PLANTAS E

QUÍMICA

As plantas son grandes centrais químicas que recollen substancias da auga, da terra e do aire e fabrican milleiros de produtos novos.

clorofila

É a responsable da fotosíntese das plantas.UTILIDADE: antioxidante, desodorante, dentífrico, combater o mal alento, problemas intestinais...

C55H72O5N4Mg

clorofila a

FLAVONOIDESFLAVONOIDES(do latín flavus, "amarelo")

Teñen propiedades moi apreciadas en medicina, como antimicrobianos, anticanceríxenos,

na diminución do risco de enfermidades cardíacas...Os cultivadores de plantas ornamentais manipulan o

ambiente das plantas para aumentaren a concentración de flavonoides que dan cor

a follas e flores.

(coñécense arredor de 600)

xantofila

Responsables das cores amarelas e laranxas dos vexetaos.UTILIDADE:Industria alimentaria, xeados.CURIOSIDADES: nos alimentos emprégase como aditivo co símbolo E-161

C40H50O2

Beta-caroteno

É común na cenoira, mango, brécol...UTILIDADE:Protexe a pel, a vista, o pelo, as unllas... CURIOSIDADES:No organismo convértese en vitamina A.

C40H56

licopeno

Responsable da cor vermella e do sabor dalgúns froitos como a sandía e o tomate.

UTILIDADE: colorante alimentario.

CURIOSIDADES: reduce o colesterol e prevén o cancro.

C40H56

rutina

Atópase en plantas como a ruda, ruibarbo, espárragos...UTILIDADE: tratamentos para problemas circulatorios, cancro, antiinflamatorio...CURIOSIDADES: úsase en tratamentos veterinarios.

C27H30O16

ruda

quercetina

Abonda en moitas plantas, en especial froitas e verduras: cebolas vermellas, mazáns, uvas, brécol, té,...UTILIDADE: antioxidante, tratamento de problemas circulatorios, alerxias, asma...CURIOSIDADES: é o flavonoide máis abundante a máis habitual na dieta humana.

C15H10O7

GLÚCIDOSGLÚCIDOS CARBOHIDRATOS, HIDRATOS DE CARBONO

OU SACÁRIDOS Compostos por carbono, hidróxeno e

osíxeno. Disólvense na auga.Almacenan enerxía.

glucosaglucosa

Acumúlase nos froitos dóces: uvas, figos, pexegos…UTILIDADE: dóces, medicina, fabricar alcohol…CURIOSIDADES: é o combustible dos músculos e do cerebro.No Salnés faise o viño Albariño.

C6H2O6

sacarosasacarosaC12H22O11

Acumúlase en distintas partes das plantas: talos (cana de azucre), raíces (remolacha), froitos (millo), saiba (arce)…

UTILIDADE: fabricación de azucre, industria alimentaria…

CURIOSIDADES: o exceso rovoca obesidade, diabete, caries…

cana de azucre

almidónalmidón

É un polisacárido que moitas plantas empregan como reserva de enerxía, especialmente en froitos, sementes, tubérculos, raíces..UTILIDADE: alimentación, industria alimentaria, colas, papel...CURIOSIDADES: o almidón supón 0 70/80% das calorías consumidas polos seres humanos en todo o mundo.

(C6H10O5)n

gránulos de almidón nunha pataca

celulosacelulosa

Forma parte da estrutura das plantas.UTILIDADE: fabricación de papel, febras, explosivos, celuloide...CURIOSIDADES: é a biomolécula máis abundante do planeta, presente en todas as plantas.

(C6H10O5)n

GLUCÓSIDOSGLUCÓSIDOSCombinacións formadas por azucres

e corpos fenólicos ou alcohólicos. Son solubles en auga.

saponinaAtópase en plantas como a iuca, ginseng, quinoa, quillai...UTILIDADE: expectorante. diurético, hemolítico, emulsionante, dentífricos, hormonas sintéticas...CURIOSIDADES: o nome ven do latín sapo, por ter propiedades semellantes ás do xabón.Ten acción irritante sobre as células.

amigdalina

Atópase nas sementes de pexego, mazán, uva, sandías, améndoas... Contén cianuro.UTILIDADE: fixéronse experiencias para o tratamento do cancro, sen confirmar os seus beneficios.CURIOSIDADES: pode resultar tóxica

C20H27NO11

antraquinona

Atópase en plantas como o ruibarbo, espiño, aloe...UTILIDADE: tratamentos para a psoriase, laxante, purgante...

C14H8O2

Rhamnus cathartica

LÍPIDOSLÍPIDOSCompostos principalmente por carbono,

hidróxeno e osíxeno. Tamén poden conter fósforo, xofre e nitróxeno.Non se disolven na auga.

Unha das funcións principais nas plantas é a reserva de enerxía.

Coñécense co nome de graxas e aceites.

ácido oleicoC18H34O2

Abonda nas olivas, sementes de uva, cacahuetes, pecán...UTILIDADE: alimentación, cosméticos, xabón...CURIOSIDADES: o seu consumo reduce o risco de enfermidades cardiovasculares.

ácido esteárico

Atópase en moitos aceites vexetais de froitos e sementes. UTILIDADE: fabricación de xabóns, lubricantes, cosméticos, suavizantes, antiadherentes...CURIOSIDADES: o nome ven do grego "stéatos", que

significa sebo.

C18H32O2

ALCALOIDESALCALOIDEScompostos nitroxenados solubles en disolventes

orgánicos ou nos ácidos.En xeral son velenosos e producen intoxicacións

que poden ser moi graves.

(coñécense arredor de 5.000)

morfinaC17H19NO3

Prodúcese no metabolismo secundario das plantas. Extráese da durmideira.UTILIDADE:Tratamento da dor, anestésico ou droga.CURIOSIDADES:Hai tempo empregábase para tratar a tos.O nome recíbeo do deus grego do sono, Morfeo.

atropina

É un alcaloide que producen as plantas como produto secundario do seu metabolismo.Atópase en moitas solanáceas, como a belladona.UTILIDADE:Anticolinérxico, reduce a actividade da acetilcolina, un neurotrasmisor.

C17H23NO3

belladona

glicirricina

Presente en plantas como o regaliz. UTILIDADE: edulcorante, potenciador do sabor en dóces e bebidas. Na industria do tabaco para mellorar o seu sabor.CURIOSIDADES: pode producir trastornos: hipertensión, hipocalcemia...

C42H62O16

raíz de regaliz

solanina

Atópase en follas froitos e tubérculos dalgunhas plantas, especialmente as solanáceas (patacas, tomates...)CURIOSIDADES: produce intoxicacións (problemas gastrointestinais e neurolóxicos).Non se debe consumir a parte verde das patacas.

C45H73NO15

cafeína

Abonda sobre todo nos froitos das plantas do café, herba mate, guaraná...UTILIDADE: estimulante, infusións...CURIOSIDADES: o consumo en exceso pode provocar imsomnio, excitación, problemas gastrointestinais...

C8H10N4O2

dixitalina (digoxín)

Presente nos estalotes (Digitalis...). Protexe á planta dos predadores.UTILIDADE: problemas cardíacos.CURIOSIDADES: moi tóxica se se consume sen control.

C41H64O14

cocaínacocaína

Atópase nas follas da planta sudamericana Erythroxylum coca.UTILIDADE: as follas en infusión parea o mal de altura, cólicos, dor de cabeza, vigorizante...CURIOSIDADES:O clorhidrato de cocaína é unha droga ilegal que produce adicción e greves danos cerebrais.

C17H21NO4

nicotina

Atópase nas follas da planta do tabaco (Nicotina tabacum)UTILIDADE: insecticida, cigarros...CURIOSIDADES: produce adicción e cancro de pulmón.

C10H14N2

quinina

Atópase no quino (Cinchona pubescens)UTILIDADE: remedio contra a malaria, potenciador do sabor na auga tónica...CURIOSIDADES: as propiedades da quinina foron descubertas en 1638, en Perú, pola condesa de Chinchón, que observou como os curandeiros nativos a empregaban para calmar a febre.

C20H24N2O2

VITAMINASVITAMINAScompostos heteroxéneos imprescindibles

para o funcionamento dos seres vivos.

As plantas son ricas en vitaminas A, B, C, E, K

vitamina C (ácido ascórbico)

Atópase en moitoas follas, froitos e sementes: pementos, laranxas, brécol, kiwi, amorodos...UTILIDADE: prevén hemorraxias e infeccións, mellora as defensas... CURIOSIDADES: a deficiencia de vitamona C produce escorbuto

C6H8O6

vitamina K (filoquinona)

Atópase nas verduras (espinacas, coles, brécol, leitugas) e algúns froitos como o kiwi.UTILIDADE: prevención de hemorraxias, metabolismo óseo...

C31H46O2

riboflavina (vitamina B12)

Intervén nos procesos de respiración da planta.Abonda nos cereais.UTILIDADE:Mantemento da pel e das mucosas.CURIOSIDADES:A súa carencia produce trastornos oculares, bucais e cutáneos, cicatrización lenta e fatiga.

C17H20N4O6

VARIOSVARIOS

taninos

fitohormonas

hidrocarburos

ácidos

fenois

alcohois

minerais

etileno

Fai que maduren os froitos, que caian as follas, as flores e os froitos.UTILIDADE:Obtención de polímerosCURIOSIDADES:Cando unha froita está madura desprende etileno e fai madurar ás de arredor.

C2H4

caucho

É a saiba de co branca que producen plantas como a Hevea brasiliensis.UTILIDADE: neumáticos, llantas, artículos impermeables e illantes…CURIOSIDADE: a árbore é orixinaria do Centro e Suramérica onde os indíxenas lle chamaban “cautchouc” (árbore que chora).

C5H8 XXX

ácido salicílicoC7H6O3

O nome ven porque se extraía da tona do salgueiro. Protexe ás plantas dos patóxenos.UTILIDADE: mellora as defensas, tratamentos contra o acné, antiinflamatorio, antifebrífugo...CURIOSIDADES: a aspirina está composta por ácidi acetil-salicílico-

ácido cítricoácido cítricoC8H8O7

Abonda nas froitas como o limón, a laranxa, o pomelo, a lima…

UTILIDADE: conservante, antioxidante…

cumarina

Atópase sobre todo en froito e flores. Foi illada por primeira vez das fabas de Tonka.Protexe ás plantas dos raios UV e dos microbios.UTILIDADE: raticida, tratamento da apoplexía, eczemas, psoriase...CURIOSIDADES: en doses altas resulta mortal.

C9H6O2

Froito e sementes de tonka (Dipteryx odorata)

capsidiol

Prodúceno certas plantas como defensa contra patóxenos. UTILIDADE: CURIOSIDADES: abonda nos pementos (Capsicum...)

C15H24O2

TCH tetrahidrocannabinol

Atópase no cánamo (Cannabis sativa) onde se cree que fai funcións de protección contra depedadores e raios UV.UTILIDADE: medicina, drogaCURIOSIDADES: é o principal principio activo da marihuana.

C21H30O2 

alcanforalcanforAtópase na árbore asiática coñecida como alcanforeiro.UTILIDADE: medicina, repelente de insectos e outros animais...CURIOSIDADES:pode resultar tóxico.

Departamentode Ciencias

Traballo realizado colectivamente polo alumnado de 1º de ESO A e B nas clases de Ciencias Naturais.

Fotos: Adela Leiro, Wikipedia. Colabora: Lourdes Acuña Miguéns