1

Opracowanie koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w ramach projektu pn. Rozwój przedsiębiorczości na terenach

wiejskich - diagnoza, kierunki, rekomendacje dla polityki rozwoju obszarów wiejskich

RAPORT METODOLOGICZNY (po uwzględnieniu uwag MRiRW z dnia 13, 20, 28 stycznia i 4 lutego 2014 r.)

___________________________________________________________ Warszawa 6 lutego 2014

2

Zespół wykonawców Raportu Metodologicznego:

Prof. dr hab. Jerzy BAŃSKI (kierownik projektu)

Mgr Monika SZYMAŃSKA (z-ca kierownika projektu ds. organizacyjnych i zarządzania projektem) Dr Konrad CZAPIEWSKI (z-ca kierownika projektu ds. merytorycznych)

3

Spis treści

1. Koncepcja badania..................................................................... 4

1.1. Cele szczegółowe................................................................. 4

1.2. Zakres badania................................................................... 4

Zakres przestrzenny............................................................ 4

Zakres podmiotowy............................................................. 4

Zakres merytoryczny........................................................... 5

1.3. Koncepcja postępowania badawczego..................................... 6

Charakterystyka obszarów problemowych.............................. 8

2. Metodyka badania...................................................................... 14

2.1 Metody i techniki badania...................................................... 14

Metoda Desk research.......................................................... 14

Metoda statystyczna............................................................ 14

Metoda kartograficzna.......................................................... 14

Badanie kwestionariuszowe CAPI/PAPI z charakterystyką

doboru próby………………………………………………………………………………..

14

Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z charakterystyką doboru próby………………………………………………………………………………...

16

Metoda partycypacyjno-ekspercka......................................... 16

Analiza SWOT..................................................................... 19

2.2. Wykaz źródeł i danych........................................................ 20

2.3. Przyporządkowanie metod .................................................. 21

3. Organizacja i harmonogram prac................................................. 24

3.1. Zespół wykonawców............................................................ 24

3.2. Współpraca z ekspertami..................................................... 24

3.3. Podział zadań i odpowiedzialności.......................................... 24

3.4. Charakterystyka głównych członków zespołu badawczego........ 25

3.5. Harmonogram badania........................................................ 27

3.6. Potencjalne obszary ryzyka.................................................. 30

Literatura..................................................................................... 31

Załącznik 1 - Kwestionariusz badania CAPI (PAPI) z przedsiębiorcami... 32

Załącznik 2 - Scenariusz IDI z przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu.........................................................................................

41

4

1. Koncepcja badania

Zgodnie ze szczegółowym opisem przedmiotu umowy projekt polega na opracowaniu koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich ze szczególnym uwzględnieniem badania rynku usług wspierających

rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności na obszarach wiejskich oraz podmiotów świadczących te usługi. Projekt ma też dostarczyć wiedzy na temat

roli tych podmiotów w procesie rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej oraz efektywności ich działań. W tym kontekście celem głównym opracowania jest: „dostarczenie informacji wspierających decyzje z zakresu rozwoju

przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, podejmowanych w ramach realizacji Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 r. oraz innych programów finansowanych ze

środków europejskich, które przyczynią się do pozarolniczego rozwoju obszarów wiejskich”.

1.1. Cele szczegółowe

Cele szczegółowe określone w Zamówieniu to:

1) ocena obszarów wiejskich pod względem warunków dla rozwoju sektora

mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w ujęciu krajowym i regionalnym,

2) ocena aktywności podmiotów gospodarki rynkowej działających na terenach

wiejskich, ze szczególnym uwzględnieniem wielozawodowości rolników w ujęciu krajowym i regionalnym,

3) analiza konkurencyjności przedsiębiorstw z obszarów wiejskich na lokalnym,

regionalnym i krajowym rynku handlowo-usługowym,

4) rozpoznanie związków pomiędzy aktywnością przedsiębiorców, a wsparciem

instytucjonalnym, w tym instytucji otoczenia biznesu,

5) zidentyfikowanie barier rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich oraz wskazanie kierunków ich likwidacji,

6) uzyskanie kompleksowej diagnozy przedsiębiorczości na obszarach wiejskich,

7) ocena przedsiębiorczości jako elementu zrównoważonego i wielofunkcyjnego

rozwoju obszarów wiejskich,

8) uzyskanie rekomendacji dla przyszłych działań mających na celu rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w Polsce w ramach Wspólnej Polityki

Rolnej od 2014 r. i innych polityk wsparcia unijnego dla rozwoju przedsiębiorczości, w tym transferu wiedzy do sektora mikro, małych i średnich

przedsiębiorstw.

1.2. Zakres badania

ZAKRES PRZESTRZENNY

Badanie obejmie obszar całej Polski ze szczególnym uwzględnieniem skali regionalnej. W uzasadnionych przypadkach analiza będzie odnosić się do

wymiaru lokalnego.

ZAKRES PODMIOTOWY

Badaniami objęte będą podmioty z sektora mikro, małych i średnich

przedsiębiorstw na terenach wiejskich. Zgodnie z zamówieniem szczególną

5

uwagą będą objęci beneficjenci unijnego wsparcia i instytucje otoczenia biznesu

oraz osoby prowadzące równocześnie działalność rolniczą i pozarolniczą.

ZAKRES MERYTORYCZNY

Zakres merytoryczny opracowania obejmie wszystkie zagadnienia wskazane przez Zamawiającego, w tym:

1) uwarunkowania społeczno-ekonomiczne i przestrzenne obszarów wiejskich

oddziałujących na charakter przedsiębiorczości wiejskiej, jej formy, wielkość i strukturę,

2) konkurencyjność przedsiębiorstw oraz ich zdolność do innowacji i współpracy,

3) funkcjonalność systemu instytucjonalnego wspierającego

przedsiębiorczość, 4) znaczenie wsparcia finansowego w ramach WPR w zakresie odchodzenia od

rolnictwa w małych gospodarstwach i tworzenia alternatywnych miejsc pracy, wspierania innowacyjnej i efektywnej wielozawodowości (pluriactivity),

5) szanse rozwoju przedsiębiorczości społecznej na obszarach wiejskich w kontekście poprawy jakości życia osób zajmujących się działalnością

rolniczą w małych gospodarstwach rolnych oraz mieszkańców obszarów wiejskich,

6) potencjał wsi w zakresie rozwoju przedsiębiorczości.

6

1.3. Koncepcja postępowania badawczego

Logika postepowania badawczego zakłada 4 zadania badawcze zgodne z podstawowymi założeniami zaproponowanymi przez Zamawiającego (ryc. 1).

Ryc. 1. Ideowy schemat postepowania badawczego

Zadanie 1 (Opracowanie szczegółowej koncepcji badawczej) stworzy podstawy

metodyczne projektu poprzez wybór właściwych narzędzi badawczych, opracowanie scenariuszy wywiadów i kwestionariuszy ankiet, uszczegółowienie struktury organizacyjnej badań i harmonogramu.

Zadanie 2 (Obszary problemowe – diagnoza, uwarunkowania, bariery i

szanse), będzie miało charakter analityczno-badawczy i obejmie trzy zasadnicze

kroki (Diagnozę stanu i potencjału, Uwarunkowania przedsiębiorczości, Identyfikację barier i zagrożeń oraz szans rozwojowych przedsiębiorczości

wiejskiej) w każdym z zaproponowanych pięciu obszarów problemowych:

7

Obszar I - Otoczenie instytucjonalne

Obszar II - Otoczenie regulacyjne Obszar III - Wsparcie finansowe

Obszar IV - Konkurencyjność przedsiębiorstw Obszar V - Współpraca przedsiębiorstw

Szczegółowa kwerenda dokumentów strategicznych, literatury naukowej i

dostępnych materiałów statystycznych oraz badania terenowe z zastosowaniem różnorodnych metod społecznych (CAPI, IDI, warsztaty tematyczne, konsultacje

eksperckie) umożliwią charakterystykę i ocenę poszczególnych obszarów problemowych oraz przystąpienie do prac koncepcyjnych związanych z opracowaniem wizji i strategii rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej.

Pierwszy z kroków (Diagnoza stanu i potencjału) ma polegać na analizie dokumentów i materiałów zastanych, w tym także na przeglądzie dostępnych

materiałów statystycznych. Wśród dokumentów strategicznych znajdą się:

Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020

Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności

Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-

2020 Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki na lata 2012-2020 Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie

Umowa Partnerstwa – Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020

Wykorzystane będą też inne istotne dokumenty i opracowania naukowe podejmujące problematykę przedsiębiorczości na wsi (np. Polska Wieś 2012; ABC

przedsiębiorczości….; Bański 2013; Raport Polska 2050; Wilkin 2005; Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu). Diagnoza zostanie wzbogacona

przez zastosowanie metod statystycznych i kartograficznych.

Studia umożliwią ocenę aktualnego stanu oraz potencjału obszarów wiejskich dla rozwoju mikro, makro i średnich przedsiębiorstw w każdym z badanych obszarów

problemowych, z uwzględnieniem systemu instytucjonalnego wsparcia przedsiębiorczości, istniejących barier rozwojowych, konkurencyjności

przedsiębiorstw wiejskich i podstawowych tendencji ich rozwoju. Ponadto umożliwią odpowiedź na obligatoryjne pytania badawcze postawione przez Zamawiającego:

Jakie jest miejsce priorytetów rozwoju przedsiębiorczości na terenach wiejskich w strategicznych dokumentach rozwoju Polski?

Jakie miejsce zajmuje przedsiębiorczość wiejska w polityce regionalnej i w polityce rozwoju obszarów wiejskich Unii Europejskiej?

Jakie efekty przyniosły dotychczas stosowane instrumenty rozwoju

przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, w tym programy współfinansowane ze środków Unii Europejskiej?

Jakie obserwuje się tendencje związane z podejmowaniem działalności gospodarczej i jej prowadzeniem na obszarach wiejskich?

8

Drugi krok (Uwarunkowania przedsiębiorczości) będzie polegał na studiach

terenowych wykorzystujących przede wszystkim metody społeczne, które umożliwią szczegółową ocenę uwarunkowań przedsiębiorczości wiejskiej w

każdym z obszarów problemowych. Również na tym etapie postępowania udzielona będzie odpowiedź na obligatoryjne pytania badawcze postawione przez Zamawiającego:

Jakie są najważniejsze czynniki rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich i w jakim stopniu są one zróżnicowane w ujęciu regionalnym?

Jakie są najważniejsze bariery rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, które tkwią zazwyczaj w:

instytucjach (normach prawnych, strukturach organizacyjnych,

formach współpracy, kooperacji , organizacji rynków itp.), możliwościach skorzystania z kredytów i innych form wsparcia

finansowego (dostępu do środków na rozwój), posiadanej wiedzy, dostępu do wiedzy i sposobów transferu wiedzy

(prawnej, ekonomicznej, technicznej i in.),

niechęci do współdziałania (oddolnego tworzenia instytucji ułatwiających przedsiębiorczość, braku zaufania i ogólnie słabości

tzw. kapitału społecznego) Czy istniejący system wspierania instytucjonalnego i finansowego dla

przedsiębiorczości, odpowiada na potrzeby i wyzwania przedsiębiorców i rolników zainteresowanych podejmowaniem działalności gospodarczej?

Na ile istotne dla rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich są

powiązania kooperacyjne, tj. klastry, spółdzielnie, grupy itp.?

Trzeci krok (Identyfikacja barier i szans rozwojowych) będzie syntezą dwóch

wcześniejszych kroków, identyfikującą bariery i zagrożenia rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej oraz potencjały aktywne i uśpione sprzyjające rozwojowi przedsiębiorstw na terenach wiejskich. Identyfikacja barier i

potencjałów będzie odnosić się do wszystkich pięciu obszarów problemowych i będzie stanowiła podstawę do sformułowania strategii i wizji rozwoju

przedsiębiorczości w zadaniu 3.

Efekty badań zostaną opracowane w postaci dwóch raportów: Raportu diagnostycznego i Raportu badawczego. Raport diagnostyczny będzie zawierał

diagnozę stanu przedsiębiorczości na wsi opracowaną na podstawie dokumentów strategicznych i dostępnych materiałów statystycznych o przedsiębiorstwach na

wsi. Raport badawczy będzie przede wszystkim zawierał odpowiedzi na postawione pytania badawcze, które zostaną uzyskane w wyniku badań społecznych (wywiady kwestionariuszowe i wywiady pogłębione).

CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW PROBLEMOWYCH

Obszar I - Otoczenie instytucjonalne

Opracowanie dotyczyć będzie roli otoczenia instytucjonalnego w rozwoju sektora

mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na terenach wiejskich. Badane będą przede wszystkim instytucje otoczenia biznesu pod kątem ich powiązań

wewnętrznych oraz sieci współpracy z przedsiębiorstwami wiejskimi, a także ich wpływu na wzrost efektywności wiejskich podmiotów gospodarczych.

9

Krok Pytanie badawcze

1.Diagnoza Jakiego rodzaju wsparcie jest oferowane obecnie przez

instytucje otoczenia biznesu?

2.Uwarunkowania Jakie przepisy determinują ofertę instytucji otoczenia biznesu?

3.Bariery i szanse Jakie czynniki sprzyjają, a jakie ograniczają współpracę

przedsiębiorstw wiejskich z otoczeniem instytucjonalnym?

Obszar II - Otoczenie regulacyjne

Opracowanie dotyczyć będzie roli otoczenia regulacyjnego (np. zakładanie firm, uzyskiwanie licencji i pozwoleń, pozyskiwanie kapitału, system podatkowy, międzynarodowa wymiana handlowa z innymi krajami, itp.) w rozwoju

przedsiębiorczości na terenach wiejskich. Identyfikowane będą bariery regulacyjne i przykłady korzystnych rozwiązań w tym zakresie.

Krok Pytanie badawcze

1.Diagnoza Czy (i jakie) obecne regulacje prawne ograniczają rozwój

przedsiębiorczości na obszarach wiejskich?

2.Uwarunkowania Jakie prawne regulacje prowadzenia działalności gospodarczej

mają wpływ na rozwój przedsiębiorczości wiejskiej?

3.Bariery i szanse

W jaki sposób otoczenie regulacyjne wspomaga

przedsiębiorstwa w pokonywaniu barier ekonomicznych i organizacyjnych?

Obszar III - Wsparcie finansowe

Badanie obejmie strukturę, źródła, wielkość i zróżnicowanie przestrzenne w zakresie wsparcia dla przedsiębiorstw na wsi pod kątem identyfikacji barier oraz

możliwości efektywniejszego aplikowania o fundusze.

Krok Pytanie badawcze

1.Diagnoza Jakie są dostępne źródła finansowania przedsiębiorstw i jaka

jest ich struktura?

2.Uwarunkowania

Czy aktualne wsparcie finansowe dla przedsiębiorczości na wsi

jest przedmiotowo właściwie ulokowane i czy wywołuje ono

spodziewane rezultaty?

3.Bariery i szanse Jakie przeszkody napotyka finansowanie przedsiębiorczości na

obszarach wiejskich i jak dążyć do ich ograniczenia?

Obszar IV - Konkurencyjność przedsiębiorstw

Badanie dotyczyć będzie konkurencyjności przedsiębiorstw wiejskich na

krajowym i zagranicznym rynku z identyfikacją sektorów najbardziej konkurencyjnych i czynników kształtujących przewagi konkurencyjne.

Krok Pytanie badawcze

1.Diagnoza

Jakie są najbardziej konkurencyjne sektory, w których

działają przedsiębiorstwa na wsi, a jakie sektory wykazują

deficyt konkurencyjności?

2.Uwarunkowania

Jakie są atuty (przewagi konkurencyjne) przedsiębiorstw

działających na obszarach wiejskich i czy są one należycie

wykorzystywane?

3.Bariery i szanse Jakie bariery (np. prawne/ekonomiczne/społeczne) powodują

niedostatek konkurencyjności przedsiębiorstw na wsi?

10

Obszar V - Współpraca przedsiębiorstw

Badanie obejmie analizę zdolności przedsiębiorstw wiejskich do kształtowania sieci powiązań funkcjonalnych i współpracy oraz możliwości innowacji i kooperacji

z otoczeniem biznesu i sektorem badań i rozwoju.

Krok Pytanie badawcze

1.Diagnoza Czy poziom kooperacji przedsiębiorców działających na

terenach wiejskich jest odpowiedni?

2.Uwarunkowania Jakie czynniki kształtują możliwości rozwoju współpracy

przedsiębiorstw na wsi?

3.Bariery i szanse Co ogranicza współpracę przedsiębiorstw na wsi?

Tabela 1. Powiązanie celów szczegółowych badania z obszarami problemowymi

Szczegółowe Cele badawcze

Obszar

I -

oto

czenie

insty

tucjo

naln

e

Obszar

II -

oto

czenie

regula

cyjn

e

Obszar

III

- w

sparc

ie fin

ansow

e

Obszar

IV -

konkure

ncyjn

ość

prz

edsię

bio

rstw

Obszar

V -

współp

raca

prz

edsię

bio

rstw

Ocena obszarów wiejskich pod względem warunków dla

rozwoju sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw

w ujęciu krajowym i regionalnym

X X X X X

Ocena aktywności podmiotów gospodarki rynkowej

działających na terenach wiejskich, ze szczególnym

uwzględnieniem wielozawodowości rolników w ujęciu

krajowym i regionalnym

X X

Analiza konkurencyjności przedsiębiorstw z obszarów

wiejskich na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku

handlowo-usługowym

X

Rozpoznanie związków pomiędzy aktywnością

przedsiębiorców a wsparciem instytucjonalnym, w tym

instytucji otoczenia biznesu

X X

Zidentyfikowanie barier rozwoju przedsiębiorczości na

obszarach wiejskich oraz wskazanie kierunków ich

likwidacji

X X X X X

Uzyskanie kompleksowej diagnozy przedsiębiorczości na

obszarach wiejskich X X X X X

Ocena przedsiębiorczości jako elementu zrównoważonego

i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich X X

Uzyskanie rekomendacji dla przyszłych działań mających

na celu rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich

w Polsce w ramach Wspólnej Polityki Rolnej od 2014 r.

i innych polityk wsparcia unijnego dla rozwoju

przedsiębiorczości, w tym transferu wiedzy do sektora

mikro, małych i średnich przedsiębiorstw

X X X X X

11

Zadanie 3 (Strategia i wizja) będzie również odnosiło się do pięciu obszarów

problemowych, lecz jego zwieńczeniem będzie wskazanie strategii odnoszącej się całościowo do zagadnienia rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich.

Zadanie będzie składać się z dwóch części: 1) Wizji rozwoju przedsiębiorczości na wsi, oraz 2) Celów strategicznych i operacyjnych oraz kierunków działań i

rozwiązań w obszarach problemowych.

Wizja rozwoju przedsiębiorczości na wsi

Cechą wizji jest odejście od ujęć szczegółowych do ogólnych i wykorzystanie w

jej kształtowaniu wiedzy i doświadczenia oraz wyobraźni. Wizja rozwoju ma istotne walory praktyczne. Według J. Wiklina (2005) konstruowanie wizji może być czynnikiem integrującym i mobilizującym oraz stanowi punkt wyjścia do

sekwencji: wizja – strategia – plan – działanie. Słusznie stwierdza on też, że: „Wizja jest początkiem i drogowskazem budowania strategii rozwoju” (Wilkin

2005, s. 13).

Podczas opracowywania wizji rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej postawione będą dwa podstawowe pytania:

Jak wyobrażamy sobie przyszłość przedsiębiorczości wiejskiej? Jak powinna wyglądać przedsiębiorczość na wsi?

Będą one stanowiły podstawę do tworzenia strategii rozwoju przedsiębiorczości na wsi, w której pytamy: Jak osiągnąć założony obraz tej przedsiębiorczości?

Przygotowaniem do formułowania wizji będą wyniki części diagnostyczno-analitycznej projektu, pozwalające odpowiedzieć na wcześniej postawione pytania szczegółowe oraz pytania zasadnicze:

W jakim kierunku ma rozwijać się przedsiębiorczość na wsi? Jakie będzie zróżnicowanie przestrzenne przedsiębiorstw?

Jakie bariery rozwoju możemy napotkać? Co będzie stymulowało rozwój przedsiębiorczości wiejskiej?

Cele strategiczne i operacyjne oraz kierunki działań i rozwiązań w obszarach

problemowych

W drugiej części zadania opracowane zostaną propozycje działań i rozwiązań w każdym z obszarów problemowych, wynikające z osiągniętych efektów prac

analityczno-badawczych oraz sformułowanej wizji. Efektem prac będzie także sformułowanie celu nadrzędnego, celów strategicznych i operacyjnych oraz

wskazanie najbardziej efektywnych i pożądanych kierunków działań.

Zwieńczeniem zadania 3 będzie Raport strategiczny, zawierający wnioski i rekomendacje dotyczące rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich.

Razem z wcześniej omówionymi raportami będzie on stanowił podstawę do opracowania dokumentu Koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na

obszarach wiejskich.

Zadanie 4 (Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości), pozwoli

wypracować dokument koncepcyjny oraz wnioski i rekomendacje w zakresie wdrażania koncepcji. Zadanie obejmie identyfikację podmiotów odpowiedzialnych za realizację działań służących osiągnięciu zdefiniowanych celów, harmonogram

działań, wskazanie potencjalnych źródeł ich finansowania oraz wyznaczenie wskaźników rezultatu.

12

Przewiduje się liczne konsultacje dotyczące dokumentu Koncepcji w okresie jej

przygotowywania; chodzi przede wszystkim o wykorzystanie na tym etapie metody partycypacyjno-eksperckiej.

Zakres zagadnień w Koncepcji obejmie wyniki studiów we wszystkich zadaniach i będzie składał się z następujących części:

1. Wprowadzenie

2. Diagnoza 3. Uwarunkowania rozwojowe

4. Bariery i szanse rozwojowe 5. Wizja i strategia rozwoju przedsiębiorczości 6. Koncepcja programowa

7. Wizja zarządzania zmianą 8. Wnioski i podsumowanie

Wykonawca przygotuje też 20-stronicowe opracowanie (format A-5) w formie broszury informacyjnej, gotowej do publikacji. Broszura będzie zawierać krótki opis projektu oraz najważniejsze wyniki i rekomendacje płynące z raportów.

Wykonawca dostarczy Zamawiającemu prezentację multimedialną z realizacji projektu, w wersji elektronicznej, w języku polskim i angielskim.

Tabela 2. Powiązanie celów szczegółowych badania z zadaniami badawczymi

Szczegółowe Cele badawcze

Zadanie

2.

Obszary

pro

ble

mow

e –

Kro

k 1

dia

gnoza

Zadanie

2.

Obszary

pro

ble

mow

e –

Kro

k 2

uw

aru

nkow

ania

Zadanie

2.

Obszary

pro

ble

mow

e –

Kro

k 3

bariery

i s

zanse

Zadanie

3.

Str

ate

gia

i w

izja

Zadanie

4.

Koncepcja

syste

mow

ego

wsparc

ia p

rzedsię

bio

rczości

Ocena obszarów wiejskich pod względem warunków dla

rozwoju sektora mikro, małych i średnich

przedsiębiorstw w ujęciu krajowym i regionalnym

X X

Ocena aktywności podmiotów gospodarki rynkowej

działających na terenach wiejskich, ze szczególnym

uwzględnieniem wielozawodowości rolników w ujęciu

krajowym i regionalnym

X X

Analiza konkurencyjności przedsiębiorstw z obszarów

wiejskich na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku

handlowo-usługowym

X X

Rozpoznanie związków pomiędzy aktywnością

przedsiębiorców a wsparciem instytucjonalnym, w tym

instytucji otoczenia biznesu

X X

Zidentyfikowanie barier rozwój przedsiębiorczości na

obszarach wiejskich oraz wskazanie kierunków ich

likwidacji

X X

13

Uzyskanie kompleksowej diagnozy przedsiębiorczości na

obszarach wiejskich X X X

Ocena przedsiębiorczości jako elementu

zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów

wiejskich

X X X

Uzyskanie rekomendacji dla przyszłych działań

mających na celu rozwój przedsiębiorczości na

obszarach wiejskich w Polsce w ramach Wspólnej

Polityki Rolnej od 2014 r. i innych polityk wsparcia

unijnego dla rozwoju przedsiębiorczości, w tym

transferu wiedzy do sektora mikro, małych i średnich

przedsiębiorstw

X X

14

2. Metodyka badania

2.1. Metody i techniki badania

METODA DESK RESEARCH

Pierwsza część badania, dotycząca diagnozy obszarów problemowych, zostanie przeprowadzona techniką desk research, której podstawą jest analiza materiałów

zastanych. Główną cechą badania jest to, iż polega ona na wyszukiwaniu, zbieraniu oraz analizie materiałów już istniejących i dostępnych. Technika ta umożliwia szerokie rozpoznanie badanej tematyki i charakteryzuje się dużymi

zaletami (relatywnie niski koszt uzyskania dostępu do danych oraz niskie nakłady czasowe niezbędne dla dotarcia do danych).

METODA STATYSTYCZNA

Uzasadnieniem wyboru statystycznej metody analizy danych, zwłaszcza w wymiarze ilościowym (masowym), jest fakt jej uniwersalności w badaniach

diagnostycznych. Będzie ona jedną z najpowszechniej wykorzystywanych w trakcie diagnozy przedsiębiorczości na obszarach wiejskich do prezentacji

struktur i trendów rozwojowych. W szczególności stosowane będą analizy korelacji, szeregów czasowych, a dodatkowo w celu pogłębionego wyjaśnienia badanych zjawisk i procesów, analizy czynnikowej. W analizach statystycznych

zostanie również wykorzystane specjalistyczne oprogramowanie (Statistica, Grapher).

METODA KARTOGRAFICZNA

Wykonawca będzie przykładał szczególną wagę do ilustracji kartograficznej, wychodząc z założenia, że mapa stanowi bardzo dobre źródło opisu sytuacji w

ujęciu diagnostycznym. Podstawowymi ilościowymi i jakościowymi metodami kartograficznymi wykorzystywanymi w opracowaniu będą kartogramy i kartodiagramy oraz metoda sygnaturowa i tła jakościowego. Uzasadnieniem

wykorzystania metody kartograficznej jest możliwość przedstawienia za jej pomocą regionalnego zróżnicowania przedsiębiorczości wiejskiej, co jest jednym

z celów projektu. Metoda będzie wykorzystana do diagnozy wszystkich obszarów problemowych.

Metoda kartograficzna będzie stosowana na dwóch poziomach. Z jednej strony posłuży jako metoda wizualizacji zjawisk w przestrzeni, a z drugiej będzie stosowana jako kartograficzna metoda analiz przestrzennych.

Wykonawca posiada wszystkie niezbędne wektorowe podkłady kartograficzne pól odniesienia (jednostki administracyjne, elementy liniowe infrastruktury, punkty

osadnicze itd.) pozwalające na opracowanie map.

BADANIE KWESTIONARIUSZOWE CAPI/PAPI Z CHARAKTERYSTYKĄ DOBORU PRÓBY

CAPI (ang. Computer Assisted Personal Interviewing) to technika stosowana przy

realizacji badań ilościowych, polegająca na przeprowadzaniu bezpośrednich wywiadów kwestionariuszowych z wykorzystaniem komputera. Możliwe jest też wykonanie badania metodą PAPI, czyli bezpośredni wywiad z wykorzystaniem

papierowej wersji kwestionariusza.

Metoda badań kwestionariuszowych CAPI (lub PAPI) to jedna z najbardziej

skutecznych metod zbierania rzetelnego materiału badawczego. W przypadku CAPI przygotowany na potrzeby badania kwestionariusz jest zapisywany w

15

formie aplikacji internetowej, która podczas wywiadu wyświetla kolejne pytania,

które powinien zadawać respondentowi ankieter. Wyeliminowany zostaje w ten sposób błąd ludzki. Dzięki zastosowaniu metody CAPI istnieje też większa

kontrola nad realizowaną próbą, ponieważ wyniki na bieżąco zapisują się w bazie danych. Dostęp do bazy jest możliwy w każdej chwili, co umożliwia kontrolowanie różnych zmiennych i ewentualne reagowanie w przypadku

przekroczenia założonych liczebności.

Za realizację badania będzie odpowiedzialny zespół Fundacji FDPA, która ma

swoje placówki w różnych regionach kraju i bezpośrednio współpracuje z przedsiębiorcami na obszarach wiejskich. Fundacja wspiera mikro (w tym podmioty jednoosobowe), małych i średnich przedsiębiorców, zarówno tych,

którzy prowadzą działalność od dłuższego czasu, jak i przedsiębiorców bez doświadczenia. Wspiera także osoby, które dopiero planują założenie własnej

firmy, oferując im przede wszystkim szkolenia, doradztwo oraz wsparcie finansowe. Ankiety zostaną przeprowadzone przez pracowników terenowych FDPA, którzy świadczą usługi finansowe i doradcze dla przedsiębiorców, oraz

przez współpracujących z FDPA doradców z Ośrodków Doradztwa Rolniczego z działów przedsiębiorczości.

Charakterystyka doboru próby oraz organizacja badania

Wykonawca przeprowadzi 500 wywiadów kwestionariuszowych CAPI/PAPI z przedsiębiorcami mikro, małych i średnich firm na obszarach wiejskich we

wszystkich regionach kraju. W każdym województwie wskazane będą przedsiębiorstwa reprezentujące trzy grupy (mikro, małe i średnie)

przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem tych, które korzystały z unijnego wsparcia i instytucji otoczenia biznesu. Każdy region będzie reprezentowany też przez gospodarstwa rolne, które poza

produkcją rolną prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą w formie zarejestrowanych pozarolniczych przedsiębiorstw, ale również takie, które

działalność nierolniczą prowadzą w ograniczonym zakresie. Taki sposób zbierania materiału badawczego zapewni z jednej strony jego reprezentatywność, a z drugiej pozwoli zróżnicować próbę badawczą.

W wykonaniu wywiadu CAPI/PAPI przewiduje się następujące szczegółowe założenia (w załączeniu kwestionariusz wywiadu, zał. 1):

W każdym regionie przeprowadzonych zostanie, co najmniej 30 wywiadów;

badania obejmą tylko przedsiębiorstwa na obszarach wiejskich (włącznie z

małymi miastami do 10 tys. mieszkańców, z wyłączeniem bezpośrednich stref podmiejskich dużych aglomeracji miejskich);

w badaniu będą uczestniczyć trzy grupy przedsiębiorstw: mikro, małe i średnie firmy);

minimalna liczba badanych średnich przedsiębiorstw w województwie to 3 firmy; z analiz wynika, że reprezentacja średniej wielkości firm na obszarach wiejskich jest stosunkowo niewielka;

Wśród badanych przedsiębiorstw znajdzie się również co najmniej 8 gospodarstw rolnych, w których poza produkcją rolną prowadzona jest:

a. pozarolnicza działalność w formie zarejestrowanej (na podstawie wpisu do CEiDG lub KRS);

b. w ograniczonym zakresie bez wpisu do wcześniej wymienionych

rejestrów przedsiębiorców, w tym: i. 1 gospodarstwo agroturystyczne,

16

ii. 1 gospodarstwo prowadzącego działalność w formie MOL,

iii. 1 gospodarstwo prowadzące działalność uboczną w stosunku do działalności rolniczej.

Badanie przeprowadzone zostanie przez osoby współpracujące z FDPA (głównie pracownicy ODR-ów i funduszy pożyczkowych) oraz przez pracowników FDPA po uprzednim przeszkoleniu w zakresie przeprowadzania niniejszego badania

ankietowego, jego celu i oczekiwań zleceniodawcy.

INDYWIDUALNE WYWIADY POGŁĘBIONE (IDI) Z CHARAKTERYSTYKĄ DOBORU PRÓBY

Indywidualny wywiad pogłębiony (ang. Individual In-Depth Interview) to bezpośrednia rozmowa z respondentem na podstawie scenariusza rozmowy. Pytania w scenariuszach będą miały charakter otwarty, zazwyczaj o kolejności

ich zadawania czy sposobie formułowania decydował będzie prowadzący wywiad.

Indywidualny wywiad pogłębiony należy do najskuteczniejszych technik w

wypadku badań opinii i zachowań osób kluczowych dla procesów podejmowania decyzji i realizacji zaplanowanych działań w firmach i instytucjach. Jest on szczególnie przydatny tam, gdzie konieczne jest pozyskanie informacji od osób

dysponujących wiedzą i doświadczeniem eksperckim, nie znajdującym pełnego wyrazu w źródłach zastanych, a istotnych dla realizacji celu badania.

Wykorzystując technikę wywiadu, badacz ma możliwość poznania wszystkich aspektów badanego zjawiska. Może poruszać skomplikowane i szczegółowe kwestie, a jednocześnie daje rozmówcy swobodę wyrażania opinii własnym

językiem i poruszania tematów ważnych z jego punktu widzenia.

Charakterystyka doboru próby i organizacja badania

Indywidualne wywiady pogłębione IDI, w liczbie 60, będą wykorzystane w

badaniu instytucji wspierających rozwój przedsiębiorczości na wsi (ramowy scenariusz wywiadu w załączeniu – zał. 2). Będą wśród nich przedstawiciele

instytucji szkoleniowych, informacyjnych, doradczych, finansowych (w tym banków spółdzielczych), Urzędów Pracy, Ośrodków Doradztwa Rolniczego z

różnych regionów kraju.

Dobór próby będzie wynikał z następujących założeń:

przewiduje się 5 wywiadów IDI na poziomie centralnym i 55 na poziomie

regionalnym, w województwach: mazowieckim, małopolskim, podlaskim i zachodniopomorskim (dzięki temu uwzględniona będzie zróżnicowana

specyfika regionów – szczegóły doboru województw do badań znajdują się w Raporcie Diagnostycznym);

wywiady przeprowadzone zostaną przez sześciu ankieterów (pracowników

FDPA); każdy ankieter przeprowadzi 10 wywiadów pogłębionych;

w każdej z sześciu grup ankietowanych znajdą się co najmniej 2 osoby reprezentujące: Urząd Pracy, ODR, instytucje finansowe (bank lub fundusz pożyczkowy / poręczeniowy), instytucje szkoleniowo / doradcze lub

informacyjne.

METODA PARTYCYPACYJNO-EKSPERCKA

Metodę partycypacyjno-ekspercką charakteryzuje ścisła współpraca między

ekspertami i konsultantami a interesariuszami projektu. Łączy ona zalety podejścia eksperckiego i partycypacyjnego, a polega na tym, że: część prac

wykonywana jest w wersji partycypacyjnej (zespół pracuje w formie

17

warsztatowej według procedury i pod kierunkiem moderatora), a część prac

wykonują konsultanci i eksperci.

Charakterystyka warsztatów i sposób pozyskania uczestników

Wykonawca zorganizuje 17 warsztatów tematycznych, z których 5 będzie miało wymiar krajowy (ponadregionalny), a 12 wymiar regionalny (województwa: mazowieckie, małopolskie, podlaskie i zachodniopomorskie). Głównym motywem

wyboru regionów było objęcie badaniami szerokiego i reprezentatywnego spektrum obszarów wiejskich o zróżnicowanej charakterystyce społeczno-

ekonomicznej. Województwo mazowieckie cechuje największa różnorodność społeczno-ekonomiczna obszarów wiejskich (w ujęciu kontinuum miasto-wieś), w woj. zachodniopomorskim znaczna część obszarów wiejskich podlegała silnej

transformacji wynikającej z likwidacji gospodarstw państwowych i objawiającej się bezrobociem i wykluczeniem społecznym. Specyfiką woj. małopolskiego jest

rozdrobnienie agrarne, duża gęstość osadnictwa i rozwój usług turystycznych na wsi, natomiast woj. podlaskie charakteryzują na ogół mało korzystne warunki agroekologiczne, największe w skali kraju problemy demograficzne (starzenie się

społeczeństwa, zachwiana struktura płci, odpływ migracyjny), rozwój agroturystyki i sukces mleczarstwa.

Warsztaty krajowe będą realizowane przez 1 grupę warsztatową (5 spotkań) i będą dotyczyły każdorazowo jednego z obszarów problemowych. W przypadku warsztatów regionalnych każdemu obszarowi problemowemu poświęcone będą

co najmniej dwa warsztaty (4 grupy warsztatowe odbędą po 3 spotkania). W doborze uczestników zakłada się uwzględnienie różnych kategorii wielkościowych

i sektorowych przedsiębiorstw oraz reprezentantów różnych firm otoczenia biznesu (doradcze, szkoleniowe, finansowe, itp.). W każdym warsztacie weźmie udział co najmniej 10 uczestników, w tym co najmniej 5 przedstawicieli

przedsiębiorstw, dwóch rolników prowadzących działalność pozarolniczą, przedstawiciel ośrodka doradztwa rolniczego, przedstawiciel firmy szkoleniowej

lub finansowej oraz przedstawiciel samorządu lokalnego. Uczestnicy warsztatów będą wyłonieni z bazy współpracujących firm z Fundacją FDPA oraz z bazy uczestników wywiadu IDI, przy założeniu, że będą oni reprezentowali różnice w

zakresie struktury sektorowej i wielkościowej. Przedstawiciele firm doradczych i samorządu będą wyłonieni po konsultacjach z regionalnymi ośrodkami doradztwa

rolniczego i lokalnymi biurami FDPA.

FDPA posiada bazę aktywnych pożyczkobiorców obejmującą ponad 1150 przedsiębiorców w 70% z obszarów wiejskich. Ponad 90%

przedsiębiorców / pożyczkobiorców obsługiwanych przez FDPA to mikroprzedsiębiorcy pozostałe przedsiębiorstwa to małe przedsiębiorstwa.

Ponadto dzięki realizacji różnych projektów na terenach wiejskich FDPA posiada liczne kontakty z lokalnymi samorządami, Powiatowymi Urzędami Pracy,

instytucjami finansowymi i organizacjami pozarządowymi. W związku z założeniem, iż wszystkie warsztaty odbędą się w regionie od wielu lat bezpośrednio obsługiwanym przez FDPA nie powinny wystąpić problemy z

odpowiednim doborem uczestników warsztatów.

Każda grupa warsztatowa odbędzie co najmniej 3 spotkania w różnych

terminach. Moderatorem spotkania będzie każdorazowo przedstawiciel IGiPZ PAN lub FDPA, przy założeniu, że wszystkie spotkania grupy warsztatowej będą moderowane przez tę samą osobę (w uzasadnionych przypadkach losowych

możliwe będą odstępstwa od tego założenia). Moderatorem krajowej grupy warsztatowej będzie dr Konrad Czapiewski (IGiPZ PAN); moderatorami 4

18

regionalnych grup warsztatowych będą dr Konrad Czapiewski i mgr Marcin Mazur

(IGiPZ PAN) – 2 grupy oraz mgr Agnieszka Szymańska i mgr Katarzyna Sobarańska (FDPA) – 2 grupy. Wymienione osoby mają doświadczenie w

realizacji tego typu badań społecznych wynikające z wcześniej realizowanych badań naukowych lub stałej współpracy z przedsiębiorcami i uczestnictwa w licznych spotkaniach warsztatowych i szkoleniowych.

Eksperci wymienieni w ofercie (dr Adam Wasilewski – ekspert w zakresie ekonomii, dr Marian Oliński – ekspert w zakresie ekonomii ze specjalnością

doradztwo biznesowe, dr hab. Wojciech Knieć – ekspert w zakresie socjologii wsi, dr hab. Agnieszka Alińska – ekspert w zakresie finansów, mgr Piotr Rogowiecki – ekspert w zakresie prawa), wyrazili zgodę na uczestniczenie w projekcie. Pan dr

A. Wasilewski w dniu 17 stycznia 2014 r. poinformował o konieczności rezygnacji z funkcji eksperta z przyczyn osobistych i zaproponował na swoje miejsce dr

Pawła Chmielińskiego; wykonawca zaakceptował tę zmianę. Eksperci, poza uczestniczeniem w warsztatach i konsultacjach, będą bezpośrednio uczestniczyli w opracowaniu raportu strategicznego i Koncepcji oraz będą mieli głos doradczy

w przypadku opracowania raportu badawczego. Przewiduje się utrzymywanie stałego kontaktu z ekspertami, m.in. poprzez przesyłanie bieżących informacji na

temat aktualnych prac badawczych w projekcie.

W zależności od tematyki warsztatów odnoszącej się do pięciu obszarów

problemowych na spotkanie będzie zapraszany ekspert w określonej dziedzinie. Na spotkania dotyczące otoczenia instytucjonalnego, konkurencyjności przedsiębiorstw oraz współpracy przedsiębiorstw będzie zapraszany ekspert w

zakresie ekonomii i/lub socjologii wsi (dr Paweł Chmieliński, dr Marian Oliński, dr hab. Wojciech Knieć), na spotkania dotyczące otoczenia regulacyjnego ekspert w

zakresie prawa (mgr Piotr Rogowiecki), zaś na spotkania dotyczące wsparcia finansowego – ekspert w zakresie finansów (dr hab. Agnieszka Alińska).

Roboczy scenariusz spotkania warsztatowego

Powitanie i przedstawienie uczestników warsztatów

Charakterystyka tematyki spotkania Prezentacja wyników raportu diagnostycznego i badawczego Dyskusja nad raportami

Ćwiczenie dotyczące wizji przedsiębiorczości w zakresie wybranego obszaru problemowego

Krótkie szkolenie na temat opracowania scenariuszy rozwoju Praca nad różnymi scenariuszami prowadzącymi do określonej wizji Analiza SWOT

Dyskusja nad wizją, scenariuszami i wynikami SWOT Podsumowanie, wnioski, rekomendacje

Wykonawca zorganizuje 5 prezentacji i konsultacji; 3 o wymiarze regionalnym, 2 – krajowym. Ich podstawowym celem będzie uzyskanie opinii i oceny wyników prac związanych z przygotowaniem dokumentu Koncepcji systemowego wsparcia

przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Prezentacje i konsultacje będą obejmowały wszystkie pięć badanych obszarów problemowych. Spotkania będą

podzielone na dwie zasadnicze części: pierwsza część obejmie wizualną prezentację wyników badań ze szczególnym uwzględnieniem najistotniejszych wniosków i identyfikacją problemów badawczych, druga część będzie polegała na

dyskusji mającej na celu ocenę uzyskanych wyników i rozwiązanie problemów badawczych. Spotkania o wymiarze krajowym będą koncentrowały się nad

19

roboczą wersją Koncepcji – ich celem będzie ostateczne dopracowanie

dokumentu końcowego.

Uczestnicy prezentacji i konsultacji będą reprezentowali naukę i praktykę.

Pozyskanie uczestników będzie polegało przede wszystkim na zaproszeniu osób współpracujących w różnym zakresie z wykonawcami projektu oraz ogłoszeniu o konsultacjach na stronie internetowej FDPA. Wśród uczestników spotkań

regionalnych przewiduje się w szczególności: uczestników warsztatów, przedstawicieli firm doradczych i szkoleniowych, przedstawicieli lokalnego

samorządu, rolników lub przedstawicieli grup producentów rolnych, pracowników regionalnych ośrodków doradztwa rolniczego, ekspertów współpracujących z projektem, naukowców z regionalnych ośrodków akademickich. Wśród

uczestników spotkań krajowych przewiduje się w szczególności: ekspertów współpracujących z projektem, naukowców, przedstawicieli Ministerstwa

Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości.

Rezultatem warsztatów będzie ocena interpretacji wyników badań zawartych w raporcie diagnostycznym i badawczym, ocena poprawności odpowiedzi na

pytania badawcze w poszczególnych obszarach problemowych, propozycje działań i rozwiązań w każdym z obszarów problemowych oraz sformułowanie

wizji i najbardziej efektywnych i pożądanych kierunków działań. Wszystkie te elementy będą podporządkowane przygotowaniu Koncepcji systemowego

wsparcia przedsiębiorczości.

W przygotowaniu warsztatów istnieje realne zagrożenie odmowy niektórych uczestników w udziale w kolejnych spotkaniach warsztatowych. Należy pamiętać,

że w przypadku regionalnych warsztatów założono trzykrotne spotkania tych samych grup przedsiębiorców. Można oczekiwać, że z różnych przyczyn nie będą

oni mogli uczestniczyć w kilku spotkaniach.

W przypadku warsztatów krajowych, kolejne spotkania mogą odbywać się w odstępach kilkudniowych, natomiast warsztaty regionalne, z przyczyn

technicznych (przyjazdy przedsiębiorców, moderatorów i ekspertów) powinny odbyć się w ciągu dwóch dni. Zwiększy to możliwość uczestniczenia w

warsztatach tych samych grup przedsiębiorców i ułatwi działania organizacyjne Wykonawcy.

Warsztaty i konsultacje krajowe będą odbywać się w siedzibie Instytutu Geografii

i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie, a spotkania regionalne w stolicach regionów w wynajętych salach konferencyjnych lub w ośrodkach

regionalnych FDPA.

ANALIZA SWOT

Analiza SWOT będzie przydatną metodą do oceny uwarunkowań (szans i zagrożeń oraz barier i potencjałów) rozwoju przedsiębiorczości na obszarach

wiejskich, wspomagającą wybór najlepszej strategii działania. Jej nazwa pochodzi od pierwszych liter rozpatrywanych grup czynników: strengths – silne strony, weaknesses – słabości, opportunities – okazje, threats – zagrożenia

i jednocześnie wskazuje na kolejność ich analizowania (punktem wyjścia są atuty i słabości, które bada się w odniesieniu do okazji i zagrożeń zewnętrznych).

Analiza SWOT stanowi podstawową technikę analityczną umożliwiająca udzielenie odpowiedzi na dwa pytania badawcze: Jaka jest obecnie sytuacja

20

przedsiębiorczości na obszarach wiejskich (słabe i mocne strony)? oraz Jakie są

szanse i zagrożenia dla rozwoju przedsiębiorczości obszarów wiejskich?

2.2. Wykaz źródeł i danych

Szczegółowej kwerendzie poddane zostaną następujące dokumenty strategiczne:

Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015

Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala

Nowoczesności

Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020

Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki na lata 2012-2020

Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego: Regiony, Miasta, Obszary

wiejskie Umowa Partnerstwa – Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020

W badaniu zostaną wykorzystane także inne materiały informacyjne i literatura

naukowa na temat przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, np.:

ABC przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, 2011, MRiRW, FDPA,

Warszawa. Bański J., 2013, Polska wieś w perspektywie 2050 roku, Studia Obszarów

Wiejskich, 33, PTG, IGiPZ PAN, Warszawa.

Otłowska A., J. Buks, P. Chmielinski, 2006, Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich – stan i perspektywy rozwoju, Program Wieloletni 2006-2009,

IERiGŻ, 40, Warszawa. Polska wieś 2012, 2013, Forum Debaty Publicznej, 23, Kancelaria

Prezydenta RP, Warszawa.

Raport „Polska 2050”, 2011, Komitet Prognoz "Polska 2000 Plus", PAN, Warszawa.

Wasilewski A., (red.), 2011, Instrumenty polityki regionalnej i strukturalnej wspierające rozwój przedsiębiorczości na obszarach

wiejskich, Program Wieloletni 2011-2014, IERiGŻ, 14, Warszawa. Wilkin J. (red.), 2005, Polska wieś 2025. Wizja rozwoju, IRWiR PAN,

Warszawa.

Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu 2050, PWC Polska, Warszawa, http://www.pwc.pl/pl/doradztwo-csr/Wizja_2050_d.pdf.

Wykorzystane będą ogólnodostępne materiały statystyczne, bazy danych będące w posiadaniu IGiPZ PAN oraz materiały źródłowe uzyskane w wyniku studiów terenowych (wywiady CAPI / PAPI i IDI). W szczególności

wykorzystane będą:

Bank Danych Regionalnych 1995-2013 (dane osadnicze, ekonomiczne,

infrastrukturalne), Spis powszechny 2002, 2010, w tym dane niepublikowane, Bazy danych ESPON, OECD, FAO, Eurostat.

21

2.3. Przyporządkowanie metod

Tabela 3. Zestawienie metod badawczych i ich przyporządkowanie do zadań badawczych

Metoda Zadanie Wielkość próby

Metoda Desk research

Zadanie 2. Obszary problemowe –Krok 1 – Diagnoza stanu i potencjału

Analizie poddane zostaną wszystkie dokumenty, materiały i dane ważne z punktu widzenia potrzeb informacyjnych badania

Metoda statystyczna

Zadanie 2. Obszary problemowe

Krok 1 – Diagnoza stanu i potencjału Krok 2 – uwarunkowania przedsiębiorczości

Wykorzystane będą dostępne materiały statystyczne GUS oraz bazy danych wykonawcy

Metoda kartograficzna

Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 1 – Diagnoza stanu i potencjału Krok 2 – Uwarunkowania przedsiębiorczości

Analizy kartograficzne zostaną wykorzystane do analizy danych zastanych (dane statystyczne, wskaźniki itp.).

Badanie kwestionariu-szowe CAPI/PAPI

Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 2 – Uwarunkowania przedsiębiorczości Krok 3 – Bariery i szanse rozwojowe

Zostanie przeprowadzonych 500 wywiadów kwestionariuszowych CAPI na reprezentatywnej próbie

Pogłębione wywiady indywidualne IDI

Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 2 – Uwarunkowania przedsiębiorczości Krok 3 – Bariery i szanse rozwojowe

Zostanie zrealizowanych w sumie 60 wywiadów IDI (5 na poziomie centralnym i 55 na poziomie regionalnym).

Metoda partycypacyjno-ekspercka

Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 2 – Uwarunkowania przedsiębiorczości Krok 3 – Bariery i szanse rozwojowe Zadanie 3. Strategia i wizja Zadanie 4. Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości

17 warsztatów tematycznych 5 prezentacji i konsultacji

Analiza SWOT Zadanie 3. Strategia i wizja Zadanie 4. Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości

Tabela 4. Wybór mierników do diagnozy obszarów problemowych

Obszar

problemowy Wskaźnik Opis Rok

Poziom

agregacji

Oto

czenie

insty

tucjo

naln

e Działalność

pocztowa

i kurierska

Liczba podmiotów gospodarczych

z działu H-53 (PKD 2007)

na 1000 mieszkańców w wieku

produkcyjnym

2012 gmina

Usługi finansowe

Liczba podmiotów gospodarczych

z działu K-64 lub K-66 (PKD

2007) na 1000 mieszkańców

w wieku produkcyjnym

2012 gmina

Obsługa rynku

nieruchomości

Liczba podmiotów gospodarczych

z sekcji L (PKD 2007)

na 1000 mieszkańców w wieku

produkcyjnym

2012 gmina

22

Działalność

prawno-księgowa,

reklamowa

i badania rynku

Liczba podmiotów gospodarczych

z działu M-69, M-70 lub M-73

(PKD 2007) na 1000

mieszkańców w wieku

produkcyjnym

2012 gmina O

toczenie

regula

cyjn

e

Dochody do

budżetu gminy

z tytułu podatku

CIT

Dochody budżetu gminy z tytułu

udziału w podatku od osób

prawnych na mieszkańca

2012 gmina

Dochody do

budżetu gminy

z tytułu opłaty

targowej

Dochody budżetu gminy z tytułu

opłaty targowej na 1 mieszkańca 2012 gmina

Przedsiębiorstwa

państwowe

Odsetek przedsiębiorstw

państwowych w ogólnej liczbie

podmiotów gospodarczych

2012 gmina

Spółdzielnie Odsetek spółdzielni w ogólnej

liczbie podmiotów gospodarczych 2012 gmina

Spółki handlowe

Odsetek spółek handlowych

w ogólnej liczbie podmiotów

gospodarczych

2012 gmina

Spółki akcyjne

Odsetek spółek akcyjnych

w ogólnej liczbie podmiotów

gospodarczych

2012 gmina

Spółki cywilne

Odsetek spółek cywilnych

w ogólnej liczbie podmiotów

gospodarczych

2012 gmina

Działalność

gospodarcza osób

fizycznych

Liczba osób fizycznych

prowadzących działalność

gospodarczą na 1000

mieszkańców w wieku

produkcyjnym

2012 gmina

Wsparc

ie

finansow

e

Wsparcie MSP

w projektach UE

Skumulowana zakontraktowana

wartość projektów dla MSP

realizowanych w ramach

programów UE (bez PROW i PO

Ryby) na 1 przedsiębiorstwo

2012 gmina

Konkure

ncyjn

ość

prz

edsię

bio

rstw

Podmioty

z kapitałem

zagranicznym

Odsetek spółek z udziałem

kapitału zagranicznego w ogólnej

liczbie spółek handlowych

2012 gmina

Obciążenie

demograficzne

Liczba osób w wieku

przedprodukcyjnym lub

poprodukcyjnym na 100 osób

w wieku produkcyjnym

2012 gmina

23

Wykształcenie

mieszkańców

Odsetek osób z wykształceniem

średnim lub wyższym na

obszarach wiejskich

na 100 osób w wieku 19 lub

więcej lat

2011 powiat

Dojazdy do pracy

Saldo liczby osób

przyjeżdżających i

wyjeżdżających do pracy

na 1000 mieszkańców w wieku

produkcyjnym

2006 gmina

Atrakcyjność

turystyczna

Syntetyczny wskaźnik

atrakcyjności turystycznej

obszarów wiejskich (walory

przyrodniczo-kulturowe,

zagospodarowanie turystyczne

i warunki ekonomiczno-

infrastrukturalne)

2011 gmina

Współ-

pra

ca

prz

edsię

-

bio

rstw

Grunty spółdzielni

rolnych

Udział gruntów we władaniu

spółdzielni w ogólnej powierzchni

użytków rolnych

2007 gmina

24

3. Organizacja i harmonogram prac

3.1. Zespół wykonawców

Badanie będzie realizowane przez doświadczony zespół badawczy, których kompetencje i kwalifikacje będą służyły profesjonalnej i rzetelnie przeprowadzonej analizie przedmiotu badania. Całością projektu będzie zarządzał

kierownik wspomagany przez dwóch zastępców, z których jeden będzie koncentrował się na zagadnieniach merytorycznych, zaś drugi na sprawach

organizacyjnych i administracyjnych. Przewiduje się, że zastępca ds. merytorycznych będzie reprezentował IGiPZ PAN, a z-ca ds. organizacyjnych Fundację FDPA. Zadania merytoryczne będą wspierane przez ekspertów.

Zespół badawczy będzie spotykał się w siedzibie IGiPZ PAN w celu omówienia postępów w realizacji badania, zdiagnozowania problemów, zidentyfikowania

ryzyk i wypracowania rozwiązań oraz przedstawienia różnych punktów widzenia i doświadczeń. Planuje się kilka specjalnych spotkań roboczych związanych z pracami przygotowawczymi raportów cząstkowych.

3.2. Współpraca z ekspertami

Współpraca z ekspertami będzie trwała przez cały okres realizacji projektu, z tym

że w pierwszym etapie (zadanie 2) będzie polegała głównie na konsultacjach telefonicznych i drogą elektroniczną w celu dopracowania narzędzi badawczych,

wyboru literatury i źródeł oraz innych bieżących problemów. Praca ekspertów będzie szczególnie istotna w zadaniu 3 i 4, kiedy zgromadzony materiał ze studiów terenowych będzie wymagał interpretacji, a równocześnie będą trwały

prace nad wizją rozwoju i celami strategicznymi. Przewiduje się wówczas bezpośrednie spotkania z ekspertami, ich udział w części warsztatów oraz

przygotowanie fragmentów tekstów do koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości w zakresie specjalności reprezentowanej przez eksperta. Przewiduje się również spotkania zespołu ekspertów, podczas których

wypracowywane będą założenia do Koncepcji.

3.3. Podział zadań i odpowiedzialności

Od strony merytorycznej pracami będzie zarządzał kierownik badania – osoba doświadczona w prowadzeniu wielu projektów badawczych, w szczególności

dotyczących problematyki rozwoju obszarów wiejskich. Kierownik będzie odpowiedzialny za kwestie formalne wynikające z realizacji umowy, kontakty z Zamawiającym, sprawną realizację badania, całościowy nadzór merytoryczny nad

badaniem oraz bieżący nadzór nad zespołem ekspertów. Kierownik będzie wspomagany przez zastępcę do spraw merytorycznych w zakresie zagadnień

badawczych oraz przez zastępcę do spraw organizacji i zarządzania projektem w zakresie bieżących spraw organizacyjnych; Zastępca do spraw organizacji i zarządzania projektem będzie też odpowiedzialny za bieżące kontakty z

Zamawiającym. Kierownik zespołu wraz z zastępcami będą odpowiedzialni za nadzór merytoryczny i organizacyjny pozostałych członków zespołu.

W skład zespołu wejdą eksperci w zakresie ekonomii, socjologii wsi, finansów i prawa. Będą oni odpowiedzialni za części badań odpowiadających ich kompetencjom. W szczególności ich zadania będą koncentrowały się na

obszarach problemowych (np. ekspert ds. finansowych – obszar III, ekspert ds. prawa – obszar II itp.). Wiedza ekspertów zostanie wykorzystana przy

25

opracowaniu Koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach

wiejskich.

Zakres odpowiedzialności członków zespołu został przedstawiony na

harmonogramie. Prace o charakterze merytorycznym będą koordynowane przez zespół z IGiPZ PAN, natomiast prace terenowe (wywiady, warsztaty, konsultacje) będą kierowane przez zespół FDPA.

Decyzje dotyczące realizacji projektu i jego poszczególnych zadań będą wynikały z umowy konsorcjum. Decyzje bieżące dotyczące zagadnień merytorycznych

będzie podejmował kierownik projektu. Decyzje dotyczące organizacji i zarządzania projektem będą podejmowane przez Kolegium projektu składające się z kierownika i dwóch zastępców.

Wszelkie istotne decyzje dotyczące realizacji przedmiotu umowy (merytoryczne i organizacyjne) będą konsultowane z Zamawiającym. Wykonawca zobowiązuje się

do pozostawania w stałym kontakcie z Zamawiającym i informowania o stanie prac.

3.4. Charakterystyka głównych członków zespołu badawczego

Prof. dr hab. Jerzy Bański (kierownik projektu)

Od strony merytorycznej pracami będzie zarządzał kierownik zespołu (prof. dr

hab. Jerzy Bański) posiadający wiedzę z zakresu objętego niniejszym badaniem. W dorobku naukowym J. Bański ma ponad 300 publikacji naukowych z zakresu

problematyki wiejskiej i rolnictwa, był kierownikiem 37 projektów i ekspertyz, uczestnikiem 36 innych projektów badawczych, wygłosił referaty na ponad 200 konferencjach naukowych.

Mgr Monika Szymańska (z-ca kierownika ds. organizacyjnych i zarządzania projektem)

Zainteresowania zawodowe koncentruje wokół problematyki związanej z przedsiębiorczością na obszarach wiejskich, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień z zakresu doradztwa biznesowego dla nowo powstających firm,

finansowania ich działalności i zarządzania. Zarządzała projektami, których celem była kompleksowa pomoc osobom z obszarów wiejskich w rozpoczęciu

działalności gospodarczej i aktywności zawodowej. Kierowała projektem, którego celem było przetestowanie i wdrożenie usługi pilotażowej w zakresie

finansowania zwrotnego dla mikro i małych przedsiębiorstw. Aktywnie uczestniczy w zarządzaniu funduszami pożyczkowymi FDPA oraz w pracach Komisji Pożyczkowej FDPA, przyznającej finansowanie podmiotom z obszarów

wiejskich.

Dr Konrad Czapiewski (z-ca kierownika ds. merytorycznych)

Będzie pełnił funkcję zastępcy kierownika ds. merytorycznych. Posiada niezbędną wiedzę z zakresu objętego niniejszym badaniem. Jest autorem około 80 publikacji naukowych z zakresu rozwoju lokalnego, rozwoju obszarów wiejskich,

znaczenia kapitału ludzkiego w rozwoju przedsiębiorczości. Przygotowywał liczne ekspertyzy na potrzeby prac prowadzonych przede wszystkim w Ministerstwie

Rozwoju Regionalnego i Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz różnych urzędów regionalnych i samorządów lokalnych. Kierował kilkoma projektami badawczymi i aplikacyjnymi.

26

Dr inż. Paweł Chmieliński (ekspert w zakresie ekonomii)

Zainteresowania badawcze koncentruje wokół problematyki rozwoju pozarolniczej gospodarki wiejskiej, w tym zagadnień związanych z dywersyfikacją

źródeł utrzymania ludności wiejskiej, jej sytuacją na rynku pracy oraz rozwojem przedsiębiorczości. Przedmiotem prowadzonych badań jest również rozwój społeczności lokalnych (kapitał społeczny, governance). Jest autorem

kilkudziesięciu publikacji naukowych, uczestniczył w realizacji projektów badawczych UE, MNiSW oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Był

ekspertem MRiRW oraz MRR, jest współautorem kilkunastu ekspertyz dotyczących rozwoju obszarów wiejskich oraz polityki w tym zakresie. Zastępca przewodniczącego Rady Społecznej Doradztwa Rolniczego przy MODR Warszawa.

Dr Marian Oliński (ekspert w zakresie ekonomii)

Specjalizuje się w problematyce uwarunkowań funkcjonowania oraz wspierania

rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw – autor prawie 100 publikacji z zakresu przedsiębiorczości, ekonomiki i organizacji przedsiębiorstw, zarządzania przedsiębiorstwami, polityki wsparcia sektora małych i średnich przedsiębiorstw,

wpływu zagranicznych środków pomocowych na rozwój polskich podmiotów gospodarczych, problematyki sporządzania oraz oceny biznes planów itp. Członek

wielu projektów badawczych (w tym jako kierownik naukowy) realizowanych w ramach programów operacyjnych Unii Europejskiej. Doradca biznesowy wielu

przedsiębiorstw, uczestnik licznych staży, w ramach, których wprowadzono w przedsiębiorstwach nowatorskie rozwiązania

Dr hab. Wojciech Knieć (ekspert w zakresie socjologii wsi)

Od 2000 roku zaangażowany w działania międzynarodowych i krajowych programów badawczych nad rozwojem wsi. Specjalizuje się w analizie nowych

trendów w rozwoju obszarów wiejskich, sytuacją drobnych gospodarstw rolnych, dywersyfikacją źródeł dochodów ludności rolniczej. Autor kilkudziesięciu publikacji naukowych, opracowań, raportów badawczych, a także wielu

opracowań popularnonaukowych. Posiada niezbędną wiedzę z zakresu objętego niniejszym badaniem

Prof. SGH dr hab. Agnieszka Alińska (ekspert w zakresie finansów)

Absolwentka Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Ekspert w zakresie finansów. Zainteresowania naukowe i badawcze koncentruje wokół problematyki

związanej funkcjonowaniem i stabilnością systemu finansowego, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień z zakresu bankowości spółdzielczej i działalności

instytucji mikrofinansowych w Polsce i na świecie. Istotnym obszarem zainteresowań naukowych oraz przedmiotem prowadzonych badań i analiz są zagadnienia z zakresu finansów publicznych oraz specyfiki finansów jednostek

samorządu terytorialnego i instytucji z otoczenia lokalnego biznesu. Jest autorką kilkudziesięciu artykułów naukowych i publikacji książkowych poświęconych

zagadnieniom finansów i bankowości oraz członkiem Polskiego Stowarzyszenia Finansów i Bankowości oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Finansów Publicznych z siedzibą w Niemczech.

Mgr Piotr Rogowiecki (ekspert w zakresie prawa)

Ekspert w zakresie prawa gospodarczego W latach 2007-2013 jako ekspert i

Dyrektor Centrum Monitoringu Legislacji odpowiadał za optymalizację otoczenia prawnego prowadzenia działalności gospodarczej. Brał aktywny udział w posiedzeniach komisji sejmowych i senackich. Był członkiem funkcjonującego

27

przy Ministrze Gospodarki Zespołu ds. doskonalenia regulacji gospodarczych,

pełnił funkcję Sekretarza Prezydium Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych. Autor licznych artykułów z zakresu prawa gospodarczego w

dodatku Prawo i Praktyka dziennika Rzeczpospolita. Obecnie jako Dyrektor Biura Polskiego Związku Funduszy Pożyczkowych odpowiada za optymalizację otoczenia prawno-instytucjonalnego funduszy oraz poprawę warunków

prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa z sektora MŚP.

3.5. Harmonogram badania

Harmonogram opracowano, uwzględniając dbałość o jego spójność w kontekście zaproponowanej metodologii badania oraz odpowiednie dostosowanie do

harmonogramu określonego przez Zamawiającego w projekcie umowy o dzieło. W harmonogramie wyodrębniono zadania badawcze i ich kroki oraz terminy opracowania poszczególnych raportów merytorycznych.

Zadanie 1 – Opracowanie szczegółowej koncepcji badawczej będzie wykonane w ciągu 10 dni roboczych od chwili podpisania umowy, czyli do dnia 3 stycznia

2014 r. Przewidziano zaangażowanie do tego celu kierownika i zastępcy merytorycznego w wymiarze 6 dni roboczych.

Zadanie 2 będzie realizowany od chwili podpisania umowy do 27 grudnia 2013 r.

W prace dotyczące pierwszego kroku – Diagnoza – zaangażowani będą wykonawcy i pracownicy pomocniczy (kartograf, statystyk) z IGiPZ PAN oraz

FDPA w wymiarze około 25 dni roboczych. Krok 2 – Uwarunkowania przedsiębiorczości i 3 – Bariery i szanse rozwojowe będą realizowane równocześnie do końca lutego 2014 r. i będą najbardziej pracochłonne w związku

z wykonywaniem badań kwestionariuszowych CAPI/PAPI i indywidualnych wywiadów pogłębionych IDI. Przewiduje się zaangażowanie do tego celu

współpracowników Fundacji FDPA. Wymiar dni roboczych jest trudny do przewidzenia. Wynikiem będzie raport badawczy wykonany do 28 lutego 2014.

Zadanie 3 – Strategia i wizja będzie realizowane od lutego 2014 r. do końca

kwietnia 2014 r. Będą w nich uczestniczyć eksperci w związku z realizacją badań metodą partycypacyjno-ekspercką. Warsztaty tematyczne oraz prezentacje i

konsultacje będą wymagały od wykonawców projektu co najmniej 25 dni roboczych. Prace nad wizją i strategią będą wymagały prawdopodobnie podobnej

liczby dni roboczych. Wynikiem badań będzie raport strategiczny wykonany do dnia 30 kwietnia 2014.

Prace nad Zadaniem 4 – Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości na

obszarach wiejskich będą realizowane przez około 2 miesiące i zakończą się 16 czerwca 2014 r. złożeniem ostatecznej wersji dokumentu i materiałów

informacyjnych.

Istotne terminy harmonogramu:

Podpisanie umowy na realizację badań: 17 grudnia 2013

Raport metodologiczny

Przekazanie Zamawiającemu raportu metodologicznego: do 3 stycznia 2014;

Zgłaszanie uwag do raportu metodologicznego: 5 dni roboczych od daty złożenia Raportu;

Dokonanie poprawek i uzupełnień w raporcie metodologicznym: 5 dni roboczych od daty zgłoszenia.

28

Raport diagnostyczny

Przekazanie Zamawiającemu raportu diagnostycznego: do 27 grudnia 2013;

Zgłaszanie uwag do raportu diagnostycznego: 10 dni roboczych od daty

złożenia raportu;

Dokonanie poprawek i uzupełnień w raporcie diagnostycznym: 10 dni

roboczych od daty zgłoszenia.

Raport badawczy

Przekazanie Zamawiającemu raportu badawczego: do 28 lutego 2014;

Zgłaszanie uwag do raportu badawczego: 10 dni roboczych od daty złożenia Raportu;

Dokonanie poprawek i uzupełnień w raporcie badawczym: 10 dni

roboczych od daty zgłoszenia.

Raport strategiczny

Przekazanie Zamawiającemu raportu strategicznego: do 30 kwietnia 2014;

Zgłaszanie uwag do raportu strategicznego: 10 dni roboczych od daty złożenia Raportu;

Dokonanie poprawek i uzupełnień w raporcie strategicznym: 10 dni roboczych od daty zgłoszenia.

Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich

Przekazanie Zamawiającemu „Koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich” wraz z broszurą informacyjną i prezentacją multimedialną: do 2 czerwca 2014 r.

W ciągu dwóch ostatnich tygodni trwania projektu konsultacje z Zamawiającym nad treścią przygotowanego dokumentu.

29

30

3.6. Potencjalne obszary ryzyka

W związku z realizacją różnorodnych badań społecznych (wywiady, konsultacje, warsztaty, prezentacje) prace w projekcie będą wymagały bardzo dużego

zaangażowania czasowego ekspertów i pracowników pomocniczych. Opóźnienia czasowe mogą wpływać niekorzystnie na właściwe wykonanie harmonogramu.

Dotyczy to przede wszystkim Zadania 2 i związanych z nim dwóch raportów merytorycznych. Istnieje ryzyko opóźnień w przygotowaniu Raportu diagnostycznego w związku z bardzo krótkim terminem jego przygotowania.

Zwracano na to już uwagę w ofercie. Wykonawcy mają kilka dni roboczych na opracowanie Raportu diagnostycznego.

Podobne zagrożenie jest związane z przygotowaniem Raportu badawczego, który ma przedstawić m.in. wyniki badań społecznych. Na ich wykonanie i opracowanie

Zamawiający przeznaczył bardzo niewiele czasu. Zespół badawczy będzie ściśle przestrzegał podziału zadań pomiędzy wszystkich członków i wprowadzi odpowiedni podział obowiązków, tak aby najbardziej czasochłonne działania były

realizowane przez kilku wykonawców równocześnie. Wykonawca przewiduje też możliwości zaangażowania w realizację badania kolejnych pracowników

pomocniczych, co zwiększy szanse terminowego wykonania badań.

Innym istotnym ryzykiem jest zgromadzenie pełnego materiału źródłowego, który pozwoli odpowiedzieć na wszystkie postawione pytania badawcze. W

uzasadnionych przypadkach wykorzystana zostanie do tego celu odpowiednia literatura przedmiotu, wykorzystująca inne, analogiczne badania wykonane w

ciągu ostatnich 3-4 lat.

Jednym z największych problemów może być trudność w zgromadzeniu uczestników warsztatów lub odmowa wzięcia udziału w kolejnych warsztatach.

Należy uwzględnić fakt, że przedsiębiorcy, którzy mają być głównymi uczestnikami warsztatów, niechętnie poświęcają swój czas na działania

odbiegające od obowiązków wynikających z prowadzenia firmy. Dlatego istnieje realne ryzyko udziału w warsztatach mniejszej grupy niż 10 osób. Ograniczeniem tego ryzyka będzie zapraszanie większej liczby uczestników niż przewidywana

liczba minimalna.

31

Literatura

ABC przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, 2011, MRiRW, FDPA, Warszawa.

Bański J., 2013, Polska wieś w perspektywie 2050 roku, Studia Obszarów Wiejskich, 33, PTG, IGiPZ PAN, Warszawa.

Polska wieś 2012, 2013, Forum Debaty Publicznej, 23, Kancelaria Prezydenta RP, Warszawa.

Raport „Polska 2050”, 2011, Komitet Prognoz "Polska 2000 Plus", PAN,

Warszawa.

Wilkin J. (red.), 2005, Polska wieś 2025. Wizja rozwoju, IRWiR PAN, Warszawa.

Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu 2050, PWC Polska, Warszawa, http://www.pwc.pl/pl/doradztwo-csr/Wizja_2050_d.pdf.

32

Zał. 1

Kwestionariusz badania z przedsiębiorcami

Informujemy respondenta, że ankieta wykonywana jest w ramach projektu MRiRW pt. „Rozwój przedsiębiorczości na terenach wiejskich - diagnoza, kierunki, rekomendacje dla polityki rozwoju obszarów wiejskich”

Województwo………………………………..

CECHY PRZEDSIĘBIORSTWA

C1. Siedziba przedsiębiorstwa ……………………………………………… (miejscowość)

□ wieś

□ miasto do 10 tys. mieszkańców

C2. Wiek przedsiębiorcy

□ poniżej 30 lat

□ 30-39 lat

□ 40-49 lat

□ 50-59 lat

□ 60 i więcej lat

C3. Płeć przedsiębiorcy

□ kobieta

□ mężczyzna

C4. Wykształcenie przedsiębiorcy

□ 1) wyższe

□ 2) średnie ogólne

□ 3) średnie techniczne

□ 4) zasadnicze zawodowe

□ 5) podstawowe lub gimnazjalne

C5. Wielkość przedsiębiorstwa

□ 1) mikroprzedsiębiorstwo (zatrudnia mniej niż 10 pracowników i roczny obrót lub bilans roczny

poniżej 2 mln euro)

□ 1a) mikroprzedsiębiorstwo (podmiot jednoosobowy prowadzący działalność, jako

samozatrudnienie)

□ 2) małe przedsiębiorstwo (zatrudnia mniej niż 50 pracowników i roczny obrót lub bilans poniżej

10 mln euro)

□ 3) średnie przedsiębiorstwo (zatrudnia mniej niż 250 pracowników i roczny obrót nie przekracza

50 mln euro)

33

C6. Zasięg przestrzenny prowadzonej działalności (firma oferuje swoje usługi na terenie):

□ 1) jednej, dwóch miejscowości

□ 2) gminy

□ 3) powiatu lub grupy kilku gmin

□ 4) kilku powiatów

□ 5) województwa

□ 6) kraju

□ 7) Europy/Świata

C7. Liczba osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie …………………………… C8. Rodzaj przedsiębiorstwa

□ 1) przedsiębiorstwo niezależne pozarolnicze

□ 2a) gospodarstwo rolne z zarejestrowaną działalnością pozarolniczą

□ 2b) gospodarstwo rolne prowadzące usługi w zakresie agroturystyki do 5 pokoi

□ 2c) gospodarstwo rolne prowadzące przetwórstwo i sprzedaż produktów pochodzenia

zwierzęcego o formie działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej, wpisane do rejestru prowadzonego przez powiatowego lekarza weterynarii

□ 2d) gospodarstwo rolne prowadzące niezarejestrowaną w CEiDG lub KRS działalność

uboczną w stosunku do działalności rolniczej (czyli działalność pozarolniczą nie wykazującą cech działalności stałej lub ciągłej)

□ 3) przedsiębiorstwo partnerskie lub powiązane (pozostaje w istotnym związku finansowym

z innymi przedsiębiorstwami)

□ 4) grupa producencka

□ 5) inne (jakie?) ………………………………………………………..………..………..

C9. Forma prawna przedsiębiorstwa:

□ 1) przedsiębiorstwo prywatne

a) □ jednoosobowa działalność gospodarcza

b) □ spółka cywilna

c) □ spółka z. o. o.

d) □ spółka jawna

e) □ inne

□ 2) przedsiębiorstwo państwowe

□ 3) przedsiębiorstwo spółdzielcze

□ 4) przedsiębiorstwo komunalne

□ 5) inne (jakie?) ………………………………………………………….……….….…

34

C10. Rodzaj działalności przedsiębiorstwa (w przypadku gospodarstwa rolnego rodzaj

działalności pozarolniczej)

□ 1) przedsiębiorstwo wydobywcze

□ 2) przedsiębiorstwo przetwórcze

□ 3) przedsiębiorstwo produkcyjne

□ 4) przedsiębiorstwo budowlane

□ 5) przedsiębiorstwo usługowe

□ 6) przedsiębiorstwo handlowe

□ 7) przedsiębiorstwo komunikacyjne i transportowe

□ 8) przedsiębiorstwo o charakterze społecznym

□ 9) rolnicze

□ 10) inne (jakie?) ………………………………………………………….………….…

C11. Od kiedy przedsiębiorstwo prowadzi działalność?

Rok |_|_|_|_|

ANALIZA OBSZARÓW PROBLEMOWYCH

Otoczenie instytucjonalne

I1. Czy znane są Panu/Pani instytucje otoczenia biznesu i czy miał/a Pan/Pani okazję korzystać z ich usług?

Rodzaj instytucji

Znam Korzystałem

z usług

tak nie tak nie

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

Regionalna Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

Lokalne centra przedsiębiorczości (fundacje, stowarzyszenia, inkubatory

Punkty Konsultacyjno Doradcze

Ośrodki innowacji (Centra Transferu Technologii, Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości, Inkubatory Technologiczne, e – inkubatory, Parki Technologiczne)

Ośrodki Doradztwa Rolniczego

Lokalne Grupy Działania/Lokalne Grupy Rybackie

Fundusze pożyczkowe

Fundusze poręczeniowe

Fundusze venture capital

Inne jakie?

35

I2. Proszę ocenić przydatność usług oferowanych przez zestawione poniżej kategorie instytucji usługowych dla działalności Pan/Pani przedsiębiorstwa (dla każdej kategorii (wiersza) można wstawić tylko jeden znak „X”)

Rodzaj instytucji

1)

bard

zo n

iska

2)

nis

ka

3)

prz

ecię

tna

4)

wyso

ka

5)

bard

zo w

ysoka

6)

nie

wie

m,

nie

ma

m z

dan

ia

a) firmy szkoleniowe

b) firmy doradcze i konsultingowe

c) instytucje finansowe

d) ośrodek doradztwa rolniczego

e) Urząd Gminy - procedura jednego okienka

I3. Czy przed rozpoczęciem działalności przedsiębiorstwa zdobywał/a Pan/Pani kwalifikacje przydatne w jego prowadzeniu?

□ 1) nie

□ 2) nie, kwalifikacje uzyskane w szkole były wystarczające

□ 3) tak, uczestniczyłem/am w szkoleniu lub szkoleniach.,

□ 3a jaki był temat szkolenia ………………………………………………

□ 3b kto był jego organizatorem ………………………………………….

□ 3c czy szkolenie było płatne ………………………………………………

□ 4) nie uczestniczyłem/am w szkoleniach, ale sam się doszkalałem

□ 5) tak, wykorzystywałem inne formy przygotowania (jakie?) …………….………….…

I4. Czy obecnie uzupełnia Pan/Pani kwalifikacje przydatne w prowadzeniu przedsiębiorstwa?

□ 1) nie

□ 2) tak, uczestniczę w szkoleniach

□ 3a jaki był temat szkolenia ………………………………………………

□ 3b kto był jego organizatorem ………………………………………….

□ 3c czy szkolenie było płatne ………………………………………………

□ 3) tak, dokształcam się na własna rękę

□ 4) tak, korzystam z innych form uzupełniania kwalifikacji (jakie?) ……………….…………

36

I5. Z jakich źródeł zdobywa Pan/Pani informacje przydatne do prowadzenia przedsiębiorstwa? (można wskazać dowolną liczbę odpowiedzi)

□ 1) korzystam z usług firm doradczo-informacyjnych

□ 2) wykorzystuje do tego celu Internet

□ 3) czytam fachową prasę i literaturę

□ 4) śledzę wiadomości w tv i radiu

□ 5) zdobywam informacje od osób, z którymi współpracuję

□ 6) wykorzystuję inne źródła (jakie?) …….………………………………………….………

□ 7) nie potrzebuję żadnych informacji

I6. Czy korzysta Pan/Pani z zewnętrznego finansowania przy prowadzeniu przedsiębiorstwa? (można wskazać dowolną liczbę odpowiedzi)

□ 1) nie

□ 2) tak, korzystam z kredytu w rachunku bieżącym

□ 3) tak, korzystam z kredytu obrotowego

□ 4) tak, korzystam z kredytu inwestycyjnego

□ 5) tak, korzystam z innych źródeł finansowania (jakich?) …………….………….……

I7. Czy korzysta Pan/Pani z usług finansowych przy prowadzeniu przedsiębiorstwa? (można wskazać dowolną liczbę odpowiedzi)

□ 1) nie

□ 2) tak, korzystam z doradztwa finansowego

□ 3) tak, korzystam z innych usług (jakich?) ……………………………………………….

I8. Jakie główne trudności widzi Pan/Pani we współpracy przedsiębiorstwa z otoczeniem instytucjonalnym (można wskazać dowolną liczbę odpowiedzi)

□ 1) współpraca jest zbędna dla mojej firmy

□ 2) brak informacji nt. działalności takich instytucji

□ 3) niedostateczna informacja o ofercie tych instytucji

□ 4) brak doświadczenia we współpracy

□ 5) bariery natury finansowej (brak funduszy na podjęcie takiej współpracy)

□ 6) niechęć do współpracy ze strony instytucji otoczenia biznesu

□ 7) inne (proszę wskazać jakie?) …………………………………………………………………..

37

Otoczenie regulacyjne

R1. Proszę ocenić regulacje prawne w zakresie zestawionych poniżej grup (wstaw znak „X” w odpowiednią rubrykę)

regulacja

1)

są b

ard

zo t

rudne

i s

kom

plik

ow

an

e

2)

są r

aczej tr

ud

ne i s

kom

plik

ow

an

e

3)

są r

aczej pro

ste

i p

rze

jrzyste

4)

są b

ard

zo p

roste

i p

rzejrzyste

5)

nie

ma

m z

dan

ia

a) zakładanie firm

b) uzyskiwanie licencji i pozwoleń

c) zatrudnianie pracowników

d) ochrona praw własności

e) pozyskiwanie kapitału

f) ochrona inwestorów

g) system podatkowy

h) wymiana handlowa z innymi krajami

i) dochodzenie należności kontraktowych

j) zamykanie (likwidacja) firm

R2. Proszę wskazać, które konkretnie regulacje prowadzenia działalności gospodarczej mają największy wpływ na rozwój Pana/Pani przedsiębiorstwa (można wymienić maksymalnie 3 elementy)

□ 1) zakładanie firm

□ 2) uzyskiwanie licencji i pozwoleń

□ 3) zatrudnianie pracowników

□ 4) ochrona praw własności

□ 5) pozyskiwanie kapitału

□ 6) ochrona inwestorów

□ 7) system podatkowy

□ 8) wymiana handlowa z innymi krajami

□ 9) dochodzenie należności kontraktowych

□ 10) zamykanie (likwidacja) firm

38

R3. Proszę wskazać, jakie są oczekiwane przez Pana/Panią kierunki zmian, uproszczeń i ułatwień w poszczególnych kategoriach regulacji prowadzenia działalności gospodarczej, (można wymienić maksymalnie 3 elementy)

□ 1) zakładanie firm

□ 2) uzyskiwanie licencji i pozwoleń

□ 3) zatrudnianie pracowników

□ 4) ochrona praw własności

□ 5) pozyskiwanie kapitału

□ 6) ochrona inwestorów

□ 7) system podatkowy

□ 8) wymiana handlowa z innymi krajami

□ 9) dochodzenie należności kontraktowych

□ 10) zamykanie (likwidacja) firm

Wsparcie finansowe

F1. Czy korzystał lub korzysta Pan/ Pani ze wsparcia, jakie dają środki unijne ?

□ 1) tak

□ 2) nie

F2. Jeśli tak, w ramach jakiego Programu?

□ 1) SAPARD

□ 2) SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów

wiejskich na lata 2004-2006

□ 3) Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego na lata 2004-2006

□ 4) PROW na lata 2007-2013

□ 5) Regionalny Program Operacyjny

□ 6) Program Operacyjny Kapitał Ludzki

□ 7) Inny Program, jaki ? ……………………………………………………..…..

F3. Jak ocenia Pan/Pani wpływ funduszy unijnych na własną działalność?

□ 1) zdecydowanie niekorzystny

□ 2) niekorzystny

□ 3) neutralny

□ 4) korzystny

□ 5) jako bardzo korzystny

□ 6) Nie wiem/trudno powiedzieć

39

F4. Proszę wymienić największe przeszkody (maksymalnie trzy), na jakie napotyka Pan/Pani w zakresie wsparcia finansowego przedsiębiorstwa?

□ 1) nie napotykam na żadne przeszkody

□ 2) …………………………………………………………………………

□ 3) ……………………………………………………………………….

□ 4) …………………………………………………………………………

□ 5) nie wiem/trudno powiedzieć

Konkurencyjność i współpraca przedsiębiorstw

K1. Jaki wpływ mogą wywrzeć Pana/Pani zdaniem poniżej podane czynniki na konkurencyjność Pańskiej firmy (’1’ oznacza niską ważność ,’5’ oznacza najwyższą ważność, przy każdym czynniku zaznaczamy tylko jedną wartość) 1. Stabilność makroekonomiczna 1 2 3 4 5

2. Stabilność przepisów prawa 1 2 3 4 5

3. Zmniejszenie obciążeń podatkowych i składek ZUS 1 2 3 4 5

4. Liberalizacja kodeksu pracy 1 2 3 4 5

5. Wzrost popytu 1 2 3 4 5

6. Zmniejszenie kosztów produkcji 1 2 3 4 5

7. Wprowadzenie nowych produktów lub usług 1 2 3 4 5

8. Poprawa jakości produktów i usług 1 2 3 4 5

9. Poprawa kwalifikacji pracowników 1 2 3 4 5

10. Dostępność do finansowania zewnętrznego 1 2 3 4 5

11. Współpraca z innymi firmami 1 2 3 4 5

12. Lepsza znajomość rynków zewnętrznych 1 2 3 4 5

13. Wykorzystanie nowych technologii (internet, e-mail, itp.) 1 2 3 4 5

14. Inny czynnik (jaki?) ……………………………………… 1 2 3 4 5

K2. Czy Pana/Pani firma: (można wskazać dowolną liczbę odpowiedzi)

□ 1) ma dostęp do Internetu

□ 2) posiada własną stronę www

□ 3) uczestniczyła w imprezach wystawienniczo-targowych

□ 4) promuje swoje produkty

K3. Jaki w przybliżeniu % pracowników w Pana/Pani firmie posiada wykształcenie wyższe

□ 1) 0-5%

□ 2) 5-10%

□ 3) 10-25%

□ 4) 26-50%

□ 5) powyżej 50%

40

K4. Czy Pana/Pani firma współpracuje z ośrodkiem badawczo-rozwojowym ?

□ 1) tak

□ 2) nie

K5. Jakie główne trudności widzi Pan/Pani w kontaktowaniu się i współpracy z jednostkami badawczymi? (można wskazać dowolną liczbę odpowiedzi)

□ 1) brak informacji nt. działających jednostek badawczych

□ 2) niedostateczna informacja o ofercie jednostek badawczych

□ 3) brak doświadczenia we współpracy z jednostkami naukowymi

□ 4) bariery natury finansowej (np. brak funduszy na: zlecanie badań, zakup licencji)

□ 5) niechęć do współpracy ze strony jednostek badawczych

□ 6) nie widzę potrzeby współpracy z jednostka badawczą

□ 7) inne (proszę wpisać jakie)....................................................................................

K6. Czy firma współpracuje z innymi przedsiębiorstwami z Pana/Pani branży?

□ 1) tak

□ 2) nie

K7. Jakie główne trudności widzi Pan/Pani w nawiązywaniu współpracy z przedsiębiorstwami z Pana/Pani branży?

□ 1) brak dostatecznej informacji nt. takich przedsiębiorstw

□ 2) brak doświadczenia we współpracy

□ 3) bariery natury finansowej

□ 4) brak wsparcia instytucjonalnego wspierającego współpracę

□ 5) taka współpraca jest dla mojej firmy zbędna

□ 6) inne (proszę wpisać jakie)....................................................................................

K8. Proszę wskazać, które z poniższych stwierdzeń najpełniej oddaje Pani/Pana sposób prowadzenia firmy:

□ 1) Najczęściej korzystam z własnego doświadczenia, dodatkowe informacje bieżące mam

od rodziny, sąsiadów, a czasami kontaktuję się z urzędem gminy i instytucjami doradczymi.

□ 2) Oprócz własnego doświadczenia, informacje pozyskuję z prasy branżowej, radia,

telewizji i internetu oraz często kontaktuję się z urzędem gminy, agencjami, instytucjami.

□ 3) Oprócz własnego doświadczenia, informację pozyskuję z prasy branżowej, portali

tematycznych, targów, publikacji naukowych, a szczegółową wiedzę (know-how) oferują mi firmy z którymi kooperuję.

Dziękuję za wywiad!

41

Zał. 2

Scenariusz IDI z przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu

Scenariusz ma charakter ramowy i nie wszystkie poruszane w nim problemy muszą być

dobrze znane rozmówcy. Należy skupić się za każdym razem na indywidualnym

doświadczeniu rozmówcy.

Wprowadzenie

Przedstawienie celu badania oraz celu rozmowy

Uzyskanie zgody na rozmowę

Zapewnienie o poufności badania.

1. Proszę pokrótce powiedzieć, jaki jest cel działalności Państwa instytucji i w jakim

zakresie działa ona na rzecz MSP na obszarach wiejskich?

2. Kiedy powstała Państwa instytucja?

3. Czy w okresie istnienia zmieniał się zakres działalności Państwa instytucji?

4. Jaki jest zasięg terytorialny Państwa działalności?

5. Proszę ocenić warunki rozwoju sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na

obszarach wiejskich

a) w zakresie otoczenia instytucjonalnego (np. możliwości korzystania z usług

instytucji otoczenia biznesu)

b) w zakresie otoczenia regulacyjnego

c) w zakresie wsparcia finansowego

d) w zakresie konkurencyjności przedsiębiorstw

e) w zakresie współpracy przedsiębiorstw.

6. Jak oceniacie Państwo współpracę z przedsiębiorcami?

7. Jakie przepisy determinują ofertę instytucji otoczenia biznesu?

8. Czy macie Państwo ofertę dedykowaną przedsiębiorcom z obszarów wiejskich? Czy

ta oferta wychodzi naprzeciw ich potrzebom?. Czy ofertę należy uzupełnić lub

poprawić?

9. Jakie czynniki sprzyjają, a jakie ograniczają współpracę przedsiębiorców

z otoczeniem instytucjonalnym?

10. W jaki sposób otoczenie regulacyjne (przepisy prawa) wspomaga przedsiębiorstwa

na wsi?

11. Które przepisy sprawiają najwięcej problemów przedsiębiorcom?

12. Czy Państwa zdaniem aktualne wsparcie finansowe dla przedsiębiorczości wiejskiej

jest przedmiotowo właściwie ulokowane i czy wywołuje ono oczekiwane rezultaty?

42

13. Na jakie przeszkody napotyka finansowanie przedsiębiorczości na terenach wiejskich

i jak dążyć do ich ograniczenia?

14. Jakie bariery (prawne, ekonomiczne, społeczne) ograniczają konkurencyjność

przedsiębiorczości wiejskiej, a które elementy stanowią o ich przewadze

konkurencyjnej?

15. Co ogranicza współpracę przedsiębiorstw na wsi? Jakie czynniki mogą spowodować

wzrost współpracy i czy wymagają one dodatkowych nakładów?

16. Czy usługi oferowane przedsiębiorstwom rozpoczynającym i prowadzącym

działalność na obszarach wiejskich wymagają specjalnych umiejętności i kompetencji

podmiotów świadczących te usługi (ew. podać jakich)?

To już wszystko, dziękuję