVANJAU OKTOBRU 1943. DO POVLAENJA NA VIS

U JANUARU 1944.

Srednja Dalmacija nakon kapitulacije Italije

Kapitulacija Italije, objavljena u veernjim satima 8. septembra 1943, stvorila je na podruju srednje Dalmacije sasvim novu i vrlo sloenu vojno-politikusituaciju. Na nju je utjecalo vie faktora, od kojih su najvaniji: prisustvo znatnihtalijanskih snaga na tom podruju, pokuaj Nijemaca da brzim prodorom zauzmu srednju Dalmaciju i posebno Split i novi polet i snaan uspon narodnoos-lobodilakog pokreta sa splitskim ustankom kao dogaajem od izuzetnogznaaja. Iako su na sloenost vojno-politike situacije odluujue utjecala navedena tri faktora, treba naglasiti da je i srednja Dalmacija kao uostalom i cijelaDalmacija sa svojim glavnim sreditem Splitom, nastupajue dogaaje doekalasa jakim i dobro organiziranim narodnooslobodilakim pokretom.I}

Srednja Dalmacija spadala je u operativno podruje talijanske 2. armije sasjeditem u Suaku. Pred kapitulaciju Italije ta armija imala je u svom sastavuetiri korpusa (5, 6, 11, 18), jednu brzu diviziju, deset pjeadijskih divizija, dvijebrigade granine strae (5, 11), tri obalne brigade (14,17,28), 19 obalnih baterija,12 protuavionskih baterija i kompletne pritapske jedinice i slube armije i korpusa. Brojno stanje 2. armije bilo je 225.000 vojnika, podoficira i oficira. U julu


23/604

posebna karakteristika istie se da je ustanika djelatnost u stalnom porastu, anaroito na operativnom podruju 2. armije.3

Na podruju Dalmacije bile su rasporeene jedinice 18. korpusa ije se sjedite nalazilo u Splitu. U augustu 1943. komandant 18. korpusa general UmbertoSpigo sa tabom preselio se iz Splita u Zadar. Ali do kapitulacije Italije nisu seu Zadar prebacile sve pritapske jedinice i slube korpusa, nego su i dalje ostaleu Splitu. U Splitu se nalazila divizija Bergamo sastava 25. i 26. pjeadijski i 4.artiljerijski puk. Glavnina divizije bila je rasporeena na sektoru Split-So-lin-Katela-Sinj-Omi. Divizija Bergamo bila je borbeno sposobna i opremljena kompletnim naoruanjem, osim baterije topova od 20 mm. Oficirima bila

je popunjena 98%, podoficirima i vojnicima 86%, kamionima 50%, specijalnim

kamionima 100% i konjima 70%. Komanda 17. obalne brigade nalazila se u Trogiru, dok su njene jedinice bile rasporeene na obali i otocima u uporitima naodreenim sektorima. U Splitu je bilo sjedite Vojnopomorske komande Dalmacije (Comando militare marittimo della Dalmazia - skraeno Maridalmazia) sanadlenou za cijelo morsko podruje Dalmacije.4)

Komanda 18. armijskog korpusa preuzela je 30. jula 1943. staranje o javnomredu u Guvematoratu Dalmacije (Governatorato della Dalmazia), odnosno uprovincijama Zadar i Split. Do toga je dolo nakon pada Musolinija (Benito Mussolini) i stvaranja nove talijanske vlade, koja je staranje nad javnim poretkompovjerila vojnim vlastima.5*

Neposredno prije kapitulacije talijanske snage rasporeene u srednjoj Dalmaciji uestvovale su u borbenim aktivnostima pod vidom normalizacije otokai obalnih podruja koja imaju najveu vanost za obranu. Ta normalizacija,u stvari, imala je za cilj onemoguavanje aktivnosti NOVJ na obali i otocima istvaranje preduslova za organiziranje protudesantne obrane, ali i stavljanje pod


24/604

robljenici, osim jednog podoficira, puteni na slobodu, na Vis i Bra upuene sutalijanske kaznene ekspedicije. One su drale pod blokadom oba otoka viedana, na Visu je streljano 20 talaca, dok je na Brau do temelja popaljeno viesela, a streljano je i nekoliko aktivista narodnooslobodilakog pokreta.7*

Poetkom septembra talijanske snage poele su se postepeno povlaiti izunutranjosti prema anektiranom podruju, odnosno veim garnizonima naobali. To je bilo u duhu odobrenja talijanske Vrhovne komande Komandi 2. armije da se napuste pojedini ugroeni garnizoni na podruju 18. korpusa kako bise se na taj nain dobile jae rezerve. Tu se u prvom redu radilo o Sinju, Drniu,Kninu i nekim manjim garnizonima na obali i otocima. Ve 30. augusta komandant 18. korpusa trai hitno nareenje od komande 2. armije da talijanske jedi

nice napuste Sinj, s tim da ih zamijene njemake jedinice. Konaan sporazum0 zaposjedanju Knina, Drnia i posebno Sinja od strane njemakih jedinicapotpisali su komandant talijanske 2. armije i komandant njemakog 15. brdskogkorpusa u Suaku 3. septembra. Tim sporazumom je, u stvari, bez obzira na toto je njime htjela postii talijanska strana, omogueno ubrzano infiltriranje njemakih snaga na obalno podruje Dalmacije.8'

Njemaka Vrhovna komanda je, po nareenju Hitlera, odmah poslije uklanjanja Musolinija poduzela niz mjera za produenje rata u Italiji i na Balkanu bezItalije, ako bude potrebno i protiv nje. Ubrzo je izraen plan Achse za postupak u momentu kapitulacije Italije. Komandant Jugoistoka sa sjeditem u Beogradu, naredio je jo 25. jula 1943. Komandi njemakih trupa u Hrvatskoj da odmah izvri pripreme za upuivanje njemakih jedinica ka obali Dalmacije i zaposjedanje svih aerodroma uzdu obale. U rajon Mostara trebalo je dovesti 7. SSdiviziju Prinz Eugen, s tim da u sluaju kapitulacije Italije zauzme Dubrovnik1 Split, dok je 114. lovaka divizija trebala zauzeti ibenik i Zadar. Trebalo je


25/604

lovakoj diviziji da 4. septembra nastavi nastupanje prema Graacu, odnosnojugu.l0)

U Sinj je iz Zagreba stigao avionom 2. septembra general Julije Mecger (Metzger) sa zadatkom da na podruju gdje se nalaze talijanske snage pristupi formiranju ustakih i domobranskih jedinica. Istovremeno je Komanda jedinicaNDH u Sinju dobila uputstvo iz Zagreba da postoji vjerovatnost da e Italija kapitulirati i da se za takav sluaj ne smije nita poduzimati protiv Talijana dok sene dobije nareenje iz Zagreba.n)

Prema tome, Nijemci su oekivali kapitulaciju Italije pa su poduzeli niz mjera da se njihove jedinice nau to blie obali. Njima je glavni cilj bio da to brezaposjednu glavne luke u Dalmaciji i razoruaju talijanske trupe. Glavni cilj njihova prodora u srednju Dalmaciju bio je Split.

Nakon pada Musolinija rukovodstvo narodnooslobodilakog pokreta uDalmaciji poduzelo je niz mjera da se to spremnije doeka oekivana kapitulacija Italije. Glavni pravci djelovanja bili su putem partijskih rukovodstava i organizacija, organa narodne vlasti, masovnih politikih organizacija, jedinicaNOVJ i naroda. Pokrajinski komitet KPH za Dalmaciju izdao je 26. jula 1943. posebnu instrukciju za rad partijskih rukovodstava u situaciji stvorenoj nakon oba-ranja Musolinija. U instrukciji se detaljno obrazlae vojno-politika situacija i zadaci partijskih organa i organizacija na politikom i vojnom planu.121

Vrhovni tab NOVJ uputio je u Dalmaciju 1. dalmatinsku brigadu, svog lana Ivu Lolu Ribara i grupu istaknutih dalmatinskih rukovodilaca. Oni su stigliu Dalmaciju, na sektor Vrlike 18. augusta 1943. Odmah nakon njihova dolaska,u selu Brtanovu (Mose), u prisustvu Ive Lole Ribara, odrana je sjednica Po


26/604

dinicama na podruju Dalmacije. Tu se radilo o iskusnijim kadrovima iz 1. dalmatinske i ranije 3. dalmatinske brigade.14)

Organizacija KPJ u Dalmaciji tada je imala 213 elija sa 1.154 lana, bez onihu jedinicama NOVJ i vojnopozadinskim organima. Pored kotarskih i opinskihrukovodstava, SKOJ Dalmacije imao je 420 aktiva sa 4.212 lanova. Narodno-oslobodilaki odbori postojali su u 476 sela i mjesta. Osim toga, djelovali su 85opinskih i 21 gradski i kotarski narodnooslobodilaki odbor. Masovne antifaistike organizacije, a posebno USAO J i AF, obuhvatale su veliki broj omladinei ena. Bez obzira na sve ono to je poduzimao okupator, narodnooslobodilakipokret je bio u stalnom usponu.15*

Budui da se oekivala kapitulacija Italije, Pokrajinski komitet i ostala po

litika rukovodstva Dalmacije prebacili su se nou 5/6. septembra iz Brtanovana sjeverne padine Mosora, u Donji Dolac. To je uinjeno zbog toga da vojno ipolitiko rukovodstvo Dalmacije u momentu kapitulacije Italije bude to blieSplitu, kao objektu od posebnog znaaja za narodnooslobodilaki pokret. Istovremeno je tab IV operativne zone obavijestio podreene tabove o prodorunjemakih snaga prema obali, o tome da se kapitulacija Italije oekuje svakogasa i da se uz pomo partijskih organizacija, aktivista i naroda razorua to vietalijanskih jedinica.I6)

Polazei od poduzetih mjera za sluaj kapitulacije Italije, i Vrhovni tab itab IV operativne zone uinili su ono to je u datoj situaciji bilo mogue. Meutim, Nijemci su ipak imali izvjesnu prednost, jer su njihove jedinice ve nastupale prema glavnim centrima na obali. Pored toga, Nijemci su posredstvomsvoje obavjetajne slube saznali ve 4. septembra da su pregovori o primirju izmeu saveznika i Italije zavreni i da se svakog asa moe oekivati objavljivanjekapitulacije. Nasuprot tome saveznici nisu obavijestili Vrhovni tab, odnosno vr


27/604

tab IV operativne zone saznao je za kapitulaciju Italije preko radija uveer8. septembra, a tab novoformirane 9. divizije nou 8/9. septembra na isti nain.Budui da nisu imali radio-aparata, ostali tabovi su za kapitulaciju saznali prijepodne, odnosno poslije podne 9. septembra. tab IV operativne zone, kao i Pokrajinski komitet, odmah je poduzeo mjere da se uhvati veza sa Splitom kakobi se organizirali pregovori sa Talijanima o zajednikoj borbi protiv Nijemaca,odnosno, ako to ne ele, o predaji naoruanja i opreme NOVJ. Stab IV operativne zone neposredno prije kapitulacije Italije orijentirao je svoje jedinice na spreavanje prodora njemakih snaga prema obali, odnosno Splitu. Pri tome trebauzeti u obzir da tab IV operativne zone nije imao konkretne podatke da e Ni

jemci organizirati neku vrstu zranog mosta izmeu Mostara i Sinja.19)im se saznalo za kapitulaciju Italije, tab 9. divizije postupio je u skladu sa

novonastalom situacijom. U jutarnjim satima 10. septembra bataljoni 1. dalmatinske, a zatim i tab 9. divizije stigli su usiljenim marem na sektor Grlo (Klis)- Markezina greda. Poslije pregovora dogovoreno je da talijanska posada artiljerijskom i minobacakom vatrom potpomae bataljone 1. dalmatinske brigadeu obrani pravca Sinj-Klis. Bataljoni 1. dalmatinske brigade rasporeeni su kodGrla i Dicma, sa zadatkom da sprijee prodor Nijemaca prema Splitu.20)

Njemaka kolona sastavljena od ojaanog bataljona 1. SS brdskog lovakogpuka i dijelova 27. ustake brigade, potpomognuta od aviona tipa tuka, u11.45 sati 10. septembra krenula je iz Sinja u pravcu Splita. Ta kolona je uz pomo avijacije uspjela probiti obranu bataljona 1. dalmatinske brigade i u popodnevnim satima je ula u Grlo. Talijanska posada se predala, a oficiri, umjesto daartiljerijskom vatrom i minobacaima potpomau bataljone 1. dalmatinske brigade, otvorili su vatru na njih.211

Dva bataljona 1. dalmatinske brigade izvrila su napad na Grlo u 02.30 sati


28/604

poznatog splitskog ustanka u kojem su narodne mase, predvoene komunistima i drugim aktivistima narodnooslobodilakog pokreta, razoruale talijanske

jedinice u gradu i okolici. Dolaskom u Split lana Vrhovnog taba Ive LoleRibara, komandanta IV operativne zone Vicka Krstulovia i drugih rukovodilaca, divizija Bergamo se i formalno predala. Vlast u Splitu preuzeli su Komanda splitskog podruja i Gradski narodnooslobodilaki odbor. Na njihov poziv uNOVJ javilo se preko 6.000 graana, od kojih se ve 12. septembra poela formirati 4. splitska brigada kao i druge jedinice, odnosno popunjavati postojee.Istovremeno je organizirano izvlaenje naoruanja i opreme iz Splita pravcimaKatela-Mu i Zrnovnica-Dubrava.23)

tab IV operativne zone sa svojim glavnim snagama branio je Split, uz is

tovremene napade na neprijateljske snage u Klisu i na pravcu Sinj-Klis. Nijemcisu nastavili sa prebacivanjem jedinica SS divizije Prinz Eugen iz Mostara uSinj, a 12/13. septembra jedan bataljon te divizije uspio se probiti u Klis. Nakontoga Nijemci su 14. septembra pokuali prodor iz Klisa u Split, ali su odbijenii vraeni na polazne poloaje. Uznemiren vijestima o stalnom stizanju pojaanjanjemakim snagama u Sinju, tab IV operativne zone je radio-vezom zatraiopomo od Glavnog taba Hrvatske i Vrhovnog taba. Vrhovni tab je naredio 1.proleterskoj i 4. krajikoj diviziji da se prebace u Dalmaciju na prostor istonoi zapadno od prometnice Sinj-Split. Prva proleterska divizija stigla je u rajon Ar-ana 15. septembra, a 4. krajika divizija u dolinu rijeke Cetine (selo Cetina) 21.septembra Obje divizije odmah su angairane na sektorima Sinj-Klis i Ara-no-Lovre-estanovac.24)

Dok su voene borbe na prilazima Splitu vrlo vaan zadatak bio je, osimorganiziranja i uvrivanja novoformiranih jedinica, izvlaenje iz grada naoruanja, opreme, hrane i drugih materijalnih sredstava neophodnih za nastavak


29/604

gim njemakim komandama. Zbog toga je Komanda 2. oklopne armije naredila15. brdskom korpusu da svim raspoloivim snagama napadne i zauzme Split. Dabi pospjeio zauzimanje Splita, u tab 2. oklopne armije u Vrnjakoj Banji doletio je 22. septembra komandant Jugoistoka general-feldmaral Maksimilijanfon Vajks (Maximilian von Weichs). Istovremeno je vrena koncentracija svihraspoloivih snaga na sektoru Imotskog, Sinja, ibenika i Drnia uz dovlaenje

jedinica iz unutranjosti. Da bi bili potpuno sigurni u realizaciju napada na Split,njemaki komandanti su zatraili jau podrku avijacije. Njemake snage krenule su u napad 25. septembra, sa teitem na pravcu Dicmo-Klis. Unato snanomotporu jedinica NOVJ uzdu ceste Sinj-Dicmo-Klis, njemakim snagama je usp

jelo da se probiju u Grlo i Klis i uspostave vezu sa tamonjim svojim jedinicama.U toku 26. septembra, uz snanu minobacaku i artiljerijsku vatru, borbene grupe 7. SS divizije Prinz Eugen prele su u napad iz Klisa prema Splitu. Bataljoni4. splitske brigade pruili su otpor, ali su od nadmonijeg neprijatelja bili prisiljeni na povlaenje prema Mosoru i Kozjaku. U naputeni Split Nijemci su uliu prijepodnevnim satima 27. septembra, 17 dana kasnije nego to su planirali.261

Odluku o naputanju Splita tab IV operativne zone donio je 23. septembra,kada je bilo oito da se sa postojeim snagama nee moi sprijeiti prodor jaihnjemakih snaga. Potinjenim jedinicama je nareeno da zauzmu nove poloajei sprijee prodor njemakih snaga zapadno od komunikacije Split-Sinj, kako bise stvorilo potrebno vrijeme za zavrnu evakuaciju materijala i povlaenje jedinica. Nakon toga vrena je ubrzana evakuacija preostalog materijala iz Splita.Unitena su, ili onesposobljena vanija privredna poduzea, a naroito brodogradilite, zatim luki ureaji, obje eljeznike stanice i mostovi. Takoer su evakuirani ranjenici, kao i vei broj graana. Nareenje za naputanje Splita izdato

je 25. septembra, s tim da se preostale jedinice uz zadravajue borbe povuku


30/604

Splita i pojedinih luka na srednjodalmatinskim otocima odravane su redovneili povremene brodske pruge.281

Vojnopomorska komanda Dalmacije sa sjeditem u Splitu imala je zadatakda osigura vlastiti pomorski saobraaj na podruju Dalmacije. Taj saobraaj bio

je ugroen aktivnou jedinica NOVJ i britanskih podmornica. Pomorski saobraaj bio je dosta intenzivan, jer su kopnene komunikacije, a posebno eljeznika pruga Rijeka-Karlovac-Gospi-Knin-Split, bile stalno napadane i ruene.Vojnopomorska komanda Dalmacije imala je u svom sastavu Komandu ibenskog sektora sa sjeditem u ibeniku i mornarike komande u Splitu, Ploama,Dubrovniku i Zadru. Njene pomorske snage sastojale su se od 6 torpiljarki, 2 mi-nolovca, 1 topovnjae, 3 naoruana remorkera, 7 torpednih amaca, 9 patrolnih

j amaca, 37 popisnih minolovaca i 14 protupartizanskih brodova. Vojnopomor-skoj komandi Dalmacije bila je podreena 183. hidroeskadrila u Divuljama. Usvom sastavu obino je imala 1214 hidroaviona.291

Nakon to je primio obavijest o kapitulaciji, komandant Vojnopomorskekomande Dalmacije admiral Antonio Bobijeze naredio je ujutro 9. septembrapotinjenim komandama da se pripreme sva plovna sredstva za prebacivanje uItaliju cjelokupnog ljudstva ratne mornarice. Istovremeno, nareeno je komandantu Direkcije pomorskog saobraaja da pripremi brodove za prevoz u Italijucivila-talijanskih dravljana. Bobijeze je sutradan potvrdio nareenje da se svaplovna sredstva dre u pripravnosti za odlazak, ali je istovremeno naredio da sveljudstvo ratne mornarice do daljnjega ostane na svojim mjestima. Meutim, toposljednje nareenje za pripadnike ratne mornarice nije mnogo znailo, jer jenjihova osnovna misao i tenja bila da to prije otputuju za Italiju. Bez obzira naprimljena nareenja, 10. septembra isplovili su iz Splita za Italiju ovi brodovi:torpiljarke Giovannini i T-5, jedan patrolni amac, dva naoruana remorke


31/604

bijeze je nastavio vonju motornim amcem, pa je 12. septembra pristao na otokSuac. Poslije telefonskog razgovora sa komandantom mornarike komande uLastovu prebacio se na taj otok. Tamo je komanda otoka ve vrila pripreme zaprebacivanje u Italiju. U luci su bili jedna torpiljarka, tri patrolna broda i dva odreda popisnih mino lovaca (iz Dubrovnika i Lastova). Pored toga, u luku su uplovljavali brodovi koji su nakrcani vojnicima i civilima plovili za Italiju. Opa tenja svih bila je da se to prije domognu Italije. U takvoj situaciji svi brodovi suuveer 13. septembra isplovili iz Lastova za Italiju, a admiral Bobijeze je torpi-ljarkom T-5 uplovio u Brindizi u jutarnjim satima 14. septembra. Time je i formalno prestala djelovati Vojnopomorska komanda Dalmacije.30'

Kada se analizira djelovanje Vojnopomorske komande Dalmacije i njenog

komandanta, odnosno ostalih oficira nakon kapitulacije Italije, sasvim je jasnoda se oni nisu snali i prilagodili svoj rad novonastaloj situaciji. Oni nikako nisuhtjeli, uostalom kao ni Komanda divizije Bergamo, da nastave borbu sami iliu sadejstvu sa NOVJ protiv nadiruih njemakih snaga. Njihov osnovni cilj bio

je da se to prije prebace u Italiju. Meutim, pri realizaciji tog cilja nisu bili nidosljedni ni energini, nego su oklijevali to je rezultiralo viestrukim negativnim posljedicama. Izdavanje proturijenih nareenja dovelo je do toga da subrodovi samovoljno isplovljavali ili su ostajali u lukama gdje su postali plijen Ni

jemaca. Pored toga, neki brodovi su isplovili poluprazni ili ak prazni iako sumogli ukrcati odreen broj vojnika. Nisu organizirani konvoji, osim jednog, zaprevoz talijanskih vojnika iz Splita za Italiju. Ratni brodovi su skoro prvi napustili Split iako se sa njima mogla organizirati kakva-takva protuavionska obranaluke. Naime, njemake tuke su u splitskoj luci potopile ili otetile vie brodova. Brodovi koji su uplovljavali u Split nisu organizirano prihvaeni, pa su senjihove posade nakon uplovljenja veinom razbjeale, to je kasnije stvorilo ve


32/604

isplovio za Italiju iz Splita. A sve se to dogodilo prije 12. septembra, kada je potpisan sporazum o razoruanju divizije Bergamo izmeu njenog komandantai predstavnika IV operativne zone.32)

Po svemu sudei, isplovljenje ratnih i pomonih brodova iz Splita za Italijuizvreno je samo zbog toga da ne dou u posjed NOVJ. Ne ulazei u razloge donoenja takve odluke, treba naglasiti daje meu pomenutim ratnim i pomonimbrodovima bilo i onih koje su Talijani zaplijenili od bive ratne mornarice u ap-rilskom ratu 1941. godine (torpiljarka T-5, dva naoruana remorkera, minopo-laga, pomoni brod Sitnica, nekoliko patrolnih amaca bive pomorske financijske kontrole). Sigurno je da bi ti brodovi i te kako dobro doli NOVJ, kasnije Mornarici NOVJ. Meutim, ti brodovi su u Italiji predati predstavnicima

emigrantske vlade u Londonu, pa su prebaeni u Maltu gdje su ostali do krajarata, a da uope nisu uestvovali u borbi. Jugoslaviji su vraeni tek u augustu1945. godine.33'

Zbog situacije u kojoj se naao nakon kapitulacije Italije, tab IV operativnezone nije bio u stanju da se odmah i neposredno bavi pomorskom problematikom. Pitanje razoruanja talijanskih jedinica, ne samo u Splitu nego i u cijelojDalmaciji, zatim spreavanje prodora njemakih snaga prema obali, odnosnoSplitu, i formiranje novih jedinica - bila su tri vana zadatka koja su traila neprekidnu angairanost taba zone. Pored navedenih, bilo je jo mnogo zadatakakoje je trebalo hitno rjeavati. Prodor njemakih jedinica u Klis stvorio je noveprobleme, pa je hitno trebalo organizirati neposrednu obranu Splita. Pregovorisa Komandom divizije Bergamo nisu ili glatko, pa je sporazum o razoruanjupotpisan 12. a formalno je potvren 16. septembra. U sporazumu od 12. septembra navedeno je da e brodovi koji se nalaze u splitskoj luci biti upotrijebljeniza transport Talijana u Italiju, po slijedeem redu prednosti: ene i djeca, vojnici,


33/604

brodova. Naime, postalo je jasno da se postojeim brodovima nee moi evakuirati talijanski vojnici. Saveznika vojna misija pri Vrhovnom tabu NOVJ takoer je bila upoznata sa situacijom u Splitu. Prema dokumentu o formalnoj predaji naoruanja i opreme divizije Bergamo potpisanom 16. septembra, tab IVoperativne zone se obavezao da e se, u granicama svojih mogunosti, pobrinutiza transport talijanskih vojnika i civila u Italiju. Saveznika vojna misija preuzela

je obavezu da e obavjetavati svoju komandu o stanju talijanskih jedinica, s ciljem da se poalju brodovi sa osiguranjem radi njihovog prebacivanja u Italiju.Sve to pokazuje da je tab IV operativne zone, pored rjeavanja mnogobrojnihproblema, praktino preuzeo i ovaj iako ga bez pomoi saveznika nije mogao ri

jeiti. U stvari, ovaj problem mogli su rijeiti sami talijanski komandanti, ali posvemu sudei njima je bilo vanije odugovlaiti pregovore sa predstavnicimaNOVJ nego poduzeti energine mjere za transport svojih vojnika u Italiju.351

tab IV operativne zone, zauzet rjeavanjem velikog broja sloenih problema, koji su svakodnevno dolazili na dnevni red uoi i nakon kapitulacije Italije,nije bio u stanju da se odmah posveti organiziranju komandi, odnosno jedinicaza borbu na moru. Poznato je, kada je ponovo uspostavljen tab IV operativnezone, da nije aktivirana ranija Sekcija za ratnu mornaricu. Brz razvoj dogaaja,kao i kadrovski problemi, nije omoguio da se tab IV operativne zone odmahposveti problemima Ratne mornarice. U tabu zone, koji inae nije bio popunjen srazmjemo zadacima koje je izvravao i teritoriji koju je pokrivao, nije bilonikoga ko se posebno bavio problematikom Ratne mornarice. Velimir korpik,raniji naelnik Sekcije za ratnu mornaricu, sada je bio komandant Grupe bataljona i nalazio se na sektoru Trilj-Zadvarje. Meutim, razvoj dogaaja prisilio jei tab IV operativne zone i Komandu Splitskog podruja da se pozabave pitanjima Ratne mornarice, odnosno pomorstva. Najprije je pri Komandi splitskog


34/604

mandanta je postavljen Velimir Skorpik, za zamjenika Ljubo Bradii i, naknadno, za politikog komesara Sergije Makiedo. Obalna komanda direktno jepotinjena tabu IV operativne zone.37)

Prema naredbi, zadatak Obalne komande bio je da titi osloboeni dio morske obale i sarauje sa jedinicama na kopnu. U njenu nadlenost spadale su oprema i upotreba plovnih borbenih jedinica, obalne artiljerije i pomorskog vaz-duhoplovstva. Njoj su bili podreeni: Flotila naoruanih brodova koju je trebalotek formirati; sve obalne baterije na istonoj obali Jadrana koje su privremeno,po nareenju taba zone, 17. septembra stavljene pod komandu kapetanatvravske artiljerije Vuka Nikolia, i hidroavion koji je nakon kapitulacije Italijeizvuen iz Divulja i osposobljen za izvravanje zadataka. Istom naredbom formi

rana je Komanda Flotile naoruanih brodova. Za komandanta je postavljenFranc Podboj, za zamjenika komandanta Adam Armanda, dok je politikog komesara trebalo odrediti naknadno. Komandi Flotile je stavljeno u zadatak dapronae plovne objekte podesne za borbu na moru i opremi ih posadama. Kaoposeban zadatak nareeno je Obalnoj komandi da to prije osposobi sve obalnebaterije za borbenu upotrebu, a isto tako i osmatrake stanice.38*

Obalna komanda poela se uspostavljati u toku tekih borbi za Split, uz svakodnevno bombardiranje grada i njegove luke. Novoodreeni komandant Velimir korpik jo se 18. septembra kao komandant Grupe bataljona nalazio napoloaju kod Zadvarja, pa je trebao odmah doi u Split i pristupiti formiranjukomande. Kao i u Splitu, tako i na cijelom srednjodalmatinskom podruju nijebilo ni jednog jedinog ratnog, pomonog i popisnog broda bilo koje vrste. Svisu ti brodovi isplovili za Italiju neposredno nakon kapitulacije. Obalnoj komandi dati su dosta sloeni i veliki zadaci, to je i razumljivo jer se odmah misliloi na perspektivu njenog razvoja. Pored toga, iz naredbe je vidljivo da su joj date


35/604

Metkovia, dostavi popis brodova kojima se raspolagalo, preuzme kontrola nadpostojeim hidroavionom i dostavi izvjetaj o dotadanjem radu, i sve to je uinjeno. Sasvim je jasno da te kompleksne zadatke Obalna komanda nije bila u stanju izvriti, pa je svoju aktivnost usredsredila na ono to je mogla. Pored organizacije komande i prikupljanja potrebnih kadrova, nastojalo se uhvatiti veze saotocima, zatim obezbijediti postojee brodove jer je prijetila opasnost da ih potope njemaki avioni, kao i pronai barem nekoliko brodova za operativnu slubu. Putniki brod p/b Bakar ve je bio isplovio iz Splita sa nepotpunom posadom i sklonio se u uvalu Bobovie na Brau. Budui daje brod bio naoruan,poduzete su mjere da se na njega ukrcaju jedan mornariki oficir i kompletiraposada. Postojala je namjera da se u neku otonu luku uputi i putniki brod Za

greb, ali su ga otetili njemaki avioni, pa je potopljen u splitskoj luci. Parobrodi p/b Vardar i p/b Bosna takoer su isplovili iz Splita, sklonivi se u uvalu Neujam (o. olta) i kod Starog Grada (o. Hvar), ali su oba ve bila oteenaod njemake avijacije. P/b Gru je upuen u Splisku na Brau. U vezi preuzeteobaveze pruena je pomo u prevozu talijanskih vojnika. Oni su ukrcani na motorne jedrenjake m/j Marija, m/j Sv. Nikola i etiri manja broda, koji suisplovili za Lastovo, odnosno Italiju. Za potrebe Obalne komande preuzeti sumotorni brod Ivan - Trogir, jahta Lala i dva motorna amca, jer su od postojeih brodova jedino oni dolazili u obzir da se opreme u naoruane brodove,odnosno patrolne amce.41)

Dok je Obalna komanda prema svojim mogunostima izvravala postavljene zadatke, tab IV operativne zone poduzeo je mjere da se na srednjodalma-tinskim otocima formira brigada. Naredbom taba IV operativne zone od 21.septembra formirana je 1. otoka brigada. U njen sastav uli su bataljoni, odnosno ete formirani do tada na Brau, Hvaru, Visu i olti. Brigada je dobila zadatak


36/604

Kao to je ve reeno, tab IV operativne zone, donio je 23. septembra odluku o naputanju Splita. U vezi s tim, Obalnoj komandi nareeno je da izvripripreme za unitavanje obalnih baterija. Nakon toga Obalna komanda trebalo

je da se prebaci na otok Korulu, odnosno prema potrebi na otok Lastovo. Tamoje trebala razviti to ivlju aktivnost i opremiti to vie brodova za borbenuaktivnost na moru.44*

Obalna komanda odmah je poela vriti pripreme za povlaenje iz Splita.Opremljena su etiri broda na koje su, osim lanova ueg taba, rasporeeni raspoloivi kadrovi. To su bili m/b Ivan, m/j Lala i dva motorna amca, od ko

jih je jedan bio sa pogonom na benzin. Brodovi su naoruani tekim mitraljezi

ma i pukomitraljezima. Zajedno sa Odsjekom za pomorski saobraaj poduzetesu mjere da iz Splita za otone luke isplove svi ispravni brodovi i da se njimaevakuira potreban materijal. Takoer su poduzete mjere da se onesposobi brodogradilite i potope svi brodovi koji su tamo bili u gradnji ili na popravku. Istotako, onesposobljeni su i neki luki ureaji, u prvom redu dizalice. Pored toga,nekoliko puta je pokuano privoljeti na suradnju komandanta bive talijanskemornarike komande u Splitu, koji se sa podoficirima i mornarima nalazio uzgradi ranijeg Hidrografskog instituta, ali je on to uvijek kategoriki odbijao.45*

Budui da tab IV operativne zone nije znao kakva je situacija na Lastovu,naredio je Obalnoj komandi da se tamo uputi jedan talijanski pomorski oficirkoji poznaje raspored postojeih minskih polja na ruti Split-Lastovo. U stvari,taj oficir trebalo je da bude pilot za brodove koji su trebali uploviti u Split radiprevoza talijanskih vojnika u Italiju. Meutim, saznavi neke podatke o mogunosti plovidbe na ruti Lastovo-Split, tab IV operativne zone istog dana naredio


37/604

raa Aretusa i korvete Chimera. U toku noi na brodove je ukrcano oko3.000 talijanskih vojnika, osim na p/b Ston iji je komandant napustio konvoji brodom uplovio u Sutivan na Brau, gdje se stavio na raspolaganje NOVJ. Konvoj je u toku noi isplovio za Italiju, a kada se ujutro naao u blizini Visa, napalisu ga njemaki avioni za obruavanje tipa tuka. Pogoen je i teko oteennajvei brod u konvoju p/b Ivo Matkovi, pa je nasukan u uvali Salpunara naotoku Bievu. Na brodu je bilo nekoliko stotina mrtvih i ranjenih. Korveta Chimera ostala je blizu nasukanog broda, dok je konvoj nastavio plovidbu. Njemaki avioni ponovo su u 09.42 sata 24. septembra napali konvoj, no bez rezultata osim to je jedna bomba pogodila p/b Srbin, ali nije eksplodirala. U me

uvremenu, ponovo su avioni napali nasukani p/b Ivo Matkovi i korvetuChimera. Na brodu je izbio poar, ali je korveta Chimera uspjela pogoditinekoliko aviona, od kojih se jedan sruio kod Bola na Brau. Konvoj je nastavioplovidbu i u 20.30 sati 25. septembra uplovio u Bari. Korveta Chimera ukrcala

je 62 ranjenika i 178 brodolomaca sa p/b Ivo Matkovi, pa je i ona uplovilau Bari. U pomo p/b Ivo Matkovi upuen je iz Barija remorker Capodistriasa tri motorna jedrenjaka. Budui da se brod nije mogao spasiti, na te brodoveukrcana su preostala 1.044 vojnika, pa su oni uplovili u Bari do 29. septembra.48'

Taj jdini konvoj koji je uplovio u Split radi prevoza talijanskih vojnika stigao je tako rei u posljednji as. Ali problem je bio u tome to nije dolo dovoljnobrodova kako bi se ukrcali svi preostali talijanski vojnici, kojih je u Splitu bilo

jo preko 9.000. Meutim, slanje tog konvoja pokazalo je da je bilo mogue organizirati prevoz svih talijanskih vojnika iz Splita za Italiju. Zato su talijanskimornariki oficiri koji su, u saglasnosti s komandantom divizije Bergamo,


38/604

Budui da je tab IV operativne zone naredio povlaenje iz Splita, Obalnakomanda je u toku 24. septembra vrila zavrne pripreme za naputanje grada.Kako se nije znala tana situacija na Lastovu, tamo je upuen naoruani brodLala. Postojei brodovi prebacivali su na Bra, odnosno Hvar, preostali ratnimaterijal, kao i dio stanovnitva koje nije htjelo ekati njemaku okupaciju. Naotoke su prebaeni ranjenici i nekoliko grupa Jevreja. Evakuiran je ijedan brojstrunih radnika - tehniara i ininjera. Uglavnom, evakuacija se organiziranovrila iako je najvei problem bio nedovoljan broj brodova.

Obalna komanda napustila je Split ujutro 25. septembra, pa se naoruanimbrodom Ivan prebacila u Bol na otoku Brau. Tim prebacivanjem nastupili

su novi momenti u njenom razvoju. Od poetka njenog rada do naputanja Splita prolo je svega pet dana, tako da ona nije ni mogla razviti svoju djelatnost, auz to je bila optereena mnogobrojnim zadacima. Zato na njen splitski periodne treba gledati po tome kakve je rezultate postigla, jer je najvanije bilo to to

je ona formirana. U stvari, time je nastavljen kontinuitet oruane borbe na moruna Srednjodalmatinskom podruju, odnosno formiranje Obalne komande bila

je njena nova - jo uspjenija etapa.

Nakon dolaska na Bra Obalna komanda je pristupila realizaciji zadatakakoje je dobila od IV operativne zone. Upoznavanje sa situacijom pokazalo je dase na srednjodalmatinskim otocima nalaze samo jedinice 1. otoke brigade, koja

je jo bila u fazi formiranja. Izmeu otoka bio je uspostavljen pomorski saobraaj, ali u najnunijem obimu. Telefonska veza odravala se izmeu Braa, oltei Hvara. Veza izmeu otoka odravana je i pomou manjih motornih brodova.


39/604

nika. Meutim, nedostaju podaci o tome koliko je vojnika, odnosno civila i nataj nain prebaeno u Italiju.50*

Budui da se oekivao prodor Nijemaca u Split, odran je zajedniki sastanak tabova Obalne komande i 1. otoke brigade. Zakljueno je da se hitno prieboljem organiziranju obrane olte, Braa, Hvara i Visa. Borci brigade trebali suse rasporediti na poloaje na sjevernim obalama tih otoka, a rezerve u unutranjosti. Sve zauzete poloaje trebalo je braniti tekim mitraljezima i pukomitra-ljezima. Poto su se na otocima nalazili topovi bivih talijanskih obalnih baterija,zakljueno je da se rasporede na poloaje sa kojih e se moi efikasno upotri

jebiti u novonastaloj situaciji. tab 1. otoke brigade preuzeo je obavezu da organizira obranu, povea brojno stanje jedinica, te svakodnevnom obukom i par-

tijsko-politikim radom uvrsti tek formirane jedinice.511

Povezano sa obranom otoka, Obalna komanda je poduzela mjere da se opreme i naoruaju manji brodovi koji bi vrili patrolnu slubu oko otoka. Na raspolaganju su bili samo motorni leuti, manji motorni brodovi ili motorni amci.Od naoruanja postojali su samo teki mitraljezi od 8 mm. Namjera je bila da sena svakom otoku opremi i naorua po nekoliko takvih brodova. U tom smisluposlana su uputstva pojedinim komandama otoka, odnosno jedinicama 1. otoke brigade. Uskoro su stigla obavjetenja da ve odranije postoji nekoliko manjih brodova koji, uz zadatke prevoza i odravanja veze, vre i patrolnu slubu.To su, u stvari, bili poeci stvaranja pojedinih otonih flotila.

Obalna komanda imala je u svom sastavu samo naoruane brodove Ivani Lala, patrolni amac BC-1 ijedan motorni amac.

Preostali brodovi - p/b Bakar, p/b Ston, p/b Albanija, p/b Bosna,p/b Gru, i p/b Vardar, kao i remorker Doket, krili su se po pojedinim


40/604

nja i naoruavanja pogodnih brodova za borbenu djelatnost na moru. Meutim,ulaskom njemakih jedinica u naputeni Split stvorena je nova operativna situacija na Srednjodalmatinskom podruju. Obalna komanda izgubila je direktnuvezu sa svojom pretpostavljenom komandom - tabom IV operativne zone. Naime, poslije borbi za Split Stab IV operativne zone sa glavninom svojih jedinicakrenuo je preko Cetinske doline i Dinare ka Livanjskom polju i Livnu. Nakonosloboenja Livna tamo se prebacio i Pokrajinski komitet KPH za Dalmaciju. Naotocima su ostale 1. otoka brigada i Obalna komanda, koje su jo bile u poetnoj fazi svog djelovanja. Nisu se znale dalje namjere neprijatelja, a veza sa ostalimdijelovima obale bila je vrlo slaba. U takvoj situaciji reorganizirana je Obalna komanda u Komandu flote naoruanih brodova.531

Obalna komanda, relativno kasno formirana, djelovala je neto manje oddeset dana. Sigurno da za to vrijeme, djelujui u sloenoj situaciji, nije mogla postii neke posebne rezultate. Ali, kako je ve naglaeno, najvanije je bilo to to

je ona formirana, jer je time potencirana vanost pomorske komponente oruane borbe.

Uspostavljanje i djelovanje Komande Flote naoruanihbrodova

Nakon pada Splita tab Obalne komande nalazio se na Brau. Odsjek za pomorski saobraaj Komande Splitskog podruja povukao se iz Splita u Stari Gradna Hvaru. Poto je njegova komanda ostala na kopnu, Odsjek za pomorski saobraaj uao je u sastav Komande Podruja Srednjodalmatinskog otoja. Takose dogodilo da su te dvije mornarike ustanove nastavile djelovati odvojeno iako


41/604

vala daljnja aktivnost neprijatelja. U takvoj situaciji trebalo je neto poduzetiradi efikasnijeg djelovanja Obalne komande. tab IV operativne zone bio je daleko, a na Brau su se nalazili Mirko Marasovi, lan Pokrajinskog komitetaKPH za Dalmaciju, i Benko Matuli, sekretar Okrunog komiteta KPH za sred-njodalmatinske otoke. Mirko Marasovi i Benko Matuli, koji su bili u svakodnevnom kontaktu sa Obalnom komandom, primijetili su da njen tab nije u stanju izvravati ni dio zadataka koje je postavila IV operativna zona. Stoga jeodran zajedniki sastanak na kojemu je odlueno da se radi efikasnijeg izvravanja zadataka pojedini sektori rada, odnosno djelatnosti odvoje i osamostale.Odluka je donesena bez znanja i saglasnosti taba zone koji je, u stvari, jedinibio nadlean da je donese. Iako je odluka zajedniki donesena, sasvim je jasnoda je glavnu odgovornost za njeno donoenje preuzeo Mirko Marasovi kaonajstariji, jer je bio lan Pokrajinskog komiteta KPH za Dalmaciju.55*

Reorganizacijom koja je izvrena 29. septembra Obalna komanda je preimenovana u Komandu Flote naoruanih brodova. Iz njenog sastava izdvojene suobalna artiljerija i 1. otoka brigada. Odlueno je da se formira Komanda obalneartiljerije koja bi obuhvatila otoke od Braa do Mljeta. Ona je trebala to prijeosposobiti sve obalne baterije na tim otocima. Za novu komandu Obalna komanda je stavila na raspolaganje dva artiljerijska oficira. to se tie 1. otoke brigade, odlueno je da se pored nje formira jo jedna. Komanda Flote naoruanihbrodova, Komanda obalne artiljerije i Komanda otoke brigade trebale su meusobno usko saraivati pod zajednikim rukovodstvom, ali ono tada nije odreeno. Brigu oko formiranja Komande obalne artiljerije i jo jedne otone brigade preuzeli su na sebe Marasovi i Benko, dok su Komandi Flote naoruanihbrodova date direktive da samostalno radi na opremanju i naoruavanju pogodnih brodova i od njih formira flotile. 56*


42/604

Hvarska, oltanska, Vika, Lastovska, Mljetska i druge flotile naoruanih brodova, dok je Primorska u Podgori ve djelovala. Flotile su trebale vriti patrolnuslubu, uestvovati u obrani otoka, spreavati neprijateljski pomorski saobraaj,osiguravati vlastiti pomorski saobraaj, napadati neprijateljske brodove i izvravati druge potrebne zadatke. Komande flotila trebale su prema mogunostima poveavati broj naoruanih brodova u flotilama. Svoje zadatke trebale su izvravati u sadejstvu sa tabovima bataljona rasporeenih na otocima. Prematome, Komanda Flote naoruanih brodova trebala je organizirati specifine pomorske snage i sa njima voditi borbu protiv neprijatelja na moru.57*

Kada je poela djelovati Komanda Flote naoruanih brodova, situacija u pogledu naoruanih brodova bila je dosta nepovoljna. Pod neposrednom komandom Komande Flote naoruanih brodova bili su samo brodovi Ivan, Lala,BC-1 ijedan motorni amac. Ti brodovi su bili naoruani samo tekim mitraljezima od 8 mm. Jo su postojali parobrodi p/b Bakar naoruan topom od 66mm i p/b Ston naoruan tekim mitraljezom od 8 mm. P/b Bakar imao jenormalne zalihe ugljena za pogon, dok je p/b Ston imao minimalne. Preostaleparobrode p/b Albanija, p/b Vardar i p/b Bosna, koji su isplovili iz Splitai krili se po otonim uvalama, u meuvremenu je potopila njemaka avijacija,dok je p/b Gru oteen. Ostali brodovi, uglavnom motorni jedrenjaci, koji suisplovili iz Splita i drugih luka na obali, bili su u sastavu Odsjeka za pomorskisaobraaj Komande Podruja srednjodalmatinskih otoka, ije je sjedite bilo uStarom Gradu. Odsjek za pomorski saobraaj smatrao se pozadinskom ustanovom pa prilikom reorganizacije nije uao u sastav Komande Flote naoruanihbrodova iako je to, vjerovatno, trebalo uiniti.58'

Da bi se mogle formirati flotile, prikupljeni su podaci o postojeim naoruanim brodovima. Naime, nakon kapitulacije Italije zbog potreba prevoza zapli


43/604

da imaju bazu u kojoj bi se snabdijevali ugljenom i vodom, jer bez toga ne moguploviti. Gubitkom Splita baza je izgubljena zato ovi brodovi koji troe za pogonugljen i vodu nee moi izvravati nikakve zadatke. Zato se predlae da se ti brodovi upute u talijansku luku Bari, gdje bi se organizirala baza. Navedeni brodovibi mogli ploviti na ruti Bari-Lastovo-Bari, pa bi mogli prebacivati u Italiju preostale talijanske vojnike i teke ranjenike NOVJ a iz Italije osloboene intemirceiz talijanskih zatvora. Da bi se sve to moglo organizirati, bilo je potrebno uputitiu Bari kao oficira za vezu Adama Armandu i privremeno Sergija Makieda, jersu oni uz ostalo obojica govorili talijanski. Oni bi, pored navedenog, mogli organizirati i prebacivanje hrane, kao i snabdijevanje vlastitih brodova gorivom.Pored toga, u izvjetaju se naglaava da je vrlo vano zbog saveznika prisustvou Bariju brodova sa zastavom nove Jugoslavije. 60*

Istog dana kada je upuen taj izvjetaj IV operativnoj zoni, uz pomo ve osposobljenih obalnih baterija Primoten i Zeevo zaplijenjen je neprijateljski p/bTunisino, koji je prevozio 400 tona hrane, zatim sijeno i ininjerijski alat za njemake jedinice u Drau (Durrsi). Budui da luka Primoten nije bila sigurna,a uz to se pogoravala situacija na ibenskom sektoru, donesena je odluka dase p/b Tunisino uputi prema Brau. Istovremeno je donesena odluka da seprivremeno na Bra prebace tek formirane ibenska i Trogirska brigada, tamoreorganiziraju i uvrste, jer su bile sastavljene skoro iskljuivo od novih boraca.Nou 29/30. septembra ibenska i Trogirska brigada prebaene su sa p/b Tunisino i nekoliko motornih jedrenjaka na Bra. P/b Tunisino uplovio je uuvalu Smrka, zapadno od Bola, gdje je odmah organiziran istovar tereta, jer jepostojala opasnost da njemaki avioni potope brod. Na Bra su tada doli i lanovi Pokrajinskog komiteta KPH za Dalmaciju Ante Jurjevi Baja i Andrija Bo-ani. Oni su se odmah sastali sa Mirkom Marasoviem, koji ih je upoznao sa situacijom na srednjodalmatinskom otonom podruju.61*


44/604

mm i tri teka mitraljeza. to se tie zastave, odlueno je da p/b Bakar vije jugoslavensku zastavu sa petokrakom zvijezdom, umjesto hrvatske zastave sa petokrakom zvijezdom koju su tada nosili brodovi na tom podruju. Nakon to jeukrcao 25 tekih ranjenika, 2 lijenika i 3 bolniarke, p/b Bakar je nou 1/2.oktobra isplovio iz Starog Grada za Vis. Tamo je kompletirana posada, ukrcana

je hrana i voda i obavljene su ostale pripreme za uspjenu plovidbu. Na brod seukrcalo jo oko 125 lica, veinom Jevreja-izbjeglica, i manji broj talijanskih vojnika. Uveer 2. oktobra p/b Bakar je isplovio iz Visa i u prijepodnevnimsatima 3. oktobra uplovio u Bari. Time je, iako bez odobrenja Vrhovnog taba,poeo uspjean rad prve misije NOVJ, to e ve 20. oktobra dovesti do uspostavljanja Delegacije NOV i POJ u Italiji ozvaniene odlukom vrhovnog komandanta Tita.63)

Nakon isplovljenja p/b Bakar Komanda Flote naoruanih brodova posvetila se organizaciji otokih flotila. Bilo je potrebno uspostaviti tabove flotilai sa njima osigurati stalnu i neprekidnu vezu. Zbog lakeg rukovoenja flotilamaKomanda Flote naoruanih brodova preselila se 4. oktobra u Hvar. PostojeaHidroplanska stanica sa hidroavionom, koja je do tada bazirala u Vranjici kodSegeta, prebacila se u uvalu Sv. Ante zapadno od Starog Grada. Radi upoznavanja situacije na ibenskom i Zadarskom podruju upuen je Andrija Boani,lan Pokrajinskog komiteta KPH za Dalmaciju. On je sa patrolnim amcemB-1 5. oktobra stigao u drelac na otoku Pamanu, gdje je bilo sjedite Komande mornarice za sjevernodalmatinsku obalu i otoke. Premda je Boani trebalo da rjeava vrlo vane partijske zadatke na zadarskom podruju, vrlo ieindikativan njegov sastanak sa Mladenom Ikicom, komandantom Komandemornarice za sjevernodalmatinsku obalu i otoke, Petrom Kleutom iz tabaKninskog sektora i Lukom Belamariem iz Okrunog komiteta KPH za Zadar.


45/604

trebalo je cijelu stvar razjasniti, pogotovo zbog toga to je i Vrhovni tab saznaoo slanju delegacije u Bari putem radio-vijesti jedne saveznike stanice. Mada jeMarasovi, koji je nakon odlaska Jurjevia Baje i Boania ostao na Brau, uputio 5. oktobra dopis Pokrajinskom komitetu, iznosei u osnovnim crtama razloge slanja p/b Bakar u Italiju, nareeno je da korpik doe u tab IV operativne zone i podnese izvjetaj. korpik je podnio izvjetaj u situaciji kada jo nijebilo sve razjanjeno, jer nije bio stigao izvjetaj Makieda, niti su Baja i Boanio tome referirali jer su se nalazili u sjevernoj Dalmaciji. korpiku je zamjerenozbog upuivanja p/b Bakar i potpisivanja punomoi, pa je do rjeenja cijelogsluaja postavljen za naelnika taba 3. dalmatinske brigade. Na toj dunosti jepoginuo 7. novembra kod sela Zagorja (Posuje). U meuvremenu na putu zaLivno, letei iz Bola za Podgoru, poginuo je 6. oktobra u sruenom hidroavionuMirko Marasovi. On je, takoer, trebao referirati o cijelom dogaaju Pokrajinskom komitetu.65*

U meuvremenu, uspjean razvoj narodnooslobodilake borbe u Dalmacijiomoguio je formiranje prvog dalmatinskog korpusa. Nareenjem Vrhovnogtaba od 7. oktobra 1943. formiran je 8 korpus NOVJ, a tab IV operativne zone

je rasformiran. U sastav korpusa uli su 9, 19, 20. i 26. divizija i svi partizanskiodredi na teritoriju Dalmacije. Operativno podruje 8. korpusa obuhvaalo jeDalmaciju sa svim otocima i poluotokom Peljecem i manje dijelove Like i Bosne. Formiranje 8. korpusa bilo je od posebnog znaaja za dalji razvoj oruaneborbe na teritoriju Dalmacije.66*

Rasformiranje IV operativne zone i formiranje 8. korpusa znaili su prelazak na vii nivo vojne organizacije Narodnooslobodilake vojske na teritorijuDalmacije. U uslovima neprekidnih borbi sa neprijateljem, tab 8. korpusa nijemogao odmah posvetiti veu panju situaciji na obali i otocima. Komanda Flote


46/604

U vezi sa formiranjem otokih flotila zauzet je stav da se uz pomo partijskihorgana i tabova bataljona 1. otone brigade odrede komandanti i politiki komesari flotila, odnosno njihovi tabovi, i da se njima uz odreenu pomo prepusti dalji rad na pronalaenju odgovarajuih brodova, njihovom opremanju inaoruavanju. To je tada bilo najbolje rjeenje jer malobrojni tab KomandeFlote naoruanih brodova, ije je sjedite bilo u Hvaru, nije bio u stanju da radikonkretno na uspostavljanju svake pojedine otone flotile. U pogledu formiranja flotila uinjeno je ovo:

1. Braka flotila. Premda je nakon kapitulacije Italije u lukama otoka Braa bilo vie brodova koji su upotrebljavani za razne zadatke prevoza, pa i za povremenu patrolnu slubu, ipak nije formirana nijedna mornarika jedinica.

Kada je 2. oktobra za komandanta Brake flotile postavljen Ivo Gatin, a za politikog komesara Mario Ostoji, nainjen je prvi korak. Petog oktobra odranje poseban sastanak o nainu formiranja flotile, opremanju i naoruavanju brodova i ostalim problemima. Komanda Flote naoruanih brodova naredila je 7.oktobra Brakoj flotili da nastavi sa naoruavanjem pogodnih brodova i da seo svemu redovno alju izvjetaji. Poto je Braka flotila ve imala patrolni amacBra-1, nareeno je da jo jedan mora bazirati u Sumartinu radi patrolne slube na sektoru Makarska-Omi-Sumartin. Zatim je jedan patrolni amac iz Po-stira poslan da patrolira do istonog rta Braa i da bazira u Supetru. U Milni sutrebali bazirati brodovi Neviane i Leon-Stomorska, s tim to je ovaj posljednji morao patrolirati uz junu obalu olte. Sve navedene brodove trebalo

je uvrstiti u sastav Brake flotile.69)

U momentu primanja tog nareenja Komanda Brake flotile ve je djelovala. Za sjedite flotile su, iz operativnih razloga, izabrane Postire. Ve je bio opremljen patrolni amac Bra-1, a u saradnji sa organima Komande podruja


47/604

oltanska flotila imalaje 17. oktobra patrolne brodove PB-1, PB-2, PB--3 i PB-4, od kojih su dva bila naoruana tekim mitraljezima a dva puko-mitraljezima. Za zatitu posade na palubama su ugraeni bunkeri ispunjeni pi

jeskom ili zemljom. Svaki brod je imao po etiri lana posade, koji su bili naoruani pukama i runim bombama. Tri broda su imala pogon na naftu, a jedanna benzin, dok je svima brzina bila 7 vorova.731

Patrolni amci su obavljali patrolnu slubu, i to nou stalno a danju premapotrebi. PB-1 i PB-2 imali su bazu u Stomorskoj, a vrili su patrolnu slubuod Stomorske do Strainske i od Kruice do Neujma. PB-3 imao je bazu uRogau, a patrolnu slubu obavljao je od Neujma do Maslinice. Od Maslinicedo Brnistrove patrolirao je PB-4, koji je imao bazu u Maslinici. Komandanti

brodova koji nisu bazirali u Stomorskoj prenosili su sva zapaanja i ostalo komandantima brodova koji su bazirali u toj luci radi dostavljanja izvjetaja flotili,odnosno Komandi Flote naoruanih brodova.741

3. Hvarska flotila. Iako je nakon kapitulacije Italije u lukama Hvara opremljeno vie brodova koji su vrili razne prevoze i odravali veze, flotila nije formirana. Pripreme za njeno formiranje poele su kada je Komanda Flote naoruanih brodova naredila da se opreme i naoruaju brodovi za vrenje patrolneslube. Prvih dana oktobra za komandanta Flotile odreen je Mario Radonii,a za politikog komesara Stjepan urin. Opremljena su i naoruana etiri patrolna amca. Dolaskom u Hvar Komande Flote naoruanih brodova opremljenasu i naoruana jo etiri patrolna amca, tako da ih je 18. oktobra bilo osam. Patrolni amci su bazirali: 3 u Suurju, 2 u Jelsi, 2 u Hvaru i 1 u uvali Vira. Vrilisu patrolnu slubu u odreenim sektorima oko cijelog otoka, uz usku saradnjusa jedinicama 1 otoke brigade Svaki patrolni amac imao je teki mitraljez ili


48/604

rane su pomorske veze na rutama Makarsko primorje-o. Bra-o. Hvar-p. Peljeac i obratno. Vren je prevoz novih boraca, kao i naoruanja i opreme zaplijenjenih na otocima. Prvi naoruani brod bio je Partizan II, koji je dignut iz mora

jo u augustu. Naoruan je jednim tekim mitraljezom, a posada mu je brojilaetiri lana. Talijanski straarski amac koji je zaplijenjen u Hvaru, nakon obavljenog zadatka na ruti Hvar-Vela Luka-Korula-Trpanj-Drae-Mali Ston, uplovio je takoer u Podgoru, gdje je i ostao. Brod je dobio ime Biokovac, a djelomino mu je izmijenjena posada. Bio je naoruan sa dva mitraljeza, jednimpukomitraljezom i minobacaem od 45 mm. Brzina mu je bila 10 vorova, a mogao je voziti priguenim motorima. Posada se sastojala od sedam lanova.77*

Partizan II i Biokovac vrili su patrolnu slubu u Hvarskom kanalu, na

stojei onemoguiti neprijateljski pomorski saobraaj sa Makarskom. Nou15/16. septembra Partizan II i Biokovac napali su dva neprijateljska brodakoji su prevozili ratni materijal iz Metkovia za Makarsku. Vatra na neprijateljske brodove otvorena je iz tri teka mitraljeza. Oni su odmah uzvratili vatrom,ali su poslije kraeg okraja uspjeli umai. Premda je njemaka avijacija bila vrloaktivna bombardujui pojedina mjesta i posebno obalne baterije Suuraj i Su-martin, patrolni amac Partizan II isplovio je ujutro 16. septembra sa hitnompotom za Bra. Kada je bio na pola puta, napala gaje tuka bombama i mitraljeskom vatrom. Mada su bombe padale u blizini, posada je vjetim manevriranjem uspjela izbjei direktne pogotke i uploviti u luku.78)

Nareenje za formiranje flotila realizirano je u Podgori na specifian nain.Naime, Makarsko primorje bilo je operativno podruje Biokovskog sektora, iji

je tab bio posebno zainteresiran za dobro funkcioniranje pomorskih veza saotocima. Zato su osim patrolnih amaca, odmah bili angairani i motorni jed


49/604

neprijatelja da se iskrca na otoke. Patrolni amci su otvaranjem vatre i ugovorenim signalima trebali na vrijeme upozoriti jedinice 1. otoke brigade da predstoji neprijateljsko iskrcavanje. To je u datoj situaciji bilo jedino mogue, jer supatrolni amci bili naoruani samo tekim mitraljezima od 8 mm, pa se nisu nimogli znatnije angairati za napade na neprijateljski pomorski saobraaj.

Pored navedenih flotila, Komanda Flote naoruanih brodova poduzela jemjere da se formiraju flotile na Lastovu, Koruli, Peljecu i Mljetu. Radi upoznavanja sa situacijom na tim otocima dva lana Komande Flote boravili su 10.oktobra na Koruli. Konstantirali su da na navedenim otocima ve ima oko 13naoruanih brodova i da djeluju Korulanska, Peljeka i Mljetska flotila. Buduida su izmeu Komande Flote naoruanih brodova i taba 1. junodalmatinskebrigade, odnosno 13. dalmatinske brigade, pod iju su operativnu nadlenost

spadale navedene flotile, veze bile vrlo slabe, predloeno je da se formira posebna komanda. Tako je formirana Komanda Grupe junodalmatinskih flotila, koja

je u organizacionom pogledu bila potinjena Komandi Flote naoruanih brodova, a u operativnom tabu 1. junodalmatinske brigade. Komandi Grupe junodalmatinskih flotila stavljeno je u zadatak da u sadejstvu sa 1. junoalmatin-skom brigadom uestvuje u obrani povjerenog joj operativnog podruja - poluotoka Peljeca i otoka Korule, Mljeta i Lastova.801

Otone flotile, sastavljene od leuta naoruanih iskljuivo tekim mitraljezima od 8 mm, nisu bile u stanju da prekinu ili ozbiljnije ugroze neprijateljski pomorski saobraaj. Zato je Komanda Flote poduzela mjere da formira posebnuflotilu sastavljenu od veih brodova i sa jaim naoruanjem. Flotila je trebala neposredno biti potinjena Komandi Flote i izvravati teine zadatke, a u prvomredu napadati neprijateljski pomorski saobraaj. Meutim, za popunu flotilenije bilo dovoljno odgovarajuih brodova pa su opremljena samo tri. To su bili:motorni brod Ivan luke pripadnosti Trogir, zatim ribarski brod-tunolovac


50/604

datke, od kojih najvie odravanje veza i razna prevoenja, posebno boraca, kurira i ranjenika. Pri tome treba uzeti u obzir da su sve flotile bile mlade jedinicekoje je tek trebalo organizaciono uvrstiti i borbeno osposobiti. Zato je politikikomesar Komande Flote uputio dopise svim politikim komesarima u flotila-ma, odnosno partijskim organizacijama, pa i pojedinim lanovima Partije. U dopisu je zahtijevao da se putem politike nastave i sastanaka cjelokupnom sastavu flotila ukae na platformu narodnooslobodilake borbe, njena dostignua,potrebu dalje borbe do pobjede i zloinaku ulogu izdajnika.821

Od borbenih akcija svakako su najznaajniji napadi na neprijateljske brodove koji su plovili na ruti Metkovi-Split i obratno. Naoruani p/b Rab po-ev od 1. oktobra napadan je nekoliko puta mitraljeskom vatrom od patrolnih

amaca Primorske flotile. Takoer su napadani i motorni jedrenjaci koji su plovili na toj ruti. Premda ti napadi nisu dali neke posebne rezultate, vrlo su negativno djelovali na posade napadnutih brodova. Za skoro svaku vonju neprijatelj

je morao mijenjati posade, pa je na kraju plovio samo p/b Rab, a ostali brodovi vrlo rijetko. Dva patrolna amca Peljeke flotile za vrijeme patroliranja Neretvanskim kanalom odbila su 5. oktobra pokuaj Nijemaca da se sa est gumenih amaca i jednim motornim jedrenjakom iskrcaju na Peljeac. Kada su senou 21/22. oktobra dijelovi ustakog bataljona iskrcali kod Milne na Brau, Komanda Flote je zbog slabih veza o tome kasno obavijetena. Meutim, odmah

je nareeno oltanskoj flotili da izvri izvianje i pokua onemoguiti ustaamapovlaenje morem. Istovremeno je, zbog nejasne situacije, nareeno da hitnoisplove za Milnu NB-5 Ivan i NB-6 Napredak. Vrei izvianje patrolni amac oltanske flotile bio je napadnut jakom mitraljeskom vatrom pa se moraovratiti u Stomorsku. Kada su doplovili naoruani brodovi, odlueno je da NB-6


51/604

Formiranje Mornarice NOVJ

Uspjean razvoj narodnooslobodilake borbe nakon kapitulacije Italije, posebno na obalnom i otonom podruju, kao i veliki borbeni uspjesi jedinicaNOVJ, bili su od ogromnog znaaja za dalji razvoj narodnooslobodilakog ratana moru koji je uao u novu fazu. Stvoreni su povoljni uslovi za uspostavljanje

jedinstvene ratne mornarice. Tri mornarike komande (Komanda mornarice zaHrvatsko primorje i Istru, Komanda mornarice za sjevernodalmatinsku obalui otoke, Komanda Flote naoruanih brodova), formirane u tim burnim i prekret-nim danima, bile su osnova za njeno stvaranje. Ove komande izvodile su uspjena dejstva, a inicijativom Komande Flote naoruanih brodova uspostavljena je:veza sa saveznicima u junoj Italiji. Nasuprot tome, Nijemci su teili da zauzmucijeli obalni pojas i otoke, a njemaka ratna mornarica da uspostavi svoju organizaciju sa nizom mornarikih komandi, ustanova i jedinica. U takvoj situacijinovoformirani 8. korpus orijentirao je dio svojih jedinica prema obalnom podruju, koje je u trenutnoj situaciji postalo teite njegove aktivnosti.

Postojee tri mornarike komande imale su regionalan karakter. Meutim,tab IV operativne zone, formirajui Obalnu komandu u Splitu, dao joj je nekezadatke i ovlatenja koji su se odnosili na cijelu istonu obalu Jadrana, to je bilosasvim prirodno s obzirom na njen sredinji poloaj i znaaj. Meutim, Obalnakomanda, iz razloga koje smo naprijed objasnili, nije bila u stanju izvravati teire zadatke. Ona ak zbog slabih veza, u stvari zbog pomanjkanja sredstava zavezu, nije bila povezana sa ostalim mornarikim komandama, niti je znala kakva

je situacija na njihovim podrujima. Zato se u tabovima sve tri mornarike komande osjeala potreba za centraliziranim rukovoenjem i jedinstvenom organizacijom neophodnim za uspjeno voenje oruane borbe na moru.


52/604

Ali nakon formiranja 8. korpusa razvoj situacije je bio takav da je na dnevni reddolo i pitanje ratne mornarice. Sva dotadanja razmiljanja i razmatranja razrijeio je Vrhovni tab.

Naredbom Vrhovnog taba od 18. oktobra 1943, formirana je MornaricaNOVJ. tab Mornarice je, u operativnom i organizacionom pogledu, potinjentabu 8. korpusa. Ve u Livnu, u tabu 8. korpusa, novopostavljeni komandantMornarice NOVJ potpukovnik Josip erny i njegov zamjenik potpukovnik Sreko Manola dobili su zadatak da od postojeih mornarikih komandi organiziraju jedinstvenu ratnu mornaricu. Pored toga, postavljeni su konkretni zadaci:obrana otoka, osiguranje vlastitih pomorskih komunikacija, naroito na rutiVis-Podgora, i aktivna djelatnost protiv snaga okupatora i domaih izdajica. Budui da su Mornarici NOVJ za operativno podruje odreeni obala i otoci od Tr-

ia do rijeke Bojane, to je ve u Livnu izvrena i prva vojnoteritorijalna podjelaistone obale Jadrana na sektore. Budui da se nije znala tana situacija na obali,u toku 24. oktobra putem radio-stanice 8. korpusa poslana je depea Glavnomtabu Hrvatske i preko njega 19. sjevemodalmatinskoj diviziji. U depei su izneseni sastav taba Mornarice NOVJ, njegova potinjenost tabu 8. korpusa, pod

jela obale na sektore, imenovanje komandanta I sektora, organizacija tabasektora, kao i mjere koje treba poduzeti za obranu otoka. Dalje se trailo da sehitno dostavi broj raspoloivih brodova i njihov kvalitet, stanje goriva i potrebeza njim, potrebe u naoruanju i ostalo. O taktici, mjestu razmjetaja taba Mornarice i karakteristikama njegove radio-stanice javilo bi se naknadno. Zamoljen

je Glavni tab Hrvatske da zadatke iz depee prenese tabu I pomorskog obalnog sektora i pomogne mu oko organiziranja. Na kraju od taba 19. sjeverno-dalmatinske divizije zatraeno je da hitno predloi tab sektora za sjevernu Dalmaciju, i to radio-vezom preko 8. korpusa.861

tab Mornarice NOVJ poeo je djelovati 26. oktobra 1943. u Hvaru, gdje su


53/604

oficire i podoficire, kao i ostalo mornariko osoblje iz svojih jedinica, uputi uLivno, odakle su poslani tabu Mornarice. Kasnije je ista naredba poslana i Glavnom tabu Slovenije.88*

tab Mornarice, polazei od nareenja i stavova Vrhovnog taba u pogleduorganiziranja oruane borbe, odluio je da tabove pomorskih obalnih sektorato vie osamostali. Oni su trebali postati osnovni nosioci oruane borbe nasvom operativnom podruju. Razloge za takvu odluku treba traiti i u postojeim, vrlo nepovoljnim uslovima komandovanja i rukovoenja, zatim izvjetavanja i obavjetavanja, jer je neprijatelj drao vei dio obale i otoka, a sredstva vezesu bila slaba i nedovoljna. Na osnovi navedene odluke, tabovima pomorskihobalnih sektora podreene su sve postojee snage za borbu na moru. Takva od

luka bila je potpuno pravilna, jer se iz Hvara, odnosno Visa, u postojeim uslovima nije moglo direktno utjecati na borbenu djelatnost u sjevernom, odnosnoJunom Jadranu.

Postojea operativna situacija ubrzo je pokazala da podjela istone obaleJadrana, od rijeke Soe do rijeke Bojane, na svega etiri pomorska obalna sektora nije najbolje rjeenje. Velika izduenost jadranskog pomorskog vojita i dosta slabe mogunosti za odravanje veze, s jedne strane, te tenje za gipkostiorganizacije, rukovoenja i komandovanja, s druge strane, zahtijevali su da teritorij pomorskog obalnog sektora ne bude prevelik. Uzimajui u obzir sve navedeno, tab Mornarice izvrio je 10. novembra novu podjelu. Umjesto na etiri,podjelio je obalu na est pomorskih obalnih sektora: I pomorski obalni sektor(transki), II pomorski obalni sektor (kvarnerski), III pomorski obalni sektor(zadarsko-ibenski), IV pomorski obalni sektor (splitski), V pomorski obalnisektor (peljeki) i VI pomorski obalni sektor (bokokotorski).89)


54/604

skog saobraaja). tabovi pomorskih obalnih sektora trebali su sami organizirati sve potrebne jedinice i slube.91)

Polazei od zadataka koji su stajali pred Mornaricom NOVJ, zamiljeno jeda pomorski obalni sektori budu operativno-teritorijalne jedinice sa zadatkomda uvaju prevlast na moru, uporno brane otoke i obalu, djeluju protiv nepri

jateljskog pomorskog saobraaja, napadaju njegove pomorske snage i uporitana obali i otocima i izvravaju druge zadatke u zahvatu svog akvatorija. Povezano s tim, tab Mornarice NOVJ propisao je jedinstvenu organizaciju, s tim to

je prepustio tabovima pomorskih obalnih sektora da oni sami, prema svojimmogunostima i potrebama, odrede sastav, jainu i opremljenost jedinica i slubi. Svim tabovima sektora upueno je 10. novembra detaljno obavjetenje o or

ganizaciji Mornarice NOVJ, podjeli na pomorske obalne sektore, zatim o nainuorganiziranja sektora, njegovih flotila, odreda i obalnih baterija, kao i kratkauputa taktike upotrebe jedinica sektora.92*

Nastojei da se to prije sprovede postavljena organizacija, tab MornariceNOVJ je do 10. novembra poduzeo jo niz mjera u tom pogledu. Komanda Flotenaoruanih brodova je ukinuta, a njen kadar, jedinice, dunosti i ostalo preuzeo

je tab Mornarice, odnosno tab IV pomorskog obalnog sektora. tab Mornarice je uputio na Korulu dva lana svog taba radi uspostavljanja V pomorskogobalnog sektora. Naredio je i pomogao da se formira tab IV pomorskog obalnog sektora. Poduzete su mjere da se uhvati veza i sazna kakva je situacija u Hrvatskom primorju, Istri i sjevernoj Dalmaciji. Tako su organizacione pripremeza formiranje Mornarice NOVJ, zahvaljujui spremnosti i agilnosti njezina taba,izvrene u dosta kratkom roku. Sve je to omoguilo da se relativno brzo uspostavi organizacija Mornarice NOVJ i istovremeno pone borbeno djelovati usprkos mnogobrojnim problemima i skoro nepremostivim potekoama koje je


55/604

izvravaju zadatke koji bi se pojavili. Mornarica NOVJ je time uspostavila svojuorganizaciju, to je bio jedan od temelja za uspjenu borbenu djelatnost.951

Time je, u stvari, zavren jedan u biti sloen proces koji je poeo nakon kapitulacije Italije, ali iji su temelji postavljeni jo 1941. godine, kada je poela oruana borba protiv okupatora i domaih izdajica. Mornarike komande formirane su u sloenim uslovima, kada su njemake snage nastojale da to prije ovladaju obalom i otocima uz nju. One su se brzo konsolidirale i prema svojim mogunostima poele operativno djelovati, ali je njihova djelatnost bila usmjerenai na stvaranje jedne efikasne organizacije za borbu na moru. Takva organizacijastvorena je dalekovidnom odlukom vrhovnog komandanta Tita, koji je svojomnaredbom formirao Mornaricu NOVJ.

Formiranje IV pomorskog obalnog sektora MornariceNOVJ

Proces formiranja IV pomorskog obalnog sektora Mornarice NOVJ odvijaose u nekoliko kraih faza ogranienih odreenim naredbama i odlukama tabaMornarice. Iako se te faze ne mogu kruto omeiti, ipak se moraju izdvojiti nekivani dogaaji vezani za njih. tab Mornarice je 26. oktobra, kada je poeo djelovati na Hvaru, podijelio obalu na etiri pomorska obalna sektora. Dio obalei otoka od rta Ploa kod Rogoznice do sredine rijeke Neretve pripao je III pomorskom obalnom sektoru. Budui da ta podjela nije bila najbolje rjeenje, 10.novembra izvrena je nova - na est pomorskih obalnih sektora. etvrtom pomorskom obalnom sektoru pripali su obala i otoci od rta aline jugoistono odRogoznice (zatim od rta Ploa kod Rogoznice) do ukljuno sela Zaostrog u Ma


56/604

su postavljeni: za autanta taba Mijo Russo, za naelnika taba Ivo Rebula i zazamjenika politikog komesara Vlado Bagat. Do 10. novembra jo su postavljeni:za efa Tehnike sekcije Rafael Perhauc, za efa Intendantske sekcije Nikola Sa-biancello, za referenta za vezu Mato Palaveri, za referenta za obalnu artiljerijuNikola Mardei, za referenta za otone partizanske odrede Sibe Duli, za komandanta NB-7 Enare II Ante Jerievi, za komandanta NB-6 Napredak Davor Orebi i za komandanta NB-5 Ivan Baldo Lujak. Premda su time bile popunjene glavne komandne i druge dunosti, u tabu sektora jo uvijek nije bilopopunjeno sedam vanih dunosti. tab sektora, uz pomo taba Mornarice,poduzeo je mjere da se i one popune.98)

Analiza napred navedene kadrovske strukture taba i nekih jedinica IV pomorskog obalnog sektora na poetku njegovog rada pokazuje da je na ukupnotrinaest dunosti bilo postavljeno est bivih mornarikih oficira, jedan kapetanduge plovidbe i ujedno rezervni mornariki oficir, jedan bivi oficir kopnenevojske, dva rezervna oficira kopnene vojske i tri uesnika narodnooslobodila-kog rata od 1941. do 1943. godine. Kadrovska struktura u datim uslovima bila

je povoljna, ali najvei problem bio je u tome to je od napred navedenih samoVlado Bagat imao due borbeno iskustvo, i do tada je bio na dunostima u jedinicama i tabovima NOVJ. Meutim, niko od njih, osim relativno kratkog radau Obalnoj komandi i Komandi Flote naoruanih brodova nekolicine njih, nijeimao iskustva za organiziranje i borbeno djelovanje takve nove mornarike komande kakav je bio pomorski obalni sektor, i to u uslovima rata na moru. Taiskustva je, u stvari, tek trebalo stei u borbi. Pored toga, dok su za organizacijuostalih komandi, odnosno tabova postojala odreena uputstva kako Vrhovnogtaba NOV i POJ, tako i Glavnog taba Hrvatske, dotle za mornarike komandei tabove nije bilo nikakvih propisa. Zbog toga je tab Mornarice pruio veliku


57/604

Uspostavljanje taba sektora, koji je po svemu bio nov, zahtijevalo je istovremeno i rjeavanje niza vrlo tekih problema. Paralelno sa uspostavljanjem iorganizacijom taba sektora trebalo je prikupljati potreban kadar, formirati jedinice i slube, pratiti operativnu situaciju i poduzimati odreene mjere, povezati se sa susjednim komandama i tabovima, organima narodne vlasti i organima KPH i, posebno, odravati stalnu vezu sa pretpostavljenom koman-dom-tabom Mornarice. Sve to zahtijevalo je skoro neprekidan danononi rad,veliku energiju i entuzijazam, iskustvo, inicijativu i umjenost. Osim toga, neprekidno se moralo voditi rauna o neprijatelju ije namjere, odnosno planiranaborbena dejstva nisu mogla uvijek biti poznata.

Kada je poeo djelovati, tabu IV pomorskog obalnog sektora podreenesu Braka, Hvarska, Vika, oltanska i Primorska flotila. To su, u stvari, bile prve

njegove borbene jedinice. Sve te flotile ve su normalno djelovale, vrei uglavnom patrolnu slubu. Po nareenju taba Mornarice od 31. oktobra, i Udarnaflotila ula je u sastav IV pomorskog obalnog sektora. Stanje flotila bilo je ovako:

firaka flotila, imala je 8. novembra tab, etiri patrolna amca, tri motorna amca za odravanje veze i mehaniku radionicu. jedite taba i mehanikeradionice bilo je u Postirama. Brojno stanje iznosilo je 22 borca i rukovodioca.Komandant je bio Ivo Gatin, a politiki komesar Mario Ostoji. Od ukupnogbrojnog stanja dvojica su bila u tabu, trojica u mehanikoj radionici, a svi ostalina patrolnim amcima i brodovima za odravanje veze. Patrolni amci su bili:Bra-1 (est lanova posade, komandant Nikola Aras, motorista i ujedno politiki delegat Vinko Aras), Bra-3 (tri lana posade, komandant Ante apeta,motorist Sreko Milinovi), Bra-4 (etiri lana posade, komandant AnteZlendi, motorist Ivan Toki), Bra-5 (dva lana posade, komandant MateDubravi, motorist Frano Marinkovi). Svi patrolni amci bili su motorni leuti


58/604

(komandant Tugomir Kumari, motorista Stipe Viskovi), P-2H (komandantNiko Slavi, motorista Ante Mihaljevi-Dai), P-3H (komandant Roko Piacun,motorista Stjepan Hulji), P-4H (komandant Ivo Dubokovi, motorista MarkoGua), P-5H (komandant Jakov Dujmovi, motorista Luka Koludrovi), P-6H,P-7H i P-8H. Patrolni amci su bili motorni leuti, brzine 6 vorova. Pola patrolnihamaca bilo je naoruano tekim mitraljezima od 8 mm, a druga polovica pu-komitraljezima od 6,5 mm, dok su posade imale puke i rune bombe.1021

Hvarska flotila vrila je patrolnu slubu u odreenim sektorima oko Hvara.Tri patrolna amca bazirala su u Suurju vrei patrolnu slubu od uvale Virakna sjevernoj obali otoka do sela Ivan-Dolac na junoj. Dva patrolna amca iz Jel-se patrolirala su od uvale Virak do rta Kabal. Patrolni ame iz uvale Vira patrolirao je od rta Kabal do rta Pelegrin. Dva patrolna amca sa bazom u Hvaru

vrila su patrolnu slubu od rta Pelegrin do sela Ivan-Dolac. Patroliranje je vreno od zalaska do izlaska sunca, s tim to su patrolni amci zauzimali odreenepozicije koje su povremeno mijenjali radi izvianja.

Flotila nije imala dovoljno naoruanja, posebno tekih mitraljeza, a posadenisu imale odgovarajuu odjeu i obuu, posebno za nastupajui zimski period.Nije bilo hrane, trebalo je organizirati kuhinje za patrolne amce u mjestimagdje baziraju, veza izmeu taba flotile i patrolnih amaca bila je slaba, posebnosa onima u Suurju. tabu flotile nedostajao je intendant. Pored toga, zalihe goriva bile su vrlo male.103)

Primorska flotila, imala je tab i tri patrolna amca. Sjedite flotile bilo jeu Podgori. Brojno stanje bilo je oko 30 boraca i rukovodilaca. Komandant je bioLjubenko Vodanovi, a politiki komesar Nikola Vela. Patrolni amci bili su:Partizan II (motorni leut, brzina 6 vorova, naoruanje teki mitraljez od8 mm, posada etiri lana, komandant arko

Pomorske borbe NOVJ

Documents

Transcript of Pomorske borbe NOVJ