1

PLASTISCHE OPVOEDING

1 Ons vak … een lego-doos?

Een legodoos … wat doet een kind of jongere

als ze zo'n doos krijgen? Snel openen, natuurlijk. En dan zie je de ene de zakjes openscheuren en op een creatieve manier

aan het werk gaan, de andere laat alles mooi liggen en neemt eerst de afbeelding om die

grondig te bestuderen en daarmee zelf aan de slag te gaan. Nog een andere neemt het

instructieboekje en volgt stap voor stap de handleiding om zo tot een vooropgesteld resultaat te komen.

Zo wordt ook de visie van meervoudige intelligentie meegenomen in de ontwikkeling

van het secundair onderwijs. En zo werken wij al jaren met onze leerlingen. En terecht,

want de ene leerling is de andere niet en ons vak is het vak bij uitstek om te kunnen differentiëren en zo de jongeren door

experiment tot ontwikkeling te laten komen.

Vrij experimenteren?

Het klinkt not done… maar eigenlijk wijst recent wetenschappelijk onderzoek uit

dat mensen hun best doen als ze doen wat ze leuk vinden, als ze in hun ‘element’ zijn. Wanneer mensen hun talenten gaan gebruiken, als ze ontdekken

wat ze kunnen, worden ze een ander mens. En laat dat het uitgangspunt zijn voor een nieuwer onderwijssysteem (sir Ken Robinson, onderwijskenner). Ook de film Alfabet gaat hier duidelijk op in. Hierbij vind je de link van de Engelstalige

trailer: www.youtube.com/watch?v=oVe5yVMIGqM.

En wij proberen onze leerlingen net in hun element te laten zijn. Op hun manier, op hun niveau, met hun interesses en hun leerstijl.

Nood aan differentiatie is er altijd geweest. En ook al loopt het vaak moeilijk en vraagt het van

de leerkracht veel extra inspanningen, het is onze opdracht om hier zo goed mogelijk op in te spelen. Want wij kunnen net datgene

bijbrengen bij onze jongeren, waar veel andere vakken moeilijk in slagen. We kunnen de

jongeren opleiden tot nieuwsgierige creatieve mensen. We leiden ze niet op om te doen wat hen gezegd wordt, maar we willen ze uitdagen

om uit hun comfortzone te komen, om hun talenten te DURVEN gebruiken en om creatieve

denkstrategieën aan te leren. Zo leiden we onze jongeren op tot de burger van de toekomst.

T.I. Heilige Familie, Brugge

2

Mark Mieras toont het belang van creatieve vakken in de ontwikkeling van

jongeren via wetenschappelijk hersenonderzoek aan en pleit voor onze vakken

als investering voor de toekomst.

‘Een goede tekenleerkracht tracht niet

alleen een potlood goed te gebruiken,

maar ook de hersenen. Als je hen leert

om te vertrouwen op hun inventiviteit

om te experimenteren, dan bouwen ze

creatieve hersenen. Dat is belangrijk

om flexibel in het leven te staan. De

leerlingen van nu zullen zichzelf 11

keer opnieuw moeten uitvinden in hun

leven omdat ze 11 diverse functies

zullen doorlopen en 30 % van die

functies kennen we helemaal nog niet.

Sint-Maartensscholen Ieper – campus Heilige Familie

Daarom is het belangrijk om inventieve mensen op te leiden. En kunst speelt

daarin een belangrijke rol. Kunst is een essentieel spel om te overleven …’

Je vindt een samenvatting onder volgende link: https://youtu.be/phQZ5J-lhTQ.

En om de wetenschappelijke onderzoeken af te sluiten, eindig ik met het

belangrijk onderzoek van Vlaanderen zelf. ‘Cultuur in de Spiegel’ ontwikkelt een

referentiekader voor kunst- en cultuureducatie. Het onderstreept de

discontinuïteit van onze vakken in de onderwijsloopbaan van onze jongeren en

toont ook het belang aan van cultuuronderwijs voor elke jongere.

Je vindt het 4-jarig onderzoek en de tussentijdse rapporten terug onder

http://canoncultuurcel.be/cultuur-de-spiegel.

Met het volgend animatiefilmpje https://youtu.be/TS-9tup_vbE tonen ze het

belang aan van het stimuleren van creatieve denkprocessen.

2 STEM of STEAM

Met die recente en belangrijke wetenschappelijke onderzoeken in gedachten, is

het moeilijk om te vatten dat niet iedereen overtuigd is van de meerwaarde van

ons vak. Terwijl het onderwijs terecht de STEM-richtingen promoot (Science-

Technology-Engineering-Mathematics) mogen we daarin net de meerwaarde van

het ontwikkelen van die creatieve denkstrategieën niet uit het oog verliezen. Ook

onze beeldende vakken hebben een cruciale meerwaarde in de opleiding van

toekomstige ingenieurs, architecten, productontwikkelaars …

3

Kritiek dat we veel te productgericht bezig zijn en dat er te weinig authentiek

werk of probleemoplossend denken gebruikt wordt in onze lessen, getuigt niet

van inzicht in ons vak of onze leerplannen. Maar kritiek mag er zijn om uit te

leren en onszelf in vraag te stellen. Kunnen onze opdrachten nog meer

persoonlijke inbreng van de leerlingen hebben? Kunnen de opdrachten betere

uitdagingen bevatten waarbij verschillende oplossingen mogelijk zijn? Zijn onze

opdrachten voldoende procesgericht en durven we op de opendeurdag

proceswerk tonen of blijven we liever enkel onze pareltjes tonen? En waarom?

Halen we het maximale uit projectwerk en komen we ook daarmee naar buiten?

Natuurlijk hebben we een meerwaarde in het STEM-verhaal. Vandaar dat in het

buitenland STEAM succes heeft (Science-Technology-Engeneering- ARTS -

Mathematics). Er zijn heel wat voorbeelden te vinden op verschillende kanalen

op internet en ook op de pinterestlink https://www.pinterest.com/elsbilcke/stem-

in-po-en-esthetica/. Overleg met de STEM-collega’s is natuurlijk noodzakelijk en

zorgt voor extra verrijking voor jezelf als leerkracht en voor nieuwe uitdaging in

je opdrachten.

Maar we moeten wel waakzaam blijven. Als we de kans hebben om in het

STEAM-project van onze school te stappen, moeten we bewaken dat onze inhoud

niet misbruikt wordt voor een ander doel. We mogen de kern van ons vak niet

verliezen. Zoek naar STEAM-opdrachten waarbij de leerlingen uitgedaagd worden

om creatief te denken, te experimenteren EN authenticiteit in hun werk kunnen

brengen!

Is ons vak een lego-doos? Tja, het is te zien hoe je het bekijkt …

Voorbeelden uit:

https://www.pinterest.com/elsbilcke/stem-in-po-en-esthetica/

4

3 Digitale didactiek

De ICT en multimedia spelen een belangrijke rol in de leefwereld van

volwassenen, jongeren en kinderen. Door de toenemende digitale informatiestroom komen beelden steeds meer en sneller op ons af. De beeldcultuur die daaruit ontstaat, heeft een invloed op onze manier van denken

en kijken. In onze beeldende vakken spelen we daar gretig op in. Ook beeldende

toepassingen met de iPad bieden nieuwe mogelijkheden om te ontdekken en ermee te experimenteren, denk maar aan eenvoudige programma’s als Morfo, Puppet Pals 1, iMovie …

3.1 Mediawijsheid Een mediawijs iemand:

• is in staat keuzes te maken in de hoeveelheid aan beelden en informatie;

• staat kritisch tegenover aangeboden beeldmateriaal;

• is in staat om mogelijkheden, beperkingen, gevolgen en gevaren in te

schatten bij het communiceren via de media;

• is verantwoordelijk bij het verspreiden van mediaboodschappen;

• kan mediaboodschappen analyseren, contextualiseren, erover reflecteren

en conclusies trekken.

We hebben als leraar plastische opvoeding een unieke rol bij het begeleiden van

jongeren naar mediawijsheid. Je vindt concrete voorbeelden van mediawijsheid terug op:

http://www.pinterest.com/elsbilcke/mediawijsheid/.

En ook op: http://www.pinterest.com/elsbilcke/beeldende-hypes/.

3.2 Mediatechnieken

Tal van collega’s experimenteren al heel veel in hun lessen met verschillende mediatechnieken zoals bv. trickfotografie, lichtgraffiti, sleeveface, animatiefilm,

stopmotionfilm, blue-key toepassingen, tableau vivant, micro-macro fotografie …

Ook fotografieopdrachten naar beeldafbakeningen en camerastandpunten, fotografieopdrachten naar kunstenaar Ben Heine en Slinkachu en verkeerd perspectief … raken ingeburgerd.

5

De opdrachten gaan niet alleen in

op de hedendaagse kunstvormen. Ze leren de jongeren omgaan met

de snelveranderende beeldcultuur en beeldtaal. Ze leren de jongeren tevens een

correcte foto nemen met aandacht voor beeldafbakening, compositie

en achtergrond. Voor jongeren die dagelijks foto’s nemen met hun GSM zijn dat

belangrijke aandachtspunten.

Je kunt concrete voorbeelden van mediawijsheid terugvinden op: http://www.pinterest.com/elsbilck

e/media-toepassingen/.

3.3 ICT We werken met beelden. ICT biedt heel wat mogelijkheden voor onze les. Dat

houdt een enorme meerwaarde in. Hieronder vind je een poging tot overzicht.

Het gebruik van ICT als leermiddel in de les: - aan de hand van digitale interactieve borden; - bij demonstraties en toonmomenten: beeld- en filmmateriaal, animaties,

videoclips; - bij het opzoeken van informatie en afbeeldingen.

Het gebruik van ICT bij creatieve opdrachten:

- digitaal fototoestel (eventueel GSM), opnametoestellen (visueel en

auditief); - allerlei softwareprogramma’s om filmpjes te maken, foto’s en muziek te

bewerken; - (gratis te downloaden) applicaties op mp3 of iPod (geluiden, beelden); - internet;

- gebruik van eenvoudige beeldbewerking; - experimenteren met eenvoudige tekenprogramma’s.

Het gebruik van ICT bij de presentatie van opdrachten:

- elektronisch leerplatform;

- website, blog, Pinterest; - sociale netwerken …

‘Hoe meer beeldmateriaal we tonen, hoe beter, toch?’ We moeten kritisch blijven. Maken we soms mooie presentaties die helaas het doel van de les

voorbijstreven? Zetten we de juiste ICT-mogelijkheden in op het juiste moment, voor de juiste toepassing of doelstelling? En gaan we genoeg op zoek in die

boeiende wereld naar nieuwe mogelijkheden en voorbeelden? Laat het een uitdaging zijn voor dit schooljaar!

6

4 Evalueren

4.1 Hoe evalueren

Net omdat we zo divers mogelijk proberen te begeleiden en creativiteit willen aanwakkeren, is evaluatie niet eenvoudig en blijft het een zoeken naar een

gezond evenwicht waar zowel leerlingen als leerkracht baat bij hebben.

Vanuit de leerplandoelen streven we bij iedere opdracht of bij ieder project een

totaal leerproces na. Aangezien we belang hechten aan het proces, is het ook

vanzelfsprekend dat we in de evaluatie hiervoor de nodige aandacht schenken.

Bij het beoordelingsproces is er een voortdurende wisselwerking tussen de leraar

en de leerlingen of leerlingen onder elkaar. Evaluatie moet de leerling tot zelfreflectie aanzetten. Steeds belangrijker wordt in die zin ook de zelfevaluatie, waarbij de leerling enkele keer per jaar na een opdracht zijn eigen proces en

product bevraagt.

Het vooraf bepalen van evaluatiecriteria is een taak van de leraar. Iedere opdracht vereist specifieke aandachtspunten en de waarde van iedere evaluatienorm is afhankelijk van de beoogde doelen. Let wel, de evaluatie mag

de creativiteit van de opdracht niet in de weg staan, integendeel!

Groepswerk evalueren … -Sportschool, kappers- en

esthetiekschool, Kortrijk

-Ter Groene Poorte, Brugge

7

4.2 Kijkwijzer Evaluatie plastische opvoeding

Je kunt dit suggestiedocument gebruiken om het eigen evalueren onder de loep

te nemen. Alle doelstellingen van alle leerplannen plastische opvoeding kunnen

in dit schema geplaatst worden.

Product/Resultaat = het directe resultaat van wat wordt aangeleerd in het

kader van een beeldende opdracht (inhoud, beeldaspecten, technieken,

materialen/materie, multimedia …)

Criteria product

Idee, inhoud, authenticiteit,

originaliteit, themagerichtheid …

Er is helemaal geen herkenbare inhoudelijke

verwijzing naar het thema/onderwerp.

De verwerking van het thema is stereotiep. Er

is slechts een verre themaverwantschap.

Er is voldoende nagedacht over de inhoud in

functie van het beeldproduct.

De verwerking van het thema is spitsvondig.

Expressieve toepassing van aangeleerde beeldaspecten

De aangeleerde beeldaspecten zijn helemaal

niet herkenbaar in het beeldproduct.

De toepassing van aangeleerde beeldaspecten

zijn aanwezig, maar staan los van de

expressie van het beeldproduct.

De aangeleerde beeldaspecten zijn bewust

gebruikt in het beeldproduct.

De aangeleerde beeldaspecten zijn volledig en

als meerwaarde geïntegreerd in het

beeldproduct.

Techniek en afwerking

Er werd geen rekening gehouden met de

technische mogelijkheden. De opdracht werd

slordig afgewerkt.

Er werd weinig rekening gehouden met de

technische mogelijkheden. De opdracht werd

met beperkte zorg afgewerkt.

Er werd rekening gehouden met de technische

mogelijkheden. De opdracht werd met zorg

afgewerkt.

De technische mogelijkheden werden heel

goed benut. Het werk is vlekkeloos.

8

Proces = wat wordt ondersteund in functie van het tot stand komen van een

resultaat. Werkwijze, methode, stappenplan, werken met bepaalde concepten,

integreren van eerder aangeleerde inhouden zoals: beeldaspecten, technieken,

materialen/materie, multimedia …

Criteria proces

Perceptie/waarnemen

Leren waarnemen

Uiterlijke kenmerken in een beeld (verhouding,

richting …) ontleden, beeldaspecten herkennen …

Informatie verzamelen Informatie opzoeken over een onderwerp,

specifieke richtlijnen volgen waaraan die

informatie moet beantwoorden …

Begripsvorming

Beeldende begrippen verklaren, herkennen,

verwoorden …

Onderzoek/vormgeven

Beeldtaal ontwikkelen

Beeldaspecten toepassen in functie van de

beeldexpressie en zo een authentieke beeldtaal

ontwikkelen …

Technieken, materie,

materialen, media hanteren

Diverse technieken, materialen en media op een

experimentele wijze ontdekken, functioneel

gebruiken, combineren …

Reflectie

Creatief proces /

ontwikkeling van idee

Uit bestaande beelden inspiratie halen,

persoonlijk interpreteren en verwerken …

Processturing

Werken met een stappenplan, reflecteren over

het creatieve proces, alles bijhouden in een

procesmap …

Vakattitudes = wat wordt gestimuleerd in functie van de ‘gewenste houding’?

In een evaluatie kunnen alleen attitudes opgenomen worden die in de

leerplandoelen staan of die essentieel zijn voor het behalen van de

leerplandoelstellingen in hun geheel.

9

Criteria vakattitudes

WERKHOUDING

Inzet / concentratie / tempo /

zorg voor kwaliteit

Ontvlucht elke inspanning.0

Werkt traag en moet regelmatig aangespoord

worden.1

Werkt geconcentreerd met een goed

werktempo.2

Werkt geconcentreerd en levert vaak een

extra-inspanning.

Zelfredzaamheid Vraagt altijd hulp, geeft werk uit handen en

werkt niet zelfstandig.

Is onzeker, kan onvoldoende inschatten

wanneer hulp nodig is.

Is voldoende zeker van zichzelf en vraagt hulp

wanneer nodig.

Is zelfzeker, kan een opdracht op geheel eigen

wijze uitdiepen en uitwerken.

Stiptheid / in orde zijn met

materialen en taken

Is nooit in orde met materialen en

voorbereidende taken. 0

Is meestal wel in orde met materialen en

voorbereidende taken. 21

Houdt zich altijd aan de afspraken i.v.m.

materialen en taken.

Levert spontaan extra inspanningen.

Verantwoordelijkheidszin Is slordig en verspilt materiaal.

Gaat alleen correct om met materialen als het

gecontroleerd wordt. 1

Is bekommerd om het correct gebruik, sorteren

en opruimen van materialen. 2

Neemt zelf initiatieven i.v.m. het correct

gebruik, sorteren en opruimen van materialen.

CREATIVITEIT - AUTENTICITEIT

Nieuwe dingen zorgen voor angst, wil altijd een

voorbeeld nabootsen.

Maakt slechts een variatie op een voorbeeld. 1

Zoekt naar oplossingen die verder gaan dan het

gewone. 2

Denkt graag breed na over een oplossing en

hanteert een persoonlijke, authentieke

beeldtaal.

10

EMPATHIE / SOCIALE VAARDIGHEDEN

Sociale houding Geeft geregeld aanleiding tot conflict, toont geen

respect voor anderen.

Geeft geen aanleiding tot conflict, toont weinig

respect voor anderen.

Kan reageren op conflicten, toont meestal

respect voor anderen

Reageert gepast op conflicten, kan respectvol

omgaan met anderen.

Kunst en cultuur Staat niet open voor diverse vormen van cultuur

en kunst.

Staat selectief open voor diverse vormen van

cultuur en kunst

Toont een open houding voor diverse vormen

van cultuur en kunst.

Toont altijd een open houding die getuigt van

interesse in cultuur, kunst en andere

leefwerelden.

5 Vakvergadering plastische opvoeding en beeldende vorming per scholengemeenschap

Met de vakvergaderingen per scholengemeenschap willen we bepaalde punten op

elkaar afstemmen en ervaringen uitwisselen. Het is niet goed om geïsoleerd te werken, want reflectie op je werk is niet evident.

1 Project WO1, OLV. Ter

Duinen, Heist en Zeebrugge

2 Instituut Sancta Maria

Ruiselede

3 Sint-Godelievecollege, Gistel

11

De vakvergaderingen per scholengemeenschap krijgen een vervolg. De

scholengemeenschappen die hieronder vermeld staan, komen dit schooljaar opnieuw samen. De scholengemeenschappen die nu niet vermeld staan, komen

in de volgende schooljaren samen. Scholengemeenschap Datum

Sint-Donaas 15/10 Sint-Maarten 22/10

Bertinus Collectief 19/11 Ichthus 26/11

Scholen aan de Leie 28/01 Molenland 17/03 Sint-Michiel 21/04

De scholen ontvangen een inschrijvingsformulier bij het begin van het schooljaar.

Daarin staat de gastschool vermeld. Om deze vergaderingen zo goed mogelijk voor te bereiden, is het belangrijk dat er vooraf ingeschreven wordt.

De vakvergaderingen lopen telkens van 17.00 uur tot 19.00 uur. Collega’s die tot 17.00 uur les hebben, vragen best aan de directie of het mogelijk is om voor

deze gelegenheid de les wat vroeger te beëindigen. Op hetzelfde ogenblik vinden de vakvergaderingen lichamelijke en muzikale

opvoeding plaats.

6 Kunst, een aardig alternatief …

We ontwikkelen talenten bij onze jongeren. Ook het kunstonderwijs is voor veel leerlingen een aardig alternatief. Daarom organiseert de stuurgroep deze keer de Dagen van plastische

opvoeding met leerkrachten uit onze drie eigen scholen kso op een inspirerende locatie in het creatieve kunstenlab Budalab in Kortrijk! Een unieke

kans, mis deze zeker niet!

12

Een volle lego-doos? Wij bouwen verder!

Els Bilcke