Poetyka. Strofika - krzysztofgajewski.info · Wszytko prózno! Macamy, gdzie miękcej w rzeczy, A...

Strofika

Poetyka. Strofika

dr Krzysztof Gajewski

dr Krzysztof Gajewski Poetyka. Strofika

Strofika

Strofika

I Strofika — dział poetyki zajmujący się stroficzną budowąutworów wierszowanych


Strofika

Porządek stroficzny i stychiczny

W poezji występują dwa typu uporządkowania wersówGdy słońce Raka zagrzewa,A słowik więcej nie spiewa,Sobótkę, jako czas niesie,Zapalono w Czarnym Lesie.

Tam goście, tam i domowiSypali się ku ogniowi;Bąki za raz troje gratyA sady się sprzeciwiały.

Siedli wszyscy na murawie;Potym wstało sześć par prawieDziewek jednako ubranychI belicą przepasanych.

Wszytki spiewać nauczone,W tańcu także niezganione;Więc koleją zaczynały,A pierwszej tak począć dały:

Jan Kochanowski, Pieśń świętojańska o sobótce

I Porządek stroficzny

Wszytki płacze, wszytki łzy HeraklitoweI lamenty, i skargi Symonidowe,Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychaniaI żale, i frasunki, i rąk łamania,Wszytki a wszytki za raz w dom się mój noście,A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomożcie,Z którą mię niepobożna śmierć rozdzieliłaI wszytkich moich pociech nagle zbawiła.Tak więc smok, upatrzywszy gniazdko kryjome,Słowiczki liche zbiera, a swe łakomeGardło pasie; tymczasem matka szczebieceUboga, a na zbójcę coraz się miece,Prózno ! bo i na sarnę okrutnik zmierza,A ta nieboga ledwe umyka pierza.”Prózno płakać” - podobno drudzy rzeczecie.Cóż, prze Bóg żywy, nie jest prózno na świecie?Wszytko prózno! Macamy, gdzie miękcej w rzeczy,A ono wszędy ciśnie! Błąd - wiek człowieczy!Nie wiem, co lżej : czy w smutku jawnie żałować,Czyli się z przyrodzeniem gwałtem mocować?

Jan Kochanowski, Tren I

I Porządek stychiczny


Strofika

Strofa izometryczna i heterometryczna

I Gdy słońce Raka zagrzewa, 8A słowik więcej nie spiewa, 8Sobótkę, jako czas niesie, 8Zapalono w Czarnym Lesie. 8

Jan Kochanowski, Pieśń świętojańska o sobótce

I Strofa izometrycznaI Przeszłość jest i dziś, i te dziś dalej: 12

Za kołami to wieś 6Nie - jakieś tam... cóś, gdzieś, 6Gdzie nigdy ludzie nie bywali!... 9

Cyprian Kamil Norwid, Przeszłość

I Strofa heterometryczna (różnowersowa, metaboliczna)


Strofika

Strofa otwarta

I Nad Kapulettich i Montekich domem aSpłukane deszczem, poruszone gromem, aŁagodne oko błękitu b

Patrzy na gruzy nieprzyjaznych grodów, cNa rozwalone bramy do ogrodów, cI gwiazdę zrzuca ze szczytu. b

C. Norwid, W Weronie

I Nie stanowi całości intonacyjno-składniowej.I Nie tworzy zamkniętego układu rymowego.


Strofika

Najpopularniejsze rodzaje strof

I dwuwiersz: dystychI trójwiersz: tercet, tercynaI czterowiersz (tetrastych): strofa saficka, strofa

stanisławowska, strofa mickiewiczowskaI sześciowiersz (sestet): sekstyna (sestyna)I ośmiowiersz: oktawa, oktostychI dziewięciowiersz: strofa spenserowska


Strofika

Dystych

I Biedna starości, wszyscy cię żądamy, aA kiedy przydziesz, to zaś narzekamy. a

Jan Kochanowski, Na starość

I Rymy parzysteI Paralelizm syntaktyczny i treściowyI Najczęściej 8-, 11- i 13-zgłoskowce


Strofika

Tercet

I Tam, gdzie ostatnia świeci szubienica, aTam jest mój środek dziś - tam ma stolica, aTam jest mój gród. b

Od wschodu: mądrość-kłamstwa i ciemnota, cKarności harap lub samotrzask z złota, cTrąd, jad i brud. b

Cyprian Kamil Norwid, Pieśń od ziemi naszej

I Strofa otwarta, różnego rodzaju układy rymowe


Strofika

Tercyna

I Omszały w starym parku leży głaz... aŹródło tu pod nim biło... Dawno temu... bWodę kroplami wysączył zeń czas... a

A jeszcze dawniej ten głaz, gdzieś z podziemu bDobyty, w parku przyniesiono głąb... cDzisiaj nikt nie wie, kto ani ku czemu. b

Leopold Staff, Omszały głaz

I Strofa otwarta, rymy: aba bcb cdc dedI Najczęściej 11- i 13-zgłoskowceI Pochodzi z poezji włoskiej (Dante Alighieri, Boska komedia)I Pojawia się u Kochanowskiego, popularna w Młodej Polsce

(Kasprowicz, Staff)


Strofika

Tetrastych

I Typowe układy rymów: rymy sąsiadujące (aabb), krzyżującesię (abab), okalające (abba)

I Tetrastych to najpopularniesza strofa w historii literaturypolskiej od średniowiecza do czasów najnowszych


Strofika

Tetrastych — strofa saficka

I Nie bluźń, żem zranił cię lub jeszcze ranię, 5+6Bom ci ustąpił na mil sześć tysięcy 5+6I pochowałem łzy me w oceanie 5+6Na pereł więcej!... 5

C. K. Norwid, Trzy strofki

I Wersy 115, z wyjątkiem ostatniego 5-zgłoskowegoI Safona, Hymn do Afrodyty


Strofika

Tetrastych — strofa stanisławowska

I Wszystkieś wyprawił myśli do góry: 5+5Tam dowcipnego cel smaku: 8Dziwisz się cudom obcej natury, 5+5A swojej nie znasz prostaku. 8

Adam Naruszewicz, Do Astronoma

I wersy 1. i 3. — 105, 115 lub 137, wersy 2. i 4. — 8 zgłosekI rymy krzyżowe ababI Stosowana w czasach Oświecenia, podjęta przez Mickiewicza

w balladach


Strofika

Tetrastych — strofa mickiewiczowska

I Z ogrodowej altany wojewoda zdyszany a 7+7Bieży w zamek z wściekłością i trwogą. b 10Odchyliwszy zasłony, spojrzał w łoże swej żony a 7+7Pójrzał, zadrżał, nie znalazł nikogo. b 10

Adam Mickiewicz, Czaty

I anapest; wersy: 1. i 3. — 147, 2. i 4. — 10 zgłosekI rymy abab, dodatkowo wewnętrzny rym średniówkowy w

wersach 1. i 3.


Strofika

Sekstyna

I Niech fantastycznie lutnia nastrojona a 5+6Wtóruje myśli posępnej i ciemnej; b 5+6Bom oto wstąpił w grób Agamemnona, a 5+6I siedzę cichy w kopule podziemnej, b 5+6Co krwią Atrydów zwalana okrutną. c 5+6Serce zasnęło, lecz śni. — Jak mi smutno! c 5+6

Juliusz Słowacki, Grób Agamemnona

I wersy 11 lub 8 zgłosek; rymy ababccI Z poezji włoskiej przeniesiona do polskiej przez Jana

Kochanowskiego, częsta u Słowackiego


Strofika

Oktawa

I Młodość miał bardzo piękną, niespokojną. a 5+6Ach! taką tylko młodość nazwać piękną, b 5+6Która zaburzy pierś jeszcze niezbrojną, a 5+6Od której nerwy w człowieku nie zmiękną, b 5+6Ale się staną niby harfą strojną a 5+6I bite pieśnią zapału, nie pękną. b 5+6Przez całą młodość pan Beniowski bujnie c 5+6Za trzech ludzi czuł - a więc żył potrójnie. c 5+6

Juliusz Słowacki, Beniowski

I wersy 115; rymy abababccI Do literatury polskiej wprowadził ją Piotr Kochanowski w

przekładzie „Jerozolimy wyzwolonej” Tarquato Tasso, chętniekorzysta z niej Słowacki


Strofika

Oktostych

I To jest gruntowna i pierwsza nauka, a 5+6Między mądrością najprzedniejsza sztuka: a 5+6Kto do Miłości Bożej przystępuje, b 5+6Niech się być naprzód płomienistym czuje. b 5+6Jeśliże pierwej serca nie rozgrzeje, c 5+6Lada wiatr jego zamysły rozwieje, c 5+6Bo nierzkąc Miłość z płomienia się rodzi, d 5+6Ale i sam Bóg wszystek w ogniu chodzi. d 5+6

Kasper Twardowski, Pochodnia miłości bożej z piącią strzał ognistych

I wersy 115; rymy aabbccddI Do literatury polskiej wprowadził ją Piotr Kochanowski

tłumacząc „Orlanda Szalonego” Ludovica Ariosto


Strofika

Strofa spenserowska

I Patrz! Przy zachodzie, jak z Sekwany łona a 5+6Powstają gmachy połamanym składem, b 5+6Jak jedne drugim wchodzą na ramiona, a 5+6Gdzieniegdzie ulic przeświecone śladem. b 5+6Gmachy skręconym wydają się gadem, b 5+6Zębatą dachów łuską się najeża. c 5+6A tam – czy żądło oślinione jadem? b 5+6Czy słońca promień? czy spisa rycerza? c 5+6Wysoko – strzela blaskiem ozłocona wieża. c 7+6

Juliusz Słowacki, Paryż

I Rymy ababbcbcc; wersy 115, ostatni — 137.I Wynaleziona przez Edmunda Spensera w „The Faerie

Queene”. W Polsce pierwszy używał jej Słowacki, a późniejszeroko — Kasprowicz.


Strofika

Sonet francuski

I Ehej, jak gwałtem obrotne obłoki aI Tytan prętki lotne czasy pędzą, bA chciwa może odciąć rozkosz nędzą bŚmierć - tuż za nami spore czyni kroki! a

A ja, co dalej, lepiej cień głęboki aBłędów mych widzę, które gęsto jędzą bStrwożone serce ustawiczną nędzą, bI z płaczem ganię młodości mej skoki. a

O moc, o rozkosz, o skarby pilności, cChoćby nie darmo były, przedsie szkodzą, dBo nasze chciwość od swej szczęśliwości cWłasnej (co Bogiem zowiemy) odwodzą. d

Niestałe dobra! O, stokroć szczęśliwy, eKtóry tych cieniów wczas zna kształt prawdziwy! e

Mikołaj Sęp Szarzyński, O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego

I Sonet francuski: tetrastych-tetrastych-tetrastych-dystych


Strofika

Sonet włoski

I Zdarto żagle, ster prysnął, ryk wód, szum zawiei, aGłosy trwożnej gromady, pomp złowieszcze jęki, bOstatnie liny majtkom wyrwały się z ręki, bSłońce krwawo zachodzi, z nim reszta nadziei. a

Wicher z tryumfem zawył. a na mokre góry cWznoszące się piętrami z morskiego odmętu dWstąpił genijusz śmierci i szedł do okrętu, dJak żołnierz szturmujący w połamane mury. c

Ci leżą na pół martwi, ów załamał dłonie, eTen w objęcia przyjaciół żegnając się pada, fCi modlą się przed śmiercią, aby śmierć odegnać. g

Jeden podróżny śledział w milczeniu na stronie eI pomyślił: szczęśliwy, kto siły postrada, fAlbo modlić się umie, lub ma z kim się żegnać. g

Adam Mickiewicz, Burza

I Sonet włoski: tetrastych-tetrastych-tercet-tercet


Strofika

Triolet

I Dziewczę! wróć mi moje serce, aLub mi w zamian oddaj twoje, bPóki ogień tle w iskierce aWróć mi, dziewczę, moje serce, aZdradni tylko przeniewierce aBiorą cudze, kryją swoje. bDziewczę! wróć mi moje serce, aLub mi za nie oddaj twoje. b

Józef Dionizy Minasowicz

I Rymy: abaaababI Wers 1., 4. i 7. oraz 2. i 8. takie same.


Strofika

Strofoida

I Hals żebrakżyciorys pogrążonyw ciemnościach

szmaty iskaniew domu noclegowymza rogiemalbo pod ścianą

nigdy in trono

jak RubensVelazquezVan Eyck

podejrzany

odzyskuje swą godnośćw jednym spojrzeniu

w portrecie

Tadeusz Różewicz, Frans Hals


Poetyka. Strofika - krzysztofgajewski.info · Wszytko prózno! Macamy, gdzie miękcej w rzeczy, A...

Documents

Transcript of Poetyka. Strofika - krzysztofgajewski.info · Wszytko prózno! Macamy, gdzie miękcej w rzeczy, A...