POEC 613 Kalknmann Ekonomi Politii

POEC 615 deoloji ve Sylem8. Hafta: Michel Foucault: Soykt

Tevfik Okan SAYGILI1Michel Foucault ktidarn Gz

Foucault zerine ilave edilecek pek de bir ey yok, getiimiz hafta detayl olarak inceleme imkn bulduk.

Bu hafta 2 farkl eserinden devam edeceiz. lki kaynaklarda Byk Kapatlma olarak grlse de Hocadan aldmz kaynakta ktidarn Gz olarak karmza kan eser iindeki baz ksmlar ve ikincisi ise yine Foucaultnun Felsefe Sahnesi eserinin Nietzsche, Soybilim, Tarih blm.

22ktidarn Gz eserinden balayacak olursak, Foucault'nun Seme Yazlar dizisinde daha nce yaymlanm olan Entelektelin Siyasi levi, zne ve ktidar ve Byk Kapatlma eserlerinden sonra, Felsefe Sahnesi eserinden nce yaynlanm kitab.eviren Ferda Keskinin tanmlamas ile Foucaultya zg politik dnce tarzn anlayabilmek iin nem arz eden 1975 sonras yaplm sylei, makale ve ders notlar gibi farkl metinler bu eser iinde yer alyor. Bu eserlerin nemli bir ksm Foucaultnun daha nce kitaplarnda dile getirmedii zgn analiz ve grlere szclk ediyor, bir ksm ise kitaplarndaki analizleri daha anlalr hale getiriyor.

3Foucaultnun daha nce analizini yapt 3 ana deneyim biimi ve onlara tekabl eden kimlikler (akl hastal, sua eilimlilik ve cinsellik), bu deneyim ve kimliklerin kurulmasn belirleyen sylemsel ve sylemsel olmayan pratikler (tp, psikiyatri, sosyoloji, kriminoloji gibi bilgi biimleri ile psikanaliz, mahade, tecrit vs.) ve bu pratikler ile iliki iinde bulunan kurumlar (hastane, akl hastanesi, hapishane) konu alyor. Bu kapsamda da Deliliin Tarihi, Kliniin Douu, Gzetleme ve Cezalandrma, Cinselliin Tarihi gibi kitap ve yazlara da referans oluturduu sylenebilir.

4Genel olarak Foucaultdan yaplan alntlar zerinden Ferda Keskin 3 iddiadan bahsediyor. Buna gre: a) bireysellik kimlik ve znellik, devlet gibi politik kurumlar ve onlara zg stratejilerin dardan mdahale edilip denetlemeye alt doal (insan doasna zg) bir alana ait bileenler deil, tersine bu tr kurum ve stratejilerin ileyiini mmkn klan aralardr; b) gnmzn ana politik sorunu dardan dayatlm bir tr bireysellik ya da kimlik ile onu dayatan bireyselletirme biimini reddetmektir; c) bu bireyselletirme sreci znelliimizle ok temel bir iliki iindedir ve dolaysyla ilkini reddetmek ikincisini deitirmeyi gerektirir. 5Bu yzden de Foucault kendi eserlerini karakterize eden amacn, insanlarn Bat kltrnde zneye dntrlme yntemlerinin(biem-slup) tarihini yazmak olduunu syler, nk c kknda belirtildii zere bu tr bir tarih kimliklerin dayatlma biimini ortaya karacak ve reddedilmelerini mmkn klacak temelin oluturulmas iin gerekli malzemeyi salayacaktr. Ancak, bunun iin ncelikle Foucaultnun baz terimlerden ne anladnn ortaya konmas gerekli.

6Kimlik veya bireysellik derken Foucault insann kendisine atfettii veya kendisine atfedilen bir deneyimler (bilme, inanma, arzulama, hissetme, davranma, eyleme veya Foucaultnun sklkla kulland varolma biimleri) kmesidir. Ama, insann bir deneyimi ve ona tekabl eden kimlii kendi deneyimi ve kimlii olarak grmesi, kendini bu deneyim ve kimliin znesi konumuna yerletirmesi anlamna gelecektir. zne olmak veya znellik kavramlarn ise Foucault geleneksel, neredeyse Descartes bir anlamda; yani insann bir deneyimle kurduu ve bu deneyimi kendi deneyimi olarak grmesini salayan bilin ilikisi anlamnda kullanr.7Bu iliki kurulduunda sz konusu deneyim insann znel deneyimi olacak ve dolaysyla bir kimlii kabullenmek anlamna gelecektir. rnein belli varlk veya davran biimleri akl hastal, sua eilimlilik veya cinsel sapklk olarak tanmlanyorsa ve bu davran ya da varlk biimleri bir ekilde bana (Foucaultya) atfedilmise ve ben bunlar kendi znel deneyimlerim olarak gryorsam (yani dnce, duygu ve davran biimlerimin nemli bir ksmnn bu tanmlara uyduunu kabul ediyorsam) bu kimlikleri kabul ediyorum demektir.

8Daha da nemlisi, kimlikler kiisel ve toplumsal dzlemlerde ve belli dinsel, ahlaki, yasal vb. temellerde olumsuz, sakncal ya da arzu edilmez olarak snflandrlabilir. Bu snflandrmann sonular; kimlii tecrit, slah ve hatta yok etmek iin oluturulmu pratiklere izin ve yetki verebilir, bu pratikler iin oluturulmu kurumlar da merulatrr.Bu tr pratikler baz kimlikleri tayanlar denetleme ve maniple etme aralar olmakla beraber, daha geni ve daha ekonomik maniplatif etkileri de bulunuyor. Buna gre de birey eer belli davranlarn toplumsal dzende istenmediini kabul ederse, bu davranlardan da kanmaya balyor ve baz davranlarna kstlama getiriyor.

9Ancak belli kimliklerin snflandrlmasnn daha etkili, kapsayc ve ekonomik ilevi: birey bu snflandrmann doru olduuna inanyorsa, kiisel dzlemde belli bir kimliin arzu edilemez olduunu dnyorsa, bu pratik kimliklerden uzak kalmaya alyorsa, bu kimliklere zg davranlardan kanacaktr. Bu da baz dnme, hissetme, davranma biimlerini gnll olarak kstlanaca anlamna geliyor. Ama nemli olan bu sefer durumun biraz iselletirilmesi, kimlikleri kiisel olarak yanl bulunmas olacaktr. Buna gre de birey ne kadar ok kimlii sakncal bulur ve kendini onlardan uzak tutmaya alrsa, hareket alann ve davranlarn da o kadar kstlayacaktr ve bunu gnll olarak yapacaktr. Bu durumun rneklerini oaltmak da mmkndr. Bask unsurunun ne kadar gl olduuna ve nelerin garip ya da allmn dnda olarak tanmlandna bal olarak bireyler git gide tek-tiplemeye de balayacaklardr.10Bu erevede kimliklerin snflandrlmas srecinin sadece bir tanm olmad, gnmzde de aktif ekilde kullanld sylenebilir ve Foucault bu konuda gnmzn politik, etik, toplumsal, felsefi sorununun kendimizi ok uzun srelerdir (yzyllar) dayatlan kimliklerden kurtulmak olduunu sylyor. Foucaultnun deyimiyle snflandrma yolu ile normal kimliin dayatlma srecine normalletirme sreci ad veriliyor.

11Buraya kadarki ksmn temel bir soruya cevap vermediini syleyen yazar, eer belli bir dnme, hissetme ya da davranma biimlerinin hakikaten belli deneyim biimleri iseler ve belirli kimlikleri oluturuyorlarsa; birey hakikaten bu biimlerde dnyor, hissediyor ve davranyorsa ve gerekten(hakikaten) arzu edilmeyen bir kimlie sahipse, o zaman bireyin deneyimlerinin kendi deneyimleri, kimliklerinin kendi kimlii olduunu kabul etmesinde maniplatif olan ve dayatc olann ne olduunu sorgular. Bireyin kendine dair hakikatin farkna varmas ve baka bir kimlik aramas da kendisini daha iyiye doru dntrmesi anlamna gelmez mi? (kime gre neye gre) Burada nemli olan da zaten hakikat (doruluk veya gerek) kelimesinin tanm.12Bu kapsamda da Foucault insanlarn zneye dntrlmesinin tarihini bir hakikat tarihi olarak nitelendirmektedir. Bir hakikat tarihi yapmak, o hakikati sylediini iddia eden sylemlerin, o sylemlerin eklemlenip hakknda konutuu eylere ykledii kavramlarn,bu yklemlemenin yani kavramsallatrmann hangi kurallara ve toplumsal-tarihi ihtiyalara cevap vermek iin yapldnntarihini yapmak olacaktr. 13Buna gre de ilk kitap olan ktidarn Gz de bu tarihin nasl yaplmas gerektiine, iktidara yani dayatlan kimliklere direnmenin nasl mmkn olabileceine ve Foucaultya gre iktidar dinamiklerinin anahtar szc direniin ne anlama geldii ve nasl yorumlanacana dair ipular iermektedir. Foucault z kimlikleri aa karmann ve bu kimlii varoluun, insan davrannn yasas haline getirmenin bireyleri geleneksel etikler ve onlara zgr kstlamalara geri gtreceine inanyor.

14II ktidar ve Bedenstenlerin evrensellii ile oluturulmu bir toplumsal beden fikrinin byk bir fantasma (yanlsama-fantezi) olduunu syleyen Foucault toplumsal bedeni ortaya karan eyin konsenss (mutabakat) olmadn, bireylerin bedenleri zerindeki iktidarn maddilii olduunu sylyor. Foucault ayrca bedene hakim olma, beden bilinci, ancak iktidarn bedeni kuatmasyla oluabilmitir, jimnastik, beden eitimi, kas gelitirme, plaklk ve gzel bedenin yceltilmesi de buna rnek olarak verilebilir. Bunlar da ocuklarn, askerlerin bedenleri zerine salkl beden zerinde iktidarn uygulad kararl, inat, titiz bir almayla insan kendi bedenini arzulamaya gtren bir izgidedir diyor.

15Ancak, iktidar bu etkiyi yaratr yaratmaz, bizzat iktidarn bu kazanmlar ile ayn dorultuda, iktidara kar bedenin talep edilmesi, ekonomiye kar saln talep edilmesi, cinselliin, evliliin, erdemin ahlaki normlarna kar zevkin talep edilmesi kanlmaz olarak ortaya kar. ktidarn glenmesine neden olan ey de ayn zamanda saldrya uramasna neden olmaya balar. ktidar bedenin iinde mesafe kat etmitir ama yine de bedenin ierisinde saldrya urayacaktr. Aslnda iktidarn kararszlk gsterdii izlenimi de yanltr, nk iktidar geri ekilebilir, yer deitirebilir, baka bir yeri kuatabilir ama sava devam eder.

16Bu durumun bedenin geri alnmas olarak yorumlanp yorumlanamayaca konusunda da Foucault gzetim ve denetimin hedefi olarak bir kayg ve analiz nesnesi haline gelen cinsellik ayn zamanda herkesin kendi bedeni zerinde duyduu arzularn younlamasna da yol at diyor. Beden de ocuklar ile aileler arasnda, ocuk ve denetim mercileri arasnda bir mcadele konusu haline geliyor; cinsel bedenin isyan da bu gelimenin kar etkisi olarak ortaya kyor. ktidar da erotiklemeyi ve cinsellii her kademesine kadar iktisadi olarak smrmek. Srekli beden zerinde bir sava olduundan tam olarak bir geri alma olmayacaktr bu durum doal olarak.

17Marksizmin beden zerinde ok etkin olmadn syleyen Foucault Marxta beden zerine tarihsel gereklik olarak ilgin eyler bulunsa da Marksizmin bilince ve ideolojiye ayrcalk tandn ve bedene ilikin konular glgede braktn sylemekte. 19. yy sonundan itibaren Marksistlerin ve Marksist hareketlerin hedefi devletin aygtlar olarak ortaya kt, bu da devlete kar mcadele edebilmek iin hareketlerin de parti halini almas, devletle ayn disiplin mekanizmalar ile rgtlenerek dardan kar olduklar eleri ierden model almalarna yol at. Devlet aygtnn kertilmesi gerekliliinin ne kadar gereklemesi gerektii, snf mcadelesinin proleterya diktatrlnn kurulmas ile bitmeyecei, devlet aygtnn hala snf dmanlarna kar kullanlmas gerektii gibi ikilemler de ortaya kt.

18SSCBde de bu durumun ortaya ktndan, devlet aygtlarnn snf dmanlarna kar devrimden sonra da kullanlmas gerektiinden, bu aygtlar da altrmak iin eskiden bu aygtlar kullanan burjuvazinin kullanlmas grlm, devlet aygtlarna ynelik farkl almalarn yaplmas gerektiinden de bahsetmektedir Foucault. Genel olarak da insanseverlik rnei ad altnda beden siyasetinin faillerinden bahsediyor Foucault. Buna gre; nsanlar bakalarnn yaamlarna, salklarna, beslenmelerine, barnmalarna karmaya balar. Sonra kiiler, kurumlar bilgiler, kamu sal, denetiler, sosyal danmanlar, psikologlar etc.

19III Tmarhaneler, Cinsellik, Hapishaneler

Bu konuyla ilgilenmeye 1953-55 yllar arasnda Psikiyatri kliniinde psikoloji renimi grdnde balam Foucault. an sorunu olarak grd bu konunun Nazizm ve Stalinizmden sonra ortaya ktn sylyor. 2 tr dnme ve aratrma tarzndan bahsediyor. lki Althusserin Devletin deolojik Aygtlar kavram ve Marksist kavray, kincisi yapsalc, dilbilimsel akm ki bunu da sorunu gsteren dzeyine indirgediini sylyor.

2020Foucaultnun almalarnda ise, entelektelin rolnn gizli biimde ileyen bask mekanizmalarn grnr klmak olarak aklyor. Bunlara rnek olarak da psikiyatrik aygtlar veriyor. Bunlarn belirli insan kategorilerinde belirli bir iktidar iletmek iin kurulduunu sylyor. ktidarn sinsilii iin de sadece bask kurmayan, arzu yaratan, sevki kkrtan veya bilgiyi reten bir yap olduunu sylyor. ktidarn bedeni altrdn, davrana ilediini, arzu ve zevkle i ie getiini syleyen Foucault iktidar sust yakalamak gerektiini sylyor. Bunun da analizle yaplabileceini sylyor.

2121Ayrca cinselliin yasaklanmasna ynelik uygulanan ilemlerden de bahseden Foucault konunun analiz edilmesi gerektiini de sylyor. Cinsel baskya da Reichin dedii insan bedeninin igc ina etmek iin kullanlmas tanmnn hereyi aklamadn sylyor Foucault.

Foucault ayrca ceza sisteminin sadece hapishanelerle kstl kalmadn, toplum ierisinde okul, kla gibi yerlerde de cezalandrma sisteminin uygulandn belirtiyor. 2222VII ktidarn GzFoucault ile J.P.Barrou ve M.Perrotun yapt sylei Benthamn Le Panoptique eserinin zerinden gerekletirilen bir grme.Jeremy Benthamn Le Panoptique eserinden bahseden bu konumada Foucault panoptikonun tanmndan bahsediyor. Buna gre de kural: evrede halka eklinde bir bina, ortada bir kule, kulede ak pencereler, ve klandrma ile ktan korkmann salanmas.. Daha nce de tarttk zaten bu konuyu, ama gnmzde her cadde ve kavaktaki kameralar da bu etkiyi salyor denebilir sanrm. Tam ortada ya da ortaya yakn bir yerde, tepede nereyi gzetledii belli olmayan bir kamera sistemi, klandrlm mekanlar vs. 2323Benthamn bu kelimesi de doktorlardan ceza hukukularna, eitimcilere vs. gzetleme sorunlarn zecek bir iktidar teknolojisi olarak ortaya kar. Mimarinin de zamanla deimesinin nedeni olarak nceleri inaatlarn sanat ve iktidar yanstmalarndan (saray ve kiliseler gibi) artk ekonomik ve siyasi amalara gei yapldndan bahsediyor. Panoptikon yaplarn bir zelliinin de cinsellii bastrmak ya da kontrol altna almak olduundan bahsediliyor.

2424Ksacas fabrikalardan okullara, hapishanelerden hastanelere, tmarhanelerden klalara birok mekanda bu yapnn kullanldndan bahsediliyor. Tabii bu yapnn kurulumunda ve yaygnlamasnda da yine kapitalizmin etkisi olduka belirgin.

Castle Kale diye bir film vard, hapishanede geen, Kuledeki cezaevi mdr ile mahkumlar aras ilikiler zerine Ve tabii ki 1984 George Orwell ve bu kitap zerine bir ok film.

2525IX Kapatlma, Psikiyatri, HapishaneBu sylei Vladimir Borissovun Leningraddaki zel psikiyatri kliniinden kurtarlmas iin Victor Fainbergin balatt kampanyann ardndan yaplm. Kampanyay destekleyenlerden biri de Foucault ve syleinin yaynland Change dergisi

2626Foucault psikiyatrinin daha balangtan itibaren bir toplumsal dzen ilevi projesi olduundan bahsediyor. Byk kapatma yanllarnn sarsld ve ykld Devrimden sonra kapatma olmayan ama daha etkili denetimleri oluturmak iin ne yaplabilirdi? Psikiyatri kendini toplumsal dzenin kalc ileyii olarak grmeye balar ve tmarhanelerden 2 amala yararlanr. lki, en dramatik veya en rahatsz edici vakalar tedavi etmek ama bu srada da kapatma mekan yerine bir hastane grnts vererek bir bilimsellik rts edinmek. Hatta Foucault psikiyatrlarn kamu hijyeni grevlisi olduklarnda bahsetmektedir.

27271890larda Leveille adl birisi de tmarhanelerin bulunmad ya da yetersiz olduu dncesiyle hem akl hastas hem sulu olan kiilerin Sibiryada alma kamplarna gnderilmesini bile nermi.Tabii 1930larda ncelikle Rusyada (SSCB) insanlar zerinde yaplan psikolojik testlerin ve lobotominin yasaklanmas da nemli bir adm olarak deerlendirilebilir. Ama 1945-1965 yllar arasnda Avrupada Pavlovcu bir ekilde cinsel eilimlerin (homoseksellik) deitirilmesi almalarndan da vgyle bahsedilmi tabi..Sonrasnda da kapatlma meselesi tekrar ortaya kyor. Hatta bir dnem bizdeki adyla arzuhalcilere yazdrdnz mektuplar ile kocanz, karnz, komunuzu ikayet edebilir hatta kapattrlmalarn salayabilirdiniz.

2828Aslnda ilgin olarak da tecavzn su olmasna ilikin dncelerinden de bahsediyor Foucault. Buna gre cinsellik hibir durumda cezalandrma nesnesi olmamaldr diyor, ama iddet iermekte olduundan iddete verilen suun verilmesini neriyor. Ama buna kadnlarn kar kacan syleyerek, tamamen cinsel bir su olduu konusunda tartma mevcut. Ama sularn snrlandrlmas ya da saylarnn azaltlmas olabilir diyorlar. Buna gre de bir dierinin hayr deme hakknn elinden alnmas suu bile olabilir gibi bir yaklam ortaya konuyor. inde tm sular 15 maddeye indirgenmi rnein. Ama mesele ocuklar olduunda derin ruhsal izler brakt konusunda anlamaya varlyor. (olduka gncel bir konu olduundan deinmek gerekli diye dndm.) Rza meselesi falan (sayfa 142-143)

29XIII Delilik ve Toplum

Ekim 1970te Tokyo niversitesi Gzel Sanatlar fakltesinde verilen konferans zeti

Neden delilik ve toplum Bir toplumda nelerin reddedildii, yasakland, dland konularna eilmeye balanm. Buna rnek olarak da ensestten bahseden Foucault ensestin reddedilmesinin nedeninin bir merkezi olumlama (toplumsal grubun kanna zarar vermemek) olduundan bahsediyor.

30Levi-Strauss ise pozitiflik terimleri ile yaplan bu yoruma kar kyor ve belli bir tercih dlama sonucu olduundan bahsediyor. Olumlama ve yadsmann karmak bir sistem oluturduundan bahsediyor. Foucault ise bir toplum tarafndan kabul gren eyleri aratrmak yerine reddedilenleri incelemeyi tercih ediyormu. Delilik sorunu da burada ortaya km. Foucaultya gre delilik olumlama deil dlama sonucu ortaya kan bir durum.

31Burada da Delilik ile sanayi tipi Avrupa toplumu arasndaki bas ilikilerin emasna deiniyor.Hemen hemen yakn dnemlerde (18.yy sonlar) Fransa ve ngilterede akl hastalarnn, isizlerin, sakatlarn veya yallarn kapatldklar gzetim yerleri boaltlm. Hcre ve hapishaneler boaltlr, yerlerine psikiyatri kliniklerine benzer yerler alr. Tarihte de bu nokta akl hastalnn ve psikiyatri tarihinin nemli bir noktas bu tarih. nk ncesinde delilere mahkum ya da hayvanlar gibi davranld syleniyor. (Bizde var olan bimarhaneler rneinin son dnemleri) Ama Foucault akl hastalklar tarihinin byle yazlmasn reddediyor. Buna gre bu kadar da kat bir gei yok.

32Deliliin genel yapsna bakan Foucault toplumlarn snrlarndan bahsediyor. Buna gre her toplumun kendi marjlar bulunur ve deliliin toplumun kanlmaz marjlarnda kendini gstereceini sylyor. Etnologlara gre 4 dlama sistemi var: Ekonomik sistem karsnda dlama ekonomik retim sisteminin dnda kalanlar, dini grevliler gibi.Sadece retimde deil, toplumun retimi dnda da kalanlar bekar olarak kalmay tercih edenler, aile kurmay reddedenler.

33Szleri sradan olarak deerlendirilmeyenler airlerden yazarlara ve hatta Peygamberlere kadar kiiler.Oyun karsnda ileyen sistem her toplumda bayram, enlik oyun gibi bir eyler olduunda darda kalanlar. (Ortaada Avrupada ilgin bir bayram var, deliler bayram. Dini olmayan bu bayramda yoksullar zengin gibi, zenginler yoksul gibi, erkekler kadn gibi, kadnlar erkek gibi giyiniyor, davranlar deiiyor, saraya ve senyr atosuna gidilerek hakikatler anlatlyor hatta gerekirse kfr bile edilebiliyor. Sistem iin bir feedback gibi. Dini deil ama tam olarak doru deil, anti-dini denebilir.)

34Bu 4 dlamann hepsine birden dahil olanlara da deli denebilmektedir diyor Foucault. Her toplumun delilerini byle ayrt edilebileceini sylyor. Bir dnem homosekselliin de delilik olarak snflandrlmas ile de karlalm. Bir de istisna olarak soytarlar var. Tm maddeleri kapsyor ama kendi seimi sonuta. Tiyatroda ise delilik zel bir yerde, hakikati nceden syleyen kiidir. Deli sorumsuz hakikattir diye de aklanyor.

35Dnmn nedenlerine gelince, Deli statsnn yzyllar boyunca deimedii belirtildi. Delilie hep hogryle yaklalm. Kyn delisi tanm da mevcut bir ok yerde. Ancak sonradan bu hogr ortadan kalkm. Buna da kapitalist toplumlarn yerlemeye balamas ve bo gezen bir nfusa bakmak zor gelmeye, herkes alrken onun almamas rahatsz etmeye balar. Burada da bata deliler, paralarn msrif ekilde datan aile babalar, alamayan sakatlar, fahieler yani ksaca asosyal olan ya da anormal olan herkes gzetim altna alnr ve kapatlr. Deli henz sadece deli deil, ie yaramaz tanmnn bir parasdr. O zamana kadar deliler marjinal ama hala topluma dahil bireylerdi. Bu gzetimin de tbbi hibir taraf yoktu. 36Ancak az nce de belirtilen 18.yy sonunda dnm gerekleti. Ama neden?Bu dnemde kapitalizm baka bir rejime geiyor Foucaultya gre. Sanayi kapitalizmi etkinlik kazanyor ve bu kapitalizmin ilk talebi toplum iinde isiz olan ve iverenlerin cret siyasetinin dzenlenmesine hizmet edecek bir kitle gereksinimidir. verenlerin bir isiz kitlesine ihtiya duyduklar sylenebilir. Bir devridaim gerekecektir. Marxn tanmlad yedek ii ordusu ite burada ortaya kyor. Zaten alamayacak olanlar alr hale getirecek tedavi sisteminin gereksinimi de bunun sonucu olarak ortaya kyor denebilir.

37Yani psikiyatrlarn ortaya k da bu ekilde olmaktadr. Nitekim bu sre ncesinde psikiyatr bulunmamaktayken, bir anda ortaya kmalar sistem gereksinimidir.

Sonu olarak Akl hastas, delilik olgusunun nihayet kefedilmi hakikat deildir, delinin etnolojik tarihinde, tamamen kapitalist anlamda geirdii byk deiikliktir. M. Foucault38Michel Foucault Felsefe Sahnesi

Seme yazlar dizisinin son kitab.

Nietzsche, soybilim, tarihFoucault Nietzschenin soybilim zerine sylediklerini incelerken ncelikle soybilimden giriyor konuya.

Soybilimin zor belgeler zerinde altndan bahsederken, bilgide titizlik gerektirdiinden, sabr gerektirdiinden sz ediyor ve soybilimin kken arayna kart olduunu sylyor.

39Foucaultya gre Nietzsche kken szcnn 2 anlamndan bahseder. Biri belirgin olmayan oluum, soy, mene, doum szckleri ile dnml kullanlan, dieri belirgin olan ve baka bir terimin kart olan insanca. Bu szcklerin kullanm iin Ahlakn Soybilimi eserinin nsznn en anlaml metinlerden olduunu sylyor Foucault. Nietzschenin kken arayn baz durumlarda neden reddettiini soran Foucault, ncelikle, eyin esas z, en katksz olabilirlii, titizlikle kendi stne katlanm zdelii, dsal, ilineksel ve ardk olan her eyden nce gelen ve kmltsz biimi burada (kkende) toplansn diye aba gsterildiinden diyerek aklamaktadr. 40Byle bir kken aramay nceden olmu olan kendine tamamen uygun bir imgenin aynsn bulmaya almak olduunu, sonuta da ilk kimlii aa karmak iin btn maskeleri kaldrmaya girimek olduunu sylyor. Tarihi dinlemeye zen gsterilirse ne renir? diye soran Foucault, eylerin ardnda ok farkl bir ey olduunu renir diyor. zgrln de ynetici snflarn icad olduunu syleyen yazar, eylerin tarihsel balangcnda karmza kan eyin, kkenlerin hala korunan zdelii olmadn, dier eylerin uyumsuzluu olduunu sylemektedir.

41Son olarak da kken hakikatin yeridir, mutlak anlamda geride olan ve tm pozitif bilgiden nce gelen noktadr. Bir bilgiyi mmkn klan kkendir ki bu bilgi de kkeni kapsar. Hakikat ise rtlemeyen hata trdr kukusuz, nk tarihin uzun piirme sreci onu deimez klmtr. Soybilim, kkeni aramak deildir asla, tersine balanglarda kl krk yarmal ve rastlantlara taklp kalmaldr.

42Oluum ya da soy gibi terimler soybilime zg nesneyi kkenden daha iyi ifade eder. Genellikle kken olarak evrilen bu szcklerin kendilerine zg kullanmlarn incelemek gereklidir.

Zuhur etme belirme noktasdr. Ortaya kn ilkesi ve tekil yasasdr. Nasl menei kesintisiz bir sreklilik iinde arama eilimi fazla sklkla oluyorsa, zuhur etmeyi de son noktadan bakarak aklamaya almak yanl olur. Zuhur etme her zaman glerin belli bir durumunda meydana gelir, glerin sahneye geliidir.

43Soybilim ile genellikle tarih olarak adlandrlan ey arasndaki ilikiler nelerdir? Nietzschenin tarihe ynelttii sert klar bulunmaktadr ama soybilim bazen gerek tarih olarak adlandrlr.

Nietzsche tarihin soybiliminde tarih duyusu ile tarihilerin tarihini birbirine balar. Her ikisinin de saf olmayan ve kark tek bir balanglar vardr. Tek bir gstergeden, ayn zamanda kmlardr ve sonra da birbirlerinden ayrlmlardr.

44Tarih duyusu tarihin Platoncu kipliine tamamen kar duran kullanm ierir. Biri gerekliin parodik ve tahripkar kullanmdr, anmsama ya da tanma olarak tarih temasna karttr. Dieri sreklilik ya da gelenek tarihinin kart olan zdelii ayrtrc ve tahrip edici kullanmdr. ncs ise bilgi-tarihe kart olarak hakikatin kurban edici ve tahrip edici kullanmdr. Her koulda sz konusu olan tarihi, bellein hem metafizik hem de antropolojik modelinden sonsuza dek kurtaran bir kullanm haline getirmektir. Sz konusu olan tarih, bir kar-bellek yapmak ve sonu olarak buradan ok farkl bir zaman birimi ortaya karmaktr.

45Bir anlamda soybilim Nietzschenin1874 ylnda kabul ettii tarihin 3 kipliine geri dner. Yaam adna olumlama ve yaratma iktidar adna Nietzschenin o dnemde yapm olduu itirazlarn tesinden geri gelir. Bunlar dntrerek geri gelir: Antlarn yceltilmesi parodi halini alr; eski alara sayg sistematik zlme halini alr; insann gnmzde sahip olduu hakikat araclyla gemiin adaletsizliklerinin eletirisi, bilme istencine zg adaletsizlik yoluyla bilgi znesinin imhas halini alr.

46Teekkrler47