COMHLACHT FORBARTHA AN SPIDÉIL TEO

Plean Teanga doCheantar an Spidéil

2011 – 2016

Feabhra 2011

2

Is í an Ghaeilge teanga phobal an Spidéil ó tháinig cónaí anseo.

Tá sí faoi bhrú faoi láthair.

Ní mór cúram a dhéanamh di.

Ná caitheadh muid uainn í gan mhachnamh.

Seo deis rogha dhearfach a dhéanamh i leith na Gaeilge.

IS DÚINNE É AGUS IS FÚINNE É!

ColmÓCinnseala, Máire Ní Neachtain, PáidÓ Neachtain, AodánMac Donncha agus EoinÓ Droighneáin a scríobh ancháipéis seo thar ceannChomhlacht Forbartha an Spidéil Teoranta, bunaithe ar thuairimí agus aiseolas ó mhuintir an

Spidéil agus ó pháirtithe leasmhara eile.

Cóipcheart ©Comhlacht Forbartha an Spidéil Teoranta 2011Comhlacht Forbartha an Spidéil Teoranta a d’fhoilsigh

ISBN: 978-0-9557500-2-1

Gach ceart ar cosaint. Ní ceadmhach aon chuid den fhoilseachán seo a atáirgeadh, a chur i gcomhad athfhála ná atharchur ar aon mhodh nó slí, bíodh sin leictreonach, meicniúil, bunaithe ar fhótachóipeáil, ar thaifeadadh nó eile gan

cead a fháil roimh ré ón bhfoilsitheoir.

Dearadh: Conall Ó Murchadha - www.cuchonaill.comClóbhualadh: G-Chló, an Cheathrú Rua, Co. naGaillimhe

CCaaiibbiiddiill TTeeiiddeeaall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .LLcchh

1 Brollach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

2 Réamhrá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3– 2.1 An Obair Seo i gComhthéacs Theangacha Eile an Domhain . . . . . . . . . . . . . . .3– 2.2 An Ghaeilge sa Spidéal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3– 2.3 Cainteoirí Gaeilge an Cheantair . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4– 2.4 An Fáth ar Fiú É Seo a Dhéanamh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

3 Cúlra an Tionscadail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6– 3.1 Coimisiúnú an Phlean Teanga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6– 3.2 Staidéar Cuimsitheach Teangeolaíoch ar

Úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht (2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6– 3.3 Comhlacht Forbartha an Spidéil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6– 3.4 Ráiteas Misin an Tionscadail Phleanála Teanga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7– 3.5 An tIarratas ar Thacaíocht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7– 3.6 Réimsí na Pleanála a Cuimsíodh sa bPlean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7– 3.7 An Ceantar Feidhme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7– 3.8 An Ceantar Feidhme agus Dúshláin i Láimhseáil an Staidrimh . . . . . . . . . . . . .9

4 Modh Oibre an Phlean Teanga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10– 4.1 An Réamhobair agus an tIarratas ar Thacaíocht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10– 4.2 Céim 2 – An Taighde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10– 4.3 Céim 3 – An Anailís . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11– 4.4 Céim 4 – An Plé Poiblí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11– 4.5 Céim 5 – Scríobh an Phlean féin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12– 4.6 Céim 6 – Feidhmiú agus Monatóireacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

5 Pointí Ábhartha ón Taighde Acadúil sa bPleanáil Teanga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13– 5.1 An Dátheangachas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13– 5.2 Idirghabháil agus Idirdhealú Dearfach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13– 5.3 An Fhorbairt Pobail agus an Phleanáil Teanga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

6 Pointí Tábhachtacha ón Taighde Áitiúil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15– 6.1 Mianaidhn an Phobail vs Iompar Teanga an Phobail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15– 6.2 Inimirce Isteach – Tionchar ar Chomhdhéanamh Teanga an Phobail . . . . . .16– 6.3 An Ghaeilge san Ionad Oibre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16– 6.4 Tionchar ag Forbairtí Bonneagair ar Chúrsaí Teanga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

7 Gníomhartha sa bPobal 2011 – 2016 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18– 7.1 An Pobal agus an Ghaeilge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18– 7.2 An Teaghlach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22– 7.3 An Óige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26– 7.4 Na hInstitiúidí Oideachais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28– 7.5 Eagraíochtaí Deonacha agus Sóisialta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33– 7.6 Campas Choláiste Chonnacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36– 7.7 An Eaglais Chaitliceach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37– 7.8 An Inimirce agus Áitritheoirí nach as an nGaeltacht Iad . . . . . . . . . . . . . . . . .38– 7.9 Gnólachtaí Áitiúla agus an tIonad Oibre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40– 7.10 An Teicneolaíocht Nua agus an Ghaeilge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43– 7.11 An Earnáil Stáit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44– 7.12 Moltaí Ilghnéitheacha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46– 7.13 Na Moltaí – Léargas Ginearálta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

CLÁR AN ÁBHAIR

8 Feidhmiú agus Monatóireacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48– 8.1 Comhpháirtithe don Tionscadal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48– 8.2 Páirtithe Leasmhara Eile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48– 8.3 An Grúpa Feidhmiúcháin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48– 8.4 An Fhoireann Pleanála Teanga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48– 8.5 Costas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49– 8.6 Córas Monatóireachta i leith Fheidhmiú an Phlean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49– 8.7 Cóiríocht Oifige agus Tacaíocht Riaracháin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49– 8.8 Plean Cumarsáide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49

9 Tagairtí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

Aguisín 1 Liosta na gCruinnithe agus na nGrúpaí Fócais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51

Aguisín 2 Eagraíochtaí Deonacha i gCeantar an Spidéil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

Aguisín 3 Torthaí an tSuirbhé Ghinearálta ar an bPobal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53– A3.1 Réamhrá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53– A3.2 Leagan Amach an Taighde agus an Modh Oibre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53– A3.3 Torthaí an tSuirbhé (Ceist ar Cheist) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53– A3.4 Inscne agus Aoisghrúpa na bhFreagróirí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54– A3.5 Cá as do Mhuintir Cheantar an Spidéil sa Lá atá Inniu Ann? . . . . . . . . . . . . . .54– A3.6 Cá bhFuil Muintir an Cheantair ag Obair? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55– A3.7 An Saol Pobail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56– A3.8 Déileáil leis an Lucht Gnó sa Spidéal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57– A3.9 Cúrsaí Teanga sa mBaile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58– A3.10 An Ghaeilge i gCeantar an Spidéil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61– A3.11 Foghlaim na Gaeilge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61– A3.12 Achoimre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62– A3.13 Na Príomhthátail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

Aguisín 4 Torthaí an tSuirbhé ar an Óige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63– A4.1 Réamhrá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63– A4.2 An Modh Oibre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63– A4.3 Na Ceisteanna Taighde agus na Freagraí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63– A4.4 Na Príomhthátail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

Aguisín 5 Torthaí an tSuirbhé ar an bhFostaíocht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69– A5.1 Réamhrá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69– A5.2 An Modh Oibre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69– A5.3 Na Ceisteanna Taighde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69– A5.4 Na Comhlachtaí a Ghlac Páirt sa Suirbhé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70– A5.5 Torthaí an tSuirbhé – Pointí Ginearálta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70– A5.6 Torthaí an tSuirbhé (Ceist ar Cheist) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70– A5.7 Na Príomhthátail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73

Tá cónaí i gCeantar an Spidéil leis na céadta bliainagus is áit é a bhfuil tóir air mar áit chónaithe armhórán cúiseanna. I bhfad siar, is cinnte gurb é ancothú ón bhfarraige agus ón talamh a thug údar dodhaoine fanacht anseo ach b’éigean do riar mór dephobal dúchais an cheantair imeacht as an áit chealdeiseanna maireachtála san áit ar rugadh agus artógadh iad. Tá athrú scéil anois ann, óir tá rath ar angceantar agus is breá an ní é go bhfuil deis ag muintirna háite fanacht ina gceantar féin más rogha leo sin adhéanamh. Is breá an rud é freisin gur mian le daoineeile teacht chun cónaithe anseo inár measc. Bíonn gále nuaíocht in chuile phobal; saibhríonn na daoinenua an pobal, tugann siad scileanna nua agus dearcadhnua chun na háite, agus cuireann siad lena bhfuil sagceantar rompu. Is iomaí cúis a spreagfadh duine lebogadh chun na dúiche seo: timpeallachtthaitneamhach cois farraige, freastal maith ó thaobhgnátháiseanna: siopaí, ionaid tráchtála, ionad leighis,banc, seirbhísí ilchineálacha, leabharlann, cáil mhaithar an mbunoideachas agus ar an oideachasiarbhunscoile atá le fáil san áit, cóngaracht doChathair na Gaillimhe – an chathair is mó a bhfuiltarraingt uirthi in Éirinn, deirtear – agus cumainnláidre spóirt. Anuas air sin, tarlaíonn freisin gurceantar Gaeltachta atá ann.

Tá an Ghaeilge sa tír seo le beagnach 2,000 bliain,tá sí againne riamh sa Spidéal agus is cinnte gur cuidde shainaitheantas an phobail í. Má chastar duine leattaobh amuigh den phobal seo agus má deir tú gur asan Spidéal duit, is é an chéad rud eile a luaitear deghnáth ná go bhfuil Gaeilge agat. Go dtí seo, bhí anpobal s’againn féin in ann teaghlaigh nua, teaghlaigha bhíodh gan Ghaeilge go minic, a shú isteach sabpobal ar an leibhéal gairmiúil, sóisialta, pobail agusteanga, agus rinneadh é sin le fonn. Ach tá anGhaeilge mar ghnáth-theanga labhartha an phobailfaoi bhrú anois, tá an Béarla ag treisiú in chuile ghnéde shaol an teaghlaigh agus an phobail, agus dá bharrsin, tá sé i bhfad níos deacra ag an bpobal an saibhreasteanga agus cultúir atá anseo a chosaint, a chaomhnúagus a thabhairt ar aghaidh go dtí an chéad ghlúin eilede mhuintir an cheantair, idir phobal seanbhunaithean cheantair agus na háitritheoirí nua a tháinig agusa thiocfas chugainn. Más uainn a dheimhniú gombuanófar an teanga, caithfear deis a thabhairt donteanga a spás poiblí féin a bheith aici. Chuige sin,caithfidh sí a bheith ar fáil mar theanga phobail, áit ambaineann sí le chuile ghné de shaol an phobail –gan fuacht, gan faitíos, gan leithscéal, gan náire.

Imní faoin nGaeilge a bheith ag cúlú sa gceantar aspreag Comhairle Pobail an Spidéil (an coiste deonachar tháinig Comhlacht Forbartha an Spidéil i

gcomharbacht air in 2007) le fochoiste teanga aguscultúir a bhunú sa mbliain 2005. Foilsíodh an StaidéarCuimsitheach Teangeolaíoch ar Úsáid na Gaeilge saGhaeltacht sa mbliain 2007, agus chuir an staidéar sinCeantar an Spidéil ar imeall Chatagóir A – an catagóiris láidre Gaeltachta. Mar sin féin, is ar éigean a bhainan ceantar an stádas sin amach. Tharla tamall inadhiaidh sin gur aontaigh Comhairle Contae naGaillimhe, mar chuid dá polasaí, go mba chuspóirsonrach é go neartófaí an Ghaeltacht agus chuir spriocisteach i bPlean Ceantair Áitiúil na Gaeltachta goréiteofaí Plean Teanga cuimsitheach do Cheantar anSpidéil leis na rannpháirtithe leasmhara ar fad.Thapaigh Comhlacht Forbartha an Spidéil an deistabhairt faoin gceist agus is é an Plean Teanga atáleagtha amach sa gcáipéis seo toradh an iniúchta, anscrúdaithe agus an phlé sin.

D’fhoilsigh an Rialtas dréacht den SSttrraaiittééiiss 2200BBlliiaaiinn ddoonn GGhhaaeeiillggee ag deireadh mhí Iúil na bliana seoagus is údar bróid dúinn a fheiceáil go dtagann anchéad dhá mholadh sa tuarascáil go díreach lenabhfuil faighte amach againne le cúpla bliain anuas:gur gá géarchéim na Gaeltachta a aithint agus gurcheart spriocanna ar leith chun méadú a chur ar arlíon na gcainteoirí dúchais sa nGaeltacht a aithintagus a chur i bhfeidhm.

Is iad bunaidhmeanna an tionscadail seo anGhaeilge a bheith ina príomhtheanga i ngach gné deshaol an phobail seo agus líon na gcainteoirílaethúla a ardú ó c. 66% go dtí 70% ar a laghad faoinmbliain 2016.

Is rroogghhaa tteeaannggaa atá i gceist leis an nGaeilge saSpidéal anois, ach ní raibh am níos caoithiúla ná níosfeiliúnaí riamh ann ar bhonn náisiúnta le roghadhearfach a dhéanamh i leith na teanga: ní gá achAcht na dTeangacha Oifigiúla 2003 agus an straitéisthuasluaite a lua mar thaca leis an tuairim sin. Is iomaícúis a bheadh ag duine le tabhairt faoi seo: ar bhonnpearsanta seans go mbeadh fonn ar dhuine leanachtle traidisiúin neamhbhriste teanga a t(h)eaghlaigh,ach is cinnte go mbeadh dílseacht don phobal a mhairanseo romhainn, mórtas cine, meas ar ár n-oidhreacht, saibhriú cultúrtha orainn féin, cur lehilghnéitheacht chultúr na hÉireann agus andomhain, ar chuid de na cúiseanna eile. Níl aonaimhreas ann ach go mbaineann buntáistí leis annGaeilge ó thaobh deiseanna oibre don duine aonairagus go bhfuil buntáistí geilleagracha inti do ghnónnaan cheantair. Tá buntáistí ann don cheantar féin margo dtugann an Ghaeilge sainaitheantas don áit, gobhfuil tarraingt ar an áit de bharr na Gaeilge agus anstádais Ghaeltachta atá ag an gceantar agus go n-eascraíonn buntáistí eile as na buntáistí sin.

1

1. BROLLACH

Pé cúis a spreagann muid, ní bheidh rath ar anbPlean seo gan móriarracht agus comhoibriú pobail.Tá ról ag chuile dhuine sa bhfeachtas seo, is cuma cénaois é/í, is cuma cén líofacht Ghaeilge atá aige/aici. Tátábhacht ag roinnt le chuile ghníomh a dhéantar, iscuma cén suíomh nó ócáid teanga a bhíonn i gceist, iscuma cé chomh minic is a tharlaíonn an ócáid sin agusis cuma cén líon daoine a bhíonn páirteach san ócaidsin. Le go mbainfear croí-sprioc an tionscadail seoamach – 70% ar a laghad den phobal a bheith inagcainteoirí laethúla Gaeilge faoin mbliain 2016 –caithfear cuid de na nósmhaireachtaí teanga atá ágcleachtadh sa bpobal faoi láthair a athrú. Is cinnte gombeidh cainteoirí Gaeilge sa bpobal seo go ceann ibhfad, ach tapaímis an deis anois lena chinntiú gurlíon mór de na cainteoirí sin a bheas ann agus goleanfaidh na cainteoirí sin den teanga a thabhairt dona glúnta a leanfas iad féin.

Más tuismitheoir thú, labhair Gaeilge le dopháiste; más fostóir thú, ná ceil an Ghaeilge i láthairna hoibre; má tá seirbhís á soláthar agat don phobal,tabhair le fios go bhfuil fáilte roimh an nGaeilge; másball de chumann thú, bíodh Gaeilge marghnáthurlabhra sa gcumann. Úsáid an Ghaeilge sambaile agus taobh amuigh de; más cainteoir líofa thú,bí foighdeach leis an té nach bhfuil líofa fós; má tábeagán Gaeilge agat, cuir léi. Tabhair le fios gur mianleat go labhrófaí Gaeilge leat; más duine thú nachlabhraíonn Gaeilge rómhinic faoi láthair, aimsighócáidí inar féidir leat Gaeilge a labhairt; más duinethú a d’éirigh as Gaeilge a labhairt ar bhonn rialta,tosaigh á labhairt arís.

Tacaíocht don phobal, cur chun cinn agus forbairtan cheantair seo is cúram do Chomhlacht Forbarthaan Spidéil. Léiríonn an dá nath cainte “Ar scáth achéile a mhaireann na daoine” agus “Ní neart go curle chéile” gur thuig ár muintir le fada an lá gur láidre,gur saibhre, gur iomláine agus gur fearr an saol achdaoine a bheith ag obair le chéile, as láimh a chéile.Léiríonn ilghnéitheacht agus iomadúlacht na n-eagraíochtaí agus na ngníomhaíochtaí atá sa gceantarseo go bhfuil comhoibriú idir daoine agus go bhfuilspiorad na rannpháirtíochta beo beathach anseo;bíonn fáilte, ar ndóigh, roimh thuilleadh cúnaimhagus smaointe nua i gcónaí. Anois agus muid agtabhairt faoin bPlean Teanga seo le fuinneamh agusbrí bhreise a chur i gcúrsaí na Gaeilge anseo, tapaighan deis atá gaolmhar léi le fuinneamh agus brí bhreisea chur in imeachtaí uile an phobail. Tacaigh le chuilení a bhaineann leis an gceantar: le cumainn aguseagrais áitiúla, le gnólachtaí áitiúla agus le seirbhísíáitiúla. Is fearr an aithne a bheas againn ar fad ar achéile, is aontaithe agus is láidre a bheas an ceantariomlán dá bharr. Is luachmhar go deo an oidhreacht ísin le bronnadh ar na glúnta a mbeidh cónaí orthu sagceantar seo inár ndiaidh.

Is í an Ghaeilge teanga phobal an Spidéil ó tháinigcónaí anseo. Tá sí faoi bhrú faoi láthair. Ní mór cúrama dhéanamh di. Ná caitheadh muid uainn í ganmhachnamh. Seo deis rogha dhearfach a dhéanamh ileith na Gaeilge.

BBíí ppááiirrtteeaacchh ssaa ttooggrraa ppoobbaaiill sseeoo.. IIss ddúúiinnnnee éé aagguuss iissffúúiinnnnee éé..

2

22..11 AAnn oobbaaiirr sseeoo ii ggccoommhhtthhééaaccss tthheeaannggaacchhaaeeiillee aann ddoommhhaaiinn

Tá cumas cainte agus an cumas teagmháil a dhéanamhle do mhuintir, do chairde agus do chomharsa trémheán na hurlabhra ar cheann de bhuntréithe anduine. Is ag an am céanna agus ar an modh céanna ashealbhaíonn an duine an chaint is cuma cén áit ardomhan a saolaítear é agus aithnítear na céimeannaurlabhra mar ghnáthchuid d’fhorbairt an pháiste.

Thart ar 6,000 teanga atá in úsáid ar fud na cruinnefaoi láthair ach gur cineál taibhsí 3,000 díobh sincheana féin (féach www.ethnologue.com). Glactarleis freisin, má leanann an scéal mar atá faoi láthair,go gcaillfear 90% de na teangacha atá á labhairt faoiláthair as seo go ceann céad bliain. Eochair a léiríonnsainiúlacht chultúrtha í teanga. Is í an teanga athugann tuiscint dúinn ar an leagan amach a bhí agár muintir romhainn ar an saol. Tá fealsúnacht namuintire, léargas ar ár stair – mar dhaoine aonair agusmar chine – préamhaithe sa stór focla, sa seanchas,sna leaganacha cainte, agus sa mbéaloideas ascaoileadh chugainn ó na glúnta a chuaigh romhainn.Is léiriú ar intinn agus ar shícé na hÉireann í anGhaeilge. Saibhríonn an Ghaeilge daonnacht andomhain mar go dtugann sí léargas ar mhuintir natíre seo.

Is iad an Ghaeilge agus an Béarla teangachaoifigiúla na tíre seo. Is cinnte gurb é an Béarla iscoitianta ar fad agus go bhféadfaí a rá gur timpiste dechuid na staire go bhfuil an Ghaeilge fós ina beathaagus á labhairt mar theanga bheo. Tá an Ghaeilge álabhairt sa tír ó aimsir Chríost agus roimhe, agus ba ípríomhurlabhra na tíre seo í go dtí thart ar dhá chéadbliain ó shin. Tháinig an Béarla i réim go sciobthaansin agus bhí chuile chosúlacht ar an scéal gur i léigar fad a bhí an Ghaeilge le dul i dtús an chéid seocaite, ach de bharr gníomhartha éagsúla, maolaíodhar luas an díothaithe, agus is mó líon na gcainteoiríGaeilge anois le hais mar a bhí ann díobh ag tús anchéid seo caite. Is cinnte gur údar mórtais agus iontaisé sin, ach is díol imní agus ceiste gur lú i bhfad líon nagcainteoirí Gaeilge sna ceantair Ghaeltachta le hais ambíodh ann díobh céad bliain ó shin.

Sna ceantair láidre Ghaeltachta, is í an Ghaeilge anghnáth-theanga a úsáideann an pobal le cur síos adhéanamh ar chúrsaí an tsaoil, idir shaolpríobháideach agus saol poiblí. Ní spéis i gceisteannacultúir, oideachais, ná polaitíochta, ní hábharcaitheamh aimsire, ní “cúis” is bun leis seo. Sin í anteanga atá ag an bpobal sin, gan bhriseadh ganbhearna, ó tháinig cónaí sna ceantair áiride sin. Go dtí

le fíorghairid, labhraítí Gaeilge sa bpobal ar bhealachneamh-chomhfhiosach, sa méid is nár smaoinighdaoine ar an teanga a bhí á labhairt acu. Níor tugadhfaoi deara go minic, fiú, gur Gaeilge seachas aonteanga eile a bhí in úsáid le caidreamh a dhéanamh, sateaghlach agus taobh amuigh de, sa bpobal.

Ach tá athrú ag teacht ar an scéal sin anois. Níbréag ar bith go bhfuil an Béarla ag treisiú sanGaeltacht. Dár ndóigh, tá chuile theanga ar domhanfaoi ionsaí ag an mBéarla – mórtheangacha chomhmaith le teangacha neamhfhorleathana. Is breá an rudé go bhfuil daoine in ann dhá theanga, nó níos mó, alabhairt agus is buntáiste an-mhór domhanda é Béarlaa bheith ag duine freisin. Is fíor-chorrdhuine ashéanfadh a mbuíochas Béarla a bheith acu. Fósféin, tá scaipeadh an Bhéarla ag cur an-bhrú aran nGaeilge.

Dhá ghlúin ó shin – nó glúin ó shin féin – ní roghaa rinne muintir na Gaeltachta maidir le teanga mar níraibh an dara teanga ar fáil chomh réidh is atá anois,le roghnú. Mar sin, ní raibh rogha maidir le teanga ledéanamh, rud a d’fhág gurbh fhusa an Ghaeilge achoinneáil sa bpobal. Bhíodh daoine ag pósadh taobhistigh dá bpobal féin, ní raibh oiread fáil ar mheáin anBhéarla, idir raidió agus teilifís, agus ní raibh anturasóireacht chomh mór i gceist. Ba bheag teagmháila bhíodh ag daoine leis an mBéarla mar níor bhain séle saol na ndaoine. Scéal eile atá ann anois – is rroogghhaatteeaannggaa atá i gceist.

22..22 AAnn GGhhaaeeiillggee ssaa SSppiiddééaall

Is áit é an Spidéal a bhfuil eolas air i bhfad is i ngearr.Is beag duine in Éirinn nár chuala caint air agus iscinnte gur cáil na Gaeilge – é a bheith ina cheantarGaeltachta agus pobal le Gaeilge ann – an tsamhailnáisiúnta atá ag an áit. Is cinnte gur mar sin achuireann an pobal scéal na dúiche i láthair an tsaoilmhóir freisin agus ní gan chúis é. Nuair a fiafraíodh i1915 cá raibh an paróiste ba Ghaelaí in Éirinn, dúirtPilib de Bhaldraithe, timire de chuid Chonradh naGaeilge, gurbh é an Spidéal a thuill an gradam sin (AnClaidheamh Solais, 24 Iúil 1915). I 1933, agus anCanónach Ó Donghaile ag caint ag oscailt halla nuaCholáiste Chonnacht, dúirt sé ‘go raibh daoine ann adéarfadh go raibh an Ghaeilge ag éirí lag sa Spidéal.Níorbh fhíor sin … bhí sí níos láidre anois ná a bhí sícúig bhliana fichead ó shin’ (An CuradhConnachtach, 29 Iúil 1933).

Is fiú a lua gur ceantar é an Spidéal a mbíodhroinnt mhaith “teacht agus imeacht” ann le fadafiannach an lá. De bharr gur lárionad gnó agusseirbhísí atá ann, bíonn athruithe rialta ar bun agus

3

2. RÉAMHRÁ

daoine éagsúla ag teacht agus ag imeacht de réir mara athraíonn postanna agus mar a fhorbraíonnseirbhísí. Níos minice ná a mhalairt, is i mBéarla ariartar cúrsaí gnó agus mórchuid seirbhísí sna ceantairGhaeltachta agus ní haon eisceacht é an Spidéal. Is éan Béarla gnáthurlabhra an tsráidbhaile le glúntaanuas cé go bhfuil Gaeilge ag muintir an bhaile arugadh agus a tógadh anseo.

An Ghaeilge a tharraing cáil náisiúnta ar anSpidéal ar dtús mar gur ann a bhí ceann de na ColáistíGaeilge is sine sa tír anseo. Cheiliúir ColáisteChonnacht céad bliain de theagasc na Gaeilge i dtobarna teanga in 2010. Chuir an Coláiste go mór leis angceantar ar go leor bealaí, agus bhí tábhacht mhórgeilleagrach leis mar gur thug sé deis saothraithe donphobal. Tionscal teanga-bhunaithe a bhí agus atá annagus dhírigh sin aird an phobail i bhfad siar ar luachairgid na teanga gan trácht ar an buntáistí eile.

Sa bpobal seo a chruinnigh Bean Uí Choistealbhacuid den ábhar a chuir sí in Amhráin Mhaigh Seola –cnuasach fíorthábhachtach d’amhráin thraidisiúnta afoilsíodh i lár na bhfichidí. As an bpobal seo afáisceadh Máirtín Ó Cadhain, fear a rugadh agus atógadh ar an gCnocán Glas – mórúdar Gaeilge nafichiú haoise dar le go leor. B’as an bPáirc d’EoghanÓ Neachtain, duine de cheannródaithe anaistriúcháin Ghaeilge. Ar an Sián a chaith BeairtleSheáin Ó Cualáin a shaol agus is ann a shaothraigh séa chuid filíochta; ceird a bhí báite sa sean-dúchas aroinn leis an bhfile áitiúil seo. Tá an pobal fós ag cothúfilí agus údair chomhaimseartha Gaeilge: Joe SteveÓ Neachtain ar an gCria Dhubh, Beairtle Ó Conaireagus Seán ’ac Coistealbha ar an bPáirc, Máire Holmesi mBaile an Domhnalláin, Máire Uí Eidhin ar anmBaile Ard, gan ach cuid acu a lua.

Sa bpobal seo a cruthaíodh agus a lonnaíodh anGaelacadamh, institiúid a dhéanann cúram de nahealaíona dúchais agus a bhfuil obair cheannródaíochdéanta aici i gcruthú múnlaí nua leis na healaíonatraidisiúnta a bhuanú agus a thabhairt ar aghaidh godtí an chéad ghlúin eile. Siod é áit dúchais Aisteoirí anSpidéil, cumann drámaíochta Gaeilge a bhfuil cáilmhór air. Sa bpobal seo atá cuid de na heagraisilmheáin is mó tionchar i saol na Gaeilge Tá Telegael– ceann de phríomhchomhlachtaí beochana agus físena hÉireann, agus a bhfuil gradaim Emmy bainteamach aige – suite sa sráidbhaile. Anseo freisin atá EOTeilifís – comhlacht a léiríonn cuid mhór clárachadrámaíochta agus faisnéise do TG4 agus do RTÉ, ansobalchlár Ros na Rún ina measc. Is sa Spidéal atáoifigí Gaelscéal, nuachtán seachtainiúil Gaeilge. TáOifigí an Choimisinéara Teanga lonnaithe ar an SiánRua sa Spidéal agus monatóireacht ar fheidhmiú Achtna dTeangacha Oifigiúla 2003 agus ról na Gaeilge ireachtaíocht eile mar chúram air.

22..33 CCaaiinntteeooiirríí GGaaeeiillggee aann CChheeaannttaaiirr

Ní scéal simplí aontoiseach a bhaineann le pobal arbith agus is cinnte gur deacair cur síos a dhéanamh archomhdhéanamh phobal na gcainteoirí Gaeilge igceantar Gaeltachta ar bith.

Is iomaí sin cineál duine a bhfuil Gaeilge aige/aicisa bpobal seo agus d’fhéadfaí rangú a dhéanamh orthuar bhealaí éagsúla de réir critéir éagsúla freisin.Bheadh an chaoi agus an láthair ar sealbhaíodh anGhaeilge, chomh minic is a labhraítear an Ghaeilge,agus na gréasáin phobail lena mbaineann siad ar chuidde na slata tomhais sin.1. Duine a rugadh agus a tógadh sa gceantar, ar

rugadh agus ar tógadh a m(h)uintir sa gceantar seonó i gceantar Gaeltachta eile agus arb íGaeilge thraidisiúnta an cheantair a labhraítearsa teaghlach.

2. Duine a rugadh agus a tógadh sa gceantar, arb as angceantar duine de na tuismitheoirí agus arcainteoir Gaeilge nach de bhunadh Gaeltachta antuismitheoir eile ach a raibh Gaeilge aige/aici agteacht chun an cheantair agus arb í an Ghaeilgeteanga an teaghlaigh.

3. Duine a rugadh agus a tógadh sa gceantar, arb as angceantar nó as an nGaeltacht duine de natuismitheoirí agus arb as ceantar taobh amuigh denGhaeltacht an tuismitheoir eile a chuir lenac(h)uid Gaeilge ar theacht don cheantar dó/di agusarb í an Ghaeilge teanga an teaghlaigh.

4. Duine a tógadh i dteaghlach inar roghnaigh natuismitheoirí (arb as an nGaeltacht/Gaeilgeoirduine amháin ar a laghad den bheirtthuismitheoirí) d’aon turas bogadh go dtí anceantar seo de bharr gur ceantar Gaeltachta é, agusgur Gaeilge a labhraítear sa teaghlach.

5. Duine a tógadh i dteaghlach inar roghnaigh natuismitheoirí d’aon turas bogadh go dtí an ceantarseo de bharr gur ceantar Gaeltachta é, fiú i gcasnach raibh Gaeilge ar a dtoil acu nó nár chainteoiríGaeilge iad na tuismitheoirí. Cothaíodh dearcadhdearfach sa teaghlach i leith na Gaeilge agusshealbhaigh an cainteoir an Ghaeilge sa scoil agussa gcomharsanacht.

6. Duine a tógadh sa gceantar, i dteaghlach inalabhraítear Béarla ach a shealbhaigh an Ghaeilgede bharr na scoile agus na gcomharsan agus alabhraíonn Gaeilge sa bpobal.

7. Duine a bhog go dtí an ceantar agus a chuir lenac(h)uid Gaeilge sa bpobal seo.

8. Duine a rugadh agus a tógadh sa gceantar a bhfuilGaeilge aige/aici, a bhfuil rogha déanta aige/aici ileith an Bhéarla agus nach labhraíonn Gaeilge.

Ní bréag a rá, mar sin, gur mósáic an focal is fearr agusis feiliúnaí le cur síos a dhéanamh ar an bpictiúr athagann chun cinn anseo, agus nach léaráidaondathach í ar bhealach ar bith.

4

22..44 AAnn ffáátthh aarr ffiiúú éé sseeoo aa ddhhééaannaammhh

Cothaíonn an saibhreas teanga agus cultúir atá sabpobal seo an duine féin agus cuireann sé leis nadeiseanna gairme, fostaíochta agus siamsaíochta atá arfáil don duine freisin.

Scaoil na daoine a mhair sa gceantar seo romhainnan Ghaeilge chugainn; is cuid de thimpeallacht nadúiche í ach oiread leis na hacmhainní eile idiracmhainní aiceanta agus ábharacha.

De bharr Gaeilge ar a dtoil a bheith acu, táfostaíocht ar fáil do mhuintir an cheantair seo iniliomad earnálacha éagsúla: earnáil an oideachais, nacumarsáide, na siamsaíochta agus na turasóireachtagan ach cuid díobh a lua.

Le glúnta anuas, tá múinteoirí as an gceantar seo agsaothrú i ngort an oideachais, ag teagasc na Gaeilgeagus ag teagasc trí Ghaeilge ag an mbunleibhéal, agleibhéal an iar-bhunoideachais agus ag an tríúleibhéal ar fud na tíre agus cúpla duine thar lear féin.Ó tháinig borradh faoin oideachas lán-Ghaeilge, táan-éileamh ar dhaoine a bhfuil ar a gcumas ancuraclam náisiúnta agus na siollabais sna hábhairéagsúla a theagasc trí Ghaeilge. Tá buntáiste ar leith agmuintir na háite seo mar go bhfuil oideachas inGaeilge ar fáil acu ón gcéad lá dóibh sa gcórasoideachais agus iad in ann a gcuid sainábhar amhúineadh trí Ghaeilge in ainneoin fíorbheagáncúrsaí oiliúna a bheith ar fáil a dhíríonn arthumoideachas i sainábhair; de bhrí gur trí Ghaeilgea fuair siad féin a gcuid oideachais agus go bhfuillíofacht Ghaeilge acu bíonn siad réidh le tabhairt faoimhúineadh trí Ghaeilge an dá luath is a thosaíonnsiad ag teagasc.

Is tionscal fíorthábhachtach i saol na Gaeilgetionscal na meán agus d’fhéadfaí a rá go bhfuil anSpidéal ar cheann de phríomhláithreacha an tionscailde bharr an líon comhlachtaí meán idir fhís, chló agusilmheáin atá lonnaithe sa gceantar. Go deimhin, is íearnáil na meán Gaeilge an earnáil is mó fostaíocht sagceantar. Bíonn éileamh ar réimse an-leathanscileanna agus bíonn géarghá le daoine a bhfuil nascileanna sin agus an Ghaeilge acu i dteannta a chéile:aisteoirí; dearthóirí; léiritheoirí; stiúrthóirí;scríbhneoirí; aistritheoirí; saineolaitheríomhaireachta, fuaime, solais; leictreoirí; siúinéirí;lucht smidithe; gruagairí; lónadóirí; luchtmargaíochta; lucht poiblíochta; iriseoirí;léirmheastóirí; léitheoirí profaí; oiliúnóirí gutha;cuntasóirí; dlíodóirí; bainisteoirí tionscadail – issamplaí iad seo den chineál duine a mbíonn fostaíochtar fáil dóibh san earnáil seo.

Ó achtaíodh Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003,tá éileamh ar dhaoine a fhéadfas réim leathanseirbhísí a chur ar fáil i nGaeilge, go háitiúil agus gonáisiúnta, agus tarlaíonn gur anseo atá Oifig an

Choimisinéir Teanga lonnaithe. Tá borradh ar leithfaoi cheirdeanna an aistriúcháin agus nahateangaireachta; bíonn scileanna i gceist leo seo aéilíonn ardchumas teanga mar aon le cumas is deacaira bhaint amach gan taithí ar an teanga ar bhonnlaethúil i mórán réimsí cainte, rud a mbíonn fáil éascago leor air i bpobal a bhfuil dlús cainteoirí laethúlaGaeilge iontu.

Is ceantar turasóireachta an ceantar seo; d’fhéadfaía mhaíomh gur anseo a tosaíodh ar an turasóireachtchultúrtha i nDeisceart Chonamara nuair a bunaíodhColáiste Chonnacht céad bliain ó shin. Léirightuarascáil a réitíodh don eagras GGaaiilllliimmhh llee GGaaeeiillggee sambliain 2008 gurbh fhiú breis agus €136 milliún anGhaeilge do Chathair agus do Ghaeltacht naGaillimhe; €9 milliún a chuir siad mar luach ar anturasóireacht don Ghaeltacht i nGaillimh an bhliainsin (lch 3). De bharr láthair straitéiseach an Spidéil –an chéad bhaile Gaeltachta a bhfuil an Ghaeilge láidirann agus an turasóir ar a b(h)ealach siar chun naGaeltachta – is ann a chaitear riar den airgead sin.

Is fiú beagnach milliún euro in aghaidh na blianationscadal na gColáistí Gaeilge don Spidéal. Is iomaíduine sa bpobal a bheireann buntáiste air seo: luchtlóistín, mná tí, bialanna agus siopaí áitiúla go háirid.Go deimhin, mar gur geata é an Spidéal dá bhfuil deCholáistí Gaeilge ar fud Chonamara Theas, bíonn an-éileamh ar na tithe lóistín, na hóstáin, na siopaí agusar na bialanna áitiúla ag an deireadh seachtaine goháirid, tráth a dtugann tuismitheoirí cuairt ar a gcuidgasúr agus iad ag freastal ar Choláistí Gaeilge.

Chaith an Roinn Gnóthaí Pobail, Comhionannaisagus Gaeltachta €372,000 ar an meán ar thionscadailphobail sa gceantar le cúig bliana anuas. Ní áiríteardeontais eile ar nós feabhsúcháin tí, bóithre portaighagus araile sa tsuim sin. Má chuirtear an Spidéal agussráidbhaile atá cosúil leis – Baile Uí Bheacháin ar antaobh thall de Chuan na Gaillimhe, mar shampla – igcomparáid lena chéile is léir go bhfuil buntáistí móraag an bpobal Gaeltachta sa mbreis ar an bpobal taobhamuigh den Ghaeltacht. Chaillfí na buntáistíeacnamaíocha seo dá mba rud é nárbh í an an teangaphobail an cheantair seo amach anseo.

Ní deacair a fheiceáil, mar sin, gur iomaí cineálbuntáiste a bhaineann leis an nGaeilge a bheith ar at(h)oil ag duine agus gur buntáiste do dhuine cónaí abheith air/uirthi i gceantar Gaeltachta. Is fiú nabuntáistí a mheabhrú don phobal, agus an pobal –tuismitheoirí go háirid – a spreagadh le seans athabhairt do na glúnta atá le teacht tairbhe a bhaint asna buntáistí sin. An té a bhfuil Gaeilge ar a t(h)oilaige/aici, beidh roghanna sa mbreis aige/aici ar an ténach bhfuil, sa bpobal áitiúil agus i saol na hÉireanngo ginearálta.

5

33..11 CCooiimmiissiiúúnnúú aann PPhhlleeaann TTeeaannggaa

Is é Comhlacht Forbartha an Spidéil a rinnecoimisiúnú ar an tuarascáil seo mar chuid dádtionscadal Pleanála Teanga. Plean Teanga sé blianaatá i gceist, a chuimseos an tréimhse ó thús 2011 go dtídeireadh 2016. Tá sé mar aidhm ag an bPlean líon nagcainteoirí gníomhacha Gaeilge i gceantar feidhme anPhlean Teanga a mhéadú go dtí 70%1, ar a laghad,faoin am a ndéanfar an daonáireamh in 2016 ionas gogcomhlíonfaidh an ceantar feidhme na coinníollachaa bhaineann le stádas Chatagóir A de réir na gcritéara leagadh síos sa Staidéar CuimsitheachTeangeolaíoch ar Úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht(2007). Ach tá aidhm níos leithne ná sin ag angComhlacht Forbartha, agus is é sin an Ghaeilge aneartú go ginearálta mar theanga phobail agus martheanga theaghlaigh i gceantar feidhme anChomhlachta. Thar aon rud eile táthar ag iarraidhgur móriarracht phobail a bheadh i gceist leisan tionscadal.

33..22 SSttaaiiddééaarr CCuuiimmssiitthheeaacchh TTeeaannggeeoollaaííoocchh aarrÚÚssááiidd nnaa GGaaeeiillggee ssaa GGhhaaeellttaacchhtt ((22000077))

Tá cur síos mion sa Staidéar seo ar staid na Gaeilge snaceantair éagsúla Ghaeltachta, ar a n-áirítear Ceantaran Spidéil. Úsáidtear trí chatagóir sa Staidéar leláidreacht na Gaeilge i dtoghroinn a léiriú. Úsáidtearstaitisticí difriúla mar shlat tomhais ar chomh folláinagus atá staid na Gaeilge i gceantar. Is é figiúr líon nandaoine a thuairiscíonn go labhraíonn siad anGhaeilge go laethúil an tslat tomhais is tábhachtaí. Isé ‘A’ an catagóir is láidre, áit a mbíonn os cionn 67%den daonra ag tuairisciú gur Cainteoirí LaethúlaGaeilge (CLG) iad, ‘B’ le ráta CLG idir 44% agus 67%agus ‘C’ faoi bhun 44% CLG. Léirítear sa Staidéar staidleochaileach na Gaeilge sa Spidéal2 go fuarchúiseach:

léiríonn faisnéis SLG aann SSppiiddééiill (#POS: 27063) go bhfuilúsáid na Gaeilge mar ghnás coitianta pobail faoi bhrú sagceantar seo agus gan ach 44% de na teaghlaigh agsaothrú dheontas iomlán SLG. Léiríonn an fhaisnéisdaonáirimh agus torthaí SLG go bhfuil an ceantar seosuite go tíreolaíoch agus go teangeolaíoch idircroícheantar Gaeltachta Chonamara Theas agus leathnúanoir bhruachbhailte Chathair na Gaillimhe. Is deacairan tátal a sheachaint go gcuirfidh tuilleadh den bhrúdéimeagrafach ón gcathair anoir le himeallú na Gaeilgesa cheantar seo. Dá bhrí sin, caithfear iarracht faoi leitha dhéanamh dlús na gcainteoirí Gaeilge agus úsáid naGaeilge sna hinstitiúidí Stáit agus pobail a chosaint sa

toghroinn seo. Moltar go bhfágfar an toghroinn seo igCatagóir A.

(Staidéar Cuimsitheach Teangeolaíoch ar Úsáidna Gaeilge sa Ghaeltacht, lgh. 505–506.)

Is ar éigean a bhain toghroinn an Spidéil Catagóir ‘A’amach sa Staidéar agus is é seo a ghríosaighComhlacht Forbartha an Spidéil chun gnímh, níhamháin le figiúirí lucht labhartha na Gaeilge achaomhnú, ach le líon na ndaoine a labhraíonn anGhaeilge go laethúil a mhéadú go dtí os cionn 70%,taobh istigh de thréimhse 6 bliana.

33..33 CCoommhhllaacchhtt FFoorrbbaarrtthhaa aann SSppiiddééiill

Tá Comhlacht Forbartha an Spidéil Teorantabunaithe mar eagraíocht lánaimseartha ó mhí naSamhna 2007 agus é ag feidhmiú mar scátheagraíochtforbartha don cheantar. Tá aitheantas chuige sinfaighte ag an gComhlacht ó Údarás na Gaeltachta, ónRoinn Gnóthaí Pobail, Comhionannais agusGaeltachta, agus ó Chomhairle Contae na Gaillimhe.Tá sé tagtha i gcomharbacht ar Chomhairle Pobail anSpidéil, a d’fheidhmigh ar bhonn deonach idir 1995agus 2007.

Tá Aodán Mac Donncha, Doire Locháin, fostaitheag an gComhlacht mar Oifigeach Forbarthalánaimseartha agus é ag feidhmiú mar Rúnaí anChomhlachta Forbartha freisin.

I lár na bliana 2009, roghnaigh stiúrthóirí anChomhlachta na daoine seo a leanas le bheith inabhFochoiste le Plean Teanga a dhréachtú agus a churi bhfeidhm. Is iad baill an Fhochoiste:

Aodán Mac Donncha, Doire LocháinOifigeach Forbartha Pobail / Cuntasóir

Máire Ní Neachtain, Baile an tSagairtLéachtóir, Coláiste Mhuire gan Smál,Luimneach

Eoin Ó Droighneáin, Baile an tSléibheStiúrthóir de chuid Chomhlacht Forbartha anSpidéil; Riarthóir / Teagascóir, Acadamh nahOllscolaíochta Gaeilge, an Cheathrú Rua

Páid Ó Neachtain, An Chrí DhubhCathaoirleach CLG an Spidéil / OifigeachForbartha Gaeilge, Co. Co. na Gaillimhe

6

1 Is é an figiúr ó dhaonáireamh 2016 i leith thoghroinn an Spidéil a úsáidfear chun é seo a mheas.2 Is le toghroinn an Spidéil, seachas an ceantar feidhme iomlán, a bhaineann na figiúirí atá luaite sa Staidéar Cuimsitheach Teangeolaíochanseo.

3. CÚLRA AN TIONSCADAIL

33..44 RRááiitteeaass MMiissiinn aann TTiioonnssccaaddaaiill PPhhlleeaannáállaaTTeeaannggaa

Seo a leanas an Ráiteas Misin atá leagtha amachdon obair:

Plean cuimsitheach teanga a chur le chéile don tréimhse2010-2016 – bunaithe ar shaineolas ar an bPleanáilTeanga – agus é mar aidhm aige gníomhaíochtaí agusstraitéisí a shonrú agus a thabhairt i gcrích a mbeidh dethoradh orthu, le tacaíocht agus páirtíocht ghníomhachgach aicme agus grúpa sa bpobal, go n-ardófar líon nagcainteoirí laethúla Gaeilge go 70% ar a laghad saSpidéal faoi dheireadh thréimhse an Phlean ionas goneartófar stádas Gaeltachta an cheantair.

33..55 AAnn ttIIaarrrraattaass aarr TThhaaccaaííoocchhtt

Dhréachtaigh an Comhlacht Forbartha Iarratas arThacaíocht agus cuireadh faoi bhráid na RoinnePobail, Tuaithe agus Gaeltachta (mar a bhí ag an am)é i mí an Aibreáin 2009. Is éard a bhí sa togra iarratasar mhaoiniú le haghaidh Plean Teanga do Cheantaran Spidéil. De ghrá na soiléireachta, ní iarratas arphlean a chur i bhfeidhm a bhí i gceist ach iarratas arthacaíocht airgid chun plean ar chaighdeán gairmiúila dhréachtú. Cuireadh costas €37,000 leis antionscadal. D’aontaigh an Roinn tacaíocht a thabhairtdon Chomhlacht Forbartha agus cuireadh an chuid bamhó den mhaoiniú a iarradh san iarratas ar fáil dontionscadal. Tá Comhlacht Forbartha an Spidéil thar abheith buíoch den Roinn Gnóthaí Pobail,Comhionannais agus Gaeltachta as ucht na tacaíochtaa tugadh don tionscadal go dtí seo.

Is mar thoradh ar an maoiniú seo a d’eagraigh anComhlacht Forbartha comórtas earcaíochta d’fhonnsochtheangeolaí proifisiúnta a earcú ar conradh letacaíocht a thabhairt don Chomhlacht Forbartha leplean cuimsitheach teanga a chur le chéile. Is é ColmÓ Cinnseala a roghnaíodh don phost. Tá MA sabPleanáil Teanga ag an gCinnsealach ó Ollscoilna hÉireann, Gaillimh, agus cúlra aige marghníomhaí pobail. Tá sé cáilithe freisin i réimse nabainistíochta tionscadail.

Socraíodh chomh maith go mbeadh foireann agusáiseanna an Chomhlacht Forbartha ar fáil mar áistacaíochta riaracháin don tionscadal.

33..66 RRééiimmssíí nnaa PPlleeaannáállaa aa ccuuiimmssííooddhh ssaabbPPlleeaann

Is i gcomhthéacs an mhicrileibhéil phobail, i.e. arleibhéil an cheantair phobail, atá an tuarascáilbunaithe. D’aontaigh an Fochoiste Pleanála Teangagurbh iad seo a leanas na hábhair ba thábhachtaí agcaithfí díriú orthu sa bPlean Teanga beartaithe:

• An pobal á shainiúi. Comhdhéanamh an Phobailii. Comhdhéanamh Teangeolaíoch an Phobail

• Tógáil clainnei. Tacaíochtaí teaghlaighii. Seirbhísí do chineálacha éagsúla cainteoiríiii. Seirbhísí réamhbhreithe/réamhphóstaiv. Tacaíocht do ghréasáin na gcainteoirív. Comhthéacs níos leithne na ngréasán

• An Córas Oideachaisi. Córas réamhscolaíochta, Bunscolaíocht agus

Dara Leibhéalii. Oiliúint Ghairmiúil agus an Tríú Leibhéaliii. Tacaíocht do ghréasáin na gcainteoirí sna

forais oideachais• Seirbhísí agus imeachtaí don Óige

i. Club Óigeii. Seirbhísí Iarscoile, srl.iii. Teagmháil le pobal Chois Fharraige

Thiar/Chonamara• An Earnáil Spóirt• An Fhorbairt Pobail

i. Infreastruchtúr, Pobal, Comhpháirtíocht• An Phleanáil Áitiúil agus an Patrún Lonnaíochta• An Riarachán Poiblí agus Stáit

i. Idirghabhálacha na bhForas Stáit• An Earnáil Ghnó agus Tráchtála

i. Inmheánach agus Seachtrach• Seirbhísí sóisialta agus tacaíochtaí pobail• Earnáil na siamsaíochta agus na meán

33..77 AAnn CCeeaannttaarr FFeeiiddhhmmee

Cuimsíonn an ceantar feidhme an Phlean Teanga anpobal a bhfuil Comhlachta Forbartha an Spidéil agfreastal air. 19 mbaile fearainn atá i gceist sagceantar feidhme, agus cuimsíonn sé codanna decheithre thoghroinn – Cill Aithnín (5 bhailefearainn), an Spidéal (11 bhaile fearainn), na Forbacha(2 bhaile fearainn), Sliabh an Aonaigh (cuid de bhailefearainn amháin).

Cé gurb é an toghroinn an t-aonad riaracháin aaithníonn an Stát i gcúrsaí staidrimh ar an leibhéaláitiúil, níl aitheantas an-láidir ag an toghroinn i meascan phobail. Tá tábhacht nach beag leis an bparóiste(eaglasta) traidisiúnta ó thaobh fhéiniúlacht na bpobalGaeltachta, agus is bunaithe ar aonad tíreolaíoch anpharóiste atá a lán d’eagraíochtaí pobail naGaeltachta. Sa gcás seo, áfach, meastar gur gáceantar níos fairsinge ná toghroinn an Spidéil agusParóiste an Spidéil3 féin a thabhairt san áireamh, archúiseanna láidre teangeolaíocha agus ar chúiseannapraiticiúla eile.

7

3 Paróiste an Spidéil gan na Mine, Ros an Mhíl, Gleann Mhac Muirinn atá i gceist.

8

Ar an gcéad dul síos, cuimsíonn toghroinn anSpidéil dhá bhaile fearainn atá i bParóiste MhaighCuilinn – an Cnoc agus Cnoc an Locha. Pobal beagatá sna bailte sin, agus tá siad fite fuaite i saol MhaighCuilinn den chuid is mó; is beag an bhaint acu le saolsóisialta agus eacnamaíoch an Spidéil. Níor cuireadh,dá bhrí sin, an dá bhaile sin san áireamh sa bPleanTeanga seo, bíodh go bhfuil an daonra beag atá iontusan áireamh i gcuid de na figiúirí staidrimh abhaineann go sonrach le toghroinn an Spidéil.

Ar an dara dul síos, ó tharla Sráidbhaile an Spidéila bheith ar imeall thiar Pharóiste an Spidéil, agus godeimhin, cuid de limistéar oifigiúil an tsráidbhaile abheith suite i bParóiste an Chnoic, measadh gurcheart na bailte fearainn siúd i bParóiste an Chnoic(agus i dtoghroinn Chill Aithnín) is gaire donSráidbhaile a áireamh sa gceantar feidhme. Is lárionadseirbhísí, gnó agus oideachais é Sráidbhaile an Spidéil,agus bíonn tarraingt ag an bpobal mórthimpeall airmar lárionad. Is dlúthchuid de chúlchríoch nádúrthaeacnamaíoch agus shóisialta an Spidéil iad na bailtesiar ón Sráidbhaile agus iad níos gaire don Sráidbhailená go leor de na bailte i bParóiste an Spidéil féin.Áiríonn go leor de phobal na mbailte fearainn sin iadféin ar chuid de phobal an Spidéil, agus baint mhóracu dá réir sin le saol gnó, oideachais, eaglasta agussóisialta an Spidéil fré chéile. (Aithnítear freisin guridircheantar é an ceantar seo, agus gur do Pharóistean Chnoic agus do na hinstitiúidí sóisialta agus pobaila bhaineann leis a thugann sciar eile den phobal ansina bpríomhdhílseacht.)

Ar an tríú dul síos, ní miste a lua go bhfuil dhá

bhaile fearainn – Doire Locháin Thiar agus DoireLocháin Thoir, atá i dtoghroinn na bhForbacha – á n-áireamh i gceantar feidhme an Phlean. Arís ar ais, iscineál idircheantair atá i gceist anseo, agus baint níosmó ag cuid de phobal na mbailte sin le saol nabhForbacha ná le saol an Spidéil. Mar sin féin, ó tharlagur cuid de Pharóiste an Spidéil iad agus go leor demhuintir na mbailte sin páirteach i saol sóisialta aguspobail an Spidéil, measadh gur chóir iad a áireamh sagceantar feidhme.

Lena chois sin, cuimsíodh an Poll (ar cuid dethoghroinn Shliabh an Aonaigh é) sa gceantarfeidhme; ba chuid de pharóiste eaglasta MhaighCuilinn é an Poll go dtí lár an chéid seo caite. Ach ótharla gan aon cheangal bóthair a bheith idir é agus anchuid eile de pharóiste Mhaigh Cuilinn, agus é abheith ceangailte go fisiciúil leis an Spidéal, socraíodhan t-am sin é a aistriú go dtí paróiste an Spidéil, agusáirítear ar chuid den Spidéal ó shin i leith é.

Tá os cionn 700 teach agus daonra 2,051(daonáireamh 2006) sa gceantar feidhme. Tá thart ar1,500 díobh siúd os cionn 18 mbliana. Is iad na bailtefearainn atá i gceist sa gceantar feidhme:

TToogghhrrooiinnnn CChhiillll AAiitthhnníínn• Both Chuanna Thiar (Sáile Chuanna, an Chrí

Dhubh)• Both Chuanna Thoir (Both Chuanna, an Cnocán

Glas, an Tuar Beag)• Both Loiscthe Íochtair• Both Loiscthe Uachtair• Seanadh Mhóinín

9

TToogghhrrooiinnnn aann SSppiiddééiill• An Spidéal Thiar (Sráidbhaile an Spidéil, Baile

Ard, Baile Éamoinn)• An Spidéal Láir (Baile Liam)• An Spidéal Thoir (Baile an Domhnalláin, Baile an

tSagairt)• Troscaigh na gCapall (níl aon chónaí ar an

mbaile seo)• An Sián Rua• An Coilleach (an Coilleach, Baile an tSléibhe)• An Pháirc (an Pháirc Thiar, an Pháirc Láir, an

Pháirc Thoir)• An Lipe (an Lipe, Doire Lúnaidh (atá ó thuaidh

de Doire Locháin thoir))• Leitir Meas• Leitir Péic• Seanadh Gharráin

TToogghhrrooiinnnn nnaa bbhhFFoorrbbaacchhaa • Doire Locháin Thiar (Doire Locháin Thiar, Doire

Locháin) • Doire Locháin Thoir

TToogghhrrooiinnnn SShhlliiaabbhh aann AAoonnaaiigghh• An Poll

33..88 AAnn cceeaannttaarr ffeeiiddhhmmee aagguuss ddúússhhllááiinn iillááiimmhhsseeááiill aann ssttaaiiddrriimmhh

Mar gheall ar an leagan amach tíreolaíoch atá ar angceantar feidhme – é bunaithe ar chodanna decheithre thoghroinn – bhí dúshlán áirid ann ó thaobhláimhseáil an staidrimh de. Tá an staidreamh athiomsaigh an Comhlacht Forbartha féin, de thoradhna suirbhéanna a rinneadh sa gcéad leath de 2010,bunaithe ar dhaonra an cheantair feidhme inaiomláine. Formhór na bhfigiúirí atá bunaithe arfhigiúirí ón bPríomh-Oifig Staidrimh, is arthoghroinn an Spidéil (a chuimsíonn 11 bhailefearainn de na 19 atá sa gceantar feidhme) atásiad bunaithe.

Ní mór idirdhealú a dhéanamh idir an ceantarfeidhme agus toghroinn an Spidéil. De réirdhaonáireamh 2006 bhí daonra 2,051 sa gceantarfeidhme iomlán – 1,357 (66.16%) díobh sin idtoghroinn an Spidéil. Meastar go dtugann anstaidreamh ó thoghroinn an Spidéil léargas cruinn goleor ar chúrsaí mar atá sa gceantar feidhme iomlán, ótharla go bhfuil sé i lár an cheantair feidhme ó thaobhsuíomh tíreolaíoch de agus cuid de phobal ancheantair feidhme a bheith taobh amuigh dentoghroinn sin, thoir agus thiar araon.

Shocraigh Fochoiste Pleanála Teanga anChomhlachta Forbartha gur sé chéim a bheadh igceist sa tionscadal. Is iad sin:• Céim 1 – an réamhobair agus an t-iarratas ar

thacaíocht• Céim 2 – an taighde• Céim 3 – an anailís ar an taighde• Céim 4 – an plé poiblí• Céim 5 – scríobh an Phlean féin • Céim 6 – feidhmiú agus monatóireacht

Baineadh úsáid as bogearra MS Project chun antionscadal a dhoiciméadú mar thionscadal pleanála.Socraíodh spriocdhátaí, buiséad, cuspóirí inshroichte,agus aontaíodh na rannpháirtithe. Cuireadh béim faoileith ar urraitheoir an tionscadal – an Roinn GnóthaíPobail, Comhionannais agus Gaeltachta. Socraíodh goraibh tábhacht faoi leith ag baint le tuairisciú go dtí anRoinn agus tugadh cuireadh rialta d’ionadaí ón Roinnteacht chuig cruinnithe – cruinnithe den FhochoistePleanála Teanga agus cruinnithe poiblí.

44..11 AAnn rrééaammhhoobbaaiirr aagguuss aann tt--iiaarrrraattaass aarrtthhaaccaaííoocchhtt

Tá cur síos mion ar an gcéim seo i gCaibidil 2 – anRéamhrá. Go hachomair, cuireadh tús leis anréamhobair i samhradh na bliana 2008 nuair a tháinigionadaithe ón gComhlacht Forbartha, ón RoinnGnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, ó Údarás naGaeltachta, agus ó Chomhairle Contae na Gaillimhe lechéile chun na féidearthachtaí a bhainfeadh le pleanteanga don Spidéal a chíoradh.

Ba é an toradh a bhí ar an gcíoradh seo guraontaíodh idir na páirtithe éagsúla an cur chuigeginearálta agus an scóip a bhainfeadh leis antionscadal. Cuireadh iarratas foirmiúil ar thacaíochtdon tionscadal faoi bhráid na Roinne Gnóthaí Pobail,Tuaithe agus Gaeltachta i mí an Aibreáin 2009. Fuairan Comhlacht Forbartha scéala ón Roinn ar an 19Meitheamh 2009 go raibh tacaíocht airgid á ceadúdon tionscadal de réir coinníollacha áiride.

Bheartaigh an Comhlacht Forbartha gurbh é anbealach ab éifeachtaí chun an tionscadal a chur chuntosaigh comhordaitheoir plean teanga a cheapadhchun gnéithe tábhachtacha den obair a bhainistiú.Fógraíodh an post seo go poiblí agus de thoradhpróiseas trédhearcach earcaíochta, ceapadh Colm ÓCinnseala i ról an Chomhordaitheora Plean Teangaagus chuaigh an Cinnsealach i mbun na gcúraimí sini mí Dheireadh Fómhair 2009.

44..22 CCééiimm 22 –– aann TTaaiigghhddee

Socraíodh ar mheascán de modhanna taighde chuneolas mion a chruinniú maidir le nósmhaireachtaíteanga agus sóisialta phobal an cheantair feidhme;bhí taighde cainníochtúil agus taighde cáilíochtúili gceist.

44..22..11 AAnn TTaaiigghhddee CCaaiinnnnííoocchhttúúiillRoghnaíodh an cur chuige seo nuair a bhí eolas agteastáil maidir le fíricí, staidreamh agus araile. Seo aleanas na foinsí a bhí ar fáil:• Torthaí an Daonáirimh Náisiúnta (SAPS – Small

Area Population Statistics)• Figiúirí Scéim Labhairt na Gaeilge (SLG)• Próifíl Socheacnamaíoch Chontae na

Gaillimhe 2008Chomh maith leis sin, baineadh úsáid as an modhcainníochtúil nuair a bhí ceistneoirí le dearadh,ceisteanna ar nós Cár rugadh thú?; Cén aois thú?agus araile.

44..22..22 AAnn TTaaiigghhddee CCááiillííoocchhttúúiillSocraíodh go ndéanfaí taighde cáilíochtúil chuntuairimí agus mothúcháin daoine faoi chúrsaí teangaa fháil amach. Sna ceistneoirí bhí ceisteanna ar nós Armhaith leat go mbeadh...?; Cén chaoi a n-aireofá... ?agus araile. Chomh maith leis na suirbhéanna chunna ceisteanna sin a chíoradh, eagraíodh cruinnithe legrúpaí pobail, agus bhí grúpaí fócais agus agallaimh igceist freisin.

44..22..33 AAnn TTaaiigghhddee ÁÁiittiiúúiillD’fhonn teacht ar na fíricí sochtheangeolaíocha abhaineann le pobal teanga an Spidéil, beartaíodhtabhairt faoi shuirbhéanna cuimsitheacha ar anbpobal fré chéile agus ar aicmí ar leith den phobal. Agdeireadh 2009, tháinig an Fochoiste Pleanála Teangale chéile go rialta leis na ceisteanna taighde a bhí lebheith sna suirbhéanna sin a chíoradh agus a réiteach.

Eagraíodh trí shuirbhé chuimsitheacha, ag tús2010, ar an bpobal. (Bhí sé i gceist na suirbhéanna areáchtáil díreach i ndiaidh na Nollag, ach de bharr nadrochaimsire a bhí ann an tráth sin, b’éigean nasuirbhéanna a chur siar go dtí deireadh mhíEanáir 2010.)• suirbhé ginearálta ar an bpobal fré chéile (ar

a n-áirítear tuismitheoirí gasúir bhunscoileagus réamhscoile)

• suirbhé ar ghnólachtaí agus ar fhostóirí• suirbhé ar dhéagóiríTTáá nnaa ttrríí tthhuuaarraassccááiill aa ssccrrííoobbhhaaddhh mmaarr tthhoorraaddhh aarr aannttaaiigghhddee llee ffááiill iinn aagguuiissíínníí nnaa ccááiippééiissee sseeoo..

10

4. MODH OIBRE AN PHLEAN TEANGA

Fostaíodh triúr taighdeoirí a raibh Gaeilge ar adtoil acu agus taithí phroifisiúnta ag cuid acu i réimsean taighde. Mar chuid de pholasaí naneamhainmníochta, is d’aon turas a roghnaíodhtaighdeoirí nárbh as an gceantar iad. Chuaigh nataighdeoirí ó dhoras go doras leis na ceistneoirí agus,chomh maith leis sin, dáileadh na ceistneoirí trí nahionaid Oideachais atá ag freastal ar an gceantarfeidhme (naíolanna, naíonraí, bunscoileanna agusmeánscoil na háite).

Tá beagán le cois 700 teach sa gceantar feidhmeagus thug na taighdeoirí cuairt ar chuile theach, cuidacu faoi thrí, le haghaidh an tsuirbhé ghinearálta aran bpobal fré chéile. Thuairiscigh siad nach raibhcónaí, nó nach raibh teacht ar aon duine, i dteachamháin as gach cúig cinn. Tháinig 287 ceistneoirlíonta ar ais agus, idir fhreagróirí agus a bpáirtithe,ghlac beagán sa mbreis ar 500 duine fásta páirt sasuirbhé ginearálta ar an bpobal. Is mór an méid é sinnuair a thugtar san áireamh go bhfuil daonra de 1291(>18, 2006) sa gceantar feidhme. Fágann sin, dá bhrísin, go raibh ionchur ag níos mó ná duine as gach triúrdaoine fásta sa gceantar sa bpróiseas bailiúcháinfaisnéise. Mar thoradh ar an bhfreagairt ard seo – 38%– ba dheis é seo tuarascáil atá thar a bheithionadaíoch ar thuairimí an phobail a chur ar fáil.Caitheadh tuairim is sé seachtaine leis an gcuid seoden tionscadal.

Bhí an ráta freagartha claonta i dtreo daoine a bhíníos sine agus ar fhaitíos go gcuirfeadh an fhíric sinan taighde as riocht eagraíodh grúpa fócais le daoinefásta idir 18 agus 35 bliain d’aois. Ní mhór a rá goraibh an suirbhé ar dhéagóirí beagáinín cúng de bharrgur i Meánscoil an Spidéil amháin a rinneadh antaighde cé go bhfuil sciar de dhéagóirí an cheantairag freastal ar scoileanna eile.

San earrach agus ag tús an tsamhraidh, 2010,eagraíodh cruinnithe nó grúpaí fócais leis naspriocghrúpaí seo a leanas:• Fostóirí agus lucht gnó an cheantair• Déagóirí• Daoine fásta idir 18 agus 35 bliain d’aois• Daoine ar bheagán Gaeilge a tháinig chun

cónaithe i gceantar an Spidéil. Ba é seo an t-aonchruinniú a reáchtáladh i mBéarla

• An pobal fré chéile (mórchruinniú poiblí)

Mar chuid den phoiblíocht a bhain leis an tionscadal,crochadh sraith póstaer faoi dhó agus scaipeadhbileoga eolais faoi thrí ar chuile theach. Is iad nabileoga a bhí i gceist:• Bileog réamheolais faoin gceistneoir• Bileog faoin mórchruinniú poiblí• Dhá leathanach A4 i nuachtlitir an Chomhlachta

Forbartha inar tugadh roinnt eolais faoiphríomhthorthaí an taighde agus inar tugadhdeis do dhaoine aiseolas a thabhairt.

Bhí ról ag na feachtais phoiblíochta seo ó thaobhdíospóireacht a thosú sa bpobal ar cheist na Gaeilge.Chomh maith le plé a spreagadh, bhí séríthábhachtach, dar leis an bhFochoiste, spioradna rannpháirtíochta sa tionscadal a chothú i meascan phobail.

Scaipeadh ceistneoirí difriúla ar ghnólachtaí agusfostóirí sa gceantar – 64 gnólacht agus fostóir a bhí igceist. Tá tábhacht ó thaobh na sochtheangeolaíochtade ag baint le réimse na hoibre, agus is iad namórcheisteanna a cuireadh:• Cé atá ag obair sa Spidéal?• Cá bhfuil muintir an Spidéil ag obair?• Cé na nósmhaireachtaí teanga atá á gcleachtadh

in ionaid oibre an cheantair?• Cé na nósmhaireachtaí teanga atá á gcleachtadh

sna hionaid oibre a bhfuil muintir an Spidéil agobair iontu?

Baineadh úsáid as MS Excel leis an eolas a bhain lesuirbhé na bhfostóirí a thaifeadadh agus a scagadh.

Ar deireadh, mar chuid de sheisiún grúpa fócais ledéagóirí ón gceantar feidhme a bhí ag ina ndaltaí igColáiste Chroí Mhuire, dáileadh ceistneoircuimsitheach ar na scoláirí a bhí i láthair. Is le teachtar eolas faoina gcuid nósanna maidir le húsáid naGaeilge, agus a ndearcadh i leith na Gaeilge, arinneadh an suirbhé áirid sin.

Ní mór a thuiscint gur ar bhonn daoine a bheithanaithnid a rinneadh na suirbhéanna agus gguurr aarrbbhhoonnnn ffééiinnttuuaaiirriisscciiúú aa llííoonnaaddhh nnaa cceeiissttnneeooiirríí, i.e.dearcadh na bhfreagróirí amháin a léirítear snatorthaí. Ní féidir aon duine ná aon teaghlach aaithneachtáil as an suirbhé agus is staidreamh amháinatá i gceist.

44..33 CCééiimm 33 –– aann aannaaiillííss

Fostaíodh saineolaí sa gcóras SPSS le córas bunacharsonraí a dhearadh don ionchur ó na suirbhéannadifriúla. Caitheadh thart ar thrí seachtaine leisan ionchur.

Chaith an Comhordaitheoir dhá mhí ag déanamhanailíse ar an taighde agus scríobhadh trí thuarascáilmar thoradh ar an taighde. Tá na tuarascálacha, inan-iomláine, le fáil mar aguisíní ag deireadh nacáipéise seo.

44..44 CCééiimm 44 –– aann pplléé ppooiibbllíí

Mar a dúradh cheana, tá spiorad na rannpháirtíochtapobail i gcroílár an tionscadail seo. Chomh maith leissin, creideann an Comhlacht Forbartha gur túisce athiocfar ar réiteach ar dhúshláin sochtheangeolaíochaphobal an Spidéil má dhéantar plé oscailte, macánta,agus é bunaithe ar thorthaí an taighde.

Eagraíodh feachtas mór poiblíochta d’fhonn an plé

11

12

poiblí a spreagadh; baineadh úsáid as ceistneoirí,bileoga, póstaeir, nuachtlitir, agallaimh raidió, agusmíreanna nuachta ar TG4. Athbhunaíodh suíomhgréasáin an Chomhlachta Forbartha –www.anspideal.ie – agus rinneadh athdhearadh air.

Ba léir go raibh an fhreagairt ar an gceistneoir imeasc daoine fásta faoi bhun 35 bliain d’aois íseal.Mar fhreagra air seo, eagraíodh grúpa fócais leis ansciar seo den phobal d’fhonn teacht ar a gcuid tuairimífaoin ábhar.

Aithníodh na daoine atá tagtha isteach chuncónaithe sa gceantar, as áiteanna taobh amuigh denGhaeltacht, agus atá ar bheagán Gaeilge, marspriocghrúpa ann féin, agus ritheadh grúpa fócais leosiúd chomh maith. Is i mBéarla a reáchtáladh angrúpa fócais sin.

Aithníodh déagóirí an cheantair mar ghrúpa iontuféin agus eagraíodh grúpa fócais leo sin sa meánscoiláitiúil. Rinneadh scagadh ar na scoláirí ionas nachraibh i láthair ach iad siúd atá ina gcónaí sagceantar feidhme.

Tionóladh cruinniú mór poiblí Dé Céadaoin 16Bealtaine i Halla Scoil Éinne chun eolas faointionscadal agus na príomhthorthaí taighde a chur iláthair, agus le go mbeadh deis ag an bpobal fré chéilea gcuid tuairimí a thabhairt; thart ar ochtó duine a bhíi láthair ag an gcruinniú poiblí sin.

Ar deireadh, is cuid thábhachtach den phlé poiblían tuarascáil seo chun na fíricí a leagan amach donphobal agus chun plé macánta a spreagadh. Is cuidthábhachtach é den fheachtas le daoine a chur ar aneolas agus a chur ag machnamh agus chun deis athabhairt don phobal a gcion féin a dhéanamh sabpleanáil teanga dá bpobal féin.

44..55 CCééiimm 55 – ssccrrííoobbhh aann PPhhlleeaann ffééiinn

Is leis an bpobal féin an Plean Teanga seo agus le go n-éireoidh leis an tionscadal, tá úinéireacht an phobailar an bPlean thar a bheith tábhachtach.

Tuigeann lucht réitithe an Phlean seo nach mórbreathnú ar na dúshláin sochtheangeolaíocha i bpobalteanga an Spidéil agus plean a leagan amach aghabhfas i ngleic le riachtanais teanga sna réimsí

éagsúla de shaol an phobail. Tugtar aghaidh sa bPleanar ilghnéitheacht phobal an cheantair agus ar bheartacéimnithe le spriocanna cinnte ar mhaithe le freastalar na bealaí éagsúla ina sealbhaíonn codanna éagsúladen phobal an Ghaeilge.

Cuimsíonn an Plean bearta éagsúla atá dírithe aran teaghlach, ar chúrsaí oideachais, ar an óige, arriachtanais na ndaoine sa bpobal nach de bhunadh naGaeltachta iad, ar na hearnálacha gnó, tráchtála,sóisialta, siamsaíochta, turasóireachta, cultúrtha,oideachais, agus ar chomhoibriú leis na cumainnéagsúla atá ag feidhmiú go deonach sa gceantar.

Léiríonn an taighde go bhfuil formhór ghlúin ógan cheantair á dtógáil i gcomhthéacs ina bhfuil anGhaeilge agus an Béarla á labhairt sa teaghlach, gurteaghlaigh teanga mheasctha is mó atá i dtreis sagceantar. Sa gcomhthéacs seo, tá an-tábhacht ag baintleis an gcaoi a ndéanann gasúir an cheantair sóisialúina gcuid blianta tosaigh agus tá ríthábhacht ag baintleis an teanga ina ndéantar an sóisialú sin. Leagfaramach bearta, dá bhrí sin, a thabharfas tacaíocht dolánúineacha óga maidir lena gcuid nósanna teanga sambaile agus gabhfar i dteagmháil leis na scoileannaáitiúla le ceangail níos dlúithe a fhorbairt eatarthuféin agus eagraíochtaí agus imeachtaí pobail.

Is dúshlán atá lárnach sa tionscadal pleanála seocleachtais a cheapadh le dul i ngleic le laincisí soch-chultúrtha ar leith – laincisí a mbíonn de thoradhorthu laige teanga sa gcaidreamh idir na glúnta snacomhthéacsanna ina bhfuil an Ghaeilge agus anBéarla á meascadh.

Cuid thábhachtach den tuarascáil seo iad na moltaíatá bunaithe ar an eolas a bailíodh i gcéim an taighde;tá na moltaí seo á n-úsáid anseo le plean atá dírithe aran bpobal a dhréachtú i bpáirt leis an bpobal féin.

Bhí an-tábhacht ag baint leis an tréimhsephleanála agus idirphlé seo.

44..66 CCééiimm 66 –– FFeeiiddhhmmiiúú aagguuss MMoonnaattóóiirreeaacchhtt

Déantar cur síos cuimsitheach ar an ngné seo denobair i gCaibidil 8, ar leathanach 73.

13

I gcur i láthair a thug Ó Giollagáin agus Ó Curnáin agTóstal na Gaeilge 20104, rinne siad tagairt doDiamond (2006: 15; 23).

Bíonn freagra an phobail ar a gcuid dúshlán ag brath ar agcuid foras polaitiúla, eacnamaíocha agus sóisialta, agusar na luachanna cultúrtha atá acu. Imríonn na forais agusna luachanna seo tionchar ar mhianta an phobail (nóspéis in iarracht a dhéanamh fiú) a gcuid fadhbanna aréiteach. ... Is féidir cinneadh an ghrúpa a chur ó mhaithi ngeall ar réimse leathan fáthanna, aacchh iiss éé ttúúss nnaa tteeiippeeggaann aann ffhhaaddhhbb aa aaiitthhiinntt nnóó tteeaacchhtt rrooiimmppii.

Léiríonn an taighde atá déanta don Phlean seo gobhfuil géirchéim dhosheachanta theanga sa Spidéal salá atá inniu ann, go mór mór nuair a thuigtear angreim ceannasach atá ag an mBéarla ar shóisialú nandaoine óga.

55..11 AAnn DDáátthheeaannggaacchhaass

Is féidir a rá gur daoine dátheangacha iad na daoine arfad sa nGaeltacht a bhfuil an Ghaeilge ar a dtoil acu,agus gur pobal dátheangach é pobal teanga an Spidéildá réir sin. Ní dóigh go bhfuil aon aonteangachGaeilge os cionn seacht mbliana d’aois ina chónaí sagceantar feidhme. Ach ní dhátheangachas cothromatá gceist sa bpobal seo, is é sin, tá an Ghaeilge agus anBéarla in iomaíocht lena chéile le ceannas a fháil. Istair na tíre seo, bhí chuile áit sa tír dátheangach agtráth ar leith, ach cén chaoi a seasann na háiteachaagus na pobail sin anois? Is pobail Bhéarla iad formhórna bpobal in Éirinn ar na saolta seo. Is céim nóidirthréimhse a bhí sna tréimhsí dátheangachais seo sabpróiseas athrú teanga ón nGaeilge go dtí an Béarla.Taobh amuigh de cheantair Ghaeltachta an lae inniu,níor fhan aon phobal in Éirinn dátheangach aon acharníos faide ná cúpla glúin. Agus is amhlaidh atá igCeantar an Spidéil inniu. Ní dátheangachas seasta nácothrom atá againn ach céim sa bpróiseas athrú teangaón nGaeilge go dtí an Béarla. Tá gá leis andátheangachas cothrom a chothú le féachaint chuigenach mbáfar an Ghaeilge leis an mBéarla faoi mar atharla ar fud na tíre. Chun an dátheangachas cothromseo a bhaint amach, ní mór idirghabháil éifeachtacha chur i bhfeidhm leis an mionteanga – an Ghaeilge –a chosaint

Go praiticiúil, agus mar léiriú ar an ábhar seo,d’fhéadfadh cóimheas a bheith i bpobal teanga dedhaoine a tógadh le Gaeilge agus daoine a tógadh leBéarla – cóimheas 8:2, 6:4, 4:6 agus 2:8 le himeachtaimsire, go dtí go dtagann an t-athrú teanga i gcríchgo hiomlán.

Agus is mar a chéile ag an duine féin é; ní bhíonnaon chainteoir ar comhleibhéal cumais in dhá theanga– bíonn réimsí áiride ina bhfuil cumas níos fearr ag

duine ann i dteanga amháin le hais mar atá sa teangaeile aige. Agus iad ag cur síos ar an dhátheangachasmíchothrom seo, d’úsáid Ó Giollagáin agus ÓCurnáin an téarma (ag Tóstal na Gaeilge 2010) an‘dátheangachas dealaitheach’, mar a mhíníonnCrystal (2003):

Sa dátheangachas dealaitheach ... tógann an dara teangaionad na chéad teanga (rud atá coitianta i gcásteangacha mionlaigh)

55..22 IIddiirrgghhaabbhhááiill aagguuss IIddiirrddhheeaallúú DDeeaarrffaacchh

Is é an toradh a bhíonn ar an bpróiseas athrú teanga,mura ndéantar idirghabháil láidir pleanála teanga, gobhfaigheann an mhionteanga bás. Cuireann Crystal(2000) síos ar phróiseas an bháis teanga mar seo:

There are three broad stages;• The first is immense pressure to speak the

dominant language.• The second is a period of bilingualism as people

become increasingly proficient in the new languagewhile retaining competence in the old.

• The third stage is when the younger generationbecome increasingly proficient in the new language,identifying more with it, and finding their firstlanguage less relevant to their needs.

Is léir go bhfuil rian láidir den tríú céim le n-aithneachtáil i staid chomhaimsearthasochtheangeolaíochta na hóige sa Spidéal agus, godeimhin, i ngach ceantar Gaeltachta. Fós féin, ní móra aithint go bhfuil dóthain téagair sa nGaeilge fós saSpidéal le go bhféadfadh toradh an-dearfach a bheithag idirghabháil láidir pleanála teanga, faoi mar atáthara mholadh sa bPlean seo.

Chuile thuismitheoir nó duine in aoistuismitheoireachta sa nGaeltacht, a tógadh le Gaeilge,is daoine dátheangacha iad. Fágann sé sin go mbíonnrogha acu maidir leis an teanga a labhrós siad lenangasúir, agus a thabharfas siad dá bhrí sin dá ngasúir.Bíonn gnéithe comhfhiosacha agus fo-chomhfhiosacha i gceist sa rogha seo: Cén teanga aúsáidtear leis an bpáirtí? Cá bhfuil sé/sí ar chontanóidan réimse cumas teanga sa nGaeilge agus sa mBéarla?Cén dearcadh atá aige/aici i leith na Gaeilge agus anBhéarla, nó ar bhealach eile, cén stádas a thugtar dondá theanga? Céard atá ag tarlú sa mórphobal teangaina bhfuil an teaghlach lonnaithe?

Tá neart taighde déanta ag Ó Curnáin ( 2007, 59-60 agus 2009, 90-153) faoi shealbhú na Gaeilge igcomhthéacs na mionteanga agus na mórtheanga.Déanann sé cur síos ar an nGaeilge ‘laghdaithe’ atá agpáistí a thógtar le Gaeilge de bharr iad a bheith báitei saol cuimsitheach an Bhéarla. Tá taighde déanta agan sochtheangeolaí Ceanadach, Sylvia Montrul

5. POINTÍ ÁBHARTHA ÓN TAIGHDEACADÚIL SA BPLEANÁIL TEANGA

14

(2008), ar an gceist seo: I show that many of the characterisizing features of adultsecond language acquisition are also true of manyminority-speaking bilinguals or heritage speakers whoeither never fully acquired, or lost aspects of their firstlanguage sometime in childhood

Is é an dúshlán atá ann pobal dátheangach seasta achruthú agus a chothú ionas gur féidir páistí a thógáilagus iad in ann Gaeilge shaibhir, théagartha ashealbhú. Nuair atá staid éagothrom dátheangachaisann (i.e. teanga lag in iomaíocht le teanga láidir), is éan dúshlán atá ann gníomhaíochtaí éifeachtachatacaíochta a chur ar fáil chun tacú leis an teanga lag;sa gcás seo, is í an Ghaeilge an teanga lag. Is cinntegur mór an dúshlán é pobal teanga a chothú inambeidh an dátheangachas seasmhach i réim.Ciallaíonn sé go praiticiúil go gcaithfear idirdhealúdearfach a dhéanamh i bhfábhar na Gaeilge sna réimsípoiblí, sóisialta, gnó agus oideachais i saol an phobail,is é sin, go mbeidh tús áite soiléir ag an nGaeilge i saoliomlán an phobail.

55..33 AAnn FFhhoorrbbaaiirrtt PPoobbaaiill aagguuss aann PPhhlleeaannááiillTTeeaannggaa

Tá dlúthbhaint ag an bpleanáil teanga leis anbhforbairt pobail go ginearálta. Mar chuid denphróiseas athrú teanga, bíonn an mhórtheanga ag brúisteach ar an mionteanga agus ag iompar a cuidluachanna agus spéiseanna isteach léi. Brúitearaonchineálacht na mórtheanga ar an bpobalmionteanga. Baineann an-tábhacht go deo leféiniúlacht an phobail atá faoi léigear a chosaint agusa láidriú sa saol poiblí trí fhéilte, imeachtaí spóirt agussóisialta, agus imeachtaí pobalbhunaithe eile –cruinnithe na n-eagraíochtaí agus na gcoistídeonacha, mar shampla – a eagrú trí Ghaeilge.

Snaidhmeann Mac an Iomaire (2006, 1-10) forbairtpobail leis an bpleanáil teanga nuair a thráchtann sé:

Tá sé tábhachtach go mbeidh na pobail níosféinchothaithe agus go mbeidh an spórt, an tsiamsaíocht,an t-oideachas agus an oiliúint ag cumasú na bpobal lebheith níos forásaí ná mar a bhí pobail tuaithe go dtí seo.

Agus muid ag teacht ar an gceist ó thaobh naforbartha pobail de, tá an méid seo le rá ag Ifeagus Tesoriero:

In the face of this globalisation of culture it is verydifficult for communities to preserve their own uniquelocal culture, yet this is a critical component ofcommunity development … External influences caneffectively break down these local cultural traditions, andit often requires a deliberate community strategy if theyare to be retained (2006, 231).

Agus é ag tagairt do chás na Breatnaise sa mBreatainBheag – sampla, b’fhéidir, a bhfuil cosúlachtaí aige lecás na Gaeilge – cuireann Williams (2000, 230) síos arMentrau Iaith. Is eagraíocht í seo a bhfuil cúram napleanála teanga ar leibhéal an phobail áitiúil

uirthi. Luann sé trí straitéis leis an mionteanga a churchun cinn:

• To create social conditions that will nurturepositive attitudes towards Welsh and to increase itsgeneral use;

• To normalise the use of Welsh as a medium ofsocial and institutional communication;

• To highlight the close relationship betweenlanguage and attitudes which relate to quality-of-life issues, the environment and the local economy.

Is féidir cás láidir a dhéanamh ar son na tuairime gurcuid den phleanáil teanga é an ‘geilleagar inmheánachGaeltachta’ a chothú agus go bhféadfaí deiseanna achur chun cinn an Ghaeilge a úsáid sna réimsí isleithne den ghnáthshaol laethúil. Deir Crystal: ‘Anendangered language will progress if its speakersincrease their wealth relative to the dominantcommunity’ (2000, 132). B’fhéidir nach n-aontófaí lehúsáid an fhocail will i ráiteas Crystal, ach d’fhéadfaían argóint a dhéanamh gur cúnamh do phobalmionteanga é gan a bheith ar an ngannchuid, óirbheadh acmhainní breise ar fáil dóibh nach mbeadhag pobal níos boichte.

Tá féidearthachtaí anseo, b’fhéidir, le ról nua aaimsiú don Ghaeltacht sa ré i ndiaidh an TíogairCheiltigh ach an cheannaireacht dhinimiciúil chuí achothú agus a fhorbairt i measc na bpobal áitiúil. Is ésin le rá, agus athruithe móra ag teacht ar an tsochaímar gheall ar an gcúlú eacnamaíoch, go bhféadfadhsé nach mbeidh daoine chomh tógtha le hábharachasan tsaoil agus a bhíodh, agus go músclófar a spéis ineangacha na rannpháirtíochta (de réir mar amhíníonn Putnam (2000)), agus go mbeidh ról níoslárnaí ag an nGaeilge i ngníomhaíochtaí na ndaoine sasaol poiblí dá bharr.

Is é an dearcadh céanna atá ag Peadar Kirby nuaira ardaíonn sé ceisteanna mar: ‘conas pobal a threisiú,conas cur leis an eangach rannpháirtíochta ashnaidhmeann pobal le chéile?’ (2004, 13).Ceanglaíonn sé meath na Gaeilge le meath an phobailféin agus molann sé úsáid agus ról nua don teanganuair a scríobhann sé: ‘Tá an t-ádh linn go bhfuil aleithéid d’acmhainn againn sa Ghaeilge, a ligfidhdúinn ár samhlaíocht a ghríosú, a athcheanglóidhsinn lenár stair féin, agus a osclóidh féinmheasorainn’ (ibid, 29).

Chomh maith leis an tábhacht chultúir agusshóisialta a bhaineann leis an nGaeilge i gcroílárfhéiniúlacht an Spidéil mar phobal Gaeltachta, ní móran Ghaeilge a léiriú freisin mar acmhainn a bhfuilsochar agus tairbhe eacnamaíoch ag baint léi. Ní mórchomh maith a léiriú go bhfuil sí lárnach in chuileghné de shaol an phobail.

15

66..11 MMiiaannaaiiddhhnn aann pphhoobbaaiill vvss iioommppaarr tteeaannggaaaann pphhoobbaaiill

Is é mianaidhm bhunáite mór phobal an cheantairfeidhme – 91% – gurb í an Ghaeilge anphríomhtheanga a bheadh á labhairt sa gceantaramach anseo. Is ceist chasta í, ach d’fhéadfaí amhaoímh go bhfuil an t-iompar teanga atá ar sciarmór den phobal céanna sin ag teacht salach ar anmianaidhm sin. Díol suntais é seo go mór mór i gcásna teanga a labhraíonn sciar mór de na tuismitheoirí– tuismitheoirí a bhfuil Gaeilge mhaith acu – lenagcuid gasúr sa teaghlach.

Maidir leis an nGaeilge sa teaghlach, tá difríochtaíidir na torthaí a frítheadh sa mórshuirbhé (Aguisín 2)agus an suirbhé a rinneadh ar na déagóirí (Aguisín 4).Mar shampla, tuairiscíodh sa mórshuirbhé ar anbpobal gurb í an Ghaeilge amháin a labhair 37% dena tuismitheoirí lena gcuid páistí; sa suirbhé ar nadéagóirí, áfach, tuairiscíonn na déagóirí nach bhfuilan Ghaeilge amháin á labhairt leo ach ag 22% de natuismitheoirí.5 Mar mhíniú ar an mbearna seo, is sciarníos sine a bhí sa mórshuirbhé. Bheadh cuid de natuismitheoirí agus a muirín tógtha acu, ach istuismitheoirí níos óige le páistí scoile a raibh tagairt ádéanamh dóibh i suirbhé na ndéagóirí. Is fianaise eileí seo go bhfuil seachadadh na Gaeilge sa mbaile agísliú de réir mar a théann an cóhórt aoise in óige, i.e.go bhfuil an t-athrú teanga faoi lán seoil sa gceantar.

Léiríonn na torthaí ón suirbhé ginearálta ar anbpobal go bhfuil formhór ghasúir an Spidéil á dtógáili dteaghlaigh a bhfuil meascadh teangacha iontu.Léirítear seo i bhFigiúr A4.4 in Aguisín 4 ag deireadhan Phlean seo. Is deacra ag an bpáiste an Ghaeilge ashealbhú go hiomlán i dteaghlach dá leithéid, agusmar a fheiceann muid, tuairiscíonn tromlach mór nandéagóirí go bhfuil siad níos cumasaí sa mBéarla námar atá siad sa nGaeilge, go mór mór sa gcás golabhraíonn tuismitheoir amháin meascán de Ghaeilgeagus de Bhéarla leis an bpáiste. Is é 37% ráta seachadtana Gaeilge sa gceantar. Tá an figiúr seo cruinn go

maith de bharr cros-seiceáil a rinneadh idir torthaí antsuirbhé ghinearálta ar an bpobal (i.e. daoine fásta)(37%) agus torthaí an tsuirbhé ar dhéagóirí (39%, idirGaeilge amháin agus Gaeilge den chuid is mó). Níl séi bhfad, ach an oiread, ó fhigiúirí SLG – 39% de nateaghlaigh le gasúir in aois scolaíochta in 20066. Dar lesochtheangeolaithe cáiliúla idirnáisiúnta, ar nósFishman, is é seachadadh na teanga ó ghlúin go glúini gcomhthéacs an teaghlaigh an acmhainn istábhachtaí ag aon phobal teanga.

When all is said and done, any and all seriously intendedRLS7-related efforts must stand the acid test of fosteringdemonstrable transmissibility across theintergenerational link. It is the achievement of thattransmissibility, rather than the modernity and glamourof the means employed, that characterizes a goodinvestment of RLS time and effort. (1990, 396).

Is iad na nósmhaireachtaí teanga a chleachtar agleibhéal an teaghlaigh sa mbaile is mó a mbíonntionchar acu ar theanga an phobail ag leibhéalsóisialta níos leithne.

I measc an mhórphobail, léiríonn an taighde gurthit líon na ndaoine a thuairisc sa daonáireamh gurCainteoirí Laethúla Gaeilge (CLG) iad ó 74% go 66%idir 1996 agus 2006. Cé gur díol imní an laghdúcéatadánach sin, ní miste a lua freisin gur tháinig ardúsa tréimhse chéanna ar líon absalóideach nandaoine a labhraíonn an Ghaeilge sa bpobal seo (féachfigiúr 6.1 thíos).

Sa tréimhse chéanna, tháinig titim 17% archéatadán na dteaghlach ar bronnadh deontas iomlánSLG orthu. Cé nach féidir figiúirí SLG a úsáid marshlat tomhais an-eolaíoch de bharr laigí áiride sa gcaoia gcuirtear an scéim i bhfeidhm (e.g. daoine atá idteideal cur isteach air gan a bheith ar an eolas faoi),mar sin féin, is díol imní an titim a léirítear sna figiúiríin imeacht 10 mbliana. Léiríonn sé géarchéim theangaagus léiríonn sé chomh maith go bhfuil an próiseasathrú teanga, ón nGaeilge go dtí an Béarla, faoilán seoil sa gceantar. Meabhraíonn sé foclaéadósacha Hindley:

6. POINTÍ TÁBHACHTACHA ÓN TAIGHDE ÁITIÚIL

4 Ní mór a thabhairt san áireamh gur líon réasúnta beag daoine a bhí i gceist sa suirbhé ar na déagóirí, agus nach bhfuil bonn eolaíochtachomh láidir faoi na torthaí a tháinig ón suirbhé sin is atá faoi na torthaí a tháinig ón suirbhé ginearálta ar an bpobal.5 Is le toghroinn an Spidéil amháin, seachas leis an gceantar feidhme iomlán, a bhaineann an figiúr seo.6 Reversing Language Shift.

Bliain Iomlán3 bliana +:

líon le Gaeilge3 bliana +:

líon gan Ghaeilge% le Gaeilge CLG % CLG

1991 1147 930 217 81.7 N.A.1996 1114 976 112 87.6 825 742002 1196 1008 183 84.0 813 682006 1296 1032 254 79.6 857 66

Figiúr 6.1 – Daonáireamh. Cumas sa nGaeilge i dtoghroinn an Spidéil, 1991 – 2006

There is no room for honest doubt that the Irish languageis now dying. The question is whether the generation ofchildren now in a handful of schools in Conamara … arethe last generation of first-language speakers or whetherthere will be one more (1990, 248).

Tá sé ríthábhachtach an fhírinne lom seo a chur faoibhráid an phobail agus a gcuid rannpháirtíochta aspreagadh leis an nGaeilge a neartú mar theangaphobail. Deir Hornberger (1997, 125): ‘The bestlanguage planning is community-based or comesfrom the grassroots’.

Ceann de na dúshláin is mó a bhaineann leis antionscadal seo is ea gan ligean do na tuiscintí seo arstaid chriticiúil teangeolaíochta na Gaeilge sa gceantaréadóchas a chur ar an bpobal – dá bhrí sin, ní mór nadeiseanna a thugann an phleanáil teanga an taoille achasadh a léiriú go soiléir do mhuintir an cheantair.Ní mór béim a chur ar an ról atá ag chuile dhuine sabpobal sa tionscadal seo – óg agus sean; tuismitheoirí,fostóirí agus oibrithe; cainteoirí Gaeilge agus daoineatá ar bheagán Gaeilge; baill de chumainn agusd’eagraíochtaí áitiúla; chuile dhuine beo san áit.

Léiríonn torthaí an tsuirbhé ghinearálta gur 29%líon na lánúineacha ina labhraítear an Ghaeilge igcónaí idir an bheirt fhásta. Tá claonadh ginearáltaann go bhfuil níos mó Gaeilge á labhairt i measc anchuid sin den phobal atá meánaosta nó aosta. Tá rátaúsáide na Gaeilge níos ísle (32%) ag páistí lena gcuidtuismitheoirí ná mar atá ag tuismitheoirí lena gcuidpáistí (39%). Is é 33% ráta úsáide na Gaeilge (Gaeilgeamháin nó Gaeilge den chuid is mó) ag páistí lenagcuid siblíní sa teaghlach de réir an tsuirbhéghinearálta ar an bpobal.

Sa réimse sóisialta taobh amuigh den scoil, isfíorbheagán úsáide a bhaineann déagóirí as annGaeilge, de réir thorthaí an tsuirbhé ar na déagóirí8.Fágtar mar thoradh air sin gur teanga theaghlaighamháin atá sa nGaeilge ag na déagóirí a tógadh leGaeilge, agus nach teanga í a mbaintear mórán úsáideaisti le cumarsáid a dhéanamh eatarthu féin sa réimsesóisialta taobh amuigh den teaghlach. Muragcothaítear an Ghaeilge mar uirlis chumarsáide imeasc na hóige sa réimse sóisialta, is caol an seans gombeidh lánúineacha ag bualadh le chéile tríGhaeilge agus go mbeidh muirín dá gcuid féin ádtógáil acu le Gaeilge.

De bharr na suirbhéanna agus na gcruinnithe, tátús curtha le próiseas sa bpobal le go mbeifear agsmaoineamh ar leochaileacht na Gaeilge mar theangaphobail sa gcéad ghlúin eile. Léiríonn an taighde seogurb é uaillmhian láidir an phobail gurb í an Ghaeilgepríomhtheanga an phobail amach anseo ach go minicní luíonn iompar teanga pearsanta daoine, fiú daoineatá báúil leis an nGaeilge, leis an mianaidhm sin. Táceangal soiléir idir nósmhaireachtaí labhartha Gaeilge

an duine aonair agus a bhfuil i ndán don Ghaeilge martheanga phobail, agus ní mór an méid sin a chur inaluí ar chuile dhuine sa bpobal seo.

66..22 IInniimmiirrccee iisstteeaacchh –– ttiioonncchhaarr aarrcchhoommhhddhhééaannaammhh tteeaannggaa aann pphhoobbaaiill

Le cur le castachtaí sochtheangeolaíochta ancheantair, tá ráta ard soghluaisteachta sa bpobal.Léiríonn suirbhé na ndéagóirí gur as taobh amuighden Ghaeltacht iad 52% de thuismitheoirí na scoláiría bhí páirteach sa suirbhé. I gcomhthéacs náisiúnta,ach atá tráthúil go leor i gcás Cheantar an Spidéil,scríobhann Jackson agus Hasse (1996, 34) – ‘themiddle classes are fleeing to the suburban fringe,creating the new Irish landscape of unplannedsuburbia’. Deir Hindley (1990, 183):

The nearby Cois Fharraige coast is very attractive toGalway city dwellers, who have degaelicised everythingwest to Na Forbacha and most around An Spidéal.

Cothaíonn an inimirce seo isteach sa gceantar a cuiddúshláin teangeolaíochta féin. As 90 freagróirí, nártógadh sa nGaeltacht, thuairiscigh 81 (90%) acu gur leBéarla amháin nó le níos mó Béarla ná Gaeilge atógadh iad. Ní mór a rá go bhfuil cosaint eicínt ledeireanas maidir le cineál áirid inimirce – slua daoinea thiocfadh chun cónaithe in eastáit tithíochta – ibPlean Áitiúil Chontae na Gaillimhe (2009-2015)agus sa bPlean Áitiúil Gaeltachta (2008-2014), ach namíreanna a bhaineann le cosaint na Gaeilge a chur ibhfeidhm go héifeachtach. Ní foláir go mbeadh sé mar chuid den phleanáilteanga sa Spidéal cainteoirí a bhfuil an Ghaeilgesealbhaithe go cumasach acu a chruthú le go mbeidhar a gcumas an Ghaeilge a sheachadadh go dtí anchéad ghlúin eile agus cur le líon na gcainteoirícumasacha Gaeilge amach anseo. Léiríonn an taighdego raibh torthaí measctha ar an oiliúint teanga nó‘ranganna Gaeilge’ ar ar fhreastail daoine nua agus tásé ríthábhachtach an oiliúint teanga, dothuismitheoirí óga (nó dóibh siúd atá in aoistuismitheoireachta) go háirid a bheith arardchaighdeán i gcónaí.

66..33 AAnn GGhhaaeeiillggee ssaann iioonnaadd ooiibbrree

Mar chuid den taighde, tugadh cuairt ar chuile ionadoibre sa gceantar feidhme agus iarradh ar nagnólachtaí ceistneoir a líonadh. Tá tuarascáil ar antaighde seo le fáil in Aguisín 5. Léirigh an taighde gobhfuil ráta labhartha na Gaeilge níos ísle sna hionaidoibre áitiúla agus sna gnólachtaí miondíola (idir 14%- 63%9), ná mar atá sa bpobal i gcoitinne (66%Cainteoirí Laethúla Gaeilge, CSO 2006)). Tá tábhachtag baint leis seo mar is í an phleanáil teanga

16

7 Féach Figiúr A4.15 ar leathanach 67.

chomhtháite an phleanáil is éifeachtaí agus is é aidhmna pleanála ról na Gaeilge in chuile réimse den saol aláidriú. Is minic gur san san ionad oibre chomh maitha bhuaileann daoine lena bpáirtí agus is mó seans atáann má bhuaileann daoine lena chéile trí Ghaeilge goleanfaidh nós labhartha na Gaeilge eatarthu agus godtógfar muirín trí Ghaeilge.

66..44 TTiioonncchhaarr aagg ffoorrbbaaiirrttíí bboonnnneeaaggaaiirr aarrcchhúúrrssaaíí tteeaannggaa

Is cinnte go bhfuil feabhas ar an mbonneagar iompairagus teileachumarsáide ag teastáil sna blianta seoromhainn má tá rath le bheith ar phobal na

Gaeltachta. Ní mór a chinntiú, mar sin féin, gondéanfar an bonneagar sin a phleanáil sa gcaoi nachndéanfaidh sé dochar do na pobail a bhfuil anGhaeilge á labhairt iontu. Tá imní mhór ar a lán dephobal Cheantar an Spidéil faoi phíosa bonneagairamháin atá ar na bacáin – an bóthar nua ó Bhearna goScríb – agus an chontúirt atá ann go scoiltfeadh sébailte fearainn an cheantair agus an pobal (teanga) atáag maireachtáil iontu. Ní mór an bóthar sin agusbonneagar eile amach anseo a phleanáil ar chaoi athabharfas san áireamh comhdhéanamh an phobailseo – pobal atá ag iarraidh an teanga a choinneáil beoar imeall thoir an réigiúin ina bhfuil an Ghaeilgeláidir i gcónaí mar theanga phobail.

17

77..11 AAnn PPoobbaall aagguuss aann GGhhaaeeiillggee

77..11..11 AAnn PPoobbaall aagguuss aann GGhhaaeeiillggee –– SSttááddaass RReeaatthhaaLéiríonn Pobal an Spidéil dea-thoil fhorleathan agusdearfacht i leith na Gaeilge ach éadóchas maidir letodhchaí na teanga sa gceantar. Ba mhaith le tromlachmór an phobail – 91% – gurbh í an Ghaeilge anphríomhtheanga a bheadh á labhairt i gCeantar anSpidéil i gceann scór bliain, ach ní chreideann ach28% den phobal go mbeidh an Ghaeilge á labhairtmar phríomhtheanga i gCeantar an Spidéil i gceannscór bliain. Is láidre fós an t-éadóchas atá léirithe agna déagóirí; ní chreideann ach 10% acu siúd gurb í anGhaeilge an phríomhtheanga a bheas á labhairt sagceantar i gceann scór bliain.

Ba mhaith le 78% den phobal go mbeadh tuilleadhdeiseanna acu an Ghaeilge a labhairt sna hionaid ghnósa gceantar agus thuairiscigh 87% den phobal golabhróidís tuilleadh Gaeilge sna hionaid ghnó dágcuirfí fáilte chroíúil roimh Ghaeilge a bheith áhúsáid ag na custaiméirí.

Mar a míníodh i gCaibidil 3.7, tá an ceantarfeidhme scaipthe thar chodanna de cheithrethoghroinn éagsúla agus é lonnaithe, de réir anStaidéir Chuimsithigh (lch 113), ar an teorainn thoirden bhloc de na toghranna is láidre ó thaobh labhairtna Gaeilge de i nGaeltacht na Gaillimhe. Féachfigiúr 7.1 thíos.

Ar ndóigh, ní hionann pobal teanga agustoghroinn agus tá tionchar ag cúrsaí teanga sna

toghranna éagsúla atá sa mórcheantar ar a chéile. Sagcomhthéacs seo, is fiú comparáid a dhéanamh idirtoghroinn an Spidéil agus na toghranna atá ag síneadhléi: na Forbacha taobh thoir, Sliabh an Aonaigh agusMaigh Cuilinn ó thuaidh agus Cill Aithnín taobhthiar. Is i gcatagóir ‘C’ atá na chéad trí thoghroinnagus is i gCatagóir ‘A’ atá Cill Aithnín, agus is igcatagóir ‘A’ chomh maith atá toghroinn an Spidéil,bunaithe ar fhigiúirí an Daonáirimh in 2002. Agúsáid na gcritéar céanna agus a úsáideadh i 2002,bheadh an Spidéal i gCatagóir ‘B’ de réir fhigiúirídaonáirimh 2006.

Tugann Figiúr 7.2 le fios gurb é an Spidéal anchéad cheantar ina bhfuil an Ghaeilge in uachtar sabpobal agus tú ag teacht anoir as Gaillimh; d’fhéadfaía rá go bhfuiltear imithe thar thairseach na Gaeltachtanuair a thagtar chomh fada leis an Spidéal. Léiríonnan taighde na pointí seo a leanas: • Is daoine amach sna blianta a bhaineann an úsáid

is mó as an nGaeilge agus téann an úsáid sin ilaghad de réir mar a théann an phróifíl aoisein ísle.

• Tá sé níos coitianta ag daoine an Ghaeilge alabhairt le daoine atá níos sine ná iad féin ná maratá sé í a labhairt le daoine níos óige ná iad féin.

• Is fíor-annamh a úsáideann déagóirí an Ghaeilge igcomhthéacs sóisialta.

• Tá níos mó Gaeilge á labhairt ag tuismitheoirí lenagcuid gasúr (Gaeilge amháin – 37%) ná mar atá napáistí a labhairt lena gcuid tuismitheoirí (Gaeilgeamháin – 32%).

• Tuairiscítear gurb é 33% ráta úsáide na Gaeilge(Gaeilge amháin nó Gaeilge den chuid is mó) imeasc siblíní (gach aoisghrúpa) eatarthu féin sateaghlach.

Féach Figiúr 7.3 chun an scéal a fheiceáil i bhfoirmtábla. Is léir go bhfuil treocht ann a léiríonn athrúteanga ón nGaeilge go dtí an Béarla agus gur i dtreiseatá an próiseas seo ag dul le roinnt bheag de bhlianta.Tá an seans ann gur bliain eisceachtúil a bhí i NaíonraChonnacht in 2009/2010 agus é tuairiscithe nachraibh ach beirt as naoi ngasúr déag ann a raibh anGhaeilge sealbhaithe sa mbaile acu. Is féidir an figiúrseo a chur i gcomparáid le torthaí na suirbhéanna sataighde a léiríonn gur le Gaeilge amháin, nó le Gaeilgeden chuid is mó, a tógadh 37% de ghasúir ancheantair feidhme. Agus an Plean seo á dhréachtú,tuairiscítear go bhfuil feabhas áirid ar chúrsaí iNaíonra Chonnacht i mbliana (2010/2011) agus 4 as12 gasúr (33%) ann a bhfuil an Ghaeilge sealbhaithesa mbaile acu.

18

7. GNÍOMHARTHA SA BPOBAL 2011 – 2016

Figiúr 7.1 – Catagóirí Gaeltachta Thoghranna naGaillimhe de réir an Staidéir Chuimsithigh

Is de bhunadh na Gaeltachta 58% den phobal trídis tríd; tógadh le Gaeilge, nó le Gaeilge den chuid ismó, 46% den phobal. Léiríonn na figiúirí seo nachionann tógáil sa nGaeltacht agus tógáil le Gaeilge. (Isin Éirinn, taobh amuigh den Ghaeltacht, a bhí cónaíroimhe seo ar thromlach na bhfreagróirí a d’fhreagairgo raibh cónaí orthu in áit eile roimh 2010).

Ag breathnú dúinn ar an aos óg sa bpobal, léiríonntorthaí an tsuirbhé ar na déagóirí i gColáiste ChroíMhuire, maidir le tuismitheoirí na ngasúr meánscoileatá ina gcónaí sa gceantar feidhme, nach ónnGaeltacht ach do 48% dá dtuismitheoirí. Arís ar ais,ní mór béim a leagan ar an bhfíric nach bhfuil bonneolaíoch an-láidir faoin bhfigiúr seo de bharr gur líonteoranta go leor daltaí meánscoile a bhí ar fáil donsuirbhé sin.

Léiríonn na figiúirí go bhfuil an inimirce coitianta.Ní mór aird a tharraingt ar na dúshláinteangeolaíochta, ó thaobh na Gaeilge de, atá ag baintleis an inimirce seo de dhaoine nach cainteoirícumasacha Gaeilge iad a bhformhór.

Seo a leanas na príomhthátail maidir le dearcadh i

leith na Gaeilge, agus maidir le húsáid na Gaeilge,a léirigh torthaí an tsuirbhé ghinearálta(chuile aoisghrúpa):• Labhraíonn 52% an Ghaeilge le daoine níos sine

sa gceantar, 37% lena gcomhaoisigh agus 32% ledaoine níos óige

• Ba mhaith le tromlach mór an phobail – 91% –gurbh í an Ghaeilge an phríomhtheanga abheadh á labhairt i gCeantar an Spidéil i gceannscór bliain.

• Ní chreideann ach 28% den phobal gur amhlaidha bheas an Ghaeilge á labhairt marphríomhtheanga i gCeantar an Spidéil i gceannscór bliain; 10% i gcás na ndéagóirí.

• Ba mhaith le 78% den phobal go mbeadh tuilleadhdeiseanna acu an Ghaeilge a labhairt sna hionaidghnó sa gceantar.

• Thuairiscigh 87% den phobal go labhróidístuilleadh Gaeilge sna hionaid ghnó dá mbeadhfáilte chroíúil sna hionaid ghnó roimh úsáid naGaeilge ag na custaiméirí.

19

Figiúr 7.2 – Catagóirí Gaeltachta agus rátaí labhairt na Gaeilge sna toghrannaa bhaineann le Ceantar an Spidéil, mar aon le toghroinn Mhaigh Cuilinn

Figiúr 7.3 – Labhairt na Gaeilge – Aoisghrúpaí Éagsúla

TToogghhrrooiinnnn CCaattaaggóóiirr DDaaoonnrraa 22000022

LLííoonn nnaaggCCaaiinntteeooiirríí

LLaaeetthhúúllaaGGaaeeiillggee 22000022

%% ddeeCChhaaiinntteeooiirríí

LLaaeetthhúúllaaGGaaeeiillggee 22000022

DDaaoonnrraa 22000066

LLííoonn nnaaggCCaaiinntteeooiirríí

LLaaeetthhúúllaaGGaaeeiillggee 22000066

%% ddeeCChhaaiinntteeooiirríí

LLaaeetthhúúllaaGGaaeeiillggee 22000066

Cill Aithnín A 806 632 78 911 673 74

An Spidéal A 1196 813 68 1296 857 66

Na Forbacha C 1211 476 39 1186 511 43Sliabh anAonaigh C 615 204 33 660 228 34.5

MaighCuilinn C 1323 289 22 1678 486 29

AAnn SScciiaarr ddeenn PPhhoobbaall %% FFooiinnsseeCainteoirí Laethúla Gaeilge (Toghroinn an Spidéil amháin) 66% Daonáireamh 2006Tuismitheoirí a labhraíonn an Ghaeilge amháin lena bpáistí(gach aoisghrúpa) 37% An Suirbhé Ginearálta ar an bPobal

(Daoine Fásta)Tuismitheoirí a labhraíonn an Ghaeilge amháin lena bpáistí(déagóirí) atá ag freastal ar scoil anois 28% An Suirbhé Ginearálta ar an bPobal

(Daoine Fásta)Páistí a labhraíonn an Ghaeilge lena dtuismitheoirí (gachaoisghrúpa)Páistí scoile (déagóirí) a labhraíonn an Ghaeilge lenadtuismitheoirí

32%

24%

An Suirbhé Ginearálta ar an bPobal(Daoine Fásta)

Labhairt na Gaeilge (Gaeilge amháin nó Gaeilge den chuid ismó) i measc siblíní sa mbaile (gach aoisghrúpa) 33% An Suirbhé Ginearálta ar an bPobal

(Daoine Fásta)

Páistí a thagann go Naíonra Chonnacht le Gaeilge ón mbaile(2010/2011)

33%(4 as 12) Eolas ó Naíonra Chonnacht

Déagóirí: labhairt na Gaeilge go sóisialta eatarthu féin, taobhamuigh den scoil 5% An suirbhé ar na déagóirí i

gColáiste Chroí Mhuire

• Is mó Béarla (55%) ná Gaeilge (45%) atá á labhairtsan ionad oibre.

• Is as taobh amuigh den Ghaeltacht do 42% denphobal. Tá an figiúir seo níos airde de réir mar athéann na daoine in óige.

• Tuairiscíonn (féintuairisciú) an pobal gurcainteoirí líofa Gaeilge iad 57% acu.

• Díobh siúd a tógadh le Gaeilge amháin (41%),labhraíonn 55% acu an Ghaeilge i gcónaílena bpáirtí.

77..11..22 AAnn PPoobbaall aagguuss aann GGhhaaeeiillggee –– AAiiddhhmmeeaannnnaaGGiinneeaarráállttaa

i. Leibhéal na gCainteoirí Laethúla Gaeilge, de réiran dhaonáireamh na bliana 2015, a ardú ó 68%(2002) go 70% i dtoghroinn an Spidéil.

ii. Feasacht faoi choincheap an phleanála teangaagus tuiscint ar an gcoincheap sin a chothú imeasc an phobail.

iii. An pobal a chur ar an eolas faoin ngéarchéimtheanga atá sa gceantar agus iad a mhisniú gurféidir agus gur fiú dul i ngleic leis an ngéarchéimsin.

iv. An Ghaeilge a ghnáthú ar bhealach a bheadh fitefuaite le chuile réimse de shaol an phobail agusden teaghlach.

v. Pobal áitiúil a chruthú inar féidir an Ghaeilge aúsáid sa réimse is leithne den saol iomlán agus isféidir, sa teaghlach, i réimsí an oideachais agus

na hoibre agus sa réimse deonach agus sóisialta. viii. An teanga réamhshocraithe a úsáidtear le daoine

nach bhfuil aithne ag an gcainteoir orthu, aathrú ón mBéarla go Gaeilge.

77..11..33 AAnn PPoobbaall aagguuss aann GGhhaaeeiillggee –– NNaa DDúússhhllááiinn iissSSuunnttaassaaíí

i. An Ghaeilge a bheith á tréigean ag muintir naháite féin agus an t-athrú teanga ón nGaeilge godtí an Béarla a bheith faoi lán seoil.

ii. An easpa tuisceana, agus/nó spéise, atá ag anbpobal ar an bhfíric go bhfuil próiseas anathraithe teanga ag tarlú sa gceantar.

iii. An easpa dóchais a léiríonn an pobal, an óige goháirid, maidir lena bhfuil i ndán don Ghaeilgemar phríomhtheanga phobail an cheantair.

iv. An titim atá ag tarlú i ráta seachadta na Gaeilgesa teaghlach.

v. Líon na n-inimirceach, gan/nó ar bheagánGaeilge, agus nach spéis leo an Ghaeilge, athagann isteach chun cónaithe sa gceantar.

vi. An fás i líon na líonraí sóisialta atá ag feidhmiú imBéarla, agus an brú atá ar eagraíochtaí pobail afheidhmíonn trí Ghaeilge ó dhaoine nach bhfuilan Ghaeilge acu.

vii. An Béarla mar theanga réamhshocraithe ledaoine nach bhfuil aithne ag an gcainteoir orthu.

viii. Líon (íseal) na ndaoine a léann ábhar i nGaeilge.

20

77..11..44 MMoollttaaíí –– AAnn PPoobbaall aagguuss aann GGhhaaeeiillggee

SSpprriioocc SShhoonnrraacchh CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

An ghéarchéim teanga abheith léirithe don phobal.

Feachtas Poiblíochta: Cruinniú poiblí, bileog eolais,suíomh idirlín.

Foireann Pleanála TeangaCFST 10/2010

Feasacht faoi agus tuiscint air,coincheap an Phlean Teangaseo, a chothúi measc anphobail.

Feachtas Poiblíochta:Cruinniú Poiblí, Bileog,Suíomh Idirlín.

10/2010Le tabhairtcothrom le dátachuile shé mhí

Ráta seachadta an Ghaeilge sateaghlach a ardú. Sonraithe i mír 7.2 Foireann Pleanála Teanga

CFST 10/2010

Féachaint chuige go bhfuilCo. Co. na Gaillimhe agcomhlíonadh a cuid dualgasmaidir le cosaint agus neartúna Gaeltachta faoi PhleanForbartha an Chontae agusfaoi Phlean Áitiúil naGaeltachta.

Córas monatóireachta abhunú.Aighneachtaí i leithPleananna Contae agusÁitiúla a réiteach agus a churfaoi bhráid an údaráis áitiúilde réir mar is gá.

Foireann Pleanála TeangaCFST 01/2011

21

SSpprriioocc SShhoonnrraacchh CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

Líonraí sóisialta reatha afheidhmíonn trí Ghaeilge abheith chothaithe aguslíonraí nua a bheithcruthaithe.

a. Suirbhé a dhéanamh ar anbpobal maidir lena gcuidspéiseanna.

b. Imeachtaí sóisialta a thosúdírithe ar na héilimh aléirítear i dtorthaí nasuirbhéanna.

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt leis annGaelacadamh agus daoinedeonacha.

a. 10/2010

b. 01/2011

An Turasóireacht Chultúrthaa chothú.

a. Liosta de lucht lóistín inalabhraítear an Ghaeilge achruthú.

b. I gcomhpháirtíocht leisan nGaelacadamh,imeachtaí a eagrú le luchtna Gaeilge a thabhairtisteach sa gceantar arcuairt.

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt leis annGaelacadamh, agus leeagraíocht lucht lóistín leGaeilge

a. 01/2011

a. Trí huaire inaghaidh nabliana ag tosúi 2011

‘Cleamhnas’ a chothú lea) Sráidbhaile comhchosúil i

gceantar Gaeltachta eile.b) Pobal Gaeilge taobh

amuigh den Ghaeltacht.c) Sráidbhaile comhchosúil

in Albain.d) Sráidbhaile comhchosúil

sa mBreatain Bheag.

Féidearthachtaí a phlé lehÚdarás na Gaeltachta, Glórna nGael, Foras na Gaeilge,Iomairt Cholmcille agus leMentrau Iaith

Foireann Pleanála TeangaCFST

a. 2011

b. 2012

c. 2013

d. 2014

An teanga réamhshocraithe ledaoine nach bhfuil aithne agan duine orthu a athrú (ónmBéarla) go Gaeilge.

Feachtas Poiblíochta:Cruinniú poiblí, bileog eolais,suíomh idirlín.

Foireann Pleanála TeangaCFST 01/2012

Na buntáistí eacnamaíocha abhaineann leis an nGaeilge achur ina luí ar an bpobal.

Feachtas Poiblíochta:Cruinniú poiblí, bileog eolais,suíomh idirlín.

Foireann Pleanála TeangaCFST 01/2010

Comhpháirtíocht a bheithcothaithe idir CFST agus anGaelacadamh

Comhthionscadail, ar nósoiliúint teanga dospriocghrúpaí difriúla, achomhaontú agus a churchun cinn.

Foireann Pleanála TeangaCFST agus an Gaelacadamh

12/10 agus gorialta inadhiaidh sin

An léitheoireacht Ghaeilge afhorbairt.

a. Imscrúdú discréideach adhéanamh ar scileannaliteartha an phobail agusscéim traenála a chur arfáil, más gá.

b. Tacaíocht a thabhairt donchlub léitheoireachtaáitiúil an léitheoireacht inGaeilge a chur chuncinn.

c. Seisiúin léitheoireachta inGaeilge a eagrú le húdairaitheanta.

Foireann Pleanála TeangaCFST i gcomhpháirtíocht leLeabharlann an Spidéil agusan Coiste Gairmoideachais.

a. 01/2011

b. 04/2011

c. 3 huaire sambliain

77..22 AAnn TTeeaagghhllaacchh

77..22..11 AAnn TTeeaagghhllaacchh –– SSttááddaass RReeaatthhaaLéiríonn an taighde áitiúil go bhfuil formhór ghasúirna háite á dtógáil i dteaghlaigh a bhfuil comhthéacsmeasctha teanga iontu i.e. is mionlach iad siúd atá ádtógáil le Gaeilge amháin (22%) nó le Béarla amháin(11%). Is ón suirbhé ar na déagóirí (Aguisín 4, lch 6)a thagann na figiúirí seo. Tá na figiúirí seo níos ísle nána figiúirí a fuarthas sa suirbhé ginearálta ar an bpobalagus léirítear anseo nach ionann an léargas atá agdéagóirí agus a gcuid tuismitheoirí ar chúrsaí teangasa teaghlach. Ní mór a thabhairt san áireamh freisingur láidre i bhfad an bonn eolaíoch atá faoi na torthaíón suirbhé ginearálta ar an bpobal i ngeall ar an líondaoine fásta a ghlac páirt ann, le hais líon teorantadaoine óga a ghlac páirt sa suirbhé ar na déagóirí.

Agus í ag cur síos ar chúrsaí teanga sa mBreatainBheag, scríobh Romaine (1995):

Only when a language is being passed on in the home isthere some chance of long-term survival. Otherwise,other efforts to prop up the language elsewhere, e.g. inschools or church, may end up being largely symbolic orceremonial (1995, 43).

Má ghlactar le focla Romaine agus ráta íseal seachadtana Gaeilge sa teaghlach, is léir go ngéarófar ar anngéarchéim theanga ó thaobh na Gaeilge mar theangaphobail sa gceantar.

Is scéim de chuid na Roinne Gnóthaí Pobail,Comhionannais agus Gaeltachta í Scéim Labhairt naGaeilge (SLG). Is é cuspóir na scéime muintir naGaeltachta a spreagadh le labhairt na Gaeilge a churchun cinn sa teaghlach agus sa bpobal i gcoitinne.Faoin scéim seo, íoctar deontas €260 in aghaidh nascoilbhliana le teaghlaigh sa nGaeltacht má shásaíonnsiad an Roinn gurb í an Ghaeilge gnáth-theangalabhartha an teaghlaigh.

Ní léiríonn figiúirí SLG an scéal maidir lenósmhaireachtaí teanga sa teaghlach ina iomláineagus ní chuile theaghlach a chuireann isteach ar anscéim ar chúiseanna éagsúla, ach mar sin féin, is uirlisúsáideach pleanála teanga í agus is fiú tagairt adhéanamh di. Fós féin, thuairiscigh ár gcuidtaighdeoirí gur casadh tuismitheoirí orthu nach raibha fhios acu go raibh a leithéid de scéim ann fiú.

Léiríonn na figiúirí i bhfigiúr 7.5, cé go bhfuil fásag teacht ar líon na dteaghlach sa toghroinn, go bhfuiltitim ar líon na dteaghlach a rinne iarratas faoin scéimagus go bhfuil titim chomh maith ar líon na ndeontas

Figiúr 7.6 – Líon na dteaghlach agus scéim SLG.

Figiúr 7.5 – Scéim SLG: Toghroinn an Spidéal, 1993 – 2009

BBllaaiinn TTeeaagghhllaaiigghh lleeppááiissttíí << 1199

TTeeaagghhllaaiigghh aacchhuuiirr iisstteeaacchh aarr

SSLLGG

LLííoonn aa ffuuaaiirrddeeoonnttaass iioommlláánn

SSLLGG

LLííoonn aa ffuuaaiirrddeeoonnttaass

llaagghhddaaiitthhee SSLLGG

%% aa ffuuaaiirr ddeeoonnttaassiioommlláánn SSLLGG

1996 113 87 64 16 56.02002 136 84 58 21 42.62006 125 64 49 11 39.0

LLííoonn nnaa ddTTeeaagghhllaacchhaa ssccrrúúddaaííooddhh

LLííoonn aa ffuuaaiirr aannDDeeoonnttaass IIoommlláánn

LLííoonn aa ffuuaaiirr aannDDeeoonnttaass LLaagghhddaaiitthhee LLííoonn aa ddiiúúllttaaííooddhh SSccooiillbbhhlliiaaiinn

89 50 30 9 1993/9480 64 11 5 1994/9580 63 14 3 1995/9687 64 16 7 1996/9791 67 20 4 1997/9895 50 31 14 1998/9980 51 24 5 1999/0082 51 20 11 2000/0185 49 25 11 2001/0284 58 21 5 2002/0369 57 10 2 2003/0469 55 13 1 2004/0575 57 14 4 2005/0664 49 11 4 2006/0760 46 11 3 2007/0860 46 8 5 2008/0956 43 6 5 2009/10

22

iomlán a bronnadh.Sna blianta idir 1996 agus 2006, tháinig fás 16% ar

dhaonra na toghroinne seo. Ach sa tréimhse chéannaama, tháinig laghdú 17% ar líon na dteaghlach aghnóthaigh deontas iomlán Scéim Labhairt naGaeilge (figiúr 7.6).

Agus an dá cheantar atá i gcatagóir ‘A’ á dtabhairtsan áireamh, tá sé le feiceáil go raibh titim 7% idir2002 agus 2006 i líon na ndeontas SLG iomlán abronnadh i dtoghroinn Chill Aithnín agus gur údarimní níos mó fós é go raibh titim 15.5% i dtoghroinnan Spidéil – a léirigh an titim a bhí ar líon nadteaghlach a chuir isteach ar an scéim chomhmaith (figiúr 7.7).

Ní mór a rá gurb í an phríomhfhoinse eolais atáagainn maidir le húsáid na Gaeilge mar theangatheaghlaigh na suirbhéanna cuimsitheacha a rinneadhar an bpobal go ginearálta. Tá léargas áirid ann féin lefáil ón suirbhé a rinneadh ar chuid de na déagóiríáitiúla chomh maith.

Seo a leanas na príomhthátail a tháinig as ansuirbhé ginearálta ar an bpobal maidir leisna teaghlaigh:• Labhraíonn 29% de lánúineacha an Ghaeilge i

gcónaí lena chéile.• Tuairiscítear gurb í an Ghaeilge i gcónaí a

labhraíonn 37% de thuismitheoirí (gachaoisghrúpa) lena ngasúir, go labhraíonn 8% acuBéarla i gcónaí, agus go labhraíonn 55% acumeascán den dá theanga.

• Is í an Ghaeilge i gcónaí a labhraíonn 32% denchlann mhac / iníonacha (in chuile aoisghrúpa)lena dtuismitheoirí.

• Labhraíonn 23% den chlann mhac / iníonacha (inchuile aoisghrúpa) an Ghaeilge i gcónaí sateaghlach eatarthu féin.

• Astu siúd (daoine fásta) a tógadh le Gaeilgeamháin (41%):o Gaeilge amháin a labhraíonn 56% lena gcéile

nó lena a bpáirtí. o Gaeilge amháin a labhraíonn 61% lena ngasúir.o Labhraíonn 54% dá ngasúir an Ghaeilge lena

dtuismitheoirí.• Sa suirbhé ar na déagóirí, tuairiscíonn na déagóirí

gurb í an Ghaeilge i gcónaí a labhraíonn 22% dena tuismitheoirí leo.

Go hachomair, tógadh níos lú ná leath den phobal leGaeilge nó le Gaeilge den chuid is mó agus nílabhraíonn ach beagáinín le cois a leath siúd anGhaeilge i gcónaí lena bpáirtí. Is as taobh amuigh denGhaeltacht iad 42% den daonra. Ag cur síos di arphobal teanga sa mBreatain Bheag, a bhfuil go leorcomhchosúlachtaí aige le pobal teanga Cheantar anSpidéil, tá an méid seo le rá ag Romaine (1995):

In mixed marriages there is usually a shift to the majoritylanguage ... The incidence of language-group exogomyhas increased to the point where there are almost asmany marriages where only one spouse speaks Welsh asthere are those where both speak Welsh ... This meansthat the family is no longer able to reproduce thelanguage (1995, 42).

77..22..22 AAnn TTeeaagghhllaacchh – AAiiddhhmmeeaannnnaa GGiinneeaarráállttaai. Na buntáistí cognaíocha, sóisialta, cultúrtha agus

eacnamaíocha a bhaineann le gasúir a thógáil leGaeilge, a léiriú don phobal.

ii. Tuiscint ghrinn a bheith faighte ag an bpobal gurlú i bhfad an seans go sealbhóidh gasúir Gaeilgemhaith más faoin gcóras oideachais amháin afhágtar cúram shealbhú na teanga.

iii. Na tuismitheoirí a tógadh le Gaeilge, go háirid, aspreagadh chun í a labhairt lena gcuid páistí.

iv. Cur líon na lánúineacha, agus an rogha aéascú dóibh, a roghnaíonn an Ghaeilge martheanga teaghlaigh.

v. Sna lánúineacha ina bhfuil Gaeilge mhaith agtuismitheoir amháin agus an tuismitheoir eile arbheagán Gaeilge, go láidreofaí an nós gurGaeilge amháin a labhródh tuismitheoir amháinleis na gasúir.

vi. Foghlaim na Gaeilge go leibhéal sách ard a éascúdo sciar de na háitritheoirí a tháinig isteach arbheagán Gaeilge, a chuirfidh ar a gcumas angasúir a thógáil le Gaeilge

vii. An léitheoireacht i nGaeilge a spreagadh i measctuismitheoirí agus a ngasúir le chéile.

77..22..33 AAnn TTeeaagghhllaacchh –– NNaa DDúússhhllááiinn iiss SSuunnttaassaaííi. Easpa feasachta agus tuisceana agus suime

faoin bpróiseas aistrithe teanga, faoinngéarchéim teanga agus an ról atá ag antuismitheoir sa bpróiseas.

ii. An dícheangal atá idir iompar teanga roinnttuismitheoirí lena ngasúir, agus mianaidhm an

Figiúr 7.7 – SLG i dtoghranna an Spidéil agus Chill Aithnín, agus sna toghranna máguaird.TToogghhrrooiinnnn CCaattaaggóóiirr GGaaeellttaacchhttaa SSLLGG IIoommlláánn 22000022 SSLLGG IIoommlláánn 22000066

Cill Aithnín A 59 55An Spidéal A 58 49Na Forbacha C 17 18Sliabh an Aonaigh C 8 11Maigh Cuilinn C 5 9

23

phobail maidir leis an Ghaeilge.iii. Líon na ndaoine a tógadh le Gaeilge, agus atá i

gcumann le daoine nár tógadh le Gaeilge, agusan t-iompar teanga a thagann i dtreis sateaghlach dá bharr sin.

iv. An nós atá coitianta, i lánúineacha inalabhraítear meascán teangacha, an Béarlaamháin nó den chuid is mó a labhairt leisna gasúir.

v. An easpa tuisceana agus cleachtaidh, ar labhairtan dhá teanga ar bhealach eagraithe agusstruchtúrtha leis na gasúir, sna teaghlaigh inalabhraítear meascán teangacha.

vi. Gan é a bheith á thabhairt faoi deara ag roinnt

tuismitheoirí gur meascán de Ghaeilge agusBéarla atá á labhairt acu lena gcuid gasúr (agusan tuairim acu féin gur Gaeilge amháin atá álabhairt acu leo.)

vii. An tionchar a bhíonn ag an ngasúr nár tógadh leGaeilge ar iompar agus cumas teanga na ngasúratá á thógáil le Gaeilge

viii. An tionchar atá ag an tsochaí, an teicneolaíochtagus na meáin (an teilifís go mór mór) ar chumasagus iompar teanga na ngasúr.

ix. Na deacrachtaí atá ag tuismitheoirí an Ghaeilgea seachadadh chuig a gcuid gasúir i sochaí inabhfuil an Béarla i láthair in chuile réimse agus éag treisiú in aghaidh na bliana.

24

77..22..33 aa)) AAnn TTeeaagghhllaacchh iinnaa bbhhffuuiill aann GGhhaaeeiillggee aagg ttuuiissmmiitthheeooiirr aammhhááiinn

## SSpprriioocc SShhoonnrraacchh CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

1 An tuismitheoir le Gaeilge aspreagadh leis an nGaeilgeamháin a labhairt leis anbpáiste.

a. Idirghabháil luath. Feachtaspoiblíochta ag úsáid dochtúirí,cúrsaí réamhbhreithe agusréamhphósta.

b. Cruinniú eolais le tuismitheoirísa naíolann, sa naíonra agus sambunscoil a eagrú.

Foireann PleanálaTeanga CFST. Agus lecomhoibriú na n-ionadoideachasúil agus leComhar Naíonraí naGaeltachta.

01/2011Agus chuilemhí MhéanFómhair assin amach.

2 Oiliúint teanga dírithe arthuismitheoirí ar bheagánGaeilge a eagrú.

a. Ranganna Gaeilge dírithe ar ansainghrúpa seo a chur ar fáil.

b. Gníomhaíochtaí sóisialta tríGhaeilge dírithe ar an sainghrúpaseo a eagrú.

c. Sainfhoclóir tuismitheoireachta aaimsiú nó a fhorbairt

Foireann PleanálaTeanga CFST + anGaelacadamh i gcomharle Comhar Naíonraí naGaeltachta.

a. 01/2011

b. 01/2011

c. 01/201d.01/2011

3 An tuismitheoir a spreagadh leGaeilge amháin a labhairt leisan bpáiste, i.e. gan a bheith agcódmhalartú

Mar atá thuas Foireann PleanálaTeanga CFST lecomhoibriú na n-ionadOideachais

01/2011Agus chuilemhí MhéanFómhair assin amach

4 Straitéisí a bheith réitithe chunéascaíocht a dhéanamh doDheaideo /Mhamó, gaolta eile,comharsana a spreagadh d’aonturas mar acmhainn teanga.

Mar atá thuas Foireann PleanálaTeanga CFST lecomhoibriú na n-ionadoideachasúil.

01/2011Agus chuilemhí MhéanFómhair assin amach

5 Léitheoireacht i nGaeilge donghasúr a chothú

a. Imscrúdú discréideach adhéanamh ar scileanna litearthana dtuismitheoirí agus scéimtraenála a chur ar fáil, más gá.

b. stór leabhar a chur ar fáil agusscéim a chur ar bun chun iad amhalartú go rialta

Foireann PleanálaTeanga CFST.Leabharlann an Spidéil,agus le comhoibriú na n-ionad Oideachais

01/2011Agus chuileMí MéanFómhair assin amach

6 Labhairt na Gaeilge igcomhthéacs tuismitheoirí ógaa ghnáthú

Grúpa tuismitheoirí / gasúir aeagrú. Imeachtaí a bhaineann leisan tuismitheoireacht a eagrú / aéascú.

Foireann PleanálaTeanga CFST lecomhoibriú NaíonraChonnacht agus anIonaid Cúram Leanaí

01/2011Agus faoi dhóin aghaidh nabliana inadhiaidh sin

25

77..22..33 bb)) TTeeaagghhllaaiigghh –– BBeeiirrtt ttuuiissmmiitthheeooiirríí llee GGaaeeiillggee

## SSpprriioocc SShhoonnrraacchh CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

1 Feachtas eolais letuismitheoirí, agus daoine inaois tuismitheoireachta, aspreagadh leis an rogha adhéanamh an Ghaeilge athabhairt dá ngasúir.

a. Idirghabháil luath. Feachtaspoiblíochta ag úsáid dochtúirí,cúrsaí réamhbhreithe agusréamhphósta.

b. Cruinniú eolais le tuismitheoirígasúir sa naíolann, sa naíonraagus sa mbunscoil a eagrú.

Foireann PleanálaTeanga CFST lecomhoibriú na n-ionadoideachasúil agus leighis

a. 01/2011agus gobliantúil assin amach

b. 01/2011agus gobliantúil assin amach

2 Ról an tuismitheora samórphobal teanga a léiriú dona tuismitheoirí

Mar atá thuas. Foireann PleanálaTeanga CFSTlecomhoibriú na n-ionadoideachasúil

01/2011Agus chuilemhí MheánFómhair assin amach

3 An tuairim atá ag roinnttuismitheoirí nach gá anGhaeilge a labhairt le gasúirmar ‘go bhfoghlaimeoidh siadsa scoil í’ a bhréagnú.

Mar atá thuas Foireann PleanálaTeanga CFSTlecomhoibriú na n-ionadOideachais

01/2011Agus chuilemhí MheánFómhair assin amach

4 Straitéisí a réiteach chunéascaíocht a dhéanamh doDhaideo nó do Mhamó, gaoltaeile, comharsana a úsáid d’aonturas mar acmhainn teanga.

Mar atá thuas Foireann PleanálaTeanga CFSTlecomhoibriú na n-ionadOideachais

01/2011Agus chuilemhí MheánFómhair assin amach

5 Na tuismitheoirí a spreagadh leGaeilge amháin a labhairt leisan bpáiste, i.e. agus gan abheith ag athrú anonn agusanall idir an Ghaeilge agus anBéarla (códmhalartú).

Mar atá thuas Foireann PleanálaTeanga CFSTlecomhoibriú na n-ionadoideachasúil

01/2011Agus chuilemhí MhéanFómhair assin amach

6 Léitheoireacht i nGaeilge donpháiste a chothú

a. Imscrúdú discréideach adhéanamh ar scileanna litearthana dtuismitheoirí agus scéimtraenála a chur ar fáil más gá.

b. Stór leabhar, DVDanna, cluichísrl. i nGaeilge a chur ar fáil agusscéim a chur ar bun chun iad amhalartú go rialta.

c. Catalóg leictreonach de naháiseanna thuas a chur arwww.anspideal.ie

Foireann PleanálaTeanga CFST+Leabharlann an Spidéil +Ú na G + Muintearas,Cló Iar-Chonnachta, srl.,agus le comhoibriú na n-ionad oideachasúil.

01/2011

7 Grúpa Tuismitheoirí agusPáistí trí Ghaeilge a eagrú (dothuismitheoirí atá ag tógáil abpáistí le Gaeilge).

a. Eolas a bhailiú maidir le cé hiadna tuismitheoirí a bhfuil gasúiróga acu.

b. An gníomh seo a eagrú/éascú dothuismitheoirí a bhfuil gasúir ógaacu.

c. Tacaíocht a chur ar fáil d’aonghrúpa dá leithéid atá bunaithecheana féin chun iad a spreagadhleis an nGaeilge a chur chun cinnsa ngrúpa.

Foireann PleanálaTeanga CFST.Leabharlann an Spidéil,agus le comhoibriú na n-ionad oideachasúil,Comhluadar.

01/2011

77..33 AAnn ÓÓiiggee

77..33..11 AAnn ÓÓiiggee –– SSttááddaass RReeaatthhaaTá an-tábhacht ag baint leis an óige i gcomhthéacs napleanála teanga ar an ábhar gurb iad an óigetuismitheoirí agus cainteoirí Gaeilge an lae amárach.Tá an óige faoi thionchar cleachtas, sampla agusdearcadh a dtuismitheoirí maidir leis an nGaeilge, faoithionchar na meán agus mealltacht theangadhomhanda na n-óg – an Béarla. Is mionlach de nagasúir iad siúd atá á dtógáil le Gaeilge. Cé nachndearnadh suirbhé ach ar sciar réasúnta beag (36) dedhéagóirí an cheantair feidhme, is díol spéise torthaían mhéid sin féin den phobal a léiriú mar fhianaiseáirid ar mheon agus iompar teanga an chuid sin denphobal; tuairiscíonn 22% de na déagóirí gur le Gaeilgeamháin agus 17% eile gur le Gaeilge den chuid is móatáthar á dtógáil.

Is léir go bhfuil an próiseas athrú teanga agfeidhmiú ar an mórphobal ach gur i dtreise atá sé agfeidhmiú ar an óige.

Is fiú na pointí seo maidir leis an óige sagceantar a léiriú:• Léiríonn an taighde gur pobal é pobal Cheantar an

Spidéil in bhfuil ardleibhéal inimirce agussoghluaiseachta i measc na n-áitritheoirí. Is astaobh amuigh den Ghaeltacht 52% dethuismitheoirí na ngasúr a ghlac páirt sa suirbhé.Tá impleachtaí móra ó thaobh stádas na Gaeilgemar phríomhtheanga phobail na háite ag baint leisan inimirce seo. Sa gcás nach ón nGaeltacht anbheirt tuismitheoirí, labhraíonn 23% acu Gaeilgelena gcuid páistí.

• Tuairiscíonn na déagóirí go bhfuil Gaeilge líofa nóGaeilge mhaith ag 50% dá dtuismitheoirí.

• Léiríonn 56% de na déagóirí ag tuairisciú gur

cainteoirí líofa Gaeilge iad, 36% gur cainteoirímaithe Gaeilge iad agus 8% gur cainteoirímeasartha Gaeilge iad.

• Deir leath na ndéagóirí go bhfuil an cumas céannaiontu sa dá theanga. As an leath eile, deir trícheathrú acu go bhfuil siad níos cumasaí agdéanamh comhrá i mBéarla ná mar atá siad agdéanamh comhrá i nGaeilge.

• Labhraíonn tuismitheoirí níos mó Gaeilge lenangasúir ná mar a labhraíonn na gasúir lenadtuismitheoirí.

• Agus iad ag fás aníos, athraíonn go leor páistí ónnGaeilge go dtí an Béarla agus iad ag labhairt lenadtuismitheoirí, lena n-athair go mór mór.

• Tá ráta úsáide na Gaeilge eatarthu féin taobhamuigh den scoil thar a bheith íseal.

• I gcomhthéacs an teaghlaigh, tá úsáid na Gaeilgeidir siblíní íseal.

• Bunaithe ar na fíricí a léirítear sa suirbhé, agus máleanann cúrsaí maidir le húsáid na Gaeilge i meascna ndaoine óga ar aghaidh mar atá, is caol an seansgurb í an Ghaeilge an phríomhtheanga phobail abheas ag an nglúin atá le teacht.

Díol spéise is ea an chosúlacht idir torthaí an taighdea rinneadh ar sciar de dhéagóirí an cheantair agus natorthaí a d’aimsigh an Staidéar Cuimsitheach cúplabliain ó shin, agus tá an méid a dúradh sa Staidéarfaoin óige sa nGaeltacht agus todhchaí na Gaeilgeábharthach go maith maidir le Ceantar an Spidéil:

Faoin am a dtagann clann ghlúin na ndaoine óga seochun cinn ní bheidh dlús na gcainteoirí gníomhachaGaeilge ina measc sách ard le pobal cainteoirí Gaeilge abhuanú, gan trácht ar é a athchruthú, mura féidircúinsí nua sochtheangeolaíochta a chruthú san idirlinn(2007, 416).

Iarracht atá sa bPlean Teanga seo cúinsí nuasochtheangeolaíochta a chruthú i gCeantar an Spidéil.

26

77..22..33 cc)) TTeeaagghhllaaiigghh aarr bbhheeaaggáánn GGaaeeiillggee nnóó ggaann aaoonn GGhhaaeeiillggee

## SSpprriioocc SShhoonnrraacchh CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

1 Feasacht a fháilacu faoina rólsa bpobal ó thaobh cúrsaíteanga de.

Bileog / seisiún eolais. Mír arwww.anspideal.ie

Foireann Pleanála TeangaCFST le comhoibriú na n-ionad oideachasúil.

01/2011

2 Oiliúint teanga dírithe arthuismitheoirí ar bheagánGaeilge a eagrú

a. Ranganna Gaeilge dírithe ar ansainghrúpa seo a chur ar fáil.

b. Gníomhaíochtaí sóisialta tríGhaeilge a bheadh dírithe ar ansainghrúpa seo a eagrú

Ionad Seirbhísí Teanga anSpidéil / an Gaelacadamh

a. 01/2011b. 01/2011

3 Na tuismitheoirí a spreagadh lecomharsana le Gaeilge a úsáidd’aon turas mar acmhainnteanga

Mar atá thuas Foireann Pleanála TeangaCFSTle comhoibriúNaíonra Chonnacht agusan Ionaid Cúram Leanaí

01/2011

4. Feidhlithe linbh atá in ann,agus sásta, an Ghaeilge alabhairt leis na páistí atá faoinagcúram a aimsiú.

Liosta feidhlithe cuí a chur le chéileagus a fhoilsiú ar www.anspideal.ie

Foireann Pleanála TeangaCFST

01/2011

77..33..22 AAnn ÓÓiiggee –– AAiiddhhmmeeaannnnaa GGiinneeaarráállttaai. Nósanna labhartha na Gaeilge a bhunú agus a

bhuanú sna himeachtaí scoile agus iarscoileii. An ghéarchéim teanga a léiriú dóibh.

iii. An Ghaeilge a láidriú mar theanga a roghnós siadin chuile réimse dá saol.

iv. Cur lena gcumas sa Ghaeilge le go mbeidh siad ara gcompord á húsáid.

v. Úsáid na Gaeilge a fhorbairt mar theangashóisialta taobh amuigh de réimse na scoile agusan teaghlaigh. An Ghaeilge a léiriú mar theangaar féidir í a úsáid mar theanga shóisialta, spraoiagus caitheamh aimsire.

vi. Imeachtaí taitneamhacha (ceol, spóirt, etc) tríGhaeilge a eagrú don óige le hatmaisféardearfach i leith na Gaeilge a chothú agus úsáidna Gaeilge a ghnáthú.

vii. Bród as a gceantar, a gcultúr agus a dteanga isochaí ilchineálach a chothú.

viii. Féiniúlacht Ghaeltachta a chothú.

77..33..33 AAnn ÓÓiiggee –– NNaa DDúússhhllááiinn iiss SSuunnttaassaaííi. Easpa feasachta faoi chúrsaí teanga.

ii. Is mionlach iad na gasúir a thógtar leGaeilge amháin.

iii. De bharr an tarraingt i dtreo úsáid an Bhéarla,caighdeán a gcuid Gaeilge a bheith lag aguseaspa forbartha a bheith ag teacht ar an nGaeilgeatá acu.

iv. An tionchar diúltach (ó thaobh nateangeolaíochta de) a bhíonn ag na gasúir nachbhfuil á dtógáil le Gaeilge, ar chumas teanga nangasúir atá á dtógáil le Gaeilge.

v. Easpa forbartha ar chumas cainte na ngasúr inGaeilge i réimsí den saol taobh amuigh denteaghlach agus den scoil.

vi. Uileláithreacht an Bhéarla i mbeagnach chuileghné dá saol.

vii. A laghad imeachtaí sóisialta i nGaeilge atá ar fáildóibh.

viii. Easpa cleachtaidh ar an nGaeilge sa saol sóisialta. ix. An easpa ‘Tearmann Teanga’ i.e.

suíomh/imeachtaí ina bhfuil na daoine óga saorón mbrú ón mBéarla

27

77..33..44 AAnn ÓÓiiggee –– MMoollttaaíí

## SSpprriioocc SShhoonnrraacchh CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

1 Sóisialú na nGasúr tríGhaeilge a láidriú

Ógchlub a athbhunú.

a. Eagraíocht chuí éifeachtach a roghnú.b. Cinnirí a roghnú a bhfuil tuiscint acu

ar na dúshláin agus castachtaíteangeolaíochta sa gceantar.

c. An ógchlub a bheith ina ‘tearmannteanga’ ina mbeadh na gasúir ar agcompórd ag labhairt na Gaeilge.

Foireann PleanálaTeanga CFST+ anógeagraíocht a roghnófar

01/2011

2 Mar atá thuas Ionad sóisialta iarscoile do ghasúir 14+ abhunú ina mbeadh an Ghaeilge lárnach.

Suíomh feiliúnach sa gceantar agusmaoiniú lena aghaidh a aimsiú.

Foireann PleanálaTeanga CFST+ CGO,Comhairle Contae naGaillimhe, nó eagraíochtchuí eile.

09/2011

3 Mar atá thuas An tÓgchlub a bheith páirteach inimeachtaí Gaeltachta.

Foireann PleanálaTeanga CFST+ cinnire anógchlub

Leanúnach

4 Mar atá thuas Féile Pobail le himeachtaí dírithe ar anóige a eagrú

Foireann PleanálaTeanga CFST+ daoinedeonacha áitiúla

Bliantúil

5 Mar atá thuas Ceardlann drámaíochta i nGaeilge areáchtáil

Comhordaitheoir CFST +eagraíocht chuí +Aisteoirí an Spidéil

Deireadhseachtaine gobliantúil

6 Mar atá thuas Acadamh rac-cheoil i nGaeilge areáchtáil.

Foireann PleanálaTeanga CFST+ ceoltóirí +Stiúideo Cuan

Deireadhseachtaine gobliantúil

77..44 NNaa hhIInnssttiittiiúúiiddíí OOiiddeeaacchhaaiiss

77..44..11 NNaa hhIInnssttiittiiúúiiddíí OOiiddeeaacchhaaiiss –– AAnn SSttááddaass RReeaatthhaaDíol spéise go bhfuil leibhéal ard oideachais idtoghroinn an Spidéil agus i dtoghranna eile ancheantair feidhme de réir Phróifíl SocheacnamaíochChontae na Gaillimhe 2008 agus go bhfuil sé archeann de na toghranna ina bhfuil an céatadán isairde d’áitritheoirí sa gcontae a bhfuil cáilíocht tríúleibhéal acu. Léiriú é seo ar chóngaracht an cheantaird’institiúidí tríú leibhéal Chathair na Gaillimhe; níbeag an tionchar ach oiread a bhí ag na scoileannaáitiúla ó thaobh bunoideachas agus meánoideachasden scoth a thabhairt do mhuintir an cheantair.

28

8 http://www.galway.ie/en/Services/CommunityEnterpriseEconomicDevelopment/TheFile,9819,en.pdf

Figiúr 7.8 Próifíl Shocheacnamaíoch Chontae naGaillimhe 200810

## SSpprriioocc SShhoonnrraacchh CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

7 Mar atá thuas Ceardlann amharcealaíona inGaeilge a reáchtáil.

Foireann PleanálaTeanga CFST+ daoineoilte in earnáil nateilifíse sa gceantar

Deireadhseachtaine gobliantúil

8 Mar atá thuas Cumann Aisteoirí Óga a bhunú. Comhordaitheoir CFST +Aisteoirí an Spidéil

01/2011

9 Mar atá thuas Sainghrúpaí spéise ag feidhmiú tríGhaeilge, a bhunú do ghrúpaí beaga.i.e. ríomhairí, smidiú ‘s araile.Daoine óga á bhainistiú.

Foireann PleanálaTeanga CFST+ lecomhoibriú príomhoidena meánscoile

02/2011

10 Déagóirí a chur agsmaoineamh faoi cheist naGaeilge

Seisiún plé a eagrú i gColáiste ChroíMhuire.

Foireann PleanálaTeanga CFST+ áisitheoircuí + le comhoibriúpríomhoide nameánscoile

01/2011

11 Déagóirí a bheithrannpháirteach samórphobal

Déagóirí a chomhthoghadh archoistí spóirt agus pobail.

Foireann PleanálaTeanga CFST+eagraíochtaí áitiúla

2/11

12 An óige a bheithrannpháirteach sa tionscadalpleanála teanga agus sabhforbairt pobail fré chéile.

Comhairle Pobail don Óige a bhunú.Foireann PleanálaTeanga CFST+ áisitheoircuí + le comhoibriúphríomhoide nameánscoile + Club Óige

01/2011

13 An óige a bheith idteagmháil lenagcomhaoisigh as ceantairGhaeltachta eile

Cleamhnas a dhéanamh le hógchlubas ceantar Gaeltachta eile

Cuairteanna agus comórtais lehógchlubanna Gaeilge a reáchtáil

Foireann PleanálaTeanga CFST+ Ceannairían ógchlub + Óige naGaeltachta + Ógras

1/12

14 Eolas ar oidhreacht litearthaagus chultúir an cheantair achothú san óige agus bródsan oidhreacht sin aspreagadh.

Cuidiú le hinstitiúidí oideachais ancheantair tabhairt faoi thionscadailar laochra teanga, ceoil agus cultúiran cheantair.

Na hinstitiúidíoideachais le cabhair óChomhordaitheoirTeanga CFST.Ealaín na Gaeltachta /Údarás na Gaeltachta(Pléaráca)Futa FataCló Iar-Chonnachta

Go bliantúil.

Maidir leis an taithí atá ag gasúir na Gaeltachta aran gcóras oideachais, tá an méid seo le rá sa StaidéarCuimsitheach:

Soláthraíonn an laghdú suntasach comparáideachsan fhaisnéis ar úsáid nó láithreacht na Gaeilge óleibhéal na bunscoile go dtí an dara leibhéalfianaise a thabharfadh le fios go bhfuil feidhmiúan chórais oideachais sa Ghaeltacht ag cothúcomhthéacsanna do shóisialú an Bhéarla i meascchainteoirí óga Gaeilge sa nGaeltacht. (334)

Agus déantar tagairt ann don Méadú as cuimse ar an sóisialú atá á dhéanamh imeasc na ndaoine óga trí Bhéarla ag an daraleibhéal…. a thugann le fios gur 24% de nadaoine óga i gCatagóir A a labhraíonn Gaeilge gorialta lena gcuid cairde i gcomhthéacsannalasmuigh den scoil. (334)

Mar chuid den taighde don phlean seo, eagraíodhceistneoir agus grúpa fócais le déagóirí an cheantairfeidhme agus thuairiscigh siad gur fíorbheagán úsáidea bhain siad as an nGaeilge taobh amuigh dechomhthéacs na scoile. Nuair a fhágtar imeachtaíspóirt as an áireamh, tuairiscíonn na gasúir áitiúlaleibhéal úsáide na Gaeilge ina saol sóisialta a bheith ibhfad níos ísle acu ná an meán a thuairiscítear snaceantair Ghaeltachta le catagóir ‘A’ de réir an StaidéarCuimsitheach. Tuairiscítear sa Staidéar Cuimsitheachchomh maith gur beag tionchar a bhíonn ag polasaíteanga scoile atá teoranta d’úsáid na Gaeilge martheanga teagaisc amháin ar iompar teanga na scoláirí.

Ainneoin iarrachtaí agus dhea-thoil na scoileannaó thaobh na teanga de, ní mór a admháil go bhfuilagteipeadh ar pholasaithe na bunscoile agus nameánscoile an Ghaeilge a chur chun cinn marchéadrogha na ngasúr scoile mar theanga shóisialtaeatarthu féin. Is mór an dúshlán do na hinstitiúidíoideachais athbhreithniú a dhéanamh ar na polasaitheseo agus polasaithe éifeachtacha nua a dhearadh achuirfeas le sóisialú na glúine óige trí Ghaeilge. Marchuid den Phlean seo, tabharfaidh an ComhlachtForbartha gach tacaíocht do na hinstitiúidí oideachaisáitiúla, i dtaca le saineolaithe aitheanta, lehathbhreithniú a dhéanamh ar a gcuid polasaithereatha d’fhonn teacht ar straitéisí nua le sóisialú nangasúr scoile trí Ghaeilge a láidriú.

Tá sé cinn d’ionad oideachais ag feidhmiúsa Spidéal:• An tIonad Cúram Leanaí – Bogha Ceatha (seirbhísí

naíolainne, tar éis scoile, campaí samhraidh etc.)• An Naíonra – Naíonra Chonnacht• An Bhunscoil – Scoil Éinne• An Mheánscoil – Coláiste Chroí Mhuire• An Gaelacadamh

• Coláiste Gaeilge – Coláiste ChonnachtChomh maith leis na hionaid seo, tá cúrsa oideachaistríú leibhéal ar siúl ag Acadamh na hOllscolaíochtaGaeilge sa Spidéal le dhá bhliain anuas.

Tá sé ríthábhachtach aitheantas a thabhairt do rólna scoileanna i sóisialú na ngasúr trí mheán naGaeilge a chothú. Is mór an dúshlán an sprioc seo abhaint amach agus tá géarghá le straitéisi úrnuascoilbhunaithe leis an aidhm seo, sóisialú na ngasúrtrí Ghaeilge, a bhaint amach.

AAnn ttIIoonnaadd CCúúrraamm LLeeaannaaíí –– BBoogghhaa CCeeaatthhaa ((sseeiirrbbhhííssíínnaaííoollaaiinnnnee,, ttaarr ééiiss ssccooiillee,, ccaammppaaíí ssaammhhrraaiiddhh eettcc..))Osclaíodh an t-ionad seo in 2009. Tá foirgneamhálainn nua-aimseartha seo á roinnt idir na seirbhísínaíolainne, tar éis scoile, campaí samhraidh etc. igcuid amháin den fhoirgneamh, agus an NaíonraChonnacht sa gcuid eile. Tá polasaí ag an ionadfostaithe le Gaeilge líofa a roghnú agus an Ghaeilgeamháin a labhairt leis na páistí atá faoina chúram.

NNaaííoonnrraa CChhoonnnnaacchhttTá Naíonra Chonnacht ag cur seirbhísíréamhscolaíochta trí Ghaeilge ar fáil sa gceantar lebreis agus tríocha bliain. Tá beirt ag obair sa naíonraagus is cainteoirí cumasacha Gaeilge iad araon.Tuairiscíodh gur fíorbheagán gasúr a d’fhreastail ar annaíonra sa tréimhse 2009/10 a raibh an Ghaeilgesealbhaithe acu óna dtuismitheoirí. Tháinig feabhasar an scéal seo sa scoilbhliain 2010/2011. Ní mórtuilleadh taighde a dhéanamh le léargas a fháil ar antreocht fadtéarmach sa naíonra.

Úsáideann an Naíonra an Clár Oibre ‘Loinnir’ atáleagtha amach ag Comhar Naíonraí na Gaeltachta armhaithe le forbairt iomlán an pháiste trí meán anspraoi. Tá plean teanga gníomhach i bhfeidhm saNaíonra tríd an scéim plean teanga ‘Borradh’ atá for-bartha ag Comhar Naíonraí na Gaeltachta Teo. agusInstitiúid Teicneolaíochta Bhaile Átha Cliath.Ea-graíonn Naíonra Chonnacht, i bpáirt le ComharNaíonraí na Gaeltachta, oíche eolais faoi sheachadadhna Gaeilge do thuismitheoirí i mí an Mheithimh,chuile bhliain.

SSccooiill ÉÉiinnnneeOsclaíodh scoil san áit a bhfuil teach an tsagairt inniuar an 7 Deireadh Fómhair 1844 le beirt oide in dhásheomra, ceann do bhuachaillí, ceann eile do chailíní.Osclaíodh scoil ar láthair leabharlann an lae inniu dobhuachaillí in 1887. Thug an tAthair Marcas ÓConaire, an sagart paróiste ag an am, cuireadh doShiúracha na Trócaire teacht le scoil cailíní a bhunú.D’oscail siad Scoil Mhuire – scoil do chailíní – in 1910,tráth ar aistrigh na buachaillí ar ais go dtí a gcéadláthair. Scoil dhátheangach cháiliúil a bhí i Scoil namBuachaillí (The Irish Independent 4 Lúnasa 1910)

29

30

agus pléadh conspóid sa gClaidheamh Solais faoichúrsaí teanga nuair a tháinig dreamanna éagsúla,Conradh na Gaeilge go háirid, ag clamhsán faoichumas Gaeilge na siúracha. Tógadh Scoil MhichílNaofa do na buachaillí i 1944 agus lean an dá scoil godtí 1999 nuair a rinneadh eatarthu agus gur thógparóiste an Spidéil cúram bainistíochta anbhunoideachais idir lámha. Is scoil mheasctha dobhuachaillí agus do chailíní atá i Scoil Éinne – scoil atógadh ar láthair Scoil Mhichíl Naofa agus aosclaíodh in 2008.

Is gasúir ón gceantar feidhme den chuid is mó atáag freastal ar an scoil. Níl mórán gasúr ag freastal ar anscoil ó cheantair taobh thoir den cheantar feidhmeach tá mionlach a thagann aniar as ceantair níos faidesiar sa nGaeltacht agus an Ghaeilge sa teaghlach ag angcuid is mó acu seo, dar leis an bPríomhoide.

Bhí sé deacair ar Phríomhoide Scoil Éinneidirdhealú a dhéanamh idir gasúir maidir lena dteangabhaile de bharr dea-thionchar na naíonraí ar chumaslabhartha Gaeilge na ngasúr a thagann chun na scoile.Thuairiscigh sí gur rídheacair na gasúir a spreagadhle Gaeilge a labhairt eatarthu féin. Déanann na gasúiridirdhealú idir teanga na scoile (Gaeilge) agus teangaan spraoi (Béarla). Thuairiscigh sí freisin go mbíonncaighdeán ard Gaeilge ag na gasúir nuair a fhágannsiad an scoil agus go bhfuil ar a gcumas a gcuidmeánscolaíochta a dhéanamh trí Ghaeilge.

Thuairiscigh an Príomhoide gur mhaith léi ethoslán-Ghaeilge a chothú taobh istigh den scoil ach goraibh sé de nós ag go leor tuismitheoirí (fiú acu siúdle Gaeilge) an Béarla a labhairt taobh istigh de gheataína scoile.

CCoollááiissttee CChhrrooíí MMhhuuiirreeBhunaigh Siúracha na Trócaire Coláiste Chroí Mhuiregan Smál sa mbliain 1947 mar mheánscoil lae aguschónaithe lán-Ghaeilge do chailíní agus rinneadhscoil chomhoideachais di sa mbliain 1966. Is scoiliomlán lae í ó lár na nóchaidí. Oideachas tríGhaeilgean polasaí a bhí sa scoil ón tús agus bhí béim ar leithar chúrsaí drámaíochta agus ceoil. Scoil í a bhain cáilmhór amach de bharr na n-ardchaighdeán acadúla acuireadh i bhfeidhm agus is liosta le háireamh nagradaim agus na duaiseanna a bhain daltaí amach inimeacht na mblianta. Is iomaí sin ScoláireachtGhaeltachta a ghnóthaigh daltaí le freastal ar chúrsaítríú leibhéal agus faigheann daltaí deis ar chur isteachar na háiteanna a choinnítear do mhuintir naGaeltachta sna cúrsaí oideachais don bhunleibhéal.

Clúdaíonn scoilcheantar na scoile dúiche níosfairsinge ná Ceantar an Spidéil agus tá breis agus tríchéad scoláire ag freastal ar an scoil. Tuairiscíonn anPríomhoide gur cainteoirí cumasacha Gaeilge iadtuairim is 75% de na gasúir a thagann chun na scoile.Tagann thart ar 20% de na scoláirí isteach ó cheantairatá i gcatagóir ‘C’ – Maigh Cuilinn agus na Forbacha

den chuid is mó – 5% as Cathair na Gaillimhe.Tuairiscítear cumas sa nGaeilge a bheith lag go maithag na scoláirí a thagann ó Mhaigh Cuilinn agus isdúshlán é seo maidir le cur chun cinn na Gaeilge sascoil. Nuair a bhí an taighdeoir sa scoil, mar chuidden tionscadal pleanála, ba leir go raibh Gaeilgemhaith ag formhór na ngasúr ó cheantar an Spidéil.Thuairiscigh na scoláirí gurb é an Béarla an teanga aroghnaigh siad mar uirlis chumarsáide eatarthu féin,fiú idir na scoláirí a labhair an Ghaeilge sa mbaile. Isléir, ach cluas le n-éisteacht a thabhairt do na scoláirítaobh istigh agus taobh amuigh den scoil, go bhfuil anceannas ag an mBéarla mar mar theanga chumarsáideina measc féin.

Tuairiscíonn príomhoide na scoile go n-úsáidteartéacsleabhair i nGaeilge sa scoil agus cuirtear leaganBéarla ar fáil do thuismitheoir ar bheagán Gaeilge lecur ar a gcumas cabhrú le hobair baile. Tá sé de roghaag scoláirí a gcuid scrúduithe stáit a dhéanamh inGaeilge nó i mBéarla.

Thuairiscigh an bheirt phríomhoidí go raibhpolasaí láidir acu atá dearfach ó thaobh na Gaeilgemaidir le hearcú foirne, cumarsáid le tuismitheoiríagus mar theanga riaracháin na scoile.

AAnn GGaaeellaaccaaddaammhh Bunaíodh an Gaelacadamh sna seachtóidí le cúram adhéanamh de na healaíona ar fud cheantarChonamara agus Árann. Tá an cheanncheathrúlonnaithe ar champas Choláiste Chonnacht;faigheann sé maoiniú ón Roinn Gnóthaí Pobail,Comhionannais agus Gaeltachta agus tá riarthóirlánaimseartha fostaithe ann. Eagraítear rangannaceoil agus amhránaíochta go príomha agus bíonn oscionn míle dalta cláraithe i rith na bliana. Cuirtearbéim ar leith ar an amhránaíocht agus ar an damhsasean-nóis agus bhain riar de rannpháirtithe anGhaelacadaimh gradaim náisiúnta amach snaceirdeanna sin. I rith an gheimhridh, eagraítearléachtaí agus seimineáir ar shaíocht agus arthraidisiúin na Gaeilge agus tugtar tús áite d’ábharáitiúil. D’ainmnigh Údarás na Gaeltachta anGaelacadamh mar Ionad Seirbhísí Teanga in 2006.Cuirtear tacaíocht teanga, ranganna a dhéanannfreastal ar chumais éagsúla agus comhairle faoiGhaeilge a fhoghlaim, ar fáil. Bíonn cuid de na cúrsaíGaeilge dírithe ar Theastas Eorpach na Gaeilge atá áriaradh ag Ollscoil na hÉireann, Má Nuad. Eagraítearcúrsa ar ghramadach na Gaeilge uair sa mbliain, cúrsaa bhfuil an-tóir air.

Is é an Gaelacadamh a riarann Éigse an Spidéil,féile ealaíona a eagraítear go bliantúil chuile Mhárta.Ceiliúradh ar an bpobal agus ar dhúchas Gaeilge ancheantair trí ardán a chur ar fáil do na healaíonadúchais agus comhaimseartha trí Ghaeilge bunaidhmna hÉigse.

Is comhpháirtí ríthábhachtach le Comhlacht

31

Forbartha an Spidéil a bheas sa nGaelacadamh sationscadal pleanála teanga sna blianta seo romhainn.

CCoollááiissttee CChhoonnnnaacchhtt ((aann ccoollááiissttee ssaammhhaaiiddhh GGaaeeiillggee aattáálloonnnnaaiitthhee aarr cchhaammppaass CChhoollááiissttee CChhoonnnnaacchhtt))Bunaíodh Coláiste Chonnacht i dTuar Mhic Éadaighi gContae Mhaigh Eo sa mbliain 1906. Ba iad Conradhna Gaeilge a bhunaigh an Coláiste chun oiliúint achur ar mhúinteoirí i dteagasc na Gaeilge. D’aistrighan Conradh an Choláiste go dtí an Spidéal sa mbliain1910, agus tá an Coláiste ag baint úsáide as áiseanna anchampais ó shin i leith. Is comhlacht príobháideachatá i mbun an Choláiste Gaeilge – Coláiste Chonnacht– sa lá atá inniu ann.

Sa mbliain, 2009 d’fhreastail 704 gasúr ar CholáisteChonnacht agus cuirtear fostaíocht shealadachshéasúrach ar fáil do roinnt mhaith múinteoirí chuilebhliain. Is mór an buntáiste eacnamúil don cheantaré an Coláiste do mhná tí, múinteoirí, lucht lóistín,agus bialanna agus siopaí áitiúla.

AAccaaddaammhh nnaa hhOOllllssccoollaaííoocchhttaa GGaaeeiillggee Tá Dioplóma i Stáitsiú agus i Léiriú an CheoilThraidisiúnta á reáchtáil ag Acadamh nahOllscolaíochta Gaeilge i gcomhar le Stiúideo Cuanar láthair an stiúideo ón mbliain 2008 i leith. Tagannmic léinn ó chian is ó chóngar, agus cuireann cuiddíobh fúthu sa Spidéal le linn a dtréimhse staidéir. Isé seo an t-aon chúrsa lánaimseartha tríú leibhéal atáar bun sa gceantar feidhme faoi láthair. Bheadh súilann go ndéanfaí forbairt ar an gcúrsa seo agus archúrsaí gaolmhara amach anseo.

77..44..22 NNaa hhIInnssttiittiiúúiiddíí OOiiddeeaacchhaaiiss –– AAiiddhhmmeeaannnnaaGGiinneeaarráállttaa

i. Na hinstitiúidí a spreagadh le bheith inagcomhpháirtithe gníomhacha sa tionscadalpleanála teanga.

ii. Labhairt na Gaeilge mar ghnáth-theangashóisialta agus spraoi i measc na ngasúr a chothúagus a bhuanú.

iii. Tuiscint a chothú i measc fhostaithe na n-institiúidí faoin ról ceannaireachta atá acu óthaobh iompar teanga de i measc an phobail.

iv. Feasacht chruinn maidir le castachtaísochtheangeolaíochta comhaimseartha an

cheantair a bheith ag comhaltaí foirnena n-institiúidí.

v. Na hinstitiúidí a bheith ina n-ionaideiseamláireacha ó thaobh iompar aguscothú teanga.

vi. Daoine óga cumasacha a bheith ag teacht amachas na hinstitiúidí oideachais agus iadféinmhuiníneach, bródúil as a gcumas Gaeilgeagus as a ndúchas Gaeltachta.

vii. An naíonra agus an naíolann a úsáid mar áis lerannpháirtíocht na dtuismitheoirí a spreagadh sationscadal pleanála teanga

77..44..33 NNaa hhIInnssttiittiiúúiiddíí OOiiddeeaacchhaaiiss –– NNaa DDúússhhllááiinn iissSSuunnttaassaaíí

i. Líon na ngasúr aonteangach (Béarla) a thaganngo dtí na hinstitiúidí oideachais agus an tioncharatá ag na gasúir seo ar iompar teanga na ngasúratá á dtógáil le Gaeilge.

ii. Líon na ngasúr aonteangach (Béarla) a thaganngo dtí na hinstitiúidí oideachais agus andeacracht a chruthaíonn sé seo d’fhoirne nanInstitiúidí agus iad ag iarraidh múineadh tríGhaeilge agus éiteas lán-Ghaeilge a chothúsa scoil.

iii. An dualgas atá ar an scoil (agus ar chuile scoilGhaeltachta) glacadh le chuile pháiste áitiúil gana gcumas sa nGaeilge a chur san áireamh.

iv. Forleatacht na meán Béarla, idir theilifís, cheol,scannáin, idirlíon, DVDanna, agus an tionchar abhíonn acu ar dhearcadh agus ar iompar teangaan aosa óig.

v. Scoilcheantar na meánscoile a bheith agtarraingt ar áiteacha a bhfuil an Ghaeilge lagiontu agus sciar de na daltaí a thagann chun nascoile a bheith ar bheagán Gaeilge dá bhrí sin.

vi. An tuairim atá ag roinnt tuismitheoirí, agus anGhaeilge ar a dtoil acu, nach bhfuil aon ghá leisan nGaeilge a thabhairt dá ngasúir, mar godtabharfaidh siad leo ón scoil í.

vii. Easpa spéise agus iarrachta ag roinnttuismitheoirí ó thaobh an Ghaeilge a labhairt igcomharsanacht na scoile agus ag imeachtaí abhaineann leis an scoil.

77..44..44 NNaa hhIInnssttiittiiúúiiddíí OOiiddeeaacchhaaiiss –– MMoollttaaíí

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

1 Straitéis a fhorbairt leis annGaeilge a úsáid mar a ghnáth-theanga urlabhra na ngasúr saréimse sóisialta agus spraoi

a. Athbhreithniú ar pholasaithe reathana n-institiúidí.

b. Cuidiú leis na hinstitiúidí polasaithebreise a bheadh bunaithe areiseamláir ar ardchaighdeán adhréachtú.

c. An polasaí seo a chur i bhfeidhm gohiomlán gan eisceacht

Foireann Pleanála TeangaCFST+ Príomhoidí +ionadaithe ó choistí nadtuismitheoirí

Chuile MheánFómhair

2 Tuismitheoirí a earcú marrannpháirtithe sa tionscadalcomhtháite

Na hinstitiúidí a úsáid mar fheithicilcumarsáide le tuismitheoirí

Foireann Pleanála TeangaCFST + Príomhoidí +ionadaithe ó choistí nadtuismitheoirí

Chuile MheánFómhair

3 Feasacht faoi na dúshláin aguscastachtaí teangeolaíochta sagceantar a chothú

Seisiún eolais faointsochtheangeolaíocht (ceist namionteanga agus na mórtheanga) aeagrú le

a. Tuismitheoirí na ndaltaí, idirbhunscoil agus mheánscoil

b. Foireann na bunscoile agus nameánscoile

c. Daltaí na bunscoile agus nameánscoile

d. Foireann na meánscoile

• Foireann PleanálaTeanga CFST

• Príomhoidí• Sochtheangeolaí

gairmiúil

Chuile MheánFómhair

4 An Ghaeilge a neartú martheanga roghnaithe na ngasúrmeánscoile

a. Fócas a chur ar iompar teanga nachéad bhliana go háirid sameánscoil.

b. Scoláirí na hidirbhliana a bheithrannpháirteach i réimse denphleanáil teanga

c. Modúl a dhearadh agus a chur iláthair faoin gceist san idirbhliain

• Foireann PleanálaTeanga CFST

• Príomhoide nameánscoile

• Ionadaithe ó na daltaí• Sochtheangeolaí

Chuile MheánFómhair

5 Daltaí nach bhfuil Gaeilgemhaith acu ón teaghlach nó ónmbunscoil a chumasú sa teanga.

Straitéis tacaíochta breise a dhearadhagus a chur i bhfeidhm do ghasúir abhfuil Gaeilge lag acu sa meánscoil.

Bord bainistíochta agusPríomhoide na scoile letacaíocht óChomhordaitheoir TeangaCFST

Eagraíocht na ScoileannaGaeltachta

Chuile MheánFómhair

6 An Ghaeilge amháin a bheith álabhairt ag pobal iomlán nascoile (daltaí, tuismitheoirí,foireann) sa scoil agus igcomharsanacht na scoile.

Tacaíocht a thabhairt do na scoileannacoistí tacaíochta láidre a bhunú agus émar chúram orthu polasaithe láidreiompar teanga a dhréachtú agus a chur ibhfeidhm.

I gcás polasaithe earcaíochta, gurbunchritéar riachtanach é líofacht sanGaeilge agus go gcuirtear anbunchritéar sin i bhfeidhm.

Bord bainistíochta aguspríomhoide na scoile letacaíocht óChomhordaitheoir TeangaCFST

Eagraíocht na ScoileannaGaeltachta

Chuile mhíMeán Fómhair

7 Imeachtaí taobh amuigh denscoil féin i nGaeilge a eagrú

An Comhordaitheoir Teanga lehimscrúdú a dhéanamh sa réimse seoagus tacaíocht na bpríomhoidí a lorg

An Foireann PleanálaTeanga CFST+ m.sh.ceardaithe áitiúla le Gaeilge

Roimh thosúna scoilbhlianachuile bhliain

8 Cainteoirí Gaeilge níos aosta aúsáid le caighdeán Gaeilge nangasúir scoile a fheabhsú agus ashaibhriú.

An Comhordaitheoir Teanga +príomhoide na scoileanna + Cumann nanIar-Oibrithe Lúfara leis naféidearthachtaí a phlé

An ComhordaitheoirTeanga + príomhoide nascoileanna + Cumann nanIar-Oibrithe Lúfara

Roimh thosúna scoilbhlianachuile bhliain

32

77..55 EEaaggrraaííoocchhttaaíí DDeeoonnaacchhaa aagguuss SSóóiissiiaallttaa

77..55..11 EEaaggrraaííoocchhttaaíí DDeeoonnaacchhaa aagguuss SSóóiissiiaallttaa –– SSttááddaassRReeaatthhaaChomh maith le réimse an teaghlaigh, an oideachaisagus na hoibre, tá tábhacht faoi leith, ó thaobh nasochtheangeolaíochta de, leis an réimse sóisialta. Isann a bhíonn an caidreamh idir baill den phobalteanga, agus dá bharr sin, tá tábhacht faoi leith agbaint leis an teanga trína bhfeidhmíonn naheagraíochtaí deonacha. Tá ról lárnach acu i gcothúfhéiniúlacht an phobail teanga.

Tá traidisiún fada, láidir sa Spidéal den obairdheonach. Tá cumainn dheonacha ag feidhmiú iréimsí éagsúla den saol – spórt, féilte, ceol, nahealaíona traidisiúnta Gaeltachta agus réimsí eilenach iad. Is í an Ghaeilge teanga oibre bhunáite mórna gcoistí agus na gcumann sin riamh, agus isamhlaidh atá i gcónaí i gcás a bhformhór – na coistíseanbhunaithe go mór mór. Mar sin féin, tharla sé lecúpla bliain anuas gur tháinig daoine ar choistí abhíodh ag feidhmiú trí Ghaeilge go hiomlán roimhesin, agus de bhrí nach raibh dóthain Gaeilge ag nadaoine sin chun iad féin a chur in iúl trí Ghaeilge,d’éirigh teannas nuair a tháinig mian an duine nua ag(h)nó a dhéanamh i mBéarla salach ar mhodh oibretraidisiúnta an choiste sin i.e. feidhmiú go hiomlán tríGhaeilge. Tá fianaise ann freisin gur mó an baol gurbé an Béarla a bhíonn in úsáid mar ghnáth-theangachaidrimh nuair a bhunaítear cumann deonach nuasa gceantar.

Léiríonn an taighde a rinneadh ar an bpobal donPhlean seo gur 35% de na daoine fásta sa gceantarfeidhme a deir go nglacann siad páirt i gcumainnspóirt nó shóisialta, a bhformhór sa nGaeltacht. Díobhsiúd a bhfuil gasúir acu, dúirt 67% go raibh na gasúirpáirteach i gcumainn agus in imeachtaí iarscoile gorialta. Léiríonn an taighde chomh maith gur 22% dena daoine fásta sa gceantar feidhme a deir go nglacannsiad páirt i gcoistí nó i gcumainn dheonacha sagceantar. Cé go bhféadfaí a cheapadh nach sciaruafásach mór den phobal fré chéile é seo, mar sin féin,is cinnte gur comhthéacs fíorthábhachtach é réimsena gcoistí deonacha, agus go gcuireann sé comhthéacsar fáil trínar féidir le daoine castáil lena chéile agusúsáid a bhaint as an nGaeilge. Leiríonn sé seo pobalina bhfuil rannpháirtíocht sa saol poiblí (SocialCapital) sách láidir.

Déanann Putnam (2000) cur síos ar theoiric anChaipitil Shóisialta. Agus é ag cur síos ar anbhfeiniméan sóisialta seo, úsáideann Kirby (2004, 13)an téarma ‘an eangach rannpháirtíochta’. Má tá dea-thoradh le bheith ar aon tionscadal pobail, anphleanáil teanga cuir i gcás, ní mór, dar le Putnam, gombeadh caipiteal sóisialta láidir ag an bpobal sin.Cuireann sé síos ar mheath an chaipitil shóisialta i

Stáit Aontaithe Mheiriceá le blianta beaga anuas. Léiríonn taighde a ndéanann Putnam tagairt dó,

go bhfuil ceithre chúis leis an easparannpháirtíochta seo:• An teilifís lárnach do shaol na ndaoine. Lagaíonn

sé an rannpháirtíocht sa phobal. Bristear anceangal ‘fisiciúil idir daoine’ (2000, 225)

• Brú ama agus airgid (ibid, 203)• An chianchomaitéireacht (ibid, 212)• Difríochtaí ó ghlúin go glúin (ibid, 247 – 276).

Ó thaobh na sochtheangeolaíochta de, támórthionchar ag na gnéithe seo ar sheachadadh naGaeilge ó ghlúin go glúin. Dar le Putnam, caitheanngasúir níos mó ama ag breathnú ar an teilifís ná igcomhrá lena dtuismitheoirí. Caitheann tuismitheoiríníos mó ama as baile de bharr turais fhada laethúla godtí an obair agus uaireanta breise á gcaitheamh acusan ionad oibre. De bharr athruithe an tsaoil (cúrsaítaistil, brú ama, tuismitheoirí a bheith ag obair taobhamuigh den teach srl.), tá seachadadh na Gaeilge sateaghlach agus sa bpobal faoi bhrú.

Tá liosta de na heagraíochtaí sóisialta agusdeonacha atá ag feidhmiú sa gceantar ar fáil inAguisín 1.

Thuairiscigh baill d’eagraíochtaí gur deacair scaitícinnirí/traenálaithe a earcú agus líofacht Ghaeilgeacu. Níl aon chlub óige ag feidhmiú sa gceantar le dhábhliain anuas.

Tuairiscíodh ag roinnt de na grúpaí fócais gombíonn míshocracht ann maidir leis an gcur chuigeteanga is feiliúnaí nuair a bhíonn cainteoirí Gaeilge(dátheangacha) agus cainteoirí Béarla (aonteangacha)i láthair ag na cruinnithe.

77..55..22 EEaaggrraaííoocchhttaaíí DDeeoonnaacchhaa aagguuss SSóóiissiiaallttaa ––AAiiddhhmmeeaannnnaa GGiinneeaarráállttaa

i. An Ghaeilge a bheith fite fuaite leis an líonréimsí is leithne sa bpobal agus is féidir.

ii. Eangach na rannpháirtíochta a láidriú agus anGhaeilge mar dhlúthchuid di.

iii. Coistí deonacha uile agus cumainn shóisialta ancheantair a bheith ag feidhmiú trí Ghaeilge gohiomlán faoi dheireadh thréimhse an Phlean, arbhealach a thabharfas san áireamh miantadaoine nach bhfuil Gaeilge líofa fós acu páirtthairbheach i ghlacadh sa saol poiblí agusdeonach.

iv. Tús áite soiléir a bheith ag an nGaeilge sagcaidreamh idir na coistí deonacha, na cumainnshóisialta agus an pobal fré chéile.

v. Straitéisí a fhorbairt lena dheimhniú nachmbraithfidh daoine ar bheagán Gaeilge ar imeallan phobail.

33

vi. Imeachtaí sóisialta a eagrú a chuirfeas leis naféidearthachtaí go mbuailfeadh lucht labharthana Gaeilge ar a chéile agus go spreagfar tuilleadhcleamhnas ina ndéanfar rogha dhearfach i leithna Gaeilge.

77..55..33 EEaaggrraaííoocchhttaaíí DDeeoonnaacchhaa aagguuss SSóóiissiiaallttaa –– NNaaDDúússhhllááiinn iiss SSuunnttaassaaíí

i. An nós a chleachtann lucht labhartha na Gaeilge(atá dátheangach) an Béarla a labhairt nuair atáBéarlóir (aonteangach) i láthair.

ii. An deacracht a bhíonn ann ó thaobh imeachtaía eagrú trí Ghaeilge nuair atá meascán deGhaeilgeoirí dhátheangacha agus Béarlóiríaonteangacha i láthair.

iii. Riarthóirí agus oiliúnóirí le Gaeilge a aimsiú.iv. Daoine fuinniúla ar bheagán Gaeilge agus suim

acu i gcúrsaí forbartha pobail a chomhtháthú sabpobal gan dochar a dhéanamh don Ghaeilgemar ghnáth-theanga riaracháin na n-eagraíochtaí pobail

v. An dúshlán sochtheangeolaíochta a chruthaíonnlíon na n-áitritheoirí nua nach bhfuil Gaeilgeacu nó atá ar bheagán Gaeilge, agus nach bhfuilsuim acu sa gcultúr, atá curtha fúthu sa gceantar.

vi. Bealaí a aimsiú le heolas tábhachtach a chur arfáil do dhaoine atá ar bheagán Gaeilge, ganteacht salach ar an tús áite soiléir atá agan nGaeilge.

77..55..44 aa)) EEaaggrraaííoocchhttaaíí DDeeoonnaacchhaa aagguuss SSóóiissiiaallttaa –– GGiinneeaarráállttaa.. MMoollttaaíí

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr1 Plean teanga a bheith ag chuile

eagraíocht shóisialta agusdheonach

Teimpléad de phlean teanga a chur arfáil do na heagraíochtaí deonacha

Cúnamh a thabhairt do gach eagraíochtplean teanga ar leith don eagraíocht sina dhréachtú

Cúnamh a thabhairt don eagraíocht abunreacht a scríobh nó a leasú ionas gondéarfar ann gurb í an Ghaeilge teangaoibre na heagraíochta

Oifigigh na n-eagraíochtaíle tacaíocht óChomhordaitheoir TeangaCFST

2 An earnáil shóisialta agusdheonach trí Ghaeilge a chothúagus bearnaí san earnáil sin aaithint.

a. Suirbhé cuimsitheach a dhéanamhar an bpobal d’fhonn teacht ar eolasfaoi riachtanais an phobail.

b. Eagraíochtaí nua a bhunú / a éascúmar thoradh ar an suirbhé.

c. Rannpháirtíocht bhreise a spreagadh

CFST +daoine le sainscileanna arleith de réir mar is gá

a. 01/2011

b. 1/12

3 Saol sóisialta sa gceantar achothú trí Ghaeilge

Féilte agus a leithéidí a eagrú le deis athabhairt do dhaoine fásta óga bualadhle chéile in atmaisféar Gaelach

Comhordaitheoir TeangaCFST

Chuile MheánFómhair

4 Cruinnithe i nGaeilge a éascú,go háirithe mórchruinnithepoiblí.

a. Trealamh ateangaireachtacomhuaineach a cheannach agus achur ar fáil do ghrúpaí pobail

b. Painéil d’ateangairí oilte a chur lechéile

a. CFST + Údarás na G. +Aonad nahAteangaireachta inAcadamh nahOllscolaíochta Gaeilge

a. 01/2011

b. 1/12

5 Eolas faoin tionchar atá ag naheagrais ar an iompar teanga sagceantar agus an chúis ar gáfeidhmiú trí Ghaeilge.

Seisiún eolais le hoifigigh na gcoistí faoichúrsaí teanga sa gceantar a eagrú

Foireann Pleanála TeangaCFST+ sochtheangeolaí

11/12 agusEanáir agusMeán Fómhairchuile bhliain

6 Tacaíocht teanga a chur a fáil(fógraí, mannaí agus rl)

Seirbhís comhairle teanga a chur ar fáil Foireann Pleanála TeangaCFST+ aistritheoir

De réir mar isgá

77..55..44 bb)) AAnn SSaaooll SSóóiissiiaallttaa –– EEaaggrraaííoocchhttaaíí DDeeoonnaacchhaa aattáá aagg ffeeiiddhhmmiiúú ttrríí GGhhaaeeiillggee ffaaooii lláátthhaaiirr.. MMoollttaaíí

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr1 I gcás coistí deonacha an cheantair

atá ag feidhmiú trí Ghaeilge cheanaféin, iad sin a mhisniú, a spreagadhagus agus a chumasú le leanachtden nósmhaireacht sin.

Cruinniú faoi dhó sa mbliain leis an gcoisteiomlán le cúrsaí teanga a phlé leo agus nadúshláin a fheictear dóibh a chíoradh leo.

Foireann Pleanála TeangaCFST i gcomhar lecathaoirleach agusoifigigh eile an choiste nóan chumainn.

Márta agus MeánFómhair chuilebhliain

2 Cathaoirligh na gcoistí a chumasúledéileáil le ceisteanna achrannachateanga a d’fhéadfadh teacht chuncinn.

Cúrsa oiliúna a eagrúar an gcaoi le cathaoirleachta dhéanamh ar chruinnithe, agus béim ar leith aran gcaoi le ceisteanna achrannacha a bhainfeadhle húsáid teangacha a láimhseáil.Lámhleabhar aran ábhar a chur i dtoll a a chéile.

Foireann Pleanála TeangaCFST; cathaoirleach anchoiste nó an chumainn;Údarás na Gaeltachta.

An cúrsa lebheith déanta agna cathaoirlighfaoi Aibreán2011.

34

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr3 Straitéis a aontú le gach coiste agus

cumann deonach le déileáil le cásina mbeadh duine ar bheagánGaeilge ag iarraidh páirt a ghlacadhin imeachtaí an choiste.

An tábhacht atá ag baint leis annósmhaireacht reatha teanga, i.e. tríGhaeilge, a chur ina luí ar bhaill an choiste

Foireann Pleanála TeangaCFST i gcomhar lecathaoirleach agusoifigigh eile an choiste nóan chumainn.

Straitéis le bheithaontaithe le gachcoiste faoi Aibreán2011.

4 Aon ábhar scríofa a chuirfí i láthairan phobail a bheith i nGaeilgeamháin; úsáid chuí le baint assiombailí freisin le teachtaireachtaítábhachtacha a thabhairt donphobal fré chéile agus do dhaoineatá ar bheagán Gaeilge, go mór mórar chomharthaíocht.

Tacófar le gach coiste deonach maidir lehábhar scríofa a chur i láthair an phobail inGaeilge.Coistí deonacha a spreagadh le dul igcomhairle le Foireann Pleanála TeangaCFSTsula gcuirfear aon ábhar scríofa faoibhráid an phobail.Seirbhís cruinnis sa nGaeilge a sholáthard’eagraíochtaí lena chinntiú go bhfuilGaeilge chruinn ar gach ábhar a chuirfearfaoi bhráid an phobail.Déanfaidh an Comhordaitheoir Teangasocrú go gcuirfear an t-ábhar ón gcoistedeonach ar www.anspideal.ie

Foireann Pleanála TeangaCFST i gcomhar lecathaoirleach agusoifigigh eile an choiste nóan chumainn. Cúnamh lefáil ó shaineolaí teanga deréir mar is gá.

Aontófar cur chuigele gach coistedeonach, maidir lehábhar scríofa a churi láthair an phobail,faoi mhí Feabhra2011.Oibreofar goleanúnach leis nacoistí deonacha idirsin agus deireadhthréimhse an Phleanchun na gníomharthaa chur i gcrích.

77..55..44 cc)) GGnnííoommhhaarrtthhaa –– EEaaggrraaííoocchhttaaíí ddeeoonnaacchhaa nnaacchh bbhhffuuiill aagg ffeeiiddhhmmiiúú ttrríí GGhhaaeeiillggee ggoo hhiioommlláánn ffaaooii lláátthhaaiirr

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr1 I gcás coistí deonacha an cheantair

nach bhfuil ag feidhmiú tríGhaeilge go hiomlán faoi láthair,iad sin a mhisniú, a spreagadh agusa chumasú lena nósmhaireachtteanga a athrú go Gaeilge.

Cruinniú faoi dhó sa mbliain leis an gcoisteiomlán le cúrsaí teanga a phlé leo agus nadúshláin a fheictear dóibh a chíoradh leo.

Foireann Pleanála TeangaCFST i gcomhar lecathaoirleach agus oifigigheile an choiste nó anchumainn.

Márta agus MeánFómhair chuilebhliain

2 Cathaoirligh na gcoistí a chumasúle dul i ngleic le ceist na teanga sagcoiste.

Cúrsa oiliúna a eagrú ar an gcaoi lecathaoirleacht a dhéanamh an chruinnithe, agusbéim ar leith ar an gcaoi le ceisteannaachrannacha a bhainfeadh le húsáid teangacha aláimhseáil.

Foireann Pleanála TeangaCFST; cathaoirleach anchoiste nó an chumainn;Údarás na Gaeltachta.

An cúrsa lebheith déanta agna cathaoirlighfaoi Aibreán2011.

3 Straitéis a aontú le gach coiste aguscumann deonach le déileáil leis anathrú ó Bhéarla go Gaeilge martheanga feidhme an choiste, agus lecásanna ina mbeadh duine arbheagán Gaeilge ag iarraidh páirt aghlacadh in imeachtaí an choiste.

An tábhacht a bhaineann le nósmhaireachtteanga an choiste ó thaobh straitéis iomlán anphobail i leith na teanga a chur ina luí ar bhaillan choiste.

Taighde a dhéanamh ar dhea-chleachtais i leithna sprice seo i gcás mionteangacha.

Straitéisí eiseamláireacha a fhorbairt i gcomharleis na heagraíochtaí.

Foireann Pleanála TeangaCFST i gcomhar lecathaoirleach agus oifigigheile an choiste nó anchumainn.

Straitéis lebheith aontaithele gach coistefaoi Aibreán2011.

4 Aon ábhar scríofa a chuirfí i láthairan phobail a bheith i nGaeilgeamháin; úsáid chuí le baint assiombailí freisin le teachtaireachtaítábhachtacha a thabhairt donphobal fré chéile agus do dhaoineatá ar bheagán Gaeilge, go mór mórar chomharthaíocht.

Tacófar le gach coiste deonach maidir le hábharscríofa a chur i láthair an phobail i nGaeilge.

Coistí deonacha a spreagadh le dul i gcomhairlele Foireann Pleanála Teanga CFSTsula gcuirfearaon ábhar scríofa faoi bhráid an phobail.

Seirbhís cruinnis sa nGaeilge a sholáthard’eagraíochtaí lena chinntiú go bhfuil Gaeilgechruinn ar gach ábhar a chuirfear faoi bhráid anphobail.

Déanfaidh an Comhordaitheoir Teanga socrú gogcuirfear an t-ábhar ón gcoiste deonach arwww.anspideal.ie

Foireann Pleanála TeangaCFST i gcomhar lecathaoirleach agus oifigigheile an choiste nó anchumainn. Cúnamh le lorgó shaineolaí teanga de réirmar is gá.

Aontófar curchuige le gachcoiste deonach,maidir le hábharscríofa a chur iláthair anphobail, faoi mhíFeabhra 2011.

Oibreofar goleanúnach leis nacoistí deonachaidir sin agusdeireadhthréimhse anPhlean chun nagníomhartha achur i gcrích.

35

77..66 CCaammppaass CChhoollááiissttee CChhoonnnnaacchhtt

77..66..11 CCaammppaass CChhoollááiissttee CChhoonnnnaacchhtt –– AAnn SSttááddaassRReeaatthhaaTógadh léas ar Arundale House agus na tailte thart airsa Sián i 1910 agus aistríodh Coláiste Chonnacht óThuar Mhic Éadaigh agus tosaíodh cúrsaí samhraidhGaeilge sa Spidéal an bhliain sin. Ceannaíodh na tailteina dhiaidh sin agus tá an campas i gcomharsanachtan Choláiste á riaradh ag Iontaobhas CholáisteChonnacht ó shin.

Tá an-tábhacht go deo le campas CholáisteChonnacht i saol sóisialta, oideachais agus spóirt anSpidéil. 22 acra ar fad atá i gceist agus é suite igceartlár an cheantair, agus is beag ceantar eile sanGaeltacht ná, go deimhin, sa tír a bhfuil áis phobailchomh breá sin aige.

Bíonn Coláiste Chonnacht (Coláiste Gaeilge) áreáchtáil ann i rith mhí an Mheithimh, Iúil agusLúnasa chuile bhliain agus is fiontar príobháideach anColáiste Gaeilge sin ó thús na n-ochtóidí i leith. Tácodanna éagsúla den champas ar léas fadtéarmach ageagrais pobail éagsúla faoi láthair. Tá páirceannaimeartha, áras gleacaíochta, seomraí feistis agusseomraí cruinnithe ag Cumann Lúthchleas Gael anSpidéil, tá Ionad Seirbhísí Teanga Údarás naGaeltachta, oifigí an Ghaelacadaimh agus IonadCúram Leanaí Bogha Ceatha ar an gcampas, tá páircag coiste Thaispeántas Chois Fharraige agus tá ionaidstórála ag Aisteoirí an Spidéil agus ag CoisteChurrachaí an Spidéil ar an gcampas. Beidh PáircSpraoi do ghasúir óga an cheantair á tógáil ar angcampas go luath.

Is féidir le heagrais pobail nó príobháideachaseomraí nó áiseanna an Choláiste a fháil ar cíos achiarratas a chur faoi bhráid an Iontaobhais. Bhí antuiscint riamh ann gur ar mhaithe le himeachtaí inGaeilge agus imeachtaí a chothódh úsáid na Gaeilge

mar theanga phobail sa Spidéal a bhí an campas ann,ach is cosúil go bhfuil athrú air sin anois mar gobhfuil roinnt gníomhaíochtaí trí Bhéarla á reáchtáili bhfoirgintí an Choláiste le tamall anuas deréir cosúlachta.

77..66..22 CCaammppaass CChhoollááiissttee CChhoonnnnaacchhtt –– AAiiddhhmmeeaannnnaaGGiinneeaarráállttaa

i. Meoin na ndaoine a d’fhorbair ColáisteChonnacht céad bliain ó shin – gur campas armhaithe leis an nGaeilge a chur chun cinn abheadh ann – a chothú agus a dhaingniú i meascchuile dhream a bhaineann leas as an gcampas.

ii. A dheimhniú gur imeachtaí a chaomhnós, abhuanós agus a neartós pobal Gaeilge ancheantair a bheas ar bun ar an gcampas.

iii. Gach uile dhuine agus eagraíocht a bhaineannúsáid as an gcampas a spreagadh le bheith inabpáirt lárnach den Phlean Teanga do Cheantaran Spidéil agus de na gníomhaíochtaí atá leagthaamach sa bPlean.

iv. Tacaíocht a thabhairt don Choláiste Gaeilge atáag baint úsáide as an gcampas, le go mbeidh dea-chleachtais i bhfeidhm i gcónaí, le gur chun leasana Gaeilge sa gceantar a fheidhmíonn an Coláisteag gach leibhéal – sna tithe lóistín, sna siopaí,agus ar na sráideanna.

77..66..33 CCaammppaass CChhoollááiissttee CChhoonnnnaacchhtt –– NNaa DDúússhhllááiinn iissSSuunnttaassaaíí

i. Éiginnteacht faoi stádas an struchtúirbhainistíochta faoina bhfuil an campas agfeidhmiú.

ii. Éiginnteacht faoin bpolasaí teanga atá ibhfeidhm maidir le húsáid áiseannaan Choláiste.

iii. An baol go mbuanófar agus go leathnófar ancleachtas atá tagtha isteach le deireanas maidir

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthh--cchhlláárr

1 Go gcinnteofar nach ndéanfaidh aonimeacht a reáchtáiltear i gColáisteChonnacht ná ar an gcampas dochar donGhaeilge mar theanga phobail ancheantair feidhme

Polasaí a dhréachtú agus a fheidhmiúlena dheimhniú gur imeachtaí i nGaeilgeamháin a bheas ar bun i gColáisteChonnacht féin

Coiste an Iontaobhais, CLG anSpidéil, eagraíochtaí a bhaineannúsáid as an gcampas le tacaíocht óFhoireann Pleanála Teanga CFST

09/2011

2 Go gcinnteofar go mbaintear lánúsáid ascampas Choláiste Chonnacht leis annGaeilge a neartú mar theanga pobail sagceantar

Plean acmhainne Gaeilge do ChampasCholáiste Chonnacht a réiteach agus afheidhmiú

Coiste an Iontaobhais, eagraíochtaía bhaineann úsáid as an gcampas letacaíocht ó Fhoireann PleanálaTeanga CFST

09/2011

3 Go dtacóidh pobal an Choláiste Gaeilgeagus na n-eagraíochtaí eile a bhaineannúsáid as an gcampas leis an bPlean Teanga

Cruinniú le húdaráis an Choláiste Gaeilgeagus na heagraíochtaí eile lerannpháirtíocht sa bPlean Teanga adheimhniú

Údaráis an Choláiste Gaeilge +Foireann Pleanála Teanga CFST

04/2011

4 Feasacht fhoireann teagaisc an CholáisteGaeilge a ardú maidir lena ról i bpobalteanga an cheantair feidhme

Cruinnithe le foireann teagaisc anCholáiste Gaeilge

Ceardlann faoi ionchur na foirne sabPlean Teanga

Údaráis an Choláiste Gaeilge,foireann teagaisc an Choláiste +Foireann Pleanála Teanga CFST

01/2011

77..66..44 CCaammppaass CChhoollááiissttee CChhoonnnnaacchhtt –– MMoollttaaíí

36

le himeachtaí trí Bhéarla.iv. Easpa infheistíochta sna foirgintí san am atá

caite, rud a fhágann nach bhfuil siad archaighdeán sách ard anois le freastal cuí adhéanamh ar imeachtaí pobail a chothódh úsáidna Gaeilge.

v. Easpa foinsí maoinithe le forbairt cheart adhéanamh ar na háiseanna i bhfianaise nahéiginnteachta faoi stádas an struchtúirbhainistíochta agus i bhfianaise na lagtrá sangeilleagar.

77..77 AAnn EEaaggllaaiiss CChhaaiittlliicceeaacchh

77..77..11 AAnn EEaaggllaaiiss CChhaaiittlliicceeaacchh –– AAnn SSttááddaass RReeaatthhaaIs í an Eaglais Chaitliceach Rómhánach an t-aoneaglais nó mórghrúpa creidimh atá ag feidhmiú gogníomhach nó ar bhonn eagraithe sa bpobal.Baineann dhá pharóiste agus dhá dheoise éagsúla leisan gceantar feidhme: ón droichead siar sin Paróistean Chnoic in Ard-deoise Thuama agus ón droicheadsoir sin Paróiste an Spidéil i nDeoise na Gaillimhe. Goleor den phobal ón droichead siar a fhreastalaíonn gorialta ar sheirbhísí eaglasta, is ar shéipéal an Spidéil abhíonn a dtriall ó tharla gurb é is cóngaraí dóibh.

Tá cónaí ar shagart pobail an Spidéil sa sráidbhaileagus bíonn roinnt coistí deonacha ag tacú le riaradhan pharóiste (féach Aguisín 1.) Is i nGaeilge areáchtáiltear imeachtaí rialta an tséipéil, cé go n-éilítear roinnt Béarla scaití le linn searmanaisteaghlaigh ar nós póstaí, baistí, sochraidí srl. Cuirtearnuachtlitir sheachtainiúil i gcló (i nGaeilge) aguscuirtear fáilte sa nuachtlitir roimh fhógraí nó eolaspobail. Tá tábhacht shiombalach an-mhór ag roinnt

le teanga an tséipéil ó thaobh shainaitheantas anphobail mar phobal Gaeltachta agus mar gur áit é adtagann sciar mór den phobal le chéile go rialta agusgo gcloiseann daoine ar bheagán Gaeilge, nó nachbhfuil páirteach in imeachtaí pobail, Gaeilge.

Bhí an t-ádh ar an Spidéal go dtí seo raibh dea-thoil i leith úsáid na Gaeilge in imeachtaí creidimh anpharóiste ag na sagairt phobail a tháinig go dtí an áitagus, go deimhin, gur léirigh na sagairt sin díograsagus dílseacht i leith na teanga. Meastar, mar sin féin,gur gá go mbeadh polasaí cinnte i bhfeidhm agleibhéal deoise lena chinntiú nach dtiocfaidh aonchontúirt amach anseo ar an dea-chleachtas teangaatá seanbhunaithe sa Spidéal.

77..77..22 AAnn EEaaggllaaiiss CChhaaiittlliicceeaacchh –– AAiiddhhmmeeaannnnaaGGiinneeaarráállttaa

i. A dheimhniú gur freastal iomlán i nGaeilge, ingach gné de shaol spioradálta an phobail, abheas ar bun ag an Eaglais Chaitliceach agleibhéal an pharóiste.

77..77..33 AAnn EEaaggllaaiiss CChhaaiittlliicceeaacchh –– NNaa DDúússhhllááiinn iissSSuunnttaassaaíí

i. Go dtiocfadh éileamh ar theanga eile seachas anGhaeilge in imeachtaí rialta an tséipéil.

ii. Ganntanas sagart le Gaeilge, agus an baol gongéarófar ar an nganntanas sin amach anseo.

iii. Gan aon pholasaí follasach a bheith ag an EaglaisChaitliceach i leith úsáid na Gaeilge sanGaeltacht, agus úsáid na Gaeilge a bheith agbrath dá bhrí sin ar dhea-mhéin an easpaig agusan tsagairt phobail a bhíonn ann ag an am donteanga, seachas ar pholasaí cinnte.

77..77..44 AAnn EEaaggllaaiiss CChhaaiittlliicceeaacchh –– MMoollttaaíí

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthh--cchhlláárr

1 Polasaí teanga a bheas dearfach i leith naGaeilge a thabhairt i bhfeidhm ar leibhéalna deoise le haghaidh na bparóistíGaeltachta

Cruinniú leis an SP + Coiste na Liotúirge

Cruinnithe leis an Easpag agus lehúdaráis na deoise leis an tábhacht atá lepolasaí teanga don Ghaeltacht a chíoradhleo.

Comhairle teanga a chur ar údaráis nadeoise ó thaobh polasaí teanga aréiteach.

An Sagart Paróiste, an CoisteLiotúirge + Foireann PleanálaTeanga CFST

01/2011

2 Tacú leis an sagart pobail maidir le hábhara sheoltar chuige i mBéarla amháin a churar fáil don phobal áitiúil i nGaeilge

Cruinniú leis an SPTeagmháil le Comhdháil na nEaspag lestocaireacht a dhéanamh thar ceann nabpobal le Gaeilge.

Leagan Gaeilge de shuíomh idirlín nanDeoisí a éileamh.

Tacaíocht a chur ar fáil maidir lehaistriúchán agus cruinnis Gaeilge.

An Sagart Paróiste, an CoisteLiotúirge, Oifigeach Cumarsáidean Easpaig, Oifigigh Cumarsáidena nDeoisí + Foireann PleanálaTeanga CFST

Cúnamh le lorg ó shaineolaí teangade réir mar is gá.

01/2011

3 Taithí Gaeilge an phobail i gcomhthéacsspioradálta a neartú

Leabhrán de phaidreacha agus iomainn aréiteach

Cumann na Sagart, Cór ChillÉinde, Cór na nÓg, an CoisteLiotúirge le tacaíocht ó FhoireannPleanála Teanga CFST

01/2011

37

77..88 AAnn IInniimmiirrccee aagguuss ÁÁiittrriitthheeooiirríí nnaacchh aass aannnnGGaaeellttaacchhtt iiaadd

77..88..11 AAnn IInniimmiirrccee aagguuss ÁÁiittrriitthheeooiirríí nnaacchh aass aannnnGGaaeellttaacchhtt iiaadd –– SSttááddaass RReeaatthhaa77..88..11aa ÁÁiittrriitthheeooiirríí IIsstteeaacchhIs daoine ón taobh amuigh den Ghaeltacht iad 42%de phobal Cheantar an Spidéil (chuile aoisghrúpa)agus réimse leathan cumais sa nGaeilge ina measc, ólíofa go lag. Léiríonn sé seo leibhéal inimirce atá thara bheith ard i gcomparáid le ceantair Ghaeltachta eile.Sa bPlean seo, úsáidtear an focal ‘inimirce’ le cur síosar an bhfíric dhéimeagrafach seo, agus na téarmaí‘áitrithreoirí nua’ nó ‘áitritheoirí isteach’, nuair adhéantar tagairt do na daoine nach ón nGaeltacht iad,ach atá ina gcónaí sa gceantar.

Is é an sainmhíniú ar an sciar seo den phobal duinea d’fhreagair sa suirbhé ginearálta ar an bpobal nártógadh sa Spidéal ná i gceantar eile Gaeltachta é nó í.

Bíonn ceist na teanga san áireamh go mór agroinnt de na háitritheoirí a bhogann chun an Spidéil,ach ar an taobh eile, tagann daoine chun cónaithe sanáit nach mbíonn a fhios acu fiú amháin sula mbogannsiad gur pobal le Gaeilge atá san áit rompu agus bíonniontas ar chuid díobh gur mar sin atá. Cuireann roinntde na háitritheoirí nua le gréasáin Ghaeilge anphobail, labhraíonn siad Gaeilge go fonnmhar lemuintir na háite agus de bharr an tiomantais aléiríonn siad don teanga spreagann siad daoine leGaeilge a labhairt agus scaití spreagann sinmachnamh ar cheisteanna a bhaineann lecúrsaí teanga.

Tuairiscíonn roinnt de na háitritheoirí nua, daoinenach í an Ghaeilge an chéad teanga acu nó nachbhfuil sí ar a dtoil go hiomlán acu, gur theip orthuGaeilge a chothú mar theanga cumarsáide sagcomharsanacht, nár tugadh tacaíocht dá gcuidiarrachtaí ná dá mian Gaeilge a labhairt le muintir naháite agus níos minice ná a chéile gur chinn siad ganleanacht le Gaeilge a ghnáthú mar theanga sa bpobal.

Tagann daoine eile isteach sa bpobal nach bhfuilspéis dá laghad acu sa nGaeilge ná ag an áit atá ag annGaeilge i saol an phobail. Béarla a labhraíonn siad inchuile shuíomh: ní rithfeadh sé leo a mhalairt adhéanamh. Ní dóigh go ritheann sé leo ach oiread gobhfuil tionchar acu ar iompar teanga sa bpobal, gobhfuil siad ag brostú an iompú teanga sa bpobal.Bheadh go leor ina measc gur chuma leo faoi naceisteanna sin.

Bheadh áitritheoirí nua sa gceantar nach nglacannpáirt in imeachtaí an phobail ar bhealach ar bith: tádhá thoradh ar a laghad air sin: níl aon tionchar acuar chúrsaí teanga mar nach mbíonn siad ag castáil ledaoine eile sa bpobal le haon teanga a labhairt leo agustá cuid díobh a bhraitheann dealaithe ón bpobal abhfuil cónaí orthu ann. Tá daoine gan Ghaeilge ina

gcónaí sa gceantar nach bhfuil gníomhach inimeachtaí pobail mar nach bhfuil an acmhainn teangaacu é sin a dhéanamh.

Is fiú a thabhairt faoi deara go bhfuil roinntimeachtaí pobail ag teacht chun cinn agus an Béarlamar ghnáth-theanga iontu ar roinnt cúiseanna, anlucht stiúrtha a bheith ar uireasa Gaeilge an chúis ismó, seans. Caithfear a rá go ndéantar iarracht oireadáirid Gaeilge a bheith in úsáid sna cumainn /gníomhaíochtaí nua seo, rud a thabharfadh le fios gobhfuil buntuiscint ann go mbeifí ag súil le Gaeilge inaon imeacht nó eagraíocht sa bpobal, fiú más arleibhéal siombalach féin é. Is fiú a lua go sealbhaíonnclann cuid de na háitritheoirí nua Gaeilge bhreá,nádúrtha, dhúchasach de bharr an chórais oideachaisgo háirid agus an acmhainn Ghaeilge atá fós sáchláidir sa bpobal le cainteoirí gníomhacha a chothú.

77..88..11bb SSaaiinnmmhhíínniiúú aarr nnaa hhÁÁiittrriitthheeooiirríí NNuuaai. Duine as an nGaeltacht ar mian leis/léi a bheith

ina c(h)ónaí sa nGaeltacht.ii. Duine/lánúin, a bhfuil Gaeilge ar a toil acu, atá

tiomanta don Ghaeilge a roghnaigh an Spidéalmar gur ceantar Gaeltachta é agus ar mian leocur faoi/fúithi/fúthu sa nGaeltacht agus a(g)c(h)lann a thógáil le Gaeilge.

iii. Duine ar spéis leis/léi an Ghaeilge agus atá agiarraidh cur lena c(h)uid Gaeilge.

iv. Duine a bhfuil roinnt Gaeilge aige/aici agus armian léi/leis a bheith i dtimpeallacht Ghaeilge.

v. Duine a phós nó atá i gcumann le duine atá inac(h)ónaí sa gceantar cheana féin. (Ní gá gombeadh Gaeilge aige/aici.)

vi. Duine atá fostaithe sa gceantar nó níos faide siarsa nGaeltacht. (Ní gá go mbeadh Gaeilgeaige/aici.)

vii. Duine a chuireann gnó nó seirbhís ar bun sagceantar. (Ní gá go mbeadh Gaeilge aige/aici.)

viii. Duine atá ag obair i nGaillimh a cheannaíonnsuíomh nó teach, mar go meallann acmhainníaiceanta an cheantair é/í. (Ní gá go mbeadhGaeilge aige/aici.)

ix. Duine ar scor a bhog anseo de bharr daoinemuinteartha dá c(h)uid a bheith lonnaithe anseocheana féin. (Ní gá go mbeadh Gaeilge aige/aici.)

x. Daoine ar scor a bhog anseo de bharr cóngarachtna Gaillimhe agus éascaíocht na n-áiseanna. (Nígá go mbeadh Gaeilge aige/aici.)

xi. Inimircigh nó clann inimirceach ag filleadh archeantar a muintire. (Is iondúil nach mbíonnGaeilge acu.)

xii. Duine ar mian leis/léi teach saoire a bheithaige/aici. (Baineann critéir 1-4 thuas le cuiddíobh seo.)

38

xiii. Duine a bhfuil cónaí air/uirthi sa gceantar debharr aon cheann de na cúiseanna thuas agus arcumas sa mí-ádh leis/léi faoin nGaeilge.

xiv. Duine a bhfuil cónaí air/uirthi sa gceantar debharr aon cheann de na cúiseanna thuas agus armian leo ar Béarla a labhrófaí leis/léi.

Má tá an Ghaeilge le teacht slán sa bpobal seo agus ansprioc de 70% cainteoirí laethúla Gaeilge a bhaintamach, ní mór trí chuspóir a bhaint amach:

a) na daoine le Gaeilge a spreagadh leis an nGaeilgea labhairt lena ngasúir, agus leis an óige agus ledaoine eile sa bpobal go ginearálta;

b) mar chuid den stráitéis iomlán, ní mór freisinlíon suntasach de na háitritheoirí nua aspreagadh le Gaeilge mhaith a fhoghlaim agus ía úsáid chomh minic agus is féidir, agus

c) áitritheoirí nua ar cainteoirí gníomhacha Gaeilgeiad a mhealladh chun cónaithe sa gceantar.

MMuurraa ddttaarrllóóiiddhh aa)),, iiss ddeeaaccaaiirr aa sshhaammhhllúú ggoo ddttaarrllóóiiddhhbb)) nnóó cc)).. MMáá ffhheeiicctteeaarr dd’’ááiittrriitthheeooiirríí nnuuaa ssaa bbppoobbaallnnaacchh ffiiúú llee mmuuiinnttiirr nnaa hhááiittee ffééiinn,, aa bbhhffuuiill aann GGhhaaeeiillggeeaaccuu,, aann tteeaannggaa aa llaabbhhaaiirrtt,, iiss aarr ééiiggeeaann aa aaiirreeooss ssiiaadd ffééiinngguurr ffiiúú ddóóiibbhh nnóó gguurr cchheeaarrtt ddóóiibbhh aann tteeaannggaa aa llaabbhhaaiirrtt..

Thuairiscigh 40% de na háitritheoirí nua a rinneranganna agus cúrsaí Gaeilge nach raibh dea-thoradhar a gcuid iarrachtaí. Is léir ón taighde nach raibhmúineadh na Gaeilge do dhaoine fásta chomhhéifeachtach agus ba chóir é a bheith. Sa ngrúpa fócaisdon sciar seo den phobal, léirigh áitritheoirí nua a bhíi láthair a ndearcadh go raibh sé riachtanach ócáidísóisialta a chruthú le deis a thabhairt dóibh a gcuidGaeilge a labhairt agus a chleachtadh in atmaisféarneamhbhagrach. Ba é a dtuairim go raibhgníomhaíochtaí taitneamhacha i nGaeilge chomhtábhachtach le ranganna sa teanga féin.

Is mór an dúshlán é sciar de na daoine seo, nachbhfuil Gaeilge líofa acu, a chlaochlú ina nGaeilgeoirícumasacha a mbeidh an toil agus an cumas acu anGhaeilge a thabhairt don ghlúin atá le teacht. Debharr gur Éireannaigh iad tromlach mór na n-áitritheoirí nua seo, tá cumas eicínt sa nGaeilge acude bharr a gcuid scolaíochta. Bheadh an mhianaidhmréasúnach ann go bhféadfaí, le hoiliúint éifeachtachteanga, a chur ar cumas sciar mhaith den chohórt seopáirt ghníomhach, shásúil, iomlán a ghlacadh sabpobal gan cur as don seasamh atá ag an nGaeilge faoiláthair i.e. gurb í teanga phoiblí an phobail í.

77..88..22 ÁÁiittrriitthheeooiirríí nnaacchh aass aann nnGGaaeellttaacchhtt iiaadd ––AAiiddhhmmeeaannnnaa GGiinneeaarráállttaa

i. Feasacht faoi áit na Gaeilge sa bpobal a chothúiontu agus a ról féin i gcúrsaí teanga an cheantaira léiriú dóibh.

ii. Go dtacódh cainteoirí líofa na háite lehiarrachtaí na n-áitritheoirí nua an Ghaeilge ashealbhú agus a labhairt.

iii. I gcás daoine a bhfuil roinnt Gaeilge acu cheanaféin ach gan iad a bheith líofa ar fad, misneach athabhairt dóibh an méid Gaeilge atá acua labhairt.

iv. Iad a spreagadh le cur lena gcuid Gaeilge lego mbeidh ar a gcumas í a labhairtlena gcomharsana.

v. Iad a spreagadh leis an nGaeilge a fhoghlaim gombeidh ar a gcumas páirt a ghlacadh ineagraíochtaí áitiúla gan cur as do chleachtaisteanga na n-eagraíochtaí.

vi. Tacaíocht a thabhairt don sciar acu atá dáirírefaoin nGaeilge a fhoghlaim sa gcaoi go mbeidhar a gcumas a ngasúir a thógáil le Gaeilge.

vii. Deis a thabhairt d’áitritheoirí nua a tháinigisteach a gcuid scileanna a úsáid ar mhaithe leisan bpobal, gan dochar a dhéanamh don seasamhatá ag an nGaeilge faoi láthair i.e. gurb í teangaphoiblí an phobail í.

77..88..33 ÁÁiittrriitthheeooiirríí nnaacchh aass aann nnGGaaeellttaacchhtt iiaadd –– NNaaDDúússhhllááiinn iiss SSuunnttaassaaíí

i. Líon na ndaoine a tháinig isteach taobh istighd’achar gearr blianta agus na deacrachtaí achothaíonn an inimirce seo maidir lecomhtháthú na n-áitritheoirí nua seo sabpobal teanga.

ii. Na deacrachtaí sochtheangeolaíochta achruthaíonn na háitritheoirí nua do nahinstitiúidí oideachais áitiúla nuair isaonteangaigh Bhéarla iad a ngasúir.

iii. An tionchar a d’fhéadfadh a bheith agáitritheoirí nua atá gan Ghaeilge nó atá arbheagán Gaeilge ar iompar teanga eagraíochtaíagus cruinnithe áitiúla.

iv. An tionchar uileréimseach a bhíonn agáitritheoirí nua gan Ghaeilge nó ar bheagánGaeilge ar chothromaíocht teanga an phobailagus an claonadh atá ag cuid acu anchothromaíocht teanga a bhrú i dtreoan Bhéarla.

39

77..99 GGnnóóllaacchhttaaíí ÁÁiittiiúúllaa aagguuss aann ttIIoonnaadd OOiibbrree

77..99..11 GGnnóóllaacchhttaaíí ÁÁiittiiúúllaa aagguuss aann ttIIoonnaadd OOiibbrree –– AAnnSSttááddaass RReeaatthhaaLéiríonn an taighde gur tréine an Béarla sa réimseoibre ná mar atá sí sa bpobal mór. Taobh amuigh denChomhar Creidmheasa, is láidre Béarla sna gnólachtaíáitiúla ná mar atá sí sa bpobal go ginearálta.

Tuairiscítear go mbíodh an Béarla níos láidre sa

sráidbhaile riamh anall ná mar a bhíodh sna ceantairmáguaird. Tá daoine áitiúla ann a déarfadh gur mó anméid Gaeilge atá á úsáid sna gnólachtaí miondíolaáitiúla sa lá atá inniu ann ná mar a bhíodh blianta siar.

Is ceantar mór turasóireachta é an Spidéal agus tátionchar aige seo chomh maith ar nósanna úsáide naGaeilge i measc na mball foirne sna gnólachtaí áitiúla.

Níos minice ná a chéile, is é an Béarla an teangaréamhshocraithe a bhíonn sa gceantar i measc daoine

77..88..44 ÁÁiittrriitthheeooiirríí nnaacchh aass aann nnGGaaeellttaacchhtt iiaadd –– MMoollttaaíí

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

1 Feasacht agus eolas a chothú imeasc an spriocghrúpa seo faoichastachtaí teanga an cheantairionas go dtuigfidh siad an rólríthábhachtach atá acu féin igcaomhnú na teanga sagceantar.

Feachtas eolais faoi chúrsaí teanga sagceantar a eagrú don spriocghrúpa seo.

Foireann Pleanála TeangaCFST+ sochtheangeolaí

01/2011

2 Áitritheoirí nua a spreagadhleis an nGaeilge a labhairt nóchun í a fhoghlaim agus alabhairt.

Straitéis a fhorbairt leis an spriocghrúpaseo a aithint agus teagmháil adhéanamh leo, ar a n-áirítear oiliúintéifeachtach teanga a dhearadh agus asheachadadh don spriocghrúpa seo.

Foireann Pleanála TeangaCFST

3 Gréasáin shóisialta, ag feidhmiútrí Ghaeilge, a bhunú armhaithe le deiseanna a bheithag áitritheoirí nua an Ghaeilgea chleachtadh taobh amuighden oiliúint fhoirmiúil.

a. Suirbhé a dhéanamh ar nahimeachtaí ar mhaith le daoine páirta ghlacadh iontu

b. Ócáidí sóisialta a eagrú. GrúpaíSóisialta – Siúlóid, Cniotáil, StairÁitiúil, Tógáil Bád, srl. a bhunú

Comhordaitheoir TeangaCFST + An Gaelacadamh +daoine deonacha.

a. 05/2011

b. 09/2011

4 Cur le líon na dteaghlach atá agtógáil a bpáistí le Gaeilge.

Oiliúint teanga dírithe go speisialta arthuismitheoirí le páistí óga, nó in aoistuismitheoireachta agus ar mhná atá agsúil le breithBileog eolais faoi ghasúir a thógáil leGaeilge a dhearadh agus a scaipeadh armhná atá ag súil.

Foireann Pleanála TeangaCFST + an Gaelacadamh +Ionad Leighis + BanaltraPobail + an Naíonra

Comhar Naíonraí aGaeltachta

Comhluadar 5 Caighdeán a gcuid Gaeilge a

fheabhsú le go mbeidh ar agcumas comhrá lenagcomharsana agus páirt aghlacadh in eagraíochtaí áitiúlagan iad a thiontú ar an mBéarla

Oiliúint Ghaeilge ceangailte le riaradheagraíochtaí.

Imeachtaí sóisialta trí Ghaeilge a eagrú.

Foireann Pleanála TeangaCFST + An Gaelacadamh

Údarás na Gaeltachta

6 Feasacht a chothú i measccainteoirí líofa Gaeilge faoin róltábhachtach tacaíochta atá acu idtaca le foghlaimeoirí Gaeilge amhisniú agus a chumasú

Feachtas eolais a sheoladh le feasacht achothú.

Foireann Pleanála TeangaCFST

7 Córas ‘comrádaí le Gaeilge’ abhunú.

Liosta rannpháirtithe idir luchttacaíochta agus lucht foghlama Gaeilgea chur le chéile

An pobal mór

Foireann Pleanála TeangaCFST + Iar-Oibrithe Lúfaraan Spidéil + CLG

Roimh thosúna scoilbhlianachuile bhliain

8 Deis a thabhairt do dhaoine atháinig isteach an Ghaeilge aúsáid agus a labhairt in ionaidseirbhíse agus ghnó ancheantair.

Feachtas chun éiteas na‘hinghlacthachta le Gaeilge nabhFoghlaimeoirí’ i siopaí / gnólachtaíáitiúla a chothú.

Foireann Pleanála TeangaCFST agus lucht nangnólachtaí áitiúla letacaíocht ó Gaillimh leGaeilge

01/2011 agusuair gach sémhí inadhiaidh sin.

40

nach bhfuil aithne acu ar a chéile. Is amhlaidh atá idtromlach na siopaí áitiúla chomh maith. Tá an nós agcustaiméirí freagra a thabhairt sa teanga a labhraítearleo – an Béarla go hiondúil. Is é an toradh atá ar annós seo go ruaigtear an Ghaeilge as an réimsetábhachtach seo den saol pobail. Léiríonn an pobal adtuairim láidir (78% – féach Aguisín 3, lgh 107, 108)gur mhaith leo go mbeadh tuilleadh deiseanna acu anGhaeilge a úsáid sna gnólachtaí áitiúla. Tá gá legníomh, ar bhonn na dea-sheirbhíse agus na cúirtéisedo chustaiméirí, le freastal a dhéanamh ar an éileamhláidir seo.

77..99..22 GGnnóóllaacchhttaaíí ÁÁiittiiúúllaa aagguuss aann ttIIoonnaadd OOiibbrree ––AAiiddhhmmeeaannnnaa GGiinneeaarráállttaa

i. An Ghaeilge a bheith ina cuid de pholasaían ghnó.

ii. Na buntáistí eacnamaíocha a bhaineann le stádasGaeltachta a léiriú do na gnólachtaí.

iii. Deiseanna fostaíochta teangabhunaithea chruthú.

iv. Éiteas na Gaeilge a neartú san ionad oibre.v. Seirbhís i nGaeilge a chomhtháthú mar chuid de

pholasaithe ‘seirbhís do chustaiméirí’ nangólachtaí agus na seirbhísí áitiúla.

vi. Comharthaíocht i nGaeilge a chur chun cinn.

vii. ‘Geilleagar Inmheánach’ trí Ghaeilge a fhorbairt.

77..99..33 GGnnóóllaacchhttaaíí ÁÁiittiiúúllaa aagguuss aann ttIIoonnaadd OOiibbrree –– NNaaDDúússhhllááiinn iiss SSuunnttaassaaíí

i. An Béarla a bheith ina theanga réamhshocraithesna siopaí agus sna seirbhísí áitiúla faoi láthair.

ii. An easpa tuisceana ar an ról tábhachtach atá aggnónna agus lucht seirbhíse maidir leis annGaeilge, i gcomhthéacs theanga phobailan cheantair.

iii. An tuairim atá ag roinnt fostóirí go gcaithfidhteanga amháin (Béarla) a bheith i réim san ionadoibre ar mhaithe le héifeachtúlacht chumarsáidei measc na foirne agus éifeachtúlacht an ghnó igcoitinne, agus gan áit a bheith ag an nGaeilgesa ngnólacht dá réir sin.

iv. Údarás na Gaeltachta a bheith lag ó thaobh úsáidna Gaeilge agus feidhmiú polasaithe Gaeilge achinntiú sna gnónna a dtugann sé tacaíochtdóibh, agus neamhaird a bheith á tabhairt archeist na teanga ag na gnónna sin dá bharr sin.

v. An easpa tuisceana ar na buntáistí a bhaineann lestádas Gaeltachta.

vi. An nós seanbhunaithe gurb é an Béarla anteanga a bhaineann le cúrsaí gnó.

77..99..44 aa)) GGnnóóllaacchhttaaíí ÁÁiittiiúúllaa –– MMiioonnddííoollaacchhááiinn aagguuss SSeeiirrbbhhííssee -- MMoollttaaíí

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

1 An Ghaeilge a bheith marghnáth-theanga sa líon is móréimsí pobail

Foireann le Gaeilge, agus atá sásta ía úsáid, a earcú

Treoir i leith úsáid na Gaeilge &iompar teanga sa láthair oibre abheith mar chuid den oiliúintseirbhíse & oibre

Foireann Pleanála Teanga CFST ibpáirt le fostóirí an cheantair

An Comhord-aitheoir lebualadh lelucht gnó01/2011 aguschuile MhíMárta agus MíMeán Fómhair

2 Ábhar scríofa atá dírithe aran bpobal a bheith ar fáil inGaeilge.

Seirbhís aistriúcháin aguscomhairle teanga ar chostas íseal achur ar fáil do na gnónna.

Foireann Pleanála Teanga CFST ibpáirt le haistritheoirí gairmiúla.

Ar bhonnleanúnach

3 An Ghaeilge mar theangaréamhshocraithe aspreagadh

Seisiún eolais faoi chúrsaí teanga sagceantar a eagrú leis an lucht gnó

Foireann Pleanála Teanga CFST ibpáirt le fostóirí an cheantair

Mar atá thuas

4 An Ghaeilge a lárnú ibpolasaithe na ngnólachtaí

Polasaí Gaeilge i gcomhthéacs‘seirbhís do chustaiméirí’ a phléleis an lucht gnó

Foireann Pleanála Teanga CFST ibpáirt le fostóirí an cheantair

Tacaíocht/samplaí ó Ghaillimh leGaeilge, Foras na Gaeilge, Údarásna Gaeltachta

Mar atá thuas

5 Mar atá thuas An fhoireann a oiliúint le fáiltiúroimh chustaiméirí i nGaeilge agusa bheith foighdeach le Gaeilge nabhfoghlaimeoirí

Foireann Pleanála Teanga CFST ibpáirt le fostóirí an cheantair

Mar atá thuas

6 Mar atá thuas Oiliúint chuí a bheith ar fáil dobhaill foirne mar chuid desheirbhís ar ardchaighdeán dochustaiméirí, agus béim a bheithsan oiliúint sin ar chúirtéis teangaa léiriú don chustaiméir

Foireann Pleanála Teanga CFST ibpáirt le fostóirí an cheantair

Mar atá thuas

41

77..99..44 aa)) GGnnóóllaacchhttaaíí ÁÁiittiiúúllaa –– MMiioonnddííoollaacchhááiinn aagguuss SSeeiirrbbhhííssee -- MMoollttaaíí

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

7 Mar atá thuas Suaitheantas á chaitheamh ag baill foirneatá sásta freastal a dhéanamh i nGaeilge

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt le fostóirí ancheantair

Mar atá thuas

8 An Ghaeilge scríofa aghnáthú

An Ghaeilge a bheithfeiceálach

Lucht gnó a spreagadh le híomháGhaelach a chruthú i ngach réimse denghnó (páipéarachas, freagairt gutháin,glórphost, suíomh gréasáin srl) agus achinntiú gur comharthaíocht i nGaeilgea chrochtar.

CFST le comhairle i leith aistriúcháinagus cruinneas i scríobh na Gaeilge asholáthar.

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt le fostóirí ancheantair

Údarás na Gaeltachta

Foras na Gaeilge

An Comhordaitheoirle bualadh le luchtgnó 01/2011 agus goleanúnach as sin araghaidh.

9 An Ghaeilge a bheith lecloisteáil

Lucht Gnó a spreagadh le fuaimrianraidió/ceoil Gaelach i nGaeilge a bheithle cloisteáil

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt le fostóirí ancheantair

An Comhordaitheoirle bualadh le luchtgnó 01/2011 aguschuile Mhárta aguschuile MheánFómhair amachanseo

10 Foireann a chumasú sanGaeilge

Oiliúint teanga a chur ar fáil do bhaillfoirne

Comhordaitheoir Teanga +Ionad Seirbhísí Teanga +fostóirí

Mar atá thuas

11 Na buntáistí eacnamúlaa bhaineann le labhairtna Gaeilge a chur ina luíar an lucht gnó

a. An Comhordaitheoir Teanga letaighde a dhéanamh agus tuarascáil ascríobh

b. Seisiún eolais + bileog eolais

Foireann Pleanála TeangaCFST+ Ú na G + Roinn naG+ GleG+ GnólachtaíÁitiúla.

a. 01/2011

b. Márta 201112 An Spidéal mar ionad

gnó, seirbhíse agusturasóireachta leGaeilge a láidriú

a. An fhéidearthacht a bhaineann lebunú Cumann Tráchtala i nGaeilge achíoradh

b. ‘An Spidéal’ mar bhranda aitheantaisa chur chun cinn

c. Féidearthacht maidir le hOifig Eolaisturasóireachta a chíoradh

Foireann Pleanála TeangaCFST+ Ú na G + Roinn naG+ GleG+ GnólachtaíÁitiúla.Fáilte ÉireannCo. Co. na Gaillimhe

Mar atá thuas

13 An Ghaeilge a bheith inúsáid mar ghnáth-theanga chumarsáidesna hionaid ghnó

Comórtas a eagrú don ghnólacht is mó adhéanfadh iarracht úsáid na Gaeilge a chur chun cinn

Foireann Pleanála TeangaCFST+ Gaillimh le Gaeilge +gnólachtaí áitiúla

Bliantúil

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

1 An Ghaeilge abheith mar ghnáth-theanga sa líon ismó réimsí pobail

Foireann le Gaeilge, atá sásta í a úsáid, aearcú. Treoir i leith úsáid na Gaeilge & iomparteanga sa láthair oibre a bheith mar chuidden oiliúint seirbhíse & oibre

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt le fostóirí ancheantair

An Comhordaitheoirle bualadh le luchtgnó 01/2011 aguschuile Mhí Mártaagus Mí Meán Fómh.

2 Mar atá thuas Buntáiste a thabhairt d’iarrthóirí le Gaeilge,leis na scileanna cuí, sa bpróiséasearcaíochta

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt le fostóirí

An ComhordaitheoirTeanga le cruinniú aeagrú le fostóirí12/2011

3 An Ghaeilge a chursan áireamh maidirle haon deontas aíocfar le fostaíocht achruthú nó achothabháil

• A dhearbhú go mbeidh coinníoll teangaag baint le haon deontas fostaíochta aíocann Údarás na Gaeltachta le fostóir

• Imscrúdú go gcomhlíontar nacoinníollacha thuasluaite

• Deiseanna a bheith ar fáil d’fhostaithear bheagán Gaeilge í a shealbhú

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt le fostóirí, lehÚdarás na Gaeltachta +Ionad Seirbhísí Teanga.

An ComhordaitheoirTeanga le cruinniú aeagrú le Ú na G.12/2011

42

77..1100 AAnn TTeeiiccnneeoollaaííoocchhtt NNuuaa aagguuss aann GGhhaaeeiillggee 77..1100..11 AAnn TTeeiiccnneeoollaaííoocchhtt NNuuaa aagguuss aann GGhhaaeeiillggee ––SSttááddaass RReeaatthhaaTá ról lárnach i saol an phobail agus i saol an duineaonair ag an teicneolaíocht nua, ach i measc na hóigego háirid sa lá atá inniu ann. Léiríonn taighde afoilsíodh i nuachtán sa mBreatain le déanaí11 gogcaitheann déagóirí 31 uair am chloig in aghaidh naseachtaine ar líne. Is sa mbreis ar an gcúpla uair anchloig a chaitheann siad ag breathnú ar an teilifischuile lá é seo. Cé go bhfuil láithreacht ag an nGaeilgesna meáin dhigiteacha, tá láithreacht uafásach mórag an mBéarla. Is uirlisí cumarsáide thar a bheithláidir iad an fón póca agus leathanaigh shóisialta ar anidirlíon agus an t-idirlíon féin. Ardaíodh ceist nateicneolaíochta nua ag grúpa fócais ina raibh 36déagóir de chuid an cheantair feidhme i láthair. Cé goraibh leathanach ‘Facebook’ ag formhór na ngasúr, níraibh ach beirt ag baint úsáid as an leagan Gaeilge densuíomh. Maidir le teachtaireachtaí téacs i nGaeilge asheoladh ar fhóin phóca, thuairiscigh na gasúir gur go

fíorannamh a sheol siad teachtaireachtaí téacsi nGaeilge.

Ní bréag ar bith é go gcaitheann déagóirí níos móama ag breathnú ar scáileán ná mar a chaitheann siadi mbun comhrá lena dtuismitheoirí nó le daoine níossine ná iad. Ó thaobh na sochtheangeolaíochta de, táan-tionchar ag an tsíortheagmháil seo leis an mBéarlaar shealbhú agus iompar teanga na ndaoine óga.

77..1100..22 AAnn TTeeiiccnneeoollaaííoocchhtt NNuuaa aagguuss aann GGhhaaeeiillggee ––AAiiddhhmmeeaannnnaa GGiinneeaarráállttaa

i. An t-idirlíon a úsáid mar áis agus mar fhórampobail lárnach do mhuintir an Spidéil agus anidirghabháil sin a bheith i nGaeilge.

ii. Na féidearthachtaí a bhaineann leis an réimseleictreonach agus í ag feidhmiú trí Ghaeilge aléiriú don phobal.

iii. Stádas na Gaeilge a ardú trí úsáid a bhaint aisti imodh nua-aimseartha.

iv. Ábharthacht na Gaeilge sa saol comhaimsearthaa dhaingniú.

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

4 Saol sóisialta i nGaeilgea spreagadh

Comórtais (spóirt agus araile) idir-chomhlachtaí i nGaeilge a eagrú.

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt le fostóirí +Údarás na Gaeltachta

An ComhordaitheoirTeanga le cruinniú aeagrú le fostóirí12/11

5 Inghlacthachtdhearfach le Gaeilge

Inghlacthacht le Gaeilge a bheith marchuid den pholasaí iompair san ionadoibre

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt le fostóirí +ÚaG

An ComhordaitheoirTeanga le cruinniú aeagrú le fostóirí

6 An Ghaeilge a bheithfeiceálach

Fostóirí a spreagadh le híomhá Ghaelacha chruthú i ngach réimse den ghnó(páipéarachas, freagairt gutháin,glórphost, suíomh gréasáin srl) agus achinntiú gur comharthaíocht i nGaeilgea chrochtar

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt le fostóirí ancheantair

An ComhordaitheoirTeanga le cruinniú aeagrú le fostóirí

7 An Ghaeilge a bheith lecloisteáil

Fostóirí a spreagadh le raidió / fuaimriani nGaeilge a bheith le cloisteáil

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt le fostóirí ancheantair

An ComhordaitheoirTeanga le cruinniú aeagrú le fostóirí

8 Comhfhreagras Gnó inGaeilge a spreagadh

CFST le comhairle i dtaca le haistriúchánagus cruinneas i scríobh na Gaeilge asholáthar.Sraith teimpléad (sonraisc, admhálacha,orduithe, páipéarachas ginearálta srl) abheith cruthaithe do na gnólachtaí

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt le fostóirí ancheantair

An Comhordaitheoirle bualadh le luchtghnó 01/2011 agus gogo leanúnach as sinar aghaidh

9 Gnólachtaí a spreagadhle plean teangabunúsach saincheapthaa réiteach agus a chur ibhfeidhm

Teimpléad de phlean teanga a chur arfáil do ghnólachtaíCúnamh a thabhairt do ghnólachtaíplean teanga ar leith don ghnólacht sin adhréachtú

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt le fostóirí ancheantair le tacaíocht óÚdarás na Gaeltachta agusan Ionad Seirbhísí Teanga

An ComhordaitheoirPleanála Teanga lecruinniú a eagrú lefostóirí01/2011

10 Fostaíocht i nGaeilge abheith ar fáil

Comhpháirtíocht a chothú le Údarás naGaeltachta d’fhonn cur le tionscadailagus fostaíocht theangabhunaithe

Foireann Pleanála TeangaCFST i bpáirt le UnaG +Foras na Gaeilge

01/2011

11 An Ghaeilge a bheith inúsáid mar ghnáth-theanga chumarsáidesna hionaid ghnó

Comórtas a eagrú don ghnólacht is mó adhéanfadh iarracht úsáid na Gaeilge a chur chun cinn

Foireann Pleanála TeangaCFST+ GleG + gnólachtaíáitiúla

Bliantúil

43

v. An Ghaeilge a lárnú i saol sóisialta leictreonachan phobail.

77..1100..33 AAnn TTeeiiccnneeoollaaííoocchhtt NNuuaa aagguuss aann GGhhaaeeiillggee –– NNaaDDúússhhllááiinn iiss SSuunnttaassaaíí

i. Uileláithreacht an Bhéarla sa saol ar líne agus snameáin dhigiteacha.

ii. A laghad úsáide a bhaintear as an nGaeilge marmhodh cumarsáide leictreonach, fiú idir daoinea bhfuil an Ghaeilge acu.

iii. An dícheangal a shamhlaítear a bheith idir anGhaeilge agus an teicneolaíocht nua.

iv. A laghad eolais atá ag daoine ar na deiseannaatá ann an teicneolaíocht nua a chleachtadhtrí Ghaeilge.

v. An tarraingteacht atá ag cluichí agus agleathanaigh shóisialta i mBéarla ar líne.

vi. An easpa cleachtaidh atá ar go leor daoine ar annGaeilge scríofa taobh amuigh de chomhthéacsan oideachais.

77..1111 AAnn EEaarrnnááiill SSttááiitt

77..1111..11 AAnn EEaarrnnááiill SSttááiitt –– SSttááddaass RReeaatthhaaIs iomaí plé a bhíonn ag an bpobal áitiúil leis anstátchóras idir lucht leighis agus tréadlianna, idirchúrsaí cánach agus carranna, le hionadaithe naRoinne Talmhaíochta, Roinn na Mara agus ComhairleContae na Gaillimhe agus leis na comhlachtaí stáit arnós an Post agus BSL. Is trí Bhéarla a bhíodh an chuidis mó den phlé seo riamh anall ach amháin ag daoinea bhí tiomanta don Ghaeilge agus a bhí sásta stró achur orthu féin agus a éileamh go ndéanfaí freastalorthu i nGaeilge. Dar ndóigh, bhí an ceartbunreachtúil sin acu ach go minic ghlac muintir naGaeltachta le seirbhís i mBéarla ón státchóras.

Tháinig Acht na dTeangacha Oifigiúla i bhfeidhmin 2003 agus d’aidhm leis tuilleadh deiseanna athabhairt do phobal na Gaeltachta agus na Gaeilge agcuid gnó a dhéanamh trí Ghaeilge le heagraíochtaístáit. Ceaptar gur úsáid a bhaint as forálacha an Achtaagus le cúnamh Oifig an Choimisinéara Teanga nabealaí is fóintiúla le meon an phobail a spreagadh lenagcearta teanga a éileamh. Go dtí seo, áfach, tá amhrasann gur beag feabhas atá tagtha ar chaighdeán aguslíon na seirbhísí atá ar fáil i nGaeilge i ndáiríre ón Státagus gur beag éileamh breise atá tagtha ó mhuintir naGaeltachta ar sheirbhísí trí Ghaeilge.

77..1100..44 AAnn TTeeiiccnneeoollaaííoocchhtt NNuuaa –– MMoollttaaíí

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthh--cchhlláárr

1 Straitéis a aimsiú le ról agusan bhaint atá ag an nGaeilgeleis an saol nua-aimseartha aléiriú don phobal agus donóige go háirid.

Comhairle agus saineolas teicniúil a churar fáil do na hinstitiúidí poiblí(scoileanna, ionad cúram leanaí, etc)ionas go mbainfidh siad úsáid as naleaganacha Gaeilge de na príomhchóraisoibriúcháin agus na príomh-ríomhchláir– Windows, Linux, MS Office,OpenOffice, etc.

Foireann Pleanála Teanga CFST leBainisteoir Láithreáin CFST & nahInstitiúidí Poiblí & Gnólachtaí

01/2011

2 Gréasáin shóisialta i nGaeilgea fhorbairt

Suíomh idirlín www.anspideal.ie a churchun cinn mar áis lárnach eolais,shóisialta agus eacnamaíoch do phobalan Spidéil

Foireann Pleanála Teanga CFST leBainisteoir Suíomh Idirlín CFST

09/2011

3 An ‘geilleagar inmheánachtrí Ghaeilge’ a chothú.

Ceardaithe agus oibrithe ag fógairt agcuid seirbhísí ar www.anspideal.ie

Foireann Pleanála Teanga CFST +Bainisteoir Suíomh Idirlín

09/2011

4 Gréasán ar líne sóisialta domhuintir an Spidéil a chothú

a. ‘Balla Plé’ ar www.anspideal.ieb. Leathanach Facebook i nGaeilge don

Spidéal a bhunúc. Fógraíocht faoi imeachtaí sóisialta i

nGaeilge a éascú ar www.anspideal.ie

Foireann Pleanála Teanga CFST +Bainisteoir Suíomh Idirlín

09/2011

5 Féiniúlacht Ghaeltachta ancheantair a láidriú

Logainmneacha áitiúla a chur ar fáil aran suíomh idirlín chomh maith lenambrí.Leaganacha cainte agus seanfhocla abhaineann leis an gceantar a chur arwww.anspideal.ie

Foireann Pleanála Teanga CFST +Bainisteoir Suíomh Idirlín + anGaelacadamh

09/2011

6 Bród sa gcultúr áitiúilGaeltachta, idir stairiúil aguschomhaimseartha, a chothú

Eolas faoi phearsana teanga + litríochtaan phobail a chur ar an suíomh idirlín

Foireann Pleanála Teanga CFST +Bainisteoir Suíomh Idirlín

44

77..1111..22 AAnn EEaarrnnááiill SSttááiitt –– AAiiddhhmmeeaannnnaa GGiinneeaarráállttaai. Réimsí an tsaoil a leathnú amach ionas gur féidir

saol an duine a labhraíonn an Ghaeilge achaitheamh ar bhealach chomh hiomlán agus isféidir é trí Ghaeilge.

ii. Stádas na teanga a ardú trí idirbheartatábhachtacha a dhéanamh trí Ghaeilge.

iii. Buntáiste eacnamaíoch a thabhairt do luchtlabhartha na Gaeilge trí fhostaíocht a chruthú lefreastal ar na héilimh a chothaíonn an tAcht.

iv. Féiniúlacht na Gaeltachta a láidriú agus a léiriúdon státchóras.

77..1111..33 AAnn EEaarrnnááiill SSttááiitt –– NNaa DDúússhhllááiinn iiss SSuunnttaassaaííi. An nós seanbhunaithe atá ag go leor de mhuintir

na Gaeltachta glacadh le seirbhís trí Bhéarla.ii. An deacracht a bhíonn ag go leor daoine maidir

leis an nGaeilge oifigiúil scríofa agus andifear idir í agus an ghnáth-theanga labharthasa nGaeltacht.

iii. An nós a chleachtann muintir na Gaeltachta anBéarla a labhairt le nach mbeadh an duine arbheagán Gaeilge míchompordach.

iv. A laghad daoine agus ardchumas acu sa nGaeilgeatá sa státchóras faoi láthair, agus formhór na

ndaoine atá ag obair in oifigí a bhíonn ag freastalar mhuintir na Gaeltachta a bheith ar bheagánGaeilge dá bhrí sin.

v. In ainneoin Acht na dTeangacha Oifigiúla abheith ina dhlí le seacht mbliana, an t-amhrasatá ann gur beag feabhas atá tagtha i ndáiríre archaighdeán agus líon na seirbhísí atá ar fáil inGaeilge ón Stát.

77..1111..44 AAnn EEaarrnnááiill SSttááiitt –– MMoollttaaíí

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthh--cchhlláárr

1 An pobal a spreagadhlena cuid gnóthaí adhéanamh leis anstátchóras trí Ghaeilge

Feasacht an phobail faoina gcearta teanga amhéadú. Bileog eolais

www.anspideal.ie

Foireann Pleanála Teanga CFST+Oifig an Choimisinéara Teanga

2 Comhpháirtíocht achothú le hOifig anChoimisinéara Teangad’fhonn dualgais an Stáitfaoi Acht na dTeangachaOifigiúla 2003 a áireamhagus a léiriú don phobal

Achoimre de na míreanna ábhartha denreachtaíocht agus scéimeanna teanga nagComhlachtaí Poiblí a bhaineann le Ceantaran Spidéil a aithint agus a fhoilsiú arwww.anspideal.ieImscrúdú a dhéanamh maidir le cur ibhfeidhm na scéimeanna teanga chomh fadaagus a bhaineann sé le ceantar an Spidéil

Foireann Pleanála Teanga CFST igcomhpháirtíocht le hOifig anChoimisinéara Teanga

6 uair inaghaidh nabliana

3 Féiniúlacht Ghaeilge anphobail teanga a láidriú.

Feachtais éagsúla a eagrú leis an bpobal aspreagadh lena sainaitheantas Gaeilge aláidriú (ainm & seoladh a chlárú i nGaeilgear theastais bhreithe, Clár na dToghthóirí,Pas, Ceadúnas Tiomána, Cártaí Bainc srl.)Páistí nuabheirthe a chlárú i nGaeilge ingach cás.

Foireann Pleanála Teanga CFST+ Eagrais Stáit + Feidhmeannachtna Seirbhíse Sláinte + IonaidLeighis + Banaltra Pobail +Comhairle Contae an Gaillimhe

Leanúnach

4 Seirbhís i nGaeilge abheith ar fáil domhuintir an cheantairón Státchóras

Imscrúdú a dhéanamh d’fhonn laincisí naseirbhísí atá á gcur ar fáil sa gceantar ag anearnáil stáit i mBéarla amháin a aithint.Aighneachtaí a chur isteach i leithScéimeanna Teanga na gComhlachtaí Poiblí ibhfianaise torthaí an imscrúdaithe thuas. Éileamh a dhéanamh ar an earnáil stáitoibrithe le Gaeilge a fhostú sa gceantar –gealltanas scríofa a fháil uathu.

Foireann Pleanála Teanga CFST+ Oifig an Choimisinéara Teanga+ Údarás na Gaeltachta

Leanúnach

45

77..1122 MMoollttaaíí IIllgghhnnééiitthheeaacchhaa

## SSpprriioocc CCuurr CChhuuiiggee GGnnííoommhhaaiitthhee TTrráátthhcchhlláárr

1 Féiniúlacht chomhaimsearthanua a bheith ar an tionscadalpleanála teanga

Lógó a dhearadh Foireann Pleanála TeangaCFST+ dearthóir

10/2010

2 Cruinnithe i nGaeilge a éascú,mórchruinnithe poiblí goháirid.

a. Trealamh ateangaireachtacomhuaineach a cheannach agus achur ar fáil do ghrúpaí pobail

b. Painéil d’ateangairí oilte a chur lechéile

b. CFST + Údarás na G, +Rannóg nahateangaireachta sanAcadamh

a. 01/2011

b. 01/2012

3 Pobail bhailte fearainn ancheantair feidhme a threisiú

Monatóireacht a dhéanamh ar leasuitheagus athruithe don bhonneagar áitiúil ambeadh tionchar diúltach acu archomhdhéanamh phobal teanga ancheantair(Tionscadal an R336 nua ó Bhearna goScríb)

CFST + Co. Co. naGaillimhe, Údarás naGaeltachta, Roinn naGaeltachta

Leanúnach

4 Féachaint chuige go bhfuil Co.Co. na Gaillimhe agcomhlíonadh a cuid dualgasmaidir leis an nGaeilge faoiPhlean Forbartha an Chontaeagus faoi phlean Áitiúil naGaeltachta

Aighneachtaí a chur chuig Co. Co. naGaillimhe nuair atá plean forbartha anChontae agus na Gaeltachta á phlé.

Foireann Pleanála TeangaCFST

Nuair athagann chuncinn

5 Tithíocht a chur ar fáil arphraghas réasúnta dotheaghlaigh agus do dhaoineóga áitiúla

Na féidearthachtaí maidir le bunúcomharchumann tithíochta ag feidhmiútrí Ghaeilge a scrúdú.

Oifigeach ForbarthaChomhlacht Forbartha anSpidéil i gcomhar ledreamanna i dtionscal natógála

Tuairisc a churar fáil do CFST2/11

6 Áitritheoirí nua le Gaeilge amhealladh isteach sa gceantar

Na féidearthachtaí maidir le tithíocht achur ar fáil do dhaoine le Gaeilge, lehiad a thabhairt isteach sa gceantar, ascrúdú.

Foireann Pleanála TeangaCFST

7 Saol sóisialta trí Ghaeilge achothú agus a bhuanú donphobal ar fad

Tacú leis na féilte dúchasacha pobail atáann agus féile chomhaimseartha donóige a bhunú agus an Ghaeilge a bheithlárnach ann.Tacú leis na féilte cultúrtha atá ar anbhfód cheana féin.Na féidearthachtaí maidir le FéileLitríochta a chruthú a chíoradh.

Foireann Pleanála TeangaCFST + eagraithe nabhféilte + An Gaelacadamh+ Éigse an Spidéil +Pléaraca Chonamara +Ealaín na Gaeltachta

2 uair inaghaidh nabliana

8 A chinntiú gur íomhá Ghaeilgeatá ag an gcomharthaíochtáitiúil ar fad

Monatóireacht leanúnach a dhéanamhar chomharthaíocht Seirbhís chomhairleach maidir leis andea-chleachtas ó thaobhcomharthaíochta de a chur ar fáild’eagraíochtaí agus don phobal fréchéile.Comhpháirtíocht a chothú idir CFSTagus CCnaG.

Foireann Pleanála TeangaCFST + Comhairle Contaena Gaillimhe

Eanáir 2011

9 Rannpháirtíocht an phobail sabPlean Teanga a dhaingniú

Cairt Tacaíochta Pobail & Teanga arleibhéal Pobail, Eagrais, Gnó &Teaghlaigh a dhréachtú.Feachtas rannpháirtíochta & eolais aeagrú d’fhonn an chairt a scaipeadh.

An pobal i gcomhar leis naheagrais agus na gnólachtaíáitiúla.

09/2011

46

77..1133 NNaa MMoollttaaíí –– LLééaarrggaass GGiinneeaarráállttaaMar thoradh ar an taighde, tá staid chomhaimsearthaan Ghaeilge i gceantar an Spidéil aimsithe agustaifeadta. Tá na dúshláin sochtheangeolaíochtaléirithe agus ní mór teacht ar straitéisí éifeachtachtachun an t-athrú teanga a aisiompú mar fhreagairt arna dúshláin seo.

Ní mór don fhreagairt sin a bheith comhtháite. Inaalt An Integrated Language Planning Model,úsáideann Mac Donnacha (2000, 16) an tábla seo aleanas leis na príomhghníomhaíochtaí sa bpleanáil

teanga chomhtháite a léiriú:I bpleananna teanga eile, go minic i gcomhthéacspobail teanga atá i bhfad níos laige ó thaobh úsáid naGaeilge de ná mar atá Ceantar an Spidéil, cuireadh an-bhéim ar scoileanna agus réimse na n-institiúidíoideachais. I bpobal teanga ar nós an Spidéil, atá fósina cheantar Gaeltachta sách láidir, tá gá le straitéisíníos leithne, níos cuimsithí agus níos comhtháite. Is éan achmhainn is láidre atá againn mar phobalGaeltachta an méid daoine atá ina gcónaí sa gceantararb í an Ghaeilge a rogha teanga i neart réimsí dársaol. Ní mór chuile iarracht a dhéanamh anachmhainn seo a chosaint agus a fhorbairt.

Ní mór a thabhairt san áireamh an rogha teangaatá ag an bpobal. Ar an ábhar seo, déanann Williams(2002, 252) tagairt do Haugen (1999)

Whenever languages are in contact, they are incompetition for users. They may be seen as commoditieson a ‘language market’,’ and they will live only as long asthey find customers who are ready to buy them.

I bhfocla eile, ní mór an Ghaeilge a ‘dhíol’ leis an

bpobal, mar bhuntáiste eacnamúil, mar chuidfhiúntach dá n-oidhreacht, dá saol comhaimseartha,agus dá dtodhchaí.

De bharr an sciar mór den phobal atá tagthaisteach ó áiteacha taobh amuigh den Ghaeltacht chuncónaithe sa gceantar, tá tábhacht faoi leith ag baint leclár oiliúna éifeachtach teanga a dhearadh agus a churar fáil dóibh. Bheadh sé mar aidhm ag an oiliúint seoceithre sprioc a bhaint amach: • A chur ar a gcumas comhrá lena gcomharsana i

nGaeilge na háite.

• Páirt a ghlacadh i saol na Gaeltachta go ginearáltagan an Ghaeilge a lagú mar theanga an phobail.

• Sciar de na háitritheoirí nua seo a chumasú leis annGaeilge a labhairt lena ngasúir.

• Meas agus bród a bheith acu as pobal, teanga aguscultúr na háite nua a bhfuil siad ina gcónaí ann.

Maidir le tuismitheoirí dátheangacha, tá gá le naroghanna teanga a leagan amach go soiléir os agcomhair. Ina gcás siúd a roghnaíonn an Ghaeilge, tágá le comhairle a chur ar fáil dóibh ar an gcaoi iséifeachtaí chun é seo a dhéanamh, agus na castachtaísochtheangeolaíochta vis-a-vis an Ghaeilge marmhionteanga agus an Béarla mar mhórtheanga ádtabhairt san áireamh. Ní mór aird a dhíriú armhodhanna le sóisialú na ngasúr, trí Ghaeilge, ag gachcéim dá bhforás, a éascú.

Le go mbeadh an tionchar is mó is féidir ag anbPlean Teanga ar an bpobal, ní mór go mbeadh séfeiceálach go bhfuil rud éigin nuálach, forleathan agtarlú sa bpobal. Is anseo a thagann an mhargaíocht,an phoiblíocht agus an comhthathú i gceist.

The nurturing ofpositive attitudestowards thelanguage

Increasing the levelof ability in thelanguage

Increasing the levelof language usage

Nurturing andstrengthening thelanguagecommunity

Increasing the levelof organicintergenerationallanguagetransmission

47

Tá obair mhór caite le réiteach an Phlean Teanga seoagus tá aird an phobail dírithe ar an gcéad chéim eile,is é sin, feidhmiú an Phlean. Le go gcuirfí an Plean ibhfeidhm ar an gcaoi is éifeachtaí agus ina iomláine,ní mór na nithe seo a leanas a eagrú agus a thabhairti gcrích.

88..11 CCoommhhpphhááiirrttiitthhee ddoonn TTiioonnssccaaddaall

Meastar gurb iad an Roinn Gnóthaí Pobail,Comhionannais agus Gaeltachta, Comhairle Contaena Gaillimhe, agus Údarás na Gaeltachta, ina n-aonarnó i gcomhthionscnamh, an comhpháirtí nó nacomhpháirtithe nádúrtha a dhéanfadh comhoibriúleis an gComhlacht Forbartha leis an bPlean a churi bhfeidhm.

88..22 PPááiirrttiitthhee LLeeaassmmhhaarraa EEiillee

Tá tábhachtach ag baint leis na páirtithe leasmhara aaithint agus gaol comhthairbheach a chothú leo. Is épobal Cheantar an Spidéil an príomhpháirtí leasmharsa tionscadal agus tá sé ríthábhachtach arannpháirtíocht siúd a spreagadh agus a éascú.Aithnítear an ról tábhachtach atá ag páirtitheleasmhara eile ar nós ionadaithe na n-urraitheoirí,lucht bainistíochta na n-institiúidí Oideachais áitiúla,oifigigh na n-eagraíochtaí deonacha agus caithimhaimsire, an Gaelacadamh, tuismitheoirí óga,áitritheoirí nua isteach, daoine a eagrósgníomhaíochtaí nua do shainghrúpaí sa bpobal,ceannaire an ógchlub, agus daoine eile nach iad.

88..33 AAnn GGrrúúppaa FFeeiiddhhmmiiúúcchhááiinn

Ní mór a aithint go bhfuil an t-uafás oibre agus amacaite ag an bhFochoiste Pleanála Teanga de chuid anChomhlacht Forbartha, ar bhonn deonach, le dhábhliain anuas. Chun gníomhaíochtaí pleanála teangasa Spidéal a thabhairt céim shuntasach eile chun cinnagus cúram a dhéanamh den obair atá leagtha amachsa bPlean seo, beidh gá le Grúpa Feidhmiúcháin nuaa bhunú faoi stiúir an Chomhlacht Forbartha.D’fhéadfadh baill den Fhochoiste Pleanála Teangareatha a bheith ina mbaill den Fhoireann Tionscadailnua, ach beidh gá freisin le daoine breise – daoinefuinniúla a bhfuil réimse leathan scileanna acu maraon le tuiscint ar na dúshláin teanga atá amach roimhmhuintir an Spidéil. Ar an nGrúpa chomh maith, bachóir go mbeadh ionadaí ag an urraitheoir agus tá sétábhachtach go mbeadh an Grúpa ionadaíoch, ar anóige go háirid. Beidh an Grúpa Feidhmiúcháinfreagrach do Chomhlacht Forbartha an Spidéil.

Beidh de dhualgas ar an nGrúpa Feidhmiúcháin

próiseas earcaíochta a chur ar bun leComhordaitheoir cuí a roghnú agus a fhostú. Beidhde chúram ar an nGrúpa ansin clár na ngníomhachtaísa bPlean seo, agus spriocdhátaí agus spriocannacáilíochta mar chuid de (i.e. Caibidil 7 den Phlean), aleagan amach don Fhoireann Pleanála Teanga.

Beidh de chúram ar an nGrúpa Feidhmiúcháinathbhreithniú tráthrialta a dhéanamh ar chlár nangníomhachtaí sa bPlean seo agus féachaint chuigego mbainfear amach iad ar ardchaighdeán taobh istighde na spriocdhátaí cuí.

88..44 AAnn FFhhooiirreeaannnn PPlleeaannáállaa TTeeaannggaa

I gcomhthéacs na hoibre eile go léir atá ar bun agComhlacht Forbartha an Spidéil faoi láthair i réimsíeile den fhorbairt pobail, meastar nach leor anstruchtúr foirne reatha atá ag an gComhlachtForbartha chun na gníomhaíochtaí uile atá leagthaamach sa bPlean seo a chur i bhfeidhm gohéifeachtach sa tréimhse sé bliana atá i gceist. Meastargo bhfuil sé riachtanach dhá phost – ComhordaitheoirPleanála Teanga agus Feidhmeannach PleanálaTeanga – a chruthú le cúram a dhéanamh de nagníomhaíochtaí sin agus a bhfuil sa gcáipéis seo a bhrúchun tosaigh sna blianta beaga seo romhainn inéineacht le dreamanna eile sa bpobal.

Tá ról lárnach le bheith ag an bhFoireann PleanálaTeanga ó thaobh an sprioc atá leagtha síos dontionscnamh seo a bhaint amach, is é sin líon nagcainteoirí laethúla Gaeilge a ardú go dtí 70% nó os achionn, faoi aimsir an daonáirimh in 2015. Ní bheidhna daoine sin ábalta an sprioc sin a bhaint amach ganlántacaíocht ó chuile réimse den phobal, agus ní mórbéim a bheith ar an bhfíric gur faoin bpobal féin agusinstitiúidí an phobail a bheas sé an mhórsprioc abhaint amach, agus gur feidhm thacaíochta aguséascaíochta a bheas á comhlíonadh ina leith sin ag anbhFoireann Pleanála Teanga in éineacht leis anbpobal. Ba chóir do na daoine a cheapfar a bheithtiomanta, eagraithe, agus scileanna láidreidirphearsanta a bheith aige nó aici, leis an óigego háirid.

Bheadh na daoine a cheapfaí ag obair ar chonradhbliantúil agus d’fhéadfaí an conradh a athnuachan gobliantúil ach a gcuid oibre a bheith ar ardchaighdeáni dtuairim an Ghrúpa Feidhmiúcháin. Meastar gombeadh scála tuarastail idir €35,000 agus €45,000feiliúnach do phost an Chomhordaitheora, agustuarastal idir €25,000 agus €35,000 do phostan Fheidhmeannaigh.

Gan Foireann Pleanála Teanga lánaimseartha abheith fostaithe, bheadh sé dodhéanta mórsprioc an

48

8. FEIDHMIÚ AGUS MONATÓIREACHT

tionscadail a bhaint amach, agus an-dúshlánach sciarsuntasach fiú de na gníomhaíochtaí atá leagtha amachsa bPlean Teanga seo a thabhairt i gcrích.

88..55 CCoossttaass

Meastar go mbeidh an caiteachas bliantúil seo a leanasi gceist leis an tionscadal seo a fheidhmiú.

Costas measta €674,150 atá i gceist, dá bhrí sin, igcaitheamh thréimhse sé bliana an tionscadail. Isionann sin agus meánchostas €112,358 in aghaidh nabliana. Beifear ag brath ar thacaíocht ón Stát chun ancostas seo a sheasamh.

Bheadh an ciste seo faoi bhainistíocht agusiniúchadh Ghrúpa Feidhmiúcháin an Phlean Teanga,a bheadh faoi stiúir Chomhlacht Forbartha an Spidéilagus an urraitheora nó na n-urraitheoirí.

88..66 CCóórraass MMoonnaattóóiirreeaacchhttaa ii lleeiitthh FFhheeiiddhhmmiiúúaann PPhhlleeaann

Ó tharla gur plean straitéiseach céimnithe tharthréimhse sé bliana atá i gceist sa bPlean Teanga seo,tá sé tábhachtach go mbeidh monatóireachtghairmiúil rialta i gceist ar dhul chun cinn antionscadail agus ar fheidhmiú na Foirne Tionscadailagus an Chomhordaitheora. Moltar go mbeadh leaganamach mar seo a leanas ar an gcóras monatóireachta.• Cruinniú stádais in aghaidh na coicíse den Ghrúpa

Feidhmiúcháin. • Go mbunófaí Coiste Monatóireachta ina mbeadh

daoine nach bhfuil páirteach in obair laethúil antionscadail ina mbaill. Grúpa beag a bheas anseoagus ina mbaill de beidh pleanálaí teangagairmiúil, duine gairmiúil le scileanna imbainistíocht tionscadail, cathaoirleach anChomhlacht Forbartha, agus ionadaí ag leibhéalsinsearach de chuid an urraitheora. Bhuailfeadh an

Coiste Monatóireachta leis an nGrúpaFeidhmiúcháin ar a laghad uair in aghaidhna ráithe.

• Ní mór go mbeadh an gaol idir an t-urraitheoiragus an Fhoireann Tionscadail bunaithe ar bhonnna muiníne agus an iontaobhais. Sa gcomhthéacsseo, ní mór cuntas cruinn ar chaiteachas a churfaoi bhráid an urraitheora ar bhonn rialta agus aonmhórchaiteachas a bheith comhaontaithe agusréamheagraithe leis.

Moltar freisin go ndéanfaí suirbhé cuimsitheach arúsáid na Gaeilge sa bpobal – macasamhail an taighdea rinneadh agus an Plean seo á ullmhú – roimhdheireadh thréimhse an Phlean. Beidh suirbhé denchineál seo riachtanach chun tionchar an Phlean archúrsaí teanga sa bpobal a mheas go beacht, anuas aran eolas a gheofar ón daonáireamh.

88..77 CCóóiirrííoocchhtt OOiiffiiggee aagguuss TTaaccaaííoocchhttRRiiaarraacchhááiinn

Tá súil go mbeadh cóiríocht oifige ar fáil in oifig anChomhlacht Forbartha. Ní mór a rá go bhfuiluasghrádú ag teastáil maidir le cuid den trealamhoifige atá ann cheana féin. Chomh maith leis sin,beidh deasc, ríomhaire agus trealamh oifige nua agteastáil ón bhFoireann Pleanála Teanga. Ó tharla,nuair a bheas an Fhoireann Pleanála Teanga ceaptha,go mbeidh ceathrar fostaithe san oifig seachas beirtmar atá faoi láthair, b’fhéidir go gcaithfí spás oifigeníos mó a lorg don Chomhlacht Forbartha – sin nóspás oifige ar leith a fháil don Fhoireann PleanálaTeanga astu féin. Tá sé i gceist go mbeadh tacaíochtriaracháin ar fáil d’fheidhmiú an Phlean Teanga ófhoireann agus oifig Chomhlacht Forbartha an Spidéili sráidbhaile an Spidéil.

88..88 PPlleeaann CCuummaarrssááiiddee

Is cuid lárnach d’aon phlean teanga é pleancumarsáide, ach go háirid maidir le feasacht anphobail faoin ngéarchéim teanga a choinneáil i lár anaonaigh mar ábhar plé sa bpobal. Chomh maith leissin, cothaíonn cumarsáid oscailte, rialtarannpháirtíocht agus spéis an phobail sa tionscadal.Beidh de chúram ar an bhFoireann Pleanála Teangastraitéisí a aimsiú le dul chun cinn agus gníomharthasuntasacha (nuair a bhaintear amach iad) a léiriú donphobal d’fhonn an pobal a mhisniú gur féidir próiseasan athraithe teanga a aisiompú. Tá tábhacht ag baintleis an dea-chumarsáid a chothú idir an GrúpaFeidhmiúcháin agus na páirtithe leasmhara, go háiridle hurraitheoir an tionscadail.

Ar deireadh, tá gá le córas cumarsáide soiléir aaimsiú idir an Fhoireann Pleanála Teanga agus anGrúpa Feidhmiúcháin, taobh amuigh de nacruinnithe coicísiúla.

49

SSoonnrraa CCoossttaassiinn eeuurroo

Tuarastal an Chomhordaitheora PleanálaTeanga (costas iomlán)

44,300

Tuarastal an Fheidhmeannaigh PhleanálaTeanga (costas iomlán)

33,225

Trealamh oifige (costas aonuaire) 5,000Cíos ar spás oifige 6,000Mórshuirbhéanna ar úsáid na Gaeilge sabpobal, 2013 agus 2016

12,000

Costais reatha riaracháin agus áiseanna(teas, solas, guthán etc.)

6,000

Feidhmiú ghníomhaíochtaí an Phlean(imeachtaí; priontáil; bainistiú suíomhidirlín; leabhair/DVD a chur ar fáil; mion-íocaíochtaí le grúpaí pobail, etc.)

25,000

Crystal, D., 2000. Language Death. Cambridge,Cambridge: University Press.

Crystal, D., 2003. A Dictionary of Linguistics andPhonetics. Malden: Blackwell Publishing.

Diamond, J., 2006. How Societies Choose to Fail orSucceed. London: Penguin Publishing.

Fishman J., 1991. Reversing Language Shift.Clevedon: Multilingual Matters.

Hindley, R., 1990. The Death of the Irish Language.London: Routledge.

Hornberger, N., 1997. Indigenous Literacies in theAmericas: Language planning from the bottom up.Berlin: Mouton de Gruyter.

Ife, J. agus Tesoriero, F., 2006. CommunityDevelopment – community-based alternatives inan age of globalisation (3ú heag.). Australia:Pearson Education.

Irwin,, A. et al, 2009. County Galway SocioeconomicProfile 2008. Gaillimh: Comhairle Contae naGaillimhe.

Jackson, J. &, Haase, T., 1996. ‘Demography & thedistribution of deprivation in Rural Ireland’ inCurtin,C., Hasse, T. & Tovey, H. (eag), Poverty inRural Ireland: A Political Economic Perspective.Combat Poverty Agency, B.Á.C.http://www.combatpoverty.ie/publications/PovertyInRuralIreland_1996.pdf .

Kirby, P., 2004. ‘Pobal, Féinmheas, Teanga’ in AnAimsir Óg: Páipéar Ócáideach. B.Á.C.: Coiscéim.

Mac an Iomaire, P., 2006. ‘Forbairt Pharóiste anChnoic’ in Ó Murchú, M., (eag.) Léargais. B.Á.C.:Glór na nGael.

Mac Donnacha, S., 2000. ‘An Integrated LanguagePlanning Model’ in Language Problems &Language Planning Vol. 24, No. 1, Spring 2000.Amsterdam: John Benjamins, lgh 11–35.

Montrul, S., 2000. Incomplete Acquisition inBilingualism. Amsterdam: John Benjamins.

Ó Curnáin, B., 2007. The Irish of Iorras Aithneach,County Galway. Dublin: Dublin Institute forAdvanced Studies.

Ó Curnáin, B., 2009. ‘Mionteangú na Gaeilge’ in ÓCatháin (eag.) Sochtheangeolaíocht na GaeilgeLCC XXXIX. Maigh Nuad: An Sagart, lgh 90-153.

Ó Giollagáin, C., Mac Donnacha S., et al, 2007.Staidéar Cuimsitheach Teangeolaíoch ar Úsáid naGaeilge sa Ghaeltacht. B.Á.C.: Brunswick Press.

Putnam, Robert D., 2000. Bowling Alone: TheCollapse and Revival of American Community.New York: Simon & Schuster.

Romaine, S., 1995. Bilingualism. Oxford: BlackwellPublishers Ltd.

Williams, C., 2000. Language Revitilization – Policyand Planning in Wales. Cardiff: University ofWales Press.

50

9. TAGAIRTÍ

51

AGUISÍN 1. LIOSTA NA GCRUINNITHE AGUS NA NGRÚPAÍ FÓCAIS

GGrrúúppaa DDááttaa IIoonnaadd

Lucht Gnó agus Fostóirí 05/5/2010 An Crúiscín Lán

Inimirceoirí 10/5/2010 An Crúiscín Lán

Daoine Fásta idir18 agus 35 12/5/2010 An Crúiscín Lán

Déagóirí 15/5/2010 Coláiste Chroí Mhuire

Mórchruinniú Poiblí 16/5/2010 Scoil Éinne

52

AGUISÍN 2: EAGRAÍOCHTAÍ DEONACHA I GCEANTAR AN SPIDÉIL

AAiinnmm nnaa hhEEaaggrraaííoocchhttaa FFeeiiddhhmm

Óg-Ógras/Coiste Áiseanna de Déagóirí Seirbhís imeachtaí spraoíúil gasúir 8 go 18

Aisteoirí an Spidéil Drámaí trí Ghaeilge a chur ar ardán

An Club Seoltóireachta Cúnamh do dhaoine cleachtadh a fháil ar an seoltóireacht

An Gaelacadamh Ceardlanna ceoil, amhránaíochta, damhsa, léachtaí ar litríochtagus ar an mbéaloideas, tacaíocht do Éigse an Spidéil, riaradhIonad Seirbhísí Teanga

Cumann Luthchleas Gael an Spidéil Peil agus Iománaíocht agus Áiseanna Spóirt / CaitheamhAinsire a a chur chun cinn sa gceantar

Cumann Camógaíochta Chois Fharraige Camógaíocht a chur chun cinn

Club Júdó an Spidéil An Júdó a chur chun cinn

Club na gCartaí Imirt chartaí a eagrú

Coiste an Pháirc Spraoi nua Páirc Spraoi á fhorbairt sa Spidéal

Coiste Bhailte Slachtmhara an Spidéil Slacht a chur ar dhreach an cheantair, glaineacht a spreagadhagus a glacadh i gcomórtais áitiúil agus náisiúnta

Coiste Chill Éinde Stair an tSéipéil agus ábhair ghaolmhara

Coiste Airgeadais agus Cothabhála Chill Éinde Cúrsaí airgid an pharóiste a riaradh.Cothabháil an tséipéil a riaradh

Coiste Reilig Éinde Athchóiriú an tseanséipéilín agus stair na seanreilige

Coiste Eaglasta Chill Éinde Liotúirgí d’ócáidí eaglasta ar leith a ullmhú agus a reáchtáil

Coiste Ghlór na nGael An Ghaeilge a chur chun cinn

Coiste na gCéibheanna Forbairt & Feabhsú ar na Céibheanna

Coiste na gCurrachaí Foirne rásaíochta a oiliúint, Féile currachaí a eagrú go bliantúil.

Coiste na Logainmneacha Bailiú & scagadh eolais, Béaloideas & Ainmneachana nGarrantaí

Coiste Pobal ar Aire Faire & Cúnamh don Aosach

Cór Chois Fharraige Cór do dhaoine fásta

Cór na nÓg Cór eaglasta do pháistí i séipéal Chill Éinde

Iar Oibríthe Lúfara An Spidéil Imeachtaí de daoine aosta, iar oibríthe lúfara(active retired)

Taispeántas Chois Fharraige Coiste a eagraíonn seó talmhaíochta, tís, capaill & madraígach bliain

Grow It Yourself an Spidéil Garraíodóireacht Ghlas

Grúpa Siúlóide Grúpa a eagraíonn siúlóidí laethúla aclaíochta thart aran tsráidbhaile

Coiste Éigse an Spidéil Coiste a eagraíonn féile na n-ealaíona dúchasacha aguscomhaimseartha áitiúla trí mheán na Gaeilge chuile bhliain.

Coiste na gCluichí Pobail Lúthchleasaíocht don óige a eagrú agus páirt a ghlacadh snacluichí pobail náisiúnta

Coiste Pharáid Lá ’l Pádraic Coiste a rinne athbheochan ar an bparáid in 2010 agus é i gceistacu ócáid bhliantúil a dhéanamh de.

AA33..11 RRééaammhhrráá

Is mar chuid den taighde don Phlean Teanga doCheantar an Spidéil a rinne an Comhlacht Forbarthaan suirbhé seo. Bhí an suirbhé seo ar cheann de thríshuirbhé a rinneadh, mar seo a leanas:• Suirbhé Ginearálta ar an bPobal• Suirbhé ar Fhostóirí• Suirbhé ar Dhéagóirí

Is suirbhé cuimsitheach a bhí sa suirbhé ar an bpobalagus tá buíochas ag dul do na taighdeoirí – Saera NíFhinneadha, Breda Ní Mhaoláin agus Sadhbh ÓCinnseala – a scaip na ceistneoirí agus a bhailigh an t-eolas. Beirt acu – Breda agus Sadhbh – a rinne an obaira bhain le hionchur fhaisnéis na gceistneoirí. RinneBrendan Dineen, OÉG, sárobair ar dhearadh anbhunachair shonraí agus ba mhór an cúnamh a thugBreda san obair seo chomh maith. Gabhtar buíochasfreisin leis na heagraíochtaí seo a leanas a thugcomhoibriú agus tacaíocht don chuid seo den taighde:• Scoil Éinne• Coláiste Chroí Mhuire• Scoil Náisiúnta na bhForbacha• Scoil Shailearna• Ionad Cúraim Leanaí an Spidéil – Bogha Ceatha• Naíonra Chonnacht

Agus tá mórbhuíochas ag dul, go háirid, do chuiledhuine a líon isteach ceistneoir.

AA33..22 LLeeaaggaann AAmmaacchh aann TTaaiigghhddee aagguuss aannMMooddhh OOiibbrree

Baineann an chéim seo leis na fíricí a aimsiú maidir lecéard go díreach atá ag tarlú sa bpobal fréchéilemaidir le cúrsaí teanga. Mar a deirtear ‘sula dtugtarfaoi leigheas a chur ar an othar, ní mór diagnóischruinn a bheith ag an dochtúir’. An bhfuil anGhaeilge ag láidriú nó ag lagú mar theanga phobail sagceantar? Cé as do na daoine atá ina gcónaí sa Spidéalsa lá atá inniu ann? Cá seasann an Ghaeilge leis annglúin óg? An bhfuil tuismitheoirí a tógadh le Gaeilgeag labhairt na teanga lena ngasúir agus, mura bhfuil,cén fáth nach bhfuil? An bhfuil lucht labhartha naGaeilge sa gceantar á mbá ag daoine ag teacht isteachatá ar bheagán Gaeilge nó gan aon Ghaeilge?Dréachtaíodh ceistneoir a bhí toirtiúil go maith agus18 leathanach ann. Is ar bhonn na neamhainmníochtaa rinneadh an suirbhé agus is d’aon ghnó aroghnaíodh taighdeoirí nach as an gceantar iad. Marthoradh ar an gceistneoir, níl aon duine nó teaghlach

inaitheanta agus is staitisticí amháin atá i gceistNí mór a thuiscint gur ar bhonn na féintuarascála

a líonadh isteach na ceistneoirí, i.e. léiríonn na torthaídearcadh na bhfreagróirí féin. Is míniú é seo chomhmaith ar an bhfáth nach ionann na figiúrí i ngachrannóg mar nár freagraíodh chuile cheist archuile cheistneoir.

Tá beagán sa mbreis ar 700 teach sa gceantarfeidhme agus thug na taighdeoirí cuairt ar chuiletheach, cuid acu faoi thrí. Thuairiscigh siad nachraibh cónaí, nó nach raibh teacht ar aon duine, idteach as gach cúig cinn. Scaipeadh na ceistneoiríchomh maith trí na scoileanna, an naíonra, agusnaíolann. Tháinig 287 ceistneoir líonta air ais agus idirfhreagróirí agus a bpáirtithe ghlac 497 duine fástapáirt sa suirbhé ginearálta. Is mór an méid é seo nuaira thugtar san áireamh go bhfuil thart ar 37% dedhaonra an cheantair feidhme (2051) faoi 20 bliaind’aois. Dá bhrí sin, fágann sé go raibh ionchur ag 38%de dhaoine fásta an cheantair sa bpróiseas bailiúcháinfaisnéise. Is iad seo a leanas na mórcheisteannaa cuireadh.• Cá as do mhuintir cheantar an Spidéil sa lá atá

inniu ann?• Cá bhfuil muintir an Spidéil ag obair?• An saol pobail• Déileáil leis an lucht gnó• Cúrsaí teanga sa teaghlach• Tuairimí an phobail maidir leis an nGaeilge i

gCeantar an Spidéil• Foghlaim na Gaeilge (i gcás daoine nach cainteoirí

dúchais Gaeilge iad)

AA33..33 TToorrtthhaaíí aann ttSSuuiirrbbhhéé ((CCeeiisstt aarr cchheeiisstt))

De réir dhaonáireamh 2006 tá cónaí ar 2,051 sagceantar feidhme agus tá thart ar 1,641 díobh siúd oscionn 18 mbliana. D’fhreagair 287 duine an ceistneoiragus bhí ionchur ag 214 céile nó páirtí ann chomhmaith, is é sin 503 duine ina iomláine – sin 30.6% deáitritheoirí fásta an cheantair feidhme. Bhí cúplafoirm ann nár tháinig ar ais in am agus b’éigean iadsin a fhágáil as an áireamh. D’fhág sin 496 duine (284freagróir agus 212 céile/páirtí) ina iomláine a tugadhsan áireamh sa suirbhé. Is leibhéal ard freagartha éseo, a chuireann ar ár gcumas pictiúr soiléir dechomhdhéanamh an phobail a shainmhíniú.

Líonadh 7700%% de na ceistneoirí isteach i nGaeilgeagus 3300%% i mBéarla.

53

AGUISÍN 3: TORTHAÍ AN TSUIRBHÉ GHINEARÁLTA AR AN BPOBAL

AA33..44 IInnssccnnee aagguuss aaooiissgghhrrúúppaa nnaa bbhhffrreeaaggrróóiirríí

CCeeiisstt 11..aa aagguuss 11..ffIInnssccnnee nnaa bbhhffrreeaaggrróóiirríí aagguuss aa bbppááiirrttiitthhee(496 freagróir)

CCeeiisstt 11..ee,, 11..iiCCéénn tt--aaooiissgghhrrúúppaa aa mmbbaaiinneeaannnn ttúú lleeiiss??(493 freagróirí)

Feictear go bhfuil tuairisciú íseal i measc anaoisghrúpa faoi 35. Níor mhór iarracht speisialta adhéanamh le go mbeadh ionchur ag an ngrúpa seo sabpróiseas pleanála.

AA33..55 CCáá aass ddoo MMhhuuiinnttiirr CChheeaannttaarr aann SSppiiddééiillssaa LLáá aattáá IInnnniiuu AAnnnn??

CCeeiisstt 11..bbCCéénn bbaaiillee ffeeaarraaiinnnn iinnaa bbhhffuuiill ttúú ii ddoo cchhóónnaaíí??

CCeeiisstt 11..cc,, 11..ggCCéénn ááiitt aarr ttóóggaaddhh tthhúú??

Figiúr A3.1 Inscne na bhfreagróirí

Figiúr A3.2 Aoisghrúpaí na bhFreagróirí

Figiúr A3.4 Áit ar tógadh Muintir an Spidéil 1 Figiúr A3.3 Iomlán sna bailte

Baile Méid %

Sáile Chuana 30 10.6An Chrí Dhubh 8 2.8An Tuar Beag 3 1.1An Cnocán Glas 20 7.0Both Chuanna 22 7.7Seanadh Mhóinín 5 1.8Sráidbhaile an Spidéil 10 3.5Baile Ard 10 3.5Baile Éamoinn 14 4.9Leitir Meas 3 1.1Leitir Péic 7 2.5Seanadh Gharráin 14 4.9Both Loiscthe Íochtair 2 0.7An Spidéal Láir (Baile Liam) 7 2.5Baile an Domhnalláin 9 3.2Baile an tSagairt 19 6.7An Sián Rua 6 2.1An Coilleach 12 4.2Baile an tSléibhe 7 2.5An Pháirc Thiar 2 0.7An Pháirc Láir 13 4.6An Pháirc Thoir 5 1.8An Lipe 9 3.2Doire Locháin Thiar 5 1.8Doire Locháin 2 0.7Doire Locháin Thoir 14 4.9Eastáit Tithíochta 2 0.7Iomlán 260 91.5

Ar iarraidh 24 8.5Iomlán sna bailte 284 100.0

54

Is é sin le rá, as na daoine a d’fhreagair an cheist:

Briseann na figiúirí sa tábla thuas mar seo a leanasmaidir le hinscne:

Tá sé le feiceáil i bhFigiúr 3 thall gur mó líon nabhfear ná líon na mban de bhunadh an Spidéil inagcónaí sa Spidéal.

AA33..66 CCáá bbhhFFuuiill MMuuiinnttiirr aann CChheeaannttaaiirr aaggOObbaaiirr??

CCeeiisstt 22..aa,, 22..ddAAnn bbhhffuuiill ttúú aagg oobbaaiirr ttaaoobbhh aammuuiigghh ddeenn tteeaacchh? Díobh siúd a d’fhreagair, dúirt 322 (60%) go bhfuilsiad ag obair taobh amuigh den teach.

CCeeiisstt 22..cc,, 22..ff..CCééaarrdd íí aann tteeaannggaa ooiibbrree ii dd’’ááiitt ooiibbrree??

Feictear anseo, as na 308 duine a d’fhreagair an cheist,gur mó líon na ndaoine atá ag obair trí Bhéarla (170 –55%) ná mar atá ag obair trí Ghaeilge (138 – 45%).

Figiúr A3.7 An bhfuil tú ag obair amuigh den teach?

Figiúr A3.6 Cén áit ar tógadh Muintir an Spidéil deréir inscne?

Figiúr A3.8 Cá bhfuil tú ag obair?

Figiúr A3.9 Cén Teanga Labhartha atá san Ionad Oibre?

Figiúr A3.5 Áit ar tógadh Muintir an Spidéil 2

Áit Méid %

An GhaeltachtSpid 187 agus Gaeltacht (taobhamuigh de Spid) 95

282 57.8

Éire taobh amuigh denGhaeltacht

155 31.8

Áit eile 52 10.4

Iomlán 489 100.0

55

AA33..77 AAnn SSaaooll PPoobbaaiill

CCeeiisstt 33..ee,, 33..mm..AAnn bbhhffuuiill ttúú ppááiirrtteeaacchh iinn aaoonn eeaaggrraaííoocchhtt ssppóóiirrtt nnóósshhóóiissiiaallttaa?? As líon iomlán na bhfreagróirí (496 duine)d’fhreagair 445 an cheist seo:

Tá 155 – 35%Níl 290 – 65%

Díobh siúd a d’fhreagair go bhfuil siad páirteach ineagraíocht shóisialta, is mar seo a leanas an áit inandéantar freastal.

CCeeiisstt 33..aa,, 33..iiAAnn bbhhffuuiill ttúú ppááiirrtteeaacchh iinn aaoonn cchhooiissttee ddeeoonnaacchh??As líon iomlán na bhfreagróirí – 496 duine –d’fhreagair 490 duine an cheist seo.

Tá 108 – 22% Níl 382 – 78%

Níor mhór a thabhairt san áireamh go bhfuil anfhéidearthacht ann go bhfuil daoine páirteach imbreis agus coiste amháin.

IIoommlláánn ddaaooiinnee ppááiirrtteeaacchh ii ggCCooiissttee DDeeoonnaacchh ddee rrééiirrcceeaannttaaiirr..Níor mhór a thabhairt san áireamh go bhfuil anfhéidearrtheacht ann go bhfuil daoine páirteach imbreis agus eagraíocht amháin.

Figiúr A3.11 Páirteach in Eagraíocht Spóirt nóShóisialta?

Figiúr A3.14. Páirteach i gCoiste Deonach – Áit?

Figiúr A3.12 Páirteach in Eagraíocht Spóirt nóShóisialta – Cén Áit ?

Figiúr A3.10 An Teanga Labhartha atá sanIonad Oibre de réir Ceantair

Figiúr A3.13 Páirteach i gCoiste Deonach?

56

CCeeiisstt 33..qqMMáá ttáá ggaassúúiirr aaggaatt,, aann bbhhffuuiill ssiiaadd ppááiirrtteeaacchh iinn aaoonncchhlluubb nnóó iinn aaoonn cchhuummaannnn ááiittiiúúiill nnóó aagg ffrreeaassttaall aarr aaoonnrraannggaannnnaa nnóó iimmeeaacchhttaaíí iiaarrssccooiillee ggoo rriiaallttaa??

As 165 duine a d’fhreagair an cheist seo, d’fhreagair:Tá 111Níl 54

AA33..88 DDééiilleeááiill lleeiiss aann LLuucchhtt GGnnóó ssaa SSppiiddééaall

CCeeiisstt 44..aa

NNuuaaiirr aa bbhhííoonnnn ttúú iinn iioonnaadd ggnnóó//sseeiirrbbhhííssee ii ggCCeeaannttaarraann SSppiiddééiill ((ee..gg.. ssiiooppaa,, ccóóggaassllaannnn,, iioonnaadd lleeiigghhiiss,, tteeaacchhttáábbhhaaiirrnnee,, bbiiaallaannnn,, bbaanncc,, ooiiffiigg aann pphhooiisstt eettcc..)),, ccéénntteeaannggaa aa bbhhííoonnnn áá llaabbhhaaiirrtt iiddiirr ttúú ffééiinn aagguuss aannffhhooiirreeaannnn ooiibbrree ggoo hhiioonnddúúiill??D’fhreagair 270 an cheist seo.

CCeeiisstt 44..ccAArr mmhhaaiitthh lleeaatt ggoo mmbbeeaaddhh ttuuiilllleeaaddhh ddeeiisseeaannnnaa aaggaattaann GGhhaaeeiillggee aa llaabbhhaaiirrtt nnuuaaiirr aa bbhhííoonnnn ttúú ssnnaa hhiioonnaaiiddgghhnnóó ssaa SSppiiddééaall?? D’fhreagair 247 as 284 duine mar atá i bhfigiúr 17.

CCeeiisstt 44..ddDDáá ggccuuiirrffíí iinn iiúúll ggoo ssooiillééiirr ssnnaa hhiioonnaaiidd gghhnnóó ggoo rraaiibbhhffááiillttee cchhrrooííúúiill rrooiimmhh úússááiidd nnaa GGaaeeiillggee aagg nnaaccuussttaaiimmééiirríí iioonnttuu,, aann llaabbhhrróóffáá ttuuiilllleeaaddhh GGaaeeiillggee iioonnttuu?? D’fhreagair 261 as 284 duine mar atá i bhfigiúr 18.

Figiúr A3.15 Gasúir agus áit a bhfuil siad páirteach inimeachtaí iarscoile.

Figiúr A3.17 Tuilleadh Deiseanna an Ghaeilge a úsáidsna hIonad Ghnó

Figiúr A3.16 Labhairt na Gaeilge sna hIonaid Gnó

ComharCreidmheasa An Post Siopa

IonadSláinte

Banc Teach ÓstaSiopaCrua-earraí

Bialann Cógaslann

Gaeilge ar fad 63.3 54.8 30.0 24.1 24 24.0 18.1 14.4 13.9

Gaeilge den chuidis mó

9.4 10.8 14.8 8.0 14 14.7 8.4 11.6 11.9

Níos mó Gaeilge náBéarla

3.9 8.5 14.1 16.5 23 20.0 16.8 18.6 13.9

Níos mó Béarla náGaeilge

6.1 8.1 16.7 15.2 40 15.6 16.8 13.0 13.1

Béarla den chuid ismó

6.1 6.6 13.3 16.0 49 12.0 23.9 15.3 23.0

Béarla ar fad 11.1 11.2 10.7 19.4 79 13.3 15.5 27.0 24.2

50 - 50 0.4 0.8 0.4 0.4

57

Figiúr A3.18 Fáilte roimh an nGaeilge, an labhrófátuilleadh Gaeilge ann?

CCeeiisstt 44..bbNNuuaaiirr aa llaabbhhrraaííoonnnn ttúú BBééaarrllaa ssnnaa hhiioonnaaiiddgghhnnóó//sseeiirrbbhhííssee,, ccéénn ffáátthh gguurr BBééaarrllaa aa llaabbhhrraaííoonnnn ttúú??D’fhreagair 266 as 284 duine an cheist seo.

AA33..99 CCúúrrssaaíí TTeeaannggaa ssaa mmBBaaiillee

CCeeiisstt 55..aa,, 55..mm..CCéénn nnóóssmmhhaaiirreeaacchhtt tteeaannggaa aa bbhhíí ssaa tteeaacchh aagguuss ttúú aaggffááss aannííooss??D’fhreagair 469 as 496 mar seo a leanas:

CCeeiisstt 55..dd,, 55..oo..CCéénn cchhaaooii aa ggccuuiirrffeeáá ssííooss aarr ddoo cchhuummaass mmaarr cchhaaiinntteeooiirrGGaaeeiillggee aannooiiss??D’fhreagair 486 as 496 mar seo a leanas.

CCeeiisstt 55..eeDíobh siúd a bhfuil céile/páirtí acu, d’fhreagair 171acu an cheist ‘‘CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaííoonnnn ttúú llee ddoo cchhééiillee// ddoo pphhááiirrttíí??,, mmaarr sseeoo::

Figiúr A3.20 Teanga agus Daoine ag Fás Aníos.

Figiúr A3.21 Cumas Labhartha sa nGaeilge

Figiúr A3.19 Fáthanna go labhraítear Béarla snahIonaid Ghnó?

58

Nósmhaireacht Teanga Duine %Teanga is

Mó

Gaeilge i gcónaí 50 29.1Gaeilge nóníos mó

Gaeilge náBéarla%:

40%

Gaeilge den chuid is mó 10 5.8

Gaeilge agus Béarla ach níosmó Gaeilge ná Béarla

8 4.7

Gaeilge agus Béarla ach níosmó Béarla ná Gaeilge

32 18.6 Béarla nóníos móBéarla náGaeilge:

60%

Béarla den chuid is mó 22 12.8

Béarla i gcónaí 48 27.9

50 - 50 1 1.2 50 - 50

Iomlán 171 100.0

Figiúr A3.23 Teanga le céile/páirtí – daoine a tógadhle Gaeilge (iadsan amháin)

Figiúr A3.22 Teanga le do Chéile/Pháirtí (gachfreagróir)

CCeeiisstt 55..ffMMáá ttáá ggaassúú((ii))rr aaggaatt,, ccéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaííoonnnn ttúú lleeoo??D’fhreagair 209 duine an cheist mar seo a leanas

CCeeiisstt 55..ffMMáá ttáá ggaassúú((ii))rr aaggaatt,, ccéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaííoonnnn ttúú lleeoo??((DDaaooiinnee ffáássttaa aa ttóóggaaddhh llee GGaaeeiillggee))105 duine a bhí i gceist

CCeeiisstt 55..gg..CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaííoonnnn ddoo gghhaassúúiirr lleeaatt??D’fhreagair 210 duine an cheist mar seo a leanas

CCeeiisstt 55..gg..CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaííoonnnn ddoo gghhaassúúiirr lleeaatt?? -- ddaaooiinneeffáássttaa aa ttóóggaaddhh llee GGaaeeiillggee

Figiúr A3.25 Teanga a labhraítear leis na gasúir –daoine fásta a tógadh le Gaeilge

Figiúr A3.24 Teanga le gasúir (gach freagróir)

Figiúr A3.26 Teanga na ngasúr lena dtuismitheoirí

Figiúr A3.27 Teanga na ngasúr lena dtuismitheoirí –daoine fásta a tógadh le Gaeilge

59

CCeeiisstt 55..hh..CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaííoonnnn ddoo gghhaassúúiirr eeaattaarrtthhuu ffééiinn??D’fhreagair 186 duine an cheist seo mar seo a leanas.

CCeeiisstt 55..hh..CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaííoonnnn ddoo gghhaassúúiirr eeaattaarrtthhuu ffééiinn??DDaaooiinnee aa ttóóggaaddhh llee GGaaeeiillggee

CCeeiisstt 55..11,, 55..jj aagguuss 55..kk..CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaíítteeaarr llee ddaaooiinnee nnííooss ssiinnee,, aarrcchhoommhhaaooiiss,, aagguuss llee ddaaooiinnee nnííooss óóiiggee ssaa ggcceeaannttaarr?? D’fhreagair 284 duine an cheist seo.

CCeeiisstt 55..llMMááss rruudd éé ggoo bbhhffuuiill aann GGhhaaeeiillggee óó ddhhúúcchhaass aaggaatt ffééiinn,,nnóó ggoo bbhhffuuiill GGaaeeiillggee mmhhaaiitthh aaggaatt,, aacchh gguurr BBééaarrllaa iiss mmóóaa llaabbhhrraaííoonnnn ttúú llee ddoo cchhuuiidd ggaassúúrr,, ccéénn ffáátthh gguurr BBééaarrllaaaa llaabbhhrraaííoonnnn ttúú lleeoo??

Figiúr A3.30 Teanga le daoine níos sine sa gceantar

Figiúr A3.32 Teanga le daoine níos óige sa gceantarFigiúr A3.31 Teanga le comhaoisigh sa gceantar

Figiúr A3.33 An fáth a labhraíonn tuismitheoirí leGaeilge an Béarla lena ngasúir.

Figiúr A3.28 Teanga na ngasúr eatarthu féin

Figiúr A3.29 Teanga na ngasúr eatarthu féin – daoinefásta a tógadh le Gaeilge

60

MMáá ttáá ppááiissttíí bbuunnssccooiillee nnóó mmeeáánnssccooiillee aaggaatt//aaggaaiibbhh,, aarrcchhuuiirr ttúú//ssiibbhh iisstteeaacchh aarr ddhheeoonnttaass SSccééiimm LLaabbhhaaiirrtt nnaaGGaaeeiillggee ii rriitthh nnaa ssccooiillbbhhlliiaannaa sseeoo??D’fhreagair 57 duine an cheist seo.

AA33..1100 AAnn GGhhaaeeiillggee ii ggCCeeaannttaarr aann SSppiiddééiill

CCeeiisstt 66..aaAArr mmhhaaiitthh lleeaatt gguurrbb íí aann GGhhaaeeiillggee aann pphhrrííoommhhtthheeaannggaaaa bbhheeaaddhh áá llaabbhhaaiirrtt ii ggCCeeaannttaarr aann SSppiiddééiill ii ggcceeaannnn ssccóórrbblliiaaiinn?? D’fhreagair 276 duine an cheist seo

II ddoo tthhuuaaiirriimm,, aann mmbbeeiiddhh aann GGhhaaeeiillggee áá llaabbhhaaiirrtt mmaarrpphhrrííoommhhtthheeaannggaa ii ggCCeeaannttaarr aann SSppiiddééiill ii ggcceeaannnn ssccóórrbblliiaaiinn??

AA33..1111 FFoogghhllaaiimm nnaa GGaaeeiillggee

CCeeiisstt 77..dd..AAss nnaa ddaaooiinnee aa rriinnnnee iiaarrrraacchhtt aann GGhhaaeeiillggee aaffhhoogghhllaaiimm,, sseeoo mmaarr aa dd’’ééiirriigghh lleeoo..

Figiúr A3.36 An Ghaeilge i gceann 20 bliain

Figiúr A3.37 An mbeidh an Ghaeilge marphríomhtheanga?

Figiúr A3.38 Mar a d’éirigh le foghlaimeoirían Ghaeilge a fhoghlaim

Figiúr A3.34 SLG Ginearálta

Figiúr A3.35 SLG Tuismitheoirí (tógtha le Gaeilge)

61

AA33..1122 AAcchhooiimmrree

i. Ba mhaith le tromlach mór den phobail – 91% –go mbeadh an Ghaeilge mar phríomhtheanga igCeantar an Spidéil i gceann scór bliain.

ii. Ní chreideann ach 28% den phobal go mbeidhan Ghaeilge á labhairt mar phríomhtheanga igCeantar an Spidéil i gceann scór bliain; 10% igcás na ndéagóirí.

iii. Ba mhaith le 78% den phobal go mbeadhtuilleadh deiseanna acu an Ghaeilge a labhairtsna hionaid ghnó sa gceantar.

iv. Thuairiscigh 87% den phobal go labhróidístuilleadh Gaeilge sna hionaid ghnó dámbeadh fáilte chroíúil roimh úsáid na Gaeilge agna custaiméirí.

v. Tá níos mó Béarla (55%) ná Gaeilge (45%) álabhairt san ionad oibre.

vi. Is as taobh amuigh den Ghaeltacht do 42%den phobal.

vii. Tuairiscítear gur cainteoirí líofa iad 57%den phobail.

viii. Labhraíonn 29% de lánúineacha an Ghaeilge igcónaí lena chéile.

ix. Tuairiscítear gurb í an Ghaeilge i gcónaí alabhraíonn 37% de thuismitheoirí lena bpáistí,8% a labhraíonn an Béarla i gcónaí, agus golabhraíonn 55% acu meascán den dá theanga.

x. Is í an Ghaeilge i gcónaí a labhraíonn 32% depháistí lena dtuismitheoirí.

xi. Labhraíonn 23% de pháistí an Ghaeilge i gcónaísa teaghlach eatarthu féin.

xii. Astu siúd (daoine fásta) a tógadh le Gaeilge.a. Labhraíonn 57% an Ghaeilge i gcónaí lena

gcéile/ a bpáirtí. b. Labhraíonn 61% an Ghaeilge i gcónaí

lena bpáistí.c. Labhraíonn 54% dá bpáistí an Ghaeilge

lena dtuismitheoirí.xiii. Labhraíonn 52% an Ghaeilge le daoine níos sine

sa gceantar, 37% lena gcomhaoisigh agus 32% ledaoine níos óige.

xiv. I measc foghlaimeoirí Gaeilge, tá 40% nár éirighleo ach beagán Gaeilge a fhoghlaim.

AA33..1133 NNaa PPrrííoommhhtthhááttaaiill

i. Tá bearna mhór idir mianaidhm an phobail (91%díobh) gurb í an Ghaeilge an phríomhtheanga abheadh á labhairt i gCeantar an Spidéil i gceannscór bliain agus an dearcadh atá ag an bpobalnach mbeidh sí á labhairt mar phríomhtheangasa gceantar i gceann scór bliain – ní cheapann

ach 28% go mbeidh sí ina phríomhtheanga sagceantar. Tá an t-éadóchas níos tromchúisí imeasc na ndéagóirí agus gan ach 10% acu achreideann go bhfuil todhchaí an teanga slán.Léiríonn sé seo dearcadh pobal fulangach achreideann go bhfuil próiseas uilechumhachtachdocheansaithe an athraithe teanga ón nGaeilgego dtí an Béarla ag dul i bhfeidhm orthu. Is é andúshlán ná an pobal a mhisniú agus dóchas athabhairt dóibh gur féidir snámh in aghaidh antsrutha agus an taoille seo a chasadh.

ii. Léiríonn na fíricí – gur as an nGaeltacht 58%(Figiúr A3.5) de phobal Cheantair an Spidéil agusnár tógadh le Gaeilge amháin ach 41% acu(Figiúr A3.20) – go bhfuil an próiseas athrúteanga ar bun le fada sa gceantar.

iii. Ag breathnú ar thodhchaí an Ghaeilge marphríomhtheanga an phobail amach anseo, isábhar buartha é a laghad lánúineacha alabhraíonn an Ghaeilge, nó an Ghaeilge denchuid is mó, eatarthu féin – 35% (Figiúr A3.22).Léiríonn sé seo cé chomh coitianta agus atá nacaidrimh ina bhfuil meascán teangacha. Is léirnach bhfuil inghlacthacht le labhairt an dátheanga leis na páistí sna teaghlaigh seo nátuiscint cheart ar an gcoincheap sin.

iv. Léiríonn chuile tháscaire gur gnáthnós é agdaoine fásta an Béarla a labhairt le daoine óga.D’fhéadfaí breathnú ar an nós seo mar‘fhéinmharú’ fadtéarmach teanga.

v. Ó thaobh na teangeolaíochta de is údar mór imnílíon na dtuismitheoirí (57% – Figiúr A3.24) alabhraíonn meascán den Ghaeilge agus denBhéarla lena ngasúir. Léiríonn gach staidéar artheangacha mionlaigh nach mbeidh an páistelíofa sa mionteanga (an Ghaeilge sa gcás seo)mura labhraíonn tuismitheoir amháin ar alaghad an mhionteanga i gcónaí leis an bpáiste.

vi. Tá an Béarla níos láidre sa réimse oibre ná maratá sí sa bpobal mór.

vii. Taobh amuigh den Chomhar Creidmheasa, tá anBéarla níos láidre sna gnólachtaí áitiúla ná maratá sí sa bpobal mór.

viii. Níl múineadh na Gaeilge do dhaoine fástachomh héifeachtach agus ba chóir é a bheith.Léiríonn foghlaimeoirí an tuairim nach bhfuilfáilte roimh a gcuid iarrachtaí an Ghaeilge alabhairt le cainteoirí líofa. Léiríonn siad freisinan riachtanas atá ann le hócáidí sóisialta achruthú le deis a thabhairt dóibh a gcuidGaeilge a labhairt agus a chleachtadh inatmaisféar neamhbhagrach.

62

AA44..11 RRééaammhhrráá

Is mar chuid den taighde don Phlean Teanga doCheantar an Spidéil a rinne an Comhlacht Forbarthaan suirbhé seo. Bhí an suirbhé seo ar cheann de thríshuirbhé a rinneadh, mar seo a leanas:1 Suirbhé Ginearálta ar an bPobal2 Suirbhé ar Fhostóirí3 Suirbhé ar Dhéagóirí

I mí Feabhra 2010, d’eagraigh an Fochoiste PleanálaTeanga de chuid Chomhlacht Forbartha an Spidéilfócasghrúpa le déagóirí an cheantair, agus suirbhé arna déagóirí sin. Bhí sé mar aidhm ag an suirbhé eolasa bhailiú maidir le hiompar teanga óige an cheantair,an taithí atá acu ar an nGaeilge i réimse an teaghlaighagus na scoile, agus a ndearcadh i dtaobh na teanga.Tá buíochas ag dul dd’’AAccaaddaammhh nnaa hhOOllllssccoollaaííoocchhttaaGGaaeeiillggee,, OOÉÉGG as ucht cead a thabhairt an ceistneoir adhear siadsan a úsáid. Tá an Comhlacht Forbartha an-bhuíoch de Thríona Uí Mhurchú, PríomhoideCholáiste Chroí Mhuire, a d’éascaigh an seisiún leisna scoláirí. Agus, ar deireadh, tá an ComhlachtForbartha buíoch de Bhreda Ní Mhaoláin a d’oibrighmar chúntóir taighde agus a rinne an obair a bhain lehionchur fhaisnéis na gceistneoirí.

Mar is eol dúinn, baineann labhairt teanga lechuile ghné dár saol. Baineann sé go háirithe le réimsean teaghlaigh ach, chomh maith leis sin, baineann séle réimsí eile dár saol sóisialta, pobail agus oibre. Is arréimse na hóige agus an ról atá ag an nGaeilge ina saola rinne an Comhlacht Forbartha an suirbhé seo.

Tá ról lárnach in aon phobal teanga ag seachadadhna teanga ó ghlúin go glúin agus ag an iompar teangaa bhíonn ag gach glúin. Is iad óige an lae inniutuismitheoirí an lae amárach agus, dá bharr sin, táfíorthábhacht ag baint leis an gcuid seo den phobal.

Úsáidfear an t-eolas a bailíodh sna suirbhéannaéagsúla le léargas a thabhairt don phobal mór faoistaid na Gaeilge i gCeantar an Spidéil sa lá atá inniuann. Is uirlis iad na fíricí seo sa bpróiseas pleanálateanga a bhfuil d’aidhm aige ról lárnach na Gaeilgei saol an phobail a láidriú sna blianta atáamach romhainn.

AA44..22 AAnn MMooddhh OOiibbrree

Bhí an Comhlacht Forbartha ag iarraidh próifíl a fháilmaidir le húsáid na Gaeilge i measc dhéagóiríCheantar an Spidéil agus maidir le stádas agus ról naGaeilge ina saol. Chaith taighdeoir agus taighdeoircúnta leathlá sa scoil ag plé cúrsaí a bhain le labhairtna Gaeilge leis na ranganna sinsearacha. Roimh anNollaig 2009, shocraigh an Fochoiste Pleanála Teangade chuid an Chomhlachta Forbartha ar fhoirmcheistneora. Bhí siad den tuairim go raibh foirm a bhídeartha cheana féin ag Acadamh na hOllscolaíochtaGaeilge feiliúnach don tasc. Is scoláirí a bhí ina gcónaíi gceantar feidhme an Chomhlachta Forbarthaamháin a bhí rannpháirteach sa seisiún, is é sin óDhoire Locháin Thoir chomh fada siar le BothChuanna Thiar. IIss aarr bbhhoonnnn nnaa ffééiinnttuuaarraassccáállaa aallííoonnaaddhh iisstteeaacchh nnaa cceeiissttnneeooiirríí, i.e. dearcadh nabhfreagróirí amháin a léirítear sna torthaí.

De bharr scrúduithe béil a bheith ar bun an lácéanna, ní raibh ar chumas chuile ghasúr ón gceantarfeidhme a bheith páirteach sa seisiún plé agusbailiúcháin eolais. D’fhreastail 36 gasúr (20 buachaillagus 16 chailín), idir 14 bliana agus 17 mbliana d’aois,ar an seisiún.

Is i nGaeilge amháin a bhí an plé idir nataighdeoirí agus na scoláirí.

AA44..33 NNaa CCeeiisstteeaannnnaa TTaaiigghhddee aagguuss nnaa FFrreeaaggrraaíí

AA44..33..11 AAnn rraaiibbhh ttúú ii ddoo cchhóónnaaíí iinn aaoonn ááiitt eeiilleerrooiimmhhee sseeoo??

As na 15 dhuine a d’fhreagair go raibh, is mar seo aleanas a bhí an miondealú:

Is in Éirinn taobh amuigh den Ghaeltacht a bhícónaí roimhe seo ar thromlach na bhfreagróirí ad’fhreagair go raibh cónaí orthu in áit eile roimhe seo.Léiríonn na figiúirí seo pobal ina bhfuil an inimircecoitianta agus is níor mhór aird a tharraingt ar nadúshláin teangeolaíochta, ó thaobh na Gaeilge de, atáag baint leis an bhfigiúr seo.

63

AGUISÍN 4: TORTHAÍ AN TSUIRBHÉ AR AN ÓIGE

Figiúr A4.1 an raibh tú i do chónaí aon áit eile roimheseo?

CCeeiisstt 66..CCáá aass ddoo ddoo tthhuuiissmmiitthheeooiirríí??

CCeeiisstt 77..CCoonnaass aa ddhhééaannffáá ccuurr ssííooss aarr cchhuummaass GGaaeeiillggeeddoo tthhuuiissmmiitthheeooiirríí??

CCeeiisstt 99..CCéénn tteeaannggaa lleennaarr ttóóggaaddhh tthhúú??

Figiúr A4.2 Cá as do na tuismitheoirí?

Figiúr A4.3 Cumas Gaeilge na dtuismitheoirí

Figiúr A4.4 Cén teanga lenar tógadh thú?

Áit Athair % Máthr %

An Ghaeltachtseo

14 40.0 15 42.0Líon iomlántuismithe-oirí (71) arbas an

nGaeltachtiad:

34 = 48%Gaeltacht eile 2 5.7 3 8.0

Áit eile sagcontae seo

2 5.7 2 5.5

Áit eile in Éirinn 15 45.8 11 30.0

An Bhreatain 1 2.9 2 5.5

Meiriceá 1 2.9 1 3.0

Tír eile 0 0.0 2 5.5

Iomlán 35 100.0 36 100.0

Áit Athair % Máthr %

Cainteoir líofaGaeilge

15 43.0 19 53.0Líon iomlántuismithe-oirí (71) adtuairiscít-ear inadtaobh gobhfuilGaeilgemhaith nólíofa acu:

36 = 50%

Gaeilge mhaith 5 14.3 7 19.4

Gaeilgemheasartha

3 8.6 3 8.0

Beagán Gaeilge 7 20.0 5 14.0

Gan aon Ghaeilge

5 14.3 2 5.6

Iomlán 35 100.0 36 100.0

64

CCeeiisstt 1100..CCoonnaass aa cchhuuiirrffeeáá ssííooss aarr ddoo cchhuummaass ffééiinn mmaarrcchhaaiinntteeooiirr GGaaeeiillggee??

Ní raibh freagróir ar bith ann a thuairiscigh nachraibh aon Ghaeilge acu.

CCeeiisstt 1155..DDééaann ccoommppaarrááiidd iiddiirr ddoo cchhuummaass ccoommhhrráá ii nnGGaaeeiillggeeaagguuss ii mmBBééaarrllaa

CCeeiisstt 1111..MMáá ttáá GGaaeeiillggee aaggaatt,, ccáá bbhhffuuaaiirr ttíí ddoo cchhuummaass ssaannGGaaeeiillggee,, ddaarr lleeaatt??

CCeeiisstt 1111..MMáá GGaaeeiillggee aaggaatt,, aagguuss gguurr óó tthhuuiissmmiitthheeooiirr aammhhááiinn aaffuuaaiirr ttúú íí,, aann óó dd’’aatthhaaiirr nnóó óó ddoo mmhháátthhaaiirr aa ffuuaaiirr ttúú íí??

As 36 duine a d’fhreagair, d’fhreagair 4 gur ón athairamháin agus 6 gur ón máthair amháin a fuair siad í. Isé sin:

Figiúr A4.5 Cumas Gaeilge na nGasúr

Figiúr A4.6 Déan comparáid idir do chumas comhrá inGaeilge agus i mBéarla

Figiúr A4.7 An bhfuair tú do chumas sa nGaeilge ó dobheirt tuismitheoirí?

Figiúr A4.8 An teanga a labhraíonn tuismitheoirí lenabpáistí

Teanga/Tuismitheoir Méid %

Beirt tuismitheoirí ag labhairt Gaeilge 15 42

Tuismitheoir amháin ag labhairtGaeilge

10 28

Béarla amháin 11 30

65

CCeeiisstt 1188..CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaííoonnnn dd’’aatthhaaiirr lleeaatt??

CCeeiisstt 1188..CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaííoonnnn ddoo mmhháátthhaaiirr lleeaatt??

CCeeiisstt 1199..CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaííoonnnn ttúú ((aann ppááiissttee)) ddoo llee dd’’aatthhaaiirr??

CCeeiisstt 1199..CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhaaiirr ttúú ((aann ppááiissttee)) llee dd’’aatthhaaiirr aagguuss ttúúiiddiirr 55 aagguuss 88 bbll.. dd’’aaooiiss??

Figiúr A4.9 An teanga a labhraíonn an t-athair leis anbpáiste

Figiúr A4.10 An teanga a labhraíonn an mháthair leisan bpáiste

Figiúr A4.11 An teanga a labhraíonn an páiste lena(h)athair?

Figiúr A4.12 An teanga a labhair an páiste lena(h)athair agus é/í idir 5 agus 8 bl. d’aois

66

CCeeiisstt 1199..CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaííoonnnn ttúú ((aann ppááiissttee)) llee ddoo mmhháátthhaaiirr??

CCeeiisstt 1199.. CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhaaiirr ttúú ((aann ppááiissttee)) llee ddoommhháátthhaaiirr aagguuss ttúú iiddiirr 55 aagguuss 88 bbll.. dd’’aaooiiss??

Tá sé le feiceáil gur thit líon na bpáistí a labhair anGhaeilge i gcónaí lena n-athair agus iad faoi 8 bl. ó 12(36%) go dtí 5 (16%) agus iad thart ar 15 bl. d’aois.Níor tharla an t-athrú céanna i gcás an chaidrimhtheanga leis an máthair.

CCeeiisstt 2211..CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaííoonnnn ttúú llee ddoo cchhaaiirrddee??

Is léir go bhfuil úsáid na Gaeilge i measc na ngasúr an-íseal taobh amuigh de chomhthéacs na scoile. Iseisceacht é cúrsaí spóirt. Tá an fhéidearthacht ann gobhfuil tionchar ag club/anna spóirt, a bhfuil polasaídearfach i leith na Gaeilge i bhfeidhm iontu, ag dul ibhfeidhm ar úsáid na Ghaeilge ag na gasúir.

Figiúr A4.13 An teanga a labhraíonn an páiste lenamháthair?

Figiúr A4.14 An teanga a labhair an páiste lena(h)athair agus é/í idir 5 agus 8 bl. d’aois?

Figiúr A4.15 An rogha teanga a úsáideann na gasúir isuíomhanna éagsúla

Teanga Ar scoilTaobhamuighde scoil

Agimeach-taí spóirtscoile

Agimeach-taí spóirt

eile

Agimeach-

taísóisialtaar nós

damhsa

Gaeilge i gcónaí 10 1 3 5 1

Gaeilge denchuid is mó

6 0 4 5

Meascán. Níosmó Gaeilge náBéarla

13 0 12 5

Meascán. Níosmó Béarla náGaeilge

0 10 10 7 5

Béarla den chuidis mó

5 16 5 7 13

Béarla i gcónaí 2 9 2 7 17

Iomlán 36 36 36 36 36

67

CCeeiisstt 2244..CCéénn tteeaannggaa aa llaabbhhrraaííoonnnn nnaa ddaaooiinnee sseeoo ii ddootthheeaagghhllaacchh llee cchhééiillee??

AA44..44 NNaa PPrrííoommhhtthhááttaaiilli. Léiríonn figiúr 1. gur pobal é pobal Cheantar an

Spidéil in bhfuil ardleibhéal inimirce agussoghluaiseachta i measc na n-áitritheoirí. Is astaobh amuigh den Ghaeltacht 52% (Fig. 3) dethuismitheoirí na ngasúr a ghlac páirt sa suirbhé.Tá impleachtaí móra ó thaobh stádas na Gaeilgemar phríomhtheanga phobail ag baint leis aninimirce seo.

ii. Tuairiscíonn na gasúir go bhfuil Gaeilge líofanó Gaeilge mhaith ag 50% dá dtuismitheoirí(Fig. A4.3).

iii. Tuairiscíonn 56% de na gasúir gur cainteoirílíofa Gaeilge iad, 36% gur cainteoirí maitheGaeilge iad agus 8% gur cainteoirí measarthaGaeilge iad (Fig. A4.5).

iv. Is mionlach de na gasúir iad siúd atá á dtógáil leGaeilge. Tuairiscíonn 22% de na gasúir gur leGaeilge amháin agus 17% gur le Gaeilge denchuid is mó, a tógadh iad (Fig.A4.4).

v. Deir trí oiread gasúr go bhfuil siad níos cumasaíag déanamh comhrá i mBéarla agus is a deir gurcumasaí iad ag comhrá i nGaeilge. Deir a leathgo bhfuil an cumas céanna acu sa dá theanga(Fig. A4.6).

vi. Labhraíonn tuismitheoirí níos mó Gaeilge lenabpáistí ná mar a labhraíonn na páistí lenadtuismitheoirí (Fig A4.8, A4.9, A4.10, A4.11).

vii. Athraíonn go leor páistí ón nGaeilge go dtí anBéarla agus iad ag labhairt lena n-athair agus iadag fás aníos (Fig. A4.11 agus A4.12).

viii. Tá ráta úsáide na Gaeilge eatarthu féin taobhamuigh den scoil fíoríseal (Fig. A4.15).

ix. I gcomhthéacs an teaghlaigh, tá úsáid na Gaeilgeidir siblíní (siblings) an-íseal (Fig. A4.16).

x. Bunaithe ar na fíricí a léirítear sa suirbhé seo,agus má leanann cúrsaí maidir le húsáid naGaeilge i measc na ndaoine óga mar atá, is caolan seans gurb í an Ghaeilge an phríomhtheangaphobail a bheas ag an nglúin atá ag teacht. Tá gále gníomhaíochtaí láidre leis an taoille a chasadhi measc na hóige.

Figiúr A4.16 Nósmhaireachta teanga sa teaghlagh

NósmhaireachtTeanga

Tuismith-eoirí lechéile

Máthairagus

páistí lechéile

Athairagus

páistí lechéile

Páistíeatarthu

féin

Gaeilge i gcónaí 8 8 8 3

Gaeilge den chuid ismó

4 7 7 4

Meascán. Níos móGaeilge ná Béarla

2 1 3 4

Meascán. Níos móBéarla ná Gaeilge

0 2 1 2

Béarla den chuid ismó

3 4 2 7

Béarla i gcónaí 14 10 10 10

Iomlán 31 32 31 30

68

AA55..11 RRééaammhhrráá

Is mar chuid den taighde don Phlean Teanga doCheantar an Spidéil a rinne an Comhlacht Forbarthaan suirbhé seo. Bhí an suirbhé seo ar cheann de thríshuirbhé a rinneadh, mar seo a leanas:

i. Suirbhé Ginearálta ar an bPobalii. Suirbhé ar Fhostóirí

iii. Suirbhé ar Dhéagóirí Is suirbhé simplí go maith a bhí i suirbhé na bhfostóiríagus mar sin féin tá an-obair curtha isteach ag AodánMac Donncha agus ag Sarah Anne Nic Dhonncha óngComhlacht Forbartha i mbailiú an eolais agus agSarah Anne in ionchur na sonraí i gcomhad Excel. Táan Comhlacht Forbartha faoi chomaoin acu.

Tá an Comhlacht an-bhuíoch chomh maith de nafostóirí uile a chuir am i leataobh leis na ceistneoiría líonadh; níor cuireadh na taighdeoirí ó dhorasin aon áit.

Tá sé tábhachtach idirdhealú a dhéanamh idir andá cheist: a) Cé atá ag obair sa Spidéal, agus b) Cá bhfuil muintir an Spidéil ag obair?

Ní phléitear san Aguisín seo ach leis an gcéad cheist.Cuimsítear b) in Aguisín 3 – Torthaí an tSuirbhéGhinearálta ar an bPobal.

Mar is eol dúinn, baineann labhairt teanga lechuile ghné dár saol. Baineann sé go háirid le réimsean teaghlaigh ach, chomh maith leis sin, baineann séle réimsí eile dár saol sóisialta, pobail agus oibre. Is arréimse na hoibre agus an ról atá ag an nGaeilge sanionad oibre a rinne an Comhlacht an suirbhé seo.

Tá ról lárnach in aon phobal teanga ag an obairagus an tionchar sochtheangeolaíoch a bhíonn ag anteanga a úsáidtear san ionad oibre. Is minic gur sanionad oibre a chastar lánúin ar a chéile agus luíonn séle réasún go mbíonn tionchar ag an teanga a úsáidtearsan ionad oibre ar iompar teanga na lánúine.

Úsáidfear an t-eolas a bailíodh ó na suirbhéannadifriúla le léargas a thabhairt don phobal mór faoistaid na Gaeilge i gCeantar an Spidéil sa lá atá inniuann. Is uirlis é na fíricí seo sa bpróiseas pleanálateanga a bhfuil d’aidhm aige ról lárnach na Gaeilgei saol an phobail a láidriú sna blianta atáamach romhainn.

AA55..22 AAnn MMooddhh OOiibbrree

Roimh an Nollaig, 2009, shocraigh an FochoistePleanála Teanga de chuid an Chomhlachta Forbarthaar fhoirm cheistneora. Bhí an Comhlacht Forbarthaag iarraidh próifíl a fháil maidir le cé atá ag obair saSpidéal agus maidir le stádas agus ról na Gaeilge snahionaid oibre sa gceantar. I mí Feabhra agus i mí anMhárta 2010, chuaigh Aodán agus Sarah Anne gochuile ionad oibre sa Spidéal le ceistneoir. Phléighsiad an ceistneoir le daoine údaraithe sna comhlachtaídifriúla. IIss aarr bbhhoonnnn nnaa ffééiinnttuuaarraassccáállaa aa llííoonnaaddhhiisstteeaacchh nnaa cceeiissttnneeooiirríí, i.e. dearcadh na bhfreagróiríamháin a léirítear sna torthaí.

AA55..33 NNaa CCeeiisstteeaannnnaa TTaaiigghhddee

SSeeoo aa lleeaannaass nnaa cceeiisstteeaannnnaa aa ccuuiirreeaaddhh ssaa SSuuiirrbbhhéé::1 Ainm an Fhostóra2 Cineál Gnó3 Líon Fostaithe4 Cé as a dtagann siad chun na hoibre?5 An mbaintear úsáid as an nGaeilge i do ghnó?6 An dtugtar an Ghaeilge san áireamh agus tú ag

earcú foirne?7 An dtugtar treoir don fhoireann maidir le seirbhís

trí Ghaeilge a thairiscint don phobal?8 An gceapann tú go dtugann úsáid na Gaeilge i do

ghnó buntáistí do do ghnó?9 An bhfuil buntáistí eile ann do do ghnó de bharr é

a bheith sa nGaeltacht e.g. ioncam ó ghnó nagcoláistí samhraidh etc. ?

10 An mbeadh suim agat a bheith páirteach i scéimchun seirbhísí a chur ar fáil i nGaeilge?

11 An mbeadh tú sásta baill foirne atá ar bheagánGaeilge a chur chuig ranganna Gaeilge?

12 An gceapann tú gur buntáiste é Cumann Trádála abhunú sa Spidéal?

13 An bhfuil an chomharthaíocht (nó ábhar eile abhíonn le feiceáil ag an bpobal e.g. biachláir,bileoga eolais etc.) i do ghnó i nGaeilge?

14 An gceapann tú gur cheart comharthaíochtlaistigh agus lasmuigh de ghnónna sa Spidéal abheith i nGaeilge amháin, i mBéarla amháinnó dátheangach?

15 Dá gcuirfí seirbhís aistriúcháin saor in aisce nó archostas íseal ar fáil duit, an mbainfeá úsáid aistichun ábhar don phobal a chur ar fáil i nGaeilge nógo dátheangach?

AGUISÍN 5: TORTHAÍ AN TSUIRBHÉ AR AN BHFOSTAÍOCHT

69

A5.44 NNaa ccoommhhllaacchhttaaíí aa gghhllaacc ppááiirrtt ssaa ssuuiirrbbhhéé

AA55..55 TToorrtthhaaíí aann ttSSuuiirrbbhhéé –– PPooiinnttíí GGiinneeaarráállttaa

Tá 1,133 duine fostaithe i gCeantar an Spidéil. Astuseo, tá fostaíocht páirtaimseartha ag 625 duine.Fágann seo go bhfuil 508 duine fostaithe golánaimseartha. Is sna meáin atá an réimse oibre is mó(389 duine), agus déantúsaíocht ina dhiaidh sin (296duine). Ní mór a rá gur poist pháirtaimseartha iadtromlach na bpost sna meáin. Is as an nGaeltachttromlach na n-oibrithe (63%).

AA55..66 TToorrtthhaaíí aann ttSSuuiirrbbhhéé ((CCeeiisstt aarr cchheeiisstt))

AA55..66..11 LLííoonn nnaa bbhhFFoossttaaiitthhee

Ó thaobh na sochtheangeolaíochta, ní cheaptar gobhfuil tábhacht ag baint leis an miondealú ar nafostaithe ó thaobh iad a bheith lánaimseartha nópáirtaimseartha. Díol spéise gurb é 2,051 daonra ancheantair feidhme (daonáireamh 2006) agus go bhfuil508 post lánaimseartha agus 625 post páirtaimsearthasa gceantar. Díol suntais go bhfuil 309 de mhuintir anSpidéil ag obair sa Spidéal. Chomh maith leis sin, nímór a thabhairt san áireamh go bhfuil neartfostaíochta ar fáil i nGaillimh do mhuintir an Spidéilchomh maith.

AA55..66..22 CCéé aass aa ddttaaggaannnn ssiiaadd cchhuunn nnaa hhooiibbrree??

Níl an Spidéal ach 20km ó Chathair na Gaillimhe. Isé sin le rá, tá sé in dhá raon comaitéara de chuid naCathrach. Is furasta do mhuintir an Spidéal taistealisteach go Gaillimh chun an ionaid oibre. Agus ar antaobh eile den scéal, tá sé sách furasta chomh maith agmuintir na Gaillimhe taisteal anoir chun na hoibre saSpidéal. Tá cónaí ar 314 (28%) de na fostaithe saSpidéal féin. Tagann 413 (37%) as áiteacha eile sanGaeltacht. Is é sin, is as an nGaeltacht 65% de nafostaithe. Fágann sé sin go bhfuil 35% díobh nach asan nGaeltacht iad. Má ghlactar leis gur de bhunadh

70

AIB an Spidéil John Foy - Am TaeAma Tech JP Geallghlacadóirí Andrea Rossi Leachtanna an SpidéilÁras Chois Fharraige Máire Ní ThaidhgBoluisce Marsh IrelandAn Builín Blasta Meiticheol TeoBúistéara Uí FheinneadhaMicro CleanBus Uí Neachtain/Adhlaiceoirí Naíonra Chonnacht

Cambus Teoranta Ócáidí

Cash Back Oifig an ChoimisinéaraTeanga

Ceantálaí Chuan naGaillimhe Óstán na Páirce

Celtic Coin Jewellry Páirc Saoire an Spidéil

Cloon Keen Atelier Paróiste Eaglasta anSpidéil

Cógaslann an Spidéil Proxy BiomedicalCóistí Uí Mhaolalaigh Ros na Rún

Coláiste Chonnacht Teo S&D Canconnan – AnCrúiscín Lán

Coláiste Chroí Mhuire Scoil ÉinneComhairle Contae naGaillimhe Sídheán Teo

Cre Vinn Teo An Siopa BuíDane-Elec An Siopa CeoilDave Mc Carthy Sliding Rock PotteryExcel Lighting An Spailpín FánachG&M Déantúsaíocht Stiúideo CuanGeraldine O'Rourke Supermac'sGruagaire Janet Swop shopHSE Telegael TeorantaIDT Inneall Dóiteáin Texaco an SpidéilÍomhá The Oriental KitchenAn tIonad Cúram Leanaí(Bogha Ceatha) Tigh Huges

An tIonad Leighis Tigh KeaneIonad Sláinte (HSE) Tigh Mhic PhroinnsiasJohn Flavelle Tigh Standún

Figiúr A5.1 Fostaíocht sa Spidéal. Iomlán 1,133

Figiúr A5.2 Cé as a dtagann siad chun na hoibre saSpidéal

na Gaeltachta cuid de na daoine seo, is léir go bhfuilimpleachtaí sochtheangeolaíocha ag an ionradhBéarlóirí seo.

Ní mhór a thabhairt san áireamh chomh maith godtagann 35% de na hoibrithe ón nGaeltacht, taobhamuigh den Spidéal féin. Ag glacadh leis go bhfuil anGhaeilge ag tromlach na ndaoine seo, is acmhainnluachmhar teanga iad na daoine seo ach tuiscint,dearcadh dearfach agus polasaí teanga a bheith i réimsan ionad oibre.

AA55..66..33 AAnn mmbbaaiinntteeaarr úússááiidd aass aann nnGGaaeeiillggee ii ddoo gghhnnóó??((CCaaiirrtt 33))Ní mór a thabhairt san áireamh maidir leis an gceistseo go bhfuil difríochtaí suntasacha i líon nabhfostaithe sna comhlachtaí difriúla. Tá idir duineamháin sa gcomhlacht is lú go dtí dhá chéad caoga sagcomhlacht is mó. Is fiú a thabhairt faoi deara chomhmaith go gcuireann coláiste Gaeilge a bhíonn agfeidhmiú sa gceantar i míonna an tsamhraidh, agus abhfuil breis is trí scór duine fostaithe ann, na figiúirías riocht beagáinín. Is de bharr gur obairghearrthéarmach agus shéasúrach atá ann atá séseo amhlaidh.

D’fhreagair ceann amháin de na comhlachtaímóra, ina bhfuil ochtó duine fostaithe, nachmbaintear aon úsáid as an nGaeilge san ionad oibre.Tá sé le feiceáil gur sa réimse déantúsaíochta is mó ad’fhreagair ‘beagán’ nó ‘ní bhaintear’.

AA55..66..44 AAnn ddttuuggttaarr aann GGhhaaeeiillggee ssaann ááiirreeaammhh aagguuss ttúú aaggeeaarrccúú ffooiirrnnee?? ((CCaaiirrtt 44))D’fhreagair 61 comhlacht an cheist seo. Astu siúd,d’fhreagair 13 chomhlacht (21%) ‘ní thugtar’ agus 48comhlacht (79%) ‘tugtar’. Bhí sé tábhachtach dochúpla comhlacht a d’fhreagair ‘ní thugtar’ godtabharfaí le fios gurb iad na scileanna cearta donobair an tosaíocht atá acu.

AA55..66..55 AAnn ddttuuggttaarr ttrreeooiirr ddoonn ffhhooiirreeaannnn mmaaiiddiirr lleesseeiirrbbhhííss ttrríí GGhhaaeeiillggee aa tthhaaiirriisscciinntt ddoonn pphhoobbaall ((CCaaiirrtt 55))??Níor fhreagair na comhlachtaí nach bhfuil acu achfostaí amháin an cheist seo; trí chomhlacht acu sin atái gceist.

Bhí cúpla freagra ar nós ‘fúthu féin atá sé’ agus‘tuigeann siad go maith gur comhlacht é seo ina n-úsáidtear an Ghaeilge’ ag an dream nár thug a leithéidde threoir. Is iad na comhlachtaí móra déantúsaíochtais mó nár thug aon treoir. Deir na comhlachtaí móraatá ag plé leis na meáin go dtugann siad treoir dábhfoireann.

AA55..66..66 AAnn ggcceeaappaannnn ttúú ggoo ddttuuggaannnn úússááiidd nnaa GGaaeeiillggee iiddoo gghhnnóó bbuunnttááiissttíí ddoo ddoo gghhnnóó?? ((CCaaiirrtt 66))Dúirt 49 (78%) de na freagróirí gur cheap siad gurbuntáiste atá sa nGaeilge agus 14 (22%) nach bhfuilaon bhuntáiste sa nGaeilge dá ngnó.

Ní raibh aon ráiteas breise ag aon dream díobh siúda d’fhreagair ‘Ceapann’. I measc na ndreamanna ad’fhreagair ‘Ní cheapann’, bhí ráitis ar nós ‘Ismonarcha muid’, ‘Ní thagann na custaiméirí isteachde bharr na Gaeilge’ agus ‘Is custaiméirí thar learatá againn’.

71

Figiúr A5.3An mbaintear úsáid as an nGaeilge i doghnó?

Figiúr A5.4An dtugtar an Ghaeilge san áireamh agustú ag earcú foirne?

Figiúr A5.5An dtugtar treoir don fhoireann maidir leseirbhís trí Ghaeilge a thairiscint don phobal?

Figiúr A5.6An gceapann tú go dtugann úsáidna Gaeilge i do ghnó buntáistí do do ghnó?

AA55..66..77 AAnn bbhhffuuiill bbuunnttááiissttíí eeiillee aannnn ddoo ddoo gghhnnóó ddeebbhhaarrrr éé aa bbhheeiitthh ssaa nnGGaaeellttaacchhtt ee..gg.. iioonnccaamm óó gghhnnóó nnaaggccoollááiissttíí ssaammhhrraaiiddhh eettcc..?? ((CCaaiirrtt 77))Bhí triúr nár fhreagair agus fostóir amháin a dúirt‘mar a chéile é geimhreadh nó samhradh’ agus fostóireile a dúirt ‘is iad muintir na háite atá agamsa marchustaiméirí’.

Díobh siúd a d’fhreagair, dúirt 41 (65%) go raibhbuntáiste ann agus 22 (35%) nach raibh aonbhuntáiste ag baint le bheith lonnaithe sa nGaeltacht.

AA55..66..88 AAnn mmbbeeaaddhh ssuuiimm aaggaatt aa bbhheeiitthh ppááiirrtteeaacchh iissccééiimm cchhuunn sseeiirrbbhhííssíí aa cchhuurr aarr ffááiill ii nnGGaaeeiillggee?? ((CCaaiirrtt 88))D’fhreagair 87% de na fostóirí le freagra dearfach.Bheadh neart oibre i gceist le freastal ar an éileamhdealraitheach seo.

AA55..66..99 AAnn mmbbeeiiffeeáá ssáássttaa bbaaiillll ffooiirrnnee aattáá aarr bbhheeaaggáánnGGaaeeiillggee aa cchhuurr cchhuuiigg rraannggaannnnaa GGaaeeiillggee?? ((CCaaiirrtt 99))Sa gcás seo chomh maith bheadh obair mhór i gceistle freastal ar an éileamh ar an oiliúint Gaeilge dobhaill foirne a léirítear anseo. (Ní mór a thabhairt faoideara do raibh freagróirí ann, ar nós scoileanna, araibh an Ghaeilge ag an bhfoireann agus nach raibhaon bhall foirne acu nach raibh Gaeilge acu.)

AA55..66..1100 AAnn ggcceeaappaannnn ttúú gguurr bbuunnttááiissttee éé CCuummaannnnTTrrááddáállaa aa bbhhuunnúú ssaa SSppiiddééaall?? ((CCaaiirrtt 1100))Go leor fostóirí atá státbhunaithe, níor fhreagair siadan cheist seo. Díobh siúd a d’fhreagair é, bhí natorthaí seo a leanas le sonrú.

Ceapann 49 as 63 comhlacht gur maith ansmaoineamh é Cumann Trádála a bhunú. Maidir leisan Tionscadal Pleanála Teanga, bheadh impleachtaíann maidir le teanga oibre an Chumainn dámbunófaí é.

Figiúr A5.7 An mbaintear úsáid as an nGaeilge i doghnó?

Figiúr A5.8An mbaintear úsáid as an nGaeilge i doghnó?

Figiúr A5.9An mbeifeá sásta baill foirne atá arbheagán Gaeilge a chur chuig ranganna Gaeilge?

Figiúr A5.10An gceapann tú gur buntáiste é CumannTrádála a bhunú sa Spidéal?

72

AA55..66..1111 AAnn bbhhffuuiill aann cchhoommhhaarrtthhaaííoocchhtt ii ddoo gghhnnóó iinnGGaaeeiillggee??

AA55..66..1122 AAnn ggcceeaappaannnn ttúú gguurr cchheeaarrtt ccoommhhaarrtthhaaííoocchhttllaaiissttiigghh aagguuss llaassmmuuiigghh ddee gghhnnóónnnnaa ssaa SSppiiddééaall aa bbhheeiitthhii nnGGaaeeiillggee aammhhááiinn,, ii mmBBééaarrllaa aammhhááiinn nnóóddáátthheeaannggaacchh??Díol spéise is ea nach bhfreagraíonn fiú agus freagróiramháin gur chóir a gcuid comharthaíochta a bheith imBéarla amháin.

AA55..66..1133 DDáá ggccuuiirrffíí sseeiirrbbhhííss aaiissttrriiúúcchhááiinn ssaaoorr iinn aaiisscceennóó aarr cchhoossttaass íísseeaall aarr ffááiill dduuiitt,, aann mmbbaaiinnffeeáá úússááiidd aaiissttiicchhuunn áábbhhaarr ddoonn pphhoobbaall aa cchhuurr aarr ffááiill ii nnGGaaeeiillggee nnóó ggooddáátthheeaannggaacchh??I measc na bhfostóirí a d’fhreagair ‘Ní bhainfinn’, tácomhlachtaí ann a deir gur ón taobh amuigh den tíra thagann a gcliaint. Ina measc chomh maith táeagraíochtaí ar nós scoileanna a bhfuil acmhainnláidir ó thaobh na Gaeilge iontu cheana féin agus ardóigh nár ghá dóibh úsáid a bhaint as seirbhísaistriúcháin ón taobh amuigh.

AA55..77 NNaa PPrrííoommhhtthhááttaaiill

i. Tá daonra 2,051 i gCeantar Feidhme an Phlean,is é sin ó Dhoire Locháin Thoir siar go SáileChuanna.

ii. Tá 1,133 duine fostaithe sa Spidéal. Tá níos módaoine fostaithe go páirtaimseartha ná mar atágo lánaimseartha.

iii. Is as an nGaeltacht (idir an Spidéal agus áiteachaeile sa nGaeltacht) a thagann tromlach na n-oibrithe go dtí an t-ionad oibre.

iv. Deir tromlach na bhfostóirí go dtugtar anGhaeilge san áireamh agus iad ag earcú foirneagus go dtugtar treoir don fhoireann maidir leseirbhís trí Ghaeilge a thairiscint don phobal.

v. Is é tuairim thromlach na bhfostóirí gurbuntáiste é a bheith lonnaithe sa nGaeltacht.

vi. Is cosúil go bhfuil éileamh ann ar áiseanna ar nósseirbhís aistriúcháin agus oiliúint teanga dobhaill foirne atá ar bheagán Gaeilge. Ardaíonnsé seo ceist maidir le soláthar acmhainní lefreastal ar an éileamh seo.

vii. Tá suim ag na fostóirí i mbunú Cumann Trádála.

Figiúr A5.11An gceapann tú gur buntáiste é CumannTrádála a bhunú sa Spidéal?

Figiúr A5.12An gceapann tú gur cheartcomharthaíocht laistigh agus lasmuigh de ghnónnasa Spidéal a bheith i nGaeilge amháin, i mBéarlaamháin nó dátheangach?

Figiúr A5.13 Dá gcuirfí seirbhís aistriúcháin saor inaisce nó ar chostas íseal ar fáil duit, an mbainfeáúsáid aisti chun ábhar don phobal a chur ar fáil inGaeilge nó go dátheangach?

73

74

Comhlacht Forbartha an Spidéil Teoranta, An Spidéal,

Co. na Gaillimhe.

Guthán: (091) 553666

R-phost: eolas@anspideal.ie

Suíomh: www.anspideal.ie

ISBN 978-0-9557500-2-1