Politikat Ndërqeverisëse-Decentralizuese në Ndërtimin e Administratës

SALi KELMENDI

POLITIKAT NDERQEVERISESE DECENTRALIZUESE NE NDERTIMIN

E ADMINISTRATES

TIRANE, 2003

SAU KELMENDI Titulli :

POLITIKAT NDERQEVERISESE -DECENTRALIZUESE NE NDERTIMIN E

ADMINISTRATES

Copyright Autori & PEGI Tirane, 2003

Redaktimi paraqitja grafike dhe kopertina:

Vjollca Ruvina

Te gjitha te drejtat jane te rezervuara. Ndalohet kopjimi apo riprodhimi i pjesshem ose i plote me s;do

lloj mjeti e forme

SHTEPIA BOTUESE & SHTYPSHKRONJA (PEG I)

Rr.Elbasanit, Perbam~ Fakultetit Filologjik Tel&Fax:374947.Mobil: 068 22 73191

Email: [email protected] Tirane

PERMBAJTJA

Permbajtja Hy1je

Mbi parimet dhe negullat kryesore te drejtimit te pergjithshem ne hartitnin e strategj ise dhe te ndertimit te strukturave te administrates

Funksioni administrues e profesional ne drejtim dhe formimi i strategjise ne ngritjen e niveleve te ndryshme te shtetit

Krahasime institucionale ne nivele te ndryshme qeverisese, si shprehje e perftimeve organizative nderqeverisese

A. Karakteristika te ndertim1t te qeverisjes qendrore te shteteve.

I. Qeveria e Shqiperise - 1992 II. Perberja ministrore e qeverive te disa vendeve te huaja.

B. Politika dhe analiza strukturore qe ndertojne administrata publike lokale e rajonale Analiza e gjendjes se pushtetit vendor - pjese e sukse-sit ne konkurrim

IV Politikat nderqeveriscse - decentralizuese ne ndertimin e administrates

1. Analiza e strukturave dhe projekti konkurrues i administrates lokale - rajonale

Projekte institucionale te bashkive A. Institucione bashkiake me strukture te

thjeshte B. Analiza strukturore e institucioneve te

nivelit te pare qeverises - ndikime te ndersjella me pushtetin vendor

C. Tipi i dyte i modelit te bashkise Institucione bashkiake te qyteteve me madhesi

mesatare ne Shqiperi D. Bashkite e tipit te trete ne Shqiperi - Modeli

III Institucioni i bashkive te qyteteve kryesore te

Shqiperise E. Bashkia e kryeqytetit - Tipi i 4-t i bashkive

Koha ne ciklet e bashkive eshte koncept klasik N je perfundim nga analiza e cikleve admi -

nistrative te bashkive te 10 viteve te fundit ne Tirane

Disa elemente te struktures se bashkise qe jane te varur nga marredhenia e qeverise qendrore ndaj pushtetit lokal me status te caktuar

Skema organizative e njesise administrative territoriale te Tiranes.

F. Niveli i dyte i pushtetit vendor - Rrethi Modeli i skemes organizative

PERMBAJTJA

Shpernda1ja e burimeve si pjese e konkurrences politike ne nderti1nin e ad1ninistrates publike Analiza e modeleve qe paraqiten per menaxhimin e burimeve njerezore ne administrate Lidhja mdis vjetersise ne pune dhe procedures se konkurrimit Mbi reformen ne sherbimin civil dhe marredhenien midis niveleve te pushtetit

Shpemdarja e buri1neve financiare dhe fiskale - nje aspekt shumedimensional i marredhenieve midis niveleve te shtetit Analiza e treguesve makroekonomike dhe fiskale ne dy nivelet kryesore qeverises Caktimi i taksave dhe shperndarja e tyre ne krijimin e buxheteve te qeverisjes vendore Per rtje shpemdarje te balancuar te taksave ne Shqiperi - element i modelit te qendrueshem nderqeverises Reforma te sistemit fiskal te bashkive dhe komunave Disa rregulla per realizimin e votes per perqindjen e taksave Mbulimet, subvencionet dhe pjesemarrja e Shtetit Transfertat dhe grantet nderqeveritare - nje zgjidhje kompromisi ne shperndarjen e burimeve dhe ne per-gjegjesine e shpenzimeve Huamarrja dhe aksesi ne tregjet e kapitalit - nje mundesi per te zbutur mosperputhjen ne nderqe-vens3e Si kuptohet tregu publik i pushteteve vendore

v

VI Politikat nderqeverisese - decentralizuese ne ndertimin e administrates

Nderqeverisja si aspekt i doktrines kushtetuese dhe i 1nodifikitneve ligjore dhe administrative te pushtetit ekzekutiv Organet e administrimit publik Administrimi i drejtperdrejte vendor ( organe ne varesi te Qeverise)

Nderqeverisja, si nje element ne ndihme te bashke-sive vendore per te pasur nje statut demokratik te mbesh-tetur ne kompetencat ligjdhenese ne Kushtetute

Per nivelin e dyte te organizimit te pushtetit vendor Per reformen e territorit, nivelet e qeverisjes vendore dhe nderqeverisjen

Bibliografi

Politikat nderqeverisese - decentralizuese ne ndertimin e administrates 1

HYRJE

Gjate jetes njeriun e percaktojne, ve9 te tjerave, dy elemente te rendesishem, si9 Jane kontributi i ti} dhe pergjegjesia qe ai mban. Ne kete kuptim, brezi i specialisteve dhe intelektuateve, qe moren pergjegjesine per te punuar dhe kontribuar per nderrimin e sistemit ne vendin tone pas viteve '90 dhe per te hapur rrugen e demokracise, nuk eshte shmangur per te demonstruar perseri pergjegjesi dhe per te dhene kontributin e ti}.

Historia trokiti ne portat e Shqiperise ne 1990-en, ajo perseri troket tani per te kryer detyra te tjera si shtet dhe si individe. Po ku jemi ne sot? Parashikuesit dhe analistet e ndryshem te brendshem dhe te huaj shpallin gjendjen e vendit: ka renie ekonomike dhe administrate te dobet, renie te vlerave ne kolektivitete dhe te individi. Sigurisht qe ka edhe pesimizem, i cili shpesh here ze vend dukshem midis nesh. Por mendoj se eshte perseri koha per te kontribuar, sepse gjithsesi bashkeqytetaret tane presin ndryshime dhe rezultate konkrete.

Shqiperia, krahas te tjerave, ka nevoje per nje administrate me tekniciene dhe ideatore me vizione te gjera dhe te perparuara ne menyre qe t'i beje balle paqartesive qe lindin per shkak te proceseve dhe problemeve te grumbulluara ne vend. Ndertimi i administratave shteterore dhe publike eficiente mund te realizohet atehere kur konkurrimi i ideve dhe filozofise, qe misheron punen ne ekipet apo individet ne gare ose kundershtare midis tyre, kalon se pari nga nje sistem institucional i organizuar parashteteror ose shteteror, duke sjelle per zbatim modele ekonomike dhe sociale jo pak te larmishme edhe ne kushte te standardizimit te zgjidhjeve teknike dhe ekonomike.

Mbeshtetur ne percaktimin se administrata tek ne duhet te luaje rolin e saj te sigurt per drejtimin e proceseve, jam udhehequr qe te realizoj nje pune qe mendoj se do t'i sherbeje perpjekjeve te pasurimit

2 Sali KELMENDI

te teorise se ndertimit te shtetit ne Shqiperi dhe zbatimeve praktike te saj. Ne menyre te vet;ante me eshte dashur te analizoj dukurite dhe problemet qe karakterizojne lidhjen midis niveleve te qeverisjes: nivelit te pare ose qeverisjes qendrore, me ate te qeverisjes vendore ose, sit; thuhet, te pushtetit lokal. Sipas ketij qellimi, kam synuar qe te plotesoj sa eshte e mundur boshllekun qe ndihet te ne ne mosfunksionimin e institucioneve te mirefillta, qe pergatisin specialiste ose politikane qe merren me ndertimin e institucioneve shteterore dhe publike.

Sistemi qe formohet ne marredhenien funksionale midis shtetit unik, nivelit te pare te qeverisjes dhe pushtetit lokal eshte nje burim real nga ku mund te gjenerohen ide dhe zgjidhje praktike te larmishme ne kohe dhe ne vende te caktuara. Studimet e funksionimit te ketij sistemi do te jepnin mundesi per stabilizim te koncepteve dhe praktikave te ndertimeve te strukturave shteterore dhe publike ne te gjitha nivelet.

Personalisht jam i mendimit se perpjekja qe kam bere ne kete liber, informacioni qe kam sjelle dhe shqyrtimet qe Jane here aty perbejne ne vetvete vazhdimin e detyrave qe u kerkohen teknicieneve dhe politikeberesve per permiresime te metejshme ne funksionimin e qeverisjes ne Shqiperi. Me kete rast, ftoj koleget dhe te tjere qe te shprehin mendimin e tyre me punime dhe vepra te llojit te ndertimit dhe funksionimit te shtetit.

AUTO RI


Sot ne kemi shume pervoje dhe te dhena, analiza dhe bashkepunime midis nesh dhe mete tjere. Reforma e gjithanshme ne vendin tone ka tashme ne evidence pikat krikike ku nisi rrugen ajo, si dhe rendesine qe mori ne tranzicionin shqiptar. Studimi dhe analiza qe paraqesim synon te evidentoje intensitetin e proceseve reformatore ne marredheniet midis niveleve te ndryshme te pushtetit ekzekutiv, si dhe ndryshue- shmerine e zgjidhjeve qe duhen bere pasketaj. Raporti qe paraqesim synon gjithashtu te evidentoje rrugen qe duhet te ndiqet ne nje strategji inkurajuese ne ndertimin e marredhenieve nderqeverisese, e cila nderthur disiplinen e nevojshme ne transformime te tjera me zgjedhjet e duhura juridike e administrative.

Natyra klasike integrale e shtetit eshte e nderthurur me vec;orite e shtresezimeve qe paraqet, ashtu si kudo edhe ne vendin tone, pushteti ekzekutiv, duke evidentuar marredhenie te pergjithshme midis niveleve te ndryshme te qeverisjeve; nga ana tjeter, percakton edhe te qenit e nje strukture publike dhe shteterore ose me vete dhe e pavarur. Ndaj e gjykojme te udhes qe te merremi me konceptet politike dhe adminis-trative, si dhe me perpunimin e praktikave dhe rekomandimeve ne fushen e nderqeverisjes dhe te decentralizimit midis nivelit qendror te qeverisjes dhe atij vendor.


Mbi parimet dhe rregullat kryesore te drejtimit te pergj ithshem ne hartimin e strategj ise dhe ne nderti-min e struktures se ad1ninistrates

Konceptet mbi te cilat ngrihet pushteti dhe administrata e tij pasqyrojne marredheniet shekullore dhe kompromiset midis organizimit te vete shtetit dhe synimeve gjithnje e me te shumellojshmeruara per shtrirje dhe shtresezime institucionale dhe strukturore te pjeses qendrore, nga njera ane, dhe asaj joqendrore ose periferike, nga ana tjeter. Shteti Shqiptar dhe shtetet e huaja kane tradite lidhur me c;eshtjet qe realizojne kohezionin ne ndertimin administrativ shteteror ne nivel kombetar, si dhe ne lidhjet e reflektimet perkatese ne nivelin e pushtetit vendor. Ekzistojne dokumente legjislative dhe administrative ku gjenden parime pergjithesuese qe sherbejne per projektimin dhe ndertimin e administratave shteterore publike, ku lidhja midis te drejtuarit ne menyre te pergjithesuar ne nivele te ndryshme te pushtetit dhe ndertimit funksional te strukturave te administrates paraqitet thelbesore dhe me interes per t'u studiuar dhe analizuar. Kjo problematike, per vendin tone, ka interes te shtjellohet sidomos tani, kur kemi mbi 10 vjet pluralizem me pervoje te ndryshme institucionale, por edhe me asistence te huaj - ndonese nga vende te Europes gjithnje e me te unifikuar, ashtu dhe me diversitet pervojash e kulturash ne ndertimet shteterore.

Drejtimi eshte nje shkence relativisht ere. Si fenomen boteror ka marre zhvillim ne dy shekujt e fundit; ai e ka ndryshuar per mire strukturen shoqerore dhe ekonomike te vendeve, vec;anerisht ne ate te zhvilluar. Drejtimi, si dukuri, dhe administratat shteterore e publike,

6 Sali KELMENDI

si element thelbesor i tij, ka pesuar transformime te thelle me zhvillimin dhe rritjen e dijeve. Ne mund te konsiderojme si nxites kryesor te ketij shperthimi binomin drejtim - dije. Ne vendin tone drejtimi dhe ndertimi i administrates publike dhe shteterore u shfaq si nje disipline qe studiohet dhe zhvillohet qe me shpalljen e shtetit shqiptar dhe sidomos me vendosjen e sistemit pluralist te pare dhe me mbreterine e vitit 1928. Ishte e nevojshme qe parimet mbi te cilat ngrihet kjo strukture admin-istrative te sistemohen dhe te sherbejne per analiza te ~eshtjeve ne marredhenet midis niveleve te ndryshme te pushtetit. Struktura e marredhenieve nderqeverisese, e kuptuar dhe ne strukturimet e administrates shteterore e publike, sjell para nesh aspektet shume-dimensionale te ketyre lidhjeve institucionale. Nje bilanc i pershtatshem i ndervaresise institucionale ose nderqeverisese do te krijonte perhere mundesi te reja per forcime institucionale, si nje proces i vazhdueshem i konkurrences politike edhe midis pushteteve. Per te bere te mundur kete, do te ishte e arsyeshme qe te paraqitnim disa elemente te konceptuar si parametra rregullatore mbi te cilet do te mbeshtetej analiza dhe shqyrtimi i metejshem i faktoreve kryesore politike dhe admi-nistrative ne ndertimin e struktures se administrates publike. Keta elemente rregullatore dhe principiale do te ishin:

1. Hartimi i strategjise se ngritjes se shteti te shmange mendimin voluntarist, duke realizuar analiza afatgjata dhe duke kombinuar teknikat e planifikimit klasik te strategjise me vezhgimin intuitiv te evoluimit te strategjise.

2. Ndryshimet e medha organizative te shtetit dhe te hallkave te tij jane mjete te zbatimit te filozofise se strategjise, duke u mbeshtetur ne dukuri te reja konceptuale.

3. Ne hartimin e strategjise dhe te ndryshimeve themelore organizative te institucioneve perberese te shtetit duhet te perzgjidhen njerez me aftesi drejtuese, qe kane baza te mjaftueshme te dijeve drejtuese dhe qe mundesojne pershtatjen e drejtimit ne vendin tone me v lerat dhe traditat e tij.

4. Drejtimi, si pjese e kultures, duhet institucionalizuar. Ne Shqiperi duhet te ngrihen shkolla te drejtimit, si nga shteti, ashtu dhe nga partite politike, shoqatat dhe organizmat e tjere.


5. Ndertimi i nje administrate lokale efikase, autonome, edhe si pjese perberese e ndertimit teresor shteteror, te mbeshtetet ne norma te unifikuara, qe mbrojne pavaresine politike, administrative dhe financiare te bashkesive lokale, nderkohe qe decentralizimi i pushtetit te jete nje proces i vazhdueshem dhe i larmishem ne rendin demokratik.

6. Ne perputhje me parimin qe Europa eshte e qytetarit, ndertimi i administratave lokale ne qendrat qytetare te synoje qe individi te shnderrohet ne mikro-observator te qytetarise europiane, nga ku institucionet politike dhe kombetare te marrin pulsin e Europes.

7. N dertimi i administrates dhe pushtetit vendor te mbeshtetet ne ecurine vertikale te demokracise nga poshte - lart, qe garanton autonomi vetadministruese, por nga ana tjeter ato jane pjese integrale e shtetit unitar, duke u cilesuar si pjesa e dyte ose e trete e shtetit.

Ne vijim te ketyre parimeve eshte e nevojshme qe te shtjellojme elementet perberes te tyre, me synim kryesor ngritjen e administrates shteterore publike dhe ne vec;:anti asaj lokale, mbeshtetur ne elemente te normesuar.

Funksioni administrues e profesional ne drejtim dhe formimi i strategjise ne ngritjen e niveleve te ndryshme te shtetit

Te gjithe e kemi vene re, aq me teper ata qe merren me pune shteterore se, here pas here, qofte ne nivelin qendror te pushtetit ekzekutiv ash tu edhe ne ate vendor, ndermerren riorganizime institucionale, si pjese e strategjise ne ndertimin e strukturave te administratave. Jo rralle ky riorganizim behet shpejt, madje ne menyre voluntariste, pa realizuar analiza te plota dhe te shtrira ne kohe. Per te ndihmuar ne menjanimin e kesaj dukurie joefektive, mendojme te trajtojme disa probleme qe zanafillen e kane ne konceptimin e relacionit drejtim i pergjithshem - ndertim i strategjise apo ndryshim i strategjise.

Drejtimi i pergjithshem eshte membrana pergjithesuese ku pasqyrohet filozofia e re strategjike e riorganizin1it te niveleve te shtetit. Nga vezhgimet e bera, del se programet ose platformat e grupeve te partive politike hartohen nga drejtuesit e larte te tyre, te cilet kujdesin me shume filozofine e punes per te ardhmen e pushtetit, sesa pergatitjen

8 Sali KELMENDI

e njerezve per poste kyc; te strukturave perberese. Por riorganizimet shteterore, aq te shpeshta ne sistemet pluraliste, sic; po ndodh tek ne, kane krijuar te papritura per njerezit e vendosur ne drejtimin e strukturave te rendesishme, si pjese e drejtimit te pergjithshem, duke ndikuar ne zbatimin e strategjise se ardhshme. Per kete arsye, mbeshtetur edhe ne vezhgimet e bera dhe pervojen e krijuar' dalin disa perfundime qe dote nevojiteshin ne ndertimin e punes se partive politike, shoqatave joqeveritare dhe ate te administrates shteterore e publike ne hartimin e filozofise riorganizuese te pjeseve perberese te shtetit:

1. Drejtimi i pergjithshem ne administraten shteterore e publike duhet mbeshtetur ne pergatitjen e specialistit ne shkolla te specializuara te administrates publike, ne trainimin e tij ne menyre sistematike ne punen qe kryen ne administrate, si dhe ne veprimtarine e individit qe merr pjese ne programet dhe projektet e kujdesur nga shoqata dhe grupe hulumtuese te shoqerise civile.

2. Nje individ mund te cilesohet pjesetar i njesive te partive ose institucioneve nga ku dalin drejtues, prej tyre edhe te pergjithshem, kur ai ploteson disa kushte si:

- Individi specialist ose i talentuar duhet te kete bagazh dijesh ne fushen ku eshte specializuar' por dhe te dije mjeshteri te fushave te tjera, sic; jane shprehite ne organizimet e medha, ne perdorimin e teknikave per operacione pergjithesuese. - Te pershtaturit e shpejte te tij me mjedisin e rite punes dhe ne

ndertimin e vizioneve per veprimtarite qe kryhen. - Te kete deshire per punen dhe te punoje shume sistematikisht.

Ai duhet te kete aftesi te ndertoje marredhenie te kenaqshme pune me koleget e vartesit.

- Te jete tip intuitiv dhe te hedhe idete e tij ne dokumente qe tregojne saktesi dhe tejpamje.

3. Administratat shteterore dhe publike, strukturat partiake, institucionet publike dhe private, si dhe organizatat joqeveritare te kene ne stilin dhe menyren e tyre te punes kerkesa me standarde te larta ndaj personave qe rezultojne rezultative ose shfaqin talent, duke implantuar ne punen e ketyre me vete ose ne grup ritme te ndryshme nga te tjeret dhe cilesi ne rezultatet e punes. Kjo menyre te vepruari


sjell konkurrence brenda grupimit administrativ ose politik ku ben pjese individi, si dhe krijon premisa qe te ndertohen drejt lidhjet midis insititucionit ku ben pjese individi dhe qendrave te ndryshme te studimit dhe kerkimit; ben me te qarte dhe efektive konkurrencen midis subjekteve ne gare politike ose edhe te natyres konstultative.

4. Ne gjetjen e tipave, qe dote vihen ne drejtimin e pergjithshem te niveleve te ndryshme te shtetit, pjeseve te tij, subjektet qe perfshihen ne kete proces duhet te perqendrohen ne persona qe kane qendrueshmeri ne vlerat kulturore dhe nuk kane kontradikta dhe paqendrueshmeri ne sjellje.

5. Grupimi i individeve qe kane punuar ne drejtimin e pergjithshem ose qe caktohen rishtas ne kete proces eshte nje moment kyc; ne ndertimin e strategjive, sepse ne kete rast ka perqendrim per te realizuar vizione dhe synime strategjike, sidomos ne riorganizime qe jane pjese thelbesore e materialit qe paraqitet.

Problemet qe trajtuam me lart i takojne teorise dhe praktikave qe jane ndeshur ne proceset e drejtimit te pergjithshem, qe gjithsesi duhet te pranojme se nuk gjenden ashtu te gatshme, sepse drejtimi i pergjithshem pergjithesisht eshte i veshtire ne c;do nivel shtresezimi te shtetit ose te nje administrate te caktuar. Megjithate, mendojme se respektimi i parimeve dhe rregullave, qe u permenden, ne punen e administrates ose te partive e grupeve te tjera, krijon premisa per te ngritur nje pune te sistemuar dhe konkurrente ne hartimin e vizioneve strategjike dhe strategjise ne pergjithesi ne ndertimin e institucioneve shteterore e pub like.

Duhet theksuar se thelbi i hartimit te strategjise eshte konkurrenca. Pra, per te ndertuar nje strategji, se pari, duhet te njihen te metat dhe epersite e punes te nje administrate te caktuar ose te programeve te ekipeve konkurruese politike a publike. Nga kjo pikepamje, ekipet e drejtimit te pergjithshem zhvillojne analiza te plota te pozicioneve kyc; te forcave te tjera konkurruese, si dhe te rezultateve qe ka administrata ose pjeset e saj ne kohen kur realizohet studimi konkurrues. Kryerja e studimeve dhe analizave ne tere spektrin e punes se administrates shteterore e publike, si dhe e institucioneve te saj vartese ose sektoreve

10 Sali KELMENDI

qe perbejne n3e administrate eshte nje pune mjaft e gjere dhe e shumellojshme. Per te pasur keto materiale ne nje periudhe te caktuar, nuk mjafton qe te gjenden tek ekipet e drejtimit te pergjithshem konkurrues statistikat qe vjel dhe perpunon niveli i pare i nje shteti, pra qeveria e tij, si dhe te dhenat e pushtetit lokal, sidomos te qendrave te medha urbane. Eshte e nevojshme qe konkurrenca te ngrihet edhe mbi bazen e studimeve dhe orientimeve te institucioneve te organizmave te huaja, qe jane te pranishme ne vendin tone ose jashte tij. Por mendoj se per nje pune serioze dhe me mjaft interes per konkurrentet do te ishte analiza mbi konceptet dhe pikepamjet inovative te ekipit drejtues. Pothuajse te gjitha ekipet relevante ne vendin tone hartojne plan veprimi per forcen e tyre politike ose per institucionin ku bejne pjese, po ashtu ku ata pozicionojne programin e tyre ose ne fushat ku mendohet se ka ekuiliber ne strategjine e paraqitur, duke parashikuar edhe te papriturat qe mund te vijne ne proces. Por, per te menjanuar dyshimin qe ekziston ne suksesin dhe rendimentin e strategjise, duhet te ngrihen debate me pjesemarrje te gjere ne mjedise me konsulence kualitative, qe i paraprijne ose shoqerojne debatet ne publikun e gjere.

Ekipet e subjekteve politike, te institucioneve te ndryshme ose te organizatave joqeveritare, qe hartojne strategjite, ndeshen me percaktimin e koncepteve mbi te cilat ngrihet strategjia e tyre. Nga vezhgimet e bera ne materialet e tyre, vihet re se mbizoterojne keto koncepte: koncepti i ndarjes kohore te programeve, me terma afatshkurter dhe afatgjate; koncepti i veprimeve emergjente ose te shpejta, ai i ndryshimeve organizative theksohet dukshem ne shumicen e materialeve, si dhe koncepti i ndarjes sipas sektoreve dhe fushave te ekonomise dhe jetes. Pergjithesisht problemet qe paraqiten e kane te percaktuar fillin strategjik te tyre. Eshte gjithashtu e qarte se programet e subjekteve politike dhe institucioneve jane e po behen gjithnje e me konkurrues. Por mendoj se hartimi i programeve me natyre strategjike duhet te mbeshtetet e te permbaje keto

Politikat nderqeverisese - decentralizuese ne ndertimin e administrates 1 1

strategjik ne teresi. - Konkurrenca te behet mbi bazen e strategjise ne teresi ose

institucionale te subjektit qe konkurron, duke synuar qe ne mbi gjysmen e elementeve perberese te strategjise riperteritese ose riorganizative te mbizoterojne risi ne synimet ose objektivat perkatese.

- Konkurrenca sipas niveleve te mbeshtetet edhe ne testet e kryera nga subjekti qe merr pjese. Sasia e testeve duhet te jete bindese nga pikepamja numerike, me qellim qe te synohet epersia e kerkuar.

b)Ne planin e zgjedhjes se nje strategjie: - Strategjia e subjektit ose e ekipit drejtues duhet te kete lidhje me

te kaluaren ose me konceptin e trashegimise. - Strategjia te jete nje vizion ne zhvillim e siper, pra jo e mbyllur

dhe e prere. - Ekipi drejtues, qe nderton strategjine, duhet te vendose ne analize

te pare transformimin dhe rikonstrukturimin institucional ose ekonomik, duke parashikuar veprimtarite dhe burimet qe e realizojne kete synim. Strategjia qe ndertohet mbi bazen e institucionit eshte themelore.

c) Strategj ia e ekipit drejtues te shoqerohet me planifikime te natyres strategjike:

- Strategjia qe prek strukturen administrative ose ekonomike ne teresi duhet te shoqerohet me planifikime, te cilat ose i paraprijne strategjise ne formulimin e saj ose e shoqerojne ate gjate shtjellimit.

- Ndonese nuk mund te bejme planifikin1e per te gjitha problemet e strategjise, ajo duhet t'i kete atone nivele kryesore te konkurrences dhe ne vizionin qe leshohet nga grupi projektues.

- Nuk eshte e thene, mendoj, se rruga ose menyra qe perdorim ne llogaritje ose planifikime te jete e pandryshuar, ajo duhet te jete e ndryshueshme si koncept dhe e shtrire ne kohe.

Le te sjellim disa shembuj me argumentet perkatese: Nga shqyrtimi qe i eshte bere programit te Partise Demokrate del

se ai eshte ndertuar sipas kesaj strukture: Programi paraprihet nga objektivi themelor, i cili eshte i ndjekur nga angazhimet politike te zhvillimeve ne fusha te ndryshme. Per secilin zhvillim ka synime.

12 Sali KELMENDI

Ne program jane caktuar parimet haze ku mheshtetet filozofia politike e tij, si dhe veprimet politike. Programi eshte ndare ne dy kapituj te medhenj: ne programin afatshkurter dhe ne ate afatgjate, te cilet kane ohjektiva dhe rezultate qe synohen. Programi afatgjate eshte i detajuar sipas fushave. Ne menyre te vec;:ante puna me institucionet ose sic;: quhet forcimi institucional ka te percaktuar drejtimin haze dhe ndarjen sipas niveleve te pushtetit: strukturat ekzekutive, administraten shteterore e publike ne teresi, ne menyre te vec;:ante forcimi ne organet represive te shtetit, si dhe ne pushtetin vendor.

Pra, mund te themi se programi ka objektiva strategjike, grupe dhe shtresa sociale qe e mbeshtesin ate, pozicionimi politik eshte i percaktuar ne shtrirjen e tij lineare, ne pergjithesi menyra e te shkruarit te tij eshte e kohes, me terma te perparuar te filozofise politike.

Pa mohuar nivelin e larte dhe pervojen qe ka ekipi qe realizoi kete program, mendoj se dalin keto probleme qe meritojne te diskutohen:

- Programit i mungojne integrimet kryesore te zhvillimeve ekonomike te vendit, te pakten ne keta dhjete vjetet e fundit; ne programin afatshkurter ose te mesem vizioni strategjik duhet te jete me i qarte dhe me konkret ne reduktimin e deficiteve mheshtetur ne analizat e financimeve e kreditimeve te huaja dhe te borxhit te jashtem qe do te rezultoje per vendin. Nuk del ne program siguria qe jep zbatimi i tij ne mbrojtjen e popullsise ne situata te veshtira ose negative per vendin. Programi nuk te sqaron ne diferencat qe ka ekipi projektues i kesaj force politike ndaj institucioneve relevante te lmaja qe udhezojne dhe ndjekin ecurine e vendit tone.

- Ne privatizimin e ekonomise nuk del ndryshin1i ose konkurrenca me subjektet e tjera per kete fushe zhvillimi te ekonomise, pra konkurrenca sipas njesive strukturore te degeve te ekonomise, duke percaktuar perfitimet ekonomike te vendit dhe te individit.

Si do te menjanohet perputhshmeria ne vija te pergjithshme e programeve te subjekteve te ndryshme ne vendin tone ose ajo qe qytetaret e thone qe te gjitha partite kane programe te njejta? Kjo, mendoj, mund te behet me e kuptueshme ne percaktime me te plota ne reformen institucionale, ku te dale qarte harmonizimi i puneve ne strukturat kryesore ekzekutive te shtetit, pra jo me dublime programesh ne dikastere


te ndryshme. Mendoj gjithashtu se nuk del e qarte se cila strukture shteterore do ta beje kete dhe, pse ajo? A duhet te kete konkurrence ne analizen e ndertimit te strukturave ekzekutive te pushtetit, ne nivelet e ndryshme te pushtetit? Ky do te ishte nje drejtim baze i ndertimit shtresor te shtetit gjithnje ne permiresim e ndryshim pozitiv.

Qeveria aktuale ka ngritur grupe pune me ekipe te institucioneve te saj dhe me eksperte te subjekteve te forcave kryesore te vendit per ndertimin e strategjise se decentralizimit dhe dekoncentrimit te pushtetit. Ne si vend kemi pervoja te punes ne pushtetin vendor, eshte marre pervoje dhe eshte e njohur filozofia europianoperendimore e ndertimit te ketij niveli te pushtetit. Por, ne programin e kesaj force politike qe po analizojne jane vendosur vetem termat e decentralizimit dhe te fuqizimit te kompetencave ekonomike e financiare ne nivelet lokale te pushtetit. Meqenese problemet e ngritjes, ndervaresise dhe evoluimit te pushtetit vendor do t'i trajtojme gjeresisht, dote duhej te ndalemi ne disa c;eshtje te cilat jane me interes te programohen nga subjektet politike ose joqeveritare. Fillimisht synimet programore strategjike per ndryshimet dhe zhvillimet pozitive ne pushtetin vendor duhen pare ne planin konstitucional. Parimet demokratike, qe mbrohen nga dokumentet perparimtare europiane, nuk duhet ta konsiderojne Kushtetuten e vendit si nje dokument qe nuk duhet studiuar e, per me teper, qe nuk duhet te ndermerren nisma ligjvenese per ndryshimet e nevojshme ne te, sidomos ne vendosjen e disa rregullave ligjore baze, qe e bejne mete lirshem hartimin e .politikave te statuseve te perfaqesuesve dhe organeve perfaqesuese te bashkesive lokale.

~ Per kete mendoj se ka vend te studiohet: aspekti konstitucional dhe

ligjor, vec;anerisht ne ekuilibret e qendrueshme midis parimeve themelore kushtetuese institucionale te shtetit shqiptar dhe demokracise e autonomise rajonale e lo kale ne vendin tone. Nje synim i tille i rendesishem i programit do te ishte studimi dhe rekomandimet qe rrjedhin ne ndertimin e strukturave te organeve e institucioneve admin-istrative lokale ne nje nderthurje me te mire me ato qendrore te shtetit. Shtresezimi i njesive lokale mund dhe duhet te jete me i larmishem, por kerkohet qe te perpunohen vullnetet civile e politike qe e sigurojne kete zgjidhje evolutive te kohes. Lidhur me decentralizimin e pushtetit

14 Sali KELMENDI

vendor, mendoj se konkurrenca do te ekzistoje ne pasurimin me elemente te rinj te programeve, si ne ndervaresine midis niveleve te shtetit ne drejtimin financiar e fiskues te pushtetit vendor, ashtu edhe ne nivelet dhe llojet e ekonomise e te sherbimeve qe do te menaxhoje ky pushtet. Perse me vendime te shpejta, brenda nje viti, synojme te realizojme reforma territoriale ne Shqiperi, ne qytete te medha te vendit, ne madhesine dhe nivelet e territoreve etj., ashtu si9 veproi qeveria socialiste ne vitin 1999-2000 e me tej? A nuk perben nje synim strategjik Ienia e kohes se pershtatshme dhe e nje hapesire me te gjere dhe te argumentuar per reformen territoriale ne vendin tone? Shqiperia eshte ne Europe dhe synon per integrime te metejshme ne institucionet kryesore europiane e atlantike, por roli i qyteteve ne krijimin e nje shteti europian eshte slmme i madh. Europa eshte e qytetarit dhe ky eshte nje parim i pandryshueshem, prandaj ne objektivat programore duhet te kerkohet qe te vendosen sakte synimet strategjike per ngritjen dhe rindertimin politik e institucional te nje Shqiperie me afer qytetarit vendas si nje element qytetformues. Tashme strategjia e filluar ne vitet '92, e hapjes se qyteteve te medhenj te vendit kundrejt qyteteve te basenit te Mesdheut e me gjere, do te kerkonte perqendrimin e vemendjes ne caktimin e rrugeve te zhvillimit te shpejte dhe normal te qyteteve te Shqiperise, si ata te vijes bregdetare, ashtu dhe ata pergjate korridoreve te komunikimit lokal e rajonal.

Jo rralle nga ekipet qe formulojne programet e subjekteve thuhet se ne periudha te mevonshme programet do te detajohen dhe do te argumentohen me mire e me konkretisht. Kjo eshte nje gje normale dhe mendoj se po ngulitet ideja se duhet vepruar mire , kurse tashme po ecet jo shkarazi ne detajimet programore. Por mbetet per t'u evidentuar nese ekipi formulues programor e ka pasur kohen e mjaftueshme per t'u njohur me studimet dhe materialet kryesore te institucioneve dhe grupeve me te njohura ne vend dhe jashte tij' te cilat perbejne pjesen kryesore konsultative te subjektit politik. Ky moment nuk duhet anashkaluar, ndonese vizionet strategjike jepen ne zhvillim e siper, 9ka perben nje koncept themelor ne hartimin e strategjise programore nga ekipet konkurrues.

Zhvillimi i disa parimeve dhe koncepteve qe u trajtuan dote zere,


ne kapitujt e mevonshem, vendin kryesor ne fillin e trajtesave dhe analizave qe do te kene per synim percaktimin e lidhjeve nderqeverisese midis niveleve te ndryshme te qeverisjes, vec;orite dhe tendencat e ndryshimeve konceptuale ne ndertime institucionale, si dhe ne modelimet strukturore dhe te teknikave organizative.

16 Sali KELMENDI

Krahasime institucionale ne nivele te ndryshme qeverisese si shprehje e perfti1neve organizative nderqe-

...

vensese

Ne ngritjen e nivelit te pare qeverises te shtetit, te pjeseve perberese te tij, si dhe te qeverisjes vendore paresore eshte menjanimi i veprimit voluntarist, duke realizuar analiza si dhe kuke studiuar teknikat e planifikimit klasik me ato intuitive. Mbi te gjitha, ndryshimet qe mund te parashikohen ne organizimet institucionale duhet te mbeshteten ne njohuri te reja konceptuale, si mjete te filozofise se strategjise qe perdoret. Ne kete kuptim eshte e nevojshme te behet nje analize e kritereve dhe elementeve te perbashket dhe jo te tille, qe perbejne strukturat e pushtetit ekzekutiv qendror dhe te atij vendor ne vendin tone, dukurite qe shoqerojne marredhenien midis ketyre niveleve, duke bere krahasime edhe me pervojat e te tjereve.

Periudha dhjetevjei;:are e ngritjes se pushtetit shumepartiak ne Shqiperi dhe, po kaq, e atij vendor, kerkon me se pari qe te analizohen elementet e tradites dhe vei;:orite teknike ne ndertimin e administrates qendrore ekzekutive dhe te asaj te komunave, bashkive dhe te niveleve te tjera te qeverisjes vendore, duke synuar evidentimin e organizimit shumeshtresor te ketyre strukturave, per te arritur ne perfundime qe do t'u vlenin ekipeve te ndryshme qe konkurrojne per drejtimin ne qeverine qendrore, ne bashkite dhe ne komunat e vendit.

Ne analizen e lidhjeve dhe diferencave shtresore te strukturave te pushtetit, si rregull, do te nisemi nga ajo e nivelit te pare qeverises te


nje vendi, pra do te ruajme parimin e ndertimit te shtetit nga lart -poshte, ndonese me pas do t'i kthehemi kahjes se kundert te korelacioneve te shtresave institucionale.

A. Karakteristika te ndertimit te qeverisjes qendrore te shteteve - vezhgim per elementet e perbashket dhe ve~orite qe i karakterizojne

Ne vitin 1992, Qeveria e Partise Demokratike e drejtuar nga zoti Aleksander Meksi perbehej nga 19 anetare, ne menyre mete detajuar nga: kryeministri, dy zv.kryeministra, qe ishin njekohesisht edhe ministra, nga 15 ministra, nje kryetar i Komitetit te Shkences dhe Teknikes. Kryetari i Komisionit te Kontrollit te Shtetit si dhe sekretari i Pergjithshem i Keshillit te Ministrave nuk kishin te drejte te vote ne qeven.

Ne vitin 1996, qeveria e dyte, e drejtuar nga z. Meksi kishte 26 veta, prej tyre: 16 ministra dhe 9 sekretare shteti.

Ne vitin 1997, Qeveria e z. Fatos Nano perbehej nga 19 veta: 15 ministra, nje Sekretar Shteti, nje Sekretar te Pergjithshem funksionar, si dhe nje zv. kryeminister; ndersa ne vitin 1999 Qeveria e majte perbehej nga 17 veta, ku nje prej tyre eshte zv .kryeminister dhe minister njekohesisht, kurse te tjeret ministra (Sekretari i Pergjithshem funksionar eshte ne strukturen e aparatit te Keshillit te Ministrave).

Perberja numerike e kabineteve qeveritare te disa vendeve eshte si me poshte:

- Ne Turqi ka 19 anetare (Kryeministri, dy zv.kryeministra, 16 ministra); Turqia ka edhel 7 ministra shteti. (Qeveria e v .2000)

- Ne Itali 24 ministra dhe 1 kryeminister = 25 (Qeveria e v.1998)

- Ne Greqi 21 anetare (Kryeministri dhe 20 ministra) - Ne France 28 anetare (Kryeministri, 18 ministra dhe 9

sekretare shteti) - Ne Serbi 20 anetare (kryeministri dhe 19 ministra, ku 7

prej tyre jane edhe zv. kryeministra) - Ne shtetin e Nju Jorkut (SHBA) 13 anetare: governatori dhe

12 drejtues departamentesh Ne shtetin Masa9usets (SHBA) 13 anetare (1 + 12)

18 Sali KELMENDI

Ne Gjermanine e viteve '30 16 anetare (1+15). Nga te dhenat e mesierme per qeverine e vendit tone del se numri

i anetareve te saj ka levizur nga 17 deri ne 25 veta, kurse ne shtetet e huaja te marra ne shqyrtim ky numer luhatet nga 13 ne 28 anetare te qeverise. Nje perfundim qe nxjerrim eshte se numri i dikastereve institucionale te nivelit qendror qeverises eshte i ndryshem ne vende te caktuara, si dhe i ndryshueshem ne kohe. Ky perben nje tjeter element organizativ ne ndertimin e administrates.

Ne analizen qe behet per percaktimin e elementeve qe faktorizohen gjate krahasimit si dhe qe vec;ohen ne strukturen e nje qeverie vlen qe te shihet edhe elementi terminologjik ne emertimin e dikastereve qe e perbejne ate. Ne kete menyre verejme se qofte brenda nje shteti, po ashtu dhe ne modele krahasues te shteteve, dalin veprimtari funksionale me emertesa te perbashketa, qe jane pjese e nje qeverie, te vec;antat ndermjet tyre, si dhe ndikimet qe mund te merren nga keto vec;ori ne nje plan me te gjere te ndertimit institucional.

Per kete qellim me poshte po hartojme pasqyrat perberese te qeverisjeve qendrore te vendeve te marra ne shqyrtim.

I. Qeveria e Shqiperise e vitit 1992 - Kryeministri - Zv. kryeminister dhe minister i Bujqesise dhe Ushqimit - Zv .kryeminister dhe minister i Rendit Publik - Minister i Financave dhe Ekonomise - Minister i Puneve te Jashtme - Minister i Drejtesise - Minister i Inustrise, Burimeve Minerare dhe Energjetikes - Ministeri Tregtise dhe i Bashkepunimit Ekonomik me J ashte - Minister i Mbrojtjes - Minister i Transporteve dhe Komunikacioneve - Minister i Ndertimit, Strehimit dhe Rregullimit te Territorit - Minister i Shendetesise dhe Mbrojtjes se Ambientit - Minister i Arsimit - Minister i Kultures, Rinise dhe Sporteve - Minister i Turizmit


- Minister i Punes, Emigracionit, Perkrahjes Sociale dhe te Pemdje-kurve Politike

- Kryetar i Komitetit te Shkences dhe Teknologjise. Si

20 Sali KELMENDI

pergjithesi, si dhe privatizimi i ekonomise. c) Ngrihet Ministria e Pushtetit Lokal. d) Per here te pare vendoset Ministria e Reformes Institucionale. e) Ministria e Tregtise koordinon edhe Bashkepunimin Ekonomik. f) Prane Ministrise se J ashtme u vendos Sekretariati i Bash-

kepunimit me Atlantikun Verior. g) Zv .kryeministri nuk eshte edhe minister, si me pare. Ndersa Qeveria e Aleances per Shtetin e vitit 1999 beri disa

ndryshime te tjera dikeasteriale ne perberjen e saj, si: doli me vete Ministria e Transportit, u hoq Ministria e Reformes Institucionale; u caktua nje minister i Shtetit, kurse zv .kryeminister u caktua ministri i Punes dhe i c;eshtjeve Sociale.

Karakteristikat e perbashketa qe faktorizohen ne perberje te ketyre qeverive te Shqiperise do te ishin:

- Emertimi Sekretar Shteti Eshte perdorur kryesisht ne qeverine e vitit 1996 me 8 sekretare

Shteti, respektivisht ne po aq ministri ku bejne pjese. Ne qeverite e tjera ky emertim eshte perdorur ne ndonje rast, si: Sekretar per Bashkepunimin me Atlantikun V erior.

Ministrite qe jane prezente ne ~do qeveri (me emertim te njejte) - Ministria e Puneve te Jashtme, - Ministria e Financave, - Ministria e Mrojtjes, - Ministria e Rendit Publik, - Ministria e Drejtesise, - Ministria e Bujqesise, - Ministria e Arsimit (me pas edhe e Shkences), - Ministria e Punes dhe e Perkrahjes Sociale, - Ministria e Shendetesise dhe e Mjedisit, - Ministria e Puneve Publike dhe e Rregullimit te Territorit, - Ministria e Kultures, Rinise dhe Sporteve, - Ministria e Tregtise dhe Bashkepunimit Ekonomik. Ministrite qe kane ndryshuar ne konceptim funksionesh dhe

emertim


* Ministria e e Transporteve dhe Komunikacioneve e vitit 1992 u ndryshua me pas (1996) duke pasur edhe lndustrine e Tregtise, ndersa me 1997 Transporti iu bashkengjit Ministrise se puneve Publike. Se fundi, Transportet - ministri me vete. Po kristalizohet ideja se transportet tek ne kane perparesi dhe per kete dikasteri perkates duhet stabilizuar si strukture.

* Ministria e Burimeve Minerare dhe Energjetike e vitit 1992 mori persiper edhe detyren e privatizimeve; per privatizimin ne vitin 1996 u ngrit institucion ne nivel ministrie. Aktualisht Ministria e Ekonomise kryen detyren e privatizimeve.

* Ministria e Turizmit gradualisht ka dale nga grupi ministror ne Drejtori te Pergjithshme ose ne nivel zv .minister.

* Ministria e Pushtetit Lokal eshte ngritur mbi bazen e vleresimeve ne rritje per zhvillimet qe duhen bere ne pushtetin vendor.

* Ministri pa Portofol ose Ministri i Shtetit po gjen vend ne strukturen qeveritare, ne menyre te vec;ante per probleme te forcimit te administrates shteterore dhe njesive qe ajo nderton per stabilizim funksionesh.

II. Perberja ministrore e qeverive te disa vendeve te huaja Vezhgimit qe i beme struktures se institucionit qeverises te

Shqiperise do t'i bashkangjisnim perberjen e qeverisjes qendrore te disa shteteve te huaja, duke synuar qe krahasimet nder to t'i sherbejne analizes administrative tek ne. Nisur nga marredheniet historike, afersia territoriale dhe bashkepunimet ne ndertimin e shtetit, mendoj qe te shqyrtojme se pari qeverine e Republikes se ltalise dhe me pas ndertimin e disa qeverive te vendeve te tjera.

* Ministrite e qeverise se Republikes Italiane te vitit 1998, te kryesuar nga zoti D'Alema, jane:

Ministria e J ashtme Ministria e Brendshme Ministria e Mbrojtjes Ministria e Drejtesise Ministria e Thesarit dhe Bilancit

22 Sali KELMENDI

Ministria e Financave Ministria e Rajoneve, Provincave e Komunave Ministria e Bujqesise dhe Rezervave Agroalimentare Ministria e e Transportit dhe Navigacionit Ministria e Universitetit dhe Kerkimit Shkencor Ministria e Arsimit Ministria e Ambientit Ministria e Vlerave Kulturore dhe Ambientale Ministria e Shendetesise Ministria e e Tregtise me Jashte Ministria e Punes dhe Mbrojtjes Sociale Ministria e Puneve Publike Ministria e Solidaritetit dhe Emigracionit Ministria e Telekomunikacionit Ministria e Reformes Institucionale Ministria e Industrise, Tregtise dhe Artizanatit Ministria e Politikave te Jashtme Komunitare Ministria e Raporteve me Parlamentin Ministria e Politikave Rajonale. Si9 shihet, Qeveria Italiane ka 24 ministri, pra nje kolegj ministror

te gjere dhe qe mbulojne nje larmi fushash. Nga ana tjeter, ve9ori e qeverise italiane eshte se prane ministrive funksionon posti i sekretarit ( funksionar) dhe i nensekretarit.

Do te ishte e nevojshme qe te pershkruheshin shkurt funksionet e ministrive te Italise. Per kete, ministrite e qeverise italiane te (viteve '80) (varianti 2) mund t'i klasifikojme ne disa grupe funksionale:

a) Ministri te kompetences se pergjithshme, qe pergjigjen per ekzigjencen e shtetit ne planin financiar. Keto institucione jane:

* Ministria e Financave - qe pergjigjet per politiken, organizimin e taksave dhe detyrimeve ndaj shtetit, si dhe mbledhjen e taksave dhe pasurive te shtetit, si dhe te trashegimise pasurore.

* Ministria e Thesarit - administron pasurine, kujdes shpenzimet e sherbimeve shteterore dhe vepron ne qeverisjen e shumave financiare te mbledhura nga shteti.

* Ministria e Bilancit - eshte organ koordinues i dikastereve te


meparslm1e (Financa dhe Thesari), kontrollon dhe verteton hyrjet dhe shpenzimet ne raport me bilancin e parashikuar.

b) Ministrite e natyres juridike te shtetit Jane: * Ministria e Puneve te Jashtme - kujdes marredheniet nder-

kombetare dhe kontrollon ne menyre relative sherbimet politike dhe ekonomike.

* Ministria e Brendshme - okupohet per ruajtjen e rendit publik dhe te sigurise publike, te rregullit te enteve lokale dhe per vigjilencen e instituteve te asistences dhe te perfitimit.

* Ministria e Mbrojtjes - eshte e ngarkuar per organizimin e mbrojtjes te territorit nacional dhe te forcave te armatosura.

* Ministria e Drejtesise - kujdes sherbimet juridike, institutet e vuajtjes se denimit, vigjelon mbi profesionet e lira juridike dhe kujdes publikimin e ligjeve.

c)Ministrite qe kujdesin veprimtarine sociale te shtetit jane: * Ministria e Arsimit - merret me organizimin dhe funksionimin

e arsimit elementar, te mesem te c;do lloji, superior dhe artistik, vigjelon bibliotekat, muzete dhe galerite.

* Ministria e Industrise dhe Tregtise - disiplinon veprimtarine industriale dhe tregtare.

* Ministria e Punes dhe Mbrojtjes Sociale - vigjelon mbi zbatimin e ligjeve te punes dhe te mbrojtjes sociale.

* Ministria e Bujqesise dhe Pyjeve - kujdes organizimin e sher-bimeve te ekonomise bujqesore.

* Ministria e Puneve Publike - okupohet me ndertimin dhe mirembajtjen e veprave tokesore te Shtetit, si dhe te sherbimeve per ujin e pijshem, impiantet elektrike dhe veprat publike ne pergjithesi.

* Ministria e Postave dhe Telekomunikacioneve - ben drejtimin e te gjitha sherbimeve postare dhe telefonike, perfshire dhe ato radiotelevizive.

* Ministria e Transporteve - organizon transportet hekurudhore dhe ne rruge, mbikeqyr koncesionet.

* Ministria per Marinen Tregtare - udheheq rregullat per navigacionin, per trafikun detar dhe per administrimin e porteve, te plazheve dhe te pasurise detare.

24 Sali KELMENDI

* Ministria per Tregtine me J ashte - organizon dhe disiplinon tregtine me jashte, qofte te shtetit, ashtu dhe te privateve.

* Ministria per Pjesemarrjen e Shtetit - koordinon te gjitha format e nderhyrjes se shtetit ne entet qe zhvillojne veprimtari ekonomike dhe kujdes ndermarrjet pub like ne pjesemarrjen dhe detyrimin shteteror.

* Ministria e Shendetesise - kujdes shendetin dhe higjienen publike dhe mbikeqyr te gjitha sherbimet sanitare, higjienike dhe farmaceutike te shtetit, te enteve publike dhe private.

* Ministria e Turizmit dhe Spektaklit - ka per detyre te kujdese dhe te drejtoje te gjitha sherbimet qe lidhen me turizmin dhe me spektaklin, si dhe vigjelon Komitetin Olimpik Kombetar. V ezhgon stacionet e kurimit, te qendrimit dhe te turizmit.

Si~ shihet, Qeverine Italiane e kemi paraqitur ne dy variante. Ne ate te fundit vertetohet se funksionojne 19 ministri. Kjo tregon se numri i dikastereve perberese ndryshon ne kohe, duke rrokur dhe nje tematike mete gjere problemesh. Ne qeverine e Italise te vitit 1998, krahasuar me ate te paraqitur si variant i dyte, funksionojne disa ministri me teper, sipas sektoreve te meposhtem:

- Per rajonet, provincat e komunat - Per universitetet dhe Kerkimin Shkencor - Per Mjedisin, - Per Politikat rajonale - Per Solidaritetin dhe Emigracionin - Per Reformen Institucionale - Per Politikat e Jashtme Komunitare - Per Raportet me Parlamentin.

Franca, ashtu si Italia, eshte anetare e Bashkimit Europian dhe e NATO-s. Ndertimi i Qeverise Franceze te vitit 1999, te drejtuar nga zoti Lionel Jospin, sipas emerteses se ministrive, eshte:

- Ministria e Punes dhe Solidaritetit - Ministria e Drejtesise - Ministria e Edukimit Nacional, e Kerkimit dhe e Teknologjise - Ministria e Brendshme - Ministria e Puneve te J ashtme - Ministria e Ekonomise, e Financave dhe e Industrise


- Ministria e Mbrojtjes - Ministria e Pajisjeve, e Transporteve dhe e Banesave - Ministria e Kultures dhe Komunikimit - Ministria e Agrikultures dhe Peshkimit - Ministria e Menaxhimit te Territorit dhe Ambientit - Ministria e Relacioneve Publike, e Reformes Shteterore dhe

Decentralizimit - Ministria e Rinise dhe e Sporteve. - Nje ve9ori e kesaj qeverie eshte prania e disa ministrave te

deleguar, si: Minister i deleguar prane ministrit te Puneve te J ashtme per

problemet europiane. Minister i deleguar prane ministrit te Edukimit Nacional, te

Kerkimit dhe te Teknologjise, per problemet e Kooperimit dhe te Frankofonise.

Minister i deleguar prane ministrit te Edukimit, i ngarkuar per shkollimin.

Minister i deleguar prane ministrit te Punes dhe Solidaritetit, per qytetet.

Ne. qeveri bejne pjese edhe 9 sekretare shteti te deleguar prane ministrave perkates per keto fusha: shendeti, banesat, tregtia me jashte; tregtia dhe artizanati dhe PME; industria; per ish-luftetaret; turizmi; te drejtat e gruas dhe formimi profesional.

Si perfundim, kabineti qeveritar francez ka 19 veta dhe 9 te tjere si sekretare shteti ( 19 + 9 = 28).

Republika e Turqise ka 19 anetare te qeverise se saj. Por kabineti turk ka edhe 17 ministra shteti. (Qeveria e vitit 2000 e zotit Bulent E9evit).

Ne qeverine turke mund te ve9ohet si e ve9ante Ministria e Pyjeve. Qeveria e Republikes greke e vitit 1999 ka 21 anetare. Ne kete

kabinet qeveritar, ndryshe nga vendet qe u permenden me siper, mund te ve9ohen disa ministri, si: Ministria e Zhvillimit (nje lloj ministrie e planifikimit te pergjithshem ne fushat kryesore te ekonomise), Ministria e Problemeve Fetare, Ministria e Sigurimeve Shoqerore, Ministria e Marines Tregtare, Ministria e Shtypit dhe Medias, si dhe ministrite

26 Sali KELMENDI

per Egjeun ose per pjesen Maqedoni - Thrake. Minstria e Jashtme ka edhe Minister Plotesues te Puneve te J ashtme. Sektori i ambientit eshte bashke me planifikimin e qytetit dhe punet publike.

Republika Ser be ne kabinetin qeveritar te vi tit 2001 cakton 20 anetare. Edhe ne kete vend del me vete Ministria e


- Ministria e Puneve Publike (ne ndonje rast eshte bashke me sektore te tjere).

Nga interpretimi i rregullave haze qe trajtuam ne kete pjese del se shtete te ndryshme ne ndertimin e kabineteve qeveritare respektojne pandryshueshmerine e nje blloku te ministrive, ne rastin tone 11 te tilla, duke e here te qendrueshme tekniken e planifikimit klasit te strukturave qendrore qeverisese. Por ne qeverite e vendeve qe vezhguam verejme edhe se nje sere dikasteresh ngrihen per qellime te ndryshme.

Per te zgjeruar fushen e diskutimit te problemeve qe ndikojne ne ndertimin e strukturave te institucioneve po pasqyrojme tregues domethenes te jetes ekonomike e shoqerore te vendeve qe i kemi marre ne shqyrtim.

Republika Italiane ka rreth 58 milione banore, nje siperfaqe prej 116303 mije km2, ka 20 rajone dhe 94 provinca, mbrojtja e saj shpenzon rreth 2,2 % te GDP; eshte vend industrial; toke e punueshme eshte 32 % e siperfaqes; ka 8, 7 milione derra, 11, 6 milione bageti te imet; rreth 400.000 metrik ton peshk i gjuajtur.

Forcat e punes ndahen: 10 % ne bujqesi, 32 % ne industri dhe te tjera, ndersa 58 % ne sherbime.

GDP-ja eshte rreth 900 bin, ndersa per fryme eshte rreth 15000 US dollare.

Bilanci eksport - import eshte i ekuilibruar; buxheti kombetar eshte rreth 450 bilion US dollare.

Italia ka rreth 12.500 milje hekurudhe, 24,3 milione mjete te motorizuara, 2 milione mjete te transportit te perbashket te pasagjereve, ka 34 aeroporte me 22,7 bilion pasagjere/km.

Ne sektorin shendetesor ve9ohen: 1 shtrat per 135 persona, 1 mjek per 233 vete; vdekshmeria foshnjore eshte 6 per 1000 lindje.

Treguesi i edukimit eshte 98 % , ku arsimi i detyruar eshte 8 vjet shkolle.

Ne te njejten menyre Republika Franceze ka keta tregues: Popullsia 57 milione, siperfaqja eshte 220668 km2 , me 22 raj one dhe 95 departamente. GDP eshte rreth 900 bin, afersisht sa Italia, ndersa treguesi per fryme eshte 15.500 dollare (shume i afert me ate te Italise).

28 Sali KELMENDI

Perqindja e tokes se punueshme ne France eshte po ashtu e barabarte me ate te Italise. Bilanci i import- eksporteve eshte pothuaj i ekuilibruar. Forcat e punes jane: 9 % ne bujqesi, 45 % ne industri dhe prodhim, ndersa 46% ne sherbime. Ne blegtori ndil1et superioriteti i Frances ndaj Italise me 21,2 milione gjedhe, 12,2 milione derra, kurse ne bagetine e imet numri eshte me i vogel, me rreth 1 milion. Sasia e peshkut te kapur eshte rreth 2 here me e madhe se ne Itali, me rreth 850.000 metrik ton. Ne France ka rreth 40% me shume rrjet hekurudhor se ne Itali, numer te barabarte mjetesh motorike, por dyfishin e mjeteve te transportit te perbashket te pasagjereve. Per Francen eshte i dyfishuar, ne krahasim me Italine, edhe numri i aeroporteve si dhe i treguesit pasagjer/km. Ne sektorin e shendetesise vihet re nje mesatare pothuajse e njejte.

Ndryshimet organizative ne nivelin qendror te qeverisjes midis Italise dhe Frances e kane bazen me teper ne dukuri te caktuara konceptuale. Keshtu ne Itali verehet se ne synimin strategjik te ngritjes se qeverise ve9ohet ndertimi me vete i Ministrise se Thesarit dhe Bilancit nga ajo e Financave, ku aspektit konkurrues te dy institucioneve i shtohet dhe funksioni koordinues i dikasterit te Thesarit. Qeveria italiane dallon ne strukture edhe me Ministrine e Telekomunikacionit, e cila funksionon e ndare nga ajo e Transportit dhe Navigacionit. Elemente te formulimit te strategjise evolutive te ndertimit te qeverise qendrore kerkohen ne ngritjen e dy institucioneve te reja: ate te politikave rajonale, si dhe ate te politikave te jashtme komunitare. Element i planit te perzgjedhjes, i mbeshtetur ne faktore te tradites dhe qe kane lidhje me te kaluaren, eshte funksionimi i ministrise se vlerave kulturore dhe mjedisore.

Si perfundim mund te themi se ne vezhgimin e kabinetit krye-ministror te Italise verehen keto dukuri:

a) Qendrueshmeria e nje blloku institucional si element i planifi-kimit klasik dhe i trashegimise.

b) Te zbatuarit e nocionit konkurrues dhe koordinues midis institucioneve qe perbejne bashkesine e institucioneve ose organin qeverises.

c) Ngritja e institucionit, si pjese e strategjise institucionale, duke


synuar vazhdimesi kreative ne realizimin e funksionit te tij. Ne strukturen e Qeverise Franceze me se pari verehet se ekipi

ideator i z. Lionel Jospin ka ndertuar nje strategji ristrukturuese mbeshtetur ne disa burime dhe ne konceptin integrues te njesive perberese. Prej ketu mund te renditen ne menyre mete detajuar keto ve9on:

a) Ndertimi institucional mbeshtetet ne riorganizime integruese dhe diferencuese njeheresh, duke vendosur edhe konkurrencen dhe koordinimin midis sektoreve te rendesishem ekonomike e sociale.

Shembull i ketij rregulli eshte Ministria e Ekonomise, e Finances dhe Industrise, ne te cilen vendosen gjithashtu edhe sektoret e tregtise me jashte, te artizanatit dhe te tjere.

b) Tipi riperterites dhe integrues del si element i ri ne percaktimin e funksionit te Ministrise se Edukimit, Kerkimit dhe te Teknologjise, ku vend te dukshem ne institucion ka edhe edukimi shkollor.

c) Te mbeshteturit ne vlerat e burimeve nacionale dhe te rolit te vendit ne bashkesine rajonale. Ministria e Agrikultures dhe e Peshkimit eshte rrjedhim i zbatimit te ketij rregulli.

d)Koncepti i trashegimise historike dhe kulturore si element ne ndertimin institucional.

Vlen te permendet funksionimi i rregullit te delegimit me caktimin e ministrave te deleguar psh. prane ministrit te Jashtem per problemet e frankofonise, per marredheniet europiane. I tille eshte edhe dikasteri i caktuar per qytetet.

Ne pergjithesi per dy kabinetet qeveritare te Italise dhe Frances mund te permbledhim keta faktore te ndertimit strukturor te nivelit qendror te qeverisjes:

1. Vleresimi si faktor pozitiv i qendrueshmerise institucionale te nje grupi perberes strukturor, qe quhet blloku klasik institucional.

2. Vleresimi ne menyra te ndryshme i vlerave, burimeve dhe pervojave te nje vendi ne ndertimin institucional, duke pasur te ve9ante intuiten dhe kreativitetin e secilit ekip drejtues, i cili planifikon strategjine institucionale dhe te strukturave.

Analizat dhe vezhgimet e bera ne nivelin e qeverisjes qendrore do te na sherbejne per nivelin e dyte te pushtetit administrativ e ekzekutiv,

30 Sali KELMENDI

duke evidentuar nderlidhjen midis tyre si nje nevoje per planifikime jo vetem nga lart - poshte, por edhe anasjelltas, si dhe per konceptime te perparuara institucionale, duke mos mbetur vetem ne nivelin e informacionit te percipte, por duke u mbeshtetur ne shkollen e ekipeve drejtuese dhe planifikuese te pjeseve perberese te shtetit.

B. Politika dhe analiza strukturore qe ndertojne adminstrata publike lokale dhe rajonale

Ndertimi i adminstratave lokale dhe rajonale eshte pjese e rendesishme e ngritjes ne teresi te ngrehines shteterore, ne rastin konkret te asaj ekzekutive, ne nivelin e dyte te pushtetit (qeveri, pushtet ven-dor), qe bart ne vetvete edhe fushen e autonomise vendimmarrese. Per kete qellim edhe ne ngritjen e strukturave te administrates publike vendore duhet te paraprijne analiza mbi bazen e informacionit te nevoj-shem. Ndryshimet organizative e strukturore ne kete nivel te pushtetit nuk duhet te shihen disi te shkeputura ose krejt me vete nga niveli i pare i ekzekutivit me arsyetimin se ky pushtet eshte autonom dhe duhet strukturuar e riorganizuar thjeshtesisht me vete. Per t'i sherbyer sadopak teorise dhe praktikave te ndertimit te administratave lokale e rajonale dote donim te trajtonim dukuri, parime, si dhe elemente normues te perbashket ose te mevetem, qe rregullojne dhe mbrojne me mire synimin per nje ngrehine te pushtetit vendor me natyre demokratike, autonome, efikase ne sproven e saj.

Ekipet drejtues ose konkurrues per pushtet vendor, te cilet si rregull bejne pjese ne nje subjekt politik, kane filluar te punojne, sidomos ne qendrat e medha urbane, me konceptin konkurrues, por mendoj se analiza e gjendjes se tanishme institucionale te pushtetit vendor, si pjese e strategjise konkurruese, ka nevoje te persoset.

Analiza e gjendjes se pushtetit vendor, pjese e suksesit ne konkurrim

Qe te kete kuptim formulimi i strategjise se konkurrences, eshte e nevojshme qe te kerkohen dhe analizohen gjera te matshme, ne menyre qe te caktohen objektiva per standarde me te larta gjithnje ne zhvillim,


pra elemente te rinj. Prandaj, analizen do ta bejme ne keto drejtime: 1. Shqyrtimi i strukturave te administratave te pushtetit vendor te

synoje menjanimin e pengesave organizative, te qenit e organizates vendore si nje mekanizem i komplikuar, si dhe te realizoje organizime efikase shumeshtresore te administrates.

2. Politikat e personelit, si pjese e strategjise konkurruese ne vleresime krahasuese, ne levizje te ndjeshme te caktimit te eksperteve dhe talenteve ne detyra sfiduese, si dhe ne zgjedhjen e te sprovuarve.

3. Ndertimi i skemave te drejtimit ne administraten vendore te jete pjese e rendesishme e suksesit te strategjise te ekipit konkurrues.

1. Analiza e strukturave dhe projekti konkurrues i administrates lokale - rajonale

Pushteti vendor ne vitin 2000, ne bashki dhe komuna, paraqitej me keto elemente te fizionomise strukturore:

a) Ne 65 bashki te vendit funksiononin dy organe te zgjedhura: Kryetari i Bashkise Keshilli i Bashkise

b) Ne 65 bashki eshte emeruar si funksionar i shtetit nje sekretar i Keshillit te Bashkise

c) Ne 37 bashki jane caktuar zv .kryetare te bashkise. - Bashkite me dy zevendeskryetare bashkie jane: Bashkia Vlore Bashkia Divjake Bashkia Kon;e Bashkia Krume Bashkia Elbasan Bashkia Tirane - Bashkite me nje zevendeskryetar jane: Bashkia Selenice, Bajram Curri, Tepelene, Vau i Dejes, Shkoder,

32

Bashkia Himare Bashkia Orikum Bashkia Vore Bashkia Memaliaj Bashkia Polii;an Bashkia Puke Bashkia Permet Bashkia Kelcyre

Sali KELMENDI

Bashkia Peqin, Rubik, Rreshen, Klos, Ballsh, Koplik, Librazhd, Lezhe, Leskovik, Erseke, Gramsh, Roskovec, Patos, Belsh, Cerrik, Shijak, Manez, Ura Vajgurore, Kamez.

d) Elementi baze i struktures se bashkive te vendit tone eshte: Seksioni Ne 63 bashki perdoret vetem seksioni si element baze i struktures

administrative. e) Ne dy bashki (Tirane dhe Elbasan) ne strukture jane edhe dy

elemente te tjere te struktures: Drejtoria e Pergjithshme (Tirana) Drejtoria (Tirana dhe Elbasani). f) Termi zyre eshte perdorur ne fushen e sherbimit juridik. Zyra

juridike eshte ne bashkite: Vlore, Shkoder, Polii;an, Sarande, Puke, Rubik, Kukes, Kori;e, Krume, Fier, Manez, Durres, Ura Vajgurore.

Ne bashkine e Tiranes dhe ate te Elbasanit sherbimi juridik eshte ne nivelin e Drejtorise.

g) Ne bashkine e Tiranes perdoret edhe emertimi sektor. Si rregull, kjo strukture eshte pjese perberese e drejtorise, ashtu sii; eshte seksioni pjese perberese . Nga vezhgimi qe i eshte bere struktures se bashkise Tirane, del se ne asnje rast seksioni nuk eshte pjese me vete e struktures, por element nenshtresor i drejtorive.

h)Ndarja e bashkive per nga numri i seksioneve eshte:

" " 5 seksione 2

" " 7 seksione 8


" " 8 seksione 6 9 seksione r" ..

34 Sali KELMENDI

Tab. 1. Bashkia Rrogozhine

KESHILLI I KRYETARI I SEKRETARI BASHKISE BASH KISE I BASHKISE

Sekretaria e Kryetarit te Nenkryetari i --Kryetari i Keshillit ... Bashkise Bashkise

i Bashkise

SEKSIONET

Seksioni i -

-

Seksioni i Ndihmes Sociale Urbanistikes

Seksioni i Seksioni i --Administrates Veterinarise

Seksioni i Gjendjes Civile -

Nga vezhgimi qe i beme perberjes se seksioneve te ketyre tri bashkive te vendit, dalin keta elemente te faktorizuar:

Seksionet qe funksionojne ne te tri bashkite jane: Seksioni i ndihmes sociale, seksioni i administrates, i gjendjes civile, ai veterinar dhe i urbanistikes. Nersa ne bashkine e qytetit Bilisht financa eshte vendosur me dy hallkat e saj perberese, konkretisht: seksioni i finances dhe ai i kontroll - revizionit. Nderkaq ne bashkine e Vaut te Dejes gjendet seksioni financiar, por jo ai i kontroll - revizionit, ndersa funksionon se bashku seksioni per arsimin dhe sportin.

Si perfundim paraprak mund te themi se ne strukturat shtresore te administrates se bashkive te qyteteve ka nje grup elementesh te


perbashket per problemet kryesore te pushtetit lokal, por vihen re prirje per ndertime elementesh strukturore te ve

36 Sali KELMENDI

Tab. 3. Bashkia Bilisht

KESHILLI I KRYETARI I SEKRETARI BASHKISE BASHKISE I BASHKISE

Nenkryetari i Sekretaria e Kryetarit te Kryetari i Keshillit

-Bashkise Bashkise

i Bashkise

SEKSIONET

Seksioni i ,...__ -

Seksioni i Ndihmes Sociafe Urbanistikes

Seksioni i Seksioni i - -

Administrates Finances

Seksioni i Seksioni Kontroll Revizionit - Veterinar/ Sherbimeve

Seksioni i -Gjendjes Civife

me ate te Vaut te Dejes, por ne vend te njesise se arsim - sportit ka caktuar kulturen. Me ndertim strukturor te njejte jane administratat e bashkive te Kelcyres, Konispolit, Leskovikut, ndersa ne Klos te Matit administrata perkatese ka ngritur seksion per bujqesine dhe per veprimet kadastrale.

Ne 1/5 e numrit te bashkive te vendit, te cilat i kemi shqyrtuar deri tani, fushat e perbashketa te veprimtarise administrative perkatese jane:


Gjendja civile Ndihma sociale Urbanistika V eterinaria Sherbimi i administrates se bashkise.

Ndersa po ne kete grup bashkish evidentohet se disa sektore te rendesishem administrative jane pare thjesht ose jane Jene menjane, s1:

- Financa dhe kontrolli financiar - Arsimi dhe kultura - Kadastra urbane. Si edhe gjetke, tek ne po miratohen bashki se bashku me komuna

ne perberje te tyre ose ndryshe si njesi e perbashket. Prandaj eshte vene re qe ne strukturen administrative te bashkise

te jete seksioni i bujqesise. Pra, nje fushe tjeter qe evidentohet eshte - Bujqesia. Bashkite qe po analizojme jane qendra urbane relativisht te vogla

per nga numri i popullsise, i cili varion nga 2367 banore ne Konispol, ne 7810 banore ne Selenice. Ato jane qendra administrative te zones, ne disa raste edhe qendra industriale, si Selenica e Memaliaj, historikisht te njohura ne shfrytezimin e rezervave minerare. Ne kete kuptim mund te konstatojme se struktura administrative e ketyre bashkive nuk eshte ndikuar nga efekti i ndryshueshmerise se numrit te banoreve ose nga roli ekonomik i objekteve industriale, gje qe na sjell ne kete perfundim:

- Ekonomia vendore nuk perfaqesohet me strukture me vete ne administratat e bashkive qe shqyrtuam dhe qe kane ndermarrje industriale.

- Ne shkalle vendi, 1/3 e numrit te pergjithshem te bashkive jane me numer seksionesh nga 8-10. Nga 21 bashkite e grupuara ne kete menyre po ve9ojme (me zgjedhje) keto bashki:

- Bashkia Poli9an (Tab.4) Ne strukturen e kesaj bashkie - krijimi i grupit ndihmes te kryetarit i perbere nga:

a) kabineti i kryetarit b) sekretaria e kryetarit c) zyra juridike e kryetarit.

38 Sali KELMENDI

Tab. 4. Bashkia Poli


ne strukture. Dallohet si ve9anti seksioni i kadastres. Ne bashkite e tjera te ketij grupi dallohen disa elemente te tjere

strukturore, me teper te natyres konkurruese, rrjedhim i menyres se konceptimit te detyrave shteterore te percaktuara fillimisht nga lart. Keshtu, eshte zyra e tatim - taksave ne bashkine e Fushe - Arrezit, ndersa ne Bulqize eshte caktuar seksioni i ekonomise qe, se bashku me ate te administrates, ndjek edhe problemet e administrimit financiar. E njejta skeme e ndertimit te administrates sine Bulqize eshte edhe ne qytetin e Peqinit, ndersa ne Permet ndryshimi i vetem vihet re ne emertimin seksion finance, ne vend te atij ekonomik. Ne bashkine e Kamzes nuk ka seksion te finances dhe as te administrates. Me sa shihet problemet financiare i administron seksioni i sherbimeve. Ne Himare eshte ngritur seksioni i finances, por nuk ka nje te tille te ve9ante per kontroll - revizionin. Si perfundim mund te themi se ka perpjekje per te sistemuar ne strukture kerkesat qe shtron fusha e finances edhe me elementet e rinj te detyrave fiskale, si ne rastin e zyres se tatim - taksave, por verehen edhe konceptime te cunguara ne kete fushe te rendesishme te administrates bashkiake.

- Bashkia Burrel Si nje bashki me 9 seksione, ne strukture nuk ka dallim nga te

tjerat me siper, te perbera me 8 seksione, vetem se ka ne strukture nje seksion enkas per sportin, nderkohe qe mungon njesia e kontrollit financiar. Ne qytetin e Ures Vajgurore eshte vendosur seksioni i tatim - taksave dhe ai i kadastres, ne Manez ka seksion me vete te pritjes se popullit, si dhe te tatim - taksave dhe te bujqesise; po ashtu funksionon grupi i zyrave te ndihmes juridike dhe sherbimit per kryetarin. Ne Libohove e Rubik funksionon seksioni i gjelberim - pastrimit etj.

Me poshte po paraqesim skemen strukturore te bashkise se Burrelit, si dhe fushat e ve9anta qe kane zene vend ne kete bashki (me 9 seksione).

V eprimtarite qe evidentohen ndryshe nga bashkite e meparshme: - Tatimi dhe taksat, - Pritja e popullit, - Gjelberimi dhe pastrimi.

40 Sali KELMENDI

Tab.5. Bashkia Burrel

I KESHILLI I KRYETARI I Sekretari i BASH KISE BASH KISE Bashkise

Kabineti i Sekretaria e Kryetari i Keshillit i- Kryetarit e Bashkise Kryetarit te Bashkise

i Bashkise

SEKSIONET I Seksioni i

-

-

Seksioni i Ndihmes Sociale Kuitu res

Seksioni i Seksioni i ~ - Sportit Sherbimeve

Seksioni i Seksioni i Urbanistikes

-- Administrates

Seksioni i -

-

Seksioni i Finances Veterinar

Seksioni i -Gjendjes Civile

- Ne bashkite me 10 seksione verehen po ato fusha te veprimtarise qe permendem ne bashkite me 9 seksione ne strukture, por evidentohet

Seksioni i strehimit ne bashkine e Kavajes. Grupi me i madh qe mund te formohet per nga perafersia eshte ai

i bashkive me 11 - 13 seksione (gjithsej 24 bashki). Ne kete grup dallohen si struktura te ndryshme nga ato te meparshmet, te tilla si me


poshte: - statistika, ne Krume; - investimet, ne Kor9e; - tregti dhe taksa, ne Kor9e, si dhe tregti ne Pogradec; - buxheti, ne Pogradec, Sarande; - marredheniet me jashte, ne Pogradec, Sarande; - shendetesia dhe veterianaria se bashku, ne Durres; - programimi, ne Gjirokaster. Tab.6. Bashkia Sarande

Keshilli i bashkise

Kryetari i Keshillit tebashkise

Nenkryetari i i bashkise

Kryetari i bashkise

Sekretari i bashkise

Kabineti i k etarit te bashkise SEKSIONET

Sekretaria e kryetarit te bashkise

Zyra Juridike

Seksioni i Ndihmes Sociale

Seksioni i Sherbimeve

Seksioni i Urbanistikes

Seksioni i Finances

Seksioni Veterinar

Seksioni i Tatim/Taksave

Seksioni i Administrates

Seksioni i Kulture/Sportit

Seksioni i Buxhetit

Seksioni i Marredh. me Jashte

Personelit

Seksioni i Kontroll Revizionit

Seksioni i Gjendjes Civile

Seksioni i Tregtise

42 Sali KELMENDI

Si edhe ne grupet e tjera, evidentohet ne disa raste qe seksioni ekonomik kryen funksionet e finances, ndersa vihet re ne disa raste edhe mosshoqerimi i seksionit te finances me ate te kontroll - revizionit. Per te perfaqesuar kete grup, paraqitem skemen strukturore te Bashkise Sarande.

- Bashkite me 14 dhe 15 seksione ne strukturen e tyre admi-nistrative jane kryesisht me numer te vogel te banoreve, si Ku9ova, Erseka, Gramshi, por edhe ato mete medha, si Patosi (15 seksione), Pieri. Ne strukturen e tyre organizative nuk verehet perfaqesimi i ndonje veprimtarie te ve9ante nga ato qe kemi paraqitur me pare. Duket se keto bashki kane prirje per te administruar ne menyre me te plote detyrat dhe kerkesat qe shtrohen para pushtetit vendor nga qeveria qendrore dhe nga kolektivitetet, por ne nje veshtrim te pare del se ka edhe mosperputhje ne ndertimin e stukturave shtresore ne bashkite e vendit, jo vetem ne emertim, po edhe ne numrin e tyre i cili eshte i ndryshem ne bashkite me numer te njejte banoresh, madje bashkite e vogla kane numer me te madh te seksioneve dhe kjo shihet si nje tendence e ngritjes se administrates vendore. Ne bashkine e Fierit dhe te Patosit evidentohen si fusha prioritare me njesite perkatese:

- Seksioni i shendetit dhe mbrojtjes se mjedisit - Seksioni i personelit.

- Tirana dhe Elbasani jane qytetet qe ne administraten e tyre kane te vendosur emertimin e drejtorise. Nese ne Elbasan kemi te vendosur 15 drejtori, ne administraten e bashkise se Tiranes kemi 3 drejtori te pergjithshme dhe 13 drejtori, ku nje pjese ( 6) jane ne vartesi te drejtorive te pergjithshme dhe 6 te tjera ne vartesi te drejtperdrejte te kryesise se bashkise. Ne keto tipa bashkish mund te themi se, ne administratat me skeme organizative ne baze mete larte drejtorine, renditja vertikale e llojit strukturor eshte:

- Drejtori e pergjithshme. - Drejtori ne vartesi te asaj te pergjithshme ose vartesi indirekte. - Seksion, sektor ne perberje te drejtorise. - Zyre ne perberje te drejtorise.

4.),., Politikat nderqeverisese - decentralizuese ne ndertimin e administrates

Si

44 Sali KELMENDI

Nr. Fusha e veprimtarise Elementi struktu- Nr. i bashkive qe (sipas termave qe ror ne bashki elementin perdorin bashkite (viti 2000) stukturor e kane

ne skemen orga-nizative

9. Pritja e popullit Seksion 33 10. Gjelberimi dhe

pastrimi Seksion 29 11. Kultura Seksion 40 12. Sporti Seksion 27 13. Kultura dhe sporti

(bashke) Seksion 8 14. Ndihma juridike Zyre 12 15. Tatim - taksa Seksion 12 16. Ekonomia Sekskm 11 17. Tregtia dhe taksat Seksion 5 18. Kadastra urbane Seksion 8 19. Arsimi Seksion 4 20. Arsimi-Kultura-Sporti Seksion 1 21. Arsimi - Sporti Seksion 1 22. Art et Seksion 1 23. Buxheti Seksion 2 24. Statistika Seksion 2 25. Investimet Seksion 1 26. Programimi Seksion 1 27. Bujqesia Seksion 6 28. Marredh. me jashte Seksion 4 29. Personeli Seksion 2 30. Strehimi Seksion 2 31. Mbrojtja shoqerore Seksion 1 32. Marredh. me publikun Seksion 2 33. Tregtia Seksion 1 34. Protokoll-arshivim Seksion 1 35. Admin. - pritje populli Seksion 2


> 36. Persoer:..: organizimi 37. Pune publike

. 38.: S1:terbiriiefe brendSht:ne 39. Sherbimet e jashtme .40. Sii~rl>imi l1ljekesor 41. N dertimi dhe strehimi

>421., Zlivillimi eko:o.oIIIik: 43. Rruge - kanalizime

44;'., I'r0Je~im111fban. 45. Urbanistika ligjore

"46: [ra~pqw'. 4 7. Industria ';f4S~1 ;1{l1Jti~~~p& ~wiiel1tet

49. Fun1izimi me uje .50..::i;:m1zqnilll,~ene:rgji 51. Sherbimi zooteknik

Drejtori Drejtori

Drejt&H Drejtori DreJtori Drejtori J?teJtori Drejtori J)reJtori Drejtori S.~ksio:o. Seksion Sel Seksion Seksion Seksion

1 1

1

1

1

1

1

Nga pasqyra e mesiperme evedentohen fushat e veprimtarive me te perdorura ne bashkite e vendit tone. Ndarjen e tyre do te duhej ta benim sipas disa cilesive dhe tipareve qe i karakterizojne keto veprimtari (fusha) te funksionit te bashkive:

a) Veprimtari ose sektore qe gjenden ne secilen administrate publike, vendore, qe kane per baze natyren tradicionale te ndertimit te administratave vendore.

- Gjendja civile - Administrimi i pergjithshem i bashkise. - Pritja e popullit. - N dihma juridike. - Personeli (ndonese ky emertim eshte perdorur me pak ne

strukturat organizative te bashkive, ai mbetet perseri tradicional edhe kur puna e personelit kryhet nga sektore te tjere te bashkive).

b) Veprimtari kryesore te bashkive, por qe jane te lidhura, si rre-

46 Sali KELMENDI

gull, fortesisht me nivelin e pare te pushtetit ekzekutiv (me ministrite dhe qeverine qendrore).

- N dihma sociale. - U rbanistika. - V eterinaria. - Financat. - Kontrolli financiar. - Kultura. - Gjelberimi dhe pastrimi. - Sherbimet publike. - Sporti. - Sistemi fiskal (taksat dhe tatimet). Ministrite e linjes qe kushtezojne punen e strukturave te bashkive

sipas fushave te mesiperme jane: Ministria e Punes, Ministria e Puneve Publike, Ministria e Financave, Ministria e Kultures dhe Sporteve, Ministria e Bujqesise dhe Ushqimit. Gjate trajtimeve te mevonshme do te merremi me shume me disa drejtime per lidhjet ose nderqeverisjen midis dy niveleve te pushtetit ekzekutiv.

c) Veprimtari te rendesishme publike, si dhe ato te administrimit te pergjithshem, qe zene pak vend ne strukturat e bashkive per shkak te reformave tranzitive qe vijne nga lart, ose per shkak te veshtiresive objektive ne ngritjen e tyre ne nivelet perkatese te pushtetit vendor, si dhe per shkak te mungeses se alternativave konkurruese te ekipeve qe synojne ndryshime institucionale te pjesshme ose te plota.

- Zhvillimi ekonomik. - Investimet. - Programimi. - Tregtia. - Strehimi. - Sherbimi mjekesor. - N dertimtaria. - Transporti. - Industria. - Energjetika. - U rbanistika ligjore.


- Kadastra urbane. - Arsimi. - Statistika. - Marredheniet me jashte. - Mbrojtja civile. - Policia Rrugore. - Policia bashkiake. - Formimi profesional, formimi i vazhdueshem. - Asistenca e huaj teknike dhe financiare ne bashki. - Tregu financiar (bankat, sherbimet financiare). Nga analizat qe i kemi bere ndertimit strukturor dhe zgjedhjes

institucionale te bashkive te vendit, bazuar kryesisht ne gjendjen e vitit 2000, si dhe me informacionin qe sollem per qeverite qendrore, mendoj se kemi krijuar nje baze qe na sherben per me tej ne rekomandimet qe do te duhet te japim ne ndertimet e institucionit vendor e rajonal ne vendin tone, si pjese e filozofise ne riorganizimet qeverisese. Ne kapitujt e mevonshem enkas do te synojme tipizimin e disa skemave qe sistemojne strukturat organizative, duke paraqitur konkurencen si mjetin kryesor te efektivitetit.

48 Sali KELMENDI

Projekte institucionale te bashkive

Trajtimet dhe projektet qe do te propozojme ne ndertimin e administratave bashkiake ne vendin tone do t'i mbeshtesim, krahas te tjerave, ne synimet per sukses te strategjise te ekipeve konkurruese. Mbeshtetur ne traditen e vendit tone, diskutimet do t'i bejme ne baze te konceptit te shtetit unitar e te perbere, pra, edhe te niveleve te tij, duke synuar riorganizime strukturore dhe institucionale, si dhe te politikave qe i udheheqin keto ndryshime.

Fillimisht duhet percaktuar ne kohen e duhur drejtuesi konkurrent per drejtimin e institucionit: te bashkise, komunes ose rajonit. Rreth tij Juhet ngritur nje grup qe do te merret me analizat e punes dhe te strukturave te administrates per te cilen konkurrohet dhe qe dote hartoje politikat qe udheheqin platformen strategjike te ketij ekipi. Qe ne fillim eshte e nevojshme te caktojme dy elementet ekipore, te cilet do t'i emertojme:

1. Drejtuesi i ekipit qe formulon strategjine. 2. Grupi i analisteve dhe i hartimit te teknostruktures se adminis-

strates. Nga pervoja e rreth 11 vjeteve te pluralizmit eshte verejtur se

ndfaiimi i ekipeve konkurruese me drejtuesin ideor ne krye eshte zbatuar pak, kryesisht ne qendrat mete medha urbane. Kjo eshte e nevojshme te zbatohet ne c;do rast, edhe ne bashkite dhe komunat me te vogla, duke e kthyer ne nje norme te punes se subjekteve politike dhe atyre


jopartiake. Ne perzgjedhjen e drejtuesit te ekipit konkurrues duhet bere kujdes. Ndonese subjetet politike harxhojne mund e kohe ne realizimin e perzgjedhjes se njerezve drejtues, perseri kam mendimin se nuk ndertohet nje pune dhe aq e organizuar, si ne strukturat partiake, ashtu edhe ne vemendjen qe kane subjektet ne teresi ndaj nepunesve civile apo ne sektorin privat. Shpesh ka spontaneitet ne kete proces. Mendoj se roli i departamenteve te personelit ne parti ose ne sektore te tjere shteterore dhe private nuk eshte aq aktiv sa e kerkon konkurrenca e ekipeve te ndryshme ne te mire te riorganizimeve shteterore dhe vec;:anerisht ne nivelin vendor dhe rajonal. Departamentet duhet te jene mjaft krijues e aktive qe te realizojne ndryshime. Ne ndertimin e ekipeve konkurruese mendoj se duhet pasur parasysh ndertimi i procedures ne perzgjedhjen nga keto grupime:

- Njerez te predispozuar per te bere ndryshime pozitive ne planifikimin e strukturave administrative dhe ne cilesine e saj.

- Evidentimi i specialisteve qe premtojne dhe qe tregojne se kane mundesi te medha.

- Evidentimi i talenteve te rinj ne shkollat e larta dhe ne sektore te tjere te jetes. Keta mund te konsiderohen si pjese e c;:muar e se ardhmes se nje subjekti dhe si rrjedhim dhe e nje administrate lokale.

Ne ndertimin e administratave bashkiake, pra te skemave te tyre strukturore, duhen pasur parasysh keto elemente:

1. Tipi i struktures qe do te perdoret a) Strukture e thjeshte b) Strukture e ngritur mbi bazen e elementeve te standardizuar

me prejardhje nga nivelet qendrore te shtetit dhe nga zbatin1et ne kohe te modelit te pushtetit vendor.

c) Strukture me natyre komplekse, ku nderthuren elementet sektoriale te ndertin1it administrativ te renditur ne disa nivele vertikale dhe ne marredhenie horizontale ndermjet tyre, si dhe nje ekip drejtuesish qe percaktojne si politikat e punes ne administrate, ashtu edhe kontrollin e zbatimit te tyre.

d) Strukture qe ka ne baze te saj punen e sofistikuar ne grup te teknicieneve dhe ndihmesve te tyre, duke synuar zvogelin1in e numrit te niveleve te drejtimit dhe ndertimin e nje administrate novatore

50 Sali KELMENDI

dhe te shpejte. 2. Kritere mbi te cilat ngrihet nje strukture: a) Percaktimi i detyrave te specialisteve dhe drejtuesve. b) Specializimi i punonjesve. c) Standardizimi i shprehive dhe aftesive te punonjesve. d) Madhesia e njesise strukturore. e) Grupimi i njesive strukturore. f) Integrimi i strukturave dhe funksionimi i skemes se delegimit te

kompetencave. g) Caktimi i njerezve te kualifikuar per kontroll te perhershem ne

strukture. h) Motivimi i punonjesve dhe shperblimi i punes se kryer.

3. Tipat e strategjive ne ngritjen e administrates vendore mund te jene:

a) Strategjia qe mbeshtetet ne kontroll. b) Strategjia qe mbeshtetet ne perkushtim. c) Strategjia qe mbeshtetet ne teknologjine administrative si koncept

integrues (kontroll dhe perkushtim).

A. Institucione bashkiake me strukture te thjeshte

Drejtuesi i ekipit konkurrues dhe ekipi mbeshtetes fillimisht duhet te kene te qarte se 9fare kuptohet me stukture te thjeshte, cilat jane epersite e saj, mangesite dhe ku rekomandohet te perdoret. Nisur nga keto, mund te ve9ojme disa elemente qe sherbejne ne ndertimin e struktures se institucionit bashkiak.

a) Matrica baze e kesaj strukture: Drejtuesi i larte - Kryetari

Ekipi ndihmes Grupi i specialisteve i ndare sipas veprimtarise

b) Drejtuesi ose kryetari i bashkise eshte urdheruesi i drejtperdrejte dhe kryesor i punes se specialisteve. Bashkerendimi i puneve behet ne menyre te drejtperdrejte.


c) Ekipi ndihmes eshte i vogel. d) Nderlidhja me kryetarin e bashkise behet ne menyre te shpeshte

nga drejtuesit e zyrave ose seksioneve te bashkise.

Perparesite e kesaj strukture dote ishin: ka pak hallka, pergjegjesia e secilit punonjes eshte e larte dhe raportimi te drejtuesi eshte i drejtperdrejte. Ne kete skeme menjanohen pengesat organizative dhe skema ofron mundesi per me pak burokraci. Planifikimi qe duhet te beje drejtuesi eshte i thjeshte dhe kontrolli krijon levizje te shpeshta dhe ndryshime pozitive.

Nder problemet qe percjell kjo strukture jane: perdorimi i skemes behet per bashkite e reja dhe te vogla kryesisht, nuk eshte e thene qe nuk duhet perdorur per administrata bashkiake mete medha; specialistet kryejne pune te shumellojshme dhe jo krejt te standardizuar; skema eshte e ngarkuar nga kerkesa qe te punesohen specialiste me formim te shumefishte.

Meqenese kjo strukture e thjeshte ka dhene hapesire ne gritjen e administratave bashkiake ne Shqiperi, si dhe duke u mbeshtetur ne analizen qe u be deri tani per problemet teorike e praktike te bashkive te vendit, te vitit 2000, paraqesim propozime per qytetet ku duhet zbatuar struktura e thjeshte se bashku me nenndrarjet qe e perbejne ate.

Ne percaktimin e qyteteve qe duhet te perdorin strukturen e thjeshte ne ngritjen e administrates bashkiake, eshte e nevojshme qe te evidentojne disa tregues qe na orientojne drejt kesaj zgjidhjeje. Keshtu po paraqesim:

Treguesi i popuUsise se qyteteve te zgjedhur:

Ura Vajgurore Del vine Bilisht Manez Sukth Roskovec

6684 banore 9155 banore 7121 banore 2292 banore 4798 banore 6725 banore

52 Sali KELMENDI

Libohove 2860 banore Krume 4655 banore Rrogozhine 5505 banore Maliq 5296 banore Milot 3748 banore Perrenjas 5355 banore Divjake 6228 banore Klos 3005 banore Rubik 4194 banore Kelcyre 2852 banore Puke 5866banore Fushe-Arrez 5426 banore Konispol 2367banore Vau i Dejes 4534 banore Kamez 7625 banore Vore 4589banore Fierze 2521 banore Orikum 3071 banore Himare 4591 banore Selenice 7810banore

(Te dhenatjane marre nga Vjetari Statistikor Demografik INSTAT 1988)

Rritja e popullates ne qytetet tona eshte ne kufijte 150 mije banore ne dy vjet, pra rreth 3 ,5 % shtese ne kete periudhe kohore (1995-1997, sip as INST AT).

Nje pjese e konsiderueshme e qyteteve te siperpermendur bejne pjese ne rrethet me tregues te ulet te dendesise se popullsise, te shprehur ne km2 . Keshtu, mund te permendim treguesit per rrethet e meposhtme:

Delvina Devoll Gramsh Krume (Has)

82, 8 banore/km2 82,6 banore/km2 62,6 banore/km2 51, 7 banore/km2


Librazhd Mat Puke Tropoje Perm et

68, 2 banore/km2 64, 4 banore/km2 39,9 banore/km2 39 banore/km2 38,2 banore/km2

Por, ka dhe raste kur dendesia ne qytete dhe rrethina ose ne rrethin ku ben pjese qyteti eshte e larte. Keshtu:

Kuc;ova Peqini

461,8 banore/km2 288, 8 banore/km2 etj.

Ne percaktimin e struktures se institucionit bashkiak, krahas te tjerave, duhet marre ne konsiderate edhe situata ekonomike ne zonen urbane qe shqyrtojme, ne menyre te ve9ante roli i bashkive ne ekonomine private. Situata ekonomike, si9 dihet, eshte e lidhur ngushtesisht me dukurine e punesimit ne qytete dhe periferite e tyre. Ne vendin tone ka nje pervoje ne evidentimin e treguesve ekonomike sipas terminologjise europiane. Eshte e nevojshme qe te njihen e analizohen keta elemente e tregues respektive:

- Numri i ndermarrjeve per 1000 banore te popullsise aktive neper qytete.

Nje studim i periudhes 1992-1995 nxjerr si tregues se ne Shqiperi krijohen rreth 110 ndermarrje/ 1000 banore (kjo sipas P ANELIT PECO - vleresim i INST AT), nderkohe qe vendet e Bashkimit Europian kete tregues e kane pasur ne ate periudhe 112,6 ndermarrje /1000 banore. Nga nje shikim i pare verejme se treguesi tek ne eshte relativisht i larte, pra meriton vemendje nga nivelet e pushtetit dhe ne rastin e vleresimit nga teoria dhe praktika e pushtetit lokal duhet konsideruar si tregues i rendesishem qe patjeter ndikon ne strukturen e bashkise, si dhe ne ndryshimet qe duhen here ne kuadrin ligjor dhe nenligjor per pushtetin vendor.

Numri i ndermarrjeve per popullsine gjithsej i matur per 1000 banore.

Ky tregues eshte i rendesishem per qytetet me zhvillim dhe rritje,

54 Sali KELMENDI

por ne menyre te ve9ante duhet trajtuar per qytetet ne madhesi te vogel, qe nuk jane pak ne vendin tone dhe qe nga ana e ndertimit shteteror jane bashki. Ky tregues realizon edhe lidhjen e disa problemeve te qytetit me zonat rurale.

Ky tregues eshte 15 ndermarrje/1000 banore ne Shqiperi, ne te njejten periudhe studimi qe permendem me lart. Treguesi eshte i afert me vendet e Europes Lindore, ndersa per ato te Bashkimit Europian eshte rreth 42,8/1000 banore (sipas PANELIT PECO dhe INSTAT).

- Ritmet e krijimit te ndermarrjeve te reja ne vendin tone jane ne treguesin rreth 70 % , tregues i matur ne nje periudhe 5-vje9are (1990-1995). Nga ana tjeter, shperndarja e ndermarrjeve sipas origjines qendron ne perqindjet: 46 % ndermarrjet tregtare, 22 % ne sherbimet, 17 % ne transport dhe 12 % ne industri.

Keta tregues meritojne vemendje nga ekipet qe konkurrojne ose nga ata qe ndodhen ne drejtimet e administratave vendore, por ne shqyrtimin qe po kryejme lindin disa kerkesa per arsyetime qe lidhen me menyren qe duhet perdorur per t'i administruar, ne qytetet e vegjel, keto veprimtari dhe me tej ne ngritjen e strukturave te administrates perkatese.

Vijojme me tej. - Struktura e punesimit ne vendin tone ndahet: ne te vetepunesuar,

me 35 % , dhe punonjes me kontrate, qe jane 65 % e atyre gjithsej ne sektorin privat.

Ne te njejten menyre ne duhet te kemi evidentuar numrin e punonjesve ne sektorin shteteror e publik ne qytetin ku duhet te behet analiza e elementeve dhe e dukurive te jetes ekonomike dhe shoqerore. Keshtu, ne qytete, ne sektorin shteteror, struktura e te punesuarve ka keto ve9ori: rreth 7,4 % jane menaxhere, 23 ,3 % jane specialiste te larte, 27,5% tekniciene, 6,2% nepunes te thjeshte dhe rreth 35,6% jane punetore.

- Vendi yne ka rreth 49 % te popullsise se tij me shtresen moshore prej 0-24 vje9, pra nje shtrese te gjere me moshe te re. Nderkohe qe ne qytetet e Shqiperise jetojne rreth 341 mije pensioniste.

Treguesit dhe dukurite qe evidentuam ne synimin qe kemi per te ngritur nje adminstrate bashkiake me strukture te thjeshte jane nje pjese


perberese e faktoreve qe do te percaktojne llojin, emertimin, madhesine e struktures te institucionit te bashkise. Nisur nga trajtimet qe kemi bere ne pergjithesi, per bashkite e vendit tone, ne fushen e strukturave administrative, ndertimin e organizates bashkiake me strukture te thjeshte do ta modelonim ne kete menyre:

1. Drejtimi i administrates te behet nga kryetari i bashkise. Ky funksionar i zgjedhur drejtperdrejt nga populli te mos kete zevendes te tij. Pra, ne skemen e thjeshte te preferohet drejtimi me nje person.

2. Se

Politikat Ndërqeverisëse-Decentralizuese në Ndërtimin e Administratës

Documents

Transcript of Politikat Ndërqeverisëse-Decentralizuese në Ndërtimin e Administratës