Pisemne formy wypowiedzi w praktyce polonistycznej

Pisemne formy wypowiedzi w praktyce polonistycznej

„ „ Język ogólny to język, który jest środkiem porozumieniaJęzyk ogólny to język, który jest środkiem porozumienia

wszystkich członków narodu bez względu na ich wiek, wszystkich członków narodu bez względu na ich wiek,

płeć, pochodzenie społeczne, pochodzenie terytorialne,płeć, pochodzenie społeczne, pochodzenie terytorialne,

zawód, itp.zawód, itp.

Język ogólny występuje w dwóch odmianach:Język ogólny występuje w dwóch odmianach:

- ustnej;- ustnej;

- pisanej.- pisanej.

Ustna odmiana języka

Ustna odmiana językaUstna odmiana języka charakteryzuje się następującymi charakteryzuje się następującymi

cechami:cechami:

- bezpośrednim kontaktem między mówiącym- bezpośrednim kontaktem między mówiącym

(nadawcą) a słuchającym (odbiorcą);(nadawcą) a słuchającym (odbiorcą);

- sytuacyjnością;- sytuacyjnością;

- obecnością elementów pozajęzykowych (mowa ciała);- obecnością elementów pozajęzykowych (mowa ciała);

- spontanicznością;- spontanicznością;

- dialogowością;- dialogowością;

- nietrwałością tekstów.- nietrwałością tekstów.

Podstawy programowe, standardy wymagań egzaminacyjnych

# wie i rozumie: wiedza o języku + redagowanie tekstów;# wie i rozumie: wiedza o języku + redagowanie tekstów;# zna i rozumie: wiedza o kulturze i literaturze;# zna i rozumie: wiedza o kulturze i literaturze;

W zakresie wiedzy o języku na PPW zakresie wiedzy o języku na PP + PR: + PR: - (od 4) co to znaczy mówić i pisać poprawnie?- (od 4) co to znaczy mówić i pisać poprawnie? W zakresie redagowanie tekstów na PPW zakresie redagowanie tekstów na PP+ PR:+ PR: - (od 32) jakie są zasady kompozycji dłuższych wypowiedzi pisemnych - (od 32) jakie są zasady kompozycji dłuższych wypowiedzi pisemnych i ustnych?(rozprawka, referat, recenzja, esej);i ustnych?(rozprawka, referat, recenzja, esej); W zakresie odbioru tekstów kultury na PPW zakresie odbioru tekstów kultury na PP +PR: +PR: - (od 1 do 33) wskazać istotne, podstawowe cechy języka mówionego - (od 1 do 33) wskazać istotne, podstawowe cechy języka mówionego i pisanego;i pisanego; W zakresie tworzenia tekstu własnego na PPW zakresie tworzenia tekstu własnego na PP + PR: + PR: - ( od 1 do 4 i od 11 do 21) redagować własną wypowiedź zgodnie - ( od 1 do 4 i od 11 do 21) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu;z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu; - napisać dłuższy tekst, przestrzegając podstawowych zasad jego - napisać dłuższy tekst, przestrzegając podstawowych zasad jego organizacji. organizacji.

Pisemne formy wypowiedzi w szkole podstawowej i gimnazjum

Przyjmujemy, iż uczniowie znają formy wypowiedzi pisemnej, jak:Przyjmujemy, iż uczniowie znają formy wypowiedzi pisemnej, jak:

- streszczenie;- streszczenie;

- opis: statyczny, dynamiczny: przedmiotu, postaci, krajobrazu, przeżyć- opis: statyczny, dynamiczny: przedmiotu, postaci, krajobrazu, przeżyć

wewnętrznych, itp.;wewnętrznych, itp.;

- opis sytuacji;- opis sytuacji;

- sprawozdanie;- sprawozdanie;

- opowiadanie i opowiadanie z użyciem dialogu i opisem sytuacji;- opowiadanie i opowiadanie z użyciem dialogu i opisem sytuacji;

- charakterystyka postaci;- charakterystyka postaci;

- rozprawka ( z pojęciem - rozprawka ( z pojęciem tezytezy: zdanie, twierdzenie, opinia; : zdanie, twierdzenie, opinia; argumentówargumentów: :

uzasadnienia; uzasadnienia;

potwierdzeniem tezypotwierdzeniem tezy: podsumowanie, zakończenie);: podsumowanie, zakończenie);

- pisma użytkowe: ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie.- pisma użytkowe: ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie.

Pisemne formy wypowiedzi w szkole ponadgimnazjalnej: recenzjaRecenzja:Recenzja: (1) (1)

recenzja – (łac. – recensio = badanie, rozpatrzenie, opinia, może ocena): wypowiedź zawierająca sprawozdawcze omówienie i krytyczną oceną jakiegoś zjawiska, aktualnego wydarzenia z dziedziny współczesnego, bieżącego życia literackiego i kulturalnego, np. :

- recenzja nowości książkowej czy ważnego wznowienia z literatury pięknej, popularnonaukowej czy naukowej;

- recenzja sztuki teatralnej, filmu, wystawy dzieł sztuki, audycji radiowej, widowiska teatralnego;

1. Formy materiału krytycznego: - recenzja; - artykuł; - felieton;- felieton; - list;- list; - esej. - esej.

Recenzja (2)2. Cel recenzji: (główny): informacja o aktualnych zjawiskach 2. Cel recenzji: (główny): informacja o aktualnych zjawiskach

z dziedzinyz dziedziny współczesnego życia literackiego i kulturalnego.współczesnego życia literackiego i kulturalnego.

3. Recenzja ocenia treść i styl, odpowiada na pytania: czy i co 3. Recenzja ocenia treść i styl, odpowiada na pytania: czy i co

nowegonowego wnosi dzieło do nauki?; czym jest wobec istniejącychwnosi dzieło do nauki?; czym jest wobec istniejących

już dzieł na dany temat?już dzieł na dany temat?

4. Recenzja nie jest sprawozdaniem, nie ogranicza się do samego4. Recenzja nie jest sprawozdaniem, nie ogranicza się do samego

zdaniazdania sprawy,sprawy, zawiera element wyjaśniający i oceniający:zawiera element wyjaśniający i oceniający:

- element wyjaśniający - to np. geneza utworu („oświetlenie” - element wyjaśniający - to np. geneza utworu („oświetlenie”

okoliczności powstania utworu, ułatwienie czytelnikowiokoliczności powstania utworu, ułatwienie czytelnikowi

zrozumienia zawartych w niejzrozumienia zawartych w niej problemów);problemów);

- element oceniający – wydanie sądu o wartości dzieła, - element oceniający – wydanie sądu o wartości dzieła, podkreślenie podkreślenie

stronstron dodatnich i wysunięcie wątpliwości, zastrzeżeń lub dodatnich i wysunięcie wątpliwości, zastrzeżeń lub zarzutów.zarzutów.

Recenzja (3)5. 5. Funkcje i oFunkcje i odmiany gatunkowe recenzji:dmiany gatunkowe recenzji: - - funkcjafunkcja informacyjna informacyjna: : powiadomienie odbiorców o istnieniu danego dzieła powiadomienie odbiorców o istnieniu danego dzieła

i ewentualne zachęcenie ich do odbiorui ewentualne zachęcenie ich do odbioru;;

- - funkcjafunkcja wartościująca (wartościująca (oceniającaoceniająca): ): ocena dzieła sztuki w aspekcie z góry ocena dzieła sztuki w aspekcie z góry

przyjętych kryteriówprzyjętych kryteriów;;

- funkcja postulatywna: - funkcja postulatywna: ukierunkowanie komunikatu na konfrontację przedmiotuukierunkowanie komunikatu na konfrontację przedmiotu

rozważań krytycznych z idealnym systemem wartości bądź z systemem wartościrozważań krytycznych z idealnym systemem wartości bądź z systemem wartości preferowanych przez recenzenta.preferowanych przez recenzenta.

6. Rodzaje recenzji: 6. Rodzaje recenzji: - recenzja - recenzja - - felieton;felieton; - recenzjarecenzja - - list; list; - recenzja - recenzja - - esej;esej; - recenzjarecenzja- - studium.studium.77. . Elementy kElementy kompozycjompozycjii recenzji recenzji:: a. a. część informacyjnaczęść informacyjna – autor, tytuł, data powstania, wykonanie, objętość, – autor, tytuł, data powstania, wykonanie, objętość, wydawnictwo (wytwórnia), dziedzina wiedzy, sztuki; wydawnictwo (wytwórnia), dziedzina wiedzy, sztuki; b. b. część analityczno – krytycznaczęść analityczno – krytyczna – ocena problematyki, doboru materiału, – ocena problematyki, doboru materiału, jego jego układu, sposobyukładu, sposoby przedstawienia, stopnia wyczerpania tematu, przedstawienia, stopnia wyczerpania tematu, trafność przyjętej konwencji;trafność przyjętej konwencji; c. c. część oceniającaczęść oceniająca – wykazanie pozytywów i ewentualnych braków, – wykazanie pozytywów i ewentualnych braków, stanowisko stanowisko twórcy, miejsce dzieła w ogólnym dorobku.twórcy, miejsce dzieła w ogólnym dorobku.

Reportaż (1)Reportaż:Reportaż: gatunek twórczości dziennikarskiej; zapis faktów znanych autorowi z gatunek twórczości dziennikarskiej; zapis faktów znanych autorowi z

własnych obserwacji, lub autentycznych materiałów;własnych obserwacji, lub autentycznych materiałów; łączy informację z próbą interpretacji przedstawianych zjawisk jako łączy informację z próbą interpretacji przedstawianych zjawisk jako określonej całości.określonej całości.

Reportaż literacki Reportaż literacki jest gatunkiem epickim organicznie związanym jest gatunkiem epickim organicznie związanym z rzeczywistością, w jakiej powstaje, ukazującym sprawy ludzkie, działania, z rzeczywistością, w jakiej powstaje, ukazującym sprawy ludzkie, działania,

przeżycia, refleksje w bezpośrednim zbliżeniu, oceniającym to działanie i przeżycia, refleksje w bezpośrednim zbliżeniu, oceniającym to działanie i przeżycie z określonego, zawsze zaangażowanego punktu widzenia, przy przeżycie z określonego, zawsze zaangażowanego punktu widzenia, przy pomocy środków artystycznych ogólnie stosowanych pomocy środków artystycznych ogólnie stosowanych

w gatunkach epickich. w gatunkach epickich.

Rodowód reportażuRodowód reportażu: : I. - VI wiek p.n.e. – sprawozdania podróżnicze (zapiski Skylaxa z Kariandy); I. - VI wiek p.n.e. – sprawozdania podróżnicze (zapiski Skylaxa z Kariandy);

- Marco Polo („Opisanie świata”); - Marco Polo („Opisanie świata”); - Jan Potocki („Podróż do Turek”);- Jan Potocki („Podróż do Turek”); - koniec XVIII w. - reportaże podróżnicze: Seweryn Goszczyński - koniec XVIII w. - reportaże podróżnicze: Seweryn Goszczyński i Aleksander Radiszczew;i Aleksander Radiszczew; - XIX wiek: Erich Kisch i Melchior Wańkowicz.- XIX wiek: Erich Kisch i Melchior Wańkowicz.

Reportaż (2) reportaże jako:reportaże jako: II. szkic środowiskowy: Emil Zola, Guy de Moupassant; wPolsce:II. szkic środowiskowy: Emil Zola, Guy de Moupassant; wPolsce: Kraszewski, Prus, Dygasiński;Kraszewski, Prus, Dygasiński;III. sprawozdania wojenne (E. Hemingway, G. Orwell, W. Milewicz);III. sprawozdania wojenne (E. Hemingway, G. Orwell, W. Milewicz);IV. sprawozdania parlamentarne (po roku 1772r. w Anglii): Dickens; IV. sprawozdania parlamentarne (po roku 1772r. w Anglii): Dickens; V. sprawozdania z głośnych spraw sądowych, specjalistów z różnych dziedzin V. sprawozdania z głośnych spraw sądowych, specjalistów z różnych dziedzin

życia gospodarczego;życia gospodarczego;W Polsce: W Polsce: lata 30-ste XX wieku: K. Pruszyński, Z. Uniłowski, E. Szelburg-

Zarembina, M. Wańkowicz; okres powojenny: zadanie reportażu - przedstawienie nowego oblicza rzeczywistości, tzw. reportaże „produkcyjne”; reportaż podróżniczy – Budrewicz;

lata 60-te i następne – początek twórczości Ryszarda Kapuścińskiego: (którego):

„ fascynują nie tylko obce światy i ludzie, ale też książki: w dalekie kraje wchodzi najpierw przez bramę literatury, każdą podróż poprzedza wielomiesięczną lekturą, umie słuchać napotkanych ludzi, ale też potrafi "czytać" ukryte sensy znaczących scen(...) pasjonujący zapis przekształcania reporterskich spostrzeżeń

w filozoficzną refleksję o świecie i człowieku. Ta skłonność do przetwarzania prywatnych przygód w syntezę czyni z

Kapuścińskiego wybitnego myśliciela”.

Ryszard Kapuściński

Reportaż (3)VI. reportaż obyczajowy (koncentrujący się na postawach, VI. reportaż obyczajowy (koncentrujący się na postawach,

a nawet dramatach ludzkich);a nawet dramatach ludzkich);

Współczesny reportażWspółczesny reportaż: dwa zasadnicze nurty:: dwa zasadnicze nurty:

1.dokumentowanie zewnętrznych uwikłań człowieka, jego1.dokumentowanie zewnętrznych uwikłań człowieka, jego

związków z aktualną rzeczywistością społeczno-polityczną,związków z aktualną rzeczywistością społeczno-polityczną,

ekonomiczną i kulturową;ekonomiczną i kulturową;

2. relacje reporterskie prezentujące nie tylko zewnętrzne2. relacje reporterskie prezentujące nie tylko zewnętrzne

działania czy konflikty bohaterów, ale i psychologiczne działania czy konflikty bohaterów, ale i psychologiczne

uwarunkowania ich postaw moralnych czyuwarunkowania ich postaw moralnych czy

światopoglądowych.światopoglądowych.

Dziś można uznać reportaż za autonomiczny gatunek Dziś można uznać reportaż za autonomiczny gatunek

publicystyczno-literacki,który w sposób artystyczny publicystyczno-literacki,który w sposób artystyczny

(aktualne i autentyczne wydarzenia i fakty znane autorowi (aktualne i autentyczne wydarzenia i fakty znane autorowi

z bezpośredniego oglądu bądź z dokumentów) przedstawia z bezpośredniego oglądu bądź z dokumentów) przedstawia

środowiska ludzkie i przyrodnicze, najczęściej z myślą środowiska ludzkie i przyrodnicze, najczęściej z myślą

o kształtowaniu opinii publicznej. o kształtowaniu opinii publicznej.

Funkcje reportażu

Istota funkcji reportażuIstota funkcji reportażu ukryta jest w nazwie gatunku. ukryta jest w nazwie gatunku.

Jest to funkcja sprawozdawcza, polegająca na ukazywaniu Jest to funkcja sprawozdawcza, polegająca na ukazywaniu

zdarzeń, ludzi i sytuacji oraz zakładająca osobisty stosunek zdarzeń, ludzi i sytuacji oraz zakładająca osobisty stosunek

reportera do przedmiotu relacji. reportera do przedmiotu relacji.

Funkcję sprawozdawczą znamionują aktualność i dynamizm. Funkcję sprawozdawczą znamionują aktualność i dynamizm.

Możemy mówić także o funkcjiMożemy mówić także o funkcji::

a. informacyjno-przedstawiającej; a. informacyjno-przedstawiającej;

b. ekspresyjno-impresyjnej;b. ekspresyjno-impresyjnej;

c. wychowawczo-dydaktycznej. c. wychowawczo-dydaktycznej.

Struktura i kompozycja reportażu

Struktura i kompozycjaStruktura i kompozycja: :

za elementarną jednostkę budowy reportażu uznaje się za elementarną jednostkę budowy reportażu uznaje się tzw. ujęcie, czyli kompleks zdań połączonych więzią tzw. ujęcie, czyli kompleks zdań połączonych więzią treściowo-formalną. treściowo-formalną.

Zasadniczym wyróżnikiem tych ujęć jest ich Zasadniczym wyróżnikiem tych ujęć jest ich funkcja, jaką pełnią w obrębie gatunku, a więc:funkcja, jaką pełnią w obrębie gatunku, a więc:

- ujęcie informujące statyczne i dynamiczne;- ujęcie informujące statyczne i dynamiczne;

- ujęcia przedstawiające: statyczne i akcyjne; - ujęcia przedstawiające: statyczne i akcyjne;

- ujęcia komentująco- oceniające;- ujęcia komentująco- oceniające;

- uogólnienia wyjaśniające;- uogólnienia wyjaśniające;

- uogólnienia oceniające; - uogólnienia oceniające;

- uogólnienia uzasadniające;- uogólnienia uzasadniające;

- ujęcia mieszane.- ujęcia mieszane.

Reportaż – budowa

Budowa reportażuBudowa reportażu::

1. Wstęp, wprowadzający odbiorcę w wydarzenia,1. Wstęp, wprowadzający odbiorcę w wydarzenia,

zaznajamiający z bohaterem. zaznajamiający z bohaterem.

2. Zawiązanie akcji, konfliktu – rozwój fabuły aż do 2. Zawiązanie akcji, konfliktu – rozwój fabuły aż do

chwili dramatycznego spięcia.chwili dramatycznego spięcia.

3. Rozwinięcie konfliktu.3. Rozwinięcie konfliktu.

4. Zakończenie – uwagi i spostrzeżenia reportera.4. Zakończenie – uwagi i spostrzeżenia reportera.

Reportaż – narracja

Cechy narracji reportażuCechy narracji reportażu::

1. Jawny i autentyczny podmiot autorski – narratorem reportażu.1. Jawny i autentyczny podmiot autorski – narratorem reportażu.

2. Intencjonalne utożsamianie się w reportażu narratora (tego, kto2. Intencjonalne utożsamianie się w reportażu narratora (tego, kto

opowiada) z reporterem (z tym, o kim jest mowa) i autorem opowiada) z reporterem (z tym, o kim jest mowa) i autorem (tym, (tym,

kto napisał reportaż i umieścił pod nim swoje nazwisko).kto napisał reportaż i umieścił pod nim swoje nazwisko).

3. Współczesność reportera jako obserwatora, pośrednika i postaci3. Współczesność reportera jako obserwatora, pośrednika i postaci

działającej w świecie przedstawionym – warunkiem narracji działającej w świecie przedstawionym – warunkiem narracji

reportażu.reportażu.

4. Autentyzm.4. Autentyzm.

5. Aktualność.5. Aktualność.

6. Dynamizm. 6. Dynamizm.

WywiadWywiad Wywiad jest gatunkiem dziennikarskim informacyjnym, ujętym przeważnie w formę jest gatunkiem dziennikarskim informacyjnym, ujętym przeważnie w formę

dialogu między dziennikarzem i rozmówcą, który w sposób kompetentny , dialogu między dziennikarzem i rozmówcą, który w sposób kompetentny , autorytatywny oświetla jakiś problem bądź prezentuje interesujące określony autorytatywny oświetla jakiś problem bądź prezentuje interesujące określony krąg odbiorców informacje.krąg odbiorców informacje.

W wywiadzie, przybierającym najczęściej formę spójnego dialogu, zarysowuje się W wywiadzie, przybierającym najczęściej formę spójnego dialogu, zarysowuje się

trójdzielność kompozycyjna, w której uzewnętrznia się przeważnie:trójdzielność kompozycyjna, w której uzewnętrznia się przeważnie:

- krótki wstęp, - krótki wstęp,

- mocno rozbudowane rozwinięcie,- mocno rozbudowane rozwinięcie,

- mniej lub bardziej wyodrębnione zakończenie.- mniej lub bardziej wyodrębnione zakończenie.

Rodzaje wywiadów:Rodzaje wywiadów:

- prasowy;- prasowy;

- radiowy;- radiowy;

- telewizyjny.- telewizyjny.

Wywiad w praktyce szkolnej:Wywiad w praktyce szkolnej:

- omówienie wywiadu pod względem treści (tematyka a tytuł wywiadu);- omówienie wywiadu pod względem treści (tematyka a tytuł wywiadu);

- ustalenie podstawowych elementów kompozycyjno-strukturalnych wywiadu;- ustalenie podstawowych elementów kompozycyjno-strukturalnych wywiadu;

- analiza języka i stylu;- analiza języka i stylu;

- wnioski uwzględniające cechy gatunkowe i funkcje wywiadu.- wnioski uwzględniające cechy gatunkowe i funkcje wywiadu.

Wywiad (2)

Wywiad dziśWywiad dziś: zbliżony do rozmowy, ma swoją historię i dynamicznie się : zbliżony do rozmowy, ma swoją historię i dynamicznie się

rozwija.rozwija.

Przeważa w nim dialogowość, ale i echa publicystyczne. Przeważa w nim dialogowość, ale i echa publicystyczne.

Elementem decydującym jest bohater – dłuższe wypowiedzi; osobowość – Elementem decydującym jest bohater – dłuższe wypowiedzi; osobowość –

cechy bohatera (pokazanie tego w wypowiedziach); może dominować cecha cechy bohatera (pokazanie tego w wypowiedziach); może dominować cecha

informacyjna lub perswazyjna.informacyjna lub perswazyjna.

Podział wywiadu ze względu na sposób rozmowy:Podział wywiadu ze względu na sposób rozmowy:

- wywiad bezpośredni (zbliżony do naturalnej rozmowy);- wywiad bezpośredni (zbliżony do naturalnej rozmowy);

- wywiad stylizowany;- wywiad stylizowany;

- wywiad radiowy (uboższy o efekty wizualne);- wywiad radiowy (uboższy o efekty wizualne);

- wywiad: domena słowa;- wywiad: domena słowa;

- wywiad prasowy.- wywiad prasowy.

Typy rozmówców:Typy rozmówców:

1. gwiazda;1. gwiazda;

2. specjalista, ekspert;2. specjalista, ekspert;

3. stary człowiek.3. stary człowiek.

Felieton Felieton:Felieton:

Na początku swego istnienia felieton utożsamiano z odcinkiem Na początku swego istnienia felieton utożsamiano z odcinkiem gazety.gazety.

Felieton – Felieton – jeden z gatunków publicystycznych, swobodny jeden z gatunków publicystycznych, swobodny

w charakterze,w charakterze, często posługujący się literackimi środkami często posługujący się literackimi środkami ekspresji. ekspresji.

Dotyczy zazwyczaj aktualnychDotyczy zazwyczaj aktualnych w danym momencie wydarzeń lub w danym momencie wydarzeń lub problemów, problemów, nie jest jednak nigdy nie jest jednak nigdy programowymprogramowym komentarzem do komentarzem do nich, składają się nań raczej swobodne dywagacje, często nie nich, składają się nań raczej swobodne dywagacje, często nie pozbawione zabarwienia satyrycznego.pozbawione zabarwienia satyrycznego.

Obecnie określa się tym terminem gatunek publicystyczny, Obecnie określa się tym terminem gatunek publicystyczny, charakteryzujący się wyraźnym subiektywno-refleksyjnym charakteryzujący się wyraźnym subiektywno-refleksyjnym ujęciem oraz lekkim, barwnym stylem. Styl ten odznacza się ujęciem oraz lekkim, barwnym stylem. Styl ten odznacza się gawędziarskim przedstawieniem problemu, posługiwaniem się grą gawędziarskim przedstawieniem problemu, posługiwaniem się grą słów, skłonnością do żartobliwego czy też ironicznego traktowania słów, skłonnością do żartobliwego czy też ironicznego traktowania spraw.spraw.

Felieton (2)

FelietonFelieton jest jedynym gatunkiem publicystycznym, w którym jest jedynym gatunkiem publicystycznym, w którym

dopuszcza się istnienie fikcji.dopuszcza się istnienie fikcji.

Budowa felietonu uporządkowana jest tak, by przekazać odbiorcyBudowa felietonu uporządkowana jest tak, by przekazać odbiorcy

konkretne dankonkretne dane e o świecie rzeczywistym i refleksji nad nim. o świecie rzeczywistym i refleksji nad nim.

W felietonie zawarte są fakty, którym nadaje się wymiarW felietonie zawarte są fakty, którym nadaje się wymiar

artystycznych lub intelektualnych uogólnień, lub emocjonalnychartystycznych lub intelektualnych uogólnień, lub emocjonalnych

skojarzeń.skojarzeń.

Fakty i wydarzenia są najczęściej pretekstem do rozważańFakty i wydarzenia są najczęściej pretekstem do rozważań

pozostawionych czytelnikowi do indywidualnej oceny.pozostawionych czytelnikowi do indywidualnej oceny.

Felieton (3)

1800 rok uważany jest przez teoretyków gatunków dziennikarskich za datę 1800 rok uważany jest przez teoretyków gatunków dziennikarskich za datę

narodzin felietonu.narodzin felietonu.Pierwotnie oznaczał tyle, co „listek, świstek, kartka” i najczęściej był o charakterzePierwotnie oznaczał tyle, co „listek, świstek, kartka” i najczęściej był o charakterze rozrywkowym. Praźródeł polskiego felietonu można się doszukać już rozrywkowym. Praźródeł polskiego felietonu można się doszukać już w facecjonistyce sowizdrzalskiej z XVI i XVII wieku. w facecjonistyce sowizdrzalskiej z XVI i XVII wieku. A dopiero na łamach XVIII-wiecznych czasopism, m. in. „Monitora”, A dopiero na łamach XVIII-wiecznych czasopism, m. in. „Monitora”, a Ignacy Krasicki, Bohomolec, Jezierski stworzyli podwaliny felietonistyki. a Ignacy Krasicki, Bohomolec, Jezierski stworzyli podwaliny felietonistyki.

Felietonistykę uprawiał także Adam Mickiewicz, Henryk Sienkiewicz i BolesławFelietonistykę uprawiał także Adam Mickiewicz, Henryk Sienkiewicz i Bolesław Prus.Prus. W dobie B. Prusa – autentycznego mistrza felietonu - (czasy polskiegoW dobie B. Prusa – autentycznego mistrza felietonu - (czasy polskiego Pozytywizmu)Pozytywizmu) istniały dwa typy kronikiistniały dwa typy kroniki -- jedne opisywały wydarzenia polityczne (Jan Lam);jedne opisywały wydarzenia polityczne (Jan Lam); - - drugie ukierunkowane były na sprawy życia społecznego;drugie ukierunkowane były na sprawy życia społecznego;B. Prus zyskał miano „bajarza codzienności”: w swych felietonach dawał przegląB. Prus zyskał miano „bajarza codzienności”: w swych felietonach dawał przeglądddowcipnie ujętych wydarzeń tygodnia, zawierały one anegdoty i obrazki rodzajowe dowcipnie ujętych wydarzeń tygodnia, zawierały one anegdoty i obrazki rodzajowe z życia różnych warstw ludności.z życia różnych warstw ludności.Prus zawsze unikał schlebiania gustom czytelników, starając się ich wychowywać.Prus zawsze unikał schlebiania gustom czytelników, starając się ich wychowywać.Nie opisywał więc rzeczywistości, lecz ją kształtował.Nie opisywał więc rzeczywistości, lecz ją kształtował.

Esej

EseEsej: (ang. essay; fr. essai; niem. essay; ros. oczerk) – szkic filozoficzny, j: (ang. essay; fr. essai; niem. essay; ros. oczerk) – szkic filozoficzny,

naukowy, publicystyczny lub krytyczny, zazwyczaj pisany prozą, naukowy, publicystyczny lub krytyczny, zazwyczaj pisany prozą,

swobodnie rozwijający interpretację jakiegoś zjawiska lub dociekanie swobodnie rozwijający interpretację jakiegoś zjawiska lub dociekanie

problemu, eksponujący podmiotowy punkt widzenia oraz dbałość problemu, eksponujący podmiotowy punkt widzenia oraz dbałość

i piękny i oryginalny sposób przekazu.i piękny i oryginalny sposób przekazu.

Esej: Esej: wypowiedź informacyjna i refleksyjna zarazem;wypowiedź informacyjna i refleksyjna zarazem;

Pierwsi eseiści: Arystoteles, Seneka, Cyceron i Plutarch.Pierwsi eseiści: Arystoteles, Seneka, Cyceron i Plutarch.

EsejEsej wyrósł z wiedzy filozoficznej, próbującej uogólnić prawa rozwoju wyrósł z wiedzy filozoficznej, próbującej uogólnić prawa rozwoju

wszelkich zjawisk.wszelkich zjawisk.

Esej (2): c. d...

EEsejsej w szerokim rozumieniu to wypowiedź prozą na pewien temat, w szerokim rozumieniu to wypowiedź prozą na pewien temat,

przekazująca w dowolnie upatrzonym celu i za pomocą przekazująca w dowolnie upatrzonym celu i za pomocą

wybranych przez autora środków kompozycyjnych wybranych przez autora środków kompozycyjnych

i stylistycznych jego osobiste doświadczenie, wiedzę, sądy, i stylistycznych jego osobiste doświadczenie, wiedzę, sądy,

refleksje,refleksje, wrażenia lub uczucia związane z tematem. wrażenia lub uczucia związane z tematem.

Tworzywem eseju jest rzeczywistość (fakty, poglądy, postawy itp.) Tworzywem eseju jest rzeczywistość (fakty, poglądy, postawy itp.) przepuszczona przez filtr doświadczeń i przeżyć podmiotu przepuszczona przez filtr doświadczeń i przeżyć podmiotu twórczego. Eseista dąży do indywidualnego oświetlenia twórczego. Eseista dąży do indywidualnego oświetlenia problemów i spraw znanych mu osobiście, starając się sprawdzić problemów i spraw znanych mu osobiście, starając się sprawdzić własne możliwości z zakresu analizy, interpretacji, interpretacji własne możliwości z zakresu analizy, interpretacji, interpretacji bądź reinterpretacji interesujących zagadnień z zakresu bądź reinterpretacji interesujących zagadnień z zakresu literatury, filozofii czy też estetyki. literatury, filozofii czy też estetyki.

Esej (3): c. d...

Struktura i kompozycja esejuStruktura i kompozycja eseju::

W eseju, tak jak w felietonie i reportażu, struktura i kompozycja W eseju, tak jak w felietonie i reportażu, struktura i kompozycja

podporządkowane są swoistym regułom i normom.podporządkowane są swoistym regułom i normom.

Można wyróżnić dwa zasadnicze rodzaje działań spójnościowych:Można wyróżnić dwa zasadnicze rodzaje działań spójnościowych:

a. operowanie powtórzeniami (dosłownymi i parafrazowymi) a. operowanie powtórzeniami (dosłownymi i parafrazowymi) różnych fragmentów rozważań;różnych fragmentów rozważań;

b. tworzenie stałych jednostek znaczeniowych wypowiedzi b. tworzenie stałych jednostek znaczeniowych wypowiedzi (eseistycznych „ujęć”);(eseistycznych „ujęć”);

Na spójność tekstu ma także wpływ celne dobieranie cytatów i ich Na spójność tekstu ma także wpływ celne dobieranie cytatów i ich umiejętne dozowanie.umiejętne dozowanie.

Esej (4): c. d...

Styl i język esejuStyl i język eseju::

W eseju literackim dominuje monolog podmiotu przedstawionego, W eseju literackim dominuje monolog podmiotu przedstawionego, który jest „odbiciem postaci realnego autora.który jest „odbiciem postaci realnego autora.

W eseju zbliżonym do publicystyki dominuje styl publicystyczny, W eseju zbliżonym do publicystyki dominuje styl publicystyczny, wspomagany w różnym stopniu stylem artystycznym. W eseju wspomagany w różnym stopniu stylem artystycznym. W eseju naukowym styl zbliżony powinien być do rozprawy naukowej.naukowym styl zbliżony powinien być do rozprawy naukowej.

Rozróżniamy esej:Rozróżniamy esej:

- literacki;- literacki;

- publicystyczny;- publicystyczny;

- naukowy.- naukowy.

Esej (5): c. d...

Krok po krokuKrok po kroku::

- rozpoczynamy od zebrania odpowiedniego materiału, - rozpoczynamy od zebrania odpowiedniego materiału, umożliwiającego snucie rozważań naumożliwiającego snucie rozważań na dany temat, przy pianiu dany temat, przy pianiu eseju respektujemy zasady kompozycji tekstu;eseju respektujemy zasady kompozycji tekstu;

- - esej możemy zacząć od zacytowania jakiegoś fragmentu, esej możemy zacząć od zacytowania jakiegoś fragmentu, poświęconego problemowi, możemy takżepoświęconego problemowi, możemy także powołać się na jakieś powołać się na jakieś wydarzenie rzeczywiste – w ten sposób wprowadzamywydarzenie rzeczywiste – w ten sposób wprowadzamy czytelnika czytelnika w postawionw postawiony y problem: problem:

można to uczynić, stwierdzając: mówi się, że…, ktoś napisał:…, można to uczynić, stwierdzając: mówi się, że…, ktoś napisał:…, taki wstęp sprawiataki wstęp sprawia wrażenie nieobowiązującego, w istocie pozwala wrażenie nieobowiązującego, w istocie pozwala namnam rozpocząć snucie refleksji I ukierunkowanie ją na określony rozpocząć snucie refleksji I ukierunkowanie ją na określony problem.problem.

Esej (6): c. d...

We wstępie możemy także postawić szereg pytań dotyczących tematu.We wstępie możemy także postawić szereg pytań dotyczących tematu. Wstęp może także zawierać wyraz własnej opinii.Wstęp może także zawierać wyraz własnej opinii.

- zaczynamy zmierzać do ukazania tematu możliwie jak najbardziej - zaczynamy zmierzać do ukazania tematu możliwie jak najbardziej wszechstronnie; wszechstronnie;

- dążymy do pewnych uogólnień (możemy przyjąć, że celem eseisty jest ukazanie - dążymy do pewnych uogólnień (możemy przyjąć, że celem eseisty jest ukazanie

wielu perspektyw oglądu danego problemu oraz snucie dotyczącej go wielu perspektyw oglądu danego problemu oraz snucie dotyczącej go refleksji);refleksji);

- apelujemy do wyobraźni - apelujemy do wyobraźni ii odczuć odbiorcy, sugerując mu uzmysłowienie sobie odczuć odbiorcy, sugerując mu uzmysłowienie sobie

czegoś (tu można używać wyrażeń typu: przyjmijmy, że…; wyobraźmy czegoś (tu można używać wyrażeń typu: przyjmijmy, że…; wyobraźmy sobie…),sobie…), konstruując wywód, możemy w swobodny sposób przeplatać ze konstruując wywód, możemy w swobodny sposób przeplatać ze sobąsobą rozważanirozważania a rozmaitego typu; eseista nie musi respektować zasady rozmaitego typu; eseista nie musi respektować zasady przyczynowo-skutkowej toku wywodu – możeprzyczynowo-skutkowej toku wywodu – może dopowiadać swoje myśli, dopowiadać swoje myśli, łączyć je dzięki skojarzeniom czy zabiegom retorycznym. łączyć je dzięki skojarzeniom czy zabiegom retorycznym.

Esej (7): c. d...

- rozwijane przez eseistę wątki mogą kończyć się znakiem zapytania - rozwijane przez eseistę wątki mogą kończyć się znakiem zapytania

(nie usiłujemy na nie odpowiadać – niejako toczymy ze sobą rozmowę,(nie usiłujemy na nie odpowiadać – niejako toczymy ze sobą rozmowę,

jesteśmyjesteśmy otwarci naotwarci na różne propozycje, choć oczywiście mamy świadomość różne propozycje, choć oczywiście mamy świadomość

tego, co chcemy powiedzieć –tego, co chcemy powiedzieć – dlatego tak ważna jest myśl przewodnia dlatego tak ważna jest myśl przewodnia takiegotakiego tekstu, która nie może zamienić się w chaotyczne wyliczanie tekstu, która nie może zamienić się w chaotyczne wyliczanie kwestii);kwestii);

- - zakończenie eseju nie musi spełniać rygorów zakończenia tekstu, może miećzakończenie eseju nie musi spełniać rygorów zakończenia tekstu, może mieć ootwarty charakter, choć dobrze jest jednak postarać się o jakiś rodzaj twarty charakter, choć dobrze jest jednak postarać się o jakiś rodzaj puenty – może to byćpuenty – może to być podsumowujące pytanie, cytat, podkreślenie podsumowujące pytanie, cytat, podkreślenie tajemniczości, skomplikowania i nierozstrzygalności omawianej kwestii tajemniczości, skomplikowania i nierozstrzygalności omawianej kwestii (tego, że nasza wypowiedź stanowi jedynie(tego, że nasza wypowiedź stanowi jedynie propozycję jej ujęcia) lub propozycję jej ujęcia) lub znaczące przerwanie wywodu (np. stwierdzeniem: „ale to już problem na znaczące przerwanie wywodu (np. stwierdzeniem: „ale to już problem na osobne rozważania”). osobne rozważania”).

Esej (8): c. d...

Ważna jest tu jeszcze jedna kwestia. Otóż esej, jak wspomniano, Ważna jest tu jeszcze jedna kwestia. Otóż esej, jak wspomniano, stanowi wypowiedź podmiotową – nie tylko więc dotyczy jakiegoś stanowi wypowiedź podmiotową – nie tylko więc dotyczy jakiegoś tematu, ale i wyraża stanowisko czy poglądy piszącego. Widoczne tematu, ale i wyraża stanowisko czy poglądy piszącego. Widoczne jest to zarówno w językowym ukształtowaniu wypowiedzi jest to zarówno w językowym ukształtowaniu wypowiedzi (operowanie „ja” autorskim, np. „pragnę podkreślić”), (operowanie „ja” autorskim, np. „pragnę podkreślić”),

jak jak i i w samym przekazie, w którym zawieramy własne refleksje. w samym przekazie, w którym zawieramy własne refleksje.

W związku z tym słownictwo eseisty jest nasycone wartościowaniem W związku z tym słownictwo eseisty jest nasycone wartościowaniem zarówno wprost (przez nazwanie czegoś, np. „uważam, że…”), zarówno wprost (przez nazwanie czegoś, np. „uważam, że…”),

jak i ukrytym (np. przez wprowadzenie jakichś pojęć wyłącznie jak i ukrytym (np. przez wprowadzenie jakichś pojęć wyłącznie

w pozytywnym kontekście. w pozytywnym kontekście.

Esej (9): c. d... Zasadnicze cechy esejuZasadnicze cechy eseju::

1.Uniwersalizm tematyczny i „prawdziwość” świata przedstawionego.1.Uniwersalizm tematyczny i „prawdziwość” świata przedstawionego.

2. Motywacja oparta przeważnie na uzasadnieniu bezpośrednio2. Motywacja oparta przeważnie na uzasadnieniu bezpośrednio

sformułowanej tezy bądź weryfikowaniu hipotezy.sformułowanej tezy bądź weryfikowaniu hipotezy.

3. Subiektywizm.3. Subiektywizm.

4. Indywidualizm.4. Indywidualizm.

5. Łączenie myślenia dyskursywnego z obrazowym:5. Łączenie myślenia dyskursywnego z obrazowym:

a. refleksyjność;a. refleksyjność;

b. dygresyjność;b. dygresyjność;

c. umiejętność wywoływania nastroju;c. umiejętność wywoływania nastroju;

d. tendencja do przedstawiania trudnych problemów w sposób zajmujący d. tendencja do przedstawiania trudnych problemów w sposób zajmujący

i zrozumiały dla szerokiego kręgu odbiorców.i zrozumiały dla szerokiego kręgu odbiorców.

6. Otwarcie kompozycyjne.6. Otwarcie kompozycyjne.

Gatunki paraliterackie

Formy niejednorodne gatunkowo, sylwiczneFormy niejednorodne gatunkowo, sylwiczne

reportaż pamiętnik dziennik esejreportaż pamiętnik dziennik esej

autobiograficznyautobiograficzny

wywiad wspomnieniewywiad wspomnienie

rozmowarozmowa

K. MoczarskiH. Krall

J. KorczakG. Herling-Grudziński

M. BiałoszewskiA. Wat

Z. Nałkowska J. Czapski

Streszczenie logiczne Streszczenie logiczne:Streszczenie logiczne: to spójny tekst, odtwarzający logiczny układ czytanego tekstu, wynika z to spójny tekst, odtwarzający logiczny układ czytanego tekstu, wynika z

przetworzenia informacji, uwzględnia wyodrębnienie tezy, argumentów, przetworzenia informacji, uwzględnia wyodrębnienie tezy, argumentów, przykładów i logicznych związków między nimi. przykładów i logicznych związków między nimi.

Układ ten można przedstawić graficznie: np.Układ ten można przedstawić graficznie: np.::

tezateza argument argumentargument argument dowód dowóddowód dowód

dowóddowód Streszczenie jest skrótem tekstu właściwego.Streszczenie jest skrótem tekstu właściwego.

Streszczenie logiczne (2)Najważniejsze cechy/właściwości streszczenia to:Najważniejsze cechy/właściwości streszczenia to: - - obiektywizm; obiektywizm; - - zwięzłość;zwięzłość; - - precyzja; precyzja; - - aspekt użytkowy; aspekt użytkowy; - - uzależnienie typu streszczenia uzależnienie typu streszczenia,, od typu streszczanego tekstu. od typu streszczanego tekstu. Użyteczność streszczenia w celach dydaktycznych:Użyteczność streszczenia w celach dydaktycznych:Streszczenie uczy:Streszczenie uczy: - czytania ze zrozumieniem;- czytania ze zrozumieniem; - zwracania uwagi na kompozycję;- zwracania uwagi na kompozycję; - hierarchizowania informacji;- hierarchizowania informacji; - zwięzłego, precyzyjnego pisania.- zwięzłego, precyzyjnego pisania. Typy tekstów nadające się do streszczenia:Typy tekstów nadające się do streszczenia: - - utwory fabularne;utwory fabularne; - - teksty popularnonaukowe o charakterze informacyjnym;teksty popularnonaukowe o charakterze informacyjnym; - - teksty argumentacyjne (muszą to być argumenty racjonalne, rzeczowe, a nie teksty argumentacyjne (muszą to być argumenty racjonalne, rzeczowe, a nie emocjonalne, ponieważ w argumentacji emocjonalnej wykorzystywane są inne emocjonalne, ponieważ w argumentacji emocjonalnej wykorzystywane są inne zasady).zasady). UwagaUwaga: streszczaniu nie poddają się eseje. : streszczaniu nie poddają się eseje.

Streszczenie logiczne (3)

Kolejność czynności podczas sporządzania streszczeniaKolejność czynności podczas sporządzania streszczenia::

1.1. Sporządzenie szczegółowego planuSporządzenie szczegółowego planu: plan powinien odzwierciedlać: plan powinien odzwierciedlać

kompozycjękompozycję tekstu, a więc powinientekstu, a więc powinien uwzględniać kolejność poszczególnych uwzględniać kolejność poszczególnych

części, akapitów, jak również relacje międzyczęści, akapitów, jak również relacje między nimi. Musimy być wierni nimi. Musimy być wierni

zarówno odtwarzaniuzarówno odtwarzaniu zawartychzawartych w tekście informacji, jak i zamysłowiw tekście informacji, jak i zamysłowi

kompozycyjnemu autora. kompozycyjnemu autora.

- plan powinien mieć budowę hierarchiczną, uwzględniać zależności - plan powinien mieć budowę hierarchiczną, uwzględniać zależności

przyczynowoprzyczynowo--skutkowe. skutkowe.

- plan powinien dokładny, ponieważ będzie stanowił dla nas bazę do - plan powinien dokładny, ponieważ będzie stanowił dla nas bazę do

zbudowaniazbudowania schematu przeczytanego tekstu.schematu przeczytanego tekstu.

- plan możemy sporządzać w punktach lub w formie luźnej, graficznej notatki. - plan możemy sporządzać w punktach lub w formie luźnej, graficznej notatki.

Streszczenie logiczne (4): c.d.:kolejność czynności

2.2. Zbudowanie schematuZbudowanie schematu: struktura schematu będzie zależała od typu : struktura schematu będzie zależała od typu tekstu – inna będzie dla utworów fabularnych, inna dla tekstów tekstu – inna będzie dla utworów fabularnych, inna dla tekstów

argumentacyjnych, popularnonaukowych.argumentacyjnych, popularnonaukowych.

Praca z tekstem fabularnym: Praca z tekstem fabularnym: co musimy uwzględnić tworząc schemat?co musimy uwzględnić tworząc schemat?

po pierwsze – temat utworu ( o czym utwór opowiada?)po pierwsze – temat utworu ( o czym utwór opowiada?)

po drugie – jakie są ramy jego akcji? ( kto jest głównym bohaterem?, po drugie – jakie są ramy jego akcji? ( kto jest głównym bohaterem?,

gdzie toczy się akcja?, kiedy toczy się akcja?)gdzie toczy się akcja?, kiedy toczy się akcja?)

po trzecie – przebieg akcji: po trzecie – przebieg akcji: należy pamiętać, że odtworzenie schematu należy pamiętać, że odtworzenie schematu

fabuły nie będzie tożsame z odtworzeniem schematu akcjifabuły nie będzie tożsame z odtworzeniem schematu akcji!!!!!!

Opisując fabułę, skupiamy się na zrelacjonowaniu układuOpisując fabułę, skupiamy się na zrelacjonowaniu układu

chronologicznego wydarzeń,chronologicznego wydarzeń, natomiast sporządzając schemat akcji, natomiast sporządzając schemat akcji,

musimy wziąć po uwagę również kompozycję,musimy wziąć po uwagę również kompozycję, ponieważ nie musi ona ponieważ nie musi ona

odpowiadać czasowym następstwom utrwalonych zdarzeńodpowiadać czasowym następstwom utrwalonych zdarzeń ..

Streszczenie logiczne (5): c. d.:kolejność czynności

Naszym zadaniem więc będzie stworzenie schematu przebiegu Naszym zadaniem więc będzie stworzenie schematu przebiegu akcji, ponieważ tylko wtedy jesteśmy wierni zarówno treści jak akcji, ponieważ tylko wtedy jesteśmy wierni zarówno treści jak

i kompozycji, co oznacza w praktyce odczytanie celu, intencji, i kompozycji, co oznacza w praktyce odczytanie celu, intencji, jakie kierowały autorem podczas pisania analizowanego przez nas jakie kierowały autorem podczas pisania analizowanego przez nas tekstu.tekstu.

Nieco inną technikę zastosujemy, kiedy analizujemy Nieco inną technikę zastosujemy, kiedy analizujemy tekstekst t argumentacyjnyargumentacyjny ((popularnonaukowy, publicystycznypopularnonaukowy, publicystyczny, , informacyjnyinformacyjny).).

W tym wypadku, tworząc schemat, musimy uwzględnićW tym wypadku, tworząc schemat, musimy uwzględnić:: po pierwszepo pierwsze – temat (mówiąc prościej – o czym jest tekst?) – temat (mówiąc prościej – o czym jest tekst?) Nie możemyNie możemy zapominać o tytule, ponieważ on najczęściej sugeruje zapominać o tytule, ponieważ on najczęściej sugeruje

temat.temat. po drugiepo drugie – rozwinięcie tematu, czyli co autor na wybrany przez – rozwinięcie tematu, czyli co autor na wybrany przez

siebie temat ma dosiebie temat ma do powiedzenia. powiedzenia. Zrekonstruowanie logiki wywodu autora musi uwzględniać Zrekonstruowanie logiki wywodu autora musi uwzględniać

kompozycjkompozycję ę tekstu, musimy zatem odtworzyć strukturę tekstu, musimy zatem odtworzyć strukturę akapitową. akapitową.

Streszczenie logiczne (6): c. d.: kolejność czynności

Najprostszym rozwiązaniem będzie zastosowanie sformułowańNajprostszym rozwiązaniem będzie zastosowanie sformułowań::

w części wstępnej ( na początku ) tekstu autor mówi o ...,w części wstępnej ( na początku ) tekstu autor mówi o ...,

w części środkowej ( w rozwinięciu ) tekstu ...,w części środkowej ( w rozwinięciu ) tekstu ...,

w części końcowej tekstu ... .w części końcowej tekstu ... .

Dlaczego struktura akapitów analizowanego tekstu (czy to fabularnego, czyDlaczego struktura akapitów analizowanego tekstu (czy to fabularnego, czy

argumentacyjnego) jest przy budowie schematu tak ważna? argumentacyjnego) jest przy budowie schematu tak ważna?

OtóżOtóż,, dobrze skonstruowany tekst powinien zachowywać zasadę, iż w każdym dobrze skonstruowany tekst powinien zachowywać zasadę, iż w każdym

akapicieakapicie znajduje się główna myśl.znajduje się główna myśl.

I my musimy tę myśl odnaleźć: myśl ta może znajdować się na początku, I my musimy tę myśl odnaleźć: myśl ta może znajdować się na początku,

w środku lubw środku lub nana końcu akapitu. końcu akapitu.


Musimy zastanowić się, jaką rolę pełni dany akapit w kontekście całegoMusimy zastanowić się, jaką rolę pełni dany akapit w kontekście całego

utworu. utworu.

I tu przydaI tu przyda nam się znajomośćnam się znajomość różnych typów akapitów. różnych typów akapitów.

Możemy je najogólniej podzielić na trzy kategorie:Możemy je najogólniej podzielić na trzy kategorie:

- akapity zawierające tzw. wypowiedzenie akapitowe, czyli główną myśl;- akapity zawierające tzw. wypowiedzenie akapitowe, czyli główną myśl;

- akapity łącznikowe, których celem jest budowanie spójności tekstu;- akapity łącznikowe, których celem jest budowanie spójności tekstu;

- - akapity przetwarzające myśl zawartą w poprzednim akapicie, czyliakapity przetwarzające myśl zawartą w poprzednim akapicie, czyli

innym językiem,innym językiem, w inny sposób rozważającw inny sposób rozważając to samo zagadnienie.to samo zagadnienie.

Dla naszego celu – napisania streszczenia – dwa ostatnie typy akapitów nieDla naszego celu – napisania streszczenia – dwa ostatnie typy akapitów nie

są ważne i możemy je pominąć.są ważne i możemy je pominąć.


33. . Znalezienie tezy, argumentów, dowodówZnalezienie tezy, argumentów, dowodów: kiedy mamy już zapisany : kiedy mamy już zapisany

schemat tekstu, możemy przystąpić do części dla naszej pracy schemat tekstu, możemy przystąpić do części dla naszej pracy

zasadniczej, czyli wyszukania / odtworzenia tezy, argumentów, zasadniczej, czyli wyszukania / odtworzenia tezy, argumentów,

dowodów.dowodów.

A. A. TezaTeza: :

w najprostszych tekstach teza wyrażona jest bezpośrednio, w najprostszych tekstach teza wyrażona jest bezpośrednio,

najczęściej na początku. Jeżeli nie mamy jednoznacznej sytuacji, najczęściej na początku. Jeżeli nie mamy jednoznacznej sytuacji,

musimy zanalizować temat, ponieważ to on powinien owąmusimy zanalizować temat, ponieważ to on powinien ową tezętezę

zapowiadać. Na prawidłowe odczytanie tezy mogą nas również zapowiadać. Na prawidłowe odczytanie tezy mogą nas również

naprowadzić słowa – klucze występujące w danym tekście.naprowadzić słowa – klucze występujące w danym tekście.


B. B. ArgumentyArgumenty: : w trafnym odszukaniu argumentów pomoże nam wcześniej zapisany w trafnym odszukaniu argumentów pomoże nam wcześniej zapisany schemat. W nim powinna być odtworzona struktura: kolejne akapity schemat. W nim powinna być odtworzona struktura: kolejne akapity to kolejne argumenty. Ale nie tylko ich wypisanie będzie dla nas to kolejne argumenty. Ale nie tylko ich wypisanie będzie dla nas ważne.ważne. Musimy także wykryć zasadę porządkowania owychMusimy także wykryć zasadę porządkowania owych argumentów. argumentów. W tym zakresie jest kilka możliwości. W tym zakresie jest kilka możliwości. Na przykładNa przykład najważniejszym może okazać się pierwszy lub ostatni najważniejszym może okazać się pierwszy lub ostatni argument lub też układ argumentów możeargument lub też układ argumentów może wynikać z zachowania ich wynikać z zachowania ich porządku przyczynowo-skutkowego, dany akapit będzieporządku przyczynowo-skutkowego, dany akapit będzie wówczaswówczas wynikał z poprzedniego. Może być i taka sytuacja, gdy układ wynikał z poprzedniego. Może być i taka sytuacja, gdy układ akapitów będzie wynikiem zachowania chronologii. akapitów będzie wynikiem zachowania chronologii. Może wreszcie struktura akapitów zachować kolejność ich „ważności” Może wreszcie struktura akapitów zachować kolejność ich „ważności”

wobec tezy, pokazać ichwobec tezy, pokazać ich uporządkowanie zgodne z ich siłą motywacyjną, uporządkowanie zgodne z ich siłą motywacyjną, czyli być dowodem subiektywizmu autora rozstrzygającego wybrany czyli być dowodem subiektywizmu autora rozstrzygającego wybrany problem.problem.

Streszczenie logiczne (10) ): c. d.: kolejność czynności

DowodyDowody: dowody powinny pojawić się przy każdym argumencie, : dowody powinny pojawić się przy każdym argumencie,

ponieważ wzmacniają jego siłę perswazji. ponieważ wzmacniają jego siłę perswazji.

W jaki sposób wyrażane są dowody w tekście? W jaki sposób wyrażane są dowody w tekście?

Najczęściej są to konkretne przykłady, dane liczbowe, cytaty, przytoczenieNajczęściej są to konkretne przykłady, dane liczbowe, cytaty, przytoczenie

czyjejś teorii. czyjejś teorii.

Sposób wyrażania dowoduSposób wyrażania dowodu jest bardzo ważny, bo ma być jednocześnie jest bardzo ważny, bo ma być jednocześnie

świadectwem uczciwości, rzetelności informacji przekazywanej w tekście. świadectwem uczciwości, rzetelności informacji przekazywanej w tekście.

Pisząc logiczne streszczeniePisząc logiczne streszczenie, staniemy przed logicznym dylematem – jak , staniemy przed logicznym dylematem – jak

pogodzić ideę streszczenia, które z założenia jest odczytaniem pogodzić ideę streszczenia, które z założenia jest odczytaniem

najważniejszych informacji, a więc biorąc pod uwagę strukturę tekstu – najważniejszych informacji, a więc biorąc pod uwagę strukturę tekstu –

uogólnieniem, z rolą dowodu w tym streszczeniu. uogólnieniem, z rolą dowodu w tym streszczeniu.

Streszczenie logiczne (11)44. . Sformułowanie streszczeniaSformułowanie streszczenia: mając zapisaną tezę, argumenty, dowody: mając zapisaną tezę, argumenty, dowody (najlepiej graficznie), możemy (najlepiej graficznie), możemy przystąpić do pisania przystąpić do pisania tekstu streszczeniatekstu streszczenia. . Jakich zasad musimy przestrzegać? Musimy pamiętać, że:Jakich zasad musimy przestrzegać? Musimy pamiętać, że:- - streszczenie powinno zwięzłestreszczenie powinno zwięzłe; najlepiej, jeśli mamy podaną liczbę słów,; najlepiej, jeśli mamy podaną liczbę słów, którejktórej nienie możemy przekroczyć. możemy przekroczyć. Długość streszczenia będzie zależała nie tylko od umiejętności precyzyjnegoDługość streszczenia będzie zależała nie tylko od umiejętności precyzyjnego pisania, ale także od gatunku streszczanego tekstu, jego długości, „gęstości” pisania, ale także od gatunku streszczanego tekstu, jego długości, „gęstości” zawartych w nim informacji.zawartych w nim informacji.- - streszczenie powinno być obiektywne. streszczenie powinno być obiektywne. Nie powinniśmy w nim umieszczaćNie powinniśmy w nim umieszczać zbędnych określeń wskazujących bezpośrednio na subiektywizm, zbędnych określeń wskazujących bezpośrednio na subiektywizm, np. np. uważamuważam..., ..., moim zdaniemmoim zdaniem..., lub bezpośrednio – ..., lub bezpośrednio – w tym pięknym w tym pięknym utworze...,utworze..., najciekawszym utworemnajciekawszym utworem......- - streszczenie powinno stanowić spójny, logicznie uporządkowany tekststreszczenie powinno stanowić spójny, logicznie uporządkowany tekst..- - streszczenie powinno być streszczenie powinno być napisane własnymi streszczenie powinno być streszczenie powinno być napisane własnymi słowamisłowami, nie powinniśmy, nie powinniśmy wykorzystywać zwrotów z tekstu, naśladować styluwykorzystywać zwrotów z tekstu, naśladować stylu autora. autora. Wyjątek stanowić będą terminy naukowe lub inne specyficzne dla danejWyjątek stanowić będą terminy naukowe lub inne specyficzne dla danej dziedziny życia, o której mowa w tekście.dziedziny życia, o której mowa w tekście.

Streszczenie (12): przykład zadania Jeśli naszym zadaniem jest np. streszczenie tekstu dawnego (gdzie mamy doJeśli naszym zadaniem jest np. streszczenie tekstu dawnego (gdzie mamy do czynienia z archaizacją) lub tekstuczynienia z archaizacją) lub tekstu napisanego gwarą (stylizowanego na napisanego gwarą (stylizowanego na gwarę), to również obowiązuje nas posługiwanie się współczesną polszczyznągwarę), to również obowiązuje nas posługiwanie się współczesną polszczyzną – – oczywiście: oczywiście: poprawną polszczyznąpoprawną polszczyzną. .

Przykład zadania sprawdzającego umiejętność logicznego streszczeniaPrzykład zadania sprawdzającego umiejętność logicznego streszczenia:: * Tekst Tadeusza Bielickiego „Piękny wiek XX”.* Tekst Tadeusza Bielickiego „Piękny wiek XX”. Zadanie:Zadanie: uwagi wstępneuwagi wstępne: polecenie napisania streszczenia logicznego: : polecenie napisania streszczenia logicznego: napisz tak, aby nauczyciel, który nie czytał artykułu, mógł zrozumieć jegonapisz tak, aby nauczyciel, który nie czytał artykułu, mógł zrozumieć jego sens i prześledzić tok myślenia autora.sens i prześledzić tok myślenia autora. Streszczenie musi zawierać tezę artykułu i potwierdzające ją argumenty.Streszczenie musi zawierać tezę artykułu i potwierdzające ją argumenty. Niezbędne informacje muszą być zawarte w spójnym tekście, wyraźnie Niezbędne informacje muszą być zawarte w spójnym tekście, wyraźnie eksponującym tezę i argumenty. eksponującym tezę i argumenty. Możesz używać słów i wyrażeń z tekstu, ale nie wolno Ci przepisywać Możesz używać słów i wyrażeń z tekstu, ale nie wolno Ci przepisywać całych zdań.Dbaj o poprawność językową. całych zdań.Dbaj o poprawność językową. Twoje streszczenie nie może przekroczyć 120 słów.Twoje streszczenie nie może przekroczyć 120 słów.

Streszczenie logiczne (13): przykład zadania...c.d.

Model streszczenia logicznegoModel streszczenia logicznego TEZA: TEZA: Przyszłość cywilizacji jest w małym stopniu przewidywalna.Przyszłość cywilizacji jest w małym stopniu przewidywalna.

ARGUMENTY: ARGUMENTY: W rozwoju nauki dokonały się zmiany.W rozwoju nauki dokonały się zmiany. Pomimo przewidywań kryzysy ekonomiczne i polityczne nadal Pomimo przewidywań kryzysy ekonomiczne i polityczne nadal zaskakują.zaskakują.

Wiele negatywnych przepowiedni spowodowało działania zapobiegające Wiele negatywnych przepowiedni spowodowało działania zapobiegające katastrofom.katastrofom.

DOWODY:DOWODY: Ludzie zaczęli troszczyć się o środowisko naturalne.Ludzie zaczęli troszczyć się o środowisko naturalne. W porównaniu z przeszłością świat jest bardziej humanitarny W porównaniu z przeszłością świat jest bardziej humanitarny i bezpieczny.i bezpieczny.

Streszczenie logiczne (14): przykład zadania...c.d.

STRESZCZENIESTRESZCZENIE::

Tadeusz Bielicki twierdzi, że przyszłość jest w małym stopniu Tadeusz Bielicki twierdzi, że przyszłość jest w małym stopniu

przewidywalna. Swój pogląd uzasadnia następująco: przewidywalna. Swój pogląd uzasadnia następująco:

Nauka rozwija się w kierunkach, których nikt się nie spodziewa, Nauka rozwija się w kierunkach, których nikt się nie spodziewa,

a wynalazki techniczne i odkrycia naukowe powodują rewolucyjne a wynalazki techniczne i odkrycia naukowe powodują rewolucyjne

zmiany. Również wypadki polityczne, pomimo działań planowych, zmiany. Również wypadki polityczne, pomimo działań planowych,

ciągle ludzi zaskakują. Podobnie ma się rzecz z kryzysami ciągle ludzi zaskakują. Podobnie ma się rzecz z kryzysami

gospodarczymi. gospodarczymi.

Ponadto autor uważa, że czarne scenariusze odgrywają pozytywnąPonadto autor uważa, że czarne scenariusze odgrywają pozytywną

rolę, ponieważ pomagają zapobiegać katastrofom i wpływają narolę, ponieważ pomagają zapobiegać katastrofom i wpływają na

postawy ludzi, mianowicie: ludzie zaczęli dbać o środowisko postawy ludzi, mianowicie: ludzie zaczęli dbać o środowisko

naturalne, stosunki międzyludzkie humanitaryzują się, wskutek czegonaturalne, stosunki międzyludzkie humanitaryzują się, wskutek czego

ludzie czują się bezpieczniejsi niż kiedyś.ludzie czują się bezpieczniejsi niż kiedyś.

Streszczenie logiczne (15): uwagi

W praktyce szkolnej stajemy my – nauczyciele języka W praktyce szkolnej stajemy my – nauczyciele języka polskiego przed koniecznością znajdywania polskiego przed koniecznością znajdywania

tekstów służących kształtowaniu umiejętności tekstów służących kształtowaniu umiejętności czytania ze zrozumieniem i streszczania logicznego.czytania ze zrozumieniem i streszczania logicznego.

Jedną z pomocniczych książek na rynku Jedną z pomocniczych książek na rynku wydawniczym jest pozycja: wydawniczym jest pozycja:

Katarzyny Harackiewicz, Joanny Studzińskiej Katarzyny Harackiewicz, Joanny Studzińskiej

i Katarzyny Wach, Streszczenia logicznei Katarzyny Wach, Streszczenia logiczne..

Czytanie ze zrozumieniem. Przykładowe arkusze Czytanie ze zrozumieniem. Przykładowe arkusze maturalne. Poziom podstawowy, Wyd. Tutor (cena maturalne. Poziom podstawowy, Wyd. Tutor (cena 16zł.) 16zł.)

Streszczenie logiczne (16): uwagiOpis:Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem jest to kolejna książka z serii "Matura XXI. Język polski". Ma ona ułatwić uczniom przygotowanie się do napisania tzw. streszczenia logicznego. Jaką formą wypowiedzi jest streszczenie logiczne? Streszczając zwykle jakiś tekst, analizujemy akapit po akapicie i wydobywamy z niego najważniejszą myśl (streszczenie linearne). Natomiast w streszczeniu logicznym odnajdujemy, na podstawie całego tekstu, tezę (bądź główną myśl, najbardziej charakterystyczną cechę) i szukamy w całej wypowiedzi potwierdzających ją argumentów, mając jednocześnie na uwadze fakt, iż musimy zmieścić się w określonym limicie słów.

Zestaw proponowanych ćwiczeń zaczyna się od streszczenia linearnego, aby "w praktyce" pokazać różnicę między tą formą wypowiedzi a streszczeniem logicznym.

Wzorem dla propozycji autorek były rozmowy z prowadzącymi oraz materiały z kursu na egzaminatorów państwowych z języka polskiego. Na tej bazie zostały stworzone własne propozycje ćwiczeń oraz schemat oceniania.

Pisemne formy wypowiedzi w praktyce polonistycznej

Documents

Transcript of Pisemne formy wypowiedzi w praktyce polonistycznej