pobierz plik (.pdf 353 KB)

ODDZIAŁ W POZNANIU

ODDZIAŁ W POZNANIU Zakład Kształtowania Środowiska w Obiektach Inwentarskich

i Ochrony Powietrza

MONITOROWANIE GOSPODARSTW ROLNYCH JAKO ŹRÓDEŁ EMISJI ROLNICZYCH

Raport

z realizacji umowy pomiędzy Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi a Instytutem Technologiczno-Przyrodniczym w Falentach,

umowa o dzieło nr 251/2010 zawarta w dniu 31.05.2010 wersja 2 poprawiona

Autorzy:

Prof. dr hab. inż. Stanisław Winnicki Prof. dr hab. J.Lech Jugowar Mgr inż. Jerzy Karłowski

Poznań, grudzień 2010 r.

2

Spis treści

Streszczenie ................................................................................................................................3

1. Wstęp......................................................................................................................................5

2. Cel badań ................................................................................................................................8

3. Materiał i metody ...................................................................................................................9

3.1. Materiał............................................................................................................................9

3.2. Metody zbierania danych ................................................................................................9

3.3. Metody obliczeń emisji gazów......................................................................................10

4. Wyniki ..................................................................................................................................13

4.1. Pogłowie zwierząt gospodarskich według systemów utrzymania.................................13

4.1.1. Bydło ......................................................................................................................13

4.1.2. Trzoda chlewna ......................................................................................................18

4.1.3. Owce i kozy............................................................................................................22

4.1.4. Drób kurzy..............................................................................................................23

4.2. Wielkość emisji gazów..................................................................................................24

4.2.1. Metan......................................................................................................................24

4.2.2. Podtlenek azotu ......................................................................................................28

4.2.3. Amoniak .................................................................................................................32

5. Podsumowanie......................................................................................................................35

Literatura ..................................................................................................................................37

3

Streszczenie

Wielkość emisji gazów z produkcji zwierzęcej zależy zarówno od pogłowia poszczególnych

gatunków zwierząt jak też od poziomu wydajności oraz systemu utrzymania. Wymienione

wskaźniki zmieniają się w czasie. Liczebność zwierząt jest monitorowana na bieżąco przez

Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która w ramach systemu identyfikacji

i rejestracji zwierząt monitoruje siedziby stad, ilość zwierząt oraz ich obrót. Poziom produkcji

znany jest z wyników kontroli użytkowości prowadzonej przez związki hodowców

i producentów zwierząt, a także przez GUS nad obrotem zwierzętami i produktami

pochodzenia zwierzęcego. Natomiast brak jest całościowego rozeznania o zakresie

stosowania poszczególnych systemów utrzymania zwierząt oraz przechowywania nawozów

naturalnych. Ten ostatni czynnik ma znaczący wpływ na emisję gazów.

Przedmiotem niniejszego raportu, dotyczącego zgodnie z umową woj. wielkopolskiego, są

wyniki badań własnych obejmujące:

1. Opracowanie metody pozyskiwania danych

2. Dokonanie rozpoznania odnośnie liczby zwierząt w poszczególnych systemach

utrzymania oraz sposobu przechowywania odchodów,

3. Weryfikację opracowanych danych z organizacjami i grupami branżowymi

4. Określenie wielkości emisji zanieczyszczeń z uwzględnieniem systemów utrzymania

zwierząt oraz sposobów przechowywania odchodów,

5. Dokonanie obliczeń wielkości emisji według metodyki przyętej przez IPPC

(Zintegrowane Zapobieganie i Ograniczanie Zanieczyszczeń).

Dla pozyskania danych wyjściowych o liczbie zwierząt zwrócono się do ARiMR –

Wielkopolskiego Oddziału Regionalnego w Poznaniu. Uzyskano dane odnośnie: pogłowia

bydła, świń ,owiec i kóz z podziałem na powiaty oraz liczbę stad i pogłowia bydła i swiń z

podziałem pod względem wielkości stada. W przypadku drobiu wykorzystano dane GUS oraz

publikacje Krajowej Rady Drobiarstwa. Oszacowanie liczby zwierząt w poszczególnych

systemach utrzymania przeprowadzono w oparciu o specjalistyczną wiedzę. Przyjęto, że

zwierzęta w stadach bydła liczące do 100 szt. utrzymywane są na ściółce na uwięzi. Założenie

to potwierdziły informacje uzyskane z mleczarń, oparte na bardzo dużym materiale. Dla

trzody chlewnej przyjęto, że w stadach do 500 szt. świnie utrzymywane są na płytkiej ściółce.

4

W stadach większych stosowane są różne systemy utrzymania. Z ARiMR uzyskano

informacje o stadach większych, w rozbiciu na powiaty. Ponieważ od 2002 roku powiatowe

inspektoraty weterynaryjne prowadzą urzędową ocenę dobrostanu zwierząt, zwrócono się do

nich z prośbą o zaznaczenie systemu utrzymania w poszczególnych stadach. Współpraca ta

okazała się owocna i dzięki temu można było z dużym prawdopodobieństwem obliczyć liczbę

zwierząt przyporządkowaną systemom utrzymania. Ponieważ Inspekcja Weterynaryjna w

dalszym ciągu prowadzić będzie ocenę dobrostanu zwierząt w ramach kontroli cross-

compliance, pozostanie ona źródłem wiarygodnych informacji o systemach utrzymania

zwierząt. Procent bydła utrzymywanego na uwięzi na ściółce wyniósł 73 %, a bez uwięzi na

ściółce 26 %, a tylko 1% - bezściołowo. Natomiast procent świń utrzymywanych bezściełowo

jest większy i zróżnicowany. Na terenie województwa wielkopolskiego 13% loch z

prosiętami, 10 % loch luźnych i prośnych oraz 5 % warchlaków i tuczników utrzymywanych

jest w systemie bezściołowym.

Obliczono wartości emisji metanu, podtlenku azotu i amoniaku. Emisja amoniaku

w znacznym stopniu zależy od systemu utrzymania zwierząt. Ze względu na przewidywany

wzrost pogłowia bydła utrzymywanego w systemie bezściołowym należy liczyć się ze

wzrostem emisji amoniaku. W przypadku świń przewidywany wzrost pogłowia

utrzymywanego w systemie bezściołowym, kosztem podłogi płytko ścielonej, poziom emisji

amoniaku pozostanie na aktualnym poziomie.

5

1. Wstęp Produkcja zwierzęca jest źródłem nawozów naturalnych w formie stałej i płynnej. Ich

ilość zależy od gatunku i masy ciała zwierząt. Nawozy naturalne ze względu na zawartość

i dostępność minerałów dla roślin stanowią ważny czynnik plonotwórczy. Na kolejnych

etapach produkcji, usuwania, przechowywania i wnoszenia nawozów naturalnych do gleby

towarzyszy emisja gazów. Główne z nich z nich to dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu

i amoniak. Udział procentowy rolnictwa w ogólnej emisji gazów do atmosfery jest

zróżnicowany. Emisja dwutlenku węgla wynosi tylko kilka procent, metanu i podtlenku azotu

po około 30%, a azotu amoniakalnego około 90% [Gronauer i in. 1995, Van den Weghe

1995, Pietrzak 2006, Pietrzak 2008].

Na wielkość emisji ma wpływ poziom produkcji jak np. mleka na wielkość emisji metanu

[Piatkowski 2008] – tab. 1, system utrzymania, a w szczególności powierzchnia zabrudzona

odchodami [Hartung i in. 1995] i ilość zużywanej ściółki.

Tabela 1. Emisja metanu przez krowy w zależności od wydajności (na podstawie danych zawartych w Piatkowski 2008)

Dobowa wydajność mleka kg

Emisja metanu w przeliczeniu na 1kg mleka g

10 20 30

33 19 14

Dla przykładu od krowy wydajności 4-6 tys. kg mleka rocznie utrzymywanej na głębokim

oborniku emitowanych jest 7,89 kg N-NH3 rok i sztukę, a przy utrzymaniu bezściołowym

20,85 kg, czyli prawie trzykrotnie więcej.

Według badań Myczki [2000] emisja N-NH3 z chlewni z utrzymaniem tuczników na

głębokiej ściółce wyniosła 1,26 kg/szt. rok. Natomiast na płytkiej ściółce była znacznie

wyższa – 4,01 kg/szt. rok

W ostatnim okresie wzrasta poziom wydajności zwierząt miedzy innymi krów mlecznych

(tab. 2).

6

Tabela 2. Liczba stad i krów o wydajności powyżej 10 tys. kg mleka w woj. Wielkopolskim (na podstawie danych zawartych w Wyniki prac… 2010)

Rok Wyszczególnienie

Jednostka 2006 2007 2008 2009

Stad Krów

n n

19 2031

27 3276

44 5694

71 7605

Średnia wydajność w województwie

kg 7027 7068 7283 7561

W ciągu czterech lat wydajność krów pod kontrolą użytkowości w woj. wielkopolskim

wzrosła o 500 kg (o 7%). W kraju wyraźnie maleje liczba dostawców hurtowych mleka przy

jednoczesnym wzroście sprzedaży mleka z gospodarstwa (tab. 3). Znajduje to przełożenie na

system utrzymania krów, zwiększenie udziału systemów wolnostanowiskowych kosztem

tradycyjnego utrzymania na uwięzi.

Tabela 3. Zmiany struktury producentów mleka w Polsce (na podstawie danych zawartych w Sych-Winiarek 2010)

Rok kwotowy Wyszczególnienie

Jednostka 2004

2005 2007 2008

2009 2010

Liczba dostawców hurtowych Średnia sprzedaż mleka z gospodarstwa Ilość skupionego mleka

n kg

mld kg

311044 26066

8,1

20661044459

9,1

17800051000

9,1 Zmiany procentowe w stosunku do roku 2004-2005 Liczba dostawców hurtowych Średnia sprzedaż mleka z gospodarstwa Ilość skupionego mleka

n kg

mld kg

100 100 100

66,4 170,6 111,1

57,2 195,7 111,1

Należy podkreślić, że ilość zwierząt utrzymywanych w poszczególnych systemach ulega

z czasem istotnym zmianom, a w szczególności w chowie trzody chlewnej wzrasta udział

utrzymania bezściełowego, a w chowie bydła - systemu bezuwięziowego. Jest to sytuacja

dynamiczna i dlatego wymaga bieżącej kontroli. Brak jest rozeznania odnośnie udziału

poszczególnych systemów utrzymania zwierząt. Podobne tendencje następują w chowie

trzody chlewnej. Radykalne zmiany nastąpiły już w chowie drobiu kurzego, zarówno

nieśnego jak i mięsnego. Natomiast brak jest systematycznych badań nad udziałem

procentowym i wielkością różnych systemów utrzymania zwierząt gospodarskich w kraju.

Z dostępnych danych tylko raz, w 2002 roku, ośrodki doradztwa rolniczego przeprowadziły

ogólnokrajowe badania dużej liczby gospodarstw zajmujących się produkcją mleka między

innymi pod kątem systemów utrzymania krów [Ocena stanu , 2003].

W związku z powyższym podjęto badania, których celem było określenie udziału różnych

systemów utrzymania zwierząt gospodarskich na terenie woj. wielkopolskiego. Aby

7

zrealizować ten cel opracowano metodykę dla ustalenia liczby zwierząt utrzymywanych

w konkretnych rozwiązaniach technologicznych.

8

2. Cel badań Celem przeprowadzonych badań było:

– określenie procedury postępowania dla uzyskania aktualnych danych o systemach

utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich na terenie woj.

wielkopolskiego,

– oszacowanie aktualnego pogłowia zwierząt gospodarskich według systemów utrzymania

w woj. wielkopolskim,

– oszacowanie aktualnej wielkości emisji gazów z produkcji zwierzęcej w woj.

wielkopolskim.

Hipoteza badawcza. Założono, że dane o wielkości pogłowia poszczególnych gatunków

zwierząt gospodarskich według systemów utrzymania można uzyskać we współpracy

z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Powiatowymi Inspektoratami

Weterynaryjnymi. W przypadku bydła założono również możliwość uzyskania i weryfikacji

potrzebnych danych współpracy z mleczarniami.

9

3. Materiał i metody

3.1. Materiał

Przedmiotem badań było woj. wielkopolskie. Rolnictwo wielkopolskie charakteryzuje się

dużym pogłowiem wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich oraz dużą obsadą na 100 ha

(tab. 4). Obsada bydła jest o około 20% większa w odniesieniu do średniej krajowej.

Natomiast drobiu kurzego jest dwukrotnie większa, a trzody chlewnej dwu i półkrotnie

większa. Pod względem obsady zwierząt na 100 ha w przeliczeniu na DJP woj. wielkopolskie

zajmuje pierwsze miejsce w kraju. Podobnie też pod względem obsady trzody chlewnej

i drobiu kurzego.

Tabela 4. Pogłowie i wielkość obsady zwierząt w kraju i w woj. wielkopolskim (na podstawie danych zawartych w Roczniku Statystycznym 2010)

Pogłowie Obsada na 100 ha tys. sztuk % szt. %

Miejsce pod względem

obsady BYDŁO

Kraj Woj. wielkopolskie

5 606,4 742,6

100 13,2

35,1 42,0

100 119,7

- 4

TRZODA CHLEWNA Kraj Woj. wielkopolskie

18 880,2 5325,4

100 28,2

118,3 301,1

100 245,5

- 1

DRÓB KURZY Kraj Woj. wielkopolskie

124 871,1 27 657,6

100 22,1

782,5 1563,7

100 199,8

- 1

Duże Jednostki Przeliczeniowe Kraj Woj. wielkopolskie

7 648,2 1 414,9

100 18,5

47,9 80,0

100 167,0

- 1

3.2. Metody zbierania danych

Dla ustalenia liczby zwierząt, poszczególnych gatunków, utrzymywanych w różnych

systemach przyjęto następujący tok postępowania:

– Pierwszy etap stanowiło zestawianie ilości zwierząt w woj. wielkopolskim według

Rocznika Statystycznego.

– Drugi etap obejmował określenie liczby stad bydła i trzody chlewnej z uwzględnieniem

ich wielkości. Założono, że dane te uzyska się z ARiMR.

– Trzeci etap miał na celu określenie liczby stad i pogłowia bydła i trzody chlewnej

utrzymywanych w poszczególnych systemach. Założono, ze stada bydła do 100 sztuk,

10

w tym 50 krów mlecznych, oraz stada świń do 500 sztuk utrzymywane są w systemie

tradycyjnym, na ściółce płytko ścielonej. W przypadku bydła dotyczy to także utrzymania

na uwięzi. Dla określenia systemu utrzymania w stadach większych postępowanie

obejmowało:

a) określenie siedziby stad. Dane te uzyskano z ARiMR Oddział w Poznaniu,

b) podział siedzib stad dużych według powiatów i przesłanie tabel do Powiatowych

Inspektoratów Weterynaryjnych,

c) próba weryfikacji danych odnośnie systemów utrzymania bydła przy pomocy służb

surowcowych mleczarń

– etap czwarty to weryfikacja i opracowanie danych.

3.3. Metody obliczeń emisji gazów

Dla wyznaczenia emisji gazów cieplarnianych z gospodarstw rolnych w obszarze

województwa wielkopolskiego posłużono się ogólnie metodyką wykorzystywaną do

inwentaryzacji gazów cieplarnianych: metanu i podtlenku azotu pochodzenia rolniczego

opisaną w: „2006, IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories, Chapter 10:

Emissions from Livestock and Manure Management”. Wspomniana metodyka wyznaczania

emisji GHG jest rozpowszechniona w wielu krajach, co stwarza możliwości porównywania

wyników. Metodyka ta jest systematycznie doskonalona. Możliwe jest przeprowadzenie

rekalkulacji dla okresów minionych, jeśli zachodzi potrzeba porównania emisji w różnych

okresach.

Dla każdego gatunku, kategorii i podkategorii podane są szczegółowe wzory wyznaczania

wskaźników emisji metanu z fermentacji jelitowej, z systemów usuwania, przechowywania i

utylizacji odchodów, w skrócie: systemów zarządzania odchodami. W obliczeniach emisji

posłużono się wzorami zawartymi w wyżej wspomnianej metodologii IPCC. Dla ułatwienia

porównania zachowano taką samą numerację równań i oznaczenia symboli umieszczonych

we wzorach, jakie występują w metodologii.

Punktem wyjścia wyznaczenia emisji metanu, podtlenku azotu i amoniaku jest każdorazowo:

– Stan pogłowia zwierząt gospodarskich w danej kategorii użytkowej;

– Średnia ważona masa ciała, przedział wiekowy zwierząt dla okresu obliczeniowego;

– Wskaźniki emisji – obliczone lub przyjęte zostały wartości domyślne.

11

Poniżej przytoczono wzory służące do wyznaczania emisji gazów cieplarnianych zawarte w

metodologii IPCC wraz z niezbędnymi objaśnieniami. Wyniki obliczeń emisji według tych

wzorów umieszczono na stronach 23 - 33.

Emisje metanu z fermentacji jelitowej i systemów gospodarowania odchodami

Równanie 10.19

Fermentacja jelitowa:

6

)()( 10

TT

NEFEmisje

gdzie: Emisje - emisje metanu z fermentacji jelitowej, Gg, CH4 rok-1 EF(T) - wskaźnik emisji dla określonej populacji zwierząt, kg, CH4 szt-1 rok-1 N(T) - liczba sztuk zwierząt w danym gatunku / kategorii T w kraju (lub na określonym

obszarze) T - gatunek/kategoria zwierząt

Równanie 10.20

Fermentacja jelitowa

i iJelitowa ETotalCH 4

gdzie: Total CH4Jelitowac - całkowita emisja z fermentacji jelitowej, Gg CH4 rok-1 Ei - emisja z i-tej kategorii lub podkategorii zwierząt

Równanie 10.22

Fermentacja jelitowa

)(

6

)()(4 10

)(

T

TTObornik

NEFCH

gdzie: CH4Obornik - emisje CH4 z systemów usuwania i przechowywania obornika dla określonej

populacji zwierząt, Gg, CH4 rok-1

EF(T) - wskaźnik emisji dla określonej populacji zwierząt, kg, CH4 szt-1 rok-1 N(T) - liczba sztuk zwierząt w danym gatunku / kategorii T w kraju (lub na określonym

obszarze) T - gatunek/kategoria zwierząt

12

Emisje podtlenku azotu z systemów zarządzania odchodami

Równanie 10.25

Emisja bezpośrednia N2O z systemów zarządzania odchodami

28

44)( )(3),()()()(2

SS

TSTTTmmD EFMSNexNON

gdzie: N2OD(mm) - bezpośrednie emisje N2O z systemów zarządzania odchodami w kraju (lub na

określonym obszarze), kg, N2O rok-1 N(T) - liczba sztuk zwierząt w danym gatunku / kategorii T w kraju (lub na określonym

obszarze) Nex(T) - roczne średnie wydalanie N (azotu) na sztukę w gatunku / kategorii T w kraju (lub

na określonym obszarze), kg N animal-1 rok-1 MS(T,S) - udział w całorocznym wydalaniu azotu dla każdego gatunku / kategorii T objętej

systemem zarządzania odchodami S w danym kraju (lub na danym obszarze), liczba bezwymiarowa

EF3(S) - wskaźnik emisji dla bezpośredniej emisji N2O z systemu zarządzania odchodami S w danym kraju (lub na danym obszarze), kg, N2O-N/kg N w systemie zarządzania odchodami S

S - system zarządzania odchodami T - gatunek/kategoria zwierząt 44/28 - konwersja emisji (N2O-N)(mm) na emisje N2O(mm)

Równanie 10.30

Roczna ilość wydalanych odchodów

3651000)()( TAM

NNex TrateT

gdzie: Nex(T) - roczne wydalanie N dla danej kategorii zwierząt T, kg N zwierzę-1 rok-1 Nrate(T) - domyślny wskaźnik wydalania N, kg N (1000 kg ż. masy ciała)-1 dzień-1 TAM(T) - typowa masa ciała dla danej kategorii T, kg zwierzę-1

Emisje amoniaku

Dla obliczenia emisji amoniaku od zwierząt gospodarskich zastosowano wskaźniki emisji stosowane do inwentaryzacji emisji amoniaku w makroskali [Pietrzak 2008].

13

4. Wyniki

4.1. Pogłowie zwierząt gospodarskich według systemów utrzymania

4.1.1. Bydło W woj. wielkopolskim jest prawie 53 tys. gospodarstw utrzymujących bydło (tab. 5).

Najwięcej jest stad małych liczących do 10 sztuk, których jest prawie 32 tys. (60,5%). Jednak

utrzymywano w nich niespełna 14,7% pogłowia bydła. Średnia liczba sztuk bydła w tych

gospodarstwach wyniosła zaledwie 4.

Tabela 5. Rozkład stad bydła pod względem liczebności w woj. Wielkopolskim

Liczba stad Łączna liczba bydła Liczba sztuk bydła w stadzie n % n %

do 10 11 – 20 21 – 50 51 – 100

101 i więcej

31 881 9 088 8 787 2 254 780

60,5 17,3 16,5 4,2 1,5

127 770 134 953 274 905 150 467 183 760

14,7 15,5 31,5 17,2 21,1

52 790 100,0 871 885 100,0

Można założyć, że stada liczące poniżej 10 sztuk będą ulegać likwidacji. Gospodarstwa z

tak małą liczbą zwierząt nie stać na inwestycje niezbędne przy produkcji mleka, a zakłady

mleczarskie niechętnie odbierają małe partie mleka. Krajowa kwota na mleko dostawców

indywidualnych nie jest wykorzystywana i ulega zmniejszeniu z każdym rokiem. Proces

zaniku małych stad bydła nasilił się w ostatnich latach w całym kraju [Sass 2008,

Lewandowski 2010, Sych-Winiarek 2010]. Największy odsetek bydła – 31,5%, utrzymywano

w stadach liczących od 21 do 50 sztuk.

Wstępne rozeznanie odnośnie udziału poszczególnych systemów utrzymania bydła,

przeprowadzono w oparciu o informacje uzyskane z mleczarń. Założono, że służba

surowcowa mleczarń orientuje się w aktualnej sytuacji u swych dostawców. Przygotowano

tabelę i wysłano do 40 mleczarń działających na terenie woj. wielkopolskiego. Otrzymano

odpowiedzi z 10 mleczarń, przy czym tylko z 7 zakładów uzyskano sensowne dane. Wskazuje

to na trudności w możliwości uzyskania danych dla całego województwa. Zbiorcze wyniki

z 7 mleczarń przedstawiono w tab. 6. Obejmują one 3700 stad i prawie 58 tys. sztuk krów, co

stanowi około 15% pogłowia krów w woj. wielkopolskim. Dominujący system utrzymania

uwięziowy i na ściółce występował w 95,1% stad. Nie występował system bezściołowy

w oborach uwięziowych. System wolnostanowiskowy występował zaledwie w 4,9% stad,

14

w tym ściołowy w 4,2% i bezściołowy w 0,7% stad. W 39,1% stad krowy latem korzystały

z pastwiska.

Tabela 6. Rozkład systemu utrzymania krów mlecznych w woj. wielkopolskim (wg danych działu skupu mleczarń)

System utrzymania na uwięzi wolnostanowiskowo

Mleczarnia- miejscowość ze

ściółką bez ściółki ze ściółką bez ściółki

Razem

Korzystające z pastwisk

Liczba stad 1. Gostyń 2. Goliszewo 3. Nowe

Skalmierzyce4. Kępno 5. Złotów 6. Jarocin 7. Turek

1224 112 67

592 79 432 1012

0 0 0 0 0 0 0

81 7 6

41 3 13 6

0 1 5 7 0 0 12

1305 120 78

640 82 445 1030

2 45 33

399 60 8

900 Razem n %

3518 95,1

0 0

157 4,2

25 0,7

3700 100,0

1447 39,1

Liczba zwierząt (krów) 1. Gostyń 2. Goliszewo 3. Nowe

Skalmierzyce4. Kępno 5. Złotów 6. Jarocin 7. Turek

19652 1568 1672

6388 948 3280 10900

0 0 0 0 0 0 0

7498 990 255

2051 140 487 280

0 510 216

407 0 0

650

27150 3068 2143

8846 1088 3767 11830

32 630 611

1134 720 64

9630 Razem n

% 44408 76,7

0 0

11701 20,2

1783 3,1

57892 100,0

12821 22,1

Średnia stada 12,6 0 74,5 71,3 15,6 -

Inne proporcje występowały przy rozpatrywaniu liczby zwierząt utrzymywanych

w poszczególnych systemach. Dominowało utrzymanie na uwięzi i ściółce – 76,7% pogłowia

krów. Znaczny procent krów – 20,2% utrzymywanych było bezuwięziowo na ściółce.

Natomiast 3,1% krów było w oborach wolnostanowiskowych bezściołowych. Procent krów

korzystających z pastwisk wyniósł 22,1%. Wskazuje to, że pastwiskowanie stosowano

częściej w stadach mniejszych.

Tak znaczne zróżnicowanie udziału systemów utrzymania dla stad i pogłowia wynika z różnej

wielkości stad. Średnia liczba krów w oborach z tradycyjnym uwięziowym systemem

utrzymania wyniosła 12,6 a w wolnostanowiskowych ponad 70 krów.

15

Uzyskane wyniki stały się podstawą do przyjęcia założenia, że:

– w oborach małych krowy utrzymywane są wyłącznie na uwięzi na stanowiskach

ścielonych,

– w oborach większych występuje zróżnicowanie systemów utrzymania. Jako wartość

graniczną dla takich stad przyjęto 100 sztuk bydła, w tym 50 krów.

Tabela 7. Systemy utrzymania bydła w większych stadach w woj. wielkopolskim

Na uwięzi Wolnostanowiskow

y Razem

Powiat Pastwisko Razem

gospodarstw ze ściółką

bez ściółki

ze ściółką

bez ściółki

ze ściółką

bez ściółki

Chodzież Czarnków-Trzcianka Gniezno Gostyń Grodzisk Jarocin Kalisz Kępno Koło Konin Kościan Krotoszyn Leszno Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Ostrzeszów Piła Pleszew Poznań Rawicz Słupca Szamotuły Środa Śrem Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów

5 6 2 0 2 0 3 2 6 8 0 1 0 3 3 2 2 5 15 3 0 1 9 4 1 3 2 0 0 0 3

12 14 35 62 24 27 11 9 23 28 47 69 29 7 16 17 23 13 41 14 36 44 12 25 25 24 12 28 17 18 14

9 10 13 17 4 19 2 8 5 5 17 40 11 0 7 8 17 2 19 8 18 6 2 18 9 13 6 22 7 7 8

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

3 4 22 41 20 8 8 0 10 17 29 29 17 7 9 7 4 9 17 4 18 38 10 7 14 11 2 6 7 10 6

0 0 0 4 0 0 1 1 8 6 1 0 1 0 0 1 1 2 5 2 0 0 0 0 2 0 4 0 3 1 0

12 14 35 58 24 27 10 8 15 22 46 69 28 7 16 15 21 11 36 12 36 44 12 25 23 24 8 28 14 17 14

0 0 0 4 0 0 1 1 8 6 1 0 1 0 0 2 2 2 5 2 0 0 0 0 2 0 4 0 3 1 0

Stad liczących ponad 100 sztuk bydła jest w województwie zaledwie 780, lecz

utrzymywanych w nich jest ponad 21% pogłowia. Średnia wielkość stada w tej grupie

16

gospodarstw wynosi ponad 230. Można założyć, że liczba gospodarstw większych będzie

wzrastać i zwiększać się będzie ich rola w produkcji mleka.

Skalę stosowania nowoczesnych rozwiązań oceniano właśnie w gospodarstwach większych

liczących ponad 100 sztuk, w tym około 50 krów. Liczbę takich gospodarstw w powiatach

z uwzględnieniem systemów utrzymania przedstawiono w tabeli 7, a liczbę zwierząt w tych

stadach – w tabeli 9. Natomiast dla całego województwa w tabeli 8.

Tabela 8. Liczba stad i pogłowia bydła według systemów utrzymania w większych gospodarstwach w woj. wielkopolskim

stad pogłowie System utrzymania liczba procent liczba procent

Na uwięzi, w tym: – ze ściółką – bez ściółki

Bezuwięziowo, w tym: – ze ściółką – bez ściółki

Razem Razem – na ściółce – bez ściółki – z pastwiskowaniem

339 333 6

437 394 43

776

727 49 91

43,7 42,9 0,8 56,3 50,9 5,4

100

93,7 6,3 11,7

64558 63539 1019

111589 103371 8213

176142

166910 9232 17138

36,6 36,0 0,6 63,4 58,7 4,7

100

94,7 5,3 9,8

Liczba dużych stad w powiecie międzychodzkim wyniosła tylko 7 i w powiecie kępińskim 9.

Najwięcej dużych stad było w powiecie gostyńskim – 62 i krotoszyńskim – 69. Tylko

w trzech powiatach były duże obory bezściołowe z utrzymaniem na uwięzi; łącznie 6 obór,

z tego 4 w powiecie poznańskim i po jednej w powiecie obornickim i ostrowieckim.

Natomiast w 16 powiatach były obory bezściołowe wolnostanowiskowe. Łącznie 6,3%

stanowiły obory bezściołowe. W gospodarstwach większych przeważa utrzymanie

wolnostanowiskowe – 56,3% stad, w porównaniu do utrzymania na uwięzi – w 43,7% stad.

W 91 gospodarstwach – czyli w 11,7%, bydło korzystało z pastwisk.

Nieco inaczej przedstawia się rozkład systemów utrzymania przy rozpatrywaniu liczby

zwierząt. Procent krów utrzymywanych w systemie wolnostanowiskowym wyniósł 63,4%, a

na uwięzi 36,6%. Zalety wolnostanowiskowego utrzymania, pod względem wydajności pracy,

są bardziej wymierne w stadach większych w porównaniu do małych,. Następuje także

poprawa dobrostanu zwierząt. Tendencje ogólnoświatowe przechodzenia na utrzymanie

wolnostanowiskowe uwidaczniają się w województwie wielkopolskim i należy spodziewać

się w dalszym ciągu wzrostu jego udziału. Procent bydła utrzymywanego w systemie

bezściołowym pozostaje mały, w granicach 5% pogłowia i prawdopodobnie nie nastąpi

17

radykalny wzrost. Odsetek bydła korzystającego z pastwisk wynosi około 10%

i prawdopodobnie nie zwiększy się, ze względu na strukturę użytkowania ziemi.

W odniesieniu do całego pogłowia bydła w woj. wielkopolskim (tab. 9) zdecydowanie

przeważało utrzymanie na ściółce – 98,7% zwierząt. Z tego 72,8% utrzymywano na uwięzi

i 25,9% wolnostanowiskowo. Utrzymanie bezściołowe obejmowało tylko około 2 tys. sztuk

jałówek i 9,2 tys. krów, co stanowi około 1,3%.

Tabela 9. Rozkład liczby zwierząt w większych stadach bydła pod względem systemu utrzymania

Liczba zwierząt utrzymywanych na uwięzi wolnostanowiskowo Lp. Powiat ze

ściółkąbez

ściółki ze

ściółką bez

ściółki

Razem Korzystających

z pastwiska

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 31 31


1783 1407 2526 2916 619 4195 335 540 710 776 3137 7062 2588

0 2069 1795 3094 327 3064 1897 3055 651 362 2508 3297 2850 1268 4337 859 1286 2220

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

166 102 0 0 0

751 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1018 698 6474 13406 3731 1177 824 0

1044 2406 9452 4597 6757 2154 2248 1579 548 1284 5427 659 6570 10986 1510 3729 3192 4375 286 1483 2038 2887 832

0 0 0

748 0 0

113 132 817 626 199 0

117 0 0

203 253 345 1201 1355

0 0 0 0 0

239 528 0

800 537 0

2801 2105 9000 17070 4350 5372 1272 672 2571 3808 12788 11659 9462 2154 4317 3743 3997 1956 9692 3911 10376 11637 1878 6237 6489 7464 2082 5820 3697 4710 3052

1543 819 309 0

588 0

626 260 812 967 0 0 0

908 1053 344 494 346 2402 1518

0 0

1549 1006 537 201 447 0 0 0

409 Razem 63539 1019 103371 8213 176142 17138 % 36,0 0,6 58,7 4,7 100 9,8

18

W następnym etapie zajęto się analizą stad większych. Wykaz takich obór uzyskano

z ARiMR – Wielkopolskiego Oddziału Regionalnego w Poznaniu. Wykaz ten obejmował 793

stada, z podziałem na powiaty. Przygotowano powiatowe zestawienia z miejscem do

zaznaczenia odpowiedniego systemu utrzymania (tab. ), które wysłano do Powiatowych

Inspektoratów Weterynaryjnych. Wszystkie 31 Inspektoraty odpowiedziały na naszą prośbę.

Wyszliśmy z założenia, że Inspektorzy prowadzący ocenę dobrostanu zwierząt znają warunki

ich utrzymania na swoim terenie.

Pierwotne dane odnośnie liczby stad utrzymywanych w różnych systemach

w poszczególnych powiatach przedstawiono w tab.9. Natomiast zbiorcze dane dla woj.

wielkopolskiego zawarto w tab. 10.

Większy udział miały stada bydła utrzymywane w systemie wolnostanowiskowym – 56,3%,

w tym 50,8% na ściółce i 5,5% bezściołowo. W systemie uwięziowym utrzymywanych było

43,7% stad krów, z tego 43,5% na ściółce i tylko 0,2% bezściołowo. Łącznie 94,3% stad

bydła utrzymywano na ściółce i 5,7% bezściołowo. W 11,7% stad zwierzęta korzystały

z pastwiska.

Tabela 10. Liczba sztuk bydła w woj. wielkopolskim według systemu utrzymania

Sztuk zwierząt utrzymywanych na ściółce

Kategoria zwierząt

na uwięzi bez uwięzi bezściołowo bez uwięzi

Razem

Cielęta 0-3 m-ca Cielęta 3-6 m-cy Jałówki i byczki 7-12 m-cy Jałówki 13-24 m-cy Krowy o wydajności 4-6 tys. Krowy o wydajności > 6 tys.

- -

86980 175950 256000 115800

54480 54490 22000 40000

- 55000

- - -

2000 -

9200

54480 54490 108980 217950 256000 180000

Razem 634730 225970 11200 871900 % 72,8 25,9 1,3 100

W stosunku do badań ankietowych przeprowadzonych na terenie całego kraju w 2002 roku

[Ocena, 2003] występują duże różnice w odsetku zwierząt utrzymywanych wolnosta-

nowiskowo, średnio w kraju 1,9% a w województwie wielkopolskim 27,2%.

Natomiast odsetek bydła utrzymywanego bezściołowo był podobnie mały tak w kraju – 1,8%, jak i w województwie wielkopolskim – 1,3%.

4.1.2. Trzoda chlewna

Chów trzody chlewnej prowadzony jest w gospodarstwach o bardzo zróżnicowanej

obsadzie. Według danych ARiMR Oddział w Poznaniu trzoda chlewna utrzymywana jest w

prawie 80 tys. gospodarstwach, z tego 45% stanowią stada małe do 10 sztuk (tab. 11).

19

Natomiast stad większych 101 i więcej świń jest około 9,2 tys. Zdecydowanie najwięcej,

ponad 70% świń, znajduje się w gospodarstwach utrzymujących ponad 100 sztuk.

Tabela 11. Rozkład stad trzody chlewnej pod względem liczebności zwierząt.

Liczba stad Łączna liczba świń Liczba świń w stadzie n % n % Do 10

11 – 50 51 – 100

101 i więcej

35 963 25 579 8 836 9 210

45,2 32,1 11,1 11,6

86 048 660 326 630 955

3 572 191

1,7 13,3 12,7 72,3

Razem 79 588 100,0 4 949 520 100,0 Wyszliśmy z założenia, że przy liczbie świń do 1000 zwierzęta utrzymywane są w sposób

tradycyjny na płytkiej ściółce. Natomiast w stadach większych może być stosowany także

chów bezściołowy. Z ARiMR Oddział w Poznaniu dostaliśmy wykaz 1506 stad

posiadających 1000 i więcej sztuk świń. Przygotowaliśmy tabele dla poszczególnych

powiatów i wysłaliśmy do Powiatowych Inspekcji Weterynaryjnych. Otrzymaliśmy

odpowiedzi ze wszystkich 31 powiatów. Inspektorzy uaktualnili dane, w wyniku których

uzyskano informacje o 737 stadach utrzymujących lochy, 1028 gospodarstw prowadzących

chów warchlaków i z 1066 gospodarstw prowadzących tucz świń (tab. 12).

Tabela 12. Udział różnych systemów utrzymania poszczególnych grup świń w większych stadach

stad Grupa zwierząt – system utrzymania liczba procent

Lochy z prosiętami - bezściołowo - na płytkiej ściółce - na głębokiej ściółce

razem

316 421 0

737

42,9 57,1

0 100,0

Lochy luźne i prośne - bezściołowo - na płytkiej ściółce - na głębokiej ściółce

razem

245 492 0

737

33,2 66,8

0 100,0

Warchlaki - bezściołowo - na płytkiej ściółce - na głębokiej ściółce

razem

106 786 136 1028

10,3 76,5 13,2 100,0

Tuczniki - bezściołowo - na płytkiej ściółce - na głębokiej ściółce

razem

77 799 190 1066

7,2 75,0 17,8 100,0

20

W utrzymaniu loch przeważa rozwiązanie tradycyjne na płytkiej ściółce. W przypadku loch z

prosiętami system ten występował w 57,1% stad, a loch luźnych i prośnych nawet w 66,8%

stad (tab. 12). Należy jednak zwrócić uwagę, że w 42,9% stad lochy z prosiętami

utrzymywano w systemie bezściołowym oraz w 33,2% stada lochy luźne i prośne. System

bezściołowy ułatwia zachowanie standardów higieniczno-weterynaryjnych w okresie porodu

i wychowu prosiąt. Natomiast przejście loch w okresie ciąży na system ściołowy poprawia

warunki dobrostanu zwierząt.

Tabela 13. Systemy utrzymania świń w woj. wielkopolskim Lochy z

prosiętami Lochy luźne i

prośne Warchlaki Tuczniki

Powiat 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3


4 9 2 18 2 2 7 0 1 1 35 16 81 9 3 4 2 6 3 0 0 6 1 5 8 6 2 63 13 7 0

10 3 26 23 6 3 21 27 2 12 6 30 0 10 5 19 6 2 28 24 26 22 6 27 17 13 0 20 3 8 14

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

2 0 2 13 2 2 5 0 1 1 35 13 81 4 4 4 1 3 3 0 0 4 1 0 8 0 0 50 5 0 1

11 12 26 28 6 3 23 27 2 12 6 33 0 15 4 19 7 5 28 24 26 24 6 32 17 19 0 33 11 15 13

1 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0

3 13 11 1 1 1 5 0 0 2 17 5 10 3 2 0 2 4 3 0 1 1 3 0 1 2 0 2 9 1 3

25 10 32 49 14 1 22 28 4 11 28 25 81 20 10 36 9 3 52 24 28 30 13 36 28 31 2 77 30 25 12

2 1 6 4 12 3 2 5 1 1 1 23 0 5 6 2 1 2 3 12 1 11 2 0 8 2 0 4 15 1 0

0 9 11 1 0 1 4 0 0 1 17 5 0 3 1 0 1 2 3 0 1 0 3 0 1 1 0 2 3 0 7

48 14 31 49 12 1 23 28 4 9 28 24 91 13 6 36 7 4 52 24 28 31 13 36 19 33 0 72 26 26 11

5 1 7 7 13 3 2 5 1 3 1 24 0 9 12 2 4 3 2 12 1 11 2 0 17 9 2 9 21 1 1

Razem: n

%

316 42,9

421 57,1

0 0

245 33,2

487 66,2

5

0,6

106 10,3

786 76,5

136 13,2

77 7,2

799 75,0

190 17,8

21

Dominującym sposobem utrzymania tak warchlaków jak i tuczników jest podłoga

płytkościelona, która była stosowana w około 75% gospodarstw. System ten dostosowany jest

do dużego udziału w strukturze upraw zbóż oraz wymagań glebowych na obornik.

Utrzymanie na głębokiej ściółce występowało w około 13% u warchlaków i prawie w 18%

stad tuczników. Utrzymanie bezściołowe występowało stosunkowo rzadko, w 10% stad

warchlaków i 7% stad tuczników. Zwraca uwagę duża liczba stad prowadzonych w cyklu

otwartym, w dużych chlewniach warchlaków i tuczników. Liczba takich stad była o prawie

50% większa w porównaniu do stad prowadzonych w cyklu zamkniętym.

Rozkład pogłowia świń według kategorii wiekowo-produkcyjnych dla systemów utrzymania

przedstawiono w tabeli 14.

Tabela 14. Struktura systemów utrzymania świń w woj. wielkopolskim Świnie utrzymywane

Grupa zwierząt Jednostkabezściołowo

na płytkiej ściółce

na głębokiej ściółce

Razem

A Gospodarstwa większe Lochy z prosiętami Lochy luźne i prośne Warchlaki Tuczniki

szt. 12805 39480 73290 124582

10696 53376 416509 675969

0 0

105289 176164

23501 92856 595088 976715

Razem 1688160Lochy z prosiętami Lochy luźne i prośne Warchlaki Tuczniki

% 54,5 42,5 12,3 12,8

45,5 57,5 70,0 69,2

0 0

17,7 18,0

100 100 100 100

B Całe pogłowie w województwie Lochy z prosiętami Lochy luźne i prośne Warchlaki Tuczniki

szt. 12805 39480 73290 124582

84772 349568 1461703 2521877

0 0

105289 176164

97577 389048 16402822822623

Razem 4949530Lochy z prosiętami Lochy luźne i prośne Warchlaki Tuczniki

% 13,1 10,1 4,5 4,4

86,9 89,9 89,1 89,4

0 0

6,4 6,2

100 100 100 100

Możliwość przestrzegania zasad higieny najlepsza jest w systemie bezściołowym.

Szczególnie ważna jest ona dla loch w okresie karmienia prosiąt. Zalety takiego rozwiązania

widzą i stosują właściciele dużych stad gdyż pogłowie loch z prosiętami utrzymywane

bezściołowo stanowiło 55%. Lochy luźne i prośne nie wymagają już tak wysokiego standardu

22

higieny, a ze względu na dobrostan świń wskazane może być utrzymanie na ściółce. Znajduje

to odzwierciedlenie w praktyce gdyż 57,5% pogłowia było tak utrzymane.

Zdecydowanie inne propozycje występowały w utrzymaniu warchlaków i tuczników.

Zdecydowanie przeważało utrzymanie na płytkiej ściółce. Obejmowało ono około 70%

pogłowia. Około 18% warchlaków i tuczników utrzymywano na głębokiej ściółce i tylko

około 12% w systemie bezściołowym.

Odmienny rozkład pod względem systemu utrzymania występuje w masowym chowie

świń (tab.14). prawie 90% loch luźnych i prośnych, warchlaków oraz tuczników

utrzymywanych jest na płytkiej ściółce. Również 87% loch z prosiętami utrzymywanych jest

w tym systemie. Jako rozwiązanie tradycyjne jest dominujące i praktyczne jedynie w stadach

mniejszych. Lochy nie są utrzymywane na głębokiej ściółce. Natomiast odsetek warchlaków

i tuczników utrzymywanych na głębokiej ściółce wynosi nieco ponad 6%. Utrzymanie

bezściołowe obejmuje około 13% loch z prosiętami, około 10% loch luźnych i prośnych oraz

niespełna 5% warchlaków i tuczników.

Występująca w Europie Zachodniej tendencja przechodzenia z utrzymania ściołowego na

bezściołowe znajduje odzwierciedlenie także u kraju. Szczególnie widoczne to jest już w

przypadku stad dużych (tab. 14). ponieważ następuje wypadanie z rynku stad małych, proces

wzrostu odsetek świń utrzymywanych w systemie bezściołowym ulegnie przyspieszeniu

w najbliższym okresie.

4.1.3. Owce i kozy

Pogłowie owiec i kóz (tab. 15) jest stosunkowo małe. Zwierzęta obu tych gatunków są

utrzymywane wyłącznie na głębokiej ściółce. W kraju w latach 70-tych XX wieku były próby

utrzymania owiec na podłodze szczelinowej, lecz ze względu na niezadowalające efekty

produkcyjne zaniechano dalszych badań. Badania te prowadził Instytut Zootechniki

w Krakowie w Zakładzie Doświadczalnym Kołuda Wielka.

Tabela 15. Liczba sztuk owiec i kóz woj. wielkopolskim wg kategorii

Pogłowie zwierząt Kategoria zwierząt

owce kozy Uwagi

Dorosłe 15 540 5 530

Młode 8 360 2 970

Całe pogłowie utrzymywane jest na głębokiej ściółce

Razem : 23 900 8 500

23

4.1.4. Drób kurzy

Pogłowie drobiu w woj. wielkopolskim jest duże (tab. 16), około 17 mln stanowisk dla

brojlerów, 9,6 mln kur nieśnych na jaja konsumpcyjne oraz około 1,1 mln kur nieśnych na

jaja wylęgowe. Na ściółce utrzymywane są brojlery i kury nieśne produkujące jaja wylęgowe.

Kury nieśne jaj konsumpcyjnych są utrzymywane na ruszcie w klatkach. Taki podział będzie

stosowany w najbliższej przyszłości. Jedynie wprowadzane są klatki „wzbogacone” dla kur

niosek jaj konsumpcyjnych.

Tabela 16. Pogłowie drobiu kurzego w woj. wielkopolskim wg kategorii

Kategoria zwierząt Liczba sztuk

tys. System utrzymania

Kury nieśne - jaja wylęgowe 1 100 na głębokiej ściółce

Kury nieśne - jaja konsumpcyjne 9 600 na ruszcie

Broilery 16 955 na głębokiej ściółce

24

4.2. Wielkość emisji gazów

4.2.1. Metan

Emisje metanu z fermentacji jelitowej i systemów zarządzania odchodami

Tabela 17. Bydło. Emisja metanu z fermentacji jelitowej i systemów zarządzania odchodami Emisja metanu w [Gg CH4 rok-1] od zwierząt

utrzymywanych na ściółce

Kategoria zwierząt

na uwięzi bez uwięzi bezściołowo razem

Cielęta 0 - 3 m-ce 1,04 1,04

Cielęta 3 - 6 m-cy 1,42 1,42

Jałówki i byczki 7-12 m-cy 4,61 1,17 5,78

Jałówki 13 - 24 m-cy 12,84 2,92 0,15 15,92

Krowy o wyd. 4 - 6 tys.kg/rok 27,39 27,39 Krowy o wyd. ponad 6 tys. kg/rok

12,87 6,38 1,07 20,31

razem: 57,71 12,92 1,22 71,85

Bydło. Emisja metanu z fermentacji jelitowej i systemów zarządzania odchodami

1%

2%

8%

22%

39%

28%

Cielęta 0 - 3 m-ce

Cielęta 3 - 6 m-cy

Jałów ki i byczki 7-12 m-cy

Jałów ki 13 - 24 m-cy

Krow y o w yd. 4 - 6 tys.kg/rok

Krow y o w yd. ponad 6 tys. kg/rok

Rys. 1. Procentowe udziały emisji metanu w zależności od różnych kategorii bydła.

25

Tabela 18. Świnie. Emisja metanu z fermentacji jelitowej i systemów zarządzania odchodami

Emisja metanu w [Gg CH4 rok-1] od zwierząt utrzymywanych

na ściółce

Kategoria zwierząt

płytkiej głębokiej bezściołowo razem

Lochy z prosiętami 0,81 0,11 0,91

Lochy luźne i prośne 2,97 0,38 3,35

Warchlaki 9,50 0,68 0,48 10,66

Tuczniki 19,42 1,36 0,96 21,73

razem 32,70 2,04 1,92 36,66

Świnie. Emisja metanu z fermentacji jelitowej i systemów zarządzania odchodami

2%9%

29%

60%

Lochy z prosiętami

Lochy luźne i prośne

Warchlaki

Tuczniki

Rys. 2. Procentowe udziały emisji metanu od różnych kategorii świń.

26

Tabela 19. Owce i kozy. Emisja metanu z fermentacji jelitowej i systemów zarządzania odchodami.

Emisjka metanu w [Gg CH4 rok-1] przez Kategoria zwierząt

owce Kozy

Dorosłe 0,126962 0,028314

Młode 0,067716 0,015147

Razem : 0,194678 0,043461

Emisja metanu od owiec i kóz

82%

18%

Owce

Kozy

Rys. 3. Procentowe udziały emisji metanu od owiec i kóz.

27

Tabela 20. Drób. Emisja metanu z systemów zarządzania odchodami

Kategoria zwierząt Emisja metanu w [Gg CH4rok-1]

Kury nieśne - jaja wylęgowe 0,033

Kury nieśne - jaja konsumpcyjne 0,768

Broilery 1,356

Razem: 2,157

Kury nioski i broilery. Emisja metanu z systemów zarządzania odchodami

2%

36%

62%

Jaja w ylęgow e

Jaja konsumpcyjne

Broilery

Rys. 4. Procentowe udziały emisji metanu z systemów zarządzania odchodami kur niosek i broilerów.

28

4.2.2. Podtlenek azotu

Emisje N2O z systemów zarządzania odchodami

Tabela 21. Bydło. Emisja N2O z systemów zarządzania odchodami Emisja N2O w [kg N2O rok-1] przez zwierzęta

utrzymywane na ściółce kategoria zwierząt

na uwięzi bez uwięzi bezściołowo razem

Cielęta 0 - 3 m-ce 1 312 1 312

Cielęta 3 - 6 m-cy 1 657 1 657

Jałówki i byczki 7-12 m-cy 9 681 2 449 12 129

Jałówki 13 - 24 m-cy 31 705 7 208 144 39 057

Krowy o wyd. 4 - 6 tys.kg/rok

84 797 84 797

Krowy o wyd. ponad 6 tys. kg/rok

38 357 18 218 1 219 57 794

razem 164 540 30 844 1 363 196 747

Bydło. Emisja N20 z systemów zarządzania odchodami

1%

1%

6%

20%

43%

29%

Cielęta 0 - 3 m-ce

Cielęta 3 - 6 m-cy

Jałów ki i byczki 7-12 m-cy

Jałów ki 13 - 24 m-cy

Krow y o w yd. 4 - 6 tys.kg/rok

Krow y o w yd. ponad 6 tys. kg/rok

Rys. 5. Procentowe udziały emisji podtlenku azotu z systemów zarządzania odchodami na fermach bydła

29

Tabela 22. Świnie. Emisja N2O z systemów zarządzania odchodami

Emisja N2O w [kg N2O rok-1]

na ściółce Kategoria zwierząt

płytkiej głębokiej bezściołowo razem

Lochy z prosiętami 403 760 1 162

Lochy luźne i prośne 1 660 2 344 4 004

Warchlaki 922 66 46 1 035

Tuczniki 59 667 4 168 236 64 071

razem 62 652 4 234 3 386 70 272

Świnie. Emisja N2O z systemów zarzadzania odchodami

1%

3%

1%

95%

Lochy z prosiętami

Lochy luźne i prośne

Warchlaki

Tuczniki

Rys. 6. Procentowe udziały emisji podtlenku azotu z systemów zarządzania odchodami na fermach świń.

30

Tabela 23. Owce i kozy. Emisja N2O z systemów zarządzania odchodami, kg N2O rok-1

Emisja N2O w [kg N2O rok-1] przez Zwierzęta

owce kozy

Dorosłe 43,96 21,73

Młode 13,14 5,60

Razem : 57,09 27,33

Owce i kozy. Emisja N2O z systemów zarzadzania odchodami

70%

30%Ow ce

Kozy

Rys. 7. Procentowe udziały emisji podtlenku azotu z systemów zarządzania odchodami na fermach owiec i kóz.

31

Tabela 24. Drób kurzy. Emisja N2O z systemów zarządzania odchodami, kg N2O rok-1

Kategoria zwierząt Emisja w [kg N2O rok-1]

Kury nieśne - jaja wylęgowe 129

Kury nieśne - jaja konsumpcyjne 1 129

Broilery 2 033

razem: 3 291

Kury nioski i broilery. Emisja N20 z systemów zarządzania odchodami

4%

34%

62%

Jaja w ylęgow e

Jaja konsumpcyjne

Broilery

Rys. 8. Procentowe udziały emisji podtlenku azotu z systemów zarządzania odchodami na fermach drobiarskich: kur niosek i broilerów.

32

4.2.3. Amoniak

Tabela 25. Emisje amoniaku z systemów utrzymania bydła

System utrzymania

Gatunek/Kategoria zwierząt

Liczba zwierząt (sztuk)

Wskaźnik emisji kg N-NH3 *rok-1

*szt-1

Emisja amoniaku

kg NH3 *rok-1 Ściółka, bez uwięzi

Cielęta 0 - 3 m-ce 54 480 0,48 26 150

Ściółka, bez uwięzi

Cielęta 3 - 6 m-cy 54 490 2,74 149 303

Ściółka, na uwięzi

Jałówki i byczki 7-12 m-cy

86 980 2,59 225 278


Jałówki i byczki 7-12 m-cy

22 000 6,98 153 560


Jałówki 12-24 m-cy

175 950 13,26 2 333 097


Jałówki 12-24 m-cy

40 000 4,95 198 000

Bez ściółki Jałówki 12-24 m-cy

2 000 14,00 28 000


Krowy Mleczne 4-6 tys.

256 000 7,89 2 019 840


Krowy Mleczne, 6 tys.++

115 800 10,86 1 257 588


Krowy Mleczne, 6 tys.++

55 000 26,70 1 468 500

Bez ściółki Krowy Mleczne, 6 tys.++

9 200 28,69 263 948

Razem - 871 900 8 123 264

Tabela 26. Emisje amoniaku z systemów utrzymania świń

System utrzymania

Kategoria zwierząt Liczba

zwierząt (sztuk)


*szt-1

Emisja amoniaku

kg NH3 *rok-1 Płytka ściółka Lochy z prosiętami 84 770 16,98 1 439 395 Bez ściółki Lochy z prosiętami 12 800 16,98 217 344

Płytka ściółka Lochy Luźne i prośne

349 570 7,07 2 471 460

Bez ściółki Lochy Luźne i prośne

39 480 7,07 279 124

Płytka ściółka Warchlaki 1 461 700 6,54 9 559 518 Głęboka ściółka Warchlaki 105 290 2,72 286 389 Bez ściółki Warchlaki 73 290 5,33 390 636 Płytka ściółka Tuczniki 2 521 880 6,54 16 493 095 Głęboka ściółka Tuczniki 176 160 2,72 479 155 Bez ściółki Tuczniki 124 580 5,33 664 011

Razem - 4 949 520 32 280 126

33

Tabela 27. Emisje amoniaku z systemów utrzymania owiec i kóz

System utrzymania

Gatunek/Kategoria zwierząt

Liczba zwierząt (sztuk)


*szt-1 Głęboka ściółka Dorosłe 15 540 1,45

Emisja amoniaku

kg NH3 *rok-1 22 533

Głęboka ściółka Młode 8 360 0,66 5 518 Razem Owce 23 900 28 051

Głęboka ściółka Dorosłe 5 530 1,45 8 019 Głęboka ściółka Młode 2 970 0,66 1 960

Razem Kozy 8 500 9 979

Tabela 28. Emisje amoniaku z systemów utrzymania drobiu kurzego

System utrzymania

Kategoria zwierząt Liczba

zwierząt (sztuk)


*szt-1

Emisja amoniaku

kg NH3 *rok-1 22 533

Głęboka ściółka Kury nioski, jaja wylęgowe

1 100 000 0,239 262 900

Na rusztach Kury nioski, jaja konsumpcyjne

9 600 000 0,239 2 294 400

Głęboka ściółka Broilery 16 955 000 0,014 237 370 Razem - 27 655 000 2 794 670

Emisje amoniaku z systemów gospodarowania odchodami

18,79%

74,66%

0,06%

6,46%0,02%

Bydło

Św inie

Ow ce

Kozy

Drób

Rys. 9. Procentowe udziały emisji amoniaku z systemów zarządzania odchodami.

34

Udział poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich w emisji gazów przedstawiono

w tab. 29. Bydło dominuje w emisji metanu – 64,8% oraz podtlenku azotu – 72,8%, a trzoda

chlewna w emisji amoniaku – 74,7%.

Trzoda chlewna ma znaczący udział w produkcji metanu – 33,1% i podtlenku azotu – 26%.

Odsetek emisji metanu i podtlenku azotu z produkcji drobiu kurzego jest niewielki,

odpowiednio 1,9 i 1,2%. Natomiast emisja amoniaku z ferm drobiu jest znacząca i wynosi

6,4%. Ze względu na małe pogłowie owiec i kóz ich udział w emisji wszystkich trzech gazów

jest nieznaczny.

Brak danych literaturowych odnośnie emisji gazów w woj. wielkopolskim każe traktować

wyniki własne jako wyjściowe do porównań w przyszłości.

Tabela 29. Wielkość i struktura emisji gazów z produkcji zwierzęcej w woj. wielkopolskim

Rodzaj gazu – emisja roczna Struktura % emisji Gatunek zwierząt metan

GgCH4 rok -1 podtlenek azotu kg N2O rok -1

amoniak kg NH3 rok -1

metan podtlenek azotu

amoniak

Bydło Świnie Owce i kozy Drób kurzy

71,82 36,66 0,23 2,16

196747 70272

84 3291

8123264 32280126

38030 2794670

64,8 33,1 0,2 1,9

72,8 26,0 0,0 1,2

18,8 74,7 0,1 6,4

Razem 110,90 270394 43236090 100 100 100

35

5. Podsumowanie

Podstawowe dane do obliczeń wielkości emisji z produkcji zwierzęcej, w odniesieniu do

gospodarstwa, regionu lub kraju, jest znajomość pogłowia zwierząt poszczególnych gatunków

z uwzględnieniem grup wiekowych i produkcyjnych oraz systemu ich utrzymania.

Wielkość pogłowia, w przypadku regionu lub kraju, uzyskujemy z rocznika statystycznego

lub informacji z odpowiedniego Oddziału Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Wielkość pogłowia grup wiekowych obliczamy na podstawie struktury stada dla danego

gatunku zwierząt. Poziom produkcji podawany jest w Roczniku Statystycznym. Brak jest

w dostępnych publikacjach odsetka zwierząt według systemu utrzymania. Dane te możliwe są

do oszacowania poprzez następujące postępowania:

– uzyskanie danych o pogłowiu ogólnym według gatunków z ARiMR, oraz z wykazem

siedzib stad większych dla bydła i trzody chlewnej,

– Powiatowe Inspektoraty Weterynarii posiadają rozeznanie odnośnie systemów

utrzymania bydła i trzody chlewnej, w ramach nadzoru nad dobrostanem zwierząt.

W przypadku woj. wielkopolskiego współpraca układa się wzorowo.

Zgodnie z tendencjami światowymi, następują zmiany w systemach utrzymania zwierząt

gospodarskich, co wymaga aktualizacji danych odnośnie odsetka (pogłowia) zwierząt

utrzymywanych w danym systemie.

W opracowaniu przedstawiono stan aktualny wielkości pogłowia różnych gatunków zwierząt

gospodarskich w woj. wielkopolskim, według systemów utrzymania oraz obliczono wielkość

emisji metanu, podtlenku azotu i amoniaku z produkcji zwierzęcej.

Stan aktualny w zakresie pogłowia zwierząt gospodarskich według systemów jest

następujący, w odniesieniu do:

– bydła. Dominuje utrzymanie na ściółce – 98,7% zwierząt i tylko 1,3% w systemie

bezściołowym. W związku z tym gnojowica bydlęca stanowi margines nawozów

naturalnych. Wyraźnie przeważa utrzymanie na uwięzi – 72,8% zwierząt, w stosunku do

bezuwięziowego – 27,2%. Natomiast w gospodarstwach większych przeważa utrzymanie

bezuwięziowe – 63,4% w stosunku do uwięziowego – 36,6%. Odsetek bydła

korzystającego z pastwisk wynosi około 10%. Można prognozować, że: następować

będzie wzrost pogłowia utrzymywanego bezuwięziowo, utrzymanie bezściołowe będzie

na stabilnym poziomie a odsetek bydła korzystającego z pastwisk ulegnie nieznacznemu

zmniejszeniu.

36

– trzoda chlewna. Zdecydowanie dominuje utrzymanie na płytkiej ściółce, wszystkich grup

wiekowych. Utrzymanie bezściołowe dla loch wynosi około 10% a warchlaków

i tuczników. W stadach większych utrzymanie bezściołowe jest znacznie większe w

porównaniu do ogólnego pogłowia. Można prognozować, że wzrośnie odsetek świń

utrzymywanych w systemie bezściołowym, a szczególnie loch z prosiętami oraz loch

luźnych i prośnych.

– owce i kozy. Nie przewiduje się zmian zarówno wielkości pogłowia jak i systemu

utrzymania (na głębokiej ściółce).

– drób kurzy. Nie przewiduje się dużych zmian zarówno wielkości pogłowia jak

i systemów utrzymania.

Wielkość emisji gazów z produkcji zwierzęcej przedstawia się aktualnie następująco

– w produkcji metanu udział bydła wyniósł 64,8%, a trzody chlewnej 33,1%,

– podtlenku azotu: bydło 72,8% i trzody chlewnej 26%,

– amoniaku trzody chlewnej 74,7%, bydła 18,8% i drobiu 6,4%.

W związku ze wzrostem udziału utrzymania bezściołowego bydła i świń należy się liczyć

w przyszłości ze wzrostem emisji amoniaku.

37

Literatura

1. Gronnauer A., Stanzel H., Neser S., Depta G., Schäfer K., Haus R., Heinz S., Krahl J.,

Luther W., Munack A., Hopf H., Boxberger J., Amon T., Kießling B., Salow Ch.,

Sciborski J.: 1995, Anforderungen und Lösungsansätze zur Bestimmung von

Emissionsraten ökosystem und klimarelevanter Gase aus der Landberwirt – schaftung,

w: Bau und Technik in der Landwirtschaftlichen Nutrzetierhaltung. 2. Internationalen

Tagung vom 14. und 15. März 1995 in Potsdam, 147-156

2. Hartung E., Bűescher W., Jungbluth T.: 1995, Grundlagenuntersuchungen zur

Quantifizierung der Haupt – einflußfaktoren auf die Freisetzung von Ammoniak, Bau

und Technik inder Landwirtschaftlichen Nutrzetierhaltung, w: Bau und Technik in der

Landwirtschaftlichen Nutrzetierhaltung. 2. Internationalen Tagung vom 14. und 15.

März 1995 in Potsdam, 139-146

3. Lewandowski E. 2010 Czas dla mleka, Hodowla i chów bydła, 1, 10-12

4. Myczko A.: 2000, Wpływ techniki utrzymania tuczników na poziomie emisji

amoniaku z budynków Inżynieria Rolnicza, IBMER Warszawa, 1 (12)

5. Ocena stanu gospodarstw mlecznych w Polsce i kierunki działania na lata 2003-2006,

2003 Wyd. Regionalne Centrum Doradztwa i Rozwoju Rolnictwa i Obszarów

Wiejskich – Stare Pole

6. Piatkowski B.: 2008, Die Kuh als „Klimakiller?” Neue Landwirtschaft, 2, 59

7. Pietrzak S, 2006.: Metoda inwentaryzacji emisji amoniaku ze źródeł rolniczych w Polsce i jej praktyczne zastosowanie. Woda – Środowisko – Obszary Wiejskie. Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, 2006: t.6 z.1 (16), s. 319-334

8. Pietrzak S,: 2008, Procedura szacowania emisji amoniaku ze źródeł rolniczych, Materiały Instruktażowe - Procedury 118/1, Wydawnictwo IMUZ Falenty

9. Sass R.: 2008, Opłacalność produkcji mleka w Polsce i wybranych krajach Unii

Europejskiej, Wieś Jutra 11 (124), 4-6

10. Sych – Winiarek J.: 2010 Rynek mleka w latach 2009-2010, Biuletyn Informacyjny

ARR, 8 (230), 26-36

11. Van den Weghe H. : 1995, Tierhaltung und Umwelt, W: Bau und Technik inder

Landwirtschaftlichen Nutrzetierhaltung. 2. Internationalen Tagung vom 14. und 15.

März 1955 in Potsdam, 31-39

38

12. Wyniki prac hodowlanych w roku 2009, 2010, Wydawnictwo Polskiej Federacji

Hodowców Bydła i Producentów Mleka - Region Oceny Poznań

13. Zbiorowe, 2010, Wyniki oceny wartosci użytkowej drobiu w 2009 roku, wyd.

Krajowa Rada Drobiarstwa – Izba Gospodarcza w Warszawie.

pobierz plik (.pdf 353 KB)

Documents

Transcript of pobierz plik (.pdf 353 KB)