Ksika powstaa przy wsppracy Ulricha Dopatki z Zurychu Tytui oryginau: Der Gtter-Schock Projekt okadki: Studio Grafiki Komputerowej Wydawnictwa Prokop Redakcja i redakcja techniczna: Krzysztof Pruski

rda ilustracji kolorowych: 8 (fot.), 10, 13 Rudolf Eckhardt, Berlin; 8 (rys.) __ Helen Gerov, Wien; 14, 17 Constantin Film, Miinchen; 19, 20, 24 Heinrich Gerhard Franz; 25, 26 G. Mossay/SOFAM, IPC, Bruxelles rdla ilustracji czarno-bialych: s. 32 Frank Hurley; s. 51 arch. Ulricha Dopatki, Zurich; s. 124 Ralf Lange, Zuchwil; Pozostae zdjcia i ilustracje pochodz z archiwum Autora

1982 by C. Bertelsmann Yerlag, Miinchen 1992 Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Prokop, Warszawa 1993

Wstp

ISBN 83-86096-02-0

Skad: Wydawnictwo Prokop Komputerowe przetworzenie i amanie tekstu: Iskra", Warszawa Druk i oprawa: Lubelskie Zakady Graficzne Wydawnictwo Prokop, Warszawa 1994 W ydanie I , nak ad I : 40 t y . egz .

Drodzy Czytelnicy! Lektura tej ksiki jest jak podr w czasie. Jej pocztki sigaj 1492

roku, kiedy na horyzoncie pojawi si Krzysztof Kolumb a prowadzi w zamierzch, mglist przeszo, w czasy naszych najdawniejszych przodkw. Docieramy do epoki, w ktrej z nieba zstpowali "bogowie" i nauczali. Kim byli ci nauczyciele? Skd przybyli? Opucili nas na zawsze, czy moe ich potomkowie wrc w dzisiejszych czasach?

Czy czowiek wspczesny znw stan wobec tajemnic znanych ze starych przekazw? Jak zachowa si wobec fenomenw UFO i istot z Kosmosu? Czy wrd planetoid gdzie midzy Marsem a Jowiszem przemyka wielki midzygwiezdny statek kosmiczny? Czy ludzie s lepi? Czy nie chcemy widzie, co dzieje si wok nas?

Moja podr w czasie, prowadzca w rejony tajemniczych spotka, nie byaby moliwa bez pomocy pana Ulricha Dopatki. Pan Dopatka by wieloletnim wicedyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej Zii- rich-Irchel. Ma nos badacza a do tego cechuje go mrwcza pracowito, niezbdna przy wyszukiwaniu niezliczonych rde pisa- nych oraz ikonograficznych, ktre dziki niemu mogem wykorzysta w tej ksice. Serdecznie mu za to dzikuj.

A pastwu, Drodzy Czytelnicy, ycz emocjonujcej podry w prze- szo, w teraniejszo i w przyszo.

CH-4532 Feldbrunnen 14 kwietnia 1992

5

Wasz Erich von Daniken

I. Ludzcy bogowie

Zabawne w historii jest to, e si zdarzya.

Peter Bamm (1879-1975)

Ujrzelimy dwie czy trzy osady, lud tubylczy co do nas woa, dzikujc Bogu. Paru tubylcw przynioso wod, inni jedzenie. [...] Zrozumielimy, e pytaj, czy przybywamy z nieba." [1]

Tymi sowami syn Krzysztofa Kolumba uwieczni pierwsze spotkanie swojego synnego ojca z dzikusami". 12 padziernika 1492 roku, po trwajcej 33 dni podry, Kolumb wyszed na ld na San Salvador, jednej z wysp Bahama. Oszoomieni i zdumieni w najwyszym stopniu tubylcy nie pojmowali, co si stao. Ju po pierwszym zetkniciu z biaymi nadzy Indianie o skrze koloru kawy zbiegli si zewszd na miejsce ldowania przybyszy. Tam ujrzeli ceremoni niepojt. Ko- lumb, kapitanowie i oficerowie dwch mniejszych statkw flotylli, Pinty" i Nini", mieli na sobie przepyszne stroje. Byli ubrani w granatowe i ciemnoczerwone aksamitne kaftany z biaymi waloskimi kryzami, pludry, fioletowe jedwabne poczochy, szerokie pasy nabijane srebrem na to bya narzucona pelerynka hiszpaskiej kawalerii dworskiej. Sam Kolumb potwierdzone mia kapelusz z szerokim rondem, z ktrego zwieszay si pozacane ozdoby. W jednej rce trzyma sztylet, w drugiej sztandar krlewski. Towarzyszcy mu oficerowie zatknli dumnie w ziemi Nowego wiata flagi z literami F" oraz I" od imion pary krlewskiej Ferdynanda i Izabeli Hiszpaskiej. Potem ze statku wygramolio si dwch brodatych mnichw w brzowych habitach, nioscych krzy, ktry wbili obok chorgwi krlewskich. Na koniec do grupki doczya cz zag zawadiaki w pstrokatych ubraniach. Jedni brodaci, inni ogoleni. Na

ld wytaczay si typy z tonsurami i bez. Jedni obuci, inni boso. Paru kompanw, pachncych raczej niemio, miao na sobie koszule w wielk krat, inni wiecili jasnobrzow skr nagich torsw, jeszcze inni mimo upau mieli na gowach elazne hemy. Oczywicie wszyscy wzili na ld noe, sztylety, strzelby gromada doprawdy godna respektu.

Nawiasem mwic dziwne, e na widok tej nieokrzesanej bandy Indianie nie uciekli gdzie pieprz ronie. Zwyciyo jednak zafas- cynowanie obcymi. Poza tym Kolumb i jego oficerowie rozdawali dzikim wspaniae prezenty: tanie czerwone czapeczki, bezwartociowe szklane paciorki, liche lusterka, jakie grzebyki i inne przedmioty poledniej wartoci, ktre oni za godne ceny najwyszej uwaali" [1]. Tubylcy z szacunkiem obdarzyli te miecie sowem turey, co znaczy niebo.

Przekonujcy przykad cudu, dziki ktremu Kolumb robi z Indian idiotw, mia miejsce dwa i p miesica pniej. 26 grudnia 1492 roku Kolumb i jego ludzie byli bohaterami wita, celebrowanego przez odwanego do szalestwa wodza Guacanagari z Haiti. Na powitanie Kolumb podarowa mu koszul, par spodni i par rkawiczek. Kiedy myla, e tego nie widz, gapi si z zachwytem na rkawiczki" zapisa Kolumb [2]. Indiaski ksi Guacanagari by zapewne wwczas najszczliwszym dzieckiem na caym szerokim wiecie, bo po zakoczeniu uroczystoci marynarze zauwayli, jak paraduje po brzegu z dumnie wypit piersi i bogim umiechem. Oczywicie ubrany w mieszne pludry! Nim to jednak nastpio, Kolumb zademonstrowa swoj bosk" wadz: Kazaem wypali z bombardy i ze strzelby. Indianie padli na twarz, usyszawszy huk wystrzaw. Upyna dusza chwila, nim odwayli si poruszy". [2]

Znamy opis jednej strony Kolumba. Jak wygldaaby po stuleciach relacja z takiego zdarzenia, gdyby napisali j Indianie?

Pompa i bluff Ledwie trzydzieci lat pniej, w 1519 roku, niechlubny spektakl

powtrzy si, przybierajc jednak tragiczny charakter. U wybrzey Meksyku pojawio si 11 statkw pod dowdztwem Hernana Cortesa. Miay na pokadzie 100 marynarzy i 508 onierzy wrd nich 32 kusznikw i 13 muszkieterw. Wiozy te 16 koni z prawdziwie rycerskimi rzdami. Montezuma, bogaty wadca dalekiej Wyyny Meksykaskiej, od dawna wiedzia od swoich informatorw, co dzieje si na wybrzeu. Posacy, ktrych posa do Hiszpanw, ucaowali

6 7

Delegacja wadcy Aztekw wchodzi na pokad okrtu Cortesa (rys. z natury Lienzo de Tlaxcala)

z czci drewno statkw. Przynieli dary, w istocie przeznaczone dla boga Quetzalcoatla: kosztowne szaty i ozdoby ze szczerego zota. Bg Cortes" odwdziczy si paciorkami, ktre posacy Montezumy uznali za niebiaskie kamienie szlachetne". Podobnie jak Kolumb kaza wypali z armaty delegacja Indian pada jak martwa na ziemi" [3]. Kiedy wstrznici posacy powrcili do swojego wadcy, zoono rytualn ofiar z jecw dopiero potem posacy mogli przekaza swoj wstrzsajc opowie... Montezuma sucha zafascynowany i zdumiao go, gdy usysza o armatach, szczeglnie o ich huku, rozbijajcym uszy, smrodzie prochu i ogniu wylatujcym z lufy oraz o sile kuli, rozszarpujcej drzewa" [3]. Straszna zdaa si Montezumie relacja posacw o zbrojach, pancernych koszulkach, hemach bojo- wych, mieczach, kuszach, arkebuzach i lancach, przede wszystkim wszake o koniach i ich wielkoci". I o tym, jak jedzili na nich Hiszpanie w zbroi, i e wida im byo tylko twarz, a twarze mieli biae a oczy szaroniebieskie, rude wosy i dugie brody, i e byli te pord nich czarnoskrzy z krconymi wosami" [3]. Montezuma i najwysi kapani potraktowali prezenty od Cortesa jak relikwie. Par prbek jedzenia pooono w najwaniejszej wityni na kamieniu, na ktrym wykrwawiano serca, skadane na ofiar bogom [4].

Wysannicy indiaskiego plemienia Tlaxcaltekw prosz Cortesa o pokj (rys. z natury Lienzo de Tlaxcala)

Troch pompy, troch haasu, troch techniki niezrozumiaej dla tubylcw i ciemne dzikusy zaczynaj okazywa przybyszom najwy- szy szacunek. W niedalekiej Ameryce Poudniowej panuje wtedy Inka Atahualpa, ktry wygra wanie decydujc bitw przeciw przyrod- niemu bratu Huascarowi. Teraz Atahualpa jest jedynowadc, moe rzdzi ogromnym inkaskim imperium bez opozycji politycznej. Ale Atahualpa nie jest do koca szczliwy, bo informatorzy donieli mu o dziwnych pywajcych zamkach" u wybrzey. Zamkami" byy hiszpaskie okrty, posuwajce si od Panamy na poudnie.

Ju dwa lata po Cortesie, 13 maja 1531 roku, Hiszpan Francisco Pizarro wraz z niewielkim oddziaem wyldowa w Tumbez, porcie na wybrzeach dzisiejszego Peru. wczesny Neil Armstrong, ktry zrobi pierwszy krok wprawdzie nie na Ksiycu, ale bd co bd by pierwszym biaym czowiekiem na kontynencie amerykaskim, na- zywa si Pedro de Candida i by z zawodu sztukatorem. By postaw- nym mczyzn. Podczas swojego historycznego wystpu Seor Pedro nosi kolczug sigajc do kolan", bo obawia si ukrytych ucznikw. W lewym rku mia tarcz nabijan srebrem, w pra- wym za szeroki miecz. Nawet tresowany jaguar nie odwayby si napa na t wietlist posta. Posta jakby ywcem przeniesion z odlegego krlestwa niebieskiego! Indianie byli zdumieni do tego stopnia, e uznali senora za Syna Soca". Z ochot i w pokorze pokazywano mu witynie i witoci - - by jak bg przeprowa-

8 9

dzajcy inspekcj swojego krlestwa. Prowadzono go z jednego po- mieszczenia do drugiego, od skarbu do skarbu, a pokazano mu nawet mieszkanie jego brata, Inki". [5]

Przebiegy Francisco Pizarro w jednej chwili wyczu sytuacj. Wie- dzia, jak poszo jego ziomkom Cortesowi i Kolumbowi. Tylko szkoda, e Montezuma w Meksyku i Atahualpa w Peru nie mieli telefonw. Ze 106 pieszymi i 62 jedcami Pizarro nie miaby adnych szans w walce ze zdyscyplinowan, wielk armi Inkw. Ale los chcia inaczej.

Atahualpa panowa na Wyynie Peruwiaskiej podobnie jak faraon w Egipcie. Dla poddanych by bogiem, Synem Soca, bezporednim potomkiem Synw Soca". Wedle starej legendy bg-stwrca Tiki Wirakocza, ktry opuci Ziemi przed dawnymi czasy, mia kiedy powrci. Nawet ojciec Atahualpy, XI Inka Huayna Capac, przepowie- dzia, i Wirakoczowie" powrc i spowoduj zmierzch krlestwa. Jakby tego nie byo dosy, posgi zagadkowego Wirakoczy przed- stawiaj go pod postaci istoty z brod [6]. Nie ma si wic co dziwi, e obwieszonego acuchami mistrza sztukatorskiego Pedra de Candid Inkowie uznali z podziwem za posaca Syna Soca", sdzc zarazem, e jego dowdca, Francisco Pizarro, jest wyczekiwanym Wirakocza we wasnej osobie.

Ta osobliwa wiara w bogw", ktrych powrotu z nieba" albo ze stron dalekich" oczekiwano, jest typowa dla wielu dawnych kultur. Kiedy admira holenderski Jakob Roggeveen w Wielk Sobot 1722 roku odkry Wysp Wielkanocn, jaki mczyzna wypyn mu na spotkanie w odzi wiosowej trzy kilometry od brzegu. Holendrzy podjli samotnika, ten za pad z czci na klepki pokadu. Admira Roggeveen okrajc wysepk zdumia si zapewne widzc setki patrzcych tpo w morze kamiennych olbrzymw o wielkich, lnicych oczach i potnych, rdzawoczerwonych kapeluszach na gowach jak- by czekajcych na czyje przybycie. Roggeveen nie dobi do wyspy z obawy przed rafami, stan u jej wybrzey na kotwicy, a dziwnemu wiolarzowi darowa trzy sztuki odziey. Tubylcowi pomyliy si nogawki z rkawami. Nie wiedzia, co pocz z ubraniem. Gdy ma- rynarze dali mu do rk n i widelec i zrobili ruch, jakby wkadali co sobie do ust, wywrci oczy i ugryz widelec. Wyspiarzowi tak bardzo podobao si na pokadzie, e chcia zosta wrd bogw". Roggeveen i jego oficerowie musieli odegra regularn pantomim a w kocu przemoc pozby si tubylca. Niebawem zachwycony tum wyspiarzy zacz szturmowa statek. Mylc e s w niebezpieczestwie, Holend- rzy dobyli noy. Polaa si krew, pady strzay.

10

Dzie pniej 150 ludzi odwayo si wyj na brzeg. Wstrznita ludno otoczya przybyszy i obsypaa prezentami wszelkiego rodzaju. Holendrzy znw wyrwali si z niemiego okrenia przy pomocy noy i broni palnej. Tum pierzchn, a zmieszanie tych ludzi byo nader wielkie" [7]. Wyspiarze padali przed Holendrami na ziemi, a gdy chcieli znw si poruszy, odczogiwali si do tyu, aby zachowa bezpieczny dystans najmniej dziesiciu krokw. Holenderscy bogowie" zapewnili sobie szacunek.

Szkoda, e z powodu dwch straconych kotwic admira Jakob Roggeveen kaza odpyn nie zbadawszy wyspy. Od tubylcw dowie- dziaby si zapewne czego o dziwnych kamiennych posgach ze lnicymi oczami z macicy perowej i okazaymi kapeluszami na gowach. A tak po dzi dzie nie wiemy, kogo uwiecznili mieszkacy Wyspy Wielkanocnej. Monumentalne posgi o zacinitych, wskich ustach i powanych rysach twarzy, przypominajcych twarz" robota, nie wygldaj na wizerunki przedstawicieli adnego plemienia z regionu mrz poudniowych. Kogo tu wic wyobraono? A moe jaki wiekowy wyspiarz powiedziaby Holendrom, kim byli mistrzowie, ktrzy nau- czyli mieszkacw wysepki dokadnie takiej samej techniki murar- skiej, jak na dalekiej wyynie Peru stosoway preinkaskie plemiona indiaskie.

Kolejni przybysze odkryli na poudniowym wybrzeu wyspy dom kultowy na wybrukowanym placu, gdzie czczono bogw, ktrzy przybyli na statkach z daleka" [8]. Historyk K. Nevermann uwaa za prawdopodobne, e za bogw" uznawano admiraa Roggeveena i jego zaog. Moliwe, ale kogo oczekiwali wyspiarze n i m przyby tam Roggeveen?

W 1767 roku angielski eglarz Samuel Wallis odkry w rejonie poudniowego Pacyfiku du wysp. Bya to Tahiti. Na pozr bez powodu wyspiarze zaatakowali jego statek. Dwa lata pniej wyldowa tam francuski odkrywca Louis Antoine de Bougainville. Wyspiarze przyjli go nader serdecznie. Mczyzn dotykano z czci, najodwaniej- si tubylcy prbowali nawet zobaczy, co nieznane istoty maj pod ubraniem. Powd tej zmiany nie jest znany. Moe angielski statek mia jaki znak, kojarzcy si wyspiarzom z diabem albo innym zem [9]. Tego samego roku, 13 kwietnia 1769, do Tahiti dotar Anglik, kapitan Cook. I jego przyjto z wielk serdecznoci i z podziwem. Rozwa- ny Cook, zachowujc ostrono w kontaktach z tubylcami, zbada powody tej egzaltacji. Co si okazao? Pewien starzec udzieli mu nastpujcej odpowiedzi: Uwaa si go za przybyego z powrotem boga Rongo [10].

11

27 marca 1777 statki Cooka zbliay si powoli do Mangai. Wy- spiarze, ktrzy nigdy w yciu nie widzieli lodzi bez wiose i przeciwwagi, wylegli wzburzeni z broni na brzeg. Nagle wodza owiecio" i zawoa do tumu: To wielki bg Motoro, przybywajcy z wizyty na Yatei". [8]

wiadkiem tajemniczego zachowania tubylcw by Cook w 1779 r. na Hawajach. Miejscowy dostojnik wszed na pokad Resolution" i przy- stroi Jamesa Cooka czerwon peleryn. O co chodzio? Mieszkacy Hawajw uznali Cooka za wracajcego bohatera Rono czy Lobo, ktry kiedy opuci wysp a potem sta si bogiem [11].

Chocia tubylcy zamordowali pniej Cooka, jego przybycie spowo- dowao powstanie nowego kultu. Berliskie Museum fur Ylkerkun- de eksponuje pod numerem VI 7287 kamiennego boga z Hawajw, majcego typowo europejsk kryz i peruk. Bg okrelany mianem Kii akua pohaku" nie jest zdaniem etnologa Karla R. Wernharta nikim innym, jak postaci ewangelickiego duchownego z XVIII wieku [12]. Podobnie ubrany chodzi te James Cook.

Nawet jeli Cook jaki duchowny awansowa w pamici tubylcw do godnoci boga", pozostaje faktem, e ludy te przed przybyciem biaych czciy jakie bstwo, oczekujc jego powrotu. Odkrywcy z minionych stuleci nie byli w adnym razie bogami oryginalnymi. Jest na to przykadw bez liku.

Byskawic i grzmotem

Najbliej Europy ley Afryka. W podre morskie wyruszali ju Fenicjanie, Grecy i Rzymianie. Niestety na pokadach ich statkw nie byo etnografw. Nie znamy wic pierwszych reakcji na kontakty midzy rnymi kulturami. Wiarygodne opisy pojawiaj si dopiero w XV w. W 1436 roku Portugalczyk Alfonso Goncales Balsaya poeglowa na poudnie. Pi lat pniej pody za nim jego ziomek Antao Goncalves, a w 1446 roku kapitan Nuno Tristao. Wszyscy przywieli do Portugalii murzyskich niewolnikw, ktrzy na pewno nie weszli na pokad dobrowolnie! [13]

W 1456 roku genueski eglarz Alvise da Cadamosto pisa: Ci Murzyni zbiegli si, jakbym by jakim cudownym zjawiskiem. Zdawao si, e widok chrzecijanina jest dla nich nowym dowiad- czeniem. Nie dziwili si zbytnio mym sukniom i skrze [...] niektrzy dotykali moich rk i czonkw i pocierali skr rk zwilywszy je uprzednio lin, dla sprawdzenia, czy biel jest prawdziwa, czy to tylko farba [...]". [14]

12

W dalszej czci relacji Alvise da Cadamosto dziwi si tubylcom, ktrzy ujrzawszy aglowce sdzili, e to wielkie morskie ptaki z biaymi skrzydami, ktre zleciay si tu z jakich dziwnych rejonw. Kiedy przed rzuceniem kotwicy zwijano agle, niektrzy tubylcy myleli, e [...] statki to ryby. Inni za powiadali, e to duchy [...], ktrych naley si obawia. Powodem tych pogldw by fakt, e karawele pojawiay si w krtkim czasie w wielu miejscach, a ich zaogi rozpoczynay walk przede wszystkim noc" [13].

Podobnie jak Kolumb i Cortes rwnie Cadamosto straszy tubylcw strzaami z armat. Ci za uwaali bombardy karaweli za dzieo diaba". Nawet lanie wiecy czynio z Cadamosta w oczach Murzynw czaro- dzieja biaych ludzi". Gdy za jeden z marynarzy zagra na kobzie, tubylcy uznali czoobitnie, e rzecz ta" jest boskim instrumentem, uczynionym rkoma wasnymi przez samego boga, bo tak sodko piewa wieloma gosami" [14].

Biedny wiat postawiony na gowie! Cze oddawano rabusiom i najedcom. Ale tubylcy prdko spostrzegli swj bd. To pewnie tam-tamy przekazay wie, e czarodziej biaych ludzi" jest wszyst- kim, tylko nie witym. W ujciu strumienia Gambia na karawele Cadamostosa posypay si strzay. Ostrzeliwanie zdumionych Europej- czykw prowadzono prawie bez przerwy z 15 odzi, a w kadej siedziao dziesiciu ludzi. Cadamosto przywrci spokj strzelajc z armaty. Kamienna kula wpada z sykiem do wody pord odzi. Tubylcy wznieli wiosa i patrzyli na statek jak na zjawisko nadprzyrodzone.

Kiedy ucicho echo wystrzau, ciemnoskrzy na powrt nabrali odwagi. Cadamosto wiedzia, e nie moe si ugi, bo straci respekt. Da ognia z caej burty. Do zdumionych i osupiaych tubylcw celowali te kusznicy i muszkieterzy. Woda wzburzya si od ku, odzie przewracay si i rozpaday, krzyki przeraenia uciekajcych i rannych tubylcw odbijay si echem od bliskiego wybrzea. Ciemnoskrzy porzucili wszelk nadziej, znikny iluzje run ich wiat. Czy by to biay bg", czy biay diabe" jeden wart drugiego w swoim brutalnym szalestwie.

Przykadw na to, e biali najedcy niszczyli bez litoci wszystko, co nie zgadzao si z ich religi bd stao na przeszkodzie zdobyciu zota, jest mnstwo. Pisaem ju o tym [15]. Teraz chciabym przede wszystkim ukaza rodzaje zachowa prymityww" w zetkniciu z nowoczesn technik. Szkolnym przykadem naiwnego zachwytu spowodowanego pojawieniem si obcych bogw" moe by to. co przey Portugalczyk Pedro Alvarez Cabral na wybrzeach dzisiejszej Brazylii. Cabral wy- ruszy w podr 9 marca 1500 roku w 13 karawel. Jego celem byo

13

obalenie arabskiego monopolu na handel korzeniami. Flotylla miaa tylko opyn Afryk, ale na wysokoci Zielonego Przyldka eglarze wpadli w straszny sztorm. Po trzydziestodniowym pyniciu w niezna- nym kierunku, bo nawet oficerowie nie znali pozycji statku, kiedy zabrako sodkiej wody, a brodaci marynarze zaczli chorowa na szkorbut, zdarzy si cud: za spraw Matki Boskiej ujrzano ziemi na horyzoncie. Cabral rzuci kotwice i pierwsza grupa brodatych wilkw morskich ruszya w dwch odziach ku brzegowi. Wwczas ze wszyst- kich zaroli i zza kadego wzgrza wypada chmara nagich i bezbron- nych tubylcw. miali si i cieszyli. Portugalczykom wydao si, e s niewinni jak dzieci". Nie proszeni, unienie pomagali marynarzom przy noszeniu i napenianiu wod beczek gestami dopraszali si cigle o drobne podarki.

Na jednej z wysp dzi Cro Yermehla Portugalczycy odprawili msz wielkanocn dzikujc Marii Pannie za wybawienie z morskiej opresji. Zaniemwiwszy ze zdumienia na widok tak osobliwego postpowania", Indianie ledzili przygotowania do uroczystoci. Kiedy dzwoneczki zwiastoway Kyrie", tubylcy zadli w rogi i zaczli taczy. Kiedy w trakcie krtkiej procesji wyniesiono krucyfiks oraz herb krla Portugalii a marynarze uklkli, uklkli rwnie Indianie. Podczas mszy ksidz wznis rce to samo uczynili tubylcy. Gorliwie naladowali kady ruch obcych.

Po ceremonii Portugalczycy obdarowali Indian tandetnymi cynowy- mi krzyykami ale przedtem tubylcy musieli uklkn, zoy rce do modlitwy i pocaowa krzyyk. Indianie posusznie robili, co im kazano, z oczami promieniejcymi szczciem. Cabral relacjonowa pniej krlowi Manuelowi I Wielkiemu, i lud ten szczeglnie nadaje si do nawracania, albowiem pozbawiony jest jakiejkolwiek wiary i arliwie przyjmuje wszelkie duszpasterstwo. O wita naiwnoci!

Cho nowo odkryci Brazylijczycy" nie obawiali si porusza wrd biaych, to jednak rozpierzchali si bojaliwie, gdy tylko ktry z marynarzy zrobi jaki niespodziewany ruch czy zagra na jakim instrumencie. Wracali jednak za kadym razem powoli na miejsce zdarzenia, aby jak najdokadniej powtarza dopiero co zaobserwowan akcj.

Reakcje tubylcw na przerastajc ich technik pozwalaj na wysu- nicie nastpujcych twierdze: 1. Istoty dysponujce technik wykraczajce daleko w przyszo poza

ich epok s klasyfikowane jako nadnaturalne"; 2. Pomyka zostaje wkrtce zauwaona, a istoty nadnaturalne"

zostaj z powrotem zaklasyfikowane jako ludzie;

14

3. Jeszcze przed przybyciem odkrywcw znano tu nadnaturalnych bogw". Miejscowa ludno oczekuje ich powrotu. Tubylcy stosowali rne metody testowania nadnaturalnoci" przy- byszw. Hiszpascy kronikarze opowiadali, e plemiona karaibskie obserwoway dniem i noc zwoki biaych ludzi. Gdyby nie pojawiy si lady rozkadu, zmarych mona by uzna za bogw" [16].

W 1524 roku florencki eglarz Yerrazano pisa, i pewien mody marynarz ruszy wpaw ku brzegowi, aby rzuci Indianom par bezwarociowych ozdbek. Fala przyboju wyrzucia nieszcznika na brzeg. Natychmiast opada go chmara Indian i zacigna do wielkiego ogniska. eglarze obserwujcy scen ze statku obawiali si najgorszego. Tymczasem Indianie zerwali z marynarza ubranie, ale tylko po to, eby go dokadnie obejrze. Po zakoczeniu badania skra okazaa si naprawd biaa" - rozdyskutowani tubylcy pozwolili mu odej [l j.

15

Ale eglarzom nie zawsze udawao si wykrci sianem. Kuto ich albo przypiekano poncymi gowniami dla sprawdzenia, czy s podatni na zranienie. Jakie to sowa woy Homer Odysowi w usta? Biada mi! Do jakiche dostaem si krajw? Midzy dzicz nieochajn czy kup hultajw? Bodaj midzy gocinny lud do cnt naoon!" (Zwycizcami s zwykle hultaje.)

Nosiciele kultury?

Jakie boskie istoty kryy si zdaniem tubylcw pod postaciami biaych ludzi? W historiografii dawnych ludw, ktre yy tysice lat przed epok odkry, wymienia si wprawdzie sporadyczne podre na odlege kontytenty nie mwi si jednak nic o wzorcu zachowa tubylcw. Z relacji sporzdzonych w ostatnich stuleciach moemy odczyta, e prymitywy" naladoway literalnie wszystko, nawet przedmioty tylko gdzie podziay si tak skopiowane przedmioty bdce niejako skutkiem odkry wczeniejszych o tysice lat wypraw Fenicjan, Egip- cjan, Chiczykw czy Persw? Ju okoo 2500 r. prz. Chr. Egipcjanie utrzymywali stosunki z krajem Bogw", krain Punt [17]. Byy to wyprawy handlowe, jak na przykad podr faraona Mentuhotepa III, ktry okoo 2060 r. prz. Chr. wysa statki do Puntu. Okoo 600 r. prz. Chr. faraon Necho zleci nawet fenickiej ekspedycji zbadanie drogi morskiej wok Supw Heraklesa. (Na marginesie: Fenicjanie musieli dosta kolki ze miechu usyszawszy o zleceniu od dawna ju znali Malt i wybrzea atlantyckie w okolicach Lixus.) Ojciec historykw, Grek Herodot, napisa o tej wspaniaej podry nie zapominajc zwrci uwagi na fakt, e pozycja Soca na niebie jest inna na poudnie od rwnika, a inna na pnoc. Nie mwi tylko nic o kontaktach midzyludzkich", o reakcjach tubylcw na fenickie statki.

Nieco szczegw dostarcza relacja Kartagiczyka Hanno, ktry okoo 450 r. prz. Chr. opuciwszy macierzysty port z ogromn eks- pedycj liczc 60 statkw poeglowa wzdu pnocnych wybrzey Afryki i dalej na poudnie. Kapitan Hanno dotar chyba a do terenw dzisiejszego Kamerunu, pisze bowiem o wybuchu wulkanu Mont". Ciekawe e okreli wulkan mianem wozu bojowego bogw" [17]. Hanno i jego ludzie obserwowali rwnie tubylcw i prowadzili z nimi handel poredni": wieczorem kadli na brzegu w widocznym miejscu podarki rano znajdowali tam dobra pozostawione przez tubylcw. Udao im si nawet schwyta i zabi kilku mocno owosionych le- nych ludzi" ich skry zawiz nastpnie do kraju jako dowd na

16

istnienie dziwnej rasy ludzkiej. Trofea te byy podobno eksponowane w jednym z paacw a do chwili zniszczenia Kartaginy przez Rzymian (145 r. prz. Chr.). Dzi nie da si ju ustali, czy byy to skry goryli, czy innych map czekoksztatnych. (Okrelenie goryl" stworzy Thomas Savage dopiero w 1847 roku.)

Pewne jest tylko to, e na dugo przed epok odkry dokonanych przez przedstawicieli kultury Zachodu inne ludy miay okazj przey spotkania z nieznanymi plemionami tylko nic nie wiadomo o za- chowaniu si tych plemion podczas pierwszej konfrontacji kulturo- wej". Mimo e ju przed 2000 lat (i dawniej!) dziaali wspaniali zbieracze informacji wczeni naukowcy i kronikarze. K. Pliniusz Starszy (61-113) pisze o setkach ludw wymieniajc ich nazwy i terytoria, ktre zamieszkuj. Pliniusz podaje te wiele zdumiewajcych szczegw na temat opisywanych przez siebie krajw nie ma tam jednak ani sowa o zachowaniu si tubylcw podczas pierwszego kontaktu z innymi ludmi. Zdumiewajce szczegy? Prosz bardzo. Oto fragment z His- toryi Naturalnej: Nad miastem Harpaz w Azyi stoi okropna skaa, ktr jednym palcem porusza mona; ta sama stoi nieporuszona, gdy j kto caym ciaem popchn usiuje. Na pwyspie tauryckim w kraju parasys- kim jest ziemia, ktra wszystkie rany goi. Ale okoo Assus w Troadzie rodzi si kamie, ktry wszelkie ciaa trawi; zowi go Sarkofagus. , Dwie s gry nad rzek Indem, wasnoci jednej jest, e wszelkie elazo przyciga, drugiej, e je odpycha. Przeto, kto pod obuwiem ma gwodzie, nie moe na pierwszej nogi podnie, na drugiej za postawi". [18]

Pliniusz opowiada o dziwach ze wszystkich regionw wiata, stwier- dza jednak wyranie, e o samych ludziach nie powie nic szczeglnego, sdzc, e nie warto rozprawia o niezliczonych obyczajach i obrzd- kach, ktrych jest rwnie wiele jak spoecznoci ludzkich. Kt bowiem wierzy w istnienie Murzynw, zanim ich ujrza? Jake wiele rzeczy uwaa si za niemoliwe, pki si ich nie ujrzy.

Najprawdziwsza prawda! Gdyby sowa Pliniusza nie liczyy sobie 1900 lat, mona by je przypisa arystokratycznemu, powcigliwemu kosmopolicie naszej epoki. Nieznane ludy, nieznane zwyczaje? Oczy- wicie tylko o tym si nie mwi!

Podobne milczenie zachowuje Diodor Sycylijski, ktry w I w. prz. Chr. napisa czterdziestotomowe dzieo historyczne!

Niewielu podjo si opowiedzenia wszystkich zdarze od dawnych czasw po swoje dni, ci za albo omieszkali poda dat kadego zdarzenia, albo pomijali milczeniem histori barbarzycw. Ci sami

17

wyrzucili z kretesem za burt ze wzgldu na trudnoci w zrozumieniu stare mity i legendy [...]." [19] Diodor zapewnia, e robi wszystko, co w jego mocy, pracujc nad

swoim dzieem przez 30 lat. Mona si ze dowiedzie rzeczy nad- zwyczajnych o bogach i pradawnych czasach jeszcze do tego wrc zapada jednak milczenie, gdy powinna by mowa o zachowaniu dawnych ludw podczas pierwszego kontaktu z obcymi. Podano jakie ochapy, za to rachunek sony! Pozostaje mozaika relacji historycznych ktre, przynajmniej miejscami, przedstawiaj obraz o naprawd cudownych barwach.

Kto wie, e nie tylko Europejczycy organizowali wyprawy odkryw- cze, ale e i do Europy docierali ludzie z innych rejonw wiata? W literaturze mona znale opisy pojawiania si na kontynencie europejskim ludzi o innej barwie skry, ludzi wygldajcych zupenie obco. Na przykad w cudzoziemiec o czerwonawej skrze i haczykowa- tym nosie, darowany w 62 r. prz. Chr. rzymskiemu konsulowi Galii, Quintusowi Metellusowi. Posta ta posuya za model nieduego brzowego popiersia o wysokoci 19,5 cm, ktre dostao si do kolekcji czcigodnego monsieur Edmonda Duranda. W 1825 roku krl Karol X darowa kolekcj Luwrowi, gdzie po dzi dzie mona podziwia twarz o typowo indiaskich rysach i orlim nosie [13].

Sir Walter Raleigh przywiz z Ameryki Pnocnej do Europy wodza Mateo. Krlowa angielska Elbieta bya zachwycona" gociem i na- daa Indianinowi tytu: Lord of Roanoke [16]. Szkoda, e indiaski wdz alias Lord of Roanoke nie pozostawi pamitnikw. Bardzo by si nam dzi przyda jego punkt widzenia!

A szczciarz Hernan Cortes, zwyciski zdobywca Meksyku? Przy- wiz do Hiszpanii ca druyn pikarsk, ktra wystpia na krlews- kim dworze w Madrycie. Aztecy z Ameryki rodkowej grali w tlachtli, mordercz gr w pik, nieznan w Europie. Mecz odbywa si na otoczonym murem prostoktnym placu o wymiarach 40 x 15 m. Gr obserwoway krlewskie wysokoci ze wit.

Indianie zaczli gra. Ucichy nudne dworskie rozmowy. Zdarzenia na boisku zapieray dech w piersi. W Starym wiecie nie widziano jeszcze nic podobnego. Doskonale wywiczeni Indianie biegali za pi- ciofuntowa kul z dziwnego materiau, ktry nazywali gum". Kuli nie wolno byo dotyka domi ani stopami. Nie moga upa na ziemi. Trzeba j byo podbija byskawicznymi ruchami okci, kolan, brzucha, plecw, szyi i gowy. Indianie rzucali si ku pice szczupakiem.

Gra polegaa na przeprowadzeniu piki na pole przeciwnika i spowo- dowaniu jej upadku na ziemi albo dotknicia doni czy stop przez

18

gracza druyny przeciwnej. Najistotniejsze jednak byo przerzucenie pi- ki przez kamienn obrcz znajdujc si na murze stojcym w rodku boiska. Gra bya niezwykle ryzykowna! Od zetknicia z pik pkay nosy, amay si koci, a jak relacjonowa naoczny wiadek nie- ktrych graczy zniesiono martwych z boiska" [20].

Co stao si z cudzoziemcami, ktrzy w pojedynk lub grupowo dotarli do Europy? Wymiewano si z nich i drwiono. Nikt nie traktowa ich powanie. Rozpocza si publiczna i akademicka dyskusja na temat dzikich", barbarzycw", prymityww". Dyskusja ta osigna punkt kulminacyjny w XVII i XVIII w. Tacy filozofowie jak Wolter, Rousseau, Hume czy Kant podzielili si na dwa obozy [21]. wczesne czasy nie rniy si prawie od dzisiejszych. Twierdzono, e nie- -Europejczycy s grubiascy, lubi mordowa, kra", prowadz rozpustny tryb ycia" oraz e s kamliwi, faszywi, podliwi i zazdro- ni. Jeeli nie-Europejczyk wykazywa oznaki inteligencji, bya to tylko przebiego". Nie-Europejczykw traktowano jak pludzi", mieli prawo tylko do ycia w niewolnictwie. Francuski podrnik La Hontan z ironi broni kanibalizmu argumentem, e przecie wiadomo, e tu- bylcy przedkadaj delikatne miso Francuzw nad ykowate Brytyj- czykw. wiadczy to wycznie o ich wyszukanym smaku!

Pojawiay si oczywicie i pogldy przeciwne. W 1694 r. jezuita Chauchetiere napisa odwanie: W dzikich ludziach widzimy pikne relikty ludzkiej natury, jakie wrd ludw administrowanych pojawiaj si jeno w postaci doskonale skorumpowanej [...]. Wszyscy nasi ojcowie i pozostali Francuzi, stykajcy si z dzikimi, s zdania, e spdzaj oni ycie przyjemniej od nas" [9, 22]. Mia racj, ale jak dowodzi niewol- nictwo, nikomu to nie pomogo.

Nie wiadomo tylko dlaczego wszystkie ludy, odkrywane po raz pierwszy lub powtrnie, za kadym razem przekazyway sobie tam-tamem informacj, e wanie powrcili bogowie. Kogo, na Boga, oczekiway? Czy niegdy organizowano wyprawy do odlegych krajw, a ludno tubylcza wierzya pniej w ich powtrne przybycie?

Jeszcze dalej w przeszo Udokumentowana jest relacja buddyjskiego mnicha Hui Shen (Hwui

Shan) z Afganistanu, ktry z szecioma najwyej ludmi wyruszy drog morsk do krainy Ta Ha (dzisiejsza Kamczatka, leca w najdalej na pnocny wschd wysunitej czci Syberii). Byo to w 459 r. n.e. [23]. Od krainy Ta Ha mnich przepyn jeszcze 20 tysicy li, aby odkry na

19

wschodzie legendarn krain Fu Sang. Staroytna miara dugoci li miaa 644,4 m mnich przepyn wic morzem okrge 12 888 km! Nawet gdyby uwzgldni, e chiska miara dugoci skurczya si z biegiem stuleci do 150 m, to mimo wszystko przebyta droga bdzie wynosia 3 000 km. Co robi Hui Shen w dalekim kraju? Mieszka tam przez pene 40 lat studiowa, uczy si w kocu powrci do Chin, aby zda relacj ze swoich peregrynacji ukochanemu cesarzowi Wu Ti. Hui Shen pisa, e spotka tubylcw, malujcych ciaa w paski. Paski szerokie i proste oznaczay czonkw klasy wyszej, wskie i krzywe przedstawicieli klas niszych.

Wedle opisu Hui Shena wyldowa on wraz z towarzyszami podry na Alasce. Tamtejsi Eskimosi rzeczywicie malowali ciaa w paski. Tylko dlatego nie rozprzestrzeni si tam buddyzm? Po tak dugim przebywaniu mnicha wrd Eskimosw, ktrych naucza", na Alasce musiay si zachowa lady jego pobytu. Gdzie s? Ale Eskimosi malowali swoje ciaa i oczekiwali niebiaskich bogw jeszcze przed przybyciem Hui Shena.

Hui Shen dotar te chyba do Ameryki rodkowej, bo opisuje tropikaln i wilgotn krain ze wspaniaymi nieufortyfikowanymi miastami. Cywilizowani tubylcy nie znali elaza, mieli za to w wielkich ilociach mied, srebro i zoto. Stosowali papier wytwarzany z rolin, a ich ksigi byy wielobarwne.

Wszystko to pasuje jak ula do Ameryki rodkowej. Miasta Majw byy wspaniae" i nieufortyfikowane". Majowie za opanowali cudowne pismo, ktrego znaki malowano na kartach poskleja- nych w formie leporella. Stronice tych ksig sporzdzano z cienkich warstw yka figowca. yko ubijano, a zmiko, i dodawano do niego sok drzewa gumowego. Wkna byy nastpnie nasczane krochmalem uzyskiwanym z rolin bulwiastych i powlekane mlecz- kiem wapiennym. Po wyschniciu karta wygldaa jak pokryta cieniut- k warstw stiuku. Wspaniale janiay na niej kolory kadzione przez kaligrafw.

Wielu etnologw umiejscawia cel podry Hui Shena w Ameryce rodkowej [24, 25, 26], inni jednak twierdz, e kraina Fu Sang to Madagaskar. Ja stawiam na Ameryk rodkow, bo niezliczone wizerunki na stiuku i kamienne reliefy Majw s zdumiewajco podobne do tych, jakie mona ujrze w Indiach i w Kambody. Na przykad dziea sztuki Majw w Copan (Honduras) i modlcy si kapan" z Archeologicznego Parku Villahermosa w Meksyku. Posta ze zoonymi domi siedzi w pozycji kwiatu lotosu dokadnie takie same wizerunki mona znale w Indiach.

20 ,

Faktem jest, e mnich Hui Shen nie nauczy Majw buddyzmu i nie przekaza im nawet zasady koa. A poza tym Majowie wznosili witynne miasta i tworzyli czterokolorowe ksigi przed przyjazdem Hui Shena. Nie mg on by wic krzewicielem kultury", bo wysoka kultura w tym regionie ju istniaa. Wpywy wschodnie na okrelone kierunki sztuki s bez wtpienia prawdopodobne. Moliwe jest te, e zagadkowe pokrewiestwa sztuki Azji i Ameryki rodkowej istniay przed wizyt Hui Shena niewykluczone, e azjatyccy eglarze dotarli do Ameryki rodkowej jeszcze wczeniej.

W 219 r. prz. Chr. nadworny alchemik Hsii Fu opowiedzia podobno cesarzowi Shin Huang Ti zadziwiajce rzeczy o tajemniczych wyspach na Morzu Wschodnim (Pacyfik). Cesarz zorganizowa ekspedycj, ktra odkrya krain z fantastycznym paacem Chih-Cheng. Teraz cesarz zacz poszukiwa eliksiru ycia, bo uzna, e wadca ma prawo do wiecznej modoci. Krl odlegej krainy, odkrytej przez Hsii Fu, przyrzek dostarczy czarodziejsk substancj, jeeli jego chiski kole- ga przyle mu w zamian 3 000 modych mczyzn i kobiet, wrd nich rzemielnikw. Cesarz Shin Huang Ti, czekajcy z niecierpliwoci na cudowny rodek, zaadowa na statki wielkiej floty modziecw i dziewczyny, rzemielnikw, prezenty i wszystkie rodzaje zb". Po statkach wszelki such zagin.

Mieszana zaoga w sile 3 000 ludzi? Wszystkie rodzaje zb"? Jeeli wyprawa dotara do celu, to gdzie na kuli ziemskiej musia powsta szczep chiskiej kultury. Rwnie nowe zboa nie zniknyby bez la- du. Ta przedchrzecijaska chiska ekspedycja nie moga dotrze do Ameryki rodkowej choby ze wzgldu na nieobecno tu rodza- jw zb". Wyldowaa zapewne w rejonie Oceanu Spokojnego. Tam na przykad na Wyspach Karoliskich mona wykaza pra- dawne wpywy chiskie [27].

Bezustannie przeczesuj literatur w poszukiwaniu prawdziwych bogw" istot nie pasujcych do wizerunku eglarza, istot czyni- cych rzeczy nadnaturalne. Kim byy? Z jakich rejonw Ziemi czy moim zdaniem z jakich rejonw Drogi Mlecznej przybyy? Czy pierwotni bogowie", ktrzy gupiutkiego czowieczka otumaniali nadnaturalnymi widowiskami, byli ziemskiego czy pozaziemskiego pochodzenia? Powinnimy te pamita, e w przypadku kadej kon- frontacji kulturowej przybycie bogw powodowao szok ale ludy prymitywne" potrafiy zaraz odrni istoty ludzkie i ziemsk technik istot wyszych". Staroytne Chiny stanowiy dobry punkt wyjcia do wypraw wokziemskich. Mimo wszystko jednak Chiczykom byoby trudno odgrywa rol pierwotnych bogw".

21

Jeszcze dalej w mrokach przeszoci ni zaginione 3000 Chiczykw gubi si podr Sataspesa, kuzyna perskiego krla Kserksesa I (ok. 517-465 prz. Chr.). Nieszczliwemu Sataspesowi udowodniono zgwa- cenie damy stanu wyszego i skazano na mier przez wbicie na pal. Matka Sataspesa jednak przekonaa krla, aby da jej synowi szans. Kserkses wysa wic lubienika w ekspedycj za Supy Heraklesa". Sataspes dopyn podobno a do dzisiejszego Senegalu (Afryka), a moe i do Gwinei. W kadym razie opisuje karowate ludy", ktre mog by tosame z Pigmejami. Potem statek stan", bo prd by za silny. Sataspes da rozkaz do powrotu majc nadziej, e znajdzie ask w oczach wadcy. Kserkses jednak podj decyzj niekorzystn dla Sataspesa, ktry jego zdaniem do celu nie dotar. Nieszcznika wbito na pal [28].

Take i tu nie mamy adnych informacji, jak tubylcy zareagowali na przybycie Persw. Ale nie naley chyba przypuszcza, e czczono ich jako bogw" nic nie wiadomo o perskim kulcie bogw w Afryce. W poszukiwaniu bogw oryginalnych pywamy po bardzo pytkich wodach: co jest moliwe, prawie niczego nie mona wykluczy.

Znany jest te stary arabski dokument, znaleziony na Wyspach Kanaryjskich koo Las Palmas [29]. Dokument w mwi nie tylko o przybyciu Arabw na Wyspy Kanaryjskie relacjonuje rwnie ich pobyt w nieznanych krainach, do ktrych mona dopyn pod trzecim klimatem Nubijskiego Geografa". Tam, na jednym z mrz, jest wyspa o nazwie Sala, na ktrej s mczyni w rodzaju kobiet [...] a ich oddech jest niczym dym palonego drewna [...] mczyni za rni si od kobiet wycznie narzdami pciowymi. Nie maj brd a okrywaj si limi drzew".

To na mil pachnie Indianami. Dymicy oddech" moe by dymem tytoniowym, brd za Indianie nie maj. Poniewa nie ronie im te owosienie na piersi, Arabowie mogli wzi ich za kobiety. Take ci Arabowie nie mogli ^dziaa jako bogowie", bo ani w Ameryce Poudniowej, ani w rodkowej nic nie wiadomo o oddawaniu czci bstwom arabskim albo o kulcie noszcym znamiona kultury arabskiej. Moe z jednym wyjtkiem.

Religie to rwnie mity Podstaw religii mormonw jest Ksiga Mormona. Znalaz j podob-

no w minionym stuleciu w bardzo tajemniczych okolicznociach Joseph Smith (1805-1844), zaoyciel religii. Ksiga Mormona opisuje ze

22

wszystkimi szczegami zadziwiajc podr z Jerozolimy do Ameryki Poudniowej. Podr ta miaa si odby okoo 600 r. prz. Chr.

Relacjonuje j niejaki Nefi, ktry powiada, e jego ojciec zwa si Lehi, matka za Saria. W Ksidze Mormona Nefi opowiada co nastpuje: [...] na pocztku pierwszego roku panowania Sedecjasza, krla Judy, pojawio si tam wielu prorokw goszcych ludziom, e jeli si nie nawrc, wielkie miasto Jerozolima ulegnie zagadzie", (l Ne. 1:4) Na razie wszystko si zgadza. Jerozolim obrcono w perzyn w 586 r. prz. Chr. Wwczas Pan kimkolwiek by nakaza zbudowa statek, abym mg przeprawi twoich przez te wody" (l Ne. 17:8).

Tajemniczy Pan zaopatrzy emigrantw nie tylko w ywno da im te kompas. Opierajc si na wyczerpujcej relacji Nefiego historycy mormoscy s przekonani, e grupa powdrowaa najpierw z Jerozoli- my przez Pwysep Arabski, w rejonie Zatoki Adeskiej zbudowaa statek, aby przez Ocean Indyjski i Spokojny dotrze do wybrzey Ameryki Poudniowej. Wkrtce po wyldowaniu Nefici zaczli u- prawia ziemi i sia nasiona. I zasialimy wszystkie nasiona, ktre zabralimy z Jerozolimy [...]" (l Ne. 18:24). Nefici podzili te pilnie potomstwo i wznosili wityni na wzr wityni Salomona" (2 Ne. 5:16).

Nawet jeli ta historia jest tylko czci religii, nie wolno jej odrzuca bez sprawdzenia. Daty, liczby, imiona i nazwy podawane w Ksidze Mormona s zdumiewajco dokadne. Jerozolimscy Nefici osiedli w Ameryce Poudniowej. Czy w oczach Indian odegrali rol bogw? Nie. Nefici mieli wasn religi. A nawet w (znacznie pniejszym) imperium Inkw nie da si znale adnych ladw wyznania moj- eszowego i adnych ydowskich przedmiotw kultowych. Lud, ktry si tak szybko rozmnaa, nie niszczy swoich witoci.

Poza tym nie bya to pierwsza podr Nefitw ze wschodu na zachd. Wedle Ksigi Mormona ju w trzecim tysicleciu prz. Chr. do Ameryki Poudniowej dotara inna grupa kierowana i instruowana przez Pana. Bya to zapewne podr pena przygd, a odbyto j w omiu doskonale szczelnych barkach bez okien: f I zbudowali je w ten sposb, e byy dopasowane i jak naczynia nie przepuszczay wody. Ich dno, ciany boczne i sklepienie byy szczelne jak w naczyniu. Byy one na dugo drzewa z zaostrzon przedni i tyln czci i miay drzwi, ktre zamknite pasoway dokadnie, e barka bya szczelna niczym naczynie". (Et. 2:17) Gdy emigranci skoczyli budow statkw, zauwayli bd konstruk- cyjny: po zamkniciu drzwi w rodku byo ciemno cho oko wykol. Pan

23

darowa im wic 16 wieccych kamieni, po dwa na statek, ktre przez 344 dni daway jasne wiato. Pierwsza klasa! Mona w to wierzy lub nie. Faktem jednak jest, e babiloski poemat o stworzeniu, Enuma Elisz, opisuje podobn podr. Jest tam mowa o potopie, ktry zdoa przey Atra-Hasis. We fragmentarycznie zachowanym eposie bg Enki daje Atra-Hasisowi dokadne wskazwki do budowy statku. Na zarzut Atra-Hasisa, e nie zna si on na szkutnictwie, bg Enki rysuje i wyjania szczegy projektu statku [30]. Amerykaski orientalista Zacharia Sitchin, ktry zajmowa si szczegowo tym tekstem, pisze:

Enki chcia, eby Atra-Hasis zbudowa statek 'przemylany', zamy- kany hermetycznie i uszczelniony 'lepk mazi'. Statek nie mg mie pokadu ani adnego otworu, przez ktry 'wnikaoby soce'. Mia by jak 'statek apsu', sulili dokadnie to sowo (soleleth) stosuje wspczesny jzyk hebrajski na okrelenie odzi podwodnej. Niech to bdzie statek MA.GUr.Gur! powiedzia Enki (statek, ktry moe si koysa i wywraca)". [31] Czyby wic pramieszkacami Ameryki Poudniowej byli staroytni

Babiloczycy i Izraelici? Czy to oni odgrywali rol bogw", ktrych obawiaa si ludno indiaska? Niemoliwe. Kontrargumenty s te same. Gdzie w Ameryce Poudniowej znajduj si lady kultury babiloskiej lub ydowskiej? Oba ludy miay wyranie okrelone zasady wiary, dokadne wyobraenia bogw, przemioty i postacie kultowe. Znam dawne witynie Ameryki Poudniowej z wyjtkiem Chavin de Huantar (Peru), Tiahuanaco i ssiedniego Puma-Punku (Boliwia) nie ma nic, co mona by zaliczy do cakiem obcej kultury. W tych trzech wymienionych miejscach za nic nie wiadomo ani o bogach babilos- kich, ani o ydowskich.

Pamitki z innego wiata

Ale nie naley pomija milczeniem faktu, e w Nowym wiecie znaleziono kilka kontrowersyjnych przedmiotw, ktre co najmniej wiadcz o wizycie goci z Azji. Na przykad w Kentucky w USA odkryto w 1932 roku stare monety z napisem rok 2. wolnoci Izraela" [25]. W 1891 roku w grobie wodza Czirokezw z Bat Creek w stanie Tennessee natrafiono na plakietk pokryt osobliwym pismem. Cho wizerunek plakietki opublikowa trzy lata pniej Smithsonian In- stitute, to a do 1964 r. nie wiedziano, co z tym fantem pocz. Tajemnic odkry dopiero prof. Cyrus H. Gordon za pomoc prostej

24

sztuczki lustrzanego odbicia obrazu. Gordon odczyta sowa dla kraju Judy", wedug innych ekspertw byo to sowo Judea" i data okoo 100 roku [32].

Wszystkie te znaleziska istnieje ich wiele s w literaturze naukowej spraw sporn. Poza tym nie wyjaniaj istoty pierwot- nych bogw". W jakikolwiek sposb wdz Czirokezw wszed w po- siadanie plakietki to ju przedtem czci swoich bogw. Plakiet- ka miaa dla co najwyej warto rzeczy jedynej w swoim rodzaju, nieznanej, niezrozumiaej. Dlatego woono mu j do grobu. Nie- zrozumiae przedmioty s uwaane przez plemiona tubylcze za nad- naturalne", za nie z ich wiata" i czczone jak relikwie. Oto wspaniae przykady:

W 1579 roku kapitan Francis Drak w imieniu Korony Brytyjskiej obj w posiadanie wybrzea kalifornijskie. W pi statkw wpyn do zatoki, gdzie yli Indianie Miwok. Anglicy wywarli na Indianach ogromne wraenie. Indianie za zapragnli zaraz spotkania z wodzem ich plemienia o imieniu Hioh. Ten przystroi Drake'a jakby koron i wieloma wytwornymi acuchami. Podczas tej uroczystoci Indianie piewali oguszajco o tym na ile Drak i jego oficerowie zrozumieli sowa e uwaaj biaych za bogw, z ktrymi walka jest beznadziej- na. W owiadczeniu mwicym o przejciu ziemi Drak wymieni krlow Elbiet, a Indianie z chci poddali si temu naczelnemu bogowi" [33, 34]. Dla zademonstrowania poddastwa Indianie wybie- rali sobie jak osob marynarza albo onierza przynosili jej prezenty i biczowali si na jej oczach. Zdumieni Anglicy nie mogli si prawie obroni przed t przemon chci ponoszenia ofiar. Praw- dopodobnie powodem zdumienia Indian i oddawania przez nich boskiej" czci Anglikom byo pi bajecznie kolorowych statkw. Drak pisa:

Gdy si zbliyli [Indianie], stanli jak wryci, bo ujrzeli rzeczy, ktrych nigdy nie widzieli i o ktrych nie syszeli. Byli skonni czci nas unienie i ze strachem jak bogw". Francis Drak kaza przybi na potnym drewnianym supie mosi-

n pyt, wiadczc o objciu tych terenw w posiadanie. W otwr w pycie oficerowie wtoczyli szeciopenswk z wizerunkiem Elbiety L Bg raczy wiedzie, podczas jakich uroczystoci oddawano cze i okadzano boga Elbiet I". Faktem jest, e t sam pyt, prawie nie uszkodzon, znaleziono w pewnym indiaskim grobie w 1936 r. Musiaa by co najmniej przez trzy stulecia dobrze przechowywana i stale polerowana olejem, bo niewiele warta moneta nie nosia ladw grynszpanu.

25

Przedmioty pozostawiane przez zdobywcw i odkrywcw awan- soway w wielu dajcych si udowodni przypadkach do rangi relikwii. W 1565 r. francuski kapitan Jean Ribault postawi na Florydzie kolumn pamitkow, nie zapominajc przybi do niej goda jako znaku prawa wasnoci do tej ziemi. W kilka lat pniej pojawi si jego nastpca, monsieur Landonniere. Miejscowy wdz Athore obsypa przybysza prezentami. Kolumna wzniesiona przez Ribaulta bya ob- wieszona girlandami kwiatw, wok stay dary ofiarne. Miejsce stao si now witoci, kolumna orodkiem kultu.

To, co zdarzyo si w Ameryce, miao rwnie miejsce na innych kontynentach. Jako znak wasnoci Portugalczycy postawili w Afryce tak zwane kolumny Padrao". Niewiadomi mieszkacy wybrzea czcili je, dopki nie zauwayli za pno po co naprawd je tu umieszczono [35]. Ze zdumieniem ogldano, podziwiano i czczono najrniejsze przedmioty, a nawet si ich obawiano.

Nic nie zdziwio czarnych bardziej ni bombardy karaweli", za- pisa kapitan Alvise da Cadamosto anno 1456. Czarnoskrzy, ktrych wpuszczono na pokad, na widok dzia i innych przed-

Kolumna, postawiona na Florydzie przez francuskich zdobywcw, staa si przedmiotem kultu (miedzioryt wg Th. de Bry, 1590)

26

miotw wpadali w panik albo w zdumienie. Kobz nazywali jeszcze ywe zwierz", a oczy namalowane na rufie statku uznali za prawdziwe. Nawet zapalanie wiecy byo dla nich magicznym rytuaem [361

Czowiek z Ksiyca

We wrzeniu 1871 roku rosyjski podrnik Mikucho-Makaj do- pyn na pokadzie statku Wite" do Bongu (wybrzee Nowej Gwinei). Zdumieni tubylcy przygldali si z oddali jego poczynaniom. Ktrej nocy zauwayli, e Mikucho-Makaj przechadza si z latarni. Od razu zacza kry plotka, e przyby z Ksiyca. Rosjanin by dobroduszny, przyjacielski i cierpliwy, rozmawia z tubylcami, na ile byo to moliwe. Stara si im tumaczy, e przyby nie z Ksiyca, tylko z Rosji. Ale tubylcy nie potrafili niczego przyporzdkowa pojciu Rosja". A przybysz mia bia skr i dowodzi wielkim pojazdem. Po krtkim namyle kapani zdecydowali si obwoa go bogiem Tamo Anut", a Witezia" uznali za boski pojazd. Galion jakiego rozbitego statku wyrzucony na brzeg sta si witym symbolem nowego boga Tamo Anut.

Po pewnym czasie pojawili si tam Holendrzy i Niemcy -- nowi przybysze wszdzie trafiali na symbole boga Tamo Anut, ktrego powrotu oczywicie oczekiwano. Prezenty otrzymywane od Europej- czykw tubylcy uwaali za dary boga Tamo Anut. Owiadczyli przybyszom, e bg Tamo Anut mieszka w krainie Anut", a jest to krlestwo najwyszego boga stworzenia, i e mieszkajcy tam ludzie maj wielkie domy i metalowe narzdzia" [37].

Pewnego ranka zdarzya si rzecz niezwyka. W pobliu przepywa statek. Tubylcy obserwowali uwanie dymicego potwora. Statek znikn za horyzontem, a wwczas rozesza si wie, e by to bg Tamo Anut palcy wielkie cygaro.

Tak wic mity mog powstawa z zupenie bahych powodw, a zwyke przedmioty urasta do rangi obiektw kultu. Jeeli natomiast bogowie" pozostaj na danym terenie duszy czas, s cigani" z powrotem na ziemi, pozbawiani" boskoci. Miejscowa ludno zaczyna dostrzega w nich ludzkie cechy, a obiekty kultu wdruj na mietnik. Prawdziwi bogowie maj by niezmienni i dokonywa rzeczy nadnaturalnych.

Przedmioty nalece do pseudobogw czstokro imitowano albo powielano zachowujc ich pierwotn funkcj. O takim zjawisku pisze

kapitan Fernam Mendez Pinto, ktry w poowie XVI w. zawija do wielu japoskich portw:

Jeden z nas [...] lubi dla rozrywki strzela z arkebuza, a e by strzelcem nader udatnym, ustrzeli raz 26 dzikich kaczek. Kiedy ci ludzie zauwayli jego strzelanie, jakiego dotd nie widzieli, nie wiedzieli, co to, a nie znajc tajemnicy prochu, wnioskowali, e mu- si za tym sta jakie czarodziejstwo [...]. Sporzdzili sobie model rzeczonego arkebuza, aby wedle takowego robi nastpne, wskutek czego przed naszym wyjazdem mieli ich ju 600. W 1566 roku byo okoo 30 000, co niepomiernie mnie zadziwio. Paru wiarygodnych kupcw zapewniao mnie, e na caej wyspie Japonii jest ponad 300 000 arkebuzw [...]". [38, 39] W tym przypadku czarodziejska bro" biaych ludzi nie staa si

przedmiotem kultu kopiowano j dla celw praktycznych. Japo- czycy zawsze byli genialnymi imitatorami. Konieczna w takim przypad- ku jest tylko umiejtno rozumienia techniki, dobre rzemioso i brak obaw przed magi. W innych czciach wiata szok po przybyciu bogw doprowadza do kopiowania najidiotyczniejszych przedmiotw, bez

zachowania ich jakiejkolwiek funkcji uytkowej. Bywao tak nawet w naszym stuleciu. Wiosn 1945 roku Amerykanie zaoyli w okolicach Hollandii (Nowa

Gwinea) baz wojskow. Niekiedy stacjonowao tam do 40 ty. o- nierzy. Bez przerwy ldoway i startoway samoloty dowoce posiki walczcym w rejonie Pacyfiku. Tubylcy, przewanie Papuasi, obser- wowali niezrozumiae dla nich poczynania obcych. Nie mieli zielonego pojcia ani o polityce wiatowej, ani o technice. Amerykascy onierze dawali im drobne prezenty jak przed wiekami Cortes czy Kolumb. Tyle e teraz byy to konserwy, czekolada, guma do ucia, T-shirty, stare buty czasami noe, garnki czy butelki. Tubylcy nazywali je cargo (to pochodzce z jzyka hiszpaskiego sowo oznacza adunek). Coraz wicej Papuasw chciao dosta cargo, coraz wicej odwaao si wyj z dungli. Zapuszczali si a na skraj lotniska, do barakw i szop. Tu widzieli wielkie srebrne ptaki z hukiem wzbijajce si w chmury - leciay zapewne do nieba. Plemiona papuaskie zaczy radzi. Co zrobi, eby srebrne ptaki poleciay wprost do ich siedzib i wyadoway tam cargo!

To nie jest wspczesny zegarek. Ta bransoletka z brzu jest tylko zewntrznym na- ladownictwem zegarka (eksponat z Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, Tervuren)

28

Telefon do bogw

W kocu tubylcy doszli do wniosku, e musz postpowa tak jak obcy wtedy niebiaskie ptaki" same do nich przylec. Na pustych plaach zbudowali z dostpnego materiau skady na niebiaskie cargo". Na wyspie Wewak powstao lotnisko" z imitacjami pasw startowych i samolotw z drewna i somy. Nie brako szpitali polowych, w ktrych pracowali lekarze" i pielgniarki". Modzie mska wiczya musztr. Drewniane kije imitoway karabiny. We wschodniej czci Wyyny Nowogwinejskiej holenderscy urzdnicy odkryli radio- stacje" oraz izolatory" zwinite z lici. Bambusowe tyczki wielkoci chat byy antenami", same chaty za poczono przewodami" z wkien rolinnych. Mieszkacy stawali w szeregu przed radiostac- jami" i machajc pochodniami imitowali lampy sygnaowe. Kapani przemawiali do drewnianych mikrofonw i zakadali suchawki z ko- rzeni drzew.

Holenderscy i amerykascy oficerowie miali si zdumieni, patrzc na te bazenady. Tubylcy za pilnie i z niewiarygodn powag naladowali wszystko, co widzieli. Wkrtce w uyciu pojawiy si stalowe hemy" z wich skorup, lotnicze okulary" z macicy perowej i zegarki" z paskw futra. Nie tylko na wybrzeu rwnie na centralnej wyynie

29

Nowej Gwinei wzniesiono domy cargo". Wie zataczaa coraz szersze krgi, oczekiwano wielkich, latajcych wi" [40].

Wkrtce nastpio smutne otrzewienie. Srebrne ptaki" odleciay na lotniska w pobliu frontu, cargo nie wypenio szop, ze suchawek" nie dobieg aden gos, z karabinw" nie pad strza. Z biegiem lat imita- cje powyrzucano albo zastosowano w charakterze ozdb. Co byoby jednak, gdyby biali zniknli na zawsze po krtkiej wizycie? Pniejsi odkrywcy znaleliby na pewno kult nader zabawny. Religi cargo z antenopodobymi przedmiotami kultu, radiopodobnymi stacjami i lotniskopodobnymi wityniami na wieym powietrzu.

Wanie tego brak mi u ludw staroytnoci. Gdyby zetkny si z przerastajc ich technik ziemsk, to ich kulty i obrzdy .wykazywayby pewne naladownictwa nieznanej cywilizacji. Pochodzi- my od mapy, mapujcej to, czego nie rozumie. A ja, chocia cierpliwie szukam, w przypadku konfrontacji kulturowych znajduj tylko szok po przybyciu bogw", pene wiary oczekiwanie ich powrotu -- nie widz jednak nigdzie naladownictwa techniki chiskiej, babiloskiej, ydowskiej, egipskiej, perskiej czy innej. Musiayby istnie ryty naskal- ne, drewniane poski albo wizerunki na ceramice, na ktrych przed- stawiono by co" z owego obcego wiata. W kocu wanie takie procesy mona przeledzi w epoce odkry geograficznych. Na pou- dniowym wschodzie USA znaleziono ryty naskalne, ukazujce mczyz- n w kapeluszu i pumpach. S to wizerunki badacza, majora Wesleya, ktry przebywa w minionym stuleciu wrd zamieszkujcych tam plemion indiaskich [41, 42]. Nad brzegami Rio Usumacinta, na terytorium indiaskiego plemienia Lacandonw w Gwatemali, od- naleziono ryty przedstawiajce hiszpask karawel [43]. Podobne wizerunki odkry koo Amalivaca (Wenezuela) ojciec Bartolomeo de las Casas. Przedstawiaj one typy odzi z Wysp Kanaryjskich. U plemienia Manus jest to rybacki lud zamieszkujcy Wyspy Admiralicji w Archipelagu Bismarcka etnograf Margaret Mead znalaza modele samolotw, wykonane z drewna wyrzuconego przez fale. Rybacy wi- dzieli zapewne prawdziwe samoloty, ktre przedstawili pniej w ten sposb [44]. I, o czym ju wspominaem, w berliskim Museum fur Vlkerkunde stoi kamienny bg z Hawajw w europejskiej kryzie i w peruce.

Kurioza od kultur cargo po pludry wiadcz o skonnociach dzikich" do naladownictwa. Nigdy nie zapominaj oni najbardziej charakterystycznych przedmiotw, jakimi posugiwali si obcy przyby- sze. Czsto przedmioty niezrozumiaego przeznaczenia s imitowane albo staj si elementem ustnych przekazw. Pod koniec minionego

30

stulecia etnolog G. T. Emmos natkn si u wielu indiaskich plemion pnocno-zachodniego wybrzea na opisy wielkich, czarnych ptakw z biaymi skrzydami", z ktrych wysiadali ludzie. O czym opowiadali Indianie? Mozolny wywiad wyjani zagadk. Indianie opisali tak statki La Boussole" i L'Astrolabe" francuskiego podrnika La Perouse'a, ktry przyby tam w 1786 roku [45, 46]. Nawet zwieczona krzyem kolumna, ktr Kolumb kaza postawi na przyldku Maisi (Kuba), przetrwaa stulecia jako wiadectwo niebiaskich odwiedzin" [47].

Znana jest te przygoda, jaka przydarzya si niemieckiemu piloto- wi-badaczowi Hansowi Bertramowi podczas przymusowego ldowania w Australii. Aborygeni nie zabili go tylko dlatego, e mia lotnicze okulary. Postacie w takich okularach tubylcy znali z rytw naskalnych. Co wrcz przeciwnego przey pilot Leal Neto, ktry w 1954 roku odway si wyldowa na terytorium plemion Suya w rodkowej Brazylii. Na jego samolot spad grad strza. Pniejsze dochodzenie wyjanio zachowanie tubylcw. Indianom wydawao si, e samo- lot jest potworem o twardej skorupie", o ktrym dawne przekazy opowiaday same niedobre rzeczy [48]. Gdzie jednak podziay si legendy oraz imitacje przedmiotw bdce skutkiem przybycia znacznie wczeniejszych wypraw Chiczykw?

Nie wiemy, kiedy plemiona o sabo rozwinitej technice przeyy pierwszy kontakt z inn kultur. Moemy jednak wykaza, e takie zdarzenia staj si trwaym elementem tradycji tych plemion. Przeko- nujcym przykadem takiego zjawiska moe by wyprawa Franka Hurleya na Papu - Now Gwine odzi latajc w latach dwudzies- tych. Hurley, fotograf Lang i tumacz wystartowali z Port Moresby. Lecc wzdu wybrzea dotarli nad wilgotny las rwnikowy, w ktrym ujrzeli prehistoryczne chaty. W kocu odwayli si wyldowa koo wsi Kaimari:

31

[...] Lecielimy nad wsiami, ktrych mieszkacy pierzchali w gstwin, ujrzawszy nadlatujcego wielkiego diaba, ktry pdzi w niskich chmurach [...]. Ldowanie poszo gadko, ale [...] ku naszemu zdumieniu Lang i ja stwierdzilimy, e tubylcy patrz na nas jak na istoty nadnaturalne i e samolot sta si przedmiotem czci i trwogi [...]". [49] Tumacz na prno prbowa cokolwiek zrozumie - - w kocu

poj, i dla odwanych wojownikw samolot by diabem, ktry zlecia z nieba" albo odzi-nalee-dwa-bogi". Tubylcy mieli ju ze dowiadczenia z jakim samolotem. Nikt nie wie- dzia, k i e d y to byo. Nie wiadomo o adnej ekspedycji lot- niczej, ktra zjawia si tu przed Hurleyem. Jacy to wic an- tyczni lotnicy stali si praprzyczyn strachu tubylcw? Aby udo- brucha dopiero co przybyego z przestworzy boga Hurleya", dzicy" co wieczr podpywali odzi do wodnosamolotu i ska- dali w ofierze wini, z trudem wcigan na dzib patowca. Sprytny Hurley wyrzuca martwe zwierz w ciemnociach nocy za burt. Brak tuszy stanowi dla tubylcw dowd, e d-nalee-dwa-bogi" przyja ofiar.

Tubylcy ze wsi Kaimari co wieczr kadli na dziobie wodnosamolotu ofiarn winie

32

Frank Hurley nie zdoa si oprze pokusie udawania boga. Podczas spektakularnej ceremonii majcej na celu uleczenie chorego zapali p funta magnezji:

[...] wrzuciem paczuszk w ogie i wyniosem si cichaczem. Ci- ba, ktra nie do koca wierzya w moje czarodziejskie umiejtnoci, zebraa si wok ogniska. Ogie liza ju opakowanie. Po chwili magnezja rozbysa z guchym hukiem. Wygldao to tak, jakby midzy tubylcw spada rakieta midzygwiezdna. Jak rakiety wy- strzeliy w gr ponce pochodnie; da si sysze krzyk zgrozy. Tubylcy rozpierzchli si miertelnie przeraeni. Bbnienie ucicho [...]." [49] Hurley nie zapomnia o pacjencie, ktry otrzyma odpowiedni

dawk tranu, a nazajutrz poczu si na tyle dobrze, e przechadza si wawo wrd wspplemiecw [...]". Pacjent ten na pewno bdzie opowiada wnukom o straszliwej nocy. Pniej usyszaem relac- jonuje Hurley e mj niewinny art przysporzy mi sawy dim- dim-puripuri biaego czarownika."

Bogowie, diaby, powracajcy przodkowie, absurdalne imitacje wy- tworw techniki, zalew sprzecznych przekazw i bd tu mdry, czowieku! Chwaa Bogu s mosty, ktrymi mona si wygodnie przemieszcza z teraniejszoci w przeszo, ale nawet dzi zeszoroczny nieg moe si atwo zamieni w gooled.

W 1920 roku Erich Scheurmann, podrujcy po morzach pou- dniowych, opublikowa mowy wodza Tuiavii. Wdz ten w modoci uczy si w szkole misyjnej na Samoa. Pniej odwiedzi nawet Europ. Przy tej okazji Tuiavii, zbulwersowany przejawami nieznanej cywi- lizacji, rejestrowa wszystko, co dla niego nowe: popiech, dymice samochody, radia, wielopitrowe budynki, wielkie dworce i tumy na ulicach. Powrciwszy na wysp Tuiavii wykorzysta te oszaamiajce wraenia, eby do czonkw swojego plemienia wygasza napominaj- ce, filozofujce mowy.

Dobr sw i wymowa tekstu Kwesti sporn jest, czy mowy te byy w ogle wygaszane. Pewne jest

tylko to, e Erich Scheurmann duszy czas przebywa wrd mieszka- cw wysp poudniowych i std zna ich wyobraenia o biaych. Moe nawet przez jaki czas kontaktowa si z Tuiavii, ktrego pozna na odlegej wysepce Upolu w archipelagu Samoa" [50]. Tam, we wsi Tiavea, powstay szydercze mowy wodza, ktry namiewa si z kultury

33

europejskiej. Duet Scheurmann/Tuiavii buduje most w przeszo za pomoc sw na okrelenie przedmiotw obcych czonkom plemienia. I tak europejskie ubranie nazywa si skra", guziki za muszle".

Mankiety to wapienne obrcze", cylinder sztywne naczynie", domyskrzynie z kamienia", schody gazie", a dwik dzwonka to krzyk". Tramwaj nazywa si szklana skrzynia na metalowych tamach", a pocig to statek dugi jak robak, ktry si lizga".

Telefony to sowa-wdmuchiwa-w-metalowe-wkna", a karabin to po prostu ognista rura". Wskazwki zegara to mae palce", a pierw- sze samoloty to odzie jedce od chmury do chmury". Maszyna parowa to rzecz poerajca czarne kamienie i dajca si", a piro na pewno pastwo nie zgadn ko do pisania".

Elektryczno nazywa si chwyta-byskawice-z-nieba", kino jest miejscem nieprawdziwego ycia", zawd nazywa si tylko-jed- no-umie", latarka to iskierka". Klawisze fortepianu s biaymi i czarnymi jzyczkami".

Mona sobie wyobrazi warto formaln nastpujcej informacji: Gdy soce stao na niebie, pokryy si mae palce. Mj towarzysz wdmuchn kilka sw w metalowe wkna i po kilku maych gaziach wsiad do odzi, jedcej od chmury do chmury. Tam powiesi swoje sztywne naczynie na gazi i poprosi, ebym spojrza w d. Ujrzaem wiele skrzy z kamienia, kilka szklanych skrzy na metalowych tamach a nawet dugi statek podobny do robaka, ktry szybko si oddala. Nagle zjawia si pikna dziewczyna z koci do pisania. Przyniosa nam napj i powiedziaa, e zaraz ujrzymy miejsce nieprawdziwego ycia..."

Jak nasi przodkowie opisywali rzeczy, na ktre nie mieli okrele? Jeli na co brak okrelenia, trzeba to nazwa za pomoc sw istniejcych. Dla Indian Ameryki Pnocnej parowz jest ognistym rumakiem", a telefon piewajcym drutem". Alkohol sta si wod ognist", a magnetofon rzecz kradnc gos". Kiedy w padzierniku 1978 r. w Zairze wystartowaa rakieta, reporterzy telewizyjni zapytali kilku czarnych w buszu, co myl o tym wydarzeniu: Nasi potni przyjaciele wysyaj ogie do nieba" brzmiaa lapidarna odpowied. Z niewiedzy i kalekich okrele powstaj legendy tak byo kiedy, tak jest i dzi.

W poowie lat dwudziestych bracia Michael, Benjamin i James Leahy pojechali na Now Gwine, gdzie na wybrzeu zapanowaa akurat gorczka zota. Bracia Leahy mieli ze sob nie tylko sita do pukania zota, lecz rwnie aparaty fotograficzne. 60 lat pniej terytoria dzikich" ucywilizowano. Ekipa telewizji australijskiej udaa si w ten rejon i pokazaa mieszkacom powikszenia starych zdj zrobionych

34

przez braci Leahy. Kilku staruszkw rozpoznao si na fotografiach. Dzi wygldaj zupenie inaczej nosz buty, spodnie i koszule. Na zdjciach wida ich jeszcze w przepaskach biodrowych, w rkach trzymaj dzidy. Jeden ze starcw powiedzia:

Byem dzieckiem. Ojciec zabiera mnie ze sob na polowania. Wtedy ujrzelimy pierwszych biaych ludzi. Przestraszyem si okropnie i zaczem paka. Jeszcze nigdy nie widziaem takiej istoty. Skd przybya? Z nieba czy z rzeki?" [51] Swoje przeycia z lat dwudziestych bracia Leahy utrwalali rwnie na

pimie pramieszkacw dziwi kady przedmiot: zapaka, konserwa, owek, noyczki. O tym, co dziao si w umysach tubylcw, opowiada- j dzi starcy:

W naszej wsi rozesza si wie, e przybyy byskawice. Uwaalimy biaych za byskawice z nieba. Inni powiadali, e to nasi przodkowie, ktrzy powrcili z krlestwa umarych". [51] A c innego mieli myle, skoro istnia pradawny przekaz, wedle

ktrego bogowie zstpili niegdy z nieba i nauczali ludzi. By kult zmarych, wiara w krlestwo przodkw na tamtym wiecie. Starzec, ktry ujrza wwczas biaych z duymi kolorowymi plecakami, tak uj wraenia tubylcw: Mylelimy, e maj tam swoje ony!".

Dzikich zdumiay rwnie spodnie przybyszy. Zadawali sobie pyta- nie, jak te istoty pozbywaj si ekskrementw: Bo przez to si nie da!". I tak w gowach miejscowych zakiekowaa myl, e biali s pewnie istotami z nieba a pewnego dnia jeden z tubylcw zauway z ukrycia, jak biay spuszcza spodnie i pozbywa si czego z wyran ulg. Jeden z niebiaskich przybyszy wanie to zrobi!" owiadczy szpieg swoim wspplemiecom. Kilku miakw ostronie obwchao rzecz pozostawion przez biaego czowieka niebiaskie gwno mierdziao tak samo jak ziemskie.

Bracia Leahy wraz z kolumnami tragarzy przebyli gry. Wkrtce zrozumieli, e w ten sposb nie da si tu doprowadzi zaopatrzenia z wybrzea. Wykarczowali wic w zarolach pas startowy. Tubylcy nie wiedzieli wprawdzie, o co chodzi, pomagali jednak chtnie. Tysice mczyzn, kobiet i dzieci ze piewem na ustach wyrwnywao ziemi udeptujc j cierpliwie. Byli szczliwi, e mog sobie potupa" pisa Benjamin Leahy.

Nim przylecia pierwszy samolot wezwany przez radio, bracia uwiadomili tubylcom, e z nieba przybdzie wielki ptak, nioscy w swoim brzuchu ludzi. Oczywicie na skraju pasa startowego stany tysice ciekawskich, eby obejrze widowisko. Pewna staruszka opowie- dziaa, e przy ldowaniu wielkiego ptaka ludzie rzucili si na ziemi

35

i ukryli twarze. Wielu przestraszyo si tak bardzo, e bezwiednie oddao mocz. Potem jednak uciekli i ukryli si, niektrzy obejmowali si, krzyczc ze strachu. Benjamin Leahy pisa: Ludzie wpadli w panik, bo nie wiedzieli, co to jest".

Stopniowo, gdy porozumienie stao si moliwe, tubylcy zaczli pojmowa, e dziwni biali nie s istotami z nieba. Mimo to nadal byli przekonani, e biali s duchami przodkw. Jak do tego doszo?

Od niepamitnych czasw panowa tu zwyczaj palenia zmarych. Popioy i resztki koci wrzucano do rzeki. A co robili obcy? Godzinami stali w rzece. Pukali piasek, odcedzajc w dziwnych miskach te kamyki. Musieli wic by zmarymi przodkami, szukajcymi w rzece swoich resztek. Bo jak inaczej wytumaczy takie zachowanie?

Mijay lata. Powoli znikay ostatnie niejasnoci. Biali zostali, byo ich coraz wicej. Mode pokolenie tubylcw uczyo si w szkoach misyj- nych. Przeamano utrudniajc komunikacj barier jzykow, miejs- cowi zaczynali rozumie now cywilizacj.

Ale co by byo, gdyby po krtkim pobycie biali zniknli rwnie nagle, jak si pojawili? Gdyby przez stulecia czy tysiclecia tubylcy nie mieli kontaktu z biaymi ludmi? Pewne jak amen w pacierzu byoby po- wstanie nowego kultu, nowej religii, kultu powracajcych przodkw, szukajcych w rzece swoich koci, kultu biaych, ktrzy w potnym, grzmicym ptaku o twardej skorupie zstpuj z nieba, aby znw tam znikn! Byoby wanie tak!

Ale dlaczego, i to jest celem moich bada, tyle tubylczych plemion czeka na bogw z nieba"?

II. Boscy ludzie

Czas to dobry nauczyciel. Szkoda tylko, e umierca

swoich uczniw.

Curt Goetz (1888-1960)

Histori dynastii Szang przekazano w tak zwanych Annaach Szi-chi, czowiek stoi tu wic na pewnym gruncie [52]. Pierwszym panuj- cym, od ktrego imienia wzia nazw prowincja, by Czeng Ting. Ten Czeng Ting zapocztkowa wprawdzie swj rd, ale nie by pier- wszym cesarzem. By nim jego poprzednik Chieh Kuci z dynastii Hia, podobno dyktator o skonnociach sadomasochistycznych z tego powodu pozbawiono go tronu. Uczyni to wanie zaoyciel dynastii Szang, mny Czeng Ting. Annay podaj, e mia latajce wozy". Ale nie wyprodukowa ich we wasnych zakadach lotniczych byy wytworem tajemniczego ludu zwcego si Chi-Kung. Taaak, a lud mieszka ni mniej, ni wicej tylko o 40 000 li po drugiej stronie nefrytowej bramy". Gdziekolwiek to byo, bya to odlego wiksza od poowy rwnika, bo 40 ty. li to 40 000 x 644,4 m, czyli 25 776 km! Jeeli za podstaw oblicze przyj mae li (150 m), to lud zajmujcy si budow samolotw mieszka w odlegoci 6 000 km od granic cesarstwa.

O ludzie Chi-Kung napisano: Potrafili te wytwarza latajce wozy, ktre przy sprzyjajcym wietrze pokonyway wielkie odlegoci. Za czasw Tinga (1760 r. prz. Chr.) zachodni wiatr zanis taki wz a do Jutschou (Honan), po czym Ting poama go, albowiem me yczy sobie, aby jego lud zobaczy ten pojazd".

Chiski poeta Kuo p'o (270-324 r. po Chr.) podchwyci wtek znaleziony w annaach przodkw. Pisa: Godne podziwu s precyzyjne prace ludu Chi-Kung. Mylc o wietrze wytyli gow i wynaleli

37

latajcy wz, ktry wznoszc si i opadajc, zalenie od potrzeby, dowiz ich jako goci do cesarza Tinga".

Istniej rysunki owych aparatw latajcych, na ktrych widoczne s szczegy, w naszych oczach chiskie" w caym tego sowa znaczeniu. Cesarz Czeng Ting ukrywa te aparaty przed spojrzeniem poddanych. Gwnemu inynierowi" cesarza, Ki Kung Shi, udao si nawet zbudowa kopi takiego niebieskiego wozu. Pniej pojazdy te znisz- czono, aby na zawsze zachowa je w tajemnicy". Rozbrojenie w staro- ytnych Chinach! W dziele Szang hai tiszing Kuo p'o pisze o rnych sprawach owej epoki [53, 54, 55]. Latajce wozy" pojawiaj si tam czsto pod nazw latajce koa".

Jeszcze w redniowieczu filozof i mnich Roger Bacon (1219-1294) dysponowa informacjami na temat latajcych aparatw, bo w pracy z 1256 roku napisa:

Mogy te by wytwarzane aparaty latajce (instrumentu vo- l a n d i ) [ . . . ] b yy one w yt w a r z a ne b a r d z o d a w no temu, a pewnem jest, e takowy instrument do latania posia- dano". [56] Moi czytelnicy wiedz, e latajce wozy" i latajce koa" stanowi

element niezliczonych przekazw. Za dublet powietrznych odwiedzin na dworze chiskiego wadcy Czeng Tinga mog by uznane podre indyjskiego krla Rumanwata, ktry kaza zbudowa statek powietrzny tak wielki, e miecio si tam naraz wielu ludzi:

Zasiad wic krl w niebiaskim wozie wraz ze sub ze swego haremu, ze swoimi kobietami, dostojnikami i grup ludzi pocho- dzcych ze wszystkich dzielnic miasta. Dotarli do kresu firma- mentu, a w kocu podyli drog wiatrw. Wz niebieski okry ziemi lecc nad oceanami i skierowa si ku miastu Avantis, gdzie obchodzono wito. Maszyn zatrzymano, aby krl mg wzi udzia w wicie. Po krtkim pobycie krl wystartowa z powrotem na oczach niezliczonych gapiw, podziwiajcych wz niebieski". [57] Ci powietrzni eglarze antyku byli cakiem nieli! Oczywicie rozu-

miem, e te wszystkie aparaty latajce uzna si zaraz za wytwory fantazji. Z zatchego worka psychologii wycignie si normalka! przedwczorajszy argument, e czowiek zawsze chcia dorwna ptakom i marzy o lataniu. Wymwka banalna, bo przecie szczegl- nie w przekazach staroindyjskich wyranie odrnia si wozy latajce od nielatajcych. Moe o tym zawiadczy kilka cytatw z Ramajany, zestawionych przez znawc sanskrytu, prof. dr. Kandilala z Sanscrit College w Kalkucie:

38

Wraz z Khar wsiad do latajcego pojazdu ozdobionego kosztow- nociami i twarzami demonw. Pojazd porusza si z haasem rwnym grzmotom". (3.35.6-7) Wsid do tego pojazdu, ktry jest wysadzany kosztownociami i moe wznie si w powietrze. Kiedy uprowadzie Sit [maonk krla], moesz poda, dokd chcesz. Drog powietrzn zawioz j do Lanki [dzi Sri Lanka Cejlon] [...] I tak Rawana i Mari- cha wsiedli do pojazdu powietrznego podobnego paacowi [ ] " (3.42.7-9) Ty szubrawcze, mylisz, e skoro postarae si o ten pojazd po- wietrzny, bdziesz y w dobrobycie?" (3.30.12) Potem zjawi si pojazd samoistny [...] znw w Lance z biedn Sita i Tridat." (4.48.25-37) Jest to wyborny pojazd powietrzny, zwany Pupaka a lnicy jak soce." (4.121.10-30) Obiekt latajcy, ozdobiony abdziem, wznis si z hukiem w prze- stworza." (4.123.1)

Wszystkie damy z haremu krla map Sugriwy popiesznie sko- czyy si stroi i wsiady do latajcego pojazdu." (4.123.1-55) [58] A w eposie Mahabharata jest 41 fragmentw tekstu mwicych wyranie o pojazdach latajcych. Oto przykady:

Och, ty, potomku Kurusa, w zy czowiek przyby pojazdem latajcym samodzielnie, ktry moe porusza si wszdzie i znany jest jako Saubhara." (Vanaparva Ch. 14, w. 15-22) Rwnie ludzie poruszaj si po niebie pojazdami latajcymi udekorowanymi abdziami a rwnie komfortowymi jak paace." (Vanaparva Ch. 200, w. 52-56) Wielki pan przekaza mu poruszajcy si samodzielnie pojazd latajcy." (Vanaparva Ch. 207, w. 6-9) [59] A zatwardziaym reprezentantom pogldu, e s to tylko wytwory

wybujaej fantazji dawnych Hindusw, podsumy dyskretnie fragmen- cik z dziea powstaego w zupenie innym regionie Ziemi myl 0 etiopskiej Ksidze Krlw. Tam lataj nie Chiczycy ani Hindusi, lecz nasz stary znajomy krl Salomon:

Wszystko pdzio na wozie, jak okrt na morzu, ktry ponosi wiatr [...] i szybsi byli od orw na niebie, i cay ich dobytek posuwa si z nimi w powietrzu na wozie." [60] W ten sposb krl i wszyscy, co byli posuszni jego rozkazom, lecieli

na wozie bez cierpie i chorb, bez godu i bez pragnienia, bez potu i zmczenia, przebywajc jednego dnia drog, na ktr potrzeba trzech miesicy.

39

W czasach antycznych na pewno byli ludzie stosujcy maszyny latajce. Cho na to twierdzenie istniej niepodwaalne dowody, nikt nie potraktuje ich serio. Zaoymy si? Arogancja najwiatlejszych nie dopuszcza istnienia czego, co istnie nie moe. Dowody? Jakie do- wody?

kierunkiem prof. dr. Josyera pracowa nad odczytaniem tekstw przez 20 lat. Jesieni 1973 roku przedstawiono angielski przekad poprze- dzony tekstem sanskryckim. Dziki temu kady naukowiec zajmujcy si sanskrytem mg sprawdzi wierno tumaczenia. Ksika zatytuo-wana Yymaanika-Shaastra or Science of Aeronautics [61] zainteresowaa na Zachodzie niewielu fachowcw, ci za podziwiali wprawdzie dosko- nae tumaczenie, nie podnieli jednak z tego powodu specjalnej wrzawy.

Rkopisy opisujce prehistoryczn technik latania

W 1918 roku w Bibliotece Baroda Royal Sanskrit w Mysore w In- diach odkryto rkopis pracy Yaimanika Sastra, ktry przelea tam nie zauwaony cae wieki. Dopiero w 1943 roku fragmenty tego dziea opublikowano pod tytuem Yimana Sastra. Znawcy sanskrytu z Poona College zauwayli wkrtce, e tekst ten wykazuje wiele podobiestw do starszych tekstw sanskryckich, sigajcych 1610 roku. Teraz do pracy wczyli si naukowcy Academy of Sanskrit Research z Mysore. Kolekcj tekstw uzupeniono rkopisami z zatchych podziemi znisz- czonych wity. Do Akademii dostarczono cae pliki starych pism, powizane i cinite starymi drewnianymi tabliczkami. Anglikw nie interesoway te zabytki kapani za obawiali si, e staroytne manuskrypty zbutwiej, zostan zarte przez szczury albo zniszczej w inny sposb. Dyrektor Akademii prof. dr G. R. Josyer i jego wsppracownicy posortowali materiay wedug stopnia zniszczenia i wedug wieku. Cho papiery liczyy sobie w najlepszym przypadku 350 lat, zawieray wiedz z minionych tysicleci. Wkrtce pojawiy si nazwy i dziwolgi sowne dobrze znane sanskrytologom. Pradawna forma wersyfikacyjna wskazywaa bez wtpienia na fakt, e tre pochodzi z zamierzchej przeszoci. Teksty, jak to w indyjskich klasztorach (i chrzecijaskich te), byy stale przepisywane. 25 sierpnia 1952 roku naukowcy Akademii przekazali indyjskim mediom pierwsz informacj o odkryciu. Pidziesicioletni wwczas prof. Josyer owiadczy skrom- nie:

Szanowni pastwo! Mamy przed sob 500 lok czyli stanc tekstw staroindyjskich, mwicych wycznie o prehistorycznym lotnictwie. Jest to 6000 rcznie pisanych linijek. Opisuj one aparaty latajce typu wimana, rukma, sundra i szokuna". O odkryciu napisay hinduskie gazety ale sensacyjna informacja

nie zainteresowaa reszty wiata. Ludzie byli zajci usuwaniem szkd wojennych i rozkrcaniem gospodarki. Niewielki zesp badawczy pod

40

Aparaty latajce w staroytnych Indiach? Fantazja i marzenia jakich wiecznych szperaczy. Wtajemniczeni fachowcy wiedzieli, e i w innych tekstach sanskryckich jest mowa o latajcych wozach". Na przykad w tomie XXV Samarangana Sutradhara czy w Yuktikalpataru z Bhoda, tekstu opublikowanego przez Calcutta Oriental Society w 1917 r. Nie byo wic szczeglnego powodu do podnoszenia wrzawy.

Tymczasem udowodniono, e opisy prehistorycznych aparatw latajcych licz sobie tysice lat. Bdc w Indiach pytaem o to wielu powanych sanskrytologw potwierdzili oni i prawdziwo odpisw dawnych tekstw, i doskonao tumaczenia.

Dziesi rozdziaw porusza problematyk przeraajco wspczesn mwi o treningu i skafandrach pilotw, o korytarzach powietrz- nych, o elementach maszyn latajcych, o stosowanych w nich metalach, o metalach pochaniajcych wysokie temperatury i o rnych rodzajach napdu. Jest tam te lista 32 regu, do ktrych musi si stosowa osoba kierujca pojazdem powietrznym. W kocu tekst podaje sekrety, jak skaka" okrelonymi typami pojazdw powietrznych, jak lecie wykiem", jak pilot moe patrze na wszystkie strony" i sysze odlege dwiki". Przeliczono rwnie prdko poszczeglnych typw wimana na jednostki wspczesne wynosia ona 5760 km/h.

Informacje z przeszoci mog jeeli si je wemie powanie zrewolucjonizowa wspczesne lotnictwo i kosmonautyk. Mwi si tam o skadnikach, pozwalajcych zrobi po zmieszaniu w od- powiednich proporcjach 16 powok pochaniajcych ciepo. Wyja- nia si te, jak uzyskiwa czyste metale, jakie kwasy dodawa do danego stopu i jakie oleje stosowa do jego obrbki w danej tem- peraturze. Opisano siedem typw silnika oraz typy wimana, do ktrych mona je zastosowa. Nie brak informacji ani o wielkoci maszyn latajcych, ani o moliwociach ich zastosowania czy osiganym puapie. Tytuy rozdziaw brzmi jak z dzisiejszego podrcznika dla pilotw:

Korytarze powietrzne Elementy maszyny Skafandry Posiki O materiaach Punkt topnienia Lustra Moc Maszyny Rne typy samolotw Szakuma-wimana Sundara-wimana Rukma-wimana Tripura-wimana"'. [61] Nieyjcy ju dzi pro f. dr Josyer przekaza mi w Mysore egzemplarz

tych zdumiewajcych tekstw. Nigdy si z nim nie rozstaj! Profesor pozwoli mi te cytowa fragmenty tego dziea, jako danin za Paskie

42

nieustanne starania w subie prawdy", jak napisa w dedykacji. Oto kilka wspaniaych prbek:

Zajmiemy si teraz lustrami i soczewkami koniecznymi w wimana. Jest ich siedem. Oto one: mukura-kalpa lustro dalekiego zasigu, skaktjaakarszana darpana lustro zbierajce energi [...] rowdri dar pana lustro potgujce przeraenie. Lustro wiszwakrija musi by ruchome i powinno znajdowa si blisko pilota, eby ten mg w kadym momencie widzie wszystko wok siebie. Wytwarza si je w nastpujcy sposb:

Dwie czci satwa [...] pi czci rtci [...] sze czci miki [...] osiem czci sproszkowanych pere [...] dziesi czci granitowego piasku [...] osiem czci soli [...]. Skadniki trzeba oczyci, zway i podgrza w piecu do przetapiania do temperatury 800 C. Kiedy wszystko si

stopi, naley wla mas do przygotowanej formy [...]". [61] Wielokropki umieszczone przeze mnie w powyszym fragmencie

zastpuj staroindyjskie dziwolgi sowne, nie majce adnego sensow- nego odpowiednika ani w jzyku angielskim, ani w niemieckim.

W kolejnym fragmencie staroindyjscy autorzy wyjaniaj, e istnieje wiele niszczycielskich si, ktre za pomoc rnych rodzajw luster mona zneutralizowa albo osabi. W sumie wymienia si 633 ze wpywy", ktre mog by niebezpieczne dla aparatu latajcego. Wylicza si te drobiazgowo skadniki rnych luster", dziki ktrym mona

neutralizowa negatywne wpywy. S wrd nich: promieniowanie soneczne, promieniowanie kosmiczne, wiatry, ogie, bro nieprzy-

jacielska itd.: Rowdri-darpana to soczewka, ktra w posta pynn zamienia wszystko, na co si j skieruje [...] Przy zastosowaniu rowdri do promieni sonecznych uwalnia si za sia zwana maarikaa, ktra naadowana energi soneczn niszczy samoloty nieprzyjacielskie". [61] Teksty te wyjaniaj rwnie, e w wimana trzeba uy 27 rnych

rodzajw szka i omawiaj ich zastosowanie. Mwi, z jakiego materia- u zrobiono podog, ciany i pitra, a z jakich 28 rodzajw wkien sporzdzono kombinezon pilota. Wyliczono nawet 25 rodzajw po- cze", przetwarzajcych energi soneczn na uyteczn si. Dowiadu- jemy si, e istnieje 16 019 (szesnacie tysicy dziewitnacie) rodzajw promieniowania cieplnego rodzaje te dziel si na podgrupy". Okrelone rodzaje promieniowania wyzwalaj dane energie, a inne kombinacje promieniowania energie inne, ale za pomoc rnych luster w energi mona zamieni kady skadnik promieniowania. Opisano tez niewielkie obiekty latajce zrobione ze szka i sposb ich budowy:

43

Owe dwanacie oczyszczonych skadnikw naley wymiesza w pro- porcji 5:3:5:1:10:10:11:8:7:2:6:1. Umieci je w piecu do przetapiania majcym ksztat lotosu i ogrzewanym wglem drzewnym. Naley go rozgrza do temperatury 323 [...]. Efektem bdzie szitaranjikaadarsa, czyli szko, zawierajce w sobie chd". [61] Chodzi zapewne o szko pochaniajce wysokie temperatury. W pojazdach latajcych s zamontowane nawet odgromniki, bo kto o tym dzi wie? istnieje pi rodzajw piorunw stanowicych niebezpieczestwo dla maszyny latajcej.

Nawet jeli nie udaje si przetumaczy wielu sw i wyrae, sanskrytolodzy znaj ich prawdopodobne znaczenie. Cho teksty za- warte w Yymaanika-Shaastra znane mi s od wierwiecza, unikaem dotd ich cytowania. Mwi si, e z jajek mona wprawdzie zrobi omlet, ale z omletu nie zrobi si jajek. Powysze fragmenty s wy- mienitym kskiem nie tylko dla producenta samolotw, lecz rwnie dla metalurgw i wytwrcw szka, ktrzy po przeprowadzeniu od- powiednich dowiadcze mogliby na pewno wyprodukowa nowe stopy metali i lustra.

Czy w ten sposb udao si zdemaskowa bogw"? Czy bogowie" byli tylko latajcymi ludmi z odlegych rejonw wiata, skd podob- nie jak w naszym stuleciu odwiedzali kraje rozwijajce si", aby sia tam mylowy zamt? Czy brawurowi piloci prehistorii byli przyczyn szoku po przybyciu bogw"? Czy to na ich powrt czekaj tubylcze plemiona w najdalszych czciach wiata?

Incydenty z mrz poudniowych

Polinezja (gr. kraina wielu wysp) ley w gigantycznym trjkcie midzy Hawajami, Wysp Wielkanocn a Now Zelandi. Pierwotni mieszkacy Polinezji maj wsplne legendynawet jeli wystpuj tam rne postacie bogw, noszce rne imiona. Problem w tym, e co i rusz bogowie ci czyni rzeczy niemoliwe.

Pramieszkacy Nowej Zelandii, Maorysi, opowiadaj, e na wschod- nim wybrzeu wyldowa kiedy z dwiema crkami zagadkowy krl Rupe majcy dwa dziwne ptaki". Rupe wysa oba ptaki na zwiady. Pierwszy mia zmierzy spadek rzek i zbada prdy morskie, drugi sprawdzi jagody i roliny pod ktem ich przydatnoci do spoycia. Pikna sprawa! Facet by chyba jakim naukowcem, a ptaszki" mu- siay dysponowa umiejtnociami, o jakich si zwykym ptakom nie nio. Pierwszy poama sobie skrzyda w wodospadzie i wypad z gry.

44

Drugi zbdzi podczas lotu przez las i krl nigdy go ju nie ujrza. Dlatego tyle legenda Rupe i jego crki nie mogli powrci do ojczyzny. Ale dlaczego nie mogli? Rupe mia przecie statek. Czy ptaki" byy mu potrzebne do prowadzenia nawigacji, a moe Ziemia nie bya jego ojczyzn?

John White, etnograf z minionego stulecia, w zbiorze zatytuowanym Ancient History ofthe Maori [62] zamieci kilka przekazw, ktre nijak nie pasuj do naszego obrazu wiata. Ju spis treci tej ksiki, wydanej w 1887 roku, czyta si jak literatur science fiction: Wojna w Kosmosie Maestwa bogw z ludmi Podre midzy Ziemi a gwiazdami ywno spadajca z nieba". Ksika opowiada rwnie o tym, e plemi Nga-Ti-Hau prowadzio wojn przeciw znacznie silniejszemu wrogowi. Kiedy wrg osaczy plemi, jego czonkowie poprosili o po- moc boga Rongamai. Ten nie da si dugo prosi:

Jego pojawienie si byo niczym blask gwiazdy, jak pomie ognisty, jak soce". [62] Bg Rongamai przelecia nad wiejskim placem i wyldowa: Ziemia zadraa, chmury kurzu przesoniy widok, da si sysze huk grzmotu, a potem jakby szum muszli". [62] Takie efekty na pewno nie byy dzieem Jamesa Cooka czy jego

holenderskiego kolegi Jakoba Roggeveena. Musieli w tym macza palce bogowie" znacznie potniejsi. A dla mnie, wdrowca midzy rnymi dziedzinami wiedzy, za kadym razem jest czym podniosym przytacza- nie przekazw podobnych treciowo, lecz pochodzcych z rnych czci Ziemi. Dla porwnania Ramajana:

[...] Gdy w rydwan ukaza si w obozie map, jego wspaniao i blask wywary na Ramie gbokie wraenie. Skd si on tu wzi? zapyta. Panie odpowiedzia wonica nazywam si Matali. Mam zaszczyt by wonic Indry. Brahma, bg o czterech obliczach i stwrca wszechwiata, oraz Siwa, ktrego moc omielia Rawane, aby ci teraz rzuci wyzwanie, rozkazali mi przyprowadzi tu ten rydwan do twojego uytku. Zdolny jest lata szybciej od wiatru ponad wszelkimi przeszkodami, nad kad gr, morzem czy niebem, i dopomoe ci wyj zwycisko z bitwy. [...] Rama przypasa miecz, zarzuci na ramiona dwa koczany pene niezwykych strza i wsiad do rydwanu. [...] Ziemi spowia zupena ciemno od kraca do kraca i wszelkie stworzenie znieruchomiao jak tknite paraliem. Astra owa wywoaa take potoki deszczu z jednej strony, deszcz kamieni z drugiej, burz gradow i straszliwy huragan. [...] \V pewnej chwili Rama musia przerwa walk, aby si zastanowi, jakiego

45

ostatniego rodka ma uy, by pooy jej kres. Po duszym namyle postanowi posuy si brahmastr, broni specjalnie niegdy obmy- lon przez Brahm dla Siwy. [...] Rama pomodliwszy si uy zakl nadajcych pociskowi najwiksz moc, po czym wysa go w kierunku Rawany, celujc w serce, nie w gow, gdy odporno Rawany nie tyczya serca. [...] Proszc o niezniszczalno swych gw i ramion, Rawana zapomnia o sercu, ktre teraz przeszya bro stworzona przez Brahm, koczc ywot wadcy rykszasw". [63]

W fachowej literaturze etnograficznej nie przeprowadza si takich porwna, bo tego robi nie naley. Bdzi si za to w religijno- -psychologicznej mgle przeszoci zadajc gwat psychologii, prbujc wyjani to, czego przy jej pomocy nijak wyjani si nie da. Czytam wic, e s to stylizowane zjawiska przyrody albo deifikacja ziemskich bohaterw. Co to ma znaczy? Ju rzymski cesarz i filozof Marek Aureliusz twierdzi: Gupi rzecz jest oburza si na wiat. wiata to nie obchodzi.

W Wisznu-Puranie, innym staroindyjskim podaniu, mona nawet przeczyta, e bogowie przybyli z firmamentu wasnym pojazdem:

Kalki jeszcze mwi, a z nieba zstpuj dwa lnice jak soce, skadajce si z kamieni szlachetnych wszelkiego rodzaju, poruszajce si o wasnej sile wozy kierowane przez nich, przez promienist bro chronione".[64] Czy w Indiach, czy na Polinezji zawsze znaleli si ludzie, ktrzy

utrwalili zadziwiajce zdarzenia. I zarwno tu, jak i tam mwi si o imponujcych, bogom podobnych istotach, ktre pozostawiy po sobie niezatarte wraenie. W legendzie Maorysw pojawia si bg Pou-Rangahua, ktry przylecia do Nowej Zelandii z ojczystego wiata Hawaiki". Hawaiki" to sowo, ktre wystpuje te w tekstach staroindyjskich. Znaczy ono: Droga Mleczna. Po wyldowaniu bg Pou-Rangahua powiedzia:

Przybywam i mam nieznan ziemi pod nogami. Przybywam i nowe niebo wiruje nade mn. Przybywam na t ziemi i jest ona dla mnie przyjaznym miejscem spocznienia". [62] Powysze fragmenty nie wymagaj chyba wyjanie. Myl te, e

tych bogw trudno pomyli z eglarzami-odkrywcami z minionych stuleci. Opisywane istoty latay! Aha, maoryjski Rupe, dysponujcy dziwnymi ptakami, mia te siostr, ktr uwizi jaki zazdrosny czowiek. Bdc w potrzebie, wezwaa na pomoc brata. Wkrtce grzmot straszliwy rozleg si nad chat to nadlecia Rupe. Cho ludzie nie traktowali jej najlepiej, siostra poprosia brata, eby przetransportowa ich drog powietrzn z wyspy na kontynent. Rupe powiedzia, e bdzie

46

musia odby trzy loty. Wyspiarze wsiedli, a on polecia nad morze i wrzuci ich do wody. Potem wzi na pokad siostr, ktra spostrzega zwoki i ubrania na powierzchni wody. Czemu to uczynie?", spytaa brata. Rupe odpar: Wyrzdzili ci krzywd, gdy mieszkaa w ich kraju. Std mj gniew, dlatego wyrzuciem ich do morza". [65]

Dobry by numer z tego Rupego! W legendach dawnych Polinezyjczykw peno podobnych przypad-

kw. Nierzadko tubylcy potrafi te zdumiewajce zdarzenia zlokalizo- wa. Na przykad mieszkacy wyspy Pentecost (Nowe Hebrydy) odda- j cze kamieniowi o ksztacie skrzyda", bo jest to symbol boga o imieniu Vingaga. Bg ten w pradawnych czasach przyby na wysp i da wyspiarzom obowizujce prawa. Po pobycie na Ziemi Yingaga odlecia do swojej odlegej ojczyzny [66]. Na wyspie Raivavae (Polinezja Francuska) po dzi dzie witynia Te-Mahara jest uwaana za miejsce, w ktrym bg Maui wyldowa po locie kosmicznym [67]. A mieszkacy Atu Ona (wyspy Maruesas Keys) oddaj nawet cze niewielkiej grze Kei Ani, uwaajc j za miejsce, gdzie bogowie po raz pierwszy zstpili z nieba. Prapolinezyjczycy nazywali jeszcze gr Mouna tautini-etua", co znaczy dosownie gra, na ktrej wyldowali bogowie" [68].

Nie wiemy, jak cze oddawali ludzie tak niezwykym postaciom, nie mogo to jednak wyglda inaczej ni w (dajcej si sprawdzi) epoce odkry. Kontakty Kolumba, Cortesa, Pizarra czy Cooka z tubylcami i w pniejszych czasach powstanie kultw imitacyj- nych pozwalaj zrozumie, co byo poywk mitw i legend. Chyba, e nasza gupota pozwoli nam odway si na uznanie wszystkich dzie kronikarzy prehistorii za garstwo. Nie byo wwczas podkrelam agencji prasowych. Dlaczego wic sedno wszystkich tych przekazw jest takie samo? A moe autorzy wczesnych relacji zostali poddani indoktrynacji w jakiej niebaskiej szkole wyszej? Co skonio ludy pierwotne do opowiadania ze szczegami o latajcych istotach"? Twierdzenie o myleniu yczeniowym" zwraca si przeciwko swoim autorom!

Kiedy w 1911 roku nad rezerwatem Red Lake w Minnesocie przelecia pierwszy samolot, Indianie wiedzieli od razu, co si dzieje. Haaliwy potwr by grzmicym ptakiem, mityczn istot, z ktrej oczu wystrzelay byskawice i ktrej skrzyda wyzwalay grzmoty. W popiechu wszyscy pobiegli na brzeg jeziora, eby zoy w ofierze tyto [...]" [69].

Pami o grzmicym ptaku" jest ywa u wszystkich Indian Ameryki Pnocnej. Indianie znad Thomson River twierdz na przykad ze

pewien stary mczyzna, zwany przez nich Przetwarzajcym lub

47

Kojotem", przyby w grzmicym ptaku" i uporzdkowa ich wiat. Pewnego dnia powrci z gonym biciem w bben". Istota porzd- kujca wiat" yje poza Ziemi" [70].

W rezerwatach indiaskich w Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie stoi wiele supw totemicznych. S to kolorowo malowane pnie drzew z maskami i skrzydami. Czsto umieszczony na samej grze thunder- bird" jest uwaany za grzmicego ptaka", ktry kiedy wyldowa nad morzem. Rozpito jego skrzyde bya na dugo dwch kanu", precyzuj legendy, a z jego brzucha wypezy jakie istoty". Grzmicy bg nie mg by w adnym razie samolotem z naszych czasw, bo i przekazy, i supy totemiczne z wizerunkami thunderbirda" istniay na dugo przed powstaniem lotnic