P O L S K A A K A D E M I A N A U K

I N S T Y T U T H I S T O R I I

KWARTALNIK HISTORYCZNY

Rocznik LXXXI

XXX L E C I E

PRL Nr 3

W A R S Z A W A 1 9 7 4

www.

rcin.o

rg.pl

www.

rcin.o

rg.pl

P O L S K A A K A D E M I A N A U K I N S T Y T U T H I S T O R I I

KWARTALNIK HISTORYCZNY

ROCZNIK LXXXI

1974

3

PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE WARSZAWA 1974

www.

rcin.o

rg.pl

KOMITET REDAKCYJNY

Aleksander Gieysztor, Krzysztof Groniowski, Hanna Jędruszczak (se-kretarz), Irena Koberdowa, Witold Kula, Bogusław Leśnodorski (redaktor), Marian Małowist, Emanuel Rostworowski, Franciszek Ryszka, Marian M. Serejski, Jacek Staszewski, Jerzy Topolski, Stanisław Trawkowski (zastępca redaktora), Henryk Zieliński, Mieczysław

Żywczyński

ADRES REDAKCJI

Instytut Historii PAN 00-272 Warszawa, Rynek Starego Miasta 29/31, 31-02-61

Państwowe Wydawnictwo Naukowe — Warszawa, Miodowa 10

Nakład 2668 + 172. Ark. wyd. 25,5 Ark. druk. 16,25 Papier druk. sat. kl. IV, 70 g. 70×100

Oddano do składania 11.IV.74 r. Podpisano do druku 7.XI.74 r., Druk ukończono w listopadzie 1974 r.

Zam. 270/74 W-98 Cena zł 30,-

Warszawska Drukarnia Naukowa, Warszawa, Śniadeckich 8

www.

rcin.o

rg.pl

СОДЕРЖАНИЕ

К Т Р И Д Ц А Т И Л Е Т И Ю Н А Р О Д Н О Й П О Л Ь Ш И

Тридцатилетие историографии в Народной Польши — Михаил Андреев (София), Мария Богуцка (Варшава), Владимир Дьяков (Москва), Эугениуш Дурачиньски (Варшава), Тадеуш Грудзиньски (Торунь), Ежи Клочовски (Люблин), Тадеуш К о т а р б и н ь с к и (Варшава), Казимеж Козьневски (Варшава), Вальтер Лейтш (Вена), Роберт Мандру (Париж), Вальтер Марков (Лейпциг), Илья Миллер (Моск-ва), Димитр Похилевич (Львов), Владислав Русиньски (Познань), Генрих Шеель (Берлин, ГДР), Готтфрид Шрамм (Фрибург), Анджей Велёвейски (Варшава), Януш Жарновски (Варшава) 473

*

Стефан Кеневич — Об этике профессии историка 517 Ежи Топольски — Современные методологические проблемы исторических наук 528 Ян Замойски — Размышления о новейшей истории 546 Ян Бялостоцки — Несколько слов о фактах и обобщениях в истории искусства . . 563 Януш Гоцьковски — Социотехнические мотивы в истории политической мысли 570

Р Е Ц Е Н З И О Н Н Ы Е С Т А Т Ь И И Р Е Ц Е Н З И И

Ядвига Карвасиньска — История латинского шрифта в польской литературе . . . 587 Яцек Банашкевич — Теория народной этимологии и средневековая этимологиза-

ция 593 Анджей Брожек, Владислав Дзевульски — Новый синтез истории Силезии . . . 600 Адам Гальос — История Великопольши 1793—1918 613 Эдвард Енджеевски, Марек Мацеевски — Зачатки фашизма в Италии 618 Ежи Томашевски — Общественность Второй Речи Посполитой 624 Эугениуш Дурачиньски — Генезис Польской рабочей партии (ППР) 631 Станислава Ярецка-Кимльовска , Барбара Вильгельми — Послевоенная польская

деревня в глазах своих жителей 637

Х Р О Н И К А 7 0 0

I N M E M O R I A M 7 1 5

K w a r t a l n i k H i s t o r y c z n y , R. L X X X I , z . 3, 1974 www.

rcin.o

rg.pl

TABLE DES MATIÈRES

L E S T R E N T E A N S D E L A P O L O G N E P O P U L A I R E

Trente ans d'historiographie en Pologne populaire — Michaił A n d r e i e v (Sofia), Maria B o g u c k a (Varsovie), Vladimir D i a k o v (Moscou), Euge-niusz D u r a c z y ń s k i (Varsovie), Tadeusz G r u d z i ń s k i (Toruń), Jerzy K ł o c z o w s k i (Lublin), Tadeusz K o t a r b i ń s k i (Varsovie), Kazimierz K o ź n i e w s k i (Varsovie), Walter L e i t s c h (Vienne), Robert M a n -d r o u (Paris), Walter M a r k o w (Leipzig), Ilya M i l l e r (Moscou), Di-mitri P o c h i l e w i t c h (Lvov), Władysław R u s i ń s k i (Poznań), Hein-rich S c h e e l (Berlin, R.DA.), Gottfried S c h r a m m (Fribourg), Andrzej W i e l o w i e y s k i (Varsovie), Janusz Ż a r n o w s k i (Varsovie) . . . 473

*

Stefan K i e n i e w i c z — L'éthique de la profession d'historien . . . . 517 Jerzy T o p o l s k i — Problèmes méthodologiques contemporains des sciences

historiques 528 Jan Z a m o j s k i — Réflexions sur l'histoire la plus récente 546 Jan B i a ł o s t o c k i — Remarques sur les faits et les généralisations dans

l'histoire de l 'art 563 Janusz G o ć k o w s k i — Les thèmes sociotechniques dans l'historie de la

pensée politique 570

C R I T I Q U E S E T C O M P T E S R E N D U S

Jadwiga K a r w a s i ń s k a — Esquisse polonaise de l'histoire ancienne de l'écriture latine 587

Jacek B a n a s z k i e w i c z — La théorie de l'étymologie populaire comparée à l'étymologie médiévale 593

Andrzej B r o ż e k , Władysław D z i e w u l s k i — Nouvelle synthèse de l'histoire de la Silésie 600

Adam G a l o s — Histoire de Grande-Pologne 1793—1918 613 Edward J ę d r z e j e w s k i , Marek M a c i e j e w s k i — Les débuts du fas-

cisme en Italie 618 Jerzy T o m a s z e w s k i — La société de la Deuxième république . . 624 Eugeniusz D u r a c z y ń s k i — La genèse du Parti ouvrier polonais . . . 631 Stanisława J a r e c k a - K i m l o w s k a , Barbara W i 1 h e 1 m i — Le village

polonais d'après-guerre aux yeux de ses habitants 6 3 7

C H R O N I Q U E 7 0 0

IN M E M O R I A M 7 1 5

K w a r t a l n i k H i s t o r y c z n y , R . L X X X I , z. 3, 11974 www.

rcin.o

rg.pl

SPIS TREŚCI

W TRZYDZIESTOLECIE POLSKI LUDOWEJ

O trzydziestoleciu historiografii w Polsce Ludowej — Dymitr M. A n d r e j e w (Sofia), Maria B o g u c k a (Warszawa), Władimir D j a k o w (Moskwa), Eugeniusz D u r a c z y ń s k i (Warszawa), Tadeusz G r u d z i ń s k i (To-ruń), Jerzy K ł o c z o w s k i (Lublin), Tadeusz K o t a r b iń s k i (Warsza-wa), Kazimierz K o ź n i e w s k i (Warszawa), Walter L e i t s c h (Wiedeń), Robert M a n d r o u (Paryż), Walter M a r k o w (Lipsk), Ilja M i l l e r (Moskwa), Dymitr P o c h i l e w i c z (Lwów), Władysław R u s i ń s k i (Po-znań), Heinrich S c h e e l (Berlin, NRD), Gottfried S c h r a m m (Fryburg), Andrzej W i e l o w i e y s k i (Warszawa), Janusz Ż a r n o w s k i (Warszawa) 473

•

Stefan K i e n i e w i c z — O etyce zawodu historyka 517 Jerzy T o p o l s k i — Współczesne problemy metodologiczne nauk histo-

rycznych 528 Jan Z a m o j s k i — Refleksje o historii najnowszej 546 Jan B i a ł o s t o c k i — Uwagi o faktach i uogólnieniach w historii sztuki . 563 Janusz G o ć k o w s k i — Wątki socjotechniczne w historii myśli politycznej 570

A R T Y K U Ł Y R E C E N Z Y J N E I R E C E N Z J E

Jadwiga K a r w a s i ń s k a — Polski zarys dawnych dziejów pisma łacińskiego 587 Jacek B a n a s z k i e w i c z — Teoria etymologii ludowej a średniowieczne

etymologizowanie 593 Andrzej B r o ż e k , Władysław D z i e w u l s k i — Nowa synteza historii Śląska 600 Adam G a l os — Dzieje Wielkopolski 1793—1918 613 Edward J ę d r z e j e w s k i — Marek M a c i e j e w s k i — Początki faszyzmu

we Włoszech 618 Jerzy T o m a s z e w s k i — Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej . . . 624 Eugeniusz D u r a c z y ń s k i — Geneza PPR 631 Stanisława J a r e c k a - K i m l o w s k a , Barbara W i l h e l m i — Powojenna

wieś polska w oczach swoich mieszkańców 637

*

S. Mrozek, Prywatne rozdawnictwa pieniędzy i żywności w miastach Italii w okresie wczesnego Cesarstwa — Jerzy K o l e n d o 645

Polska w świecie — Gerard L a b u d a 647 H. Göckenjan, Hilfsvölker und Grenzwächter im mittelalterlichen Ungarn —

Halina M o d r z e w s k a 6 5 1

S. R. Packard, 12-th Century Europe — Stanisław R u s s o c k i . . . . 653 S. Russocki, Protoparlamentaryzm Czech do początku XV wieku — Jan

B a s z k i e w i c z 655 H. Barycz, Jan Łasicki — Lech S z c z u c k i 6 5 8

K w a r t a l n i k H i s t o r y c z n y , R. L X X X I , z. 3, 1974 www.

rcin.o

rg.pl

A. Sajkowski, Włoskie przygody Polaków — Stefan G r u s z e c k i . . . 663 M. J. Lech, Hugo Kołłątaj — Ryszard C h o j e c k i 665 J. Zdrada, Jarosław Dąbrowski 1836—1871 — Irena G r a j e w s k a . . 667 Korespondencja namiestników Królestwa Polskiego z lat 1861—1863 — Irena

K o b e r d o w a 670 J. Mrówczyński, Ks. Walerian Kalinka — Józef D u t k i e w i c z . . . . 672 K. Małłek, Wspomnienia 1890—1960 — Wojciech W r z e s i ń s k i . . . . 673 H.-U. Wehler, Das Deutsche Kaiserreich 1871—1918 — Adam G a l o s . . . 676 Listy emigrantów z Brazylii i Stanów Zjednoczonych 1890—1891 — Krzy-

sztof G r o n i o w s k i 678 W. Najdus, SDKPiL a SDPRR 1893—1907 — Aleksander K o c h a ń s k i . . 680 J . Dziewulski, Wokół poglądów ekonomicznych Róży Luksemburg — Jan

K o f m a n 684 J. Jażborowska, Idiejnoje razwitije polskogo riewolucjonnogo raboczego dwi-

żenija (koniec XIX — pierwaja czetwierť XX w.) — Walentyna N a j d u s 687 T. Monasterska, Narodowy Związek Robotniczy 1905—1920 — Roman W a-

p i ń s k i 690 F. L. Carsten, Revolution in Central Europe 1918—1919 — Wiesław B a l c e r a k 693 F. Serafin, Osadnictwo wiejskie i miejskie w województwie śląsko-dąbrow-

skim w latach 1945—1948 — Anna M a g i e r s k a 697

K R O N I K A

Pięćdziesięciolecie pracy naukowej Zofii Kozłowskiej-Budkowej — Jerzy W y r o z u m s k i 700

Bogdan Suchodolski ukończył 70 lat 701 Czterdziestolecie pracy naukowej Mariana Małowista 702 Sesja historyków Słowiańszczyzny w Krakowie 703 IV Międzynarodowy Kongres Dyplomatyki — Maria B i e l i ń s k a . . . . 704 Miasto i wieś w dziejach Jugosławii — Tadeusz L a l i k 706 Przygotowania do XIV Międzynarodowego Kongresu Nauk Historycznych

w San Francisco 708 Spotkanie z Komitetem Redakcyjnym „Kwartalnika Historycznego" w Toruniu 712 Archiwum Ruchu Robotniczego 713

I N M E M O R I A M

Stanisław Arnold (1895—1973) — Andrzej W y c z a ń s k i . . . . . . 715 Marian Witold Łodyński (1884—1972) — Maria M a n t e u f f o w a , Aleksander

G i e y s z t o r 718 Michał Patkaniowski (1907—1972) — Wojciech M. B a r t e l 722

www.

rcin.o

rg.pl

www.

rcin.o

rg.pl

Cena 30.— zł

TYLKO PRENUMERATA ZAPEWNI REGULARNE OTRZYMYWANIE

K W A R T A L N I K A HISTORYCZNEGO

Cena prenumeraty krajowej:

rocznie zł 120— półrocznie zł 60—

Instytucje państwowe, społeczne, zakłady pracy, szkoły itp. mogą zamawiać prenumeratę wyłącznie w miejscowych Oddziałach i Delegaturach RSW „Prasa--Książka-Ruch".

Prenumeratorzy indywidualni mogą opłacać w urzędach pocztowych i u listo-noszy, lub dokonywać wpłat na konto PKO Nr 1-6-100020 RSW „Prasa-Książka--Ruch", Centrala Korportażu Prasy i Wydawnictw, Warszawa, ul. Towarowa 28 (w terminie do 10 dnia miesiąca poprzedzającego okres prenumeraty).

Prenumeratę za zleceniem wysyłki za granicę, która jest o 40% droższa od prenumeraty krajowej, przyjmuje RSW „Prasa-Książka-Ruch", Biuro Kolportażu Wydawnictw Zagranicznych Warszawa, ul. Wronia 23, konto PKO nr 1-6-1000)24.

Bieżące i archiwalne numery można nabyć lub zamówić we Wzorcowni Wy-dawnictw Naukowych PAN-Ossolineum-PWN, 00-901 Warszawa, Pałac Kultury i Nauki (wysoki parter) oraz w księgarniach naukowych „Domu Książki".

Sprzedaż egzemplarzy zdezaktualizowanych, na uprzednie pisemne zamówie-nie, prowadzi RSW „Prasa-Książka-Ruch", Centrala Kolportażu Prasy i Wydaw-nictw, 00-958 Warszawa, skr. poczt. 12.

A subscription order stating the period of time, along with the subscriber's name and adresse can be sent to your subscription agent or directly to Foreign Trade Enterprise Ars Polona-Ruch — 00-068 Warszawa, 7 Krakowskie Przed-mieście, P.O. Box. 1001, POLAND.

Please send payments to the account of Ars Polona-Ruch in Bank Handlo-wy S.A. Warszawa, 7 Traugutta Street, POLAND.

Kwart. Hist. R. LXXXI, z. 3, s. 471—730, październik—grudzień, Warszawa 1974. Indeks 36432.

www.

rcin.o

rg.pl