1

Pjesa e 3-t

Vlersimi i riskut

Rezultatet e t msuarit pr pjesn e tret

Prshkruaj rndsin e vlersimit t riskut si nj faz kritike t rndsishme n procesin e

menaxhimit t riskut.

Prshkruaj nj varg t teknikave t vlersimit t riskut q jan n dispozicion pr tu

prdorur dhe prparsit/ beneficionet dhe mangsit e cdo teknike.

Prshkruaj rndsin e mnyrave t klasifikiuar t rrezikut dhe prshkruaj tiparet kryesore

t sistemeve t vlersuara si m t mira.

Jepni shembull t prdorimit t matjes s rrezikut, duke prfshir ato shembuj dhe duke

prdorur at pr t treguar se si rreziku kryesor do t prgjigjet n t gjitha pjest q kan

t bjn me matjen e rrezikut.

Prdorni nj mnyr pr matjen e rezikut pr t treguar apetitin (gjrsin) e rrezikut t nj

organizate dhe n qoft se organizata sht n rrezik kundrshtues ose n rrezik agresiv.

Prshkruaj komponentn kryesore t humbjes s kontrollit si parandalim i humbjes,

kufizimin e dmit dhe kontrollin e kostos dhe jep shembuj praktik

Trego prdorimin e humbjes s kontrollit t veprimeve pr t zvogluar ndikim e nj

ngjarje q ka rndsi t madhe para lehtsimit.

2

Nnvizoj medodat alternative pr zvoglimin e rrezikut dhe metodat praktike n prdorim pr strategji, projekte dhe veprime.

Nnvizo rndsin e planinifikimit t biznesit dhe jepni nj shembull praktik duke dhn nj plan se si biznesi mund t shrohet nga nj fatkeqsi e madhe.

Prshkruaju metodn e ndrmarr gjat nj analize n ndikimin tek nj bizesi dhe si analiza mbshtet vazhdimsis e planifikimit t biznesit.

Prshkruaj karakteristikat kryesore t planit t vazhdimsis s nj biznesi, duke prdorur metodn e njejt pr vazhdimsin e biznesit, si n BS 25999.

Pjesa 3 Lexim t mtejshm

- British Standart BS 2599D1 (2006) Menaxhimi i vazhdimsis s biznesit Kodi i

praktiks

- HM Ministria e financave (2004) Libri Portokalli: Menaxhimi i riskut D parimet dhe

konceptet, www.hm-ministria e financave.gov.uk

- Standarti Ndrkombtar IEC/FDIS 31010 (2009) Menxhimi i riskut D Teknikat e

vlersimit t riskut, www.iso.org.

- Menaxhimi i konsulencave t shoqris (2007) Zvoglimi (prmbysja) i rrezikut,

www.mca.org.uk.

- Shtete e Bashkuara t Qeveris (2004) cdo biznes duhet t ket plan, .ready.gov.

3

13

Konsiderata e vlersimit

t riskut

Rndsia e vlersimit t riskut

Njohja e riskut dhe shkalla e riskut se bashku ndrtojn komponentat e vlersimit t riskut t

procesit menaxhimit.Vlersimi i rrezikut prfshin njohjen e rreziqeve dhe vlersimin e tyre pr

t prcaktuar rreziqet me t cilat prballet organizata, projektet ose strategjit.Kjo sht e

definuar n Standartet British BS 31100 si process i prgjithshm identifikimit t rrezikut,

analizave dhe vlersimin e rrezikut.Meq t dhna strategjiket n menaxhimin e riskut fokusohen

n vendimarrje, vlersimi i riskut sht menaxhimi i riskut kryesor t t dhnave n formulimin e

strategjive.

Rreziqet mund t jen bashkangjitur n objektivat e korporats, pirtja e palve t interesuar,

proceset kryesor dhe varsia kryesore. Cilado nga kto vecuri e zgjedhur si piknisje, mund t

prdoret si vlersues i rrezikut. Qllimi i vlersimit t riskut sht t identifikoj rrreziqet e

rndsishme q mund t ndikojn n funksionet e zgjedhura.

Ndonse vlersimi i riskut sht me rndsi, nse prfundimet e vlersimit prdoren pr t

informuar vendimet/ ose t identifikoj prgjigjen e prshtatme t riskut pr llojin e rrezikut n

shqyrtim.Kjo duhet t konsiderohet si piknisje e procesit t menaxhimit t riskut dhe kjo

sigurisht q nuk shtpika e fundit sa i prket piknisjes t procesit t menaxhimit t riskut.

Nj tipar i rndsishm i ndrmarr i vlersimit t rrezikut sht t vendos nse identifikimi i

rrezikut sht duke u vlersuar n nivelin e natyrshm ose n nivelin e tanishm (t

mbetur).Vlersimi i riskut t pandar sht ndrmarr pa marr parsysh kontrollet q jan

aktualisht n vend. Kjo sht metodw e rekomanduar nga auditort ndrkombtar, dhe ISO

31000 vlersimi i rrezikut duhet t ndrmerret n nivelin e natyrshm dhe t mbetur.

4

Prfitimi i ndrmarrjes s vlersimit t riskut t natyrshm sht se diferenca n mes nivelit

aktual dhe niveli t natyrshm mund t indetifikohet. Kjo do t jep nj tregues t rndsishm t

mass t kontrollit egzistues dhe informacioni q sht prdorur nga auditort brendshm pr t

ndihmuar n identifikimin e kontrolleve kritike dhe prioritete e prcaktuar t auditimit.Ndonse

kjo mund t jet nj metod/afirm e dobishme, mund t ket vshtirsi t mdha n identifikimin

e vlerave t riskut t marr.

Praktikuesit e shndetit dhe siguris pr shembull, preferojne t marrin vlersimin e riskut me

kontrollet aktuale n vend. Kjo mund t jet nj process i thejsht, megjithat mbshtete m

shum n kontrollet aktuale se gjithmon do t punojnn aftsin m t mir t saj. Pr shembull,

n qoft se nj vlersim i nj maqine x-ray sht duke u ndrmarr, person i siguris do t

supozoj se muret ose kabinete jane n gjendje t mir dhe rreziku duhet t vlersohet n baz

n asaj se cfar sht duke par. Auditort brendshm do t jen t aft t njohin m leht se

muret ose kabineti jan faktor kyesor q duhet kontrolluar m shpesh.

Mnyra e vlersimit t rrezikut

Ka mnyra/metoda t ndryshme q mund t prdoren kur jemi duke planifikuar se si t

ndrmarrim vlersimin e riskut. Njra nga vendimet kryesore do t jet kush t prfshihet n

ushtrimet e vlersimit t riskut. Nonjher vlersimet e riskut jan ndrmarr nga drejtort e

bordit si nje ushtrim lart-posht. Vlersimi i riskut mund gjithashtu t ndrmerrt ku prfshihen

pjestar t stafit kryesor. Ky mnyrae fundit lart-posht gjithashtu sht e vlefshme.

Mendimi i shefit ekzekutiv (CEO) pr t kritikuar sht me rndsi, sepse kjo ndihmon pr t

prcaktuar qndrimin e prgjithshm t rrezikut t organizats. Nuk ka dyshimi q shefi

ekzekutiv (CEO) do t jet n gjendje t jap nj pamje t strukturuar mir t rreziqeve t mdha

me t cilat ballafaqohet ndrmarrja. N qoft se bazohemi tek opinion vetm i (CEO) t metat do

t jense CEO fokusohet m shum te rreziqet me nj periudh t gjat kohore. Edhe pse CEO

do t jen t shqetsuar n lidhje me menaxhimin financiar dhe rreziqet e infrastrukturs, kta

rreziqe t brendshme mund t mos jen sheqtsim i tyre ose pjes e interesit.

N prgjithsi, metoda e prgjithshme e organizats pr vlersimet e rrezikut do t jet t ndikuar

shum nga teknikat e vlersimit t riskut q jan t selektuara. Teknika t caktuara krkojn

prfshirjen e individve t vecant dhe krkojn nj mnyr t vecant pr ndrmarrjet e

vlersimit t riskut. Kjo sht me rndsi se mnyra q sht prdorur sht n prputhje me

kulturn e organizats.

5

Pr shembull, nse nj oraganizat nuk i mban normalisht takimet dhe mbledhjet e puns,

pastaj nj orkshop nuk mund t jet mnyra m prshtatshme pr vlersimin e

riskut.Prndryshe, nse kultura e organizats mbshtetet kryesisht n raportet dhe letrn e

shkruar, kjo mund t jet mnyra m e sofistikuar pr t br vlersimin e riskut .

Prdorimi i softuerit sht br e njohur n koht e fundit. Pr organizatat si kompanit e mediave

t njohura me kt teknologji, kjo mund t jet mnyra m e prshtatshme pr t marr prsipr

vlersimin e rrrezikut. Megjithat, pr organizatat q nuk jan t etura pr teknologji, n t

kundrtn prdorimi i mjeteve t tilla mund t shihet si metod jo e vrtet se heq dor nga vlera

e orkshopit.

Prdorimim i softuerit mund t siguroj informacione shtes mbi orkshop-in e vlersimit t

riskut. Jo vetm q sht e mundur t indetifikoj pozitn e shumics n relacion me gjasat dhe

ndikimin e nj rreziku t materializuar por sht gjithashtu e mundur t identifikojopinionin e

shprndar. N qoft se ka nj prhapje t gjr t mendimeve, kjo ka nevoj t eksplorohet,

sepse mund t prfaqsoj nj keqkuptim t natyrs s rrezikut q diskutohet.

Teknikat e vlersimit t riskut

Ka nj gam t gjr t teknikave t vlersimit t riskut dhe Plani Final i Standartit

Ndrkombtar (FDIS) koht e fundit ka qen i publikuar me kusht q informacionet e

hollsishme n gam t plot t teknikave t vlersimit t riskut t mund t prdoren. Tabela 13.1

tregon listn e teknikave kryesore t vlersimit t riskut q jan n prdorim t prbashkt dhe

gjithashtu sigurojn nj prshkrim t shkurtr t secilit prej ktyre teknikave. Me siguri qasjet e

vlersimit t rrezikut m t zakonshm jan prdorrimi i lists kontrolluese/ pyetsorve dhe

perdorimin e njerezeve n nj forumi grupi pr t zgjedhur problemin, normalisht gjat

vlersimit t riskut n orkshop.

6

Tabela 13.1 Teknikat pr vlersimin e riskut

Teknikat Prshkrimi i shkurtrt

Pyetsort dhe listat kontrollues

Prdorimi i pyetsorve dhe listave

kontrolluese pr t mbledhur informacione q

do t ndihmojn me njohjen e riskut t madhe

Puntorit dhe idet

Mbledhja dhe ndarja e ideve n orkshop pr t

diskutuar ngjarjet q mund t ndikojne n

objektivat, n thelb t procesit ose varsive

kryesore

Inspektimet (shqyrtimet) dhe auditimet

Shqyrtimet fizike t objekteve dhe aktiviteteve

dhe auditimeve t pajtueshmrise me sistemet

dhe procedurat

Flocharts dhe varsia e analizave

Analizat e proceseve dhe aktivitete brenda

organizats indetifikojn komponentat kritike

q jan celsi drejt suksesit

HAZOP dhe mnyra e FMEA

Hazard dhe studimet e operabitlity and failure

modes effects analysis are quantitive technical

failure analysis techniques

SOT dhe analizat PESTLE Pikat e forta, dobsit, mundsit, krcnimet

(SOT) dhe analizat politike, ekonomike,

sociale, teknologjike, ligjore, mjedisore

(PESTLE) ofrojn mnyr t strukturuar pr

identifikimin e rrezikut.

Listat kontrolluese dhe pyetsort kan prparsi se ata jan zakonisht t thjeshta pr t

prfunduar dhe harxhojn m pak koh se sa ndonj teknik tjetr per vlersimin e riskut.

Megjithat, kjo metod vuan prej t metave se nqoftese cdo rrezik nuk i referohet pyetjeve t

duhura nuk mund t njihet si e rndsishme. Nj analiz e thjesht e prparsive dhe t metave e

secils prej teknikave t zakonshme t vlersimit t riskut sht prcaktuar n tabelen 13.2.

7

Tabela13.2 Prparsit dhe t metat e tekniks s vlersimit t riskut.

Teknikat Prparsit T metat

Pyetsort dhe listat

kontrollues

Struktura e qndrueshme garanton qndrueshmri.

Prfshirje m t madhe se n repart (puntori).

Menyrat t ngurta mund t rezultojne n disa rreziqe t humbura.

Pyetjet do t bazohen n njohurit historike.

Puntorit dhe idet e

nje grupi (njerez te

mblehdur me qellim

per te shkembyer ide)

Mendime t konsoloduara prej t gjitha palve t interesuara.

Bashkveprimi m i madh prodhon m shum ide

Menaxhimi i lart ka tendec t dominoje.

Cshtjet do t humbin nse prfshihen njerzit e gabuar.

Inspektimet

(shqyrtimet) dhe

auditimet

Dshmia fizike formon bazn e mendimeve.

Rezultatet e mnyrs s auditimit n struktur t mir.

Shqyrtimet jan m t prshtatshme pr rrezikun Hazrd.

Mnyra e auditimit ka tendec t t fokusohet n prvojn historike

Flocharts dhe varsia

e analizave

Prodhime t dobishme q mund t prdoren dikund

tjetr.

Analiza na jep nj kuptim m t mir pr proceset.

Vshtir pr tu prdorur pr rreziqet strategjike.

Mund t jet shum i detajuar dhe harxhon koh.

HAZOP dhe metoda e

FMEA

Qasje e strukturuar n mnyr rreziku te mos

menjanohet/neglizhohet.

Prfshirja e nj game t gjr t personelit.

M e leht t aplikohet n operacionet e prodhimit.

Metod qe do shum analize dhe te humb shum kohe

SOT dhe analizat

PESTLE Teknikat e ndrtuara mir me

rezultate t vrtetuara.

Analiza SOT mund lidhen me vendimet strategjike.

Mnyrat e fokusuara mund t humbasin disa kategori t rrezikut.

Struktura e ngurt e kufizon t menduarit imagjinar.

8

Duke marr parasysh se rreziqet mund t jen bashkangjitur n aspekte tjera t organizats

prvc se ose n vend t objektivave, e prshtateshme sht dhe nj mnyr e thjesht pr t

analizuar rreziqet sht pr t indetifikuar varsin kryesore me t ciln prballet organizata.

Shum njerz brenda nj organizate do t jen n gjendje t indetifikojn aspektet e bisnesit q

jan thelbsisht t rndsishme pr suskesin e tij t ardhshm. Duke identifikuar faktort q jan

te nevojshm pr sukses do ti japet nj ngritje lists pr varsit kryesore pr organizaten.

Varsit e rndsishme mund t analizohen m tej duke pyetur se n far mund t ndikojn

secili prej tyre. Nse analiza Hazard sht duke u ndrmarr pastaj pyetja sht: cfar mund t

dmtoj secilin prej ktyre varsive kryesore? Nse rreziqet e kontrollit jan duke u identifikuar,

ather pyetja mund t shtrohet: Cfar pasigurie (paqartsie) do t shkaktonte n varsite

kryesore? Pr nj mundsi te analizs s rrezikut, pyetje do ishte: Cfar ngjarjesh ose rrethanash

do te rritin statusin e secilit prej varsis kryesore?

Pr shum organizata, sasia e ekspozimit t riskut sht thelbsore dhe teknika e vlersimit t

riskut q sht zgjedhur duhet t jet e aft pr t dhn sasi t nevojshme. Kuantifikimi sht i

rndsishm vecanrisht pr instuticionet financiare dhe stili i menaxhimit t rreziqeve i

punsuar n kto organizat sht prmendur si nj menaxhim operacional (ORM).

Workshop e rrezikut jan ndoshta m t zakonshmet e teknikave t vlersimit t rriskut. Grupi i

staffit pr t shkmbyer ide gjat nj orkshopi mundson q idete n lidhje me rreziqet e mdha

me t cilat organizata ballafaqohet te shkmbehen. Duke ndar ide nj pikpamje e prbashkt

dhe t kuptuarit e cdo rreziku arihet. Megjithat, t metat mund t jen se njerzit me pozit m

t lart n dhom mund t dominojn n bised, dhe kundrshtimi me mendimet e tjerve mund

t jet i vshtir dhe i padshirueshm.

Metoda (pr t matur nj ngjarje rreziku) e rrezikut

Kur nj rrezik sht i njohur si i rndsishm, organizata duhet t vlersoje rrezikun, kshtu q

rreziqet me prparsi t rndsishme mund t identifikohen.Teknikat pr rreziqet e rangut jan

shum mire t ndrtuara, sht gjithashtu nj nevoj pr t vendosur se cfar fushveprimi

ekziston pr t prmisuar m tej kontrollin. Konsiderata e fushs pr prmisimin e mtejshm t

kostos efektive sht nj konsiderat shtes q ndihmon qart t identifikoje si prioritet rreziqet e

mdha.

Ka shum lloje t ndryshme q prdoren si form pr t vlersuar rreziqet .Forma m e

zakonshme pr t matur nj ndodhi rreziku sht ajo q tregon marrdhniet n mes t mundsis

s paraqitjes s rrezikut t materializuar dhe se n qoft se ndikimi i ngjarjes duhet t prfshihet.

Karakteristikat tjera t riskut mund t prezentohen n nj hart pr rreziqe duke prfshir arsyet qe

mund t kriojn rrezikun.Pr shembull, qllimi pr arritjen e prmirsimit t mtejshme t rezikut

sht prezentuar shpesh n nj hart rreziqesh. N kt rast, harta e rrezikut do t vrtetoj

9

nivelin e rrezikut, n lidhje me masat shtes q mund t meren pr t prmisuar menaxhimin e

riskut dhe n kt mnyr t vendos nj nivel t synuar pr te arritur at q duhet.

.

Nj rrezik sht i rndsishm nse ai mund t ket nj ndikim m t madh duke prdorur nj lloj

testi q prdoret pr t krahasuar komponentet e mjaftueshem pr llojin e rrezikut. Identifikimi i

rreziqeve potenciale t rndsishme mund t ndrmerret duke br radhitjen e rreziqeve n form

ushtrimi. sht e nevojshme pr t vendosur:

A duhet t prfshihet madhsia e ngjarjes se rrezikut;

Madhsia e ndikimit q kjo ngjarje do t ket n organizat.

Gjasat e rrezikut t materializuar n ose mbi etap.

Hapsir pr prmisim t mtejshm n kontroll.

Kto shembuj na drgojn n identifikimin e qart t rreziqeve me proritet t rndsishm.

Shumica e organizatave tregojn se numri i prgjithshem i rreziqeve t identifikuara n ork shop

sht n mes 100 dhe 200. Pasi vlersimi i rrezikut t ket prfunduar, sht tipike pr numrin e

rreziqeve me prioritet me t cilat ballafaqohet organizata pr ti identifikuar si n mes 10 dhe 20.

Perceptimi i rrezikut

Kur bjm ushtrime pr t kontrolluar rrezikun, ndodh shpesh q t pranishmit e ndryshm t

mbledhjes t ken nj pamje t ndryshme pr riskun. Ka disa mnyra pr ndarje t mendimeve t

ndryshme.N disa raste, votimin softare mund ta prdornim pr t identifikuar pikpamjen e

shumics. Beneficioni i ksaje mnyre sht se nj mjet i thjesht i identifikimit t pozits

mesatare t grupit, n t njejtn koh pr t vrtetuar prhapjen e mendimeve.

Megjithat, sht e dobishme pr t diskutuar pse njerzit kan pikpamje t ndryshme pr nj

rrezik. Duke eksploruar pse pikpamjet e tyre ndryshojn, sht shpesh e mundur t arrihet nj

pajtim mendimesh. N kt mnyr do t ket prfitim se masat m t prshtatme t kontrollit do

t jen t identifikuara dhe t implementuara.

Pikpamje t ndryshme mbi rndsin e rrezikut mund t jen t pranishme tek staffi me nivele

t ndryshme n kuadr t organizats. Kjo sht e dobishme pr procesin e vlersimit t rrezikut

pr t nxjerr mendime nga t gjitha nivelet e menaxhimit, kshtu q prespektivat e ndryshme t

10

nj rreziku mund t identifikohen.Prsri, prfitimet e ksaj metode jan m t mirat e

komunikimit t riskut, rreziku me kuptim t plot dhe identifikimi i duhur dhe masat praktike t

kontrollit.

N mnyr q ti kuptojm rreziqet q ballafaqohet organizata dhe t jemi n gjendje t

ndrmarrim nj vlersim t sakt t rrezikut sht e nevojshme t kemi njohuri t gjra mbi kt

cshtje. Pr t prfunduar nj vlersim t sakt t rrezikut duhet t identifikojme rreziqet e

mdha dhe pastaj vazhdon t identifikoj kontrollet kritike q jan koh harxhuese bashk me

ushtrimet intensive.

N lidhje me perceptimin e publikut pr riskun, antart e publikut shpesh vetm kan qasje n

infomata jo t plota dhe jan subjekt i argumenteve t forta nga lobi dhe grupet e tjera t vecanta

t interesit. Prandaj, t kuptuarit e publikut dhe perceptimi i riskut nuk mund t jet mjaft i

informuar ose trsisht objektiv. Gazetart dhe reportert e lajmeve kan pr detyr t paraqesin

histori t reja n nj objektiv dhe n mnyr t panashme, e cila nuk mund t jet e leht kur

njerzit gjat marrjes s informacionit nuk kan kuptim t plot pr rreziqet e prfshira. BBC ka

dhn kshilla pr gazetart gjat raportimit mbi cshtjet sa i prkasin rezikut:

Nj studim i br nga gazetart e BBC tregon shqetsim krahas ekspertve shkencor n lidhje

me potencialin e mediave pt t deformuar riskun dhe pr t krijuar frig t tepruar. Duke

prdorur listat e mposhtme mund t ju ndihmojn pr t siguruar se konteksti sht i qart dhe

pr t shmangur deformimin e rrezikut.

Cfar m saktsisht sht rreziku, sa i madh sht dhe kush e bn at t ndikoje?

Mund t gjykoj publiku rndsin e ndonj statistike ose hulumtime tjera?

Nse ju jeni duke raportuar nj ndryshim n nivelin e rrezikut, a keni deklaruar n

mnyr t qart shifrn baz?

A sht m e prshtatme dhe e matur pr t pyetur: Sa e sigurt sht kjo? N vend s :

sht kjo 100 prqind e sigurt?

Nqoftse mendimi i nj kontribuesi sht n kundrshtim me mendimin e shumics s

ekspertve, sht kjo e qart ne deklaratn ton, pyetje dhe hedh cdo diskutim?

A keni marr n konsiderat ndikimin mbi perceptimet publike t rrezikut n qoft se ne

pasqyrojm vecuri emocionale dhe dshmi personale?

A ka nj krahasim t prditshm q mund bj m leht pr ta kuptuar madhsin e

rezikut?

11

A mund informacioni n lidhje me rreziqet krahasuese t ndihmoj publikun pr t

vnduar rrezikun n praktik dhe t bj zgjidhjen e duhur te informuar?

Mund audienca t jep burimet e informatave t mtejshme?