Pnömatik Sistemler

48
T.C. ONDOKUZ MAYIS ÜN VERS TES FEN B MLER ENST TÜSÜ MAK NA MÜHEND SL BÖLÜMÜ PNÖMAT K DEVRELER ve PNÖMAT K BÜKME PRES DEVRES TASARIMI DERS SORUMLUSU Prof. Dr. Erdem KOÇ HAZIRLAYAN Onur YONTAR 12210238 OCAK 2013 SAMSUN

description

Akışkan Güç Kontrol Sistemleri dersi Pnömatik Sistemler ödevi

Transcript of Pnömatik Sistemler

  • T.C.

    ONDOKUZ MAYIS NVERSTES

    FEN B/MLER ENSTTS

    MAKNA MHENDSL BLM

    PNMATK DEVRELER

    ve

    PNMATK BKME PRES DEVRES TASARIMI

    DERS SORUMLUSU

    Prof. Dr. Erdem KO

    HAZIRLAYAN

    Onur YONTAR

    12210238

    OCAK 2013

    SAMSUN

  • i

    dNDEKLER

    1. GENEL BLGLER ........................................................................................................................3

    1.1. Pnmatiin TanP ve Prensipleri .............................................................................................3

    1.2. Pnmatik Sistemler ..................................................................................................................3

    1.3. Pnmatiin Endstrideki nemi ve Kullanm Alanlar ..............................................................5

    1.4. Hidrolik ve Pnmatik Sistemlerin KarlaWUlmas ...................................................................6

    1.5. Pnmatik Sistemlerde Basn ve Vakum Kavram ....................................................................6

    1.6. Atmosferik Basn ....................................................................................................................7

    2. TEMEL LKELER..........................................................................................................................7

    2.1. Boyle-Mariotte Kanunu: ...........................................................................................................7

    2.2. Gay-Lussac Kanunu .................................................................................................................7

    3. PNMATK DEVRE ELEMANLARI............................................................................................8

    3.1. Kompresrler ......................................................................................................................... 10

    3.2. Filtreler .................................................................................................................................. 14

    3.3. Reglatrler ........................................................................................................................... 15

    3.4. YalayFlar............................................................................................................................ 15

    3.5. artlandUFlar........................................................................................................................ 17

    3.6. Manometreler ......................................................................................................................... 17

    3.7. Susturucular ........................................................................................................................... 17

    3.8. Basn alterleri ..................................................................................................................... 18

    3.9. Hava Kazanlar ....................................................................................................................... 19

    3.9. Pnmatik DaWm Sistemleri .................................................................................................. 20

    3.10. Pnmatik Silindirler ............................................................................................................. 21

    3.11. Pnmatik Motorlar ............................................................................................................... 22

    3.11.1. Pistonlu Motorlar ........................................................................................................... 23

    3.11.2. Paletli Motorlar.............................................................................................................. 23

    3.11.3. Dili Motorlar ................................................................................................................ 24

    3.11.4. Trbin Tip Hava Motoru ................................................................................................ 24

    3.12 Valfler ................................................................................................................................... 24

    3.12.1. Ak Kontrol Valfleri ..................................................................................................... 25

    3.12.2. Basn Kontrol Valfleri .................................................................................................. 26

    3.12.3. Yn Kontrol Valfleri ...................................................................................................... 27

    3.12.3. zel Valfler ................................................................................................................... 33

  • ii

    4. PNMATK SSTEMLERDE BAKIM ........................................................................................ 36

    5. PNMAT7K BKME PRES7 .............................................................................................................. 39

    5.1. Pnmatik Devre Tasar ........................................................................................................ 40

    5.2. Sistemde Kullanlan Devre Elemanlar ..................................................................................... 46

    6. KAYNAKLAR ................................................................................................................................... 47

  • 3

    PNMATK DEVRELER

    1. GENEL BLGLER

    1.1. Pnmatiin TanP ve Prensipleri

    Pnmatik, Yunanca kkenli, nefes anlamna gelen pneuma kelimesinden tretilmitir.

    Basnl havann davranQ ve zelliklerini inceleyen bilim dalGr. Bu bilim dal,

    termodinamik, gaz dinamii, mekanik kontrol teknii gibi birok bilim dalQ ierir.

    Pnmatiin endstriye uygulanm dalna endstriyel pnmatik ad verilir. Bu kitapta

    endstriyel pnmatii ve uygulamalarQ inceleyeceiz. Modern endstriyel sistemlerde

    pnmatiin kullanP her geen gn daha da yaygnlamaktadr[1].

    1.2. Pnmatik Sistemler

    Basnl havay elde edip kullanFlara kadar ulaWran sistemlere pnmatik sistemler ad

    verilir. Basnl havann zelliklerinden dolay, pnmatik sistemin avantajlar ve

    dezavantajlar vardr.

    ekil 1'deki pnmatik sistemde dorusal hareket retebilmek iin kullanlan devre

    elemanlar grlmektedir. 1 numaral elektrik motoru 2 numaral elektrikli kompresr

    alWrmakta ve elde edilen basnl hava 3 numaral hava tanknda depolanmaktadr.hava

    tankndan alnan hava, kurutucuya girmeden, 4 numaral giri filtresi tarafndan filtre edilir. 5

    numaral kurutucuya gelen hava, burada nemi alndktan sonra tekrar filtre edilerek, sisteme

    gnderilir. Basnl havann kullanFlara gnderilmeden nce istenilen alma artlarna

    hazrlanmas gerekir. Bu amala hava, artlandUFdan (filtre, reglatr, yalayF)

    geirilmelidir. 7 numaralartlandUF nitesinde hava iindeki ya artklar ve dier yabanc

    maddeleri ayrWrmak iin filtre kullanOr. Filtreden geen havann istenen alma basncna

    drlmesi iin basn reglatr kullanOr. Hava basnc istenen deere ayarlandktan sonra,

    devre elemanlarQn hareketli kVmlarndaki srtnmeyi azaltmak ve hareketi kolaylaWrmak

    iin yalanmas gerekir. Bu amala basnl hava, yalayFdan geerken iine ya

    damlatlarak yalanr. stenilen alma artlarna hazrlanan hava 8 numaral yn kontrol

    valfinden geirilerek 9 numaral tek etkili silindirde dorusal hareket elde edilir. Silindir

    iinde iini bitiren hava 8 numaral yn kontrol valfi kullanlarak 10 numaral susturucudan

    grlts azaltlarak atmosfere brakOr[1].

  • 4

    ekil 1. Bir pnmatik sistem ve devre elemanlar [1]

    Pnmatik Sistemlerin Kullanlma Nedenleri:

    Pnmatik sistemlerin elektrikli ve hidrolik sistemlere gre eitli avantajlarQn olmas

    bu sistemlere olan talebi arttrmWr. Pnmatikte temel enerji retimi ve iletimi hava ile

    salanr. Hava; her yerde kolayca bulunabilen, iletimi basit, basnlandUldnda rahata

    depo edilebilen bir akkandr. Ayn zamanda scaklk deLikliklerine kar hassas bir

    davran gstermez bu da yksek scaklklarda bu sistemlerin kullanlmasQ kolaylaWUr.

    G kayna olarak havann kullanlmas emniyetlidir. Parlama, patlama ya da yanma

    gibi riskler sz konusu deildir. Pnmatik sistemlerde baka bir gvenlik unsuru da aU yk

    varlnda sistemin kendini durdurmasGr. AU yk unsuru ortadan kalktnda alma

    devam eder.

    evre bilinci endstriyel tesislerde gn getike gelimektedir. Bu durum gz nne

    alndnda hava; atk brakmamas ve hatlarda s]nt ya da kaak olsa bile evreyi

    kirletmemesi aVndan temiz bir g kayna olarak ele alnmalGr[2].

    Pnmatik Sistemlerin Avantajlar:

    1. Hava kolayca ve her yerde sQrsz lde bulunabilir.

    2. Srtnme kayplar azdr; uzak mesafelere tanabilir.

    3.Basnl hava kullanlan ortamlar temizdir. Sistemde olabilecek herhangi bir s]nt evreyi

    kirletmez. (kimya, gda, tekstil, kat, v.b. sanayinde rahatlkla kullanlabilir.)

    4. Elemanlarn yaplar basit ve ucuzdur.

    5. Montaj ve bakmlar kolaydr.

  • 5

    6. Basnl havann yanma ve patlama tehlikesi yoktur.

    7. Havann scakla kar duyarlO azdr. Hz ayarlar scaklkla deLmez.

    8. Basnl hava gerektiinde kullanlmak zere depo edilebilir.

    9. Yksek alma hzlar elde edilebilir. Piston h] 1-3 m/s'ye ulaabilir.

    Pnmatik Sistemlerin Dezavantajlar:

    1. Basnl havann iyi hazrlanmas gerekir (hassas filtreleme, iyi kurutma ve yalama

    gerektirir).

    2. alma basncna baO olarak maksimum 4-5 tonluk kuvvetler elde edilir.

    3. Hava dar atOrken grlt yapar.

    4. Hava sNWUlabilir zellikte olduundan dzgn bir hz elde etmek zordur (bu tr

    durumlarda hidro-pnmatik uygulamalar kullanOr).[1]

    1.3. Pnmatiin Endstrideki nemi ve Kullanm Alanlar

    Gnmzde modern fabrika ve tesisler ina edilirken, elektrik, su, kanalizasyon gibi

    tesisatlarn yan sra, basnl hava tesisatlarQn yapP da kaQlmaz olmaktadr.

    Bilindii gibi, dorusal, dairesel, asal hareketlerin, karmak ve pahal mekanik dizayn

    yerine, pnmatik ekipmanlarla gerekletirilmesi, dizayn kolayl ve sistem maliyeti

    aVndan ok avantajlGr.[3]

    - Otomasyon sistemleri

    - Robot teknolojisi

    - Elektronik sanayi

    - Madencilik sanayi

    - Gda ve ila sanayi

    - Kimya sanayi

    - Tekstil sanayi

    - Boya-vernik ilemleri

  • 6

    - Nkleer santrallerin kontrol

    - TamacOk ilemleri

    - Otomatik dolum niteleri

    1.4. Hidrolik ve Pnmatik Sistemlerin KarlaWUlmas

    1. Hidrolik yalar sNWUlamaz kabul edilir. Ancak yksek basnlarda (350 bar) ok az

    VNma olabilir. Pnmatikte ise alma ynne ters bir kuvvet uygulandnda hava

    VNWUlabilir.

    2. Pnmatikte scakln artmas, yanma ve patlama tehlikesi oluturmad gibi, hzlarda da

    deLme olmaz. Hidrolikte ise, yan yanF olmas, yanma tehlikesi oluturabilir.

    6caklk artnca s]ntlar artar. Bu nedenle hidrolik sistemlerde ya scaklQn 50oC'yi

    gemesi istenmez.

    3. Hidrolik sistemde kullanlan akkan, alma elemanlarQn ayn zamanda yalanmasQ

    salar. Pnmatikte ise, ayrca yalama ilemi yapmak gerekir (son yllardayaVz alan

    pnmatik sistemler gelitirilse de baz hallerde yalama zorunludur).

    4. Hidrolik sistemlerde basn dmnde V enerjisi aa kar. Pnmatikte ise byle bir

    tehlike yoktur.

    5. Pnmatikte byk kuvvetlerin elde edilmesi zordur ve ekonomik deildir. Hidrolikte ise

    byk kuvvetler rahatlkla elde edilebilir.

    6. Pnmatik elemanlarQn alma hzlar yksektir. Hidrolikte ise alma hzlar daha

    dktr[1].

    1.5. Pnmatik Sistemlerde Basn ve Vakum Kavram

    Pnmatikte devre elemanlarQn alma prensiplerini daha rahat kavrayabilmek iin

    basn ve vakum kavramlarQ ok iyi bilmek gerekir. Pnmatik sistemde basn kompresrler

    tarafndan, vakum ise vakum pompalar tarafndan retilmektedir. Her iki elemann alma

    prensipleri birbirine gre terstir. Kompresrler bir ortama hava basp basn olutururken,

    vakum pompalar ise ortamdaki havay emerek basnc yok etmeye alr. Yok edilmeye

    allan bu basnca atmosfer basnc ad verilir[1].

  • 7

    1.6. Atmosferik Basn

    Yeryzn eviren hava tabakasQn yeryzxne yapm olduu basntr. Atmosfer

    basnc olarak deniz seviyesindeki basn referans alQr. Bu basn llm ve 1,033 kg/cm3

    olarak hesaplanmWr[1].

    Not: Pnmatikte vakum basnc (-) ile belirtilir. Aksi sylenmedike btn basnlar pozitif

    veya manometre basncQ ifade eder.

    Basn gstergesi olarak kullanlan manometreler atmosfer basncnda sIr deerini

    gsterir.

    Endstriyel pnmatikte alma ve kumanda sistemleri genelde 6 bar civarnda basnla

    alr. Basnl hava ile yaplan eitli uygulamalarda hava basn deerleri farkl olabilir.

    Bununla ilgili bir standart olmamasna ramen, genelde aDdaki gibidir.

    Alak basnl hava: 0-2 bar arasnda olup l ve kontrol uygulamalarnda ve kumanda

    Llemlerinde kullanOr. Hava ile alan aletler iin bu basn yetersizdir.

    Normal basnl hava: 2-12 bar arasnda deLen alma ve kumanda basnlar anlaOr.

    Endstriyel pnmatikte en sk kullanlan basn aralGr. Genelde pnmatikte 6 bar civarnda

    basn kullanOr.

    Yksek basnl hava: 12 bar zerindeki basnl havadr. Yksek basn gereken ksa

    zamanl ilerde (frlatma, hz kazandrmai madenlerin paralanmasnda v.b.) uygulanr. Bu

    basn aral endstriyel pnmatikte pek kullanlmaz[1].

    2. TEMEL LKELER

    2.1. Boyle-Mariotte Kanunu:

    Boyle-Mariotte Kanunu'na gre kapal bir kap ierisinde ve sabit bir scaklkta bulunan

    belirli miktardaki bir gazn mutlak basnc gazn hacmi ile ters orantO olarak deLir.

    P1V1= P2V2= P3V3=.......= PnVn

    2.2. Gay-Lussac Kanunu

    Cinsi, scakl ve basnc ne olursa olsun, her trl gaz, basinc sabit kalmak artyla eit

    miktarda VWOnca ayn oranda genleir.

  • 8

    3. PNMATK DEVRE ELEMANLARI

    Pnmatik enerjiyi mekanik enerjiye (dorusal-dairesel-asal hareket) dntren

    sistemlere "pnmatik devre" denir. Pnmatik enerjinin, mekanik enerjiye dntrlmesi

    esnasnda, havann uygun artlarda hazrlanmasQ, basncQ, debisini ve ynn kontrol eden

    elemanlara "pnmatik devre eleman" ad verilir.

    Tablo 1. Pnmatik semboller (TS 1306, DIN-ISO 1219)[1]

    alma hatt, dn hatt, beslenme hatt

    Pilot (uyar, sinyal) hatt

    6]nt hatt

    Esnek boru (hortum)

    Elektrik hatt

    Boru hatt balantV

    Boru hatt akmas

    Kavrama

    Atk hava yoluBalant iin zel bir tertibat yok.Balant iin vida alm.

    Tek ynl hava motoru

    Kr tapa

    Balant yaplabilir

    abuk balant eleman

    Susturucu

    Basn kayna

    Kapama valfi

    Elektrik motoru

    ten yanmal motor

    Hava tank

    HidrolikPnomatik

    +DRO-PNMATK SEMBOLLER

    Kompresr

    Tek ynl hava motoru (deLken kapasiteli)

    ift ynl hava motoru(DeLken kapasiteli)

    Dner silindir(salQml hava motoru)

    ENERJ NAKL VE DZENLEMES

    Basn artUF

    Hidro-pnmatik dntrc

    Vakum pompas

    ift ynl hava motoru

  • 9

    dft etkili teleskobik silindir

    5/2 Yn kontrol valfi

    5/3 Yn kontrol valfi(Merkez konumu kapal)

    Tandem silindir

    Diferansiyel silindir

    5/4 kontrol valfi

    4/3 Yn kontrol valfi(Merkez konumu kapal)

    4/2 Yn kontrol valfi

    3/2 Yn kontrol valfi(normalde ak)

    ift kollu (milli) silindir

    Tek etkili teleskobik silindir

    ift taraf yastkl silindir

    ift taraf yastkl ayarlanabilir silindir

    3/3 Yn kontrol valfi(Merkez konumu kapal)

    YN KONTROL VALFLER

    2/2 Yn kontrol valfi(normalde kapal)

    3/2 Yn kontrol valfi(normalde kapal)

    ift etkili silindir

    Tek taraf yastkl silindir

    Tek taraf yastkl ayarlanabilir silindir

    Tek etkili silindir(Arlk etkisi ile geri dn)

    6ralama valfi

    Tek etkili silindir(Yay geri dnl)

    Basn reglatr

    6/NDR SEMBOLLER BASIN KONTROL VALFLER

    Emniyet valfi

  • 10

    3.1. Kompresrler

    Atmosferden emdikleri havay sNWrarak, basnl hale getiren devre elemanlarna

    kompresr ad verilir. SNWUlan akkan, hava olabilecei gibi, azot, hidrojen, karbondioksit

    gibi gazlar da olabilir. Kompresrler; basnl hava retim tesisinin ana nitesidir. Dnme

    hareketini genelde bir elektrik motorundan alr. Seyyar sistemlerde ise dnme hareketi, dizel

    ya da benzinli bir motor vastasyla salanr.

    Kurutucu nite Yaysz ek valf

    Filtre (Szge)Yayl ek valf

    Su tutucu (Elle boaltmal) Veya valfi

    Su tutucu (Otomatik boaltmal) Ve valfi

    Otomatik boaltmal filtre abuk atk (egzos) valfi

    Su tutucu filtrePilot kontroll yayl ek valf

    YalayF

    Manometre

    Termometre

    Debimetre

    Basn anahtar

    Hassas ksma

    ek valfli ayarlanabilir ak kontrol valfi

    artlandUF nitesi

    AyrntO sembol

    .saltlm sembol

    BASINLI HAVANIN HAZIRLANMASI TEK YNL VALFLER

    LME ALETLER

    AKI KONTROL VALFLER

    Ak kontrol valfiSabit debiliAyarlanabilir debili

  • 11

    Kompresrlerin kapasitesi debi ve N basnc cinsinden belirtilir. Bu iki etken,

    kompresr seiminde dikkat edilmesi gereken en nemli unsurlardr. Kompresrlerin debileri

    50.000 m3/dak'ya, basnlar da 1000 bar'a kadar olabilir.

    Kompresrler soutma sistemlerine gre, su ve hava soutmal; rettikleri havann

    temizlii aVndan, yaO ve yaVz olarak gruplandUOr. Gda, ila, kimya gibi %100 yaVz

    hava gerektiren uygulamalar haricinde, endstride yaO hava kompresrleri kullanOr[1].

    Hava htiyacQn Tespiti

    Pnmatik sistemlerin hava ihtiyacQ tespit ederken sisteme sonradan yaplacak

    eklemeleri dikkate almal\z. Byle bir durumda sistemde deLiklik yapmak ok daha

    pahalya mal olmaktadr[1].

    Basnl Havann Hazrlanmas

    Havann nem miktar

    Atmosfer havasnda bir miktar nem ve su buhar bulunur. Atmosferde bulunan nem ve su

    buharQn oran, iklim ve evre artlarna gre deLir. zellikle, scaklk arttka nem miktar

    da artar. Kompresr tarafndan emilip sisteme gnderilen hava nemlidir.

    Havann kurutulmas

    Hava iindeki nem, zaman zaman younlaarak su haline dnr. Younlaan su

    pnmatik sistemlerin sk sk arzalanmasna, alma mrlerinin azalmasna, bakm ve

    onarm masraflarQn nemli oranda artmasna yol aar. Bu nedenle havann iindeki nemin

    alnarak kurutulmas gerekir.

    deLik kurutma yntemi vardr;

    1. Soutarak kurutma:

    Kompresrden gelen hav nce bir soutma odasndan geirilir. Daha sonra bir

    soutucudan geirilerek yaklak 2oC'ye kadar soumas salanr. Souyan havadaki nem,

    younlaarak su haline dnr ve su alma kab iinde toplanr. Bu kap iinde toplanan su

    belirli bir seviyeye geldiinde, elle ya da otomatik olarak boaltOr.

    Soutarak kurutma ilemi kurutma yntemleri arasnda en ekonomik olanGr [1].

  • 12

    ekil 2. Havann soutularak kurutulmas [1]

    2. Kimyasal kurutma:

    Bu yntemde, hava iindeki nem ile birleen ve znen kimyasal maddeler kullanOr.

    Genellikle NaCl temeline dayanan kimyasal maddelere tuz ad verilir.

  • 13

    ekil 3. Kimyasal kurutma ilemi [1]

    Nemli hava kurutucunun tabanndan ieri girer. Tabak eklindeki bir plakaya arptUlan

    havann, daWlarak kurutucudan homojen gemesi salanr. Bu esnada nemin bir ksm ve

    byk kir paracklar havadan ayrr. Nemin bir ksmQ brakan hava, asl kurutucu madde

    (tuz) iinden geirilerek kurutucudan kar.

    Kurutucudan kan hava kk tuz taneciklerini zerine alr. Bu nedenle, kurutucu

    oNna bir filtre konulmalGr.

    Tuz, nemi emdike sY haline dnr. 1 kg tuz yaklak olarak 13 kg su eriyii

    oluturur. Oluan su eriyii, kurutucu tabanndan tahliye edilir. Sisteme sk sk tuz ilave

    edilmelidir [1].

    3. Fiziksel kurutma:

    Bu yntemde ksaca JEL ad verilen silikajel adl bir madde kullanOr. Bu madde hava

    iindeki nemi emer. Nemi emerek doyma noktasna yaklaan jelin rengi deLir. Doyuma

    ulaan madde iinden, scak hava geirilerek, nemden arndrma (kurutma) ilemine tabi

    tutulur. Kuruyan madde balangtaki rengine dner.

    Bu kurutma ileminde iki ayr kap vardr. Her iki kapta da kurutucu madde bulunur.

    Kaplardan birindeki jel doyma noktasna gelince iinden scak hava geirilerek nemden

  • 14

    arndrma ilemine tabi tutulurken, dier kap devreye girerek kurutma ilemine devam eder.

    Bylece, sistemi durdurmaya gerek kalmaz.

    JEL ad verilen kurutucu madde kir ve yaa kar hassas olduu iin kurutucuya gelen

    havann bir filtreden geirilmesi gerekir.

    3.2. Filtreler

    Kompresrden elde edilen basnl hava kirlidir, kirliliin sebebi atmosferden emilen

    havadaki toz, kir ve nem olabilecei gibi, kompresrden kaynaklanan ya ve metal

    paracklar olabilir. te, hava iindeki bu yabanc maddeleri ayrWran elemanlara filtre ad

    verilir.

    Filtre kabna alnan havaya, saptUF yardPyla dnme etkisi salanr. Merkezka

    kuvvetinden dolay dnen hava iindeki kir paracklar ve nemin bir ksm cam fanusun

    eperlerine arparak alt tarafta toplanr. Daha sonra hava, filtreleme elemanndan geirilerek

    temizlenir. Filtreleme eleman olarak sinterlenmi bronz kullanOr.

    ekil 4. Basnl hava filtresi

    Cam fanusun alt ksmnda toplanan su, ya, kir birikintisinin maksimum seviyesi, fanus

    zerinde iaretlenmitir. Birikinti bu seviyeyi amamalGr. Aksi halde havaya su karr.

    Birikintinin boaltma ilemi elle ya da otomatik olarak yaplabilir.

  • 15

    Filtreler kirlendiinde (N basncnda d grldnde filtreler kirlenmi demektir)

    filtreleme eleman sklr. Filktreleme eleman alkol, benzol gibi zc maddeleriinde bir

    sre bekletildikten sonra, hava ak ynnn tersinden basnl hava tatbik edilerek temizlenir.

    Filtrenin hassasiyetleri tutabildikleri para byklne gre belirtilir. rnein: 10

    mikron'luk filtre 10 m ve daha byk paracklar tutabilmektedir.

    Endstriyel uygulamalarda 40m'den 5 m'ye kadar hassasiyette filtreler kullanOr. ok

    hassas pnmatik sistemlerde (uzay ve havacOk sanayi), gda, kimya v.b. sanayi

    dallarndaultra hassas filtreler kullanOr. Bu filtrelerin hassasiyetleri 5 m'den 0.1 m'ye

    kadar olabilir.

    3.3. Reglatrler

    Silindir, motor gibi pnmatik alFlarn dzenli ve sabit bir hzla alabilmeleri iin

    basnl havann sabit basnta verilmesi gerekir. Sistemde meydana gelen basn salQmlarQ

    nlemek amacyla kullanlan devre elemanlarna basn ayarlayF (basn reglatr) ad

    verilir. AyarlayFya giren basn, kan basntan byk olmalGr.

    ekil 5. Basn reglatr

    3.4. YalayFlar

    Pnmatik sistemde birlikte alan devre elemanlarQn srtnme kuvvetlerini azaltmak

    ve anmay engellemek amacyla yalanmas gerekir. Yalama ilemi alFlara giden havaya

    ya damlatlmasyla gerekletirilir. Basnl havay yalamak amacyla kullanlan devre

  • 16

    elemanlarna yalayF ad verilir. YalayFQn grevi, hava iine ihtiya duyulan lde ya

    karWrmaktr.

    YalayFlar Ventri ilkesine gre alr. Ak kesiti daralan havann basnc azalrken,

    K] artar. Kesitler arasndaki bu basn farkndan dolay daralan kesitten hava iine ya

    karmas salanr. Ya damlacklar h] artan hava ile temas ettiinde, zerreciklere ayrlarak

    havaya karr. Hava akP azaldnda yalama olmaz.

    YalayFlar, alFlara mmkn olduu kadar yakn olmalGr. Bu mesafe 3 m'yi

    gememelidir.

    YalayFya P1 basncyla giren hava daraltlm kesitten geip h] artarken, basnc P2

    deerine der. ek valften geen hava, ya haznesine basn uygular. Yalama odasndaki

    basn deeri daha dktr. Bu basn farkndan dolay (Ventri ilkesi) ya emme

    borusundan emilen ya, ya emme kanalndan geerek, yalama odasna damlalar halinde

    akar. Yalama miktar bir ayar vidas yardPyla ayarlanr. Yalama odasndan gelen ya,

    yalama kanalyla zerrecikler halinde havaya karr.

    Havaya karWUlan ya miktarQn az olmas gibi, fazla olmas da zararlGr. Bu miktar 1

    m3 hava iin 3 ila 6 damla arasndadr. Ya miktarQn uygun olup olmad yle anlaOr:

    sistemdeki en uzak valf balantVQn yaklak 20 cm ilerisine beyaz kat paras tutulur.

    Belli bir sre iinde ya lekeleri olumazsa, yalama iyi demektir. Eer ksa sre iinde ya

    lekeleri oluursa, yalama fazladr. ok uzun bir sre hi ya lekesi olumazsa, yalama az

    demektir.

    Uzun sreli duraklamalardan ya da haftasonu tatillerinden sonra, pnmatik sistemlerin

    alWUlmas esnasnda birok problem ortaya kar. Bu problemlerin tek sebebi yan

    viskozitesinin ykselmesidir. Ayrca, ya devre elemanlarQn iini kirletmektedir. Bu da

    bakm masraflarQn artmas sonucunu dourur.

    Bu sakncalar nlemek amacyla son yllarda yaVz alan devre elemanlarQn

    kullanP artmWr. Bu elemanlar imal edilirken zel bir yala yalanmakta, bir daha da

    yalanmalarna gerek kalmamaktadr. YaVz alan elemanlar kesinlikle yalanmamalGr

    [1].

  • 17

    3.5. artlandUFlar

    Daha nce anlatlan eleman (filtre, basn ayarlayF, yalayF) zerinde bulunduran

    basnl havay istenilen alma artlarna hazrlayan pnmatik devre elemanlarGr.

    artlandUFlar dorudan kontrol sistemine balanr [1].

    ekil 6. artlandUF [3]

    3.6. Manometreler

    Atmosferik basntan yksek basn deerlerini len ve llen bu deeri gsteren l

    aletidir. Yaplarna gre iki ayr tipte yapOr.

    1. Elastik lm elemanl manometreler 2. SYO manometreler

    3.7. Susturucular

    Pnmatik sistemde iini bitiren hava atmosfere brakOrken, rahatsz edici bir ses karr.

    Bu sesi nlemek amacyla kullanlan devre elemanlarna susturucu ad verilir. Susturucuda

    hava gei hacmi bytlerek havann h] drlr. Sinterlenmi paralar yardPyla

    grlt seviyesi nemli oranda azaltOr.

  • 18

    ekil 7. ok odal susturuculu ve sembol [1]

    Atmosfere braklan basnl havadaki kir ve ya, susturucuyu tkayarak alamaz hale

    getirir. evreyi de kirleterek alanlara zarar verebilir. Bunu nlemek iin filtreli

    susturuculardan yararlanOr. Susturucuya gelen hava ince bir filtreden geirilerek temizlenir

    [1].

    ekil 8. Filtreli plastik susturucu [1]

    3.8. Basn alterleri

    Pnmatik sinyalleri elektrik sinyaline dntrmeye yarayan elemanlardr. Bu elemanlara

    sinyal dntrc ad verilir.

  • 19

    ekil 9. Basn alteri elemanlar ve sembol [1]

    Alt kVmdan gelen bir Z sinyali ile belirli basntaki hava, diyafram yardPyla piston

    yzeyine etki ettirilir. Yayn direncini yenecek duruma geldiinde piston yukar karak,

    elektrik anahtarQn kontak yapp yapmamasQ salar. Elde edilen elektriksel kontak, valflere

    sinyal gnderip konum deLtirmelerini salamak, kl ya da sesli uyar elde etmek v.b.

    amalar iin kullanOr.

    3.9. Hava Kazanlar

    Kompresrden elde edilen basnl havann depolanmasQ salar. Hatrlanaca gibi

    pnmatik sistemin en byk avantajlarndan biri havann depo edilebilir olmasGr. Kazan

    ebatlar, kompresrn debisine ve daWm sisteminin byklne baOGr. Younlaan

    suyun alnmas iin kazann alt ksmna boaltma musluu taklmalGr.

    Kullanlma Sebepleri

    1. Sistemdeki basn salQmlarQ engelleme

  • 20

    2. Kompresrn srekli almasQ nleme

    3. havann soutularak, nemin bir ksmQn alnmas

    4. Elektrik kesintisinde ya da bir arza halinde sistemin istenilen konuma gelmesi iin gerekli

    olan basnl havann salanmas.

    ekil 10. Hava kazanlar [1]

    3.9. Pnmatik DaWm Sistemleri

    Hava kazanndan kan basnl havay kullanFlara ulaWran boru, balant eleman,

    valf, dirsek v.b. elemanlarn hepsine pnmatik daWm sistemi ad verilir. DaWm sisteminde

    younlaan suyun kullanm yerine gitmemesi iin u nlemler alnmalGr:

    1. Ana daWm hatt yerden yksekte, tavana yakn olmalGr.

    2. DaWm hattna hava ak ynnde %1-2 eim verilmelidir.

    3. Kullanm iin yaplan balantlar mutlaka hattn stnden yaplmalGr.

    4. Hattn belirli yerlerine su biriktirme depolar ve su boaltma musluklar konulmalGr.

    5. KullanFdan nce hava bir artlandUFdan geirilmelidir. [1]

    ekil 11. Basnl hava boru tesisat [1]

  • 21

    Boru apQn Hesab

    stenilen alma basnc ve gerekli hava miktarQ salamak iin, boru aplarQn tespiti ok

    nemlidir. Boru ap uygun olarak seilmezse, istenilen basn ve debi elde edilemeyecei

    iin sistem verimsiz alacaktr.

    DaWm sistemindeki T balantlar, ke balantlar, valfler vb. Elemanlardan dolay basn

    dm oluur. Bu elemanlarn neden olduu basn dm edeer boru uzunluuna

    dntrlr [1].

    3.10. Pnmatik Silindirler

    Pnmatik enerjiyi mekanik enerjiye dntrerek, dorusal hareket, asal hareket elde eder.

    Dorusal hareketlendirici olarak da adlandUOr. Piston yzeyine etkide bulunan hava basnc,

    pistonu hareket ettirerek bir kuvvet meydana getirir.

    Pnmatik silindirler istisnalar dnda 1,5-3 m/s arasndaki hzlarda alr. alma hzlar

    yksektir. 1 mm ile 2000 mm arasnra strok, 5000 kg'a kadar kuvvetler elde edilebilir [4].

    eitleri:

    1. Tek etkili silindirler

    2. ift etkili silindirler

    3. Tandem silindirler

    4. Teleskobik silindirler

    5. Dner silindirler

    Silindirlerde Yastklama

    Piston hzlarQn fazla olduu durumlarda ya da ar ykleri hareket ettirirken, piston kurs

    sonlarnda hzla arpar. arpma ilemi sonucu silindir zarar grd gibi, darbe ve titreim

    oluturarak dier devre elemanlarQn zarar grmesine yol aar. Darbenin snmlenmesi iin

    yastklama ilemi yapOr.

    1 numaral yastklama muylusu, 2 numaral yastklama burcu iine girdii anda silindir

    iinde kalan hava, 4 numaral ayarl kesitten geerek dar kmak isteyecektir. Silindiri

    kolay terk edemeyen hava, piston h]Q drerek yastklama ileminin olumasQ salar. 4

  • 22

    numaral kesit bytlp, kltlerek yastklama oran ayarlanabilir. Pistonu dier yne

    doru hareket ettirmek istediimizde 3 numaral kesitten gnderilen hava 5 numaral ek valfi

    aarak silindirin iine girer; bylece pistonu hzla hareket ettirir [1].

    ekil 12. Yastklama ilemi [1]

    3.11. Pnmatik Motorlar

    Basnc mekanik enerjiye dntren devre elemanlarGr. alma prensipleri

    kompresrn tam tersidir. Kompresr elektrik enerjisini nce mekanik enerjiye, mekanik

    enerjiyi de basnca dntrr. Motor ise bu basn ile mekanik enerji retir.

    Pnmatik Motorlarn Avantajlar:

    1. Devir saylar ok yksektir (350.000 dev/dak).

    2. +z ayar sQrszdr.

    3. Dn yn hareket devam ederken deLtirilebilir.

    4. Bakmlar kolaydr.

    5. Her trl ortamda rahatlkla kullanlabilir (kirli, tozlu, nemli, yanF).

    6. Fazla yklenildiklerinde yavalar ya da durur.

    7. Boyutlar kktr ve hafiftir.

    8. Devre elemanlar ucuzdur.

    9. DeLik konumlarda alabilir.

  • 23

    3.11.1. Pistonlu Motorlar

    Belirli saydaki pistona baO basnl havann kazandrd dorusal hareketin dairesel

    harekete dntrlmesi prensibine gre alr. Radyal ve eksenel olmak zere ikiye ayrOr.

    3.11.1.1. Radyal Pistonlu Motor

    Pistonlar hareket miline dik yerletirilmitir. Yksek dnme momenti istenilen yerlerde

    kullanOr. Devir saylar ok yksek deildir. Silindir sayV arttka daha dzenli

    almaktadrlar.

    ekil 13. Radyal pistonlu motor ve sembol [5]

    3.11.1.2. Eksenel Pistonlu Motor

    Pistonlar hareket miline paralel yerletirilmitir. Dnme hareketi pistonlar tarafndan eik

    bir plaka vastasyla oluturulur. Piston sayV 5 ya da daha fazladr (tek sayda). Ykteki devir

    saylar 2500-3000 dev/dak'dr. G aral 1.5-20 kW'tr [5].

    3.11.2. Paletli Motorlar

    Yaplar basit ve hafif olmakla birlikte, bu tr motorlar en yaygn kullanlan pnmatik

    motor eididir. Rotor ad verilen dnen kVm paletlere yataklk yapmaktadr. Rotor, gvde

    (stator) iine eksantrik olarak yerletirilmitir ve bu eksantriklikten dolay bir tarafta hacim

    genilemesi, dier tarafta ise hacim klmesi olur. eri giren basnl hava, rotorun hacim

    genilemesi ynnde dnmesiyle dar atlmaktadr. Dn yn deLtirilmek istenildii

    takdirde hava dier giriten gnderilir. Devir saylar bota 50000 dev/dak'ya kadar kabilir.

    Ykl halde ise bu deer yar yarya azalr. Gleri 0.1-17 kW arasndadr [5].

  • 24

    ekil 14. Paletli motor

    3.11.3. Dili Motorlar

    Birbirine hareket veren iki diliden olumutur. Dz, helisel, V dili ark kullanOr. 45

    kW gibi yksek g retebilen bir motordur. Genelde, yksek dnme momenti gereken

    yerlerde kullanOr [5].

    ekil 15. Dili motor ve sembol

    3.11.4. Trbin Tip Hava Motoru Fazla g gerektirmeyen yksek devirli almalarda kullanOr. Pnmatik sistemlerde pek

    kullanlmaz. Dnme hzlar 350.000 dev/dak'ya kadar kabilir. Havadaki kinetik enerjiden

    (yksek ak h]) yararlanlarak g elde edilir[5].

    3.12 Valfler

    Bir kompresr ya da vakum pompas tarafndan retilen ya da bir kapta depolanm olan

    basnl havann akQ balatma-durdurma, yn kontrol ve basn kontroln salayan

    devre elemanlarna valf denir.

  • 25

    Valfler ak kontrol valfleri, basn kontrol valfleri ve yn kontrol valfleri olmak

    zere 3 eittir.

    3.12.1. Ak Kontrol Valfleri

    3.12.1.1. ek Valfler

    Basnl havann tek yne doru akna msaade eder. Dier yndeki aka kapalGr.

    Bilyal ve konik kaplamal tipleri ok kullanOr.

    ekil 29'da da grlebilecei gibi sol taraftan gelen akkan pistonu iterek arka ksmna

    geebilirken, sa taraftan gelecek akkan pistonun arkasna basn uygular ve gei

    blmn kapal konumda kalmaya zorlar[5].

    ekil 16. Yay ykl ek valf [3]

    3.12.1.2. Ayarlanabilen Ak Kontrol Valfleri

    Ak miktarQ (debiyi) ayarlamaya yarayan valftir. Ksma etkisi her iki ynde aynGr.

    Silindir, motor hzlarQ ayarlamada kullanOr. Bir ayar vidas yardPyla hava gei kesitinin

    ayarlanmas prensibine gre alr[5].

  • 26

    ekil 17. +z ayar valfi [4]

    3.12.1.3 ek Valfli Ayarlanabilen Ak Kontrol Valfleri

    ek valf ve ak kontrol valfinin birlemesinden olumutur. Bir yndeki ak ksar ve

    dier yndeki akn daha rahat gemesini salar. l zaman olarak nitelendirilen,

    silindirlerin geri dn sresini ksaltr[5].

    ekil 18. ek valfli ak kontrol valfi sembol [1]

    3.12.2. Basn Kontrol Valfleri

    3.12.2.1. Basn Sralama Valfleri

    Normalde kapal valftir. Basn belirli bir deere ykseldiinde alarak, havann

    istenilen yere gnderilmesini salar. Basn dtnde, yay kapama elemanQ iterek geii

    kapatr[1].

  • 27

    ekil 19. Basn sralama valfinin i yapV ve sembol [1]

    3.12.2.2. Kapama Valfleri

    Basnl havann geip gememesini salar. Ak ve kapal olmak zere iki konumu

    vardr. Hava geii istendiinde aOr, hava geii istenmiyorsa kapatOr[1].

    ekil 20. Kapama valfi [1]

    3.12.3. Yn Kontrol Valfleri

    Basnl havann gei ynn belirleyen valftir.

    3.12.3.1. 2/2 Yn Kontrol Valfleri

    P ve A olmak zere iki yollu valflerdir. Ama kapama ilemlerinde kullanOr. Bobine

    elektrik akP verildiinde oluan mknatslanma sonucu 1 numaral valf srgs yukar

  • 28

    ekilir. Valf konum deLtirerek geii salar (ekil 33a). Akm kesildiinde yay srgy

    DD iterek geii kapatr (ekil 33b) [1].

    ekil 21. Selenoid kumandak 2/2 yn kontrol valfi ve sembol [1]

    3.12.3.2. 3/2 Yn Kontrol Valfleri

    P, A, R olmak zere hava girii olan valftir. Normalde ak ya da normalde kapal

    olabilir. Tek etkili silindirlerin alWUlmasnda kullanOr. ki adet 3/2 valfle ift etkili bir

    silindir alWUlabilir[1].

    ekil 22. Selenoid kontroll 3/2 yn kontrol valfi

  • 29

    3.12.3.3. 3/3 Yn Kontrol Valfleri

    Bu tr valfler iki i konumu, bir de merkez konumu olmak zere konumludur. Dier

    yn kontrol valflerine oranla daha az kullanOrlar.

    3.12.3.4. 4/2 Yn Kontrol Valfleri

    Bu valfler genelde hidrolik uygulamalarda daha yaygn kullanlsa da, pnmatik

    uygulamalarda da nadiren kullanOr. 4/2 valflerin yapP 5/2 valflere gre daha zordur fakat

    dayanmlar 5/2 valflerden daha yksektir.

    ekil 23. 4/2 Yn kontrol valfi [3]

    3.12.3.5. 5/2 Yn Kontrol Valfleri

    Pnmatikte en ok kullanlan valf trlerinden biridir. ift etkili silindirlerin hareket

    ettirilmesinde kullanOrlar.

    ekil 24. 5/2 Yn kontrol valfi ve sembol [3]

  • 30

    Kumanda ekilleri

    a) Elle Kumanda:ekil 37'de kollu trnakl kumandal 4/2 valf grlmektedir. Bataki

    konum valfin b konumudur. Kol saat ynnn tersine evrilerek merkez konuma getirilir.

    Tekrar saat ynnn tersine evrildiinde ise valf a konumuna gelir[1].

    ekil 25. Kollu trnakl kumandal 4/2 valf ve sembol [1]

    b) Mekanik Kumanda: Mekanik bir kuvvet uygulanmas sonucu valfin konum

    deLtirmesidir. Pimli, makaral, mafsal makaral vb. eitleri vardr.

    ekil 38'de makaral kumandal, geri dn yayl 5/2 yn kontrol valfi grlmektedir.

    Normal konumu P-A, B-S balantOGr(a). Makaraya bir kuvvet uygulandnda valf srgs

    DD itilerek valf konumu deLtirilir(b) [1].

    ekil 26. Yay geri dnl makara kumandal 5/2 valf ve sembol [1]

  • 31

    c)Basnl Hava ile Kumanda: Bu tip kumanda sisteminde valf iine basnl hava

    gnderilir. Basnl hava etkisiyle valf srgs hareket ederek valfin konumunu deLtirir.

    ekil 39'da valf iine basnl hava uyarV (Z) gnderilmitir. Bu uyar sonucu 1 numaral

    valf srgs aD doru hareket eder ve 2 numaral kapama eleman iterek P-A balantVQn

    almasQ salar. Hava uyarV kesildiinde yay 1 ve 2 numaral paralar balangtaki

    konumlarna getirir.

    ekil 27. Makara kumandal yay geri dnl 3/2 valf ve sembol [1]

    d)Elektrik Sinyalleriyle (Selenoid) Kumanda: Elektrik akP sayesinde manyetik alan

    oluturup, valf srgsn hareket ettirme prensibine gre alr. Uzak mesafelerdeki

    kumanda nitelerinde ve ksa tetikleme durumlarnda kullanOr [1].

    - Direkt Uyar: Elektrik akP verildiinde, bobinde elektromanyetik kuvvet oluur. Valf

    srgs elektromanyetik kuvvetle ekilir (ekil 40 a). Elektrik akP kesildiinde manyetik

    alan ortadan kalkaca iin yay srgy ilk konumuna getirir (ekil 40 b).

    ekil 28. Direkt uyarO valf ve sembol [1]

  • 32

    - Endirekt Uyar: Bu tr uyareklinde 2/2 valf gibi alan bir uyar valfi vardr. Bu valfin

    almas sonucu valf srgsne uyar sinyali gnderilir. Bu uyar sinyali ile valf srgs

    konum deLtirir.

    ekil 41'de grlen endirekt uyarO valfin st ksmnda n uyar blm vardr. Valfin

    normal konumunda P-B ve A-R balantlar vardr(a). Bobine akm verildiinde, uyar

    srgs oluan elektromanyetik kuvvet sonucu ekilir(b). Uyar srgsnn yukar

    ekilmesiyle, valf srgsne uyar sinyali gnderilir. Uyar sinyali sonucunda her iki srg

    DD hareket eder. Valf konum deLtirerek P-A, B-R balantlarQn olumasna neden

    olur[1].

    ekil 29. Endirekt uyarO valf ve sembol [1]

  • 33

    Tablo 2. Valflerin kumanda ekilleri [1]

    3.12.3. zel Valfler

    3.12.3.1. "Ve" Valfi

    ki giri, bir N olmak zere kapOGr. N hattndan bir N sinyalinin alnabilmesi

    iin, her iki girie de hava gnderilmesi arttr (ekil 42b). Girilerden sadece birine hava

    gnderilirse, valf srgs N yolunu kapataca iin 2'den N sinyali alnamaz (ekil 42a).

    Bu tr valfler zellikle mantk devrelerinde ya da pres, giyotin, makas vb. Yerlerde emniyet

    salamak amacyla kullanOr[1].

    (a) (b)

    ekil 42. Ve valfte ak ve kapal konumlar [3]

    Genel Pimli

    Butonlu (Dmeli) Yay geri dnl

    Manivela kollu Makaral

    Pedalla Mafsal makaral

    Basn uygulamal(Direkt etkili)

    Selenoid(Tek bobinli)

    Basnc kaldrarak(Direkt etkili)

    Selenoid(ift bobinli)

    Basn uygulamal(Endirekt kontrol)

    Selenoid ve endirekt kumanda

    Basnc kaldrarak(Endirekt kontrol)

    Selenoid veya endirekt kumanda

    ELLE-PEDALLA KUMANDA MEKANK KUMANDA

    BASIN KUMANDA ELEKTRK-BRLEK KUMANDA

  • 34

    ki girie farkl zamanlarda iaretin gelmesi durumunda, son gelen iaretin geiine izin

    verilir. Gelen iki iaretin farkl basnlarda olmas durumunda ise yksek basn taraf

    kapanr, dk basnl sinyalin gemesine izin verilir.

    3.12.3.2. "Veya" Valfi

    "Ve" valfleri gibi kapOGr. (X, Y, A) X giriine hava gnderildiinde Y girii

    kapanr(ekil 43a). X'ten gnderilen hava A'dan kar. Hava Y giriinden gnderilecek olursa

    X kapV kapanr (ekil 43b). Y'den gnderilen hava A'dan kar. Bu tip valfler silindir ve valf

    gibi devre elemanlarQn farkl noktalardan kumanda ilemlerinde kullanOr.

    (a) (b)

    ekil 43. Veya valfinin konumlar [3]

    3.12.3.3. abuk Boaltma Valfi

    Piston h]Q arttrma yollarndan birisi, silindirden Np atmosfere braklacak havann

    abuk atlmasGr. Havann egzosu ne kadar yava olursa piston h] da o dzeyde yava olur.

    zellikle silindirlerin l zaman diye adlandUlan geri dn sresinin ok ksa olmas istenir.

    Bu valfler silindirlerin hemen Nna monte edilir. Silindirdeki hava yn kontrol valfi

    zerinden braklmak yerine, abuk boaltma valfi zerinden atmosfere brakOr.

    Valf zerinde P, A ve R olmak zere balant kapV vardr. A hatt silindire baOGr. P

    hattndan basnl hava verildiinde, valf iindeki esnek kapama eleman, R NQ kapatarak

    A hattndan silindire hava gnderir (ekil 43 a). Piston normal ilevini bitirip geri dnerken A

    giriinden abuk egzos valfine giren hava esnek kapama elemanQ srkleyerek P giriini

    kapatr (ekil 43b). Hava R N zerinden kolayca tahliye edilir. Bylece silindirin geri

    dn zaman ok ksalr.

  • 35

    (a) (b)

    ekil 43. abuk boaltma valfinde ak ve kapal konumlar [3]

  • 36

    4. PNMATK SSTEMLERDE BAKIM

    Genelde Meydana Gelen Arzalar ve Sebepleri

    1. Basnl havann iyi filtre edilememesi ya da neminin alnmamas

    2. Balantlarn uygun yaplmamas

    3. Boru aplarQn uygun seilmemesi

    4. Tasarm ve planlama hatalar

    5. Bakm ve onarPn iyi yaplmamas

    Pnmatik sistemde yaplacak koruyucu ve planl bakm, arzalar azaltarak devre

    elemanlarQn alma mrlerini arttUr, bekleme sreleri minimuma iner.

    Pnmatik Sistemlerde Uygulanan Bakmlarda Uyulmas Gereken Kurallar

    1. Pnmatik bakm hidrolik, mekanik, elektrik, elektronik bakm uygulamalaryla btnlk

    salamalGr.

    2. Bakm ve onarm ilemlerinde uzman personelden yararlanlmalGr.

    3. Bakm kartlar hazrlanmalGr. Bakm sonras bu kartlar doldurulmalGr.

    4. Sisteme yaplan eklemeler ve deLiklikler bakm kartlarna ilenmelidir.

    5. Sklen paralar belirli bir sraya gre dizilmeli, montaj ilemi ayn sraya gre

    yaplmalGr.

    6. Bakm iin sklen balant elemanlar szdrmazl salayacak ekilde taklmalGr.

    7. YaVz alan devre elemanlar sklp bakP yapldktan sonra, zel yalarla yalanp

    monte edilmelidir.

    8. Bakm ilemlerinde retici firmalarn tavsiyeleri gz nnde bulundurulmalGr.

    Gnlk Bakm

    1. Kompresr giri filtresinin kontrol

    2. Kompresr karteri ya seviyesi kontrol

  • 37

    3. YalayF, ya seviyesi kontrol

    4. Filtrelerdeki birikintinin boaltlmas

    5. Sistemde yadanlkla yalanmas gereken yerlerin yalanmas

    6. Sistem ve cihazlarda imalat tavsiyelerine uygun, gerekli gnlk bakm ve temizlik

    uygulamalar

    Haftalk Bakm

    1. YalayFQn uygun alp almadQn kontrol

    2. Kompresr kaylar gerginlik kontrol

    3. Basn kontrol valflerinin kontrol

    4. Hortumlarn kontrol

    5. Valflerin kontrol edilmesi

    6. Filtre kirlilik gstergesini kontrol

    7. Sistem ve cihazlarda imalat tavsiyelerine uygun, gerekli haftalk bakm ve temizlik

    uygulamalar

    Aylk Bakm

    1. Filtrelerin temizlenmesi

    2. Valflerin egzos kaplarnda kaaklarn olup olmadQn kontrol

    3. Manometrelerin test cihazlaryla kontrol edilmesi

    4. Silindir montaj balantlarQn sNO

    5. Sistem ve cihazlarda imalat tavsiyelerine uygun, gerekli aylk bakm ve temizlik

    uygulamalar

    Alt Aylk Bakm

    1. Kompresr subap kapaklarQn sklp temizlenmesi

    2. Kirlenmi ve grev yapmayan susturucu filtrelerin deLtirilmesi

  • 38

    3. Devre elemanlarQn verimlilik ve g kontrol

    4. Silindirlerde piston ve piston kolu szdrmazlk elemanlar ve yataklarn kontrol

    5. Kompesr soutma sisteminin boaltOp temizlenmesi

    6. Sistem ve cihazlarda imalat tavsiyelerine uygun, gerekli alt aylk bakm ve temizlik

    uygulamalar [2]

  • 39

    5.PNMATGBKMEPRESG

    ekil 44'te grlen sistemde sac levha pistonlarn arasna konularak "kapal C" formu

    verilmek istenmektedir. Bunun iin ncelikle st taraftaki piston aD inerek saca C formu

    vermekte, daha sonra ise her iki yandaki pistonlar paray sNWracak ekilde alarak "kapal

    C formu" verilmektedir. ncelikle yatay pistonlar, daha sonra da dey konumdaki pistonun

    geri ekilmesi ile elde edilen kapal C formlu sac serbest kalmaktadr.

    ekil 44. Pnmatik pistonlarla gerekletirilen bir bkm ilemi

  • 40

    5.1.PnmatikDevreTasarekil 45, anlatlan sistemin pnmatik devresidir.

    ekil 45. Sistemin pnmatik devresi

    Buna gre balama butonuna basld anda (ekil 46) 1 kapanma gecikme rlesi 10

    saniyeden geriye saymaya balayacak ve K2 sQr anahtarQ kapatarak Y6 valf rlesine akm

  • 41

    gnderecektir. Bu akm ile oluan manyetik alan Y6 selenoidini itecek ve yukardaki piston

    DDya doru hareket edecektir. Piston S2 sQr anahtarna geldiinde normalde ak olan bu

    anahtar kapatacak ve Y1 alma gecikme rlesine akm gndercektir. Burada Y1 rlesi 3

    saniye bekledikten sonra Y1 sQr anahtarQ kapatacaktr. Bu beklemenin sebebi plastik

    deformasyon oluumunun tamamlanmas iindir.

    ekil 46. Dey pistonun bkme ilemi

  • 42

    ekil 47. Yatay pistonlarn bkme ilemi

    Y1 alma rlesi 3 saniye bekledikten sonra Y1 sQr anahtarQ kapatarak Y2 valf

    rlesine akm gnderir. Bu akm ile Y2 selenoid valfi alarak yan taraftaki iki silindiri

    amaktadr. Sa taraftaki piston S1 sQr anahtarna geldiinde normalde kapal olan bu

  • 43

    anahtar aarak Y2 selenoidine giden elektrik akPQ keser. Ayn anda sol taraftaki silindir

    S3 sQr anahtarna dokunarak K1 kapanma gecikmeli rlesinden akm geirerek K1 rlesinin

    6 saniye boyunca ak kalmasQ salar. Buradaki beklemeler de plastik deformasyonun tam

    olarak olumas iindir.

    ekil 47'deki S2 anahtar ile sinyal alm olan Y3 alma gecikme rlesi 6 saniyelik

    sreyi tamamlayarak Y3 sQr anahtarQ kapatr. Bu da Y4 valf rlesine akm gitmesine sebep

    olur.Y4 selenoidi aktif konuma geerek yan silindirleri geriye eker. Daha nceki evrimden

    Y1 alma gecikme rlesi 3 saniyelik beklemeyi tamamladnda Y1 sQr anahtarQ

    kapatarak Y2 valf rlesine akm gnderir ve st silindirin geri ekilmesine neden olur.

    Bylelikle evrim tamamlanm olur.

  • 44

    ekil 48. Yatay pistonlarn bkme ileminden sonra geri ekilmesi

  • 45

    ekil 49. Dey pistonun bkme ileminden sonra geri ekilmesi

  • 46

    5.2.SistemdeKullanlanDevreElemanlar

    Tablo 3. Sistemde kullanlan devre elemanlar ve adetleri

    Kullanlan Devre Eleman Adetift etkili silindir 3

    5/2 ift tarafl selenoid yn kontrol valfi 2

    Kapanma gecikmeli rle 2

    Alma gecikmeli rle 2

    Normalde ak tutmal sQr anahtar 1

    Normalde ak sQr anahtar 7

    Normalde kapal sQr anahtar 1

    Valf rlesi 4

    G nitesi 1

  • 47

    6.KAYNAKLAR

    [1] Kartal, Faruk, Hidrolik ve Pnmatik, Modl Teknik Eitim ve Hizmet Organizasyonu,

    160 s., Manisa, 2007.

    [2] Ayka, E. Sinem, Pnmatik - Hidrolik, TMMOB Ankara ubesi, 40s., Ankara, 2011

    [3] Festo Didactic, http://www.festo-didactic.com/int-en/

    [4] Anonim, Pnmatik Devre, Mesleki Eitim ve retim Sisteminin Glendirilmesi Projesi

    (MEGEP), Plastik Teknolojisi, 77 s., Ankara, 2007.

    [5] Parlak, Adnan, Hava Kompresrleri, Yldz Teknik niversitesi Hava Kompresrleri Ders

    Notu Glendirilmesi Projesi (MEGEP), Motorlu Aralar Teknolojisi, 38 s., Ankara, 2006.