_. <( c m <( z <( � o en a: ·-

1 � ı ::J . ..J

)8 i m ::J � z ·-

� :ı: <( m <( en

SABAHATTİN EYUBOGLU

AZRA ERHAT ATiLLA ÖZKIRIMLI

ASlM BEZiRCi

cem yayınevi

Sabahattin Eyuboğlu

PiR SULTAN ABDAL

Kurucııaıı: otUZAKtc:AN

cem yay1nevl

B:ıskı: Özyurt Maıhaal:ılık isıanhul, Ağusıos I<J93 (

Tel: 522 <J5 19

Sunu:

PiR SULTAN ABDAL VE SABAHA TTI N EYUBOCLU

Yunus Emre kitabı basıld ıktan sonra, Sabahattin Eyub­oS)Iu'nun aynı biçimde bir Pir Sultan Abdal incelemesi yapmak istediğini sanıyorum. Sanıyorum demem tuhaf gelmesin: Eyuboğl u yazdığından, yazacağından söz et­mezdi, öylesine alçak gönüllü ve kendi· kQnularında çe­kingen, az konuşur bir insandı ki, neler yazdığım, gece· leri sabaha kadar ne düşüncelere dalıp neler yarattığını biz ancak sabah makinesi başında biriken yazı dolu kA­ğ ıtları görünce anlardık. Ben evine gittiğimde usulca dak­lilosunun bulunduğu masaya yaklaşır, kendisi odada olmadığı zaman yapmayı yeğlerdim bu işi, çünkü ne yaz­dığını sorsam, neler hazırladığını öğrenmeye çal ışsam, kızar, gözlerini açar, une demek istiyorsun?• diye beni paylar ve konuyu değiştirirdi hemenceci k - bir şeyler bul­dum mu, ne olur alayım da temize çekeyim derdim. Kimi zaman peki der, kimi zaman hayır, daha bitmedi, bekle, d iye yanıt verirdi. Birkaç sayfa yazı koparabildim mi, eve koşar, hemen o her sözünden bal akan, insanl ık ve seve­cenlik yayılan yazıları kana kana daktiloya alırd ım ve o gün ya da ertesi günü götürür verirdim ona. Şöyle bir bakar, eline sağlık gibi bir şey söylerdi. Sevinir miydi, sevinmez m iydi, belli etmez, yalnız bir bakışı, bir eline sağl ık deme-

5

si, ya da kırk yılda b ir kendi l iğ inden sen al bunları yaz de­mesi bi le büyük b i r mutlu luk iç inde bırakırdı beni. Ustama bir hizmette bulunmak, daha büyük b ir sevinç yoktu be­n im iç in . Yunus Emre'yi anımsardım, hani tekkeye düm­düz odunlar taşımak olmuştu yıl lar yı l ı ereği . Sabahattin ' in dostlar çevresinde, onun dostluk, insan l ık ve sağtöre an­layış ına kendi b i r çabamızla katkıda bulunmak biz dost­ları iç in , nasıl d iyeyim, bir yarışma konusu olmuştu. Iyiyi güzel i yaratmakta onun düzeyine hiç bir zaman varamı­yacağ ımızı b i l i rd ik hep, ama yoluna baş koymakla i nsan, daha çok insan olacağımızı ve böylelikle gerçek mutlulu­ğa erişeceğimizi de hepimiz kendimizi bi ldiğimiz gibi bi­l i rd ik. Varl ığımızı ona gösterdiğ imiz ölçnde var edebi le­ceğimiz, onun insanl ıkta hiç şaşmaz, sağtörenin en iyisini, en değerli ve kal ıcısını göstermek ve yaymakta ona ne kadar uyarsak, o kadar iyi ve güzel insan olabileceğimiz tartışma götürmez b ir gerçek olmuştu biıdm iç in. Çabalı­yorduk kendimizi Sabahatt in Eyuboğlu'na beğendirmeğe, sevd irmeğe. B i r aferi n in i aldık mı , el in i omuzumuza da­yadı mı , bizi o sıcak dostluğu i le kucaklayıp öptü mü, dün­yalar bizim olurdu. O eşsiz mutluluğu yı l lar yı!ı tadan b iz­ler iç in Sabahattin Eyuboğluna özlemim izi giderecek tek çare ömrümüz oldukça onun yolunda yürümektir, bu­nu bil i ı iz hepimiz, mavi yolcular, can dostları bu büyük in­sanın.

Pir Sultan Abdal ' ı Sabahatt in ' in ne denl i sevdiğin i bi­ze açıklamasına gerek yoktu . Pir Sultan Abdal bizim çev­remizin de piri, ustası, örneği id i . Onun türkülerini oku­duğumuz zaman şöyle b ir toplan ır, sesimizi ayarlar, tam uyumlu olmaya, bir insan ve insan l ık korosu oluşurmağa özen gösteri rd ik . Sesimiz göklere çıkardı, iç imize h ıçkı­rıklar ve acı göz yaşları dökülürdü ccGeçti dost kervanı, eylemen ben i» d iye seslendiğimiz zaman . .. sen de bu yay­ladan Dost 'a giderim" dediğimiz zaman, Dost Sabahattin

6

Eyuboğlu id i , o bizim yanımızda olduğu günler, geceler ona akardı gönlümüz dolu dolu. b i r gün olmıyacağın ı bi­lerek de önceden acısını, özlemin i duyard ık yana yana. Pir Sultan Abdal' ı söylemek b i r tapıma katı lmak gibi bir şeydi. inancımız iNSAN'a, insanl ığa id i . ccÇok keramet var in­sanda» d iye ezgi lendiğimizde kendimizi büyük b ir toplu­luğun b i r parçası duyar, bu duygu bizi yücelti r, güvenle varsıl laştırır, her acıya, her haksızl ığa, her yıkıma karşı koyacak güçte birer can olmamızı sağ lardı . P ir Sultan'ın türkülerin i hep bi l irdik belki, ama biri ç ıkıp da bize bir türküsünü yeniden söyledi mi, i lk kez duymuş gibi coşar. o söyleyeni sarar, öper, severdik , hep birden söylemeye can atar ve ancak söyledi kten sonra rahatlardık. B izlere Pir Sultan' ı yeniden söyleyenlerin. başında elbette ki Ruhi Su gelir, onun Pir Sultan'a değgin uzun plakı çıkmadan da, neler, ne Pir Sultan ' lar tanıımıştı bize. Ama yalnız Ruhi Su mu? B i r kez mavi yolculukta b ir gece Müntekim Ökmen bizim tekneden ayrı l ıp başka bir tekneyle kara dalgaların üstünde kayıp uzaklaşırken .. uyur id ik uyardılar»ı ta ötl3-lere dek yan kılatmamış mıydı? .. Lacivert gökte yıld ızlar kocaman yumurtalar gibi el imize düşecekti nerdeyse, de­niz fış fış ötüyordu, sıcak kendi derimiz gibi tatlı ve doğal sarmıştı ben l iğ imizi, rahattık, rahat, bizi neye sayariarsa saysın lar insan olduğumuzu duyuyorduk, bi l iyorduk o gök­teki ışınlar kadar aydın b ir bi l inçle. ccTevekkeltü talaallah·· d iye bağırdığım ızda da, başımızı b i r kaderci l iğe deği l , in­san olma ve insanın bütün çi lesini çekmeye hazır ve gö­nüllü olma duygusuna eğmiştik, kararımızı vermişt ik biz, cfa.vamızın d ivana kalmasına razıyd ık, yalnız canların bir olması idi amacımız, ereğimiz.

Pir Sultan Abdal , bizden bunca yüzyıl önce yaşamış bir ozan, nası l oluyor da böyle ecd i le geti riyordu» bizi? Onun di l iyle, onun şi iriyle kendimizi bu luyor coşkuyla, ken­dimizi söyliyebi l iyorduk bi l inçle. Varl ığımızın g izlerin i o

7

açıkl ıyordu bize, hem kendimizi anl ıyor, hem de «ben bir yol oğluyum, yol sefi l iyim» derdirtabi l iyordu b i r araya dost­luk yoluyla gelmiş bunca insana. O gizi , sanırım, şi irde bulmal ı. Pir Sultan Abdal bugünün insanın ı da yansıtabi­l iyorsa, onun yalnız b ir ozan deği l , b ir şai r olmasındandı r. Sabahattin Eyuboğlu Pir Sultan' ın halkın simgesi olduğu gerçeğine değinmiştir. Bu kitaba yazdığı -yazmağa baş­layıp da b iti remediği- önsözde «halkı söylemiş, halkı söyletmiş» b i r halk şai ri olduğunu vurgular. Bu sorun Sa­bahattin Eyuboğlu i le en yakın dostları arasında öteden beri ateşli b i r tartışma konusu idi : P ir Sultan darağacına giderken mi söyledi , söyliyebildi bu sözleri, yoksa o öl­dükten sonra hal k mı söyledi onun adına, onu n ağzmdan? Hiç sini rlenmeyen, tartışmada ölçüyü kaçı�mayan, nes­nel l iği ve dostluk havasın ı sürdürrneğe bunca özen göste­ren Eyuboğlu, Pir Sultan bu şi irleri kendi m i yazdı, halka mı söyletti konusunda öfkelenmekten alamazdı kendini . Bunun yankısını yukardaki satırlarda bi le duyabi l i r okuyu­cu. Katı bir gerçekçil i!}e sarıl ı rdı bu tartışmada Eyuboğlu: darağacına g iden adam şiir söyleyemez, şi ir düşünmüş, ya da söylemiş olsa bile, kim ağzından bu dizeleri almış da aktarmıştır? Gerçeğe uymaz böylesi b ir varsayım. Yıl lar önce Pertev Boratav' la, başkalarıyla bu konuda yaptığı tar­tışmayı anımsardı Sabahattin Eyuboğlu, an latırdı 'Uzun uzun, sesinde b i r yakınmayla, b i r sitemle. N için bu kadar duyarlıydı bu konuda? Neden Pir Sultan'ı b i reyci l ikten arın­d ı rmak ve topluma mal etmek için bu denl i çaba harcar, h ırçınlaşır, acımasız ve saldırgan olurdu? Halkı herşeyden, herkesten üstün tuttuğu, onu şairlerden de daha çok sev­diği için mi? Benci l l ikten, b ireyci l i kten tüm arınmış bir adamdı Sabahattin Eyuboğlu, ondan daha gerçek toplum­cu bir insan düşünülemezdi. Acaba d i renmesi yaln ız bun­dan mı? Ben başka bir çözüm de önereceğim, okurla�ım bu çözüme ne değer biçerlerse biçsinler.

8

Sabahattin Eyuboğlu Pir Sultan Abdal' la özdeşleştir­mişti kendi varl ığını , ama bi lerek, ama bi lmeden. Kendi çevresinde bir Pir Sultan Abdal olmuştu Sabahattin Eyub­oğlu, onun gibi bir ulu, onun gibi bir bi lge, hal k usunu onun gibi yaşamış, özümsemiş, içermiş bir aydın kişi. öte yandan da alçak gönüllü lüğüne sınır ve ölçü yoktu Saba­hattin Eyuboğlu'nun. Pir Sultan' ı bi reyci liğinden soymak, arındırmakla bir çeşit kendini soyuyor, arındırıyor, halkla �zdeşleşti riyordu. Kendi çevresinde hep örnek olduğıı, örnek davranışta bulunmayı ödev bi ldiği için toplum içinde kaynamış, toplumla kaynaşmış bir insan olarak görmek, yorumlamakla Pir Sultan' la kendi yorumunu da vermek, kendisinin de böyle yorumlanması gerektiğini bel irtmek istiyordu. Netekim tam başardı çevresinde bu görüş ve tutuma göre değerlendir i lmeyi, sayılmayı ve sevi lmeyi.

Ama Pir Sultan Abdal ' ın dramın ı , dAvasını , çi lesini bi lmiyor duymuyor muydu Eyuboğ lu? Kendi yaşadığı dra­m ı hiçbir zaman en Ufak bir bel i rtiyle açıklamak yönüne g itmemiştir. Içinde neler olup biterdi , kimse bi lmez. Oysa çok şeyler olup b iter, o rahat, keyifçi görünüşü altında kimsenin ummadığı içolgular dönüşürdü. Ama bunları öy­le saklamasını başarırdı ki , en yakın dostları bile ayrımı­na varmaz, dost meclisine düşkün, rakı sofrasını her şey­den üstün tutan bir keyif adamı sanabil i rierdi Eyuboğlu' · nu. Netekim fırıldakları i le, mavi yolculukları i le, pazartesi toplantıları i le tam anlaşırmamışt ır daha bugüne bugün Sabahattin Eyuboğlu. Varsın anlaşılmasın daha, b i rgün gerçek benliği içinde ölümsüzleşecektir nası l olsa, bun­dan hiç kuşkunuz olmasın .

P ir Sultan Abdal, Sabahattin Eyuboğlu'nun insancalık anlayışını tamı tamına yansıtan b i r şaird i r. Onun içindir ki Eyuboğlu onun sözleri üstüne inceleme yapmaktansa, onu yaşamayı yeğlemiştir. Çok sevdiği , çok inandığı b ir dAva­yı savunmaktansa, onu yaşamayı ve yak.ın larına yaşatma-

9

yı yeğlerdi Sabahattin. Pir Sultan'ı da dost türküleriyle yan­sıtmayı yeğ lememiş midir acaba? Koca koca

·kitaplar yaz­

manın yararına pek inanmazdı ustamız . kendi yazmaktan­sa, b ize yazdırmaktan daha çok kıvanç duyardı. Pir Sultan­la bir l ikte kendisin i de yaşatmıştır bize. Daha ne isterdi o adsız, ünsüz yaşamayı, kend inden çok sevdiği i nsanlara yalnız ve yalnız özveride bulunmayı her çabanın başında tutan o insanların insanı ulu kişi , o güzelim halk aydını? Ben de bu kitabı onun dostlarına, mavi yolculuğ3 çıkmış çıkacak bütün caniarına adıyorum.

O dünyadan gider oldu Kalanlara selam olsun!

10

Azra Erhat

PIR SULTAN ABDAL ÜZERINE

AUIIa Özklnmll

HALKIN DILINDEN

Asıl adı Haydar'dır Pir Sultan'ın. Aslı Yemen'den­dir. Soyu da Hazreti Ali'nin torunlanndan İmam Zey­nel-Abidin'e bağlanır. Ailesiyle Yıldız dağı eteklerinde­ki Banaz köyünde oturmaktadır.

Haydar yedi ya�ına geldiğinde, bir gün babası ko­yunlan önüne kattı, otlatmasını istedi ondan. Çocuk­tur, Yıldız dağı eteklerinde sürüyü atıatırken yoruldu. Başını bir taşa dayadı, uyuyakaldı. Dü�ünde bir ses duydu. Baktı, kar�ısında ak sakallı bir ihtiyar durur. Bil elinde dolu, bir elinde elma. İhtiyar dolu'yu uzattı önce Haydar'a, al oğlum bunu iç, dedi. Dolu'yu içti Haydar, damarlarına bir ate� yürüdü sanki. İhtiyar öte­ki elindeki elmayı uzattı sonra. Elmayı alırken ihtiya­rın avucunun içinde y�il bir ben gördü Haydar. Bal­kıyıp.duran ye�il bir ben. O saat anladı ki k�ısındaki Hünkar Hacı Bektaş Veli'dir. Hemen sanldı, elini öptü. Pir, ııOğlum senin adın bundan böyle Pir Sultan olsun, dedi. «Adın dört bir yana yayılsın, sazının üstüne saz, sözünün üstüne söz gelmesin. Al ü evladın hakkını al-

11

mada Tann yardırnem olsıın. Adını ben verdim, yaşını Tann versin.ı1 Ve gözden kayboldu.

Akşam oldu, gün sabaha açıldı, Haydar evine dön­medi. Ailesi, konu komşu meraklandı. Araya araya bul­dular onu. Baktılar, Yıldız dağının et�indeki çimenlik­te kendinden geçmiş uyurnakta. Güzel yüzü köpüte kesmiş. Anladılar Haydar'ın pir elinden dolu içti�ini. Uyandırdılar, eline bir saz verdiler. Can gözü açılan Haydar sazı alıp çalıp söylemeye başladı:

Pirim bana ismini bağışladı Deftere yazılelım bir dün içinde On iki kapılı şehre uğradım Yedi derya geçtim bir· dün içinde

Bir saatte yedi iklim dolandım Saat geçti karar kıldım uyandım Hikmeti görünce yine bulandım Biraz çalkalandım cihan içinde

O ruh girdi bana Haydar dost dedi Yaradandan nasibini istedi Sabahın Ay olup oturdum bir can içinde

"Alnıma yazıldı ak ile kara El defterin ko kendi dejterin ara Kudret ıssı hikmetini göstere Bugün mihman düştük bir can içinde

Pir Sultan'ım eydür menzil ıraktır Gülüp oynamanın sonu firaktır Şimdi geldik ama gitsek gerektir Şimdi geziniriz candn içinde

12

Sözü bitince durmadı. Bir daha vurdu sazuı teline:

Uyurken ii3tüme gelen erenler Gafil aç gözünü uyan dediler Serseri kalma bu cihan içinde Yürü bir mürşide hey can dediler

Uyandım gafletten �tım gözümü Erenler payına sürdüm yüzümü Hak lnuyurdu ben söyledim sözümü Gizlice sırZara bayan dediler

Bu derd ü beldyı çeken Eyyub'dur Erenlerin yolu hoş acayiptir Her yerde açma sırrını ayıptır Gizlice sırZara boyan dediler

Pir Sultan'ım Hayoor gir yola hoş ol Erenler yoluna döş olma duş ol Geç dünya malından sen de derviş ol Dünyada dervişe sultan dediler

O günden sonra ünü dört bir yana yayıldı Pir Sul­tan'ın. Tekkesi nasip almaya gelenlerle doldu ta..ştı.

Sivas'la Hafik arasındaki Sofular köyünden Hızır acil� bir"

g�nç ,de adını duydu Pir Sultan'ın. Bir zaman­lar • aleV1 "'iken sonralan halkı azan köyünden ayrılıp Banaz'a geldi. İlkin Pir Sultan'ın azabı oldu, sonra da müridi. Yedi yıl kapısında hizmet gördü şeyhinin.

Bir gün Hızır, Pir Sultan'a dedi ki: ıcPirim, ba­na himmet eyle de bir makama geçeyim, büyük adam olayım.ıı Pir Sultan da, ııUlan Hızırıı dedi, ııben dua ederim, sen büyük adam olursun, paşa, vezir olursun, sonra da gelir beni asarsın.ıı

13

Yine de duasını esirgemedi. Hızır tstanbul'a git­ti. Pir Sultan'uı himmetiyle ilerledi, paşa oldu, Sivas valiliğine getirildi. Ama ikrarıru unuttu. Yoksulu ez­

meye, haram yemeye, namus gözetmemeye başladı.

Sivas'ta Hızır Paşa'nuı iki kadısı vardı. Birine Ka­ra Kadı, ötekine San Kadı derlerdi. İkisi de rüşvet yer, hakiıyı haksız çı.kanr, her türlü zulmü ederlerdi.

Pir Sultan'ın da iki köpeği vardı. Birinin aduıı Ka­ra Kadı, ötekinin adını da San Kadı koydu. Onlan <<Gel Kara Kadı, git Sarı Kadııı diye çağırırdı. Bunu duyan düşmanlan hemen gidip kadılara haber verdiler; «Pir Sultan kapısındaki köpeklere sizin adınızı koyduıı . de­diler. Kızıp köpüren kadılar Pir Sultan'ı Sivas'a getirt­tiler, mahkemeye çektiler. Pir Sultan ııEvetıı dedi, ((kö­peklerime sizin adlarınızı koydum11 dedi. Ve sözünün devamını getirdi: <<Lakin benim köpeklerim sizden daha iyidir. Çünkü siz haram yersiniz, benim köpeklerim ye­mez.,, Kadılar, ııNerden biliyorsun?ıı diye sordular. «!s­terseniz deneyelimıı dedi Pir Sultan. Birkaç hacıyla ho­ca da geldi. Gizlice bir kap haram, bir kap da helal ye­mek hazırladılar, her ikisine belli birer işaret koydular. Önlerine konan kaplardan haram yemeği seçti kadılar. Ve bir güzel oturup yediler. Sonra köpekleri getirip, iki kabı yeniden hazırlayıp önlerine koydular. Köpekler kapları koklayıp helal yemeğe giriştiler. Böylece hacı­larla hocalar kadıların haram yediğini öğrendiler. ııİyi köpek kötü kadıdan efdaldirıı dediler. Pir Sultan da al­dı sazı eline şu demeyi söyledi:

Koca başlı koca kadı Sende hiç din iman var mı Hararnı heltili yedi Sende hiç din iman var mı

14

Fetva verir yalan yu,lan Domuz gibi dağı dolan Sırtına vururum palan Senin gibi M-yvan var mı

lman eder amel etmez Hakkın l:ruyruğuna gitmez K adılar baş yere yatmaz Hiç böyle kar �ytan var mı

Pir Sultan'ım zatlanmız Gerçeletir şöhretlerimiz Haram yemez itlerimiz Bu sözümde yalan var mı

Günlerden bir gün, Hızır Paşa koca ba.şlı Kör Müf­tü'ye buyurdu. Ondan, «Şah adını anmayı yasaklayan, şah diyenierin dilinin kesilip öldürüleceğiniıı bildiren bir fetva aldı. Bunu duyan Pir Sultan şu demeyi söyledi:

Fetva vermiş koca başlı Kar Müftü Şah diyenin dilin keseyim deyü Satır yaptırmış Allahın ltineti Ali'yi seveni keseyim deyü

Şer kullann örükünü u::atmış Müminlerin baharmı güz etmiş On ikiler bir arada söz etmiş A.şık;ann yayın yasayım deyü ·

Hakkı seven aşık geçmez mi candan Korkanm Allahtan korkum yok senden Ferman almış 'Hızır Paşa Sultan'dan Pir Sultan Abdal'ı asayım deyü

15

Bununla da yetinmedi Pir Sultan. Fetvaya boyun eğmeyeceğini, nereye gitse Şah'ı öveceğini, onun yolun­da ölümü göze aldığını duyurdu §U demeyle :

Padişah katlime ferman dilese Yine geçm.em ala göelü Şah'ımdan CellatZaT karşımda satır bilese Yine geçmem ala gözlü Şah'ımd.an

On yedi yerimden vursalar yara Cerrahlar derdime kılmasa çare K emend-i bend üe çekseZer ddra Yine geçmem ala gözlü Şah'ımdan

K aradır !«ışlan benzer kömüre Münafıklar zarar verir örnüre lk'ellerim bağlasalar demire Yinegeçmemala gözlü Şah'ımdan

Eğer beni katsa keTvan göçüne GötürseZer Hindistan'a Maçin'e Urganım atsalar darağacına. Yine geçmem ala gözlü Şah'ımdan

Ahiri katlime ferman yazılsa Çıksam teneşire ttibut düzülse K efen im biçilse mezar kazılsa Yine geçmemala gözlü Şah'ımd.an

Pir Sultan Abdal'ım derim vallahi Ölsem terk eylemem piri billahi Buzür-i mahşerde dilerim Şah'ı Yine geçmem ala gözlü Şah'ımdan

16

Münafıklar bunu hemen Hızır Paşa'ya yeti.§tirdiler. Hızır P�a da Sivas'a çağırttı Pir Sultan'ı. Huzurun!l. çıkan eski pirine hürmette kusur etmedi önce. Nefis ye­mekler sundu ona. Ama Pir Sultan yemekiere elini sür­medi. Hızır Paşa meraklanıp sebebini sorunca Pir Sul­tan dedi ki: ııSen zina ettin, haram yedin, yetimlerin Ahım aldın. Haram para ile yapılmış yemeklerini ben de­ğil köpeklerim bile yemez.ıı Sonra da paşanın kona­ğından Banaz'daki köpeklerine seslendi. Köpekler anın­da geldiler. Pir Sultan yemek tepsisini sürdü köpeklerin önüne. Köpekler yemekleri şöyle bir. koklayıp çekildi­ler, dokunmadılar bile.

Hızır ·� kızdı köpürdü. Ağır hakaret saydı bu­nu. Pir Sultan'ı Sivas'ın Toprakkalesine hapsettirdi. Ama ne de olsa eski piri, kızgınlığı geçince ona kıymak iste­medi, huzuruna çağırttı. ((Eğer içinde Şah'ın adı geç­meyen üç deme söylersen, seni bağışlayacağımıı dedi.

Pir Sultan sazını .eline aldı, başladı söylemeye:

Hızır Paşa bizi berddr etmeden Açılın kapıLar Şah'a gidelim Siyaset günleri gelip yetmeden Açılm kapılar Şah'a gidelim

Gönül çıkmak ister Şah'ın köşküne Can bayanmak ister Ali müşküne Pirim Ali On lk'imam aşkına Açılm kapılar Şah'a gidelim

H er nereye gitsem yol um dumandır Bizi böyle kılan ahd-i amandır Zincir baynum sıktı halim yamandır Açılın kapılar Şah'a gidelim

17

Yaz selleri gibi akar çağlan m Hançer aldım ciğerciğim dağlanm Garip kaldım şu arada ağlanm Açılın kapıllır Şah'a gidelim

Ilgın ılgın eser seher yelleri Ydre selam eylen Urum erleri Bize peyilc geldi Şah bülbülleri Açılm kapılar Şah'a gidelim

Pir Sultan'tm eydür mürvetli Şah'ım Yaram baş verdi sızlar ciğerg4hım Arşa direk direk olmuştur ahım Açılm ko:pıla.r Şah'a gidelim

Bir soluklandı Pir Sqltan, sonra ikinci demeye geçti:

Kul olayım kalem tutan eli'ne Katip ahv4limi Şah'a böyle yaz Şekerler ezeyim şirin diline Katip ahv4limi Şah'a böyle yaz

AUalıı seversen klitip böyle yaz Dün ü gün ol Şah'a eylerim niyaz Umarım yıkılsın şu kanlı Sivas Katip ahvôlimi Şah'a böyle yaz

Sivas iUerinde zilim çalınır Çamlı beller bölük bölük bölünür Ben dosttan aynldım bağTım delinir Kdtip ahvô.ltmi Şah'a böyle yaz

Münafıkın her dediği oluyor Gül benzimiz saranıban soluyar Gidi Mervan şô.d oluban gülüyor Katip ahvalimi Şah'a böyle yaz

18

Pir Sultan Abdal'ım hey Hızır P�a Gör ki neLer gelir sağ olcm b�a Hasret koydu' bizi kavim ktırdo.şa Kdtip ahvtilimi Şah'a böyle '1PlZ

Durdu, sazına yeniden dokup.du Pir Sultan:

Ktırşıda görünen ne güzel yayltı Bir dem sürernedim giderim böyle Altı gözlü pirim sen himmet eyle Ben de bu yayladcm Şah'a giderim

Eğer göğerüben bostan olurscım Şu htılk!:m düin.e destan olursam Kara toprak senden üstün olursam Ben de bu 1J4Yladcm Şah'a giderim

Bir bölük turnaya sökün dedüer Yürekteki derdi dökün declaer Ya:yl.tı.dtın ötesi yakın dediler Ben de bu yaylo.dmı Şah'a giderim

Dost elinden dolu içmiş deliyim tJ stü kan. köpüklü meşe seliytm Ben bir yol oğluyum yol sefüiyim Ben de bu yaylada:n. Şah'a giderim

Alınmış cıbdestim aldınrltırsa Kılınmış namazım kıldırtrlarsa Sizde Şah diyeni öldürürlerse Ben de bu yayladan Şah'a giderim

Pir Sultan Abdal'ım ctünya durulmaz Gitti giden ömür geri dönülmez Gözlerim de Şah yolundan aynlmaz Ben de bu yayltıdan ŞaJı'a giderim

19

Pir .. &ultan'ın üç dernede de Şah'ı anıp meydan oku­ması Hızır Paşa'yı büsbütün kızdırdı. Adamlanna bu­yurdu: ııAtm şunu zindana. Yann sabah da asm.ıı

Zindana attılar Pir Sultan'ı. Sivas'ta Keçibulan de­nen yerde de bir darağacı kurdular. Darağacına götü­rürlerken çoluğuna çocuğuna şöyle seslendi Pir Sultan:

Bize de Ba:naz'da Pir Sultan derler Bizi kern, kişi de bellemesinler Paşa hademine tenbih eylesin Kolum çekip elim bağlamasınlar

Hüseyn Ga2i Sultan binsin atma Dayanılmaz çarh-ı felek zatın(ı Bizden selam söylen ev külfetine Çıkıp ele karşı ağlamasınlar

Ala goolüm zülfün kelep eylesin Döksün rrui,h yüzüne nikô.b eylesin Ali Baba Haktan düek düesin Bizi dar dibinde eğlemesinler

Ali Baba eğer söze uyarsa Emir HUdanındır beyler kıyarsa Ala gözlü ytttmılarım duyarsa Alım çözüp kara bağlamasınlar

Surrum işlemedi kaddim bük#ldü Beya2 vücudumun bendi sölcüldü önüm sıra kırklar pirler çekildi Daha beyler bizi dinlemesinler

Pir Sultan Abdal'ım coşkun akarım Akar akar dost yoluna bakarım Pirim aldım seyrangaha çıkarım Daha Yıldız dağın yaylamasınlar

20

Bu sıradq. bir buyruk daha verdi Hızır Paşa. Halkın Pir Sultan'ı asılırken taşlamasını istedi. Taşlamayan­Iann öldürüleceğini bildirdi. Orada bulunan Pir Sultan' ın musahibi Ali Baba da bu buyruğa uymak zorunda kaldı. Ama eli pirine taş atmaya varmadı. Bir gül attı gizlice. Kendisine gül atanı gördü Pir Sultan, çok üzül­dü. Şöyle dile getirdi acısını :

Şu kanlı zalimin ettiği işler Garip bülbül gı"bi zdreler beni Yağmur gibi yağ ar başıma taşlar Dostun l:rir fiskesi yareler beni

Dar günümde dost düşmcmım beU'oldu On derdim var ise şimdi eU'oldu Ecel fermanı boynuma takıldı Gerek fl.Sa gerek vuralar beni

Pir Sultan Abdal'ım can göğe ağmaz Haktan emrolmazsa irahmet yağmaz Şu illerin taşı hiç bana değmez Ille dostun gülü yareler beni

Pir Sultan'ın asılışının ertesi günü ahali kahveele toplaşmış, konuşurlarmış. İçlerinden biri demiş ki: ııHı­zır Paşa bu gece Pir Suıtan'ı astırdı.ıı Atılmış bir başka­sı, ((Olamaz" demiş; ((çünkü ben bu sabah onu Koçhi­sar yolunda, Seyfe-beli'nde gördüm." Bir ötekisi, <<Se­nin yanlışın varıı diye söze kanşmış. ((Ben onu Malat­ya yolunda, Kardeşler-gedl�i'nde gördüm." Bir üçün­cü kişi ((Yeni-han yolunda, Şahna-gecliği'nde"; bir dör­düncü kişi ise <<Tavra-boğazı'ndaıı gördü�ünü söyleyin­ce herkes şaşakalmış. Kalknuşlar, hep birlikte darata­cının bulunduğu alana gitmişler, bir de ne görsünler:

21

Dara�acında Pir Sultan'ın hırkası sallanır durur, ken­disi kayıplara karışmış.

Me�er darağacından inip yola düzülmüş Pir Sultan. Asesler de yakalamak için peşine düşmüşler. Kızılırmak köprüsünü geçen Pir Sultan, balmuş asesler peşinde. uEğil köprü, eğilıı demiş. Köprü eğilmiş, suya gömül­müş. Kızılırma� beri yakasındaki asesler donakalm.ış­lar. Pir Sultan'ın kedınetini aniayıp geri dörunüşler.

Oradan doğruca Horasan'a gitti Pir Sultan. Şahın huzuruna vardı. Sazını eline alıp iki deme söyledi. Bun­lardan birisi şudur :

DiJcen arasmda bir gül açıldı Bülbülüm bahçende ötmeğe geldim Bezirgli:nım yüküm gevher satanm Ali pazanna dökrrıeğe geldim

Baç'ım vermeyince yük:üm açılmaz Gevherin hasına hile katılmaz lnlalr toru. üe şahin tutulmaz Bir gerçek tar'una düşrneğe geldim

Ben bend'oldum şu meydana atıldım lkrar verdim ikranma tutuldum lptida talipten pire katıldım Pirin eteğtni tutmağa geldim

Pir Sultan Abdal'ım yüreğim döğün Imamlar rengine bayandım bugün !rehber pişirir talibin çiğin Ahiri bu imiş pişmeğe geldim

Sonra da Horasan'dan ayrılıp Erdebil'e gitti Pir Sul­tan ve Erdebil'de öldü.

22

PIR SULTAN'IN GERÇEK. YAŞAMI

Çevresinde oluşan menkabelerde efsanevi bir kim­likle çıkıyor karşımıza Pir Sultan. Halk onu böyle an­lıyor, anlatıyor. Elimizde bu menkabelerle şiirleri dl§ın­da gerçek ya.,amını aydınlatacak bilgi yok.

Nitekim Sadettin Nüzhet Ergun'un kitabından baş­layarak (1929) Pir Sultan Abdal'ın kimliği; dolayısıyla Pir Sultan, Pir Sultan Abdal, Pir Sultanım Haydar, Ab­dal Pir Sultan tapşırmalı şiirlerin aynı şairin olup olma­dığı konusu tartışılagelmiştir.

Bu konuda öne sürülen tezler kısaca şöyle özetle­nebilir:

sadettin Nüzhet, yayımladığı şiirlerin Pir Sultan Abdal'ın olup olmadığının kesinlikle saptanamayacağı görüşünü öne sürmekle yetinir. (1) Pertev Naili Bora­tav-Abdülbaki Gölpınarlı da şiirlerin içerik ve biçim özelliklerini ölçü alarak eldeki şiirleri ayırma girişimin­de bulunurlar. (2) Cahit öztelli ise herhangi bir ayrı­ma gitmez. (3)

Ayrıca yine Sadettin Nüzhet, Fuat Köprülü'nün görüşüne (4) uyarak Pir Sultan'ı astıran Hızır Paşa'nın Aziz Mahmut Hüdai'nin I. Ahmet'e yazdığı bir mektup­ta adı geçen Hızır Paşa (ölm. 1607) olabileceği düşün­cesinden yola çıkar ve Pir Sultan'ın XVI. yüzyılın son­larıyla XVII. yüzyılın başlarında yaşadığını öne sürer. Boratav'la Gölpınarlı ise bu tarihi elli yıl öncesine gö­türürler. Pir Sultan'ın şiirlerindeki Şah'ın Şah Tah'TT148b

(1) S. Nüzhet (Ergun), XVII. Asır Saz Şairlerinden Pir Sul-ian Abdal, 1929.

(2) P.N. Boratav - A. Gölpınarlı, Pir Sultan Abdal, Ank. 1943. (3) C. öztelli, Pir Sultan Abdal - Bütün Şiirleri, 5. bas., 1983. (4) Fuat Köprülü, Bir Kızılbaş Şairi - Pir Sultan Abdal, Ha-

yat, c. 3, sayı 64, 1928.

23

(ölın. 1576) olduğu varsayımıyla Hızır Pa.qa'nın da Şam ve Bağdat beylerbeyiliklerinde bulwunuş Hızır Pa.qa (ölm. 1567) olabileceği görüşünü ileri sürerler. Cahit öztelli de Pir Sultan'ı 1590'da ikinci kez Sivas valisi ol­duğunu söylediği Deli (ya da Divane) Hızır Paşa'nın İstanbul'dan gelen buyruk üzerine astırdığını belirtir. Ama bu Deli Hızır Paşa, Cahit öztelli'nin belirttiği gibi iki kez Sivas valiliği yapmamıştır, ölümü de 1607 değil, 1597'dir. 1607'de ölen Hızır Paşa başka bir Hızır Paşa'dır.

Tarihsel bilgilerdeki bu düzeltmeyi, bu kitabın ilk basırnına (1977) bir önsöz yazan İlhan Başgöz yap­mış (5) , daha sonra İbrahim Aslanoğlu (6), Asım Be­zirci (7) ve Mehmet Bayrak (8) aynı bilgiyi yinelemiş­lerdir. İlhan Başgöz'ün verdiği bilgiye göre Hızır Paşa 1587'de tran seferine katılmış, 1590'da Sivas beylerbe­ylliğine atanmış, 1596'da Gürcistan kralı Sirnon'u yen­miş, 1597'de mallannın hepsini yiğit kişilere dağıtıp müflis olmuş ve taun (veba) hastalığından ölmüş­tür. (11)

Ama yine İlhan Başgöz'ün belirttiğince, bu Hızır Paqa'nın Pir Sultan Abdal'ı astıran Hızır Paşa olup ol­madığı kesin değildir. Kesin olan, Pir Sultan'ı Sivas va­liliği yapan bir Hızır Pa.qa'nın astırdığıdır. Gerek men­kabelerin, gerekse şiirlerin söylediği budur. Eğer bu Hı­zır Paşa, Deli ya da Divane lakabıyla ünlenmişse, tarih-

(5) İlhan Başgöz, yazdı�ı önsözü başka bir çalışması dolayı­sıyla geri alınca bu görevi ben üstlenmek zorunda kal­dım. O günden bugüne aynı konuda yeni varsayımlar gelişti ri! ;i�i için de bu görüşleri tartışmak gere�i do�du.

(6) t. Aslanoğlu, Pir Sultan Abdallar, 1984. (7) A. Bezirci, Pir Sultan - Yaşamı, Kişili�i, Sanatı, Bütün

Şiirleri, 1986. (8) M. Bayrak, Pir Sultan Abdal, 1986. (9) Başgöz, a.g.y., s. 44-45.

24

çiler onu öteki Hızır Paşalardan ayırmak için böy­le anıyorlarsa., neden şiirlerde ve menkabelerde Pir Sul­tan'ı astıran Hızır Paıja'nın lakabından hiç iz yoktur? Hele menkabelerin Pir Sultan-Hızır Paşa ilişkisi üze­rinde yoğunlaştığı düşünülür, halk arasında sıradan bir kişinin bile lakabıyla anıldığı göz önünde tutulursa, Deli (Divane) Hızır Paşa'nın lakabının hiç anılmama­sı olgusu üzerinde durmak gerekir. Çünkü bu, ister Is­temez, ·başka bir Hızır Pa§a'yı akla getirmektedir. Deli ya da Divane lakabı taşımayan bu Hızır Paşa, Boratav' la Gölpınarlı'nın sözünü ettı�i. sonradan İbrahim As­lanoğlu'nun kanıtladı�ınca 1547-1550 yıllannda Sivas valisi olan Hızır Paşa'dır. tistelik her iki Hızır Paşa da Halep valill�l yapmı§lardır.

Bu konuda daha da ileri gidip §U bile söylenebilir: İlhan Başgöz'ün dayandığı Belaniki doğruyu söylüyor­sa, ıımallanrun hepsini yiğit ki§ilere da�ıtarak müflis» olan Deli Hızır Paşa'nın, menkabelerde anlatıldığı gibi haram yiyen, namus göze�meyen Hızır Paşa oldu�u ileri sürmek zordur. Oysa birinci Hızır PB.§a için söyle­nen ıımutedil, tama'sızıı sözcükleri (1°) benzeri bütün biyografi kitaplarında rastlanan sıradan niteleme söz­cükleridir.

üstelik, Pir Sultan'ın şiirlerinden, onun XVI. yüz­yılın ilk yansmda mı, yoksa sonlannda mı yaşadı�mı kanıtiayacak kesin bUgiler de çıkarılamamaktadır. Biü­nen, Sivas'ın Banaz köyünden olduğu, bir halk ayak­lanmasına önderlik ett�i ya da katıldığı için Sivas'ta valilik yapan bir Hızır Paşa tarafından astınldı�ıdır. ötesi bütünüyle varsayıınlara dayanmaktadır.

Şimdi bu varsayımlan gözden geçirelim.

(10) Sicill-i Osmani, anan İbrahim Aslanoğlu, a.g.y., s. 45.

25

PIR SULTAN Ml, PfA SULTANLAR Ml?

önce de belirttlğim gibi Pir Sultan, Pir Sultan Ab­dal, Pir Sultanun Haydar, Abdal Pir Sultan tapşırmalı şürlerin aynı şairin olup olmadığı konusu tartışılagel­miştir. Sadettin Nüzhet, Boratav-Gölpınarlı ve Cahit öztelli'nln andığım görüşlerinden sonra, bir değil bir­kaç Pir Sultan olduğu görüşünü kabullenen İlhan Baş­göz, daha farklı bir düşüncededir. Sabahattin Eyu�­lu'nun ııPir Sultan şiirleriıı görüşünü kabullenen Ba.ş­göz'e göre, yaratıcılan başka başka kişiler olan bu ştir­leri ııPir Sultan geleneğin adı altmda toplamak ve hep­sini, temellerini Pir Sultan'ın attığı bir bütün olarak görmek gerekir. (11 )

Ama bu görüşten yola çıkan Ba.şgöz, bütün şiirleri veri olarak kullanıp Pir Sultan'ın ya.şamöyküsünü, gerçek kimliğini aydınlatmaya çalışırken düştüğü çelişkiyi fark­etm.emektedir. Eğer ııPir Sultan geleneği)) kavramı al­tında topladığunız şiirlerin yaratıcıları başka başka kişi­lerse ve bu bütün, günümüze kadar uzanan bir zaman diliminde oluşmuşsa bu şiirlerdeki bilgiler tek bir kişi­nin yaşamını nasıl açıklayabilir?

Nitekim, bu yolda ilk ciddi karşı görüş İbrahim AEr lanoğlu'ndan gelmiştir. Aslanoğlu'na göre (12) , eldeki şürler, kendisinin şimdilik saptayabildiği altı Pir Sul­tan Abdal'a aittir. üstelik yapılacak araştırınalar � nucu Pir Sultan Abdallar'ın sayısı gelecekte daha. da. artabilir. Yine ona göre, Banazlı olup Hızır Paşa'nın as­tırdığı gerçek Pir Sultan (Abdal) , Pir Sultan tapşırma­lı şiirleri söyleyen şa.irdir.

(ll) Mehmet Bayrak da aynı görüştedir. (12) 1. Aslanoğlu araştırmalannın sonuçlannı bir dizi yazı

olarak önce Türk Folkloru'nda yayımlamıştır.

26

İbrahim Aslanoğlu'nun tezini kabullenen Asım Be­zirci, bu görüşü daha da geliştirir. Pir Sultanlar'a bir yedinciyi ekler. Bununla da yetinmez, kitabına yalnız Pir Sultan tapşırmalı 195 şiiri alır. Ama Asım Bezirci, bir noktada İbrahim Aslanoğlu'ndan aynlmakta, İlhan Başgöz'ün ortaya attığı ve Mehmet Bayrak'ın geliştir­diği bir görüşü kabullenmektedir: Pir Sultan, 1578'de­ki Düzmece Şah İsmail ayaklanmasıyla ilişkisi yüzün­den asılmıştır.

HANGI ŞAH ISMAIL?

Oysa bu konuda da varsayımdan öte kesinlernelere gidilememektedir. Pir Sultan'ın Düzmece Şah İsmail ayaklanmasıyla ilgisine kanıt olarak gösterilen dizeler, aynı zamanda Şah Tahmasb'la da ilgili olabilir. Nitekim hangi Hızır Paşa'nın Sivas valisi olduğu konusu aydm­latılamamışken sözkonusu şiirler bu yolda yorumlanmış­tır. Hatta Deli Hızır Paşa'nın kimliğini (iki Hızır Paşa' yı birbirine karıştırarak da olsa) ilk kez saptayan Cahtt öztelli, <<Pir Sultan'ın idamı sıralarında Sivas'ta sözü edilmeye değer hiçbir ayaklanma olayı olmamıştırı> di­yerek şairin asılmasını Hızır Paşa'nın «Safavi ve Alevi düşmanıılığına bağlamaktadır. «Öztelli'nin Pir Sultan' ın ölümü için gösterdiği sebebin bir dayanağııı olmadığı­nı söyleyen İlhan Başgöz'ün, Pir Sultan'la Düzmece Şah İsmail arasında ilişki kurarken örnek gösterdiği şiirler ise Pir Sultan, Pir Sultan Abdal, Abdal Pir Sultan gibi değişik tapşırmalar taşıyan şürlerdir. İbrahim Aslan­�lu'nu izleyen Asım Bezirci'nin tezini doğru sayar, ger­çek Pir Sultan'ın salt bu tapşırmalı şiirleri söyleyen şair olduğunu kabullenirsek, Pir Sultan-Düzmece Şah İsmail ilişkisini açıklamak zorlaşır. Daha doğrusu, böy­lesi bir yorumun zorlama olduğu açıklık kazanır.

27

Nitekim İlhan Başgöz'ün,

Kapıyı çaldı Kırklar'ın birisi Birinden mestoldu cümle gerisi Sarıkaya derler Şah'ın korıl8u Konalım g02iler Imam aşkına

dörtlüğünden yola çıkarak, ((Bankaya Yıldızeli'ne bağlı, Banaz'la Bedirll'nln arasında bir köydür>) diye belirttik­ten sonra ııPir Sultan'ın oğlu İnce Mehmet'in yazdığıı) bir şiirden (13),

Şah Yıldız Dağında sema' eyledi Bir ayak üstünde binbir leelam söyledi Indi Banaz'ı hoş vatan eyledi Hayli devr ü zaman geçti orada

dörtlüğünü alması ve 11belki de Pir Sultan'ın evinde mi­safir olan bu Şah, herhalde İran Şahlanndan biri ola­maz. Bu Şah bizce, 1577'de, Şam taraflarında ortaya çıkan ve Bozok (yozgat) taraflarına kadar gelip, ora­ları ayaklanmaya çağıran yalancı Şah tsmaiİ'dir)) sonu­cuna ulaşması buna örnektir. Pir Sultan'ın bir ayaklan-

.; ma girişimi nedeniyle Deli Hızır Paşa tarafından astı-rıldığı görüşü kabul edilince böylesi varsayımlar kaçı­nılmaz olmakta, sonraki araştırmacılara bu yorum çe­kici gelebilmektedir.

Oysa İsmail'in şiirinin bu olaydan birkaç yüzyıl son­ra söylendiği açıktır. Şiir, Pir Sultan'ın oğlu olduğunu

(13) Başgöz bu şiiri Boratav - Gölpınarlı incelemesinden ak­tarıyor (a.g.y., s. 52). Oysa söz konusu kitapta bu şiirin «İnce Mehmet'in müridi İsmail» tarafından söylendi�i belirtilir (a.g.y., s. 42). Aynı kaynaklan kullanan Asım Bezirci bu yanlışa düşmez.

28

öne süren İnce Mehmet (Mehemmed) adlı birinin bunu kanitlayıcı bir senet almasıyla ilgilidir. Menkabede bıı senedin Hacı Bekta.ş dergahından, şiirde ise Şah'tan alın­dığı söylenir. Şiirin ilgili dörtlüğü şudur:

Halifeler bir (ıraya geldüer Evlô.t kimdir diye meşveret kıldılar lnce Mehemmed'i ŞaJı'a saldılar On iki Şah'tan senet aldı orada

Ama sözü . burada kesmez İsmail. EvlAt olmayana se­net verilmeyeceğinin bilinmesine karşın yine de birile­rinin buna inatımadığından yakınır :

)srrUıü'im ötesine ermezler "Evzat' olmayana senet vermezler Şerıeçle mühüre itimat kılmazlar Arailan kaldırmazlar zann ü gümanı

/.

Bunun anlamı şudur : İnce :Mehmet (Mehemmed) Pir Sultan'ın oğlu değil, yıllar, belki yüzyıllar sonra onun oğlu olduğunu öne süren birisidir. Yoksa halüeler niçin ııEvl!t kimdir diye me§veret kılıısınlar? Yıllar son­ra ortaya çıkan bu oğulun (?) bir müridinin şiiri ne öl­çüde doğru bilgi içerebutr?

Peki, Pir Sultan'ın Sarıkaya'dan söz eden dizeleri denilecek?

Sankaya sözcüğü, kullanımı yaygın bir yer adı ol­duğu için, eğer bir ş� 9aşka�a ,coğrafi i�ucu verU­meden kullanılıyorsa, bU:· �ankayiı'nıı:ı hangı Sarıkaya olduğunu .Söyleyebilmek kin:ıi kesih bilgilere dayanmak­la mümkündür. Banazlı Pir Sultan'ın şiirinde geçen ııSarıkaya kc>rusuıınun ıcYıldızeli'ne, ,bağlı, Banaz'la Be­dirli'ninıı atasındaki köy olması gl!rekmez. Nitekim, Pir

29

Sultan-Düzmece Şah İsmail ilişkisinin doğru oldu�u varsayarsak, Sankaya'nın, Yozgat iline batlı Sankaya ilçesi olması daha akla yakındır. Çünkü bilinditi kada­nyla Şam Bayadı Türkmenlerinden Düzınece Şah İsmail, Malatya yöresinden topladıtı yanda.§larıyla Elblstan üzerinden Kırşehir-Bozok (bugün Yozgat) yöresine ge­çiyor ve hattA Hacı Bektaş ocağında kurban kesiyor. Türkiye haritasına bir göz atıldıtında Yozgat'ın güne­yindeki Sanka:ya!nın aynı yörede bulundutu, dahası Ha­cı Bektaş'a çok uzak olmadıtı görülür.

üstelik Pir Sultan, şiirinin bütününde, bırakalım açıkça belirtmesini, Şah'la görüştütünü «imlıı bile et­mez. Söylediti, Şah'ın <<Sankaya korusuıında bulundu­�. <<Imam a.şkınaıı ona katılmalan gerektitidir. Bu Şah'ın kimliği Pir Sultan'm,

Kapıyı çaldı Kırklar'ın birisi Birinden mestoldu cümle gerisi Sankaya derler Şah'ın koru.tu Konalım gazUer Imam a.şkına

dörtlüğü ile şu tarihsel bilgi birleştirildiğinde daha açık bir anlam kazanmaktadır: << • • • Gllan'da bulunan Şeyh Haydar'ın oğlu İsmail, yanuıdaki sAdık birkaç kişi lle oradan aynldı ve müridierini toplamak için Erzincan yöresindeki Saru-Kaya yayiağına geldi (905/1500) . Şah İsmail Saru-Kaya'dan adamlar göndererek mürldlerini yanına gelrneğe davet etti. Bu davet üzerine köylü ve göçebe Türkler, görülmemiş bir sevinçle her taraftan bölük bölük onun katma geldiler. (14)

(14) Prof. Dr. Faruk Sümer, O�uzlar (Türkmenler), 3. bas­kı, s. 152, 1980; geniş bilgi için bk. Faruk Sümer, Safevl Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türkle­rinin Rolü, Ank. 1976.

30

Görüldüğü gibi Erzincan yöresinde de bir Sarıkaya (o günkü söyleniş biçimiyle Saru-Kaya) vardır ve ert önemlisi II. Bayezid döneminde Anadolu'ya geçen Şah İsmail'in üssü durumundadır. Şah İsmail Anadolu'daki yandaşlanna Sankaya'dan çağrı çıka�tır. Pir Sultan' m söylediği de bu değil midir?

PIR SULTAN'IN ASILDICI TARIH

Ama burada karşımıza başka bir sorun çıkıyor. Bu, Pir Sultan'ın hangi tarihte asıldığı sorunudur. Eğer söz konusu dörtlükteki Şah, gerçek Şah İsmail'se Pir Sul­tan 1590'da asılmamış, Boratav-Gölpınarlı'nm belirtti­ğince, büyük olasılıkla 1555'ten önce asılmıştır. Bu ise Hızır Paşa'nın kimliğini yeniden gündeme getirmek­tedir.

Yukanda Deli (Divane) Hızır Paşa'dan söz ederken, onu öteki Hızır Paşalardan ayıran lakabınm, gerek Pir Sultan'ın şürlerinde, gerekse Pir Sultan çevresinde olu­şan menkabelerde geçmemesinin, Sivas vailliği yapmış bir başka Hızır Paşa'yı akla getirdiğini belirtmiştim. Çünkü Cahit öztelli ve onun yanlışını düzelten İlhan Başgöz, Deli (Divane) Hızır Paşa'nın, XVI. yüzyılda ya­şamış Hızır Paşalar içinde Sivas valiliği yapmış tek Hı­zır Paşa olması kanıtma dayanmaktaydılar.

Oysa İbrahim Aslanoğlu, Boratav-Gölpınarlı'nm sözünü ettiği, Köstendil ( 1552) , Şam ( 1554) , Bağdat (1560) valiliklerinde bulunmuş Hızır Paşa'nın (öl.m. 1567) daha önce Sivas valiliği yaptığını Başbakanlık Arşivi Rüus ve Mühimme defterlerindeki kayıtlardan çıkarmıştır. Şöyle:

n-954!1547 tarihinde Sıvas Valisi Hızır Paşa'dır.

31

-25 Rebiülevvel 957 !13 Nisan 1550 ve bundan üç ay sonra Hızır Paşa yine aynı görevdedir. ıı (15)

Yine İbrahim Aslanoğlu, Deli Hızır Paşa'yla ilgili kayıtları sıraladıktan sonra Sivas valiliği yapmış iki Hızır Paşa olduğu gerçeğine dayanarak Pir Sultan'ın ıı1547-1551 veya 1587-1590ıı yıllan arasında asıldığı gö­rüşüne varmaktadır. (18)

Bana göre, bu konudaki varsayımlan tartışırken gösterdiğim gibi, ikinci olasılık çok zayıftır. Pir Sultan ıı1547-1551ıı yılları arasında, dahası Şah Tahmasb'ın Anadolu'ya yürüdüğü ll Ağustos 1548'den sonraki bir tarihte asılmıştır.

Böylece aradan bunca yıl geçmesine, Pir Sultan üzerine sayısız kitap çıkarılmasına karşın, Pir Sultan'ın yaşadığı dönem konusunda Boratav-Gölpınarlı'nın gö­rüşlerinin doğru olduğu anlaşılmaktadır. İki araştırina­cı ortak kitaplarında salt Pir Sultan'ın şiirlerinden yola çıkarak onun Kanuni Süleyman'la (1520-1566) Şah Tahmast> (1524-1576) döneminde yaşadığı sonucuna varmakta, Pir Sultan'ı anılan birinci Hızır Paşa'nın as­tırmış olabileceğini söylemekteydiler.

Ama Cahit öztelli'nin Deli (Divane) Hızır Paşa bul­gusu, önce kendisini, sonra da başka araştırmacıları yanlış yola yöneltmiş; Pir Sultan'ın bir ayaklanmaya ka-­tıldığı için asıldığı düşüncesi ise akıl yürütmeterin Düz­mece Şah İsmail ayaklanması üzerinde yoğunlaşması­na yol açmıştır. İbrahim Aslanoğlu'nun birinci Hızır Paşa'nın Sivas valiliğini ortaya çıkarmasından sonra, bu kez Düzmece Şah İsmail olayı birinci Hızır Paşa'nın Plr

(15) 1. Aslanoğlu, a.g.y., s. 44-4.5. (16) 1. Aslanoğlu, a.g.y., s. 48. Ayrıca Aslanoğlu, Pir Sultan'·

ın asılmasını salt alevi oluşuna bağlamakta, olayı top­lumsal özünden soyutlamaktadır .

.12

Sultan'ı astırınış olabilecetl görüşünü çürütmede kul­lanılmış; bu olasılığın doğruluk taşıyıp taşımadığı hiç araştırılmamıştır. (17)

Nitekim ilgili kaynaklar azıcık kanştırıldığında, tıp)o Sarıkaya örneğinde olduğu gibi (18), bu konuda da doğrulayıcı bilgller bulmak mümkündür. İşte bir bilgi: «19 saf er 955 (31 Mart 1548) 'de Tebriz seferine çıkan Kanuni, Erzurum'a ulaşınca Tahmasp'a bir tehditnAme göndererek onu muharebeyi kabule tahrik ettiği gibi, Çoban köprüsünde yakalanan Safevi casuslarının üze­rinde, Amasya, Sıvas, Tokat kızıl-başlarını Osmanlı or­dusunu arkadan vurmağa teşvik için yazılmış mektup­ların bulunması üzerine de gereken tedbirleri almış­tır.>> (19)

Ne olabilir bu tedbirler? Çok basit : Asıp kesmek, tutup bir yere tıkmak, aşiretleri dağitmak. Elbette Ka­

nuni Süleyman babası Yavuz Selim'den farklı davran­mayacaktı.

Bu konuya llerde yine döneceğim. Ama önce, Pir Su!tan'.ın yaşamı konusunda öne sürülen öteki düşünce­leri de gözden geçirmek istiyorum.

PIR SULTAN'IN YAŞADICI YILLAR

Pir Sultan-Düzmece Şah İsmail ilişkisi nasıl varsa­yımdan öte gidemiyor, Sarıkaya örneğinde olduğu gibi Pir Sultan-Şah İsmail lllşkisi gündeme geliyorsa, başka ipuçları da Pir Sultan'ın XVI. yüzyılın ilk yarısında ya-

(17) İbrahim Aslanoğlu bilgileri sıralarak, olabilirliklere dik­kati çekmekle yetinmiştir.

(18) Bu bilgiye daha önce ocAlevilik - Bektaşilik ve Edebiya­tı• (1985) adlı kitabımın girişinde de değinmiştim.

(19) İslam Ansik.lopedisi, Tahmasp I maddesi, c. ll, s. 643.

33

şadığını (e�er yüz on-yüz yirmi y�lannda idam edil­memişse) göstermektedir.

Söz gelimi, Asım Bezirci'nin 11Pir Sultan bir b�ka şiirinde Düzmece Şah İsmail ile halifelerini 'Urum'a gelen 'Kırklar'a benzetirıı diyerek örnek verdi�i.

Kırklar Urum/a geçti sen duydun mu Tann'nın Aslanı geldi bildin mi Pınar yanında kendini buldun mu

Kırklar'a serçeşmesin pirim Ali Cümlemizden ulusun Kızıl Deli

dizelerinde (20) bu ilişkiyi gösterecek somut bir lşare!:; yokken, aynı şiirde şu dizelere rastlanmaktadır :

Geldi Kazova'sın duman bürüdü Kara kô.firlerin yağı eridi Allah AUah deyüp Kırklar yürüdü

KırkZara serçeşmesin pirim. Ali Cümlemizden ulusun Kızıl Deli (21)

Hemen görülebtlec�i gibi bir yer adı geçmektedir burada : Kazova. Kazova'ya gelen kimdir? Kızıl Deli mi?

Eldeki bilgilere göre Kızıl Deli (ya da Delü) lı\ka· bıyla ünlenen Seyyid Ali Sultan, alevi-bektaşi gelene­ğinlıı evliyıl saydığı Horasan erlerindendir. XIV. yüz­yıl sonlarıyla XV. yüzyıl başlannda yaşadııı, "Yıldınm Bayezid döneminde Horasan'dan Anadolu'ya geld�i, Seyytd Rüstem Gazi adındaki bir alpererlle Rumeli'nin fethine katıldı�ı bilinmektedir. (22) Dimetoka'daki tek-

(20) Asım Bezirci, a.g.y., s. 57. (21) Asım Bezirci, a.g.y., s. 174. (22) Ahmet Yıaşar Ocak, Bektaşi MenakıbnAmelerinde İslam

Öncesi İnanç Motifleri, s. 12, 1983.

34

kesi de bektaşilerce kutsal sayılan dört halife makamm­dan biridir. Pir Sultan'ın kavuştak dizelerinde Kızıl De­li adı yinelendiğine göre, Kazova'ya gelenin o olduğu düşünülebillr. Nitekim alıntıladığım dizelerden hemen sonra,

Kırklar Rum elinde mekdn tuttular Makamlar açtılar çıra# y(l}ctılar Bütün Jcafirleri dtne çektiler

diyor Pir Sultan. Bu ise Kızıl Deli menakıbını d�­luyor.

Ama elimizde Kazova'dan söz eden ve Kızıl Deli adı geçmeyen başka bir şiir daha var. Pir Sultan Abdal tap­şırınalı bu şiir bir ayaklanma çağrısı. İlgili dörtlük şu :

Mümin olan bir penaha çekilsin Münafık başına taşlar dökülsün Sancak gelsin Kazova'ya dikilsin Ali'm ne yatarsın günlerin geldi

Neresi bu Kazova? Tokat'la Turhal arasında, Ye§il­_ırmak vadisl boyunca uzanan bir düzlük. Ostellk XVI. yüzyılın başlarındaki bir olayda da geçiyor: <<Şah İsmail halifesi Anadolulu Nur Ali, Sıvas, Tokat, Amasya ve Ç� rum kızılbaşlarını ayaklandınr (1512, A.Ö.). Amasya.' daki Osmanlı Şehzadesl Murat (Yavuz Selim'In karde­şi Şehzade Ahmet'In oğlu. A.Ö.) kızılbaş olur, törenle taç giyer. Tokat kenti !yanı Şah İsmail adına hutbe okutur. Şehzade Murat, 10 bin kızılbaş ile Kazova'da Nur Halife ile birleşir.ıı (23)

Tarihlerde Nur All, Nur Halife adlarıyla geçen bu

(23) Do�an Avcıollu, Türklerin Tarihi, c. 5, s. 2245, 1982.

35

k�i. Şah İsmail'in 1500'de Sankaya'da çevresine topla­nan Türkmenlerden Rumlu ayınağına mensuptur. Ve­rilen bilgilere göre, Koyulhisar'a gelen Nur Ali, Faik Bey komutasındaki kuvvetleri bozup Tokat'a girmiş, ardından anılan yörelerdeki Türkmenleri ayaklandır­mı.ştır. Olayiann gel.i.şJ.n:)inden Nur All'nin bir süre bu yöreye egemen oldulu da anlaşılıyor. Çünkü Nur All, Şehzade Ahmet'in lalası Yularkıstı Sinan Paşa'yı da yenıneyi başanyor. (24) Aynca Antalya yöresinde baş­kaldınp Sivas'a kadar yürüyen Şahkulu'nun (Temmuz 151 1) önderli�indeki ayaklanma da yeni bastınlmıştır ve iki eylem arasındaki zaman farkı azdır. (2�>)

Kazova adıyla sonraki yıllarda da karşılaşıyoruz. İsmail Hami Danişmend'in verdi�i bilgiye göre, Bozok' ta başkaldıran (20 A�ustos 1526) Baba Zünmln, Kara­man Beylerbeyi İskender Pa.şaz8.de Hurrem Pa�a komu­tasındaki orduyu Kayseri yöresindeki Kurşunlu boğa­zında yendikten sonra ııTokad taratma yürüyüp Artık­ova ve Kazova cihetlerinl istila et�tir.ıı (28)

Şimdi sorabiliriz: Pir Sultan ya da Pir Sultan Ab­dal bu iki ayaklanmadan hangisini anlatmak Istemek­tedir?

(24) 1. H. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, 2. baskı, c. II, s. 229, 1964.

(25) Şahabeddin TekindaQ, Şah Kulu Baba Tekeli lsyanı, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, c. 1, sayı 3.

(26) 1. H. Danişmend, lzahlı Osmanlı Tarihi Kronoloj isi, c. 2, s. 23, 1971. Bu yıllarda birbirini izleyen Türkmen ayaklanmaianna ilişkin bilgiler çelişkilidir. 1. H. Daniş­mend'e göre Baba Zünnun ayaklanmasının tarihi 1527 de�il. 1526'dır. Oysa Faruk Sümer'e göre 1526'da ayak­lanan •Atmaca adlı bir kızılbaşıotır. Hurrem Paşa'yı ye­nen de odur. 1527'de ayaklanan ise Dulkadırlı Zünnun Be�'in o�ludur. (F. Sümer, Safevi Devleti'nin kuruluşu . . . , s. 76-77).

36

İşte bu noktada gelip varsayunlara dayanıyonız. Çünkü elimizde yer adı ,dışında başkaca. bilgi yok. Yal­nız bir gerçek çıkıyor IJrta.ya. Pir Sultan'ın Türkmen a.ya.klanınalarmın y� oldu� bir dönemde ya.şad.ıtı gerçeği. üstelik bu ayaklanmalar hep gelip Sivas'ta dü­tfunleniyor. (27) Nitekim Baba. Züım'O.n'dan sonra ayak­lana.n Kalender Çelebi de Anadolu Beylerbeyi Behram Paşa'yı Sivas'ın kuzeyindeki Ka.ra.ça.yır'da. yenmeyi ba­şarıyor (8 Haziran 1527) . (28)

Bu durumda Pir Sultan'ın asılması olayını 1588 ya. da 1590'a götürerek bundan on iki yıl önceki Düzmece Şah İsmail ayaklanmasına (1578) bağlamak anlamsız­laşıyor. Hele 1589'da. Bingöl'ün kuzeyindeki Kiğı'da pat­layan ayaklanmanın da bunda. etkisi olabil�ertni ileri sürmek.

Nitekim, Mustafa.· Akd&t'ın Cela.li tsyanla.rı'nda-

(27) 1518'de Bozoldu Celal çevresine topladı�ı alevi Türk­menlerle Tokat'a geçmiş, Kızılırmak-Yeşilırmak arasın­daki bölgede büyük bir ayaklanma başlatınıştı (M. Ak­da�, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, s. 118.). Sonraki yıllarda ayaklananlar için kullanılan Celali sı­fatı onun

'adından gelir. Nitekim 1519'da yine Bozok'ta

ayaklanan Şah Veli'nin Celali sözcü�üyle nitelenmesi, onun Celal'in müridi olabilecelini düşündürtmektedir. Şah Veli de Sivas Beylerbeyt Şadi Paşa'yı Zile yöresin­de bozguna ulrattıktan 5onra Kızılırmak üzerindeki Şahruh Be� köprüsü yakınlannda Osmanlı kuvvetlerine yenilmiştir (Faruk S ümer, Safevi Devletinin . . . , s. 73).

(28) Faruk Sümer'e göre Kalender Çelebi Behram Paşa'yı Kazova'da yenmiştir. Kalender'le Behram Paşa ikinci kez Tokat yöresindeki Cincife adlı yerde karşılaşırlar. Behram Paşa savaşta ölür. Kalender Çelebi, İran yolu­nun Hüsrev Paşa tarafından kesildiiini ölrenince Bal­dat'a yönelir ve Kayseri-Elhistan arasındaki Sarız'a gi­der (F. Sümer, a.g.y., s. 77)

37

ki (28) bir dipnota dayanarak Pir Sultan-Düzmece Şah İsmail ilişkisini açıklamaya çalışan İlhan Başgöz'le onun

varsayımını benimseyen Asım Bezirci ve Mehmet Bay­rak, somut bir kanıt olarak yalnızca ııŞamıı sözcütüJıe dayanmaktadırlar. Tez şudur: Şam Bayadı Türkmen­lerinden Şah İsmail, Şam'da ortaya çıkmış, Güneydotll' dan Malatya'ya Türkmenleri ayaklandırmış, Kırşehir ve Bozok'a (Yozgat) kadar gelmiştir. (3°) Pir Sultan'ın şiir­lerinde güney illerinden, özellikle de Şam'dan söz et­mesi bu ayaklanmayla ba�ıntısını gösterir :

Kızılırmak gibi bendinden boşan Rama'dan Mardin'den Sivas'a di}§en Düldül eyerlendi Zülfikdr kuşan Ali'm ne yatarsın günlerin geldi (31)

Oysa bu konuda çok önemli bir nokta gözden ka ­çırılmaktadır. Düzmece Şah tsrnail ayaklanması ger­çekten Şam'da mı patlak vermiştir? Düzmece Şah ts­mall'in Şam'da ortaya çıkıp oradan Anadolu'ya yürü­dü�ü hangi bilgiye dayanılarak öne sürülmektedir?

Mustafa Akda�'ın anılan dipnotundaki yanlış bir bilgidir bunun nedeni. Akda�. ıı . . . l577 senesinde Suri:ge tarafındaki Şam Diyade adındaki Türkmen aşiretinden bir şahısııın Şah İsinall olduğu savıyla ııgüney dolu Türkmenleri arasında büyük bir taraftar topluluğu lle Malatya tarafının aşiretleriniıı ayaklandırdığını söyler.

(29) Yeni basımı •Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavga­sı• adıyla, s. 295, 1975.

(30) Mehmet Bayrak Düzmece Şah İsmail'in eylemini daha ayrıntılı biçimde araştınr.

(31) Bu dörtlük Pir Sultan Abdal'ın Kazova'dan söz etti�i şiirin ikinci d.9rtlü�üdür. Asım Bezirci, P.S.A.'ı başka bir şair saydılı için bu dörtlü�ü kanıt göstermez.

38

(322. sayfada Akdağ aşiret adını Şam Bayadı olarak ve­rir, ayaklanma tarihini de 1578) .

İlhan Başgöz bu bilgiyi ıı1577'de Şam tarafiannda ortaya çıkanıı yalancı Şah tsrnail olarak değerlendi­rir. (32) Vardığı sonucu özetlerken de d578'de Şam ta­raflannda patıayan bir Yalancı Şah tsrnail ayaklanma­SI>) diyerek tarih yanlışını farkında olmaksızın yineler.

Mehmet Bayrak, yukarda alıntılanan dizelerin ecdoğrudan Şam-Hama'dan başlayıp Sivas'ta noktalanan Şah İsmail eyleminh çağrıştırdığı düşüncesindedir. (33) Ona göre, ccOsmanlı resmi belgelerinde ve Akdağ'da vur­gulandığı gibi, Düzınece Şah, Şam Bayadı Türkmen­lerindendir ve o bölgeden başlayarak Anadolu'ya doğru ilerlemiş, çalı!jmalannı Orta Anadolu'da Yozgat, Kara­ınan, Kırşehir, Adıyaman, Malatya, Tokat ve Sivas çev­resinde yoğunlaştırmıştır.ıı (3")

Asım Bezirci, cc l577'de Suriye'de Şam yöresindeki Türkmenlerin Bayadı (diyade) aşiretinde başlayan ha­rekeb sözleriyle aynı değerlendinneye katılır; ama baş­ka biri olduğuna inandığı Pir Sultan Abdal'ın şiirlerini kanıt olarak kullanamadığı için kesin konuşmaz, Meh­met Bayrak'la İlhan Başgöz'ü kaynak gösterip, ccPir Sul­tan'ın da Yalancı Şah İsmail'in eylemini benimsedif;i sanılıyorııder. (35)

Bütün bu değerlendirmelerde Düzmece Şah İsmail' in Şam Bayadı Türkmenlerinden olması dışında, onun Şam'da ayaklanıp Anadolu'ya yürüdüğünü gösteren bir

(32) 1. Başgöz, a.g.y., s. 53. (33) M. Bayrak, a.g.y., s. 1 19. (34) Mehmet Bayrak'ın andığı «Osmanlı belgelerinde• böy­

le bir bilgiye rastlanmaz. Tersine Bayrak'ın Ahmet Re­fik'ten alıntıladığı belgede Düzmece Şah İsmail'in Ma­latya'da ortaya çıktı�ı belirtilir (a.g.y., s. 1 17).

(35) A. Bezirci, a.g.y., s. 56.

39

kanıt yoktur. (3&) Akdağ'ın Şam Bayadı Türkmenlerini adianna bakarak <�Suriye taraflanndaıı bir aşiret say­ması, düştüğü bu yanlış, Düzınece Şah İsmail'in Şam' da ortaya çıkıp Anadolu'ya yürüdüğü biçiminde yorum­lanmıştır.

Oysa Şam Bayadı adı Şam'a yerleşmiş bulunan Ba­yatlar için değil, Kuzey Suriye'den gelip Anadolu'ya yer­leşen Bayatlar için kullanılmaktadır. Nitekim, ((Dulka­dırlı İli'ne dahil bulunan Bayatlar, defterlerde, umumi­yetıe Şam Bayadı suretinde anılıyorlar. Bu mühim Ba­yat kolunun meşgul olduğumuz devirlerde (XVI. yüz­yıl, A.Ö.), Maraş mıntakasında ancak küçük bir oymağı bulunmaktadır. Kabilenin asıl büyük şubeleri ise Dul­kadırlı İli'nin Bozok (Yozgat, A.Ö.) ve Yeni İl (Sivas, A.Ö.) gibi yayılma sahalannda yurt tutmuşlardır. (37) Faruk Sümer bir başka kitabında da şu bilgileri verir: <�Timur'un Yozgat ve ona komşu bölgelerdeki Kara Ta­tarların mühim bir kısmını Türkistan'a götürmesi üze­rine Kuzey Suriye'deki bu Bayatların bir bölüğü de Dulkiıdırlı oymaklan lle birlikte Boz-Ok'ta yurd tuttu. Bayatların bu kolu Şam Bayadı adı ile tanınmıştır. (< (38) Yine Faruk Sümer, Bozok'taki Şam Bayadılann �ı Su­riye'de geçirdiklerini söyledikten sonra şu açıklamayı yapar: ı1Fakat XVI. yüzyılın ikinci yarısında Şam-Ba,. y�,ıtlan'mn kışın Surtye'ye gitmekten vazgeçtikleri anla­şılıyor. ıı (39)

Bu bilgilerden çıkaracağıınız sonuç, Düzmece Şah İsmail ayaklanmasının <�Şam taraflanndaıı başlamış ola-

(36) Düzmece Şah tsrnailler için bk. Faruk Sümer, Safevi Devletinin Kuruluşu .... , s. 132-135.

(37) Faruk Sümer, ..... ayatlar, tü Edb. Fak. Türk Dili ve Ede­biyatı Dergisi, c. IV, sayı 4, s. 378, 1952.

(38) Oğuzlar, s. 225. (39) a.g.y., s. 231.

40

mayacatJdır. Belki onuh, Maraş'ta bulunan ıı_küçükıı Şam Bayadı oymağından çıktığını söyleyebiliriz. Bu is�. Pir Sultan'ın ııŞam»lı şiirlerinin Düzmece Şah İsmail ayaklanmasıyla ilgisi olduğu anlamına gelmez. Tersine 11Şamıılı şiirler öteki ipuçlarıyla birleştiğinde yine Şah İsmail'e bağlanabilir. (•o)

Nitekim Pir Sultan'ın bir şiirindeki şu dörtlükler,

K arşı karşı karlı dağlar ln4i ŞaJı'a secd'eyledi Mülk iyesi ulu beyler Indi ŞaJı'a secd'eyledi

(40) Aynca bugün elimizde bulunan Pir Sultan şiirlerini baş­ka başka şairlerin söylediğini kabullenir, bunlan önce tapşırmalanna, sonra da içlerinde geçen kimi özel ad· lara dayanarak ayınrsak başka varsayımlar da gelişti­rebiliriz. Söz gelimi, cŞamıolı şiirlerin hemen hepsi Pir Sultan Abdal tapşınnasıyla söylenmiş. Aslının Yemen'de oldutunu söyleyen de o. Üstelik bu şiirlerden yaşamıyla ilgili ipuçlan da çıkanlabiliyor. Bir şürinde,

Aman hey erenler mOrvet sizindir Uluüzüm yetimim amana geldim Garibim bi-kesim himmet sizindir Ağiayı atiayı Selman'a geldim (lA 221)

bir başkasında,

Yöiriik oldum üç yaşında satıldım Kimseler de bilmez benim taylıtun (lA 218)

bir ötekisinde ise,

lneyim gideyim Şam'dan aşağı Nerde kaldı ana ata ilimiz (lA 324)

demesi, en azından, Şam yöresinden çok küçük yaşta geldiğini, öksüz ve yetim olduğunu gösteriyor. Bu du­rumda Pir Sultan Abdal'ın Şam Bayadılan'ndan geldi­ğini düşünemez miyiz?

4 1

Benim tstedibfm asıl Canım kurban Şah'a beşir Şehcivan'da Hasan Mansur Indi Şah'(l. secd'eyledi

bir bakıma Şah İsmail'in Safevi Devleti'ni kuruşunun özeti gibidir. 905/1500 loşını Erdivan'da geçiren Şah'm koruyuculan AnadoZulu ve Şamlu müritleridir. İsmail mürttıerine kardan bir kale yaptırır, mürttıerini talim ettirerek kışı geçirir, bahar gelince de Erdebil'i ziyaret­ten sonra Erivan'ın güneyinden Kağızman-Erzunım � luyla Tercan'ın güneyindeki Sanı Kaya yayiağına ula­şır, Anadolu'daki mürttıerini çevresine toplanınaya ça­ğırır. Rumi u Nur Halife, Piri B�, Dev Ali (Div Sultan) , Ustacalu Mirza Beğ oğlu M:uham.ıned Beğ, Şamlu Abdi Beğ, Dulkadırlı Dede Abdal gibi cımülk iyesi ulu bey­lerıı ona bağlanan beylerden birkaçıdır. (41)

üstelik Şah İsmail'in Safevi Devleti'ni kurduğu yıl­larda Saru Kaya adıyla bir kez daha karşılaşıyoruz. Ak­koyunlu Elvend Bey'in Erzincan'da asker topladığını öğrenen Şah İsmail, onun Anadolu yolunu kapatma­sını önlemek için 1502'de Erzincan seferine çıkar. El­vend'in ((Tercan'ın güneyindeki Saru Kaya'da olduğu­nu haber alınca süratle üzerineıı yürür, Elvend kaçar. Şah İsmail'in bu seferi, onun Sarıkaya'dan Dulkad�­lu Alaüddevle Bey'in ülkesine asker göndermek iste· mesi biçiminde de yorumlanmaktadır. Ama Şah İsmail Alaüddevle ile hesapiaşmayı sonraya bırakarak Akko­yunlu Sultan Murat'ın üzerine yürüyüp Hemedan ya­kınında Alma Kulağı denilen yerde onu bozguna uğra­tır (21 Haziran 1503) . Bu zafer Şah İsmail'e Acem

(41) Faruk Sümer, Safevi Devletinin Kuruluşu . . . . . . s. 17-19, 43 ve sonrası.

42

Irakı'nı, Fars ve Kimıan'ı kazandınnakla kalmaz, kimi Akkoyunlu beyleri de ııİsmail'e itaat ederek Kızılb� ta­cınııı giyerler. Bu beyler arasında Afşarlardan Mansur Bey adına da rastıanmaktadır. ("2)

Yine Şah İsmail'in 913/1508'de Dulkadırlı AlA.üd­devle'nin üzerine yürüdüğünde Erzurum- Erzincan yo­lunu seçtiği, Osmanlı sınırını geçerek Tokat yörelerine geldiği bilinmektedir. (43) HattA. o sırada Amasya va­lisi olan Şehzade Ahmet, durumu babası II. Bayezid'e bildirince önlem olarak Yahya P�a komutasında An­kara yöresine kuvvet sevkedilmiş; bunun üzerine Şah İsmail, Sarız (Kayseri) yoluyla Elbistan'a yürümüş, dö­nüşte Harput ve Diyarbekir'i de egemenliği altına al­mıştı. Şah İsmail'in 915/1509-1 510'da da Bağdat'ı zap­tettiğini, İmam Cafer-i SMık'ın oğlu Yedinci İmam Mu­sa Kazım'ın mezarının üstüne büyük bir türbe yaptır­dığını biliyoruz. (H)

Bu bilgilerin ışığında, Pir Sultan'ın şiirlerinde ne­den güney lllerinden söz ettiği daha iyi anlaşılıyor. _He­le onun,

Güzel Şah'ım çok yerlerden giJrünür Aslı nedir neye verdin Bağdad!ı Akıl edem.edim senin sırrına Aslı nedir neye verdin Bağdad!ı (CÖ, s. 31)

dizeleriyle dile getirdiği sitem, olaylan yakından izle­d�ini gösteriyor. Çünkü Bağdad Osınanlılarca zaptedil­memiş, Osmanlllara verilmiştir. Lala İbrahim Paşa Bağ­dad önlerine geldiğine (1534) Bağdad Valisi Şerefed-

(42) a.g.y., s. 23-24. '(43) İ. Hakkı Uzunçarşılı, c. II, s. 228. (44) İslam Ansiklopedisi, Şah İsmail maddesi, c. l l, s. 276.

43

din �lu Muhammed Han, Şah Tahmasb'ın emri üzerine kenti bırakıp Basra yöresine kaçmış, Osmanlı ordusu hiç bir direnmeyle karşılaşmadan Bağdat'a girmiştir. (•s)

Görüldüğü gibi bütün bu olgular, Pir Sultan'ın ya­şamı konusunda ileri sürülebilecek kimi varsayımlan dof;rulayıcı birer kanıt niteliği " taşımaktadır. Yeniden özetlersek, Şah !smail Türkmen yandaşlanru Sankaya' da toplanmaya çağırdığında Pir Sultan'ın bir şiirtyle bu çağnyı yinelernesi o yıllarda hayatta olduğunu gös­termekte, K azova örneği ise bu olguyu peki.ştirmekte­dir. Şiirlerinden 70 yaşınm üzerinde yaşadığını çıkardı­ğımız Pir Sultan 1470-1480 yılları arasında bir tarihte doğmuş olmalıdır. Buna göre Osmanlı padişahlarından II. Bayezid, Yavuz Selim ve Kanuni Süleyman'la Safevt şahlarından Şah İsmail ve Şah Tahmasb dönemlertn­de yaşamı.ştır.

Şah Tahmasb'ın saltanatının 1524-1576 yıllanru

kapsaması ve Pir Sultan'ın bir şiirinde

Meydana çıkar. görünü görünü Kimse bUmez evliyanın sırrını Koca Haydar Şah-ı Cih4n tarunu Ali nesli güzel imam geliyar (PNB-AB s. 61)

diyerek onu açık seçik tanımlaması, o dönemde yaşa­mış olmanın ötesinde, yine tarihsel bir olayla bağlantı­lıdır. Nitekim şiirin ilk dörtlüğündeki,

Yürüyüş eyl«li Urum üstüne Ali nesli güzel imam geliyar Inip temenna eylerim destine Ali nesli güzel imam geliyor

(45) F. S ümer, Safevi Devletinin Kuruluşu . . . . . . , s. 64.

44

dizeleriyle Şah Tahmasb'ın Anadolu seferlerinin kaste­dildiği hemen bütün araştırmacılar tarafından kabul edilmektedir. Aslında konu da burada düğümlenmekte­dir. Çünkü Kanuni'nin tran seferinin ardından l l Ağus­too 1548'de Hoy'a gelen Şah Tahmasb karşı saldınya geçmiş, Kars, Hınıs, Mm�. Tercan üzerinden Erzincan'a. kadar gelmiştir. (46) Pir Sultan da Tahmasb'ın bu sefe­rinin ardından asılmış olmalıdır. Kanuni'nin İran se­feri sırasında Amasya-Tokat-Sivas yöresindeki alevilere karşı alınan önlemler, Ta:hmasb'ın Anadolu seferi ve bi­rinci Hızır Paşa'nın 1547-1550 yıllanna rastlayan Sivas valiliği, gözden geçirdiğim öteki olgularla birleştirildi­ğinde bu sonuca ulaşılmaktadır.

PIR SULTAN NIÇIN ASlLDI?

Yalnız konu burada kapanmamakta başka sorular da gelmektedir akla. Pir Sultan'ın hemen hepsi Sivas ve yöresinde düğümlenen Türkmen ayaklanmalanyla ilişkisi ne ölçüdedir? Katılmış mıdır bu ayaklanmalara? Yoksa bir inancın savunucusu olarak bu ayaklanmaları desteklemiş, dolayısıyla şiirleriyle eylemlerin yaygınlık kazan:tnasını mı üstlenmiştir? Şiirlerinden ihbar edildiği ve yandaşlarınca yalnız bırakıldığı anlaşıldığına göre, suçu nedir? Gerçekleşmeyen bir ayaklanmanın önderi olduğu için mi, yoksa alevi-bektaşi inanışın etkili bir temsilcisi olarak görüldüğü için mi asılmıştır?

Bana öyle geliyor ki, Pir Sultan gibi bir şair, hele Şah İsmail'le, Şah Tahmasb'la ilişkisi olmuşsa, bırakın bir yalancı şahın peşine takılmayı, bir yandan

(46) İslam Ansiklcpedisi, Tasmasp I maddesi, c. l l , s. 644.

4 5

Setasma cetcısına dalyandım Bu cefaya dayanmayan gelm:estn Rengine hem boyasına boyandım Bu boyaya boyanmayan gelmesin

Kırklar bu meydanda gezer dediler Evliyayı yola dizer dediler Destini destinden üzer dediler Nefsaniyetine uyan gelmesin

Pir Sultan'ım eydür dünya tanidir Kırklann sohbeti aşk mekdnıdır Kusura kalmayan kerem kdnıdır Gönülde karası olan gelmesin (lA 63)

derken, öte yandan amaçsız, başıbozuk bir ayaklanma­nın içinde yer alamaz. Hiç kimsenin dikkatini çekmeyen şu dörtlüğüyle,

Haci Belctaş oğlun günahktir gördüm Aradım isyanım özümele buldum Yüzümün karasın elime aldım Aman Şalı'ım mürü.vvet deyü geldim (AB 182)

neyi anlatmak istemektedir acaba? Ya da şu dörtlü­ğünde :

Pir Sultan Abdal'ım bu bir nur idi Akıllan .ermez gizli sır idi Bizim bildiğimiz Ali bir idi Şimdi her yerde bir Al'eylediler (lA 272)

Burada eleştirilen <<Hacı Be� oğluıı, acaba Ka­lender Çelebi midir? Ali adına ortaya çıkanlar kimler-

46

dir? Pir Sultan adlarını vermiyor, ama bir şeye karşı çıktığı açık. Bir şeyden yana olduğu da. Adil, haktan ve halktan yana bir düzen isteğidir bu.

Oysa o dönemin tarUıçilerinden başlayarak Ana­dolu'daki alevi Türkmenlerin Osmanlı yönetimiıie kar­şı olmalan ve Şah İsmail'e bağlılıklan bir Ulanet olarak değerlendirilmiş, bu yanlış değerlendirme, kimi günü­müz tarUıçileri tersini kanıtlamış olsalar da, yaygın bir kanı biçiminde süregelmiştir.

Burada önemli bir noktanın açıklanması gerek­mektedir. O da Osmanlılar dönemindeki alevi ayaklan­malarının bir fesat hareketi ya da mezhep çatışması olmadığı gerçeğidir. 1511-1527 yılları arasmda alevi Türkmenleriıi önderlik ettiği ayaklanmalar temelde top­lumsal-ekonomik nedenlerden kaynaklanmaktaydı.

Bu ayaklanmalarda şii propagandasının etkili ol­duğu doğrudur. (41) tran'da Safevi Devleti'ni kuran Şah İsmail Anadolu alevilerinin ınançlarmdan yararlanmak istemi§, Anadolu'ya gönderdiği halifeleri yoluyla yoğun bir propagandaya girişmiştir. Yiıie de Anadolu alevileri­nin umutlarını Şah'a bağladı.klarmı, ama onun siyasıLl amaçlarına bütünüyle destek olmadıklarını söylemek ge­rekir. Yani Anadolu alevileri dış düşmanla birleşmen:ılıj­ler, aynı iiıançta olduklan Şah'ın haksızlıklara son ve­receğine inanmışlardır. (48) Bu ikisi ayrı şeylerdir.

147) XVI. yüzyıldaki ayaklanmaların nedenlerinin gözden ge­çirildi�i bu bölümü, •Alevilik-Bektaşilik ve Edebiyatı• adlı Kitabımdan konumuzia ilgili açıklayıcı dipnotlar ek­leyerek aktanyorum.

(48) Pir Sultan bir şiirinae bunu şöyle anlatır: «Hak'tan ina­yel olursa/Şah Urum'a gele bir gün/Gazada bu Zülfi­kar'ı/Kafirlere çala bir gün/ /Hep devşire gele iller/ Şah'a köle ola kullar/Urum'da ağlayan sefiller/Şad ola da güle bir gün//( . . . ) Devire beyi paşayı/Zapteyleye dört köşeyi/Husrev ede temaşayıl Ali divan kura bir gün• (CÖ 60)

47

Ama nedense bu konu üzerinde yeterince durulma­mış, eldeki bilgiler nesnel bir tutumla değerlendirilerek sağlıklı sonuçlara ulaşılmamıştır. Özellikle alevi-bekta­şi halk edebiyatını konu alan çalışmalarda, <<İran'a ba�­lılıkıı alevi-bektaşi şürinin ana temalanndan biri olarak gösterilmiş ve bu olgu salt Safevi propagandasına bağ­lanmıştır. Oysa tarihsel bir olguyu toplumsal-ekonomik, kültürel ve ideolojik boyutlanndan soyutıamak bizi yan­lış sonuçlara götürür. Yanıtı aranınası gereken soru, alevi Türkmenlerin ((tran'a bağlılıkıı lannın hangi ko­şullarda, nasıl gelişti�i sorusudur.

Nitekim Anadolu alevilerinin Safevilerle ilişkisi da­ha eskiye dayanmaktaydı. Şeyh Safij411ddin-i Erdebili' nin ( 1252-1 334) kurdu�u ( � 0) safevi tarikatı, torunu Ho­ca Ali'nin şeyhliği döneminde ( 1392-1429) şiileşmişti ve

Hoca Ali, Timur üzerindeki etkisinden de yararlanarak Anadolu'daki şii-batıni topluluklarla ilişki kurmuştu. Erdebil'i bütünüyle Hoca Ali'ye veren Timur, Anadolu dönüşü tutsak olarak getirdiği Türkmenleri Hoca All'nJn isteğiyle bağışlamış, Erdebil'e yerleştirilen bu Türlanen­ler şeyhin sadık müritleri olmuşlardı. Sonraki yıllarda Hoca Ali'nin torunu Şeyh Cüneyt, Erdebil postnişinl amcası Şeyh Cafer'le arası açılınca Karakoyunlular yö­netimindeki ülkesinden ayrılıp Anadolu'ya sığınmış, Anadolu'da umduğundan çok ilgi görmüş, topladığı si­lahlı Türkmenlerle Trabzon'u kuşatarak Trabzon Rum Devleti'ni ortadan kaldırmayı denemiştı ( 1456) . Akko­yunlu Uzun Hasan'ın kızkardeşiyle evlenip Azerbaycan' da eyleme geçen Cüneyt'in, Şirvan şahıyla yaptığı sa­

vaşta ölümünden ( 1460) kısa bir süre sonra doğan oğlu

(49) Safiyüddin-i ErdebiJi'nin adı Pir Sultan'ın bir şürinde de geçer: •Ey Yezit neden yeldin kastıma/Erdebil'de Şah Safi'den buyruğum/İlettin Urum'a çoban eyledin/Sır­tımdaki alet midir çağlıyım• (İA 217).

48

Haydar, dayısı Uzun Hasan'ın Karakoyunlu egemenli· ğine son vermesiyle Erdebil'deki şeyhlik pa;tuna geçti ve onun kızıyla da evlenerek gücünü pekiştirdi. (!1°) Ama o da siyasal amaçlarında başanlı olamadı ve Şirvan şa­hıyla yaptığı savaşta öldü ( 1488) . Safevi Devleti'ni kur­mayı yıllar sonra Haydar'ın oğlu Şah İsmail başardı (1502) .

Şiirlerinde kullandığı Hatayi mahlasıyla da tanı­dığımız Şah İsmail bu başansını, Anadolu'daki alevi Türkmenlere borçludur. Nitekim harekete geçtiğinde ilk işi Erzincan yöresindeki Saru-Kaya (51) yayiağına gel­mek (1500) ve dedesi Şeyh Cüneyt'le babası Şeyh Hay­dar'ın anasını yaşatan mürltıerini çevresine toplamak olmuştur. İslam Ansiklopedisi'ne yazdığı Safeviler mad­desinde Prof. Tahsin Yazıcı, Şah İsınil'in Safevi Devleti� ni kuruşunu şöyle anlatır: ((Ak-Kokunlu devletinde baş­gösteren saltanat kavgalarından faydalarımasını bilen İsmail, ötedenberi ailesine bağlılıklan bilinen ve çoğu Anadolu'da sakin olan (Altını ben çizdim, A.Ö.) Us­taçlı, Şamlı, Rumlu, Musullu, Hindli, Tekeli, Bayburtlu, Çapanlı, Kara-Dağlı, Karaınanlı, Dulkadırlı, Varsak, Avşar ve Kaçar gibi, türk oymaklannı etrafına topla­dıktan, Arran ile Şirvan ülkesinin bir kısmını aldık­tan sonra, Azerbaycan üzerine yürüdü ve Ak-Koyunlu­lardan Elvend Bey'i Diyarbekir'e kaçmağa mecbur ede­rek, Tebriz'e döndü ve saltanat ticını giydi.ı» ( !12)

Safevi Devleti'nin Türklerce kurulması, üstelik bun­ların çoğunluğunun Anadalulu alevi ya da batıni eğl-

(50) Müritlerine on iki dilimli kızıl tacı giydiren Haydar'dır. Farsça surh-ser'in karşılığı olan kızıl-baş sözü burdan gelir.

(51) Yukarıda bu konuya değinilmişti. (52) lslam Ansik.lopedisi, c. 10, s. 54.

49

llmll Türkmen topluluklan oluşu, bu aşiretlerin yerle­şim bölgeleri bilindiğinde, Anadolu alevilerinin tran'a bağlılıklan konusunda ilginç ipuçları getirmektedir. Şöy­le: ,,Kızıl-baş ulusunu teşkil eden ilk kademedeki oymak­lar şunlardır: Ustacalı-UstaHacılu- (Safevi eserlerinde Ustaclu), Rumlu, Tekeli. Zulkadr, Şamlu, Afşar, Kaçar.

Bunlardan Ustacalular Sivas-Amasya bölgesinden git­mişti. Rumlular'ın, Tokat-Amasya, Çorum, Koyulhisar, Bayburt ve tspir köylerinden mürekkeb bir teşekkül ol­duğu görülüyor. Tekeli, adını Teke sancağı denilen An­

talya bölgesinden almıştır. Tekeliler arasında Mente§e (Muğla bölgesi) köylülerinden de bir bölük vardı. Zul­kadr, Maraş, Elbistan, Yozgat bölgesindeki Dulkadırlı ulusuna mensup bir boydu. Şamlu, yazın Sivas'ın güney taraflannda ve Uzun-Yayla'da oturan, kışın Haleb böl­gesinde yaşayan Türkmenler'in Beğdili, Harbendelu, tnaııu gibi oymaklannın kollanndan meydana gel.nıiş­tir. Devletin kurulu.şund� ve ilk devirlerde asıl mühlm rolleri bu oymaklar oynamışlardır.» (53)

. Bu bilgilerden çıkanlacak sonuç şudur: XVI. yüz­yıldaki alevi ayaklanmalannın da, hatta XIII. yüzyılda­ki Babalılar hareketinin, yukarda anılan bölgelerde pat­lak verdiği d�ünülürse, Anadolu alevileri bir siyasal egemenlik kavgası vermekteydiler ve bu kavga görünür­de dinsel inançlar uğruna yürütülmekteydi. Başka bir

deyişle, Anadolulu alevi T �rkmen topluluklan bir siya­sal egemenlik kavgasında kullanılıyorlardı. İşin ilginç yanı egemenliği altında oldukları Osmanlıya, dolayısıy­la devlete başkaldınrken ona ihanet etmedikleriydi. On­lan Şah tsmail'e iten yalnız inanç birliği değildi çünkü. Şah tsrnail'in dayandığı güç, yakın çevresindekiler ken-

(53) Faruk Sümer, Oğuzlar, s. 153.

50

di soydaşlanydı, kendi aşlretlerlnln blreyleriydl. (54) "Os­telik, Osmanlı yönetimi ortlan dışlıyor, neredeyse sllah zoruyla ayaklanmaya itlyordu. Bu nedenle Anadolu'ya gönderdi�i halifeleri yoluyla onlarla lli.§klsini sürdü­ren, yönetiellerini Türkmen beyleri arasından seçen, benzeri dinsel inançlan paylaştıltiarı Şah tsmall'i kur­tancı olarak görmeleri d�aldı.

Aynca Anadolı! alevlleri, Şah'a duyduklan sevginin ölçüsü ne olursa. olsun, haksızlı�a u�ramadıkça a.yak­lanmamışlardır. Nitekim Anadolu'daki ilk Türkmen ayaklanması olan Babalılar hareketinin nedenleri üze­rinde duran Faruk Sümer, sonraki dönemlerde Osman­lı padişahlannın tutumunu da ortaya koyan şu sapta­mayı yapmaktadır: ııBu ayaklanmanın gerçek sebebi, Türkmenlerin iktisaden sıkıntı içinde bulunmaları ve onlara. yalnız istismar edilen unsur gözü lle bakılması­dır. Bu telakki Osmanlı devrinde de devam etmiş ve bu devletin de başına birçok gaileler açmıştır. Bu hane­danlar siyasi faaliyetlerinin ilk zamanlarında eldaşları Türkmenler'den güzelce faydalanıyorla.r, sonra kullar­dan müteşekkil hassa ordusuna sahip olunca onları hiz­metlerinden ayınyorlardı. Ancak müşkül bir duruma düştükleri zaman yeniden Türk oymaklarından istifa-

(54) Çaldıran savaşında • · · · ekserisi Ustacalu, Afşar, Varsak, Dulkadırlu, Rumlu (Aiıadolulu), Şamlu, Kaçar ve Kara­manlu Türkmenlerden mürekkep 80.000 kişilik bir sü­vari kuvvetinin başında bulunan Şah lsmaibin (Şahabed­din Tekindat, Yavuz Sultan Selim'in İran Seferi, lOEF Tarih �ergisi, ç. 17, sayı 22, s. 66, 1968) Safevl Devleti' nin • . . . gerek dayandıtı zümre, gerek devlet teşkilatı ve kültür bakımlanndan kendisinden önce aynı ülkedeki Türk devletlerinden farksız olduiu ve hattA belki on­lann bazılarından daha fazla Türklük vasıfiarını taşı-dıtıdır.ıt (Faruk Sümer, Safevi Devleti . . . . . . , s. 6)

5 1

deyi düşünüyorlar, hatta bazen onlan cıevl&:f-ı fatiJıdn, gibi sözleri ile oquyorlardı., (55) Yine Faruk Sümer, Şahkulu ayaklanması bastınldıktan sonra tran'a giden yandaşı Tekeliler'ln, Şah İsmail'e ccBayezid Han pir olup i'tilal-i m.iz8.cı ihtilAl-i mülke müeddi olup, tedbir-i umurdan el çekmiştir. Tetavul-1 vüzera ile çok mezA.llm cereyan etti. Zulümlerine tahammül edemeyüp bu su­reti ihtiyar ettik, dediklerini Tacü't-Tevarih'ten akta­nr. (50) Sülün�lu (Söklen boy beği Musa) ile Baba Zün­nun'u ayaklanmaya iten de vergi yazımındaki bir hak­sızlıktır. Kalender Çelebi ise dirlikleri ellerinden alın­mış Dulkadırlı Türkmen sipahilerini çevresine toplamış­tır. Bu olaylardan şu sonucu çıkanr Faruk Sümer: ccBu ayaklanmalar, mezhebi mahiyette gibi görünüyorlarsa da, yukarıdaki hadiselerden de anlaşılaca�ı gibi, gerçek­te iktisadi sebebler ile ilgilidir. Devşlrme oca�ı o kadar gelişmiştl ki Anadolu'daki en küçük askeri hizmetler bu oca�ın mensuplannın eline geçme�e başlamıştı. Sünni olsun, şii olsun Türk'e artık yalnız çiftçilik yapmak işi düşüyordu.ıı (57)

Aslında ıcçi!tçüik yapmak işiıı de düşmüyor, toprak köleliği isteniyordu onlardan. Timar sistemi içinde ((et­rak-i bi-idrakıı (idrakslz Türkler) 'in yeri reayalıktı. Özel­likle de alevi, bitını eğilimli Türkmenlerin. Şah İsmail' in Safevi Devleti'ni kurdu�u yıllarda giden gitmiştl za-

(55) Faruk Sümer, O�uzlar, s. 158. (56) F. Sümer, a.g.y., s. 171 ; aynca bk. Şahabeddin Tekinda�,

Yavuz'un İran Seferi, l.ü. Edb. Fak. Tarih Dergisi, c. XVII, s. 22, sayfa 51, 1968. Pir Sultan'ın •Çok uzak il­lerden özendin geldin/Şu tozlu yollara bezendin geldin/ Urum'dan ne günah kazandın geldin/Niye geldin derler Urum sofusu• (lA 308) dörtlüğünün bulunduğu şiir bu olayla ilgili olabilir mi?

(57) F. Sümer, a.g.y., s. 172.

52

ten. Kalanlar kendi beyliklerinin yönetiminde, yurt edin­dikleri bölgelerde Osmanlıya ba�lılıklarını sürdürüyor­lardı. Ama dirlikleri ellerinden alımnca ne yapacaklar­dı? (58) Sövülüp dövülüp hortandıkça susup oturacaklar mıydı? (ll9) Bu sorulann yanıtı, birbiriyle llglll gördü­ğü alevi ayaklanmalarının nedenlerini sayarken kendi­ni tutarnayıp a�ır bir dllle Osmanlı yönettmini eleştiren tarihçi İsmail Hami Danişmend'in şu sözleriyle açıklık kazanmaktadır: 110 sırada Anadolu Türklüğü Şiilik pro­pagandaları ve tarikat faaliyetleri gibi dini sebeblerden başka idari ve siyasi birtakım sebebler yüzünden de İs­tanbul hükümetine karşı cephe almaya son derece mü­sait bir vaziyettedir: Fatih devrinden beri Devşirmele · rin elinde bulunan kozmopolit İstanbul hükUnıeti, vak­tiyle Karaman-oğullarının, sonra Şiilerln ve ondan son­ra Dulgadır Beylerinin tenkil ve te'dibi gibi -birtakım vesllelerle Türklerin başına muhtelif milletlerden devşi-

(58) Mustafa Akda�, Kanuni Süleyman'ın tahta çıkar çıkmaz, para darlı�ına çözüm bulmak için •arazi tabıiriani yeni­letti�ini, bundan timarlı sipahilerin ve raiyyetin zarar �ördütünü belirterek, bu hükümet işleminin Anadolu'da kızıica kıyameti koparttıtım söyler (Türk Halkının Dir­lik ve Dü.zenlik Kavgası, s. 1 18, 1975).

(59) Ömer Lütfi Barkan, Osmanlı İmparatorlu�'nda iskln amacıyla sürgüne gönderilenlerin ço�unun adi suçlar işleyenler arasından seçildi�ini belirtmektedir. Kızılbaş­lık da bu suçlar arasındadır (Osmanlı İmparatorlutu'nda Bir İskan ve Kolanizasyon Metodu Olarak Sürgünler, İk­tisat Fak. Mec., c. XI, No. 1-4, s. 558, 1949-1950). Yine Ö.L. Barkan, bir başka araştırmasında 946/1539 tarihli bir •nüfus ve vergi tahriria defterinden Erzurum ve yö­re illerinin •Kızılbaş fetreti zamanından beri kırk elli yıl miktan hali ve harap• kaldı�ını gösteren kayıtlan ak­tanr (Tarihi Demografi Araştırmalan ve Osmanlı Ta­rihi, Türkiyat Mec., c. X, s. 18, 1953).

53

rtlmiş ve birer müslüman ismi takı.nmış birtakım vatan­sız serserileri serdar olarak musaHat edip binlerce aile­leri matem içinde bıraktırmış, servetler müsadere edU­miş, ocaklar yıkılmış, şehirler ve köyler yıkılıp yakılmış, tırnarlar zaptedilmiş ve hattA tehcirler bile yapılarak anavatan feci bir müstemle�e muamelesi görmüştür: Azamet devrinin en parlak zamanlarında bile Osmanlı idaresinin müstakbel inhitat asırlarını hazırlayan en zayıf tarafı işte budur. Dini şeklllerde ortaya çıkan Ana­dolu isyanları her şeyden evvel işte bu milli felaketierin pek tabü birtakım aksül'amelleri demektir. ıı (60)

Bu açıdan bakıldıtında alevi, bA.tıni eğilimli ayak­lanmaları örgütleyenierin adalet istemeleri anlaşılır ol­maktadır. Ama Osmanlı yönetimi, adaletsizliğin üstüne gitmesi gerekirken adalet isteyenleri ezmeyi yeğlemiş, Safevi Devleti'nin gittikçe güçlenmesiyle dinsel bir inanç yolu olmaktan çıkıp ideoloji niteliği kazanan şiiliğin kar­şısına sünniliği di.kmiştir. Nitekim Safevi tehlikesini or­tadan kaldırmayı amaçlayan Yavuz Selim'in Uk işi aşi'i­liğin ehl-i sünnet mezhebierince red edilmiş olduğunu halka telkin etmek vazifesini devrin ulemAsına» (81) vermek olmuştur. Saru Görez sanıyla ünlü Müftü Ham­

za Nurettin'in, kızılbaş taifesini <ıkatir ve mülhidıı sayıp öldürülmelerinin <<vacib ve farzıı olduğunu bildiren, hat­tA öldürülen <ıriclllerinıı (ileri gelenler) mallarının, ka­dınlarının ve çocuklannın öldüreniere <<kısmetıı olması­nı dileyen fetvası bu yolda ibret verici bir örnektir. Yi­ne Yavuz Selim bununla da yetinmemiş, Anadolu'ya adamlar göndererek kızılbaşların yediden yetmişe bir

(60) 1. H Danişmend, izahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, c. 2, s. 1 22, 1971 .

(61) Şahabettin Tekindat, a.g. yazı, s . 53.

54

deftere yazılmasını Istemiş, bu yazımdan sonra çeşitli bölgelerde yaşayan kırk bin alevi öldürülmü.ştür. (82)

Gerekçesi ne olursa olsun bu kıyım, Osmanlı yöne­timiyle alevi Türkmenlerin arasını büsbütün açmış, ale­vi düşmanlığının inanç düzeyinde devlet eliyle körük­lenmesi ve sünni-alevi ayrımının devlet politikası olarak benimsenmesi toplumu ikiye bölmüştür. Kızılbaş, kızıl­başlık sözlerinin alevi inançlan benimseyenleri kötüle­yici, on�an dinsizlik, zındıklık, hattA. ahlft.k düşkünlü­k\iyle suçlayıcı birer sıfat gibi kullanılması da bu dö­nemde yaygınlık kazanmıştır.

Bu çatışmada etkin görevi ise Şeyhülislamlık: kuru­mu üstleruniştir. Kemalpaşazade'nin (ölm. 1533) yalnız aleviliğe değil bütün şii-batıni eğilimiere reddiye sayıla­bilecek risalesiyle (03} verdiği fetvalardan sonra Şey­hülislft.m Ebussuud'un bu konuda aldığı tavır ibret ve­ricidir. Fenarizade Muhyiddin'in ardından 1545'de Şey­hülislam olan Ebussutid, Yunus Emre'nin ilahisiyle zik­redenlerin ııkatilleri mubahtırıı fetvasını verecek (84)

(62) İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, 2. bas., c. 2, s. 257, 1964. Aynca Pir Sultan'ın bir şiirindeki cHünkAr sa�ır olmuş ünümü duymaz/Masumlar bo�durur padişa­hım var» dizeleri bu olayı çağnştırmaktadır.

(63) İbn Kemal adıyla da anılan Kemalpaşazade Yavuz Se­lim'in isteği üzerine yazdığı nsalesinde do�rudan ehl-i şia'yı ve Şah İsmail'i hedef almış, ona karşı açılacak sa­vaşın cihad sayılacağını, şiilerin öldürülmesinin cAiz ol­du�unu ileri sürmüştür (Şahabeddin Tekinda�, a.g.y., s. 55). Pir Sultan'ın bir önceki dipnotta andığım şiirinin bir dörtlüğü de şudur: cGönül verdim ikrar verdim Haydar'a/Geçmem beni etseler pare pare/Irafızl diye çektiler daralAcep benim bunda ne günahım var.» (İA 268).

(64) M. Ertu�rul Düzdağ, Şeyhülislam Ebussuüd Efenaı Fet­valan, s. 87, 1983.

5 5

kadar katı bir şü-batıni düşmanıdır. Önce de belirtti�in� gibi Osmanlı, pad�ahı, beyi-paşası, kadısıyla sı.kıştırıııış, ayaklanmaya zorlaınıştır alevi Türkmenleri. Sonra da ayaklananları din ve devlet düşmanı suçlamasıyla ez­�tir. (65)

Pir Sultan bu haksızlığa başkaldıran şairdir. Baş­kaldıran ve belli bir inancı paylaşanları başkaldırmaya ç�ıran bir şair. Şiirlerinde toprağı ellnden alman, aşi­reti da�ıtılan Türkmenin acısını,

Bu yıl bu dağ'arın kan erimez Eser bdd-ı sabd yel bozuk bozuk Türkmen kalkıp yay'lasına yürümez Yıkılmış aşiret il bozuk bozuk (SE s. 98)

dizeleriyle dile getirmekle kalmaz,

Şeriat göğe çekildi Yüz suyu yere döküldü Alem zulm ile yakıldı Kıyametten işaret var (AB 71)

diyerek adaletsizliği eleştirir. Bıçak kemi�e dayanınca da tutulacak yolu gösterir :

Muhammed Mehdi'nin Hak sancağını Çekelim bakalım nic'olur olsun Teber çekip münkirlerin kanını Dökelim bakalım nic'olur olsun

(65) Mustafa Akdağ, bu suçlamayı, «Osmanlıcı ve Endenın­lu iktidarının övücüleri» olan Osmanlı yazarlarının iç­tenlikten uzak ve gerçeği örtbas edici görüşleri olarak niteler (a.g.y., s. 120 ve drı.mot 2).

56

Mahluk Deccal oldu insan haşan Asla bilen yoktur hayın şeri Teber çekip ŞÜ mağradan dışan Çıkalım bakalım nic'olur olsun

Pir Sultan'a Hudii yardım etmez mi Mürninler bağında bülbii.l ötmez mi Bunca yattığımız gayrı yetmez mi Kalkalım bakalım nic'olur olsun (AB 132)

Ama asıl önemli olan Pir Sultan'ın bir inanem söz­cüsü, yayıcısı görevini üstlenmiş olmasıdır. Kendisini ve aynı inancı paylaşanları kızılbaşlıkla �uçlayanlan ya­nıtıarkeno dininin Muhammed dini, mürşidinin Ali ol­dutunu söyler ·�SE s. 150) . Ona göre ııYol içinde yol sorarsan yol Muhammed Ali'nindirıı . Başını çekinme­den verebilir ııAli'nin yolunan . Çünkü Ali ııbu m ülkü n sahibiııdir, ıcislamın sancağın çeken,dir, bir inanem sim­gesidir Pir Sultan için. Bir şiirinde şu dizelerle açıklar inancını :

Eğnimize kırmızılar giyenz Halimizce her mdnadan duyarız Imam Cafer mezhebine uyanz Biz Muhammed Ali diyenlerdeniz

Balıarda açılır gonca gülümüz Ol dergdha doğru gider yolumuz On Iki lmam'ı okur dUimiz Biz Muhammed Ali diyenlerdeniz (AB 70)

üstelik hiç bir güç döndüremez onu yolundan :

Kadılar müftüler fetva yazarsa Işte kement işte boynum asarsa Işte hançer işte kellem keserse Dünen dünsün ben dönmezem yolumdan

(SE s. 117) . 5 7

Bu yol ı<hakk'' yoludur en geniş anlamıyla. Tann­nın adianndan biridir hakk. Sözlük anlamı ise doğruluk' tur, gerçek'tir, adelet'tir. Batırın karşıtıdır üstelik. Hakk bizim dışımızda değil, içimizdedİr. ÖZümüzdür. İnsandır, insanın gönlüdür hakk'ın durağı.

Böylece Pir Sultan'ın şürlerinde hakk sevgisiyle in­san sevgisi bütünl�ir, bir olur. Tıpkı Yunus'ta, Kaygu­suz'na olduğu ıibi.

Yalnız bir aynın vardır arada. İnsan sevgisi Pir Sul­tan'da adalete dayalı bir düzen isteğiyle birleşir ve bir inancı payla.'}ına çağnsına dönüşür. Başkaldırısının te­melinde inancı yatar, başkaldırısına inancı yön verir. Bu inançla meydan okur Hızır Paşa'ya:

Hızır Paşa gibi zalim var ise Ne yapayım benim de bir ahım var Senin tuğlu padişahın var ise Bentm aricam kalem bir Allahım var

XXX

Yürü bire Hızır Paşa Senin de çarkın kırılır Güvendiğin padişahın O da bir gün devirilir (AB 179)

(S. E s. 137)·

Sonra Ali'yi çağırır. Derdine derman eyleyen .. kamu dertlllere derman olan odur çünkü:

Gözleyi gözleyi gözüm dört oldu Ali'm ne yatarsın günlerin geldi Koruluk kalmadı kara yurd oldu Ali'm ne yatarsın günlerin geldi (SE s. 80)

Peki, nasıl gelebilir Ali? Mümkün müdür bu? El­bette. Ali On İki İmam'dır, İmam Cafer-i Sadık'tır, Hacı Bektaş'tır, Şah'tır, Mehdi'dir. Hatta kendisidir:

58

Pir Suıtan'ım şu dünyaya Dolu geldim dolu benim Bümeyenl.er bilsin beni Ben Ali'yim Ali benim (lA 132)

Bu düşünüştür Pir Sultan'ı darağacına götüren. Onu yüzyıllardır yaşatan da budur. Dilindeki şah, gön­lündeki şahtır. Kurtuluşun siıngesidir. Ona onun dili, onun inancıyla seslenen Şah İsm::ı.il'dir, onun halifesidir, oğludur ya da Osmanlıya b3..şkaldıran bir Türkmen ba­basıdır, hepsinin ötesinde Ali'dir. A5.lmışsa, Osmanlı yö­netiminin dayandığı dinsel-kültürel-siyasal öğretiye kar­şı bir d�ün� biçiminin ve inancın savunucusu, eylemci­si olduğu için asılmıştır. Dilini tutamadığı, inancı uğru­na ölümü göze aldığı, boyun eğmediği, «Hakk'ı pek sev­diği>ı için. Tıpkı Hallac-ı Mansur, Nesiini gibi. Hızır Paşa' ya meydan CJkuduğu, yukarda bir dörtlüğünü andığım şiirinde çok güzel anlatır bunu:

Şah'ı sevmek suç mu bana Kem bildirdin beni Han'a Can için yalvarmam sana Şehinşah bana danlır

H afid-i peygamberim has Gel Yezid Hüseyin'im kes Mansur'um beni ddrd as Ben ölünce il durulur

Ben Musa'yım sen Firavun lkrarsız şeytan-ı ldin Oçüncü ölmem bu hain Pir Sultan ölür dirüir

Ama. Pir Sultan'da inanç, Mansur'la Nesimi'nin ter­sine soyutlamadan sıyrılmış, hayatla, yaşananla bütün­leşmiş, bir anlamda ideolojik özüyle siyasal nitelikli bir çatışmanın temelini oluşturmuştur. Bu yanıyla Pir Sul­tan'ın şiirleri tek bir ayaklanmanın d�il, hemen hepsi aynı nedenlerden kaynaklanan toplumsal bir başkaldı­rının anlatımıdır; içinde yaşad�ğı dönemin ve toplum­sal-siyasal ortamın edebiyattaki yansısıdır, karşılığıdır. Ezilenin ezene yanıtıdır. Direnmesi, boyun �meyip kar­şı koymasıdır. Bilinen söyleyişle, çağının tanı�ıdır Pir Sultan. Bir öncüdür. Susturulmuşsa, bunun için sustu­rulmuştur. (()6) Bu tanıklık onu ölümsüzleştirmiş, şiir­Ieriyle yüzyılları aşarak yaşarlığını sürdünnüştür.

PIR SULTAN BIR GELENEKTIR

Bunun en somut, en canlı öme�i Pir Sultan şUrle­ridir. onun adı çevresinde oluşan öykülerin, şiirlerinin yarattı�ı etkinin yüzyıllan aşarak günümüzde de can­lılığını koruması, halkın duyuş ve düşünüşünü, özlem­lerini, insani olanı şiirleştirebilmesinden gelir. Gerek yaşadı�ı dönemde, gerekse sonraki yüzyıllarda izleyi­cilerinin çıkması, aynı adı kullanan şairlerin onun bı­raktı�ı şiir mirasını zenginleştirerek sürdünnesi ve bir Pir Sultan geleneğinin oluşması bunun, bu halkla bü­tünleşmenin sonucudur. Bu nedenle Pir Sultan gibi bir inancın, bir dünyaya bakış biçiminin önderi, simgesi ha­line gelmiş bir şairi, adı çevresinde oluşan gelenekten so­yutlamak olanaksızlaşır.

Hem sonra bir ayrıma gidilecekse ölçü ne olacaktır?

(66) •Gidi Yezid bize Kızılbaş demiş/Me�er Şah'ı sevmiş dese yoludur/Yetmiş iki millet sevmezler şahı/Biz severiz Şah-ı Merdan Ali'dirıo (SE s. 150).

60

Yazılı kaynak olarak bir şiir defteri niteliği taşıyan cönkler, çoğunun 18. hatta 19. yüzyıl ürünü olduğu dü­şünülürse, güvenilir değildir. Halk şiiri geleneğinin sür­düğü yörelerde yaşayan derlemeler de çağdaş kaynak­lardır. üstelik hem cönklerde, hem de sözlü derlemeler­de halk şiirinin, bir anlamda kamulaştırma diyebilece-o ğimiz geleneksel yanı ağır basmakta, bireysel yaratı kol­lektif yaratıya dönüşmektedir.

örnekse, Sadettin Nüzhet,

Çıktım gök yüzüne sökün eyledim Şam'da Kul Yusuf'u görmeye geldim lndim ayağına niyaz eyledim Eşiğine yüzüm sürmeye geldim

dörtlüğünün bulunduğu bir şiiri yayımlarken, bu şiirin birçok mecmuada Hatayi adına kayıtlı olduğunu belirt­mek gereğini duymakta (0') , aynı konuya değinen Ab­dülbaki Gölpınarlı, <cBizce bu nefeste Pir Sultan üslup ve edası hiç yokıı diyerek kesip atmaktadır. (68) Oysa bu şiirin bir başka çeşitiernesini de aktaran İlhan Baş­göz'e göre ((şürin Pir Sultan'a yakışmayan hiçbir tarafı yokııtur. üstelik yine Başgöz'e göre bu şiir Pir Sultan'ın Şam'a gittiğini göstermekte, dolayısıyla onun Yalancı Şah İsmail'le ilişkisinin kanıtı olmaktadır. (C1D) Bu gö­rüşlerden hangisinin doğru olabileceğini düşünürken Aşık Hüseyin adına kayıtlı bir şiirde,

(67) Pir Sultan Abdal, s. 9 ve 45. (68) PNB-AB, a.g.y., s. 32. (69) a.g.y., s. 48-51. Bu şiirin Başgöz'ün andığı çeşitiernesini

yayımıayan Cahit Öztelli bir dipnot düşerek şiiri İb­rahim Aslanoğlu'nun derlediğini belirtir (a.g.y., s. 135). İ. Aslanoğlu ise bu şiiri, Dadaloğlu'nun olduğu gerekçe­siyle (a.�.y., s. 495) kitabına almaz.

6 1

Çıktık HrYrasan'dan eyledik sökün Şam'da Kul Yurufu görmeye geldim Vardım BeytullaJı' tavaf eyledim E�ğine yüzüm sürmeye geldim

dörtlüğüyle karşıla.şılınca iş kanşmaktadır. po) Yine örnekse, Pir Sultan ştirlerinin derlendiği kay­

naklar arasında çokça adı geçen Aşık Ali tzzet ÖZkan'a göre, uHakikatta Pir Sultan şiir yazmaınıştır. Onun şiirlerini başkaları yazmıştır. Kızı, yahut Onu seven­ler Pir Sultan asıldıktan sonra yazmıştır bunları. O bir şeyhtrr, bir devrimcidir.ıı Derlediği Pir Sultan şiirleri için de şunlan söylemektedir Ali !zzet: uBS$alanrun

şiirlerinin Pir Sultan'a geçtiğini ben çok bilirim. Benim 'Pir Sultan'ındır' diye derleyip yayınladığım şiirlerin içinde de Pir Sultan'ın olmayan çok şiir vardır. Bunu bilerek yapmadım, adamın edasına, asılmasına uygun şiiriere Pir Sultan'ındır dedim.ıı (71)

Gerçekten, Pir Sultan'ın kişiliği, ancak Pir Sultan şiirleri bütün olarak alındığında belirginlik kazanmak­tadır. üstelik aynı olgu yalnız Pir Sultan konusundıı değil, Yunus Emre, Karacaoğlan gibi şairler konusunda. da karşımıza çıkmaktadır. Hatta Kul Himmet, Hasan Dede, Genç Abdal, Nesizni için de söz konusudur bu. Dahası, ((Hacı Bektaş-ı Veli'ye 'Pir Sultan' da dendiği

(70) Naci Kum, Türkmen Barakları, Türk Etnografya Dergi­si, sayı VI, s. 63, 1963. Benzeri bir durum Sarıkaya yer adının geçtiği şiir için de söz konusudur. Hatayi'nin (Şah İsmail) i'.gili dörtlüğü şöyle: «Kapuyu kakdı kırkıann birisi/Birisinden mest olubdur vansı/San kaya pldişa­hın korusu/Konalım İmamı Hüseyn aşkına» (Sadettin Nüzhet Ergun, Hatayi Divanı, s. 45, 1956).

(71) Ali lzzet, Kırkambar, 1974; anan llhan Başgöz, Aşık Ali İzzet Özkan, s. 44, 1979.

(ı2

için Pir Sultan'ın bazı şiirleriı> kimi mecmualarda Hacı Bektaş adına geçirilmiştir.ıı (' � )

Halk şiiri varsa bunun için vardır. O şiirlerden hiç­biri, şairinin söylediği biçimde, bireysel yaratı ürünü olarak kalmamıştır günümüze. Şairince yazılmamış, söy­lenmiş; halkın dilinde, gönlünde beslenip ağızdan ağıza yansıyarak ve çoğu kez değişerek günümüze ulaşmıştır. Bunun içindir ki bugün de yaşayan Pir Sultan değil, Pir Sultan Abdallar'ın oluşturduğu bütündür. üstelik bu, en belirgin özelliği sözlü olan ve ağızdan ağıza geçe­rek yaşarlığını sürdüren halk şiirinin temel niteliği göz önüne alındığında bilimsel açıdan bir tutarsızlık da sa­yılamaz.

Pir Sultan'ın şiirleri konusunda en eski kaynak, Şa.Jı Tahınasb döneminde yazıldığı bilinen ccMenakıbü'l­Esrar Behçetü'l-Ahrarıı adlı yapıttır. cclmam Cafer Buy­r.uğuıı , ccBü.yük Buyrukıı adlarıyla da tanınan bu yapı­tın 1017/1608 tarihli nüshasında (73) Pir Sultan'ın üç şiiri yer almaktadır. Şiirlerden ikisi Pir Sultan, biri Pir Sultan Abdal adına kayıtlıdır . (H) Pir Sultan şiirinin

(72) PNB-AB, a.g.y., s. 20-21. (73) Alevi töre ve törenlerinin anlatıldığı Menakıb'ın Bisati

adlı birince yazıldığı öne sürülme�tedir. Kitapta aynca Hatayi'den 20 nefes, ı mani ve aruzla yazılmış 8 şiir, Kul Hiınmet'ten 4 nefes ile Kul Mazlum, Şah Adil, Kul Adil adlı şairlerden birer nefes bulunmaktadır. (Ab­dülbaki Gölpınarlı, Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik, s. 178, 1979).

(74) Pir Sultan ve Pir Sultan Abdal'ı iki ayn şair sayan 1. Aslanoğlu ile A. Bezirci, ikincinin birincinin müridi ya da çok yakını olduğu görüşündedirler. Bu, bana pek doğ­ru görünmüyor. Ayrıca ikinci Pir Sultan Abdal'ın bir şiirindeki •Altmış ile yetmişin arasında/Uzümü irfana koşamam m'ola. dizeleri, onun Hicri 960 (1552) ile 970 (1562) yıllan arasında havatta olduğunun da kanıtı sa­yılamaz. Daha doğrusu, 60 ile 70'in tarihi değil, yaşı bil-

63

bütün özelliklerini t�ıyan bu üç §iirden «Serseri girme meydanaıı dizesiyle ba§layan Pir Sultan Abdal Tapşır­malı nefes Sabahattin Eyuboğlu'nun seçmeleri arasm­dadır (SE s. 141) . öteki nefesleri de burada vermek is­tiyorum :

Gelsin ikranna beli diyenler lniltim derdim Muhammed Ali'dir 1 sm in anınca salavat verenler Meşrebim virdim Muhammed Ali'dir

Gör'e Mansur kabul eyledi ddn Alemde nesne bulmadı serseri H er kande bakarsam mürşidi piri Gözümle gördüm Muhammed Ali'dir

Kimse bahane bulmadı naklime H aktan gayn nesne gelmez aklıma Düfilnceğiz bu gurbet iklimine Mekô.nım yurdum Muhammed Ali'dir

dirdi�i kanısındayım. Bu dizelerin sahibi Pir Sultan Ab­dal'ın başka bir şair oldu�u görüşü, gerçek Pir Sultan' ın 1590'da asıldı�ı görüşüyle birlikte alımnca inandıncı­lık taşımıyor. Birbirine çok yakın, belki akraba ya da mürşid-mürid durumunda iki şair, yıllarca (en az elli yıl) birlikte, öz-biçim-söyleyiş olarak hemen hemen aynı nitelikte şiirler söylüyorlar; ikisinin de ünü çok yaygın; ama nedense, kendi şiirlerinde, menkabe ve söylentiler­de ya da herhangi bir kaynakta bunu sezdirebilecek en küçük bir ipucu yok. Bana göre Pir Sultan'la Pir Sul­tan Abdal aynı kişi. Pir Sultan'ın 1548-1550 yıllan ara­sında bir tarihte asıldı�ı düşünülürse 60 ile 70 sayılan­nın yaşı belirtti�i açık. Bu, Pir Sultan'ın asılmasından sonra Pir Sultan ya da Pir Sultan Abdal adlanyla baş­kalannın şiir söylemediği anlamına da gelmez.

Gezeyim dlemde bir ydr bulayım Bu aka:n. çeşm.imin yaşın sU.eyim Anttım pô.k ettim gönlüm sarayın Içeri girdim Muhammed Ali'dir

Dosttan haber geldi inili inil Unul yürekteki yaralar unul Pir Sultan der mel'ill olma ey gönül Kalmışa yardım Muhammed Alt'dir

XXX

Gönül gel karardan (JŞ11UJ Sözüm sana meveddettir Gafillen bacadan düpne Ewel kapu şertattır

Şeriattan edep �en llimle üstad olur oğlan Al bu pendi belin fxJ#lan Kimi farz ktmi mnnettir

E#er bu sırra erersen Dolan klı:pudim {lirersen. Tarikat tarzın sorarsan Yedi farz üçü mnnettir

Gelin girelim bu bdbı Açılsın dşık kitabı Eğer anlarsan hesabı Andan sonra tarikattır

Tarikat bir oddur yakar Kimi 1uz.m ktmi has çıkar Her dşık bir çakmak çakar Çırağm yakan üstaddır

65

Tarikatta kdmil olan Ilmi ile dmil olan Bu yolda mükemmel olan Evvel mertebe hizmettir

Hizmet erenler yoludur Cümle ümin evvelidir Ahdimiz cekalu beliııdir Bundan dönen kişi mattır

Kend'özümüze gelelim Tarikat nedir bilelim Yoklukta sefil olalım lbtida yüz iradettir

tbtida tdlib olunca Düşmana galib olunca Dört can bir kalıp olunca Menzili bi-nihayettir

Hakikat genc-i nihdndır Mari/et gevher-i kdndır Yedi yüz yetmiş mizandır ötesi ilm-i hikmettir

Mürebb'olan Ali gerek Dört kapuda eli gerek Musdhibin hali gerek Zira Ali Muhammed'dir

Pir Sultan der cekalu belili Dedik ya Murtaza Ali Kim kadeh içer kim dolu Bu bize acep derttir

66

Pir Sultan şiirlerinin özünü bu inanç oluşturur. Ale­vi-bektaşi gelen�in Nesimi, Hatayi, Fuzuli, Kul Him­met, Yemini, Virani ile birlikte Pir Sultan Abdal'ı ye­di büyük şairden biri saymasının nedeni de budur.

Ama onu salt belli bir inancın şairi olarak görmek de yanlıştır. Pir Sultan Abdal, yalnız alevi-bektaşi ede­biyatının de�il. Türk halk şiirinin de en büyük şalrle­.rindendir. Halk dili ve halk edebiyatıyla beslenen kusur­suz söyleyişi, insan sevgisiyle dolu dünya görii§ü ve lir�­miyle, inancı ne olursa olsun herkesin gönlünde, dilin­de yaşayan bir halk ozanıdır. Sözlü edebiyatın biriki­minden yararlanıp duru bir dil kullanarak kendine öz­gü bir şiir yaratmıştır. Şiiri, yaşanan hayatı kucaklar, insan sevgisiyle yücelir ve insan duyarlı�nın, insanın :ç dünyasının ortak yanlarını yansıtır. Onda bir tari­kata bailı şairin öğreticil�ini, bir sazşairinin uçanlı­ğını ve d�a sevgisini, dervişlik neşesinl, kısacası ku­sursuz bir şiirsel bileşimi buluruz.

Küçükyalı, 2 Aralık 1986

67

PIR SULTAN

Anadolu hal kının bağrında açmış bir kızı l güldür Pir Sultan. Kişi l iğ i , özü, sözü halkla öyle içten içe kaynaşmış k i , nerede kendisin in , nerede halkın dile geldiğini kesti­remezsiniz. Halk öldürülen sevgi l isini kendi soluğuyla di­ri ltmiş, di l ine di l ler, sazına sazlar katıp yaşatmış, ölüsüne dirisinden daha güçlü, daha etki l i bir varl ık kazandırmış, sönmüş bir canı bin bir canla yeniden tutuşturmuş.

Şiirleri sağl ıklarında yazıya geçmemiş eski halk şa­i rlerimizden h iç bir inin hiçbir şi i ri iç in kendi ağzından çıktığı kesinl ikle söylenemez. Ölümünden çok sonra hal­kın ağzından derlenmiş şi i rlerd� hangi sözlerin hangi söz­lere katı ldığını kest i rebilmek için, şair in k iml iği , kişi l iğ i üstüne su götürmez belgeler, tanıklar çok kez halk ın ağ­zından derlenmiş şi irlerdeki ipuçlarından çıkarılmaktadır. Halk benimsediği b ir şaire onun söylemiyeceği , söyleye­meyeceği sözleri kolay kolay söyletmez, söyletemez, ora­sı doğru ; ama benimsediği şai r susturulmuş, sesini duyur­maz olmuşsa, onun ağzından, onun gönlünce ve söyleyiş biçimiyle sözler yarattığı da su gotürmez bir gerçektir. Pir Sultan'ın darağacına giderken söyled iklerini onun ağ­zından halkın söyremiş olması akla daha yakındır : Ne ken­disi o şi irleri saza uydu racak durumdadır, ne de Hızır Pa­şa o şi irlerin halka. ulaşmasını sağlayacak ada(Tldır.

69

.. söyleyene bakma söy l etene bak.. demekle bizim

hal k ı m ı z hal k şairlerim i � : n s ı rr ın ı çözmüştür. Halk şair i

gerçekten halkın şairi ise neyi kend is in in , neyi halkın söy­

lediğini hiçbir b i lg in ayırdedemez. Şu iki d ize üstü nde düşünel im isterseniz:

Ben Musa'yım sen Firavun İkrarsız şeytan-ı lain Üçüncü ölmem bu hain Pir Sultan ölür dirilir.

Kendisin i astı rmış olan Hızır Paşa'ya bu sözleri Pir Sultan dara{ıacına g ider ayak mı yazıp ya da söyleyip hal­ka �:�laştırmanın bir yolunu bulmuştur? Kolay kolay inanı­l ı r bir şey de{ıil bu. Oysa bu sözleri, Pir Sultan'ı Hızır Pa­şa'ya inat, yüre{ıinde diri lten halkın söylemiş olması akla ve halk şi ir imizin geleneklerine daha uygun. Ama kendi söylemeyip söyletmiş de olsa bu sözler yine de Pir Sultan'­ın sayı l ır, çünkü onun kişi l i{ıi , düşüncesi ve söyleyişiyle di le gelmişlerdi r, Pir Sultan' ı d iri ltmişlerd ir.

Bize de gel oldu kanlı Sıvas'ta Hızır Paşa bizi astı bulunmaz.

Sıvas'a kanl ı denmesi Pir Sultan' ın orada ası lmasın­dan ö.tü rü olduğuna göre bu d izeleri de nasıl kendisi söy­lem iş olabi l i r?

Şu kanı zalimin ettiği işler Yağmur gibi ya�r başıma taşlar

Şu illerin taşı hiç bana değmez İlle dostun gülü yaralar beni.

70

Bunları da Pir Sultan söylemiş olamaz. Nasıl söylesin ki , darağacına g iderken taşa tutulma ve taştan çok bir dostun attığı gülden yaralanma, Pir Sultan'dan çok önce başka inanç kurbaniarına da yakıştır ı lmış bir efsanedir. Taşlanırken, ası l ırken dostların ın iki yüzlü davranışlarından yakınmayı Pir Sultan ister istemez halka bırakmış ve halk da cellatların söylerneğe vakit bırakmadıklarını onun sa­zına, sözüne, ölçüsüne biçisine uygun olarak söylemiş­tir. Hal k için bu h iç de zor olmamıştı r, çünkü P i r Sultan, Yunus Emre'n in yolundan giderek sazına sözüne, ölçüsü­ne biçisine saygı l ı bir şai r olmuş, halktan kopmadan ay­d ın laşmanın sırrına ermiştir.

Pir Sultan'ım ah etti de gülmerli Aradı derdine derman bulmadı Hak uğruna serin verdi dönmerli Ferhat şu dağları delelden beri.

Ayrıca son dizede Pir Sultan' ın , halkın daha eskt bir sevgi l isi olan ve halkın di l inde destanlaşan Ferhat' la yak­laştırı lması zengince anlaml ıdır. Aşk uğruna dağları delip halka su getiren Ferhat, tıpkı P i r Sultan · gibi , halkın ara· cı l ığ ıyla d i l lere destan olmuştur.

Pir Sultan, Anadolu halkından kopmuş, köyün, köylü­nün di l inden anlamaz olmuş, Arabın zemzem suyunu hal­kın al ın terinden daha kutsal sayacak kadar yozlaşmış, çı kmaz yollara sapmış, çıkarcıların çamuruna saplanmış olan Osmanlı Sarayına karşı bir başkaldırmaydı. Saray Pir Sultan'ı astırıp, halkın kanıyla beslenen yobazları tut­masaydı , astığı astık, kestiği kesl ik bir imparatorluk kura­mazdı ama, daha uyanık, daha i nsanca bir devlet olma yolunu bulabi l i r, halkından daha az kültürlü olmak ayıbın­dan kurtulab i l i rd i .

Bizim halk ımız da Yunus Emre'den beri başına geçen

7 1

devlet adamlarından daha uyanık olduğunu gösteregel­miştir. Uyanmaya engel olan yobazl ığ ı hep Saray besle­miş, oysa halk bütün şairleriyle yobazlara karşı amansız bir savaş açmıştır. Saray' ın Istanbul ortasında kurduğu medreselerden bir tek, ama bir tek yüzümüzü ağartacak i nsan yetişmemiş, oysa halkın dağ başlarında, devletten yardım görmek şöyle dursun, devletin H ızır Paşa'ları el iy­le asılmayı göze alarak yaşattıkları tekkelerde, yoksul luğu ateşe ve ışığa çeviren ocaklarda, çağdaş insanl ığa sesle­nen Pir Sultanlar yetişmiştir.

Pir Sultan Abdalım şunda

Çok keramet var insanda

Bu sözü, ister halkın yetiştirdiği Pir Sultan, ister Pir Sultan' ın yetiştirdiği halk söylemiş olsun, hangi Med rese hocası, hangi Saray şairi söyleyebi l ird i? I nsanı , insanl ığı horgören bir devlete baş kaldırıyordu Anadolu halkı Pir Sultanıyla ; suçsuz insanları bi le asıp kesen Saray'a :

Bir suç için adem.oğlu asdmaz

diye sesleniyor; sevgisizliğin asık yüzlü , acı di l l i sözcü­lerine:

Ademoğlu bir acaip nesnedir Muhabbetli tatlı dile çevrilir

diyerek sevgi dersi veriyor;

İnsan olan gelir num çevrilir

diyerek de karanl ığa çevrik yobazları insanlığa çağırıyor. Halk Pir Sultan'ın ağzından kenuşur da kızının ağzın-

72

dan nıçın konuşmasın? Sanem' in babasına yaktığı sanı­lan o güzel im ağıt kim bi l ir hangi adsrz hal k şairin indir:

Pir Sultan kızıydım ben de Banaz'da

dizeslnde- «kızıydım .. sözü ağıtı bir başkasının söylediği­n i belirtiyor daha çok. O başkası ağıtı yin� ccPir Sultan' ım• seslenişiyle biti riyor. au· da açıkça gösteriyor ki b ir şiirin Pir Sultan adıyla bitmesi ona maledi lmesini gerektirmez. Ama l;ıu adla biten bütün şiirler bir kişi l iğin halkla kay­naşmasından doğduğu için yine de onun sayılabi l i r. On­lara Pir Sultan ' ın şi irleri diyemezsak de Pir Sultan şiirleri d iyebi l i riz. Böylesi kaynaşmalar bizim halk şiirimizde o ka­dar çok olmuş ki, yazı l ı eser bırakmamış şairlerimizin ad­ları birer soy adı , tür adı nitel iğ i kazanmıştır. Köroğlu'nun şi irleri yerine Köroğlu şii rleri demek gerçeğe daha yakın bir çözüm yolu olacağa benziyor.

Ben Köroğluyum,. dağda. gezerim

sözünü Köroğlu söylemiş mi. söylememiş midir? Şair ken­d isi için «bir Köroğlu» d iyebi l ir mi diyemez mi? «Dağda gezerim» ve hele ondan sonra gelen

U!,lan kuşlardan da hile sezerim

sözleri kendisinden çok, bir Köroğlu masalı adsız halk şairin in ağzına yakışmıyor mu? Bunlar üstüne boşuna tar­tışmaktansa Köroğlu'nun söylediklerin i

. ve söylettiklerini

kapsayan, şiirin sahipl iğini onunla halk arasında bölüştü­ren bir sunuş yolu aramalıyız.

Pir Sultan "şairlerln in başlıca özel l i klerinden biri , bu

şi irlerde ço k değişik konu, duygu ve söyleyişlerin b i r araya gelmesidir.' Başkaldırma, boyun eğme, ölümü hiçe sayma,

73

ölümden, ayrı l ıktan yakınma, h ayvan ve ağaç sevg isi , yay­

lasına, yurduna, çol u k çocuğuna bağl ı l ık , sarı tambu raya sevg i , ç ıkarcı din adamlarına yerg i , insan l ığa çağ rı, dün­yayı sevme. d ü nyayı küçümseme. g u rbet acıs ı . s ı la se­vinci , koç aklama, taşlama, ağıtlama, sızlanma, kı l ıç k ışan­ma, bülbül le dertleşip Hızır Paşa'yla cenkleşme, yeşi l yap­

raklara ozeı ı ı p kaı d toprakları bEmimseme, din uğruna şe­hitl i k, b i r gözleri sürmel iye kölelik, daha neler neler var P i r Su ltan ş i i rlerinde. Halk söyletmiş hepsini sevgi l i Pirine, o da benimsemiş hepsini seve seve. Bir bakıyorsunuz dev­rimci bir insan seli oluyor Pir Sultan :

Özü öze bağlayalım Sular gibi çağlayalım Bir yürüyüş eyleyelim

TeveKkeltü taalallah!

Bir de bakıyorsunuz aynı P i r Sultan :

diyor.

. Bir bülbülcük konmuş dağlar başına

Pir elinden dolu içmiş deliyim Üstü kan köpüklü meşe seliyim

d iyen Pir Sultan hemen ardından:

Ben bir yol oğluyum yol sefiliyim

d iyor.

•Koca başl ı kadı .. ya kızıp:

Fetva verir yalan yulan Domuz gibi dağda dolan

74

Sırtına vururum palan Senin gibi hayvan var mı

diyen de Pir Sultan;

Koyun olduk ses anladık Sürüye saydılar bizi

diyen de o.

Gelin yiyelim içelim Bu güzellik geçer bir gün

dediği de olur;

Gelin canlar bir olalım -Münkire kılıç çalalım

dediği de.

Al yanaktan kırmızı gül dererken Felek beni nazlı yardan ayırdı

diyen de o :

Muhammed Ali'nin alnında balkır Nurum var neylerim dünya malını

d iyen de o.

Pir Sultan Abdal'ım fakir biçare

diye de b itirdiği olur sözü :

75

Pir Sultan Abdal'ım meydanda merdl.m

diyerek de.

Kimi şi irlerinde bir saklambaç oyunu hafifl iği var:

Sen llir yanıl elma olsan Dalımda bitmeye gelsen Ben bir gümüş çövmen olsam Çeksem indirsem ne dersin.

Kimi şi i rlerindeyse sevinçten ağır basan derin bir hüzün :

Ş u meydanda serilidir postumuz Çok şükür Mevlaya gördük dostumuz Bir gün kara toprak bürür üstümüz Çürütür hey benli dilber çürütür.

Koyundan kuzudan söz ederken Pir Sultan Anadolu 1<öylüsünün ta kendisidir:

Koyun gelir kuzusundan adı yok Sıra sıra külekierin südü yok Kuzusuz yayianın hıçbir tadı yok Gel koyun meleme vazgel kuzundan.

Hele öküze saygısın ı ve sevgisini söylerken, Anado­lu'nun en eski i nançların ı insancal ığa çevirerek di le ge­tirir g ibidir:

Öküzün damını alçacık yapın Yaş koman altına kuruluk sepin Koşumdan koşuma gözlerin öpün treçberler hoşça görün öküzü.

76

Pir Sultan'ın , öküz üstüne dünyada söylenmiş şi­i rlerin belki en güzeli olan bu şiir i üstünde durup düşün­rneğe değer. ister kendi söylemiş, ister halk kendisine söyletmiş olsun, bu şi ir Anadolu toprağın ın özel bir ürünü­dür. Öküzü� tarih öncesinden kalma kutsall ığı Pir Su!� tan'da ne rahat b ir insancalığa dönüşüyor. B ir Tanrı ol­maktan çıkıp insanca sevilen, gözlerinden öpülen b i r ar­kadaş oluveriyor öküz.

Koyun, kuzu b"ütün Anadolu halk şairlerinde vardır, ama Pir Sultan'da, b ir çobanla sürüsü arasındaki sıcak yakınl ıkta, kurbanl ık kader ortakl ı ğıyla di le getiri l i rler. Hiç­bir kurban için koçların ağladığı görülmemiştir bizim halk şi irimizde; ama Pir Sultan, belki çocukluğunda çobanl ık etmiş Pir Sultan, ölümüne koçların da ağladığı bir i nsan­oğludur:

Koyun gelir kuzulan meleşir Koçlar a�lal" allar Pir Sultan deyi.

Pir Sultan' ın şii rlerinde hayvanlar, b itkiler, dağlar, su­lar olsun gerçeklik kazan ırlar. Bülbül, dağ başında bir çalığa konan bülbülcük olur Pir Sultan'da. ı rmak Kızıl I r­mak, dağ Yıldız Dağı , deniz Akdenizdir.

Bir Ortaçağ .şi irine doğa ne kadar girebil lrse, Pir Sultan' ın şi ir ine de o kadar, belki çağdaşlarından biraz daha çok girm iş, g irebilmiştir. Çiçek�er ve anlar, gül ler ve bülbül ler Pir Sultan şi irlerinde kokuların ı , renklerin i yitirmeden simgeleşirler.

Pir Sultan'ın Padişah'a karşı Şah'tan yana olması, kendi imparatoruna karşı bir yabancı i mparatoru tut­mak deği ld ir. Anadolu köylOsünün di l i ve fakir fukaranı n özgürlük özlemeye koşuşan, satılmiş softaların karşısına diki len Pir Sultan' ımız, i rı · :ının insana kulluğunun hiç bir türlüsüne boyun eğecek yaradı l ışte değ i ld i . Onu Sa-

77

ray'a ve bütün sarayiara karşı halkın savunucusu sayma­dan kişi l iğ ine ve şi irlerine yaklaşmak mümkün olmadıktan başka, ası lması olayı da kolay açıklanamaz.

Pir Sultan, Şeyh Bedrettin g ib i , ondan daha ja fazla, yurduna, yurdunun taşına toprağına, ezilen halkına ölesi­ye bağl ıd ır, çağında, Arap ve Acem hegemonyasına karşı olduğu en azından ş i i rlerin in d i l iyle bell id i r.

Rahmetl i Ahmet Harndi Tanpınar, gerçek bir sanatçı olarak ister istemez Pir Sultan ' ın kimi nefeslerine hayran­d ı ; ama için için bir Osmanlı efendisi olarak bir gün bana: •Ben de Osmanlı Padişahı olsam Pir Sultan ' ı affedemez­dim, .. demişti . Padişah devletini korumak zorundad ır, de­mek istiyordu. Unutuyordu ki Pir Sultan halkın, kendinden kopmuş bir Saray'a karşı d i ren işiydi . . Affedi lemez suçu işleyen Pir Sultan deği l Padişahın ta kendisiydi. Halka ihanet etmiş bir Padişah, Padişaha ihanet etmiş b i r şair­den daha az mı suçludur? Insanl ık, insancal ık bakımından ise, nerde istanbul 'daki sağır Sultan, nerde Pir Sultan ! Nerde güzel im Istanbul şehrinde Saray surları iç ine . ka­pandıkc;:a kapanan, nerde Banaz köyünden dünyaya açılan insan !

Osmanlı padişahı hal ktan kopdukça koparken , halk elbet kendi nden kopmayan devrimcilere sarı ld ıkça sarı­lacaktı . Oylesi padişaha başkaldı racak yiğitler c;:ı l<masa halk öylesi yiğ itleri hayal ve söz gücüy�e kendisi yaratırd•. Gerçek kiml iklerin i b i lmediğif!�iZ nice eşkiyanın Anado­lu'da ermiş kişiler sayılıvermeleri bundandır. Ezilen ler ezenlere baş kaldı rmak, kaldırmazlarsa bu özlemlerini bir masal la olsun d i le getirmek zorundadırlar. Pir Sultan kim olursa olsun ezi lmiş insanların sultanı oluvermiştir. Par­makla sayılamayan, kırmakla tükenmeyen, d ışından bak­makla halleri b i l inmeyen halkın kendisidir asl ında: Başkal­d ırmalarını halk hayal etmişt ir belki de. Söyleyene bakma, söyletene bak, der bir atasözümüz.

SabahaHin Eyuboğlu

Ş I I R LE R

Viran bahçelerde bülbül öter mi Gönül eğlencesi gül olmayınca Merhemsiz yaralar unar biter mi Bir gerçek veliden el olmayınca

Nefse uyan Hakka uymuş deği ldir Gaziler namazın kı lmış deği ld ir Bu geze!l abdallar derviş deği ld i r Arkasında hırka şal olmayınca

Tabib olmayınca yaram sarılmaz Mürşid olmayınca pire varı lmaz Yüz bin asker olsa yezid kovulmaz El i Zülfi karlı Al( i) olmayınca

Bu aşk meydanında bir divan olur O meydana düşen nevcivan olur i t i katsız tal ib boş kovan olur Vızı lar arısı bal olmayınca

Değme arif bunu böyle b i lemez Bi l i r ama yine arif olamaz Her mürşid ölüyü d iri kılamaz Hünkar Hacı Bektaş Vel ( i ) olmayınca

8 1

Ik i melek gel i r sual sorarlar Döker hurcunu da gevher ararlar Bir kılın üstünde köprü kurarlar Geçemezsin Hakka kul olmayınca

Pir Sultan' ım baştan dalga aşırır Bu aşkın dolusu aşka düşürür Her bi ldiğin rehber çiğ mi pişirir Yanıp ateşiere kül cimayınca

82

Çeke çeke ben bu dertten ölürüm Seversen Al i'yi değme yarama Ali 'n in yoluna serim veririm Seversen Ali'yi değme yarama

Ali 'nin yarası y4r yarasıdır Buna merhem olmaz dil yarasıdır Ali 'yi sevmeyen Hakkın nesidir Seversen Ali'yi değme yarama

Bu yurt senin değil konar göçersin Al i 'n in dolusun bir güı:ı içersin Körpe kuzulardan nasıl geçersin Seversen Ali'yi değme yarama

l lgıt ı lgıt oldu akıyor kanım Kem geldi d id4ra tal i im benim Benim derdim bana yeter hey canım Seversen Al i'yi değme yarama

Pir Sultan Abdal ' ım deftere yazar Hile6az yar ile olur mu pazar Pir merhem çalmışsa yaralar azar Seversen Ali 'yi değme yarama

83

Beni gorup yönün öte döndürme Yine gitmez meylim sendedir sende Yıkıp h ilAl kaşlarını indirme Günah sende deği l bendedi r bende

Şeker vardı r dudağında di l inde Arzumanım kaldı gönca gülünde Sen bir padişahsın hükmün elinde Senin i le dAvam sendedir sende

Sensiz çıkıp yayiaiarı yaylarnam Engel ler içinde sırrın söylemem Çok günah işledim inkAr eylernem l k'ellerim kızıl kandadır kanda ,

Nice beyler i le gezdim yoruldum Kan bulanık aktım aktım duruldum Senci ley•n çok güzele sarı ldım • Dahi senin sevgül-candadır canda

Pir Sultan Abdal' ım böyle deyipti r Aşıklar güzeli sevegeliptir Bir güzel sevrneyle karıl ı m'oluptur Kellem terkidedi r yandadır yanda

81

Onüme bir çıaır geldi Bir ucu var şar içinde Bakkallar dükkAnı n açmış Ne istersen var içinde

Gir dükkAna pazar eyle Hışmın yenip hazer eyle Aya güne nazar eyle Ay Muhammed nur içinde

Ay Ali 'dir gün Muhammed Okunan seksen bin Ayet Bal ıklar deryaya hasret Çarhı dönen göl içinde

Göl içinde. çarhı döner Susuzluktan baarı yanar Müminler secdeye iner Seyir var seyr' içinde

Kudretten verdi o balı Bahanesi oldu arı Din le imdi ah ü zArı Arı inler bal içinde

Pir Sultan' ım ey gaziler Alnımızda ak yazılar TAiib de pirin arzular Bülbül öter gül içinde

85

Gel in canlar bir olal ı m Münkire kı l ıç çalalım Hüseyn'in kan ın alal ım Tevekkeltü taAiallah

Ozü öze bağlayalım Sular g ibi çağlayalı m Bir yürüyüş eyleyelim Tevekkeltü taAial lah

Açalım kızıl sancağı Geçsin Yezid ' lerin çağı El imizde aşk bıçağı Tevekkeltü taA ial lah

Pir Sultan' ım geld i cQşa Münki rlerin akl ı şaşa Takdi r olan gel i r başa Tevekkeltü taalal lah

86

Ne g üzelce muradıma ererken Felek beni nazlı yArdan ayırdı Al yanaktan kırmızı gül dererken Felek beni nazlı yArdan ayı rdı

Demir kafeslerdir benim durağım Yanar iken yanmaz oldu çırağım G ün-be-gün artıyor derdim tırAkım Felek beni nazlı yArdan ayırdı

Yaz gelince yazı yaban yurd olur Ak sürüye kara koyun kurd olur Sevip sevip ayrılması derd olur Felek beni nazlı yArdan ayı rdı

Yaz gelince atlar çıkar çayıra Kadir MeviAm sevdiğini kayıra Meğer ben i senden ölüm ayıra Felek beni nazlı yArdan ayırdı

Pir Sultan Abdal ' ım dağları aşam Aşam- aşam ı rmaklara karışam Hiç başına gelen var mı danışam Felek beni nazlı yArdan ayırdı

87

Koca başlı koca kadı Sende hiç din iman var mı Hararnı helAlı yedi Sende hiç din iman var mı

FetvA verir yalan yulan Domuz gibi dağa dolan Sırtına vururum palan Senin gibi hayvan var mı

lman eder amel etmez Hakkın buyruğuna g itmez Kadılar yaş yere yatmaz Hiç böyle bir şeytan var mı

P ir Sultan' ım zatlarınız Gerçektir şöhretleriniz Haram yemez itleriniz Bu sözümde ziyan var mı

88

Kahpe felek saiıa n'ettim n'eyledim Aksine döntıürdüh çarh-ı devrAnı Hani n'oldu esk'adalet eski gün Perişan eyledin cümle cihanı

Dayanı lmaz Aşı kların derdine Akıl yetmez ezber.ine virdine Nakes konmak ister cömert yurduna Ti lk i kovdu ü lkesinden arslanı

Anca bu yaraya dayandı Eyyub HudAnın cefAsın safAya sayıp Cahi l ler kAmile sen bi lmem . deyip Anın iç in kaybettiler i rfanı

Pir Sultan'ım niye geldin cihAna Kusur senin imiş etme bahane Evvel kullar valvarırdı su ltana Şimdi minnetç'ettin kula sultanı

89

Ne yatarsın bülbül kalk figan eyle Şakıyup ötmenin günleri geldi Yeşi l yaprak arasında gül kaldı Söyleyip kokmanın günleri geldi

Benim şahım gelir dürlü naz i le Kalbimiz dolmuştur nükte söz i le G ülguni badeyi cura saz i le Doldurup içmenin günleri geldi

Benim şah ım gelişinden bel l id ir Ak elleri deste deste gül lüdür Kız ı l Vel i Sultan Urum el l idir N iyaza varmanın günleri geldi

Pir Su ltan' ım eydür bu dünya fani Boz bu lanık akar Tuna'nın sel i Yanına almıştı r nazl ı di lberi Doldurup içmenin günleri geldi

90

Ewel baştan bu dünyaya Tanrın ın arslanı geldi Yüz döndürmez yüz bin erden Kuşağına dolu geldi

Al i 'dir gaziler başı Hızır Nebi'd i r yoldaşı Ali manendi bir kişi Sultan Seyyid Gazi geldi

Yusuf'u kuyuy'attılar Hem aldılar hem sattı lar Kurtlara bühtan ettiler Mısırın sultanı geldi

Halil Kabe'yi yapınca Islam dinine tapınca Gökten Muhammed kopunca Nur aleme dola geldi

Aşk elinden oldum hasta Var derdine derman iste Dahi küçücük nevreste lsmail Kurbana geldi

Pir Sultan' ım nesne bi lmez Ab-ı hayat içen ölmez Kafir müslümanı yenmez Ezelden basıla geldi

91

G özleyi gözleyi gozum dört oldu Ali 'm ne yatarsın günlerin geldi Korular kalmadı kara yurd oldu Ali 'm ne yatarsın günlerin geldi

Sancak gele Kazova'ya dikile MünAfık başına taşlar dökile M ürnin olanlar da Hakka çekile Al i 'm ne yatarsın günlerin geldi

Kızıl ırmak gibi bendinden boşan Hama'dan M ardin'den Sıvas'a döşen Düldül eğeriendi Zülfikar kuşan Al i 'm ne yatarsın günlerin geldi

Sene tekmil olduğunu bildiler Yezid munAfık gömleğin g iydi ler Kasdeyleyüb imarnlara kıydı lar Al i 'm ne yatarsın günlerin geldi

'

Abdal Pir Sultan' ım bu sözüm haktır Val iAhi sözümün hatAsı yoktur Şimdiki safunun yezidi çoktur Al i 'm ne yatarsın günlerin geldi

92

Oturmuş Arapça Kur'An okursun Gel bunun manbın ver indi sofi Ehl-i d i l olmuşsun i rfAn içinde Gel bunun manasın ver indi sofi

Bu b ir a{ıır yüktür yüklesin getür Arif ol bu sırrın manasın yetür Anası kız oğlu koynunda yatur Gel bunun manbın ver indi sofi

Muhammed Al i 'd ir danndan yüca Mürninler yuğruldu döküldü saca Anası kız oğlu oğlan b ir koca Gel bunun manasın ver indi safi

Erenlerin kı ldan ince yolu var Dört kapın •n iki çatal d i l i var B i r kuş gördüm ayağında nal ı var Gel bunun manasın ver indi sofi

Pir Su ltan Abdal' ım hey şems ü kamer Yezid' in boynunda tir ile teber B i r _kısrak gördüm koyunun emer Gel bunun manasın ver indi sofi

93

Hak nasib eylese dergaha var&am Daim divanında dursam yA Ali Eğilsem pAyine n iyaz eylesem Yüzüm toprağına sürsem ya. Ali

• Yüzüm toprağına sürdüğüm zaman Zerrece gelmezdi gönlüme gürnan Ali 'm Düldülüne bindiği zaman önünce Kanber olsam yA Ali

Kanber gibi hizmetine yeldirsen Bir dem ağladırsan bir dem güldürsen Çeküp Zülfiı<Ar' ı beni öldürsen El im eteğinden çekmem ya Ali

Hiç çekem mi eteğinden el imi Hak katında kabul ettim ölüniü Doğru sürün Hak erenler yolunu Mümince kul ların sevsem yA Al i

Mürnin olan neresinden bel l id ir Hakkı söyler netesinden bell idir Erenterin yolu gonca gülüdür Tomurcuk gül lerin dersem ya. Al i

Pir Sultan' ım selAmını getürse Hak cemin i hakikate yetürse Dizin i d izime verse otursa Doyunca didArın görsem yA Ali

94

Ben gayrı nesne bilmezem Al lah b ir Muhammed Al i Ozümü gayra salmazam Al lah bir Muhammed Ali

B i r mum yanar bir şişede Bülbül e{Jienmez meşede Yedi ik l im dört köşede Allah b ir Muhammed Al i

ik i kuş gördüm yuvada Döner mualh\k havada Da{Jda deryada ovada Allah bir Muhammed Al i

Yaktıcağım bir çırağdı r Bindieeğim bir buraktı r Yerden göğe bir direktrr Allah b ir Muhammed Al i

Pir Sultan' ım bu b ir sırd ır S ırr ını saklayan erdir Ay da sırdır gün de sırd ır Allah bir Muhammed Al i

95

Bu dünyanın ewel ini sorarsan Allah bir Muhammed Ali 'dir Ali Sen bu yolun sahibini ararsan Allah bir Muhammed Ali 'dir Ali

Tahtını terk etti ibrahim Edhem Süleyman Nebi'ye verildi Mtem Her kulun alnına yazı ldı sitem Kişin in çektiği yoludır yoli

Erenler öldürür yoldan şaşanı lhl�s i le kaldırtırlar düşen i . Tarikatta her kişin in nişanı Erenler katında bel l id ir bel l i

Erenler eli nden dolu içiidi Ol saatte kil ü kalden geçildi F irdevs-i a'lada gül ler açıldı Cennet-i a' l�nın gülidir gül i

Pir Sultan Abdal'ım ummana daldı Yenemedi kendin engine saldı Hakipayin ize yüz süregeldi Erenlerin kemter kuludur kuli

96

Arzuladım size geldim Hünkar Hacı Bektaş Vel i Eşiğine yüzüm sürdüm Hünkar Hacı Bektaş Vel i

Pir el inden dolu içtim Doğdum el in ize düştüm Ak cenneti gördüm geçtim Hünkar Hacı Bektaş Vel i

Rehber aradım aradan Cümle alemi yaradan Beş taşl ı şahid getüren Hünkar Hacı Bektaş Vel i

Güvercin donunda durur Cümle eksikler yitürür Beş taşl ı şahid getürür Hünkar Hacı Bektaş Vel i

Aşı kların sema' döner Kırk budakta şem'a yanar Dolusun içenler kanar H ü n kar H acı Bektaş Veli

97

Bahçende gördüm gülünü Erenler sOrsün demini Imam Rıza,

.n ın tarunu

Hünkar Hacı P "ktaş Vel i

Balım Sultan er köçeği Keser kılıcın bıçağı Erenlerin bal çiçeği Hünkar Hacı Bektaş Vel i

P i r Sultan'ım gerçek vel i Erenlerden çekmez el i On iki imarnın yolu Hünkar Hacı Bektaş Vel i

98

Gaafil kaldır şu gönlünden gümanı Bu mülkün sahibi Ali değil mi Yaratmıştır onsekizbin Alemi Rızıkların veren Ali değil ml

Gelin vazgeçelim böyle gürnandan Valiahi çıkarız dinden imandan Şefaat umarız on i k(i) imamdan Anların atası Ali deği l m i

Yaratıldı Mülcem ol o ldu düşman Kasdetti Ali 'ye oldu peştman Kangı kitabda gördün ömer Osman Kur'Anda okunan Ali değil mi

Binbir adı vardı r bir adı Hızır Her nerde çağırsam orada hazır Ali padişahtır Muhammed vezir Bu fermanı yazan Ali deği l mi

Pir- Sultan Abdal' ı m ben bir fukara Aceb bulunur mu derdime çAra Yüzü · kara nasıl vararn huzura Divanda oturan Ali değil m i

99

Güzel Aşık cevrımızı Çekemezsin demedim mi Bu b ir rıza lokmasıdı r Yiyemezsin ·demedi m mi

Yemeyenler kal ı r naçar Gözlerinden kanlar saçar Bu bir demdir gelir geçer Duyamazsın demedim mi

Bu dervişl ik b ir d i lektir Bilene büyük devlettir Yensiz yakasız gömlekti r Giyemezsin demedim mi

Çrkalım meydan yerine Erel im Ali s ırrına CAn ü başı Hak yoluna Koyamazsın demedim mi

Aşıklar harabAt olur Hak yanında kıymetl 'olur Muhabbet baldan tatl 'olur Doyam�sın demedim mi

Pir Sultan Abdal şAhııı:ıız Hakka ulaşır rah ımız Onik' imam katarımız Uyamazsın demed im nıi

1 00

Bir güzel in aşıkıyım ağalar Anın Için taşa tutar el beni Gündüz hayal imda gece çtüşümde Kumdan kuma savuruyor yel beni

Rayhanını devşir devşir dest(e) eyle Ben del iyim öğüt verip pest eyle Düşmanın ım el yan ında d<?st eyle Bir gececik mihman eyle al beni

Ak gül olsam al yanağa sokulsam Gülab olsam ak yüzüne saçı lsam Kölen olsam pazarlarda satılsam Kölem deyü ak sinene sar beni

Pir Sultan Abdal ' ım gamzeli oktur Hezaran sinende yaralar çoktur Benim senden özge sevdiğim yoktur l nanmazsan ol Al laha sor beni

101

Deli gönül ini l in i l inierne Kadir Mev!am hasretime sal beni Viranl ıkta görsen baykuş sanırsın Bir hüma kuşuyum sen de bil beni

Ulu bezlrgan ım kumaş satarım Gök yüzünde uçan kuşu tutarım Eksikl iğim çoktur ben de bi l irim Eksikl ikle kabul eyle ge l beni

Ak pınarın boz bulanık sel iyim Ol sebepden akl ım yoktur deliyim Naci derler dört güruhun biriyim Ararsan Hak d ivanında bul beni

Gider idim ben de kendi işime Aşkın dolu ları yağdı başıma Ağu kattı benim tatl ı aşıma Ummanlara gark eyledi sel beni

Pir Sultan' ım ı rak yoldan gel i rsin Gevherin kıymetin nasıl bi l i rsin Eksikl iğim çoktur sen de bi l i rsin Eksikl ikle kabul eyle gel beni

1 02

Şu karşıki yaylada göç katar katar Bir güzel sevdası serimde tüter Bu ayrıl ık bana ölümden beter Geçti dost kervanı eğleme beni

Şu benim sevdiğim başta oturur Bir güzel in derdi beni bitiri r Bu ayrı l ı k baiıa zulüm getir ir Geçti dost kervanı eğleme beni

Ben gidersem Sunarn bana ağlama Ciğerin i aşk öduna dağlama Benden başkasına meyfl bağlama Geçti dost kervanı eğleme beni

G ider isem bu i l sana yurt olsun Munafı k!ar aramıza kurt olsun Ben ö lürsam yüreğine dert olsun Geçti dost kervanı eğleme beni

Pir Sultan Abdal' ım dağlar aşal ım Aşal ıııı-- da dost i l ine düşel im Çok r: imetin yedim helal laşal ım Geçti dost kervanı eğleme beni

1 03

Şu kanl ı zAi imin ettiği işler Garip bülbül gibi zAraler beni Yağmur g ibi yağar başıma taşlar Dostun bir fiskesi paralar beni

Dar günümde dost düşmanım belioldu On derdim var ise şimdi elioldu Ecel fermanı boynuma takıldı Gerek asa gerek vuralar beni

1 Pir Sultan Abdal ' ım can göğe ağmaz Hak'tan emrolmazsa ı rahmet yağmaz Şu i l lerin taşı h iç bana değmez I l le dostun gülü yaralar beni

1 04

Alçakta yüksekte yatan erenler Mürveliniz yok mu aldı dert beni Başım alıp hangi yere gideyim Gittiğim yerlerde bu!du dert beni

Oturup benimle ibadet kı ldı Yalan söyledi de yüzüme güldü Yal ın kı l ıç olup üstüme geldi Çaldı bölük bölük böldü dert beni

üstümüzden gelen boran kış gibi Yavru şah in pençesinde kuş gibi Seher çağı bir korkulu düş gibi Çağırta çağırta aldı dert beni

Abdal Pir Sultan' ım gönlüm hastadır Kimseye d iyemem gönlüm yastadı r Bi lmem deli oldu bilmem ustadı r Şöyle b i r sevdaya saldı dert beni

1 05

Yükseklerden alçaklara indim ben Felek şol kanadım kıraldan beri Aklım aldı divaneye döndüm ben Kudret oku el im vuraldan beri

Şu dünyaya gelen bir bir g itmeda Hiç eksi lmez derdim her gün artmada Turdağı tutuşmuş yanıp tütmede Hakkın didfırını görelden beri

M üsa söyler idi bin bir kelamı Kudret eli ile çaldı kalemi Öküze yükletti cümle Alemi Dünyanın temel in kuraldan beri

Pir Su!tan' ım ah etti de gülmedi Aradı derdine derman bulmadı Hak uğruna serin verdi dönmadi Ferhad şu dağları delelden beri

106

Sinem üstü ateş oldu od oldu­Yaktı muhannetin acı sözleri Hızır Paşa'n ın ettiği derd oldu­Yaktı muhannetin acı sözleri

Seni şekvii edem Urum beyine Bakmıyon mu şu sinemin dağına Hançer oldu yüreğimin bağına Kaktı muhannetin acı sözleri

Engel gel ir arkamızda dolaşır Yusarn olmaz kara olmuş bulaşır Top top olmuş mah yüzünde dolaşır · Takar muhannetin acı sözleri

Muhannet elinden hAlim pek şaşkın Deli gönül gah bulan ık gah coşkun Gönlümün sarayın kalbimin köşkün Yıktı muhannetin acı sözleri

Pir Sultan _!\bdal ' ım viidem ye!erse Sahım gel ir salacarndan tutarsa Karış karış üstümde ot biterse Çıkar muhannetin acı sözleri

1 07

Derdi m çoktur hangisine , yanayım Yine tazelendi yürek yarası Ben bu derde kande derman bulayım Meğer Şah elinden ola çaresi

Efendim efendim benim efendim Benim bu derdime derman efendim

Tü rlü donlar giyer gülden naziktir Bülbül cevreyleme güle yaz ıktır Çok hasretl i k çektim bağrım ezikti r Güle güle gei ir canlar paresi

Benim uzun boylu servi ç ınarım Yün:iğime b i r od düştü yanarım Kıblem sensin yüzüm sana dönerim M ih rabımdır kaşların ın arası

Didar i le muhabbete doyulmaz Muhabbetten kaçan insan sayı lmaz Münkir üflemekle çı rağ söyünmez Tutuşunca yanar aşkın çırası •

Pir Sultan' ım katı yüksek uçarsın Selamsız sabahsız gel i r geçersin D i lber muhabbetten niçin kaçarsın Böyle midir i l imizin töresi

1 08

Uyur idik uyard ılar Diriye saydılar bizi �oyun olduk ses anladık Sürüye saydı lar· bizi

Hal imizi hal eyledik Yolumuzu yol eyledik Her çiçekten bal eyledik Arıya saydı lar bizi

Hak divan ına dizi ldik Aşık defterine yazıldık Bal olduk şerbet ezildik Doluya saydılar bizi

Pir Sultan Abdal ' ım şunda Çok keramet var insanda O cihanda bu cihanda Ali 'ye saydı lar bizi

1 09

Bu yı l bu dağların karı erimez Eser bad-ı saba yel bozuk bozuk Türkmen kal kıp yaylasına yürümez Yıkı lmış aşiret i l bozuk bozuk

Kızıl ı rmak gibi çağlad ım aktım El vurdum göğsümün bendini yıktım Gül yüzlü cerenin bağına çıktım Girdim bahçesine gül bozuk bozuk

El im tutmaz gü llerini derrneğe Di l im tutmaz hasta hAl in sormağa Dört cevabın ma'nasını verrneğe Sazım düzen tutmaz tel bozuk bozuk

Pir Sultan' ım yaradı ld ım kul d iye Zalim Paşa elinden mi öl diye Dostum beni ısmarlamış gel diye G ideceğim amma yol bozuk bozuk

1 1 0

Gam elinden benim zülfü siyahım Peykan değdi sinem yaralandı gel Suna başın için ağiatma beni Bugün sevda candan aralandı gel

Gamdan hisar oldum mekanım yurdum işitmez avazım din lemez virdirr Bir değil beş deği l on deği l derdim Düğümler baş verdi s ı ralandı gel

Hasretine vasıl olam mı böyle Mecnun'a da baki kal ı r mı Leyla Ölümlü dünyadır gel helal eyle Yüklendi barhanem kiralandı gel

Ne çekerse dertl i sinem dağ olmaz Günler gel i r geçer ömür çoğalmaz Neşterl id ir yaralarım unulmaz Göğerdi çevresi karaiandı gel

Pir Sultan Abdal ' ım haftada ayda Günler gel i r geçer bulunmaz fayda Gönül Hak arzular can ım hayhayda Toprağ ım üstüme kürelendi gel

1 1 1

Ağiatmayın beni derdim büyüktür Aşıklar meydana coşmada gel gel Benim ciğerciğim delik del iktir Kaynayıp kayı:ıayıp taşmadan gel gel

Felek bir bilezik taktı koluma Ben hal imi arz edemem yarime Engür şerbetini sundu elime Sakıya bu demi içmeden gel gel

Gel bizim bahçeye edelim seyran Bülbül Aşık olmuş bir güle hayran Seni benden bir gün ayırır devran Ayrı l ık hal ine düşmeden gel gel

Şunda üç beş günlük müddetin kaldı Emanet sahibi geldi de aldı Meta'ımız aldı yükümüz tuttu ömrümün kervanı göçmeden gel gel

Pir Sultan' ım Haydar gel bazı bazı Gayrı çekmez oldum cevr ile nazı Havalandı uçtu gönlümün bazı Bi lece konalım uçmadan gel gel

1 1 2

Çevri lüp çevrilüp üstü yanımda ötme turnam ötme gönül hoş deOil Benim derdim yeter bir de sen katma ötme turnam ötme gönül" hoş deOil

B i r sağl ık yeğ imiş dünya malından · N ice vazgeleyim zülfü telinden Ayrı düştüm ol ŞAhımın il inden ötme turnam ötme gönül hoş deOi l

Bakmaz mısın şu ı rmağın cOşuna in havadan otur gönlüm köşküne Seni beni yaradanın aşkına ötme turnam ötme gönül hoş deği l

P ir Sultan ' ım eydür kesme amAnı Erenlere bağlamışarn gümanı Seversen A. ı 'yi Şah-ı lmamı ötme turnam ötme gönül hoş deği l

1 1 3

işitip avazım ben de varayım Eğlen uçup gitme konadur bülbül Senin aşkın benim kalbirn evin i Vücudun şehrinde donadır bülbül

Bülbülün ,donları sarı gazelden Gözünün sürmesi yeğdi r ezelden Bülbül güle aşık olmuş ezelden Harda mı gülden mi yanad ır bülbül

Sultan eder i rahmeti kuluna Tabib gerek derde derman buluna Benl ik i le konma gülün dalına Har vardır pençeni kanadır bülbül

P ir Sultan di l inden gevherler saçar Her kişi· boyunca l ibasın biçer Geçer bu güzel l ik eyyamı geçer Bu dünyanın sonu fenadı r bülbül

1 14

Sabahtan cemal in seyran eyledi m Gönüller perişan el inden sunarn Nice bekleyeyim gurbet i l lerde Hiç bi l i r yok mudur halinden sunarn

Tıyg-ı gamzelerin müşk ü bO kokmaz YAr ala gözlerin h ışm ile bakmaz CemAi in görane cennet gerekmez Güneş m idir doğdu yüzünlen sunarn

Kemhalar giyinip zünnar bağlanmaz Eser seher yel i teli ı rganmaz Sen gidelden deli gönül eğlenmez Bir bergüzar versen telinden sunam

Sen seher yel isin gider gelmezsin Gelirsen de bana baki kalmazsın Seni uçuranlar murad almasın Seni kim uçurdu gölünden sunam

Pir Sultan Abdal der cemAiin güzel Aradım bulmadım bir haber yazar Şimdi senin ismin cenneti gezer Kal ma bizim için yolundan sunarn

1 1 5

Şu yalan dünyaya geldim g iderim Gönül senden özge yAr bulamadım Yaralandım al kaniara bulandım El imin kanını yur bulamadım

G üzel olan neyler altın akçeyi Arif olan düzer türlü bohçayı Vücudunda seyr eyledi m bahçeyi Dosta el değmedik nAr bulamadım

G üzel ierin zülfü destedir deste Erenl�r Hak için oturmuş posta Bir zaman sağ _s�zdim bir zaman hasta Hasta hal in nedir der bulamadım

Felek kırdı benim kolum kanadım Baykuş g ibi viranlarda tünedlm Bugün üç g üzelin nabzın sınadım Can fedA yoluna der bulamadım

Felek benim kurulu yayım yastı Her köşe başında yolumu kesti Keskin kadeh l le dolumdan içti Yandı yüreciğim kar bulamadım

P ir Sultan Abdal' ım dağlar ben olsam üstü mor sümbüllü bağlar ben olsam Alem çiçek olsa arı ben olsam Dost di l inden tatl ı bal bulamadım

1 1 6

Döndün mü ki benden yüzü dönesi Ben seni Ali 'nin yoluna saldım lkrarı boynuna kemend olası Ben seni Al i 'n in yoluna saldım

Yürü bire yürü yüze gülücü B izi görüb yad i l ieri sevici Boynuna uğrasın şAhın kı l ıcı Ben seni Ali 'nin yoluna saldım

Pir Sultan Abdal ' ım derdiere derman Ayrı l ık elinden hal im pek yaman Şefaat etmeğe on i ki imam Ben seni Ali 'n in yoluna saldım

1 1 7

Sordum sarı çiğdeme Sen nerede kışlarsın Ne sorersın ba derviş Yer altında kışiarım

Sordum sarı çiğdeme Yer altında ne yersin Ne sorarsın be derviş Kudret lokması yerim

Sordum sarı çiğdeme Senin benzin ne sarı Ne sorarsın be derviş Hak kork_usu çekerim

Sordum sarı çiğdeme Ana baban var mıdır Ne sorarsın be derviş Anam yer babam yağmur

Sordum sarı çiğdeme

AsAcığı elinde Hak kela.mı d i l inde Çiğdernde dervişl ik var

Pir Sultan' rm erlerle Yüzü dolu nu rlarla Ak sakal l ı pirlerle Çiğdernde dervişl i k var

1 1 8

Bir bülbülcük konmuş dağlar başına Sal Allah ım sal sı lama varayım Şahin yuva yapar kendi başına Sal Allahım sal sı lama varayım

Bizim evlerimiz dağdan ötedi r Hasım kavim bize ana atadır Yad i l lerde kalmak kula hatadır Sal Al lahım sal sı lama varayım

Eki l i yayiaiar nası l basayım üzerine birkaç kurban keseyim Bu iş Hak'tan geldi kime küseyim Sal Allahım sal sılama varayım

Atlarımız yemin yedi si l indi I ki kardaş karşı karşı sal ındı Ciğerciğ im deli k del ik delindi Sal Allahım sal sı lama varayım

Pir SuLtan Abdal' ım bAki deği ldir Tuz el<mek her �şık hakkı deği ldir Bu dünya kimseye baki deği ldir Sal Allah ım sal sı lama varayım

1 19

Kur'An yazılı rken arş ı Rahman'da Kudret katibin in el inde idim Gül ler açı l ırken kevn ü mekAnda Bülbül idim gonca gülünde idim

Evvel Cebrai l ' in i lk keiAmında Kırklar mecl isinde aşk meydanında Muhammed Al i 'n in s ır kalArnında N ihan söyleşirken di l inde idim

Kırklar arş ustüne kurdular cemi Muhabbet halk olub sürdüler demi Balçıktan yarattı Al lah Ademi Ben ol vakit anın belinde idim

Yunus'un deryaya daldığı zaman Kırk gOndüz kırk gece kaldığı zaman Ali Zülfikar' ı çald ığı zaman Hayber kalesinde kolunda idim

Pir Sultan'ım içtim aşkın dolusun Makadir bilmeze vermem yarısın Bir kuşa seksen bin şehrin dansın Ta'yin veril i rken yan ında idim

1 20

Çıkıp gök yüzünde sökün eyleyen Şam'da Kul Yusuf'u görmeye geldim Eği ldim turAba yüzümü sürdüm Hakkın div!nına durmaya geldim

Nurdan kuşak kuşattı lar bel ima Hak Muhammed Al i geldi di l ime lnem g idem i mamların yoluna Yusuf'tan bir haber almaya geld im

Hani benim h ırka i le postlarım Men tutim i bir kafeste beslerim Yüküm 1!'1 ü gevher müşter(i ) isterim Alan kardeşlere satmaya geldim

Yapusu var usul i le yapulu Hacası var kapusunda tapulu B ir şar gördüm üçyüz altmış kapulu Kimin açup k imin örtmeye geldim

Pir Sultan Abdal ' ım dünyadan göçtü ldris Peygamber de donunu biçti Suyu suya köpr(ü) eyledi kim geçti Yusuf'tan bir haber almaya geldim

1 2 1

Emek çektim bir ev yaptım erenler Yine bu güzele bi ldiremedim Bahar geldi çiçek bitti ot bitti Toprak güldü taşı güldüremedim

önüne rehber almıştır kadıyı Gel i r kitabın okuyu okuyu Burhan i le buldum yetmiş ikiyi I kisin b ir kaba sığdıramadım

Yü reğimde bel l i bel l i yaralar Şeytan kalbirn almış gözün köreler Hakka n iyaz eylemeye Ar eyler Eği l ip bir secde kı ldıramadım

HO demine bir ikrarı güdenin Tu yüzüne ikrarından dönenin Pir Sultan' ım münafıkın nadanın Gönül aynasını si ld iremedim

. 1 22

Bir nefescik söyleyeyim Dinlemezsen neyleyeyim Aşk deryasın boylayayrm Ummana daimağa geldim

Aşk harmanında savruldum Hem elendim hem yuğruldum Kazana girdim kavruldum Meydana yenmeğe geldim

Ben Hakkın edna kuluyum Kem damarlardan beriyim Ayn-ı cem'in bülbülüyüm Meydana ötmeğe geldim

Ben Hak i le oldum aşna Kalmedr gönlümda nesne Pervaneyim ateşine Şem' ine yanmağa geldim

Pir Sultan ' rm yer yüzünde V?.r mıdır noksan sözümde Eksiğim kendi özürnde Darrna durmağa geldim

1 23

H ızır Paşa bizi berdar etmeden Açı l ın kapılar Şah'a gidelim Siyaset günleri gel ip yetmeden Açı l ın kapı lar Şah'a gidel im

Gönül çıkmak ister Şah' ın köşküne Can boyanmak ister Ali müşkune Pirim Ali On lk ' lmam aşkına Açı l ın kapılar Şah'a gidel im

Her nereye gitsem yolum dumand ır Bizi böyle kılan ahd ü amandır Zincir boynum sıktı hayl i zamandır Açı l ın kapı lar Şah'a gidel im

I lg ın ı lgın eser seher yelleri Yare selam eylen Urum erieri B ize peyik geldi Şah bülbül leri Açı l ın kapılar Şah'a gidelim

Çıkarım bakarım kale başına Mürnin müsiOmanlar gider işine Bir ben mi düşmüşüm can telaşına Açıl ın kapılar Şah'a gidelim

Yaz seli gibiyim akar çağiarım Hançer ;:ılıp ciğerciğim dağiarım Garib kald ım şu arada ağiarım Açıl ın kapı lar Şah'a gidelim

Pir Sultan'ım eyder mürvetli Şahım Yararn baş verdi sızlar ciğergAhım Arşa d i rek direk olmuş Ahım Açı l ı n kapılar Şah'a gidelim

1 24

Karşıda görünen ne güzel yayla Bir dem sürernedim giderim böyle Ala gözlü pirim sen h immat eyle Ben de bu yayladan Şah'a (Dost'a) g iderim

E�er gö�erüben bostan olursam Şu halkın di l ine destan olursam Kara toprak senden üstün olursam Ben de bu yayladan Şah'a (Dost'a) giderim

B ir . bölük turnaya sökün dediler Yürekteki derdi dökün dedi ler Yayladan ötesi yakın dediler Ben de bu yayladan Şah'a (Dost'a) g iderim

Dost elinden dolu Içmiş deliyim üstü kan . köpüklü meşe sel iyim Ben bir yol o�luyum yol sefil iyim Ben de bu yayladan Şah'a (Dost'a) g iderim

Alınmış abdestim aldırırlarsa Kıhnmış namazım kı ldırı rlarsa Sizde Şah deyeni öldürürlerse Ben de bu yayladan Şah'a (Dost'a) g iderim

Pir Sultan Abdal' ım dünya durulmaz G itti giden Ömür geri dönülmez Gözlerim yolundan Şahın ayrılmaz Ben de bu yayladan �ah'a (Dost'a) g iderim

1 25

Gel benim sarı tanburam Sen ne için in i lersin Içim oyuk derdim büyük Ben anınçin ini lerim

Koluma taktılar tel i Söyletirler bin bir d i l i Oldum ayn-ı cem bülbülü Ben anınçin ini lerim

Koluma taktılar perde Uğrattılar bin bir derde Kim konar k im göçer burda Ben anınçin in ilerim

Göğsüme tahta döşerler Durmayıp beni okşarlar Vurdukça bağrım deşerler Ben anınçin ini lerim

Gel benim sarı tanburam Dizler üstünde yatıram Yine kırı ldı Mtıram Ben anınçin inilerim

Sarı tanburadır adım Göklere ağar teryadım Pir Sultanımdır üstadım Ben anınçin in i lerim.

1 26

Bana gül diyorlar neme güleyim Ağlamak .şanıma düştü neyleyim I l in gülü açmış al ile yeşil Şu benim gü llerim soldu neyleyim

Karadan çaldırd ım nerre bazımı Arşa çıkard ılar Ah ü .sOzumu Elimden aldırd ım yavru kuzumu Firkatı bağrımı deld i neyleyim

Haberin alayım seher yel inden Ordek kalkar m'ola kendi gölünden Korkum ayrı l ıktan fikrim ölümden Geldi çattı buldu beni r.eyleyim

Ulu sular gibi çeşmim çağlayan Mahrum kalmaz özün Hakka bağlayan YAr yitirmiş yana yana ağlayan Akıbet başıma geldi neyleyim

Pir Sultan Abdal ' ım k ırklar yedi ler Bu yolu erkAnı anda kodular Al lah verdiğ in i almaz dedi ler Bana verdiğini aldı neyleyim

1 2 7

Ben de şu dünyaya geldim geleli EmAnetten bir don giymişe döndüm Sahibi ç ıktı da el imden aldı Koru yerde koyup yaymışa döndüm

O yAr geldi geçti geri bakmadı Hendekler kazdı rd ım sular akmadı Çok yuva bekledim cücük çıkmadı Boş yuva beklemiş yoz kuşa döndüm

Pir Sultan Abdal' ım bu dünya fAni Baştan başa kim sürdü bu devrani Yarin b ir çift sözü üşüttü beni Yüce dağ başında buymuşa döndüm

1 28

Koyun beni Hak aşkına yanayım Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan Volumdan dönüp mahrum mu kalayım Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan

Benim pirim gayet u lu kişidir Yediler u lusu Kırklar eşidir On I ki Imam'ın server başıdır Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan

Kadılar müftüler fetva yazarsa Işte kemend işte boynum asarsa Işte hançer işte kellem keserse Dönen dönsüı:ı ben dönmezem yolumdan

Ulu mahşer olur d ivan kurulur Suçlu suçsuz gel ir anda deri l ir Piri olmayanlar anda bi l inir Dönen .dönsün ben dönmezam yolumdan

Pir Sultan' rm arşa çıkar ünümüz O da bizim u lumuzdur pirimiz Hakka tesl im olsun garip canımız Dönen dönsün ben dönmezam yolumdan

1 29

Sabah olur koyun kuşluğa gelir Her koyun arar da kuzusun bulur Ağca koyun meler arada kalı r Gel koyun meleme vazgel kuzundan

Benim kuzum kuzuların beyidir Ağca koyun yüreğimin yağıdır Anın gideceği Yı ldız dağıdır Gel köyun meleme vazgel kuzundan

Koyu n meler kuzusunun adı yok Sıra sıra külekierin südü yok Kuzusuz yayianın hiçbir tadı yok Gel koyu n meleme vazgel kuzundan

Koyunun başına badcak takayım Yönüm dönüp o koyuna bakayım Kuzun nerde ise kuzun bulayım Gel koyun meleme vazgel kuzundan

Koyun sen şurada kuz(u) lamadın mı Sağ ın ı solunu gözlemedin mi Aç kurt gel i r deyu g izlemed in mi Gel koyun meleme vazgel kuzu ndan

1 30

Dereye aşa!)ı g ider kurd izi Kurt a!)zında gördüm bir körpe kuzu Seversen Mevla'yı a!)latma bizi Gel koyun meleme vazgel kuzundan

Seni yayan çoban bir delikanl ı lbrişim bıyıklı hem ince bell i Sa!)ında solunda püskürtme benn Gel koyun meleme vazgel kuzundan

Seni yayan çoban yetip bitmesin Bahçesinde IAie sümbül bitmesin Seni incitenler Hakka yetmesin Gel koyun meleme vazgel kuzundan

Pir Sultan Abdalım koyunum noldu Koyunun feryadı ciğ.erim deldi Yoks(a) aç kurt mu geldi kuzunu aldı Gel koyun meleme vazgel kuzundan

1 3 1

Gurbet i lde yA� i l lerin derdini Çekeyim de e!}leneyim bir zaman Yaralı stneme bal ile tuzu Ekeyim de e!}leneyim bir zaman

Sahile gönderdim gönül kuşunu Sayırıp gidiyor da{ılar başın ı Mihri g ib i gözlerimin yaşını Dökeyim de eğleneyim bir zaman

Pir Sultan Abdal'ım Seyyid Nesimi Şu Aleme destan ett in sesimi U{ırun u{ırun sevdi!}imin yasını Çekeyim de e!}leneyim bir zaman

1 32

Yas u mAtem günü derdim yeni ler YArin ses� kulaOımda çın ılar Sordum ki dağlara niçin ini ler Dedi çekticeğim karın elinden

Alnıma yazılmış kara yazılar ltikattır tAi ib pirin arzular Sordum ki çarnlara neden sızılar Dedi çekticeğim pürün elinden

Varup Hakkın divanına durursun Pervan olup aşk od'una yanarsın Sordum değirmene ne hoş dönersin Dedi çekticeğim perin elinden

Varıp bir pir ile pazar edersin Oturup da i krArını güdersin Sordum garip bülbül niçin ötersin Dedi çekticeğim hArın el inden.

Serçeşmaden gelir suyun durusu Nasibimiz verir pirin birisi Dedim Pir Sultan' ım benzin sarıst Dedi çekticeğim yArin el inden

1 33

Gelmiş iken bir habercik sorayım N için g itmez Yıldız Dağı dumanın Gerçek erenlere yüzler süreyim N için g itmez Yıldız Dağı dumanın

Alçağında al kırmızı taşın var Yükseğinde turnaların sesi var Ben de bilmem ne tal ihsiz başım var N iç in g itmez Yıldız Dağı dumanın

Benim şahım al kırm ızı bürünür Dost yüzOn görmeyen düşman bi l in ir Yücesinden ŞAh' ın i l i görünür Niçin g itmez Yıldız Dağı dumanın

El ettiler turnalarla kaziara Dağlar yeşi l lendi döndü yaziara Çiğdemler takınsın söyle kızlara Niçin g itmez Yıldız Dağı dumanın

Şah' ın bahçesinde gonca gül biter Anda garip garip bülbül ler öter Bunda ayrı l ık var ölümden beter N için gitmez Yıldız Dağı dumanın

Ben de bi ldim şu dağların ştlhısın Gerçek erenlerin nazargtlhısın Abdal Pir Sultan'ın seyrangtlhısın Niçin gitmez Yıldız Dağı dumanın

1 34

Ben de şu GJnyaya geldim sakin im Kalsın benim davam divana kalsın Muhammed Ali'dir benim veki l im Kalsın benim da.vam divana kalsın

Yorulan yorulsun ben yorulmazam Derviş makamından ben ayr ı lmazam Dünya kad ısından ben sorulmazam Kalsın benim davam divana kalsın

Ben de veki l ettim BAri Hüda'mı O da kulu g ibi zulüm ede mi Orda söyletirler bir bir adamı Kalsın benim davam divana kalsın

Mürnin müsl im döşürür de cem olur Anda sınık yaralara em olur Kara taş eri r de safi dem olur Kalsın benim davam divana kalsın

Pir Sultan Abdal ' rm dünya kovandır Giden adi l beyler gelen ihvandır Muhammed d ivan ı u lu d ivand ır Kalsın benim davam divana kalsın

Gel benim derdime bir derman eyle Alemler derdine derman olansın Ozümün hükmüne bir ferman eyle Alemler hükmüne ferman olansın

Bir ismim Haydar'dır bir ismim Ali Hak Murtaza dedi sana ya Veli Cihanım ahırı hem de eweli VeiAyet mülküne sultan olansın

Pir Sultan Abdal' ım meydanda merdim Her nere baktırnsa yArimi gördüm

-

Seherde tesbihim evradım virdim Garip gönül lere mihman olansın

1 36

Ali Al i deyi ne in i lersin . i ni lersin dolap derdin ne senin Sen de benim gibi yardan m'ayrı ld ın in i lersin dolap derdin ne senin

Dolap in i ledi düştü ı rmağa Muhammed' in hub cemal i n görrneğe Hasan Hüseyin 'e bir su verrneğe In i lersin dolap derd in ne senin

Kim kesti get i rd i seni yerinden Dağlar taşlar ah eyledi zarından Sen de mi ayrı ld ın nazlı yarinden In i lersin dolap derdin ne sen in

Yoksa yad elierin el i m i değdi Yoksa i rakib in d i l i mi değdi Yaz bahar ayın ın sel i mi değdi Dolap in i lersin derdin ne senin

Pir Su ltan Abdal ' ım aşka dayandı Hasret narı i le c iğerim yandı Yoksa Hüseyin'den haber mi geldi i n i lersin dolap derdin ne senin

1 3 7

Safasına cefasına dayandım Bu cefaya dayanmayan gelmesin Rongine hem boyasına bayandım Bu boyaya boyanmayan gelmesin

Rengine bayandım meyinden içtim Nice canlar i le didar görüştüm Muhabbet eyleyip candan seviştim Muhabbeti küfür sayan gelmesin

Muhabbet eyleyip yokla pirin i Yusun senin nAmus i le Arını Var bir gerçek i le kı l pazarın ı K ı ld ığ ın pazardan ziyan gelmesin

Kırklar bu meydanda gezer dedi ler Evl iyayı yola d izer dedi ler Destini destinden üzer dediler Nefsaniyetine uyan gelmesin

Pir Sultan' ım eydür dünya tanidir Kırkların sohbeti aşk mekan ıdır Kusura kalmayan kerem kanıdır Gönülde karası olan gelmesin

1 38

Yürü bire yalan dünya Yalan dünya de�i l misin Hasan i le Hüseyin' i Alan dünya de�i l misin

Ali bindi Düldül ata Can dayanmaz bu tırkata Boz kurt ile kıyamete Kalan dünya değil m isin

Tanrı 'n ın arslanın alıp Düldül'ü dağlara sal ıp Yedi kere ıssız kal ıp Dolan dünya deği l m isin

Bak şu kışa bak şu güze Ciğer kebap oldu köze Muhammed'i bir top beze Saran dünya değil misin

Pir Sultan' ım ne yatarsın Kurmuş çarh ın ı dönersin Ne konarsın ne göçersin Kalan dünya değil misin

1 39

Bülbül olsam varsam . gelsefn Hakkın d ivanına dursam Ben bir yanı l alma olsam Dalında bitsem ne dersin

Sen bir yanıl alma olsan Dal ımda bitmeye gelsen Ben bir gümüş çövmen olsam Çeksem indirsem ne dersin

Sen bir gümüş çövmen olsan Çekip indirmeye gelsen Ben bir avuç çavdar olsam Yere saçılsam ne dersin

Sen bir avuç çavdar olsan Yere saçı lmaya gelsen Ben bir güzel kekli k olsam Bir bir toplasam ne dersin

Sen bir güzel kekl ik olsan Bir bir toplamaya gelsen Ben bir yavru şahin olsam Kapsam kaldırsam ne dersin

Sen bir yavru şahin olsan Kapıp kaldırmaya gelsen Ben bir ulu sepken olsam Kanadın kırmaya gelsem

1 40

Sen bir ulu sepken olsan Kanadım kırmaya gelsen Ben bir deli poyraz olsam Tepsem dağıtsam ne dersin

Sen bir deli poyraz olsan Tepip dağıtmaya gelsen Ben bir ulu hasta olsam Yoluna yatsam n� dersin

Sen bir ulu hasta olsari Yoluma yatmaya gelsen Ben bir Azrail olsam Canını alsarn ne dersin

Sen de bir Azrail olsan Canımı almaya gelsen Ben bir cennetl i k kul olsam Cennete girsem ne dersin

Sen bir cennetl ik kul olsan Cennete girmeye gelsen Pir Sultan üstadın bulsan Bi lece girsek ne dersin

1 4 1

Nazlı yare selam saldım almamış Almazsa gam deği l a lmayı vers in Naz l ı yar da bana selam salmamış Saimazsa gam deği l saimayıversin

Istemem kaşların kare ise de Ciğerden yüreğim pare ise de Merhemi derdime çare ise de Çalmazsa gam deği l çalmayıvers in

Yıkt ı viran etti gönül tahtımız Ta ezelden kara imiş bahtımız Böyle miydi ikrarımız ahdimiz Gönül hayal ine gelmeyiversin

Daksana vardı da yüz geçti ise Aradan ahd aman söz etti ise Pir Sultan Abdal'dan vaz geçti ise Bergüzar saldığım elmayı versin.

1 42

Dedesi Hüseyn' i verdi hocaya Elif be demeden ç ıkt ı heceye Günden bin kafir kırardı geceyr; Su içmeyip şehid olan Hüsey!ıı

Hüseyn' in de yapı l ıd ır odası Daim Hak'tan gel ir onun g ıdası Dal boyunda nazar kı lmış dedesi Su içmeyip şehid o lan Hüseyin

Hüseyn'i de götürdü ler asmaya Yezidler u laştı başın kesmeye Ali oğlu deği l ki mqrvet basmaya Su içmeyip şehid olan Hüseyi n

Pir Sultan Abdal ' ım el lerim bağl ı Yezid' in el inden ciğerim dağl ı Muhammed torunu Al i 'n in oğlu Su içmeyip şehid olan Hüseyin

1 4.3

Gelin yiyel im içel im Bu güzel l i k geçer b ir gün Alem yaran yAran olmuş Al i 'm sırrın açar bir gün

Yiyip yediren b ir Adem Eksik etmez bari Hudarn Gök ekini misAl Adem Anı eken biçer bir gün

Yeyip yedirmesi hoştur Dayan kahpe yü rek taştı r Can dedik leri bir kuştur Kuş kafesten uçar bir gün

Ağaçlarda yeşi l yaprak Bastığımız kara toprak Yer altında keten yırtmak Boyumuzdan geçer bir gün

Pir Sultan' ım düşümüzde Uzak deği l karşımızda Baykuş mezar taşımızda Dertli dertli öter bir gün

1 44

Yel esti mi aşka gelir sallanır Mart ayında yeşillenir aOaçlar Kıpkırmızı donlar giyer allanır HO dost çaOırır sallanır aOaçlar

Çiçek açar domur domur dal verir Kimi uzar birbirine el verir Kimi meyva verir kimi gül verir Kuşlar üstünde dil lenir ağaçlar

Yaz baharda bahçe ile bağ i le Kaba çarnın gürlemesi dal i le Koç yiOidin eğlenmesi yAr i le Muhabbet' eder eğlenir ağaçlar

Pir Sultan Abdal' ım HatAyi şahım Adem için ne halk etmiş Allah'ım Güz gelince salar yaprağın dal ın Vakti geldi m i sulanır ağaçlar

1 45

i ndim Koç Babaya tavlif eyledim Bugün yaylımdadır geliyor koçlar Mubflrek cemfll i n seyran eyledim Bugün yaylımdadır geliyor koçlar

Biri beyaz idi b i ri k ırmızı Onlar da seçerdi baharı yazı Aynen Zülfikar'a benzer boynuzu Bugün yayl ımdadır gel iyor koçlar

Aln ın ın ortası yazıl ı Kur'an Hiç mahrum mu kal ı r cemfll in gören Yarın mahşer günü şefaat uman Bugün yayl ımdadır gel iyor koçlar

Yağmur yağar çizelenir izleri El ham süresine benzer gözleri Ay ile gün g ib i parlar yüzleri Bugün yayl ımdadır gel iyor koçlar

Pir Sultan'ım biz çekel im yasları Dört kitapta beyan oldu sesleri Aşıklar da söyler bu nefesleri Bugün yayl ımdadır gel iyor koçlar

1 46

Bize de Banaz'da Pir Sultan derler Bizi kem kişi de bellemesinler Paşa hademine tenbih eylemesin Kolum çekip elim ba!llamasınlar

Hüseyn Gazi Sultan binsin atına Dayanılmaz çarh-ı felek zAtına Çıkıp i le karşı a!llamasınlar Bizden selam söylen ev külfetine

Ala gözlüm zülfün kelep eylesin Döksün mAh yüzüne nikab eylesin Ali Baba Hak'dan dilek di lesin Bizi dar dibinde eğlemesinler

Ali Baba eğer söze uyarsa Emir HudA'nındır Beyler kıyarsa Ala gözlü yavrularım duyarsa Alın çözüp kara bağlamasınlar

Surrum işlemedi kaddim büküldü Beyaz vücudumun bendi söküldü önüm sıra kırklar pirler çekildi Daha Beyler bizi d i l lernesinlar

Pir Sultan Abdal ' ım coşkun akarım Akar akar dost yoluna bakarım Pirirn aldım seyrangaha ç ı t-..,mm Daha Yı ldız Dağın yaylamasın lar

1 4 7

Birlik makamın.da bir güzel gördüm Leblerinin şekeri var kandi var Aşıkı çok imiş aradım sordum N ice bencileyin derdmendl var

CemAli geliyör hayalde düşte Canım Asumanda kandilde arşta Uzakta yakında yeminde plşte Her nereye baksam Ali'm kendi var

Gah bahçeye girer gülden görünür Gah mana söyleşir d ilden görünür Gah gönül evinde mihman görünür Aşıkına türlü türlü fendi var

Şükür olsun bu sevdaya ulaştım Muhabbet bağını gezdim dolaştım On iki Imam'ın cemine düştüm Şimdi boynumuzda aşk kemendl var

Pir Sultan' ım sever böyle dilberi Bu cümle cihanın yektA gevheri Kahrın IOtfun çeker isen gel beri Sevdiğimin nerde bir menendi var

ı ..ıx

Hızır Paşanın zulumu var ise Ne yapayım benim· de bir Ahım var Senin tuğlu padişahın var ise Benim arkarn kal'em bir Allah'ım var

Şol icrA tanrısı yatmaz uyumaz Kimsenin hakkını k imsede komaz HünkAr sağır olmuş ününü duymaz Ma'sumlar boğdurur psdişahırn var

Gönül verdim i krar verdim Hayder'e Geçmem beni etseler pAre pAre l rafızi deye çektiler dAre Acab benim bunda ne günahım var

Pir Sultan Abdal' ım yedullahımız BAtına hükm eder pAdişahımız Sahib çıkar miskin kul Allahımız Şefaat edecek güzel şahım var

1 49

Ol benim Şah'ımı Görme!)e kim gider Zevk-i sefasını Sürme{ıe kim gider

AsAsı elinde Kemeri belinde Hocası önünde Olme{ıe kim gider

Şehidin kanını Yumazlar tenini Hak için canını Verme{ıe kim gider

I ncidir dişleri Kalemdir kaşları Hak için başları Serme{ıe kim gider

Şah' ımın özünü Severim sözünü Gün gibi yüzünü Görrneğe k im gider

Pir Sultan i l ieri Uzaktır yol ları Bahçede gül leri Derme{ıe kim gider

1 50

Hak Muhammed Ali Hayder Kılavuzdur çekip gider Velayet ma'deni Cebbar Dost zülfüne takup gider

Şu Aleme ün eylemiş Kaşların keman eylemiş Güzel l iğin şan eylemiş Niceterin yakıp gider

Bülbül oldum dost bağında Oterim yolun sağında Bir tıf ı l hubluk çağında Sarhoş sarhoş bakıp gider

Alem hüsnüne bakışır Gerdanda benler tokuşur Ancak yeşi l don yakışır Ebruların döküp gider

Sinerne vurdum kanca Mah-ı taban gülü gonca Uzun boylu beli i nce Kaşların ı yıkıp gider

Pir Sultan' ım söyler di lden Her ne dersen geli r elden Al rengini almış gülden Burca bu!"ca kokup g ider

1 5 1

Şu karşıki karl ı dağı gördün mü RüzgArın bulmuş eriyüb gider Akan sularından ibret aldın mı Yüzünü yerlere sürüyüp g ider

Sürünün önünce giden avcı lar Sıcak sıcak günde yakar güneşler Evvel ezel yemiş veren ağaçlar Anlar da kalmamış kuruyub g ider

Kadirsin Allah'ım sen de kadirsin Ostümüze dört d i rekli çadırsın Çağırdığımız yerde hAzır nAzırsın Cümlemiz üstüne yürüyüp gider

Bizim deryamız derindir boylanmaz Bin nasihat etsen biri dinlenmez Gidi merkeb hiçbir yere bağlanmaz Başında yuların sürüyüb gider

Pir Sultan' ım söyler sözü özünden Aşıkın sakınır iki gözünden Olur olmaz münkirlerin sözünden Eksilmez gölümüz kuruyub gider

1 52

Serseri g irme meydana Aşıktan ahval isterler Kal laşlık i le u rma dem Tasdik ehli kaal isterler

Uyan bu gaflet Mbından lsbat isterler batından Her Aşıka sohbetinden Erkan i le yol isterler

Erenler oynar utulmaz Bu yola h i le katılmaz Bunda harmühre satılmaz Ya gevher ya la.'l isterler

Kı l ı kırk pare ederler Birin yol tutup giderler Dile n ' itibar ederler HAl içinde Ml isterler

Pir Sultan Abdal neylersin Müşkil hal l edüb söylersin Arısın çiçek yaylarsın Yarın senden bal isterler

1 53

Bizlere bu dolu Al i 'den geldi Bir sen iç sevdiğim bir de bana ver Bal ım Sultan Kızıldeli 'den geldi Bir sen iç sevdiğim bir de bana ver

Payım gelir imamların payından On iki imam nesli Ali soyundan Kırkların içtiği üzüm suyundan Bir sen iç sevdiğim bir de bana ver

Beline kuşanmış nurdan bir kemer Aşkın dolusunu içenler kanar Herkes sevdiğinden bir dolu umar Bir sen iç sevdiğim bir de bana ver

Pir Sultan'ım hamı Msı seçerim Ağ okurum aşk kitabın açarım Pir elinden ağu gelse içerim Bir sen iç sevdiğim bir de bana ver

1 54

Hazret-i Ali 'nin devri yürüye Ali kim oldu!)u bi l inmelidir Alay alay gelen· gaziler i le Imamların öcü alınmalıd·ır

Kendin teslim eyle bir serçeşmeye Er oldur ki yarın senden şaşmaya Bir munafık bin gaziye düşmeye Din aşkına kı l ıç çalınmal ıdır

Yer yüzün kırmızı taşlar bürüye MunAfık olanın bağrı eriye SAhib-i zamanın emri yürüye Sultan kim oldu!)u bi l inmelidir

Ça!)ırırlar falan o!)lu filana: Ne i'tibar Yezid kavli yalana Kıl ıcın arş'tadır do!)ru gelene Ya ser verip ya ser alınmalıdır

Pir Sultan Abdal' ım ey dede, h immet Kendine cevr etme Aleme rahmet Istanbul şehrinde ol sahib devlet TAc-ı devlet i le salınmal ıdır

1 55

Ben dervişim dersin gö{Jsün açarsın Hakkı zikretmeye di l in var mıdır Sen kendin görsene i lden n'ararsın Hali ha.l etme{Je hAl in var m ıdır

Bir gün bal ık gibi a{Ja sararlar Mürşidinden rehberinden sorarlar Tütsü yakıp köşe köşe ararlar Ben arıyım dersin bal ın var mıdır

Dertli olmayanlar derde yanar mı Tahkik derviş ikrArından döner mi Her bir uçan gül dalına konar mı Ben bülbülüm dersin gülün var mıdır

Pir Sultan'ım senin derdin deşilmez Derdi olmayanlar derde duş olmaz Mürşidsiz rehbersiz yollar açı lmaz Mürşid eteğinde el in var mıdır

1 56

Ot beni m sarı tanburam Senin asl ın ağaçtandır Ağaç dersen gönüllenme Kırmızı gül ağaçtandır

Ali Fatıma'nın yAri Ali çekti Zülfikar'ı Düldül atının eğeri O da yine ağaçtandır

Al i g itti Hakka yetti Zülfikar'ı derya yuttu Sa'd-ı Vakkas bir ok attı O da yine açağtandır

Nurdur Kaba'nin eşiği Cihanı tuttu ışığı Hasan Hüseyn'in beşiği O da yine ağaçtandır

Yeter Pir Sultan'ım yeter Derdi i lere derman katar Türlü türlü meyve biter O da y ine ağaçtandı r

I S 7

HO dayel im gerçeklerin demine Gerçeklerin demi nardan sayıl ır On iki Imam katarına düzülen Muhammed Ali 'ye yardan sayıl ı r

l hiAs i le gelen bu yoldan dönmez Dost olan dostunda iki l ik bilmez Eri Hak görmeyen Hakkı da görmez Gözü bakar amma körden sayı l ır

Oç gün imiş şu dünyanın safası Safasından artık imiş cefası Gerçek erenlerin nutk u nefesi Bir i kırktır kırkı birden sayı l ı r

Gerçek aşık menzi l inden durursa Çırağ g ib i yanup yağı erirse Eksikl iğ in kendözünde görürse O da erd i r gerçe� erden sayı l ı r

P ir Sultan Abdal ' ım Bağdad'dır vatan ik i l ikten geçip b i rl iğe yeten Erenler yoluna kil ü kal katan 'r'olun d ikenidir hardan sayı l ı r

1 58

Seherin aktinde cünbüşe geldim DaOiar yA Muhammed All çaOı

.rır

Bülbülün sesinden sevişe geldim Güller yA Muhammed Ali çağır ır

Vird veri lmiş gök yüzünde kuşlara Bak bunların gözündeki yaşiara Eu!ar yüzün vurur taştan taşiara Çağlar yA Muhammed Ali çağırır

Çarh-ı felek sema' urub dönmede Ta.lib olan mürşidinden kanmada Yüreğime b i r od düştü yanmada· Yanar ya Muhammed Ali çağır ır

Niçe aşık bu meydancia deri idi Erenler erkanı yolu sürüldü Muhammed Al i 'n in kadri b i l i ndi Di l ler ya Muhammed Ali çağırır

Pirimin çevresi bahçeler bağlar Kızıl �eli çayı mevc urur çağlar Dört bir tarafında hO çeker dağlar Dağlar ya Muhammed Ali çağırı r

Aşık ola·n gelir derdin üsteler /I na kai l o l m az kam i i u�talai

!)ert l i ler de g2 � i r derman i sterler Sağlar ya M u h ammed Ali çağır ı r

1 59

Pir Sultan Abdal ' ım çoktur aşığı Aşık olanların yanar ışığı imam Hasan Şah Hüseyin beşiği Sallar ya Muhammed Al i çağırı r

1 60

Hazret-i Şah· ın Avizı Turna derler bir kuştadır Asası Nil deryasında Hırkası bir derviştedir

Ni l deryası umman oldu Sararıp gül benzim soldu Bakışı srslanda kaldı Döğüşü dahi koçtadır

Al i 'm bilmezdi benliği Dilde tutmazdı kinliği Zülfikar' ın keskinl iği Zerrecesi kıl ıçtadı r

özen gerçek i l im özen Var kendine bir yAr kazan Hayrını şerrini yazan Sağ yanında fariştedir

Nerde Pir Sultan'ım nerde özümüzün aslı dArda Yemen'den öte bir yerde HAlA Düldül savaştadır

1 6 1

Gidi Yezid bize Kızılbaş demiş Meğer Şah'ı sevmiş dese yoludur Yetmiş iki mil let sevmezler şahı Biz severiz Şah-ı Merdan Ali 'dir

Kırkımız da bir katara dizildik Hak Muhammed ümmetine yazı ldık Hakikat şerbati olduk azi ldik Biz içeriz b ize sunan Ali 'dir

Gidi Yezid bizler haram yemedik BAtındaki gördüğümüz demedik l krar b:rd ir dedik geri dönmedik Yedileriz birincimiz Ali 'dir

Muhammed dinidir bizim dinimiz Tarikat altından geçer yolumuz Hem Cibril-i Emin'dir rehberimiz Biz mü'miniz mürşidimiz Ali'dir

Pir Sultan' ım Nesimi'dir pirimiz Evvel kurban ettik Şah'a serimiz On lk'lmam meydanında dArımız Biz �ehidiz serdarımız Ali 'dir

1 62

Bir gül i le gülistanı seyrettim Bad-ı saba. gibi esen Ali'dir Vücüd iklimini bir devir ettim Gördüğüm Hasan Hüseyin Ali 'dir

Beyan göre ey kardaş gönül içine Yok mudur Azimin ahret gücüne On ik' lmam akar Cennet içine Ab-ı kevser i le akan Ali 'dir

Bindiler doğrudan Şarka gittiler Horasan şehrinde güreş tuttular Anda imarnlara yardım ettiler Mervan' ı bastılar basan Ali 'dir

Nerede arasam hazır bulunur Oku dört kitabı eyi bi l inir Bayram ayı gibi doğar dolanır Seher yelleriyle esen Ali 'dir

Münkirin g ıdası Hak'tan kesildi Nesimi yüzüldü Mansur ası ldı Dünya yetmiş kerre doldu eksiidi Dolduran Ali 'dir dolan Ali 'dir

Hakkın emri i le Cebrail indi Indi de Ali 'nin koluna kondu Zülfikar kuşandı Düldül'e bindi Yezid ' in nesi ini kesen Ali 'dir

Kim dokudu bin çiçekli hal ıyı Kim "diri ltti bin yıl yatan ölüyü Kırklar meclisine gelen doluyu Dolduran Muhammed içen Al i 'dir

1 63

Pir Sultan'ım eder şld olub güldü KA'be-i şeriften bir nidl geldi Hakkın emri ile dört kitap indi Okuyan Muhammed yazan Ali 'dir

1 64

MeviAm çün yarattı Ahmed' i nürdan Insan olan gelir nOra çevril ir Böyle kurulmuştur bu çarh-ı devran MansOr olan gelir dAra çevril i r

Yeğin sular dAim engine akar PervAneler özün odlara yakar Serçe kanda olsa asl ına çeker Bülbül ol�n gel i r güle çevri l i r

Gümanlı gönülde nür mu eğlenir Cennet haricinde hOr mu eğlenir Arısız kovanda bal mı eğlenir Arı olan gel ir bala çevril ir

Bir sürçmekle at ayağı kesilmez Bir suç ile Adem oğlu ası lmaz Bu yolu erenler kurdu basılmaz Yol ehli kandeyse yola çevri l ir

Pir Sultan Abdal' ım yatır hastadır El inde gülleri deste destedir Adem oğlu b ir acay . p nesnedir Muhabbetli tatlı d i le çevri l ir

1 65

Kuş olub güvercin donunu giyen Uyan dağlar uyan Ali gel iyor Mucizatın cümle alem(e) bi ldiren Uyan dağlar uyan Ali geliyor

Kara tası konukluğa konduran Rahmetiyle şu alemi kandıran On iki kurbanı bir kazana dolduran Uyan dağlar uyan Ali gel iyor

Kur(u) ağaçlara şehadet yetüren Gece gündüz aşk dalgasın artıran Alıç ağacından elma bitiren Uyan dağlar uyan Ali geliyor

Tekkesine geyik postu döşeden Ağzın ın ateşi çıkt ı meşeden Al-Osman oğluna kı l ıç kuşadan Uyan dağlar uyan Ali gel iyor

Horasan'dan kalup Urum'a i nen Cümle evl iyalar nurundan kanan Darı saç üstünde namazın kı lan Uyan dağlar uyan Ali gel iyor

Pir Sultan Abdal ' ım birsin bir cansın Gönlümün evinde kurulu hansın Urum diyarında sen bir su ltansın Uyan dağlar uyan Ali gel iyor

1 66

Dostun bahçesine bir hoyrat girmiş Korudur hey benl i d i lbar korudur Gülünü dererken dal ın ı kırmış Kurudur hey benl i d i lbar kurudur

Şu meydanda seri l id ir postumuz Çok şükür Mevla'ya gördük dostumuz 1 Bir gün kara toprak bürür üstümüz Çürüdür hey benl i di lber çürüdür

Kendisi okur da kendisi yazar Hak h ilAl kaşına eylemiş nazar Senin akranların cennette gezer Huridir hey benl i d i lber hurid i r

Hangi dinde isen ona tapayım Yarın mahşer günü bi le kopayım Eğil b i r yol ak gerdandan öpeyim Beri dur hey benli di lber beri dur

Dervişe nolursa kendi tacından i rakibe ölüm yAre geçinden Benzirniz sarısı senin ucundari Sarıdır hey benl i d i lber sarıd ır

-Pir Sultan Abdal' ım başından başlar iyisin i yer de kemin i taşlar Bin çiçekten bir kovana bal işler Arıdır hey benli d i lber arıdır

1 6 7

Gönül niçün ahval imi bilmezsin Yurekte yaralar . türlü turlüdür O!}üt versem ö!}üdümü almazsın Yürekte yaralar türlü türlüdür

Esme zülüflerim yellere karşı Bülbül figan eder güllere karşı Gel beni a!}latma il iere karşı Yürekte yaralar türlü türlüdür

Ah neyleyim karşımızda ölum var Ölüm dedikleri kanlı zalim var Ne aCJiayıb ne gülecek halim var Yürekte yaralar türlü türlüdür

Pir Sultan Abdal' ım ben de böyleyim Emir Hak'tan geldi kime neyleylm : Derdim çoktur hangi birin söyleyim Yürekte yaralar türlü türlüdür

1 68

Derdimi yandığım kınamayasın Aşık maşukunu del'eyler imiş Bir kömür gözlünün ateşi közü Yakar bendelerin kül eyler imiş

Gelin bakın ateşima közüme Kim dayanır bu zel imin sözüne Gül yüzlü yar bassa geçse yüzüme Basar bendelerin yol eyler imiş

Hublar göçü u·ğradı da yol etti Kim ne bi l ir elif kaddim dal etti Aktı çeşmim yaşı çayrar sel etti Çeviri r önüne göl eyler imiş

Su deği l im akam akam durulam Acep b inem aşk atına yorulam Yusuf gibi Zilha'sına sarılan Satar kendözünü kul eyler imiş

Pir Sultan ' ım yare kul lar olurum El katmazsan ben bu derdden ölürüm Çektiğim çi ieyi senden bi l i rim Aşıka niderse Al-eyler imiş

169

Geldik şu dünyaya yaln ız gezerken Bir C:ost bulamadım tez akşam oldu Ben kendi hal imi okur yazarken Bir dost bulamadım tez akşam oldu

ik i el im "-alkmaz oldu dizimden Bi ! mem arnel imden bilmem özümden Akıttım kanl ı yaş iki gözümden B ir dost bulamadım tez akşam oldu

Bozuk şu cihanın pergArı bozuk Geçiyor günlerim oluyor yazık Tükendi daneler kalmadı azık Bir dost bulamad ım tez akşam oldu

Yine bAralandı dağ ların başı Okuttum Yezid'e IAneti taşı Ak ıttım gözümden kan ile yaşı Bir dost bulamadım tez akşam oldu

Pir Sultan Abdal ' ım ummana daldık Gelenler gid iyor haberin aldık Abdal olup şallar giydik donandık Bir dost bulamadım tez aksam oldu

1 70

Yürü bire Çiçekdağı Sende suna boylum kaldı Her kuşların dönüm çağı Bülbülüm gülşenim soldu

Bakarım ki y-Ar gelecek Yarama merhem saracak Mısıra su ltan olacak Yusuf-i Ken'anım noldu

Göllerde ötüşür suna Sesi hayat veri r cana Ben ağiarım yana yana Gözlerim yaş i le doldu

Dudu kumru bülbül sesl i Yardan ayrı lmışım yasl ı On ik( i ) imamların nesl i Bir sahib zaman ım geldi

Pir Su ltan' ım ne hal oldu Dünya halden hale kaldı Tez seviştik tez ayrı ldık Ahı r . pişmanl ığ ım kaldı.

1 7 1

Bir ulu karvanl ık kalktık Musul 'dan Gitti kervanımız Ali 'ye doğru Yen ice kurtulduk gamla gussadan Gitti kervanımız Ali 'ye doğru

Benden selam söylen güzel Ali'ye Güzeli seven ler düşer bela.ya Yolumuz uğradı toprak kaleye Gitti kervanı mız Ali 'ye doğru

Helal l ık vermedi k kavim kardeşler Yandı ciğerim de yüreğim haşlar Oç gün üç gecedir yağan yağaşlar G itti kervanımız Ali'ye doğru

Sabahtan uğradım ben bir araba Yüzümü süreyim Hak ü türaba Kızılşehri derler o da hara.ba G itti kervanımıı; Ali'ye doğru

Abdal Pir Sultan' ım fidem göründü Emir i le yeşil taelar öründü B ize bu ayrıl ık Hak'tan verildi G itti kervanımız Ali 'ye doğru

1 72

Dün gece seyrimda coştuydu dağlar Dağlar ağlar ağlar Pir Sultan deyü G ündüz hayal imda gece düşümde Düş de ağlar ağlar Pir Sultan deyü

Uzundu usuldu dedemin boyu Yıldız'dır yayiası Banaz'dır köyü Yaz bahar ayında bulanır suyu Sular

.ağlar ağlar Pir Sultan deyü

Pir Sultan kızıydım ben de Banaz'da Kanl ı yaş akıttım baharda yazda Dedemi astılar kanl ı Sivas'ta Darağacı ağlar Pir Sultan deyü

Kemendimi att ım dAra dolaştı Kafirlerin eli kana bulaştı Koyun geldi kuzuları meleşti Koçlar ağlar ağlar Pir Sultan deyü

Pir Sultan Abdal' ım yücedir şanın Kudretten çeki lmiş Pir senin kanın Hakka teslim ettin ol şirin can ın Dostlar ağlar ağlar Pir Sultan deyü

1 73

Dağdan kütü r kütür hezen indir ir I nd i ri r de ateşiere yandırı r Her evin devleğin öküz döndürür l reçberler hoşça tutun öküzü

öküzün damını alçacık yapın Yaş koman altında kuruluk sepin Koşumdan koşuma gözlerin öpün l reçberler hoşça tutun öküzü

Pir Sultan' ım der ki kaynar coşunca Tekne hamur kalmaz ekmek pişince Adem at, öküzün çifte koşunca l reçber.ler hoşça tutun öküzü

1 74

Gelin özümüze sitem uralım Hile i le hud'a i le hal olmaz Hakkın divanına nice varal ım Hak katında yalancıya yer olmaz

Yine gerçeklerden açtık kapuyu B ir pirin önünde kı ldık tapuyu Arı b irl i k i le yapar yapuyu B i rl i k i le bitmeyende bal olmaz

Erenler gafletten kalktı uyandı Gerçeklerin nefesine boyandı Bu yolun içine g i rdi uyandı Be gazi ler bunda hiç _ vebal olmaz

Ali kulu olan Hak'tan utana Var pazarl ık ile cevher satana Bu yolun - içinde ri ya tutana Sürün g itsün dört kapuda yer olmaz

Pir Sultan' rm eydür kalbimiz nürdur Mürninler gözlüyse münatık kördür Erenlerin yolu kadimdir birdir Her tepenin başında da yol olmaz

1 75

Çıktım yücesine seyran eyledim Gönül eğlencesi küstü bulunmaz Dostlar bizden muhabbeti kaldırmış Hiçbir ikrarında ahdi bulunmaz

Zülüflerin top top olmuş çığal ı Rakipierin Hak'tan bulsun zevali Bir günahkar kulum doğdum doğalı Günahkar kulunun dostu bulunmaz

Hani benim i le lokma yiyenler Canı başı dost yoluna koyanlar Sen ölmeden ben ölürüm d iyenler Dostlar da geriye kaçtı bulunmaz

Yine kırç ılandı dağların başı Durmuyor akıyor gözümün yaşı Vefasız elinden gitse bir kişi Hakikat ceminde desti bulunmaz

Biz de gezer idik irfanda sazda Bi le bulunurduk ·cemde niyazda Bize de gel oldu kanl ı Sivas'ta Hızır Paşa bizi astı bulunmaz

Pir Sultan Abdal ' ım destim damande ismim Koca Haydar neslim Yemen'de Garip başa bir hal gelse zamanda Orda her kişinin dostu bulunmaz

1 76

Kul olayım kalem tutan eline Katib ahval imi Şah'a böyle yaz Şekerler ezeyim şirin di l ine KAtip ahalimi Şah'a böyle yaz

Al lahı seversen kAtib böyle yaz Dün ü gün ol Şah'a eylerim n iyaz Umarım yıkı lsın şu kanlı Sivas Katip ahvalimi Şah'a böyle yaz

Sivas i l lerinde zil im çal ın ır Çamlı beller bölük bölük bölünür Ben dosttan ayrıldım bağrım delinir Katib ahvalimi Şah'a böyle yaz

Münafıkın her dediği oluyor Gül benzirniz sararuban soluyor Gidi Mervan şad oluban gülüyor Katib ahval imi Şah'a böyle yaz

Pir Sultan Abdal' ım bey Hızır Paşa Gör ki neler gelir sağ olan başa Hasret koydu bizi kavim kardaşa Katib ahval imi Şah'a böyle yaz

1 7 7

Bülbül olsam gül dalında şakırım öz bağında biten gül neme yetmez Süleyman'ım kuş di l inden okurum Bana tal im olan dil neme yetmez

Derviş oldum pir eteğin tutarım Hakka doğru çekilmiştir kata�ım Baykuş gibi garip garip öterim ıssız virAneler çöl neme yetmez

Aşk kitabın ele aldım yazarım Volum Hakka doğru meylim nazarım Neme gerek dağı taşı gezerim Karşıda görünen yol neme yetmez

Dünyanın ötesi neden malumdur Anında asl ına eren Alimdir Az yaşa çok yaşa sonu ölümdür Bana h ırkayla şal çul neme yetmez

Pir Sultan'ım sırrım kimseler bilmez Tevekkül mal ını erteye koymaz Kişi kısmetinden artuğun yemez Bana kısmet olan mal neme yetmez

1 78

Hacı Bektaş tekkesinin dışında Dediler bir suna aştı yalınız Ayrılmışlar yAreninden eşinden Dediler bir suna aştı yal ınız

Eşinden ayrıldı Bektaş'a vardı Kuru göllerde çok savaşlar kı ldı Ayrı l ık haberin Mucur'dan aldı Dediler bir suna aştı yal ınız

Geçti m'ola Kızıl ırmak boyunca Çeken bil ir ayrıl ı"ı doyunca Ayrılmıştır on i ki imam soyunca Dediler bir suna aştı yalınız

Aştı m'ola k'ırlangıç'ın belini Avcı rast gel irse yolar tel ini Arzulamış gider dostun i l ini Dediler bir suna aştı yal ınız

Pir Sultan Abdal' ım gönlümüz paslı Tutu kumru gibi kafeste besli HünkAr Hacı Bektaş Veli'dir nesli Dediler bir suna aştı yal ınız

1 79

Gel güzel im kaçma benden Yad değiliz bülbülüz biz Biz hAl ehli kardaşlarız ErkAn içinde yoluz biz

Söyleşelim hAlden hAle Dil leşelim di lden di le Biz gezeriz i lden i le Taze açı lmış gülüz biz

Pir Sultan'ım ne ağlarsın Gözünden kan yaş çağlarsın Sen bizden ateş mi umarsın Yanmış kor olmuş külüz biz

1 80

Yürü bire Hızır Paşa Senin de çarkın kırı l ı r Güvendiğin padişahın O da bir gün devri l i r

Nemrud gibi Anka n 'oldu Bir sinek havale oldu DAvamız mahşere kaldı Yarın bu senden sorulur

Şah' ı sevmek suç mu bana Kem bildird in beni Hana Can için yalvarmam sana Şehinşah bana darı l ır

Hafid-i Peygamber' im Ms Gel Yezid Hüseynimi kes Mansur'um beni dara as Ben ölünce il durulur

Ben Musa'yım sen Firavun ikrarsız Şeytan' ı lain üçüncü ölmem bu Min Pir Sultan ölür d iri l i r

1 8 1

Sofi mezhebimi neden sorarsın Biz Muhammed Ali dayanlerdeniz Gözlüye gizli olmaz ne ararsın Biz Muhammed Ali dayanlerdeniz

Eğnimize biz kırmızı giyeriz HAiimizce biz de manA duyarız Imam Cafer mezhebine uyarız Biz Muhammed Ali dayanlerdeniz

Her kulun çıraS)ın yaksa Hak yakar Mürnin olanları katara çeker Asl ımız On I ki lmama çıkar Biz Muhammed Ali dayanlerdeniz

Muhammed Al i 'dir kırkların başı Anı sevmeyenin nic'olur işi Yazide IAnetle atalım taşı Biz Muhammed Ali dayanlerdeniz

Biz tüccar değiliz alıp satmazız Erenler malına hile katmazız Gönlümüz geniştir biz kin tutmazız Biz Muhammed Ali dayanlerdeniz

i lkbaharda açı lmıştır gülümüz Hakkın dergAhına gider yolumuz On Ik i lmamı okur di l imiz Biz Muhammed Ali deyenlerdeniz

Pir Sultan' ım söyler ganidir gani Evveli Muhammed Ahırı Ali Anlardan öğrendik erkAnı yolu Biz Muhammed Ali deyenlerdeniz

1 82

Dost, ötme bülbül ötme gönlüm şen d�il Dost, senin derdinden ben ayana yana

Hak yana yana, Pir yarıa yana, Şah yana yana.

Hey, deryaya ayrılmış seliere döndüm Şah döndüm

Vakitsiz açılmış güllere döndüm Ataşı ka,rarmış kül lere döndüm Dost senin derdinden ben yana yana

Şah yana yana, Hak yana yana, Pir yana yana.

Haberin alayım da peyikler i le Yararnı sarsınlar da şehitler i le Kırk yıl da{lda gezdim geyikler i le Pir Senin derdinden ben ayana yana

Dost ayana yana, Şah yana yana, gel yana yana

Pir Sultan Abdal ım doldum eksildim Yemeden içmeden de leyli leyl i leyli

sudan kesildim Hakkı çok sevdiğim için asıldım Pir senin derdinoen de haleyli leylim,

ben yana yana, dost yana yana. Hak yana yana.

Aşkale, Persor Köyü, Kemer Emir'den 1 956.

183

l l

Pir imin sevdası burnumda tüter Ele bir ayrıl ı k vardı r ölümden beter Gel in rıza ile gönderin bizi.

Leyl im leyl im leylim leylim Dünyada gülmemiş şu garip gönlüm.

Dost, benim Pirim yücelerde oturur Bu muhabbet bize tez ayrıl ık getirir Gel in rıza i le gönderin bizi.

Hele leyl im leyl im leylim leylim Dünyada gülmemiş bu garip gönlüm.

Dost, ben gidersem de yaşın yaşın ağlama Ciğerciğin aşk oduna dağlama K�lktı nasibimiz bizi eğleme Gel in rıza i le gönderin b izi.

Hele leylim leyl im leylim leylim Dünyada gülmemiş bu garip gönlüm.

Dost, ben gidersem bu yerler size yurd olsun Ara yerin münafığı kurd olsun Ben gidiyom da yüreğine derd olsun Gel in rıza ile gönderin bizi. Her gördükçe benim akl ım yitirir

Pir Sultan Abdal ' ım nerden aşal ım Aşal ım da dost köyün düşel im Çok tuz ekmek yedik helal laşalım Gel in rıza i le gönderin bizi.

1 84

Ele leyl im, leyl im, leyl im, leyli m Dünyada gülmemiş de bu garip gönlüm.

Aynı adamdan

l l l

Yine kısmetimiz kaldırdı b izi Ne yaman uzağa düştü yolumuz lneyim gideyim Şam'dan aşağı Nerde kaldı ata ana i l imiz, Şah ım i l imiz.

Kan olur garibin gözü yaşından Haber almaz yareninden eşinden Agular da sızar canım aşından Belki Pir'e malum ola hal ımız, ola hal ımız.

Urum'un dağları işçi l ovası ıssız kalmaz yavru şahin yuvası U rumdan da Şam'a erler duası Erler olsun kanadımız kol umuz, dostum kolumuz.

Pir Sultan Abdal' ım uzak yollardan Helak olduk yücelerden bel lerden Bir zaman da b iz de gurbet i l lerden Ne yaman gurbeti söyler di l imiz, söyler d i l imiz.

IV

Hızır . Paşa bizi berdar eyledi Kesti kol larımı kızak bagladı Işiten muhipler hep kan agladı

1 85

Aynı adamdan.

Açıl ın zindan lar Pir'e gideli m Yıkı l ın kaleler Şah'a gidelim.

Kalenin ka;:i!Sı taş�an demirden Yaniarım çürüdü yaştan yağmurdan Bir kimsem de yok ki dellal bag ı rdam Açılın zindanlar . . . Yıkı l ın . . . .

Kalenin kapısı taştan çıkı lmaz Penceresi yüce Şah'a bakılmaz Bir ben ölmeyile cihan yıkı lmaz Açıl ın . . . Yıkı l ın . .

Çıkarım ba:<arım kale başına Mürnin müsl im olan gider işine Bir mi ben d üşmüşüm can talaşına Yıkı l ıp . . .

I l im i sorarsan köyümdür Banaz Yıkılsın yakılsın ol kanl ı Sivas Bir ben ölmegile cihan yıkı lmaz Açı l ın .. . Yı k ı l ın . . .

Pir Sultan Abdalım hey Hızır Paşa Yazılan yazı gelir sağ olan başa Hasret koydun beni kavum kardaşa Açı l ın zindanlar Pir'e gidelim Yıkı l ın kaleler Şah'a gidelim.

Bu şiirler Aşkalede Persor Köyünden, Uryan Hızır evladından, Kamsr Emir'den. 1 956'da llhan Başgöz tarafından derlendi.

1 86

V

I kindi nadazı çıktık bu yandan Gözüm korktu h ıyan (hain)oğlu h ıyandan Kırıldı koliarım düştüm izandan Aman Sultan Hızır carıma gel gel.

Kesildi takati feri tutmuyor Atlar düzüm düzüm kardan çıkmıyor Kanber cevapladı daha gitmiyor, Aman Sultan Hızır carıma gel gel

Kıratın gözünü duman bürüdü Kesildi takati ferl kurudu Gözüm yaşı sel sel oldu yürüdü Aman Sultan Hızır carıma gel gel.

Dereye indim de çıkardım şalvar Kanbere dedim ki habibe yalvar Bundan öte daha ne çetin yol var Aman Sultan Hızır carırria gel gel

Gediğe çıktım da baktım geriye lkis'ala binmiş biri doruya Onu da sayrettim Aslan Aliye Aman Sultan Hızır carıma gel gel.

Abdal Pir Sultanım oynadık güldük Çok şükür Mevlaya biz yolu bulduk Akşam namazında biz ceme durduk Aman Sultan Hızır carığa gel gel.

1 942'de, Gemerek'de . '\levi Seyyarlarından Kazı m Dinletir'den. i lhan Başgöz derlemiş.

1 87

S U Z L V K

Bu sözlü�ü derlerken, Pir Sultan Abdal'ın bu kitapta toplanmış bulunan şiirlerinde geçen ve şiirlerinin anlaşılması için bilinmesi gereken tüm sözcük ve özel ad.lan kısa birer açıklama ile vermeyi amaçladım. Bu iş için, en başta Türk Dil Kurumu'nun «Türkçe Sözlükıtü olmak üzere, Ferit Deve­lioğlu'nun, «Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik LOgabmdan yararlandım. Aynca, AbdülbAki Gölpınarlı'nın Varlık Yaym­evinde ve Cevdet J$:udret'in Yeditepe Yayınlan arasında çı­kan Pir Sultan Abdal kitaplanndaki not ve açıklamalan ince­leyip, kimi açıklamalanndan geniş ölçüde faydalandım. Cahit Öztelli'nin Milliyet Yayınlannda çıkan «Pir Sultan Abdal, Bütün Şürleriıo (Üçüncü baskı, İstanbul 1974) adlı kitabı, ge­rek şiirlerin yazılışı, gerekse sözlüA'ü ile en çok yararlandı� kaynaktır. Kimi açıklamalan Öztelli'nin Sözlü�ünden oldulu gibi aktardım. Öztelli, Gölpınarlı ve Cevdet Kudret'in teşek­kürlerimle yetinmelerini, okurlanmın da bu sözlükteki eksik ve yanlışlanmı, daha iyisini yapanadek ba�şlamalannı dile­rim.

Azra Erhat

abdal: Tasavvuf yoluna gir­miş kişi, derviş. Abdal­lar bir BAtınt-Şit top­lulu�dur.

Ab-ı Kevser: Kevser suyu; cennette bulunan Kev­ser havuzunun suyu baldan tatlı, kardan so­�ukmuş. Muhammed'e ait bu havuzun sAkisi Ali'dir.

agah: bilen, anlayan, haber­dar.

a�ca: akça, beyazca. altmak: yükselmek, yukarı

çıkmak. Ahmed: Muhammed. alıd: söz verme, intikam, ahd-i aman: ba�ışlama ye-

mini. ahir, ahır: son, sonunda. ah-ü sılz, ah-ü zar: ah de­

yip yakınma, inleme. ahval: haller, tarikat yolun­

da kendi benliğinden geçme durumlan. Bkz. hal.

akça: akçe, eski zaman pa­rası.

A

191

Alevi: Muhammed'den son­ra Ali'yi halife olarak tanıyaniara yani Şiili­�e yöneleniere verilen genel ad. Ali'ye bağlı olanlara Alevi denir. Bektaşiler Ali'den ön­ceki üç halifeyi tanı­madıklan için Tarika­tın Ali'den geldiğini ka­bul ederler. Bazıları daha ileri giderek ma­nevi gelişmenin Mu­hammed'den .fJ.,i'ye de­�il, Ali'den Mu­hammed'e aktanldığı­nı, Muhammed'in rni­racının Ali'nin - mira­cından sonra olduğu­nu, Muhammed'in Kırk­lar toplantısında aşk şarabını Ali'den içti­�ini söylerler. Bu ina­nışa göre, Muhammed peygamberlik sırrına, Ali velilik sırrına sa­hiptir. Oysa velilik ne­bilikten üstündür. Bu­nUnla birlikte Muhaın-

med'le Ali bir vücuttur. Ali'deki bu yüksek va­sıfh1r dolayısiyle onun yanını tutanlara Alevi denir. Alevilik daha· çok Türkmenler ara­sında yaygındır.

alın: giysi, süslü elibse. Ali, Aliyyel Murtaza : Hz.

Ali. Muhammed'in am­ca oğlu, kardeşliği ve damadı. Mü.şlümanlı� ilk kabul edenlerden bi­ri. Dördüncü halife.

Ali Baba: Pir Sultan'ın mu-sahibi.

alma: elma. aman: bağışlama. amel: iş, eylem. anı: onu; anca: onca, o ka­

dar; anda: orada; ani­çin: onun için.

Anka: Kaf dağında olduğu­na inanılan masal kuşu. Zümrüd Anka.

Arafat: Mekke yöresinde, Hacıların gittiği kutsal dağ.

ar: utanma. arif: bilen ve anlayan kim­

se. arslan: Alevilerin inanışı11a

göre, miraç'da Muham­med'in yolunu bir ars­lan keser. Muhammed yüzüğünü onun ağzına atar, arslan yol verir. Ertesi günü Muham-

1 92

med miracını anlatır­ken Ali ağzından yü­züğü çıkanp Muham­med'e verir.

arş: göğün dokuzuncu ve en yüks-=k katı. Sadir, taht anlamına gelen ,bu söz­cük sofilere göre her şeyin maddi varlığıdır, bedeni ve cesedidir. İn­san ve gönül

' anlamına

da gelir. artık: fazla. asa: dayanılacak 'uzun so pa. asan: kolay. aslan sütü: rakı. asuman: gök, sema. aşık: Bektaşiliğe girmek is­

teyen kişi. aşna, aşina: dost, tanış. Ta­

rikatta can kardeşleri­ne denir.

ata: baba. ateş-i püryan: yakan ateş. avara: avare, işsiz, eli iş tut-

mayan. avaz : ses, haykırış. Turna

av�zı Ali'nin sesidir, çünkü Ali sesini turna­ya vermiştir.

ayan: açık, belli. aymak: ayılmak, kendine

gelmek. ayn-ı cem: Bektaşi ve ..Ale­

vi tekkelerinde tarika­ta yeni giren kişi için yapılan içkili, sazlı, şiirli semah töreni.

bade: şarap, içki bad-ı saba: tan yeli baki: kalıcı, sürekli Balını Sultan: Bektaşilerce

ikinci Pir tanınan Hı­zır Balı. Hacı Bektaş Veli'nin kızı edindi�i Kadıncık Ana'nın dör­düncü göbekten tonı­nu Mürsel Baba'nın o�­ludur. Ölümü 1516.

balkımak: parlamak, ışılda­mak.

Banaz: Sıvas'ın Yıldızeli il­çesinin Çırçır bucağına bağlı, Yıldızdağı et� ğinde bulunan bir 'köy. Pir Sultan'ın yurdu. ·

bar: yük. b5.ralanmak: yüklenmek. barh5.ne: yüklük, yolcu eş-

yası indiiilen yer. Bari Huda: yaratan, yaratı­

cı Tanrı. batın: iç, iç yüz, gizli gö­

rünmeyen. Dünyanın iç yüzü. Tanrı adların­dandır.

batıni dahili, sır ve haki-katle ilgili.

baş ü can: baş ve can. baz: doğan kuşu. hazar: pazar, çarşı, alış ve­

riş.

n

1 93

bcncilcyin: benim gibi. bC'nd: b::ıı}, set, damar.

· bende: kul, köle. herdar etmek: darafacına

m:m:lk. bergüzar: y5.dig:ir, armağan. beri: kurtulmuş. bey: zengin. bezirgan: mürşid-i kamil,

sohbcti yararlı olan, konuşması cevher sa­çan, arif, tüccar.

bile: bilece beraber, bera­berce, birlikte.

bire: ·bre. Birlik makamı: Sufilerin

cvahdeb dedikleri ma­kam. Onlarca Tanrı mutlak varlıktır ve her varolan onun belirtisi­dir. Böylece «kesret -çoklu!<» alemi gerçekte bir birlik tlimüdür.

bir yol: bir kez. , boran: fırtına, rüzgarla ka-

r�şık yağmur. buymak: üşümek, donmak. bühtan: ya!an, ütira bunda: burada. burak: Hz. Muhammed'in

miraçta bindiği binek. burca burca: burcu burcu. burca: vermek, tomurcuk­

lanmak, uç vermek.

Cafer: Ali'nin torunlanndan altıncı İmam Adı CA­fer, lakabı Sadık'tır. Caferi mezhebinin ku­rucusu. Şiiliğin en yay­gın mezhebi olan bu mezhebe Aleviler de bağlıdır. Pir Sultan, Ca­feri olduğunu şiirleriri­de açıklamaktadır.

can: tarikat eri, mürit, der­viş. Çokluk «canlarıo di­ye geçer.

car: imdat, yardım, çare. Cebbar: cebredici, zorlayı­

cı, zorba. Kuvvet ve kudret sahibi olarak Tann'ya verilen ad.

Cebrail: meleklerin en bü­yüğü, Peygamber' e Tan­n buyruklannı getirir. Cebril-i Emin diye de

çarh-ı devran : dönüş çarkı, zaman.

;arh-ı felek: gök çarkı. Es­kilere göre yer durur, gökler döner ve yeryü­zünde olup biten yıldız­ların durumuna göre değişir. Mutluluk ve mutsuzluk buradan ge­lir. Bkz. «felek•

çeşm: göz. çırağ, çerağ, çırak u-

c

ç

1 94

geçer.

cem: bkz, Ayn-ı cem. cemal: yüz, yüz güzelliği. ceran: ahu. cevr: eziyet, zülum. cığah: sorguc;lu.

ciğergih: ciğerin bulundu­ğu yer.

cim: Arap alfabesince c harfi, «ebcedıo hesabm­da üç sayısının karşı­lığıdır.

cuş: <'oşına, etmek, coşmak, pürmek.

coşkunluk; cuş cuşa gelmek:

taşmak, kö-

cücük: yavru, piliç. cüda: uzak, aynlmış, ayn. cüm,l.e: hep, bütün, tüm. cüra: bir yudumda içilen,

içki.

yanmak: ışıklann yan­ması.

çövmen: yemiş toplamaya yarayan ucu c;atallı değnek.

çul: kıldan yapılmış kaba dokuma.

c;ün: maden ki, vakta ki, ne zaman ki.

çığalı: zülüflerin top top ol­muş çığalı (161)?

dağ: yara, dağlama. Yara­nın çevresini demirle c' ağlamak.

dahı:, dahi : artık, bundan sonra.

daim: hep, her zaman. dal : Arap alfabesinde d har­

fi. Sağdan sola doğ­ru bükük biçimdedir. Dertten bel bükülmesi­ni simgeler.

dam: ahır. damen : etek. Müridin şeyhe

bağlanmasını simgele­yen bu sözcük dameni­ni tutmak diye kulla­nılır.

dar: darağacı. Ev, yer, yurt anlamına gelen «dan Alev1 ve Bektaşilerin ayn-ı cem yaptıkları yeri belirler. Burada söz verilir (ikrar), suç­lar itiraf edilir. - Dar-ı fani, dar-ı fena: dünya, geçici alem

Deccal : kıyamet günü orta· ya çıkacağına inanılan yalancı, zararlı kişi.

dede: Alevi şeyhlerine veri­len ad.

n

1 95

defter: insanın biri sağ, öte­ki sol omuzunda bulu­nan meleklerin tuttuğu. defter.

delil : yol gösterici, rehber, belge.

dem: zaman, hoş vakıt, iç­ki, rakı.

der: derman, kapı. derdmend: derdi olan, tasa­

lı, kaygılı. dergah: tekke, dervişlerin

toplantı yeri. dermek: toplamak, devşir­

mek. derviş: tasavvuf yoluna gir-

miş kişi. dest: el. destur: müsaade, ızın. dev, div : Hazret-i Ali'nin

savaştığı dev. İflas eden Keşmirli · bir tacir Mu­hammed'e baş vurur, o da Ali'ye gönderir. Ali tacirle Keşmir'e gider, ve kendini köle olarak sattırır. Padişah satın alır, Ali burada çok tehlikeli bir devi öldü­rür. Sonunda KeŞmir-

liler Müslüman olur. devlik: idare, geçim. devran: zaman, zamanın

dönüşü. Dervişlerin mu­kabele dedikleri tören.

deyü: diye. didar: yüz çehre, Tann'nın

cennette görülecek olan yuzu, mürşidin yuzu, gören ve görünen anla­mına gelir.

dilber: gönül ba�layan gü­zel, sevgili.

dillemek: aleyhte bulun­mak, dedikodu yapmak, dile düşmek.

divan: mahşer, kıyamet gü­nü, hes·aplaşma günü.

�izar: bkz. didar.

dolap: kuyudan su çekme­ye yarayan a�açtan ve­ya demirden çark.

dolu: içki dolu kadeh, içki kadehi. Tannsal aşkın s!mgesi.

domur: dal ve çiçek verecek yerin kabarması, gon­ca, tomurcuk.

don: giysi, elbise.

dört kapı: Tasavvufun dört ilkesi: şerıat, tarikat, marifet, hakikat. Bu dört kapıdan birincisi, yani şeriat dinin dış yü­züdür, iç yüzü ise ha­kikattır. Şeriattan ha-

196

kikate giden yola tari­kat denir. Hakikata e­ren kişinin şeriatle ha­kikati geliştirebilmesi­ne marifet denir.

dört kardeş: maddeyi oluş­turan dört ana öğe: ateş, hava, su, toprak. Bu dört öğeye cdört ana» ya da c:dört kar­deş» denir.

dört kitap: dört bQyük di­nin kutsal kitaplan: Tevrat, İncil, Zebur, Kur' an.

duş olmak: rastlamak. dü: iki ; dü çeşm; iki göz. Düldül : Mısır melikinin Mu-

hammed'e arma�an et­tiği, onun da Ali'ye ver­diği kır at.

dün: gece, karanlık. dün ü gün: gece gündüz. dün ü gün: gece gündüz. dür: inci. düşmek: Tarikat kurallan­

na aykırı iş yapan kişi düşer, düşkün olur, ya­ni aforoz edilir. Toplan­tılara katılamaz, kimse ile görüşemez. Ancak mürşidine baş vurup, kusurunu erenler mey­danında söylerse ceza­sını çekerse, bir ayn-ı cemde bağışlanır, böy­lece kalkmış olur.

ebrü: kaş. edna: en aşağı, bayağı, al-

çak. eğin: sırt, arka, omuz. eğlemek: bekletmek. eğlenmek: durmak, vakit

geçirmek, beklemek. ehl-i dil: gönül adamı, gö­

nül dilinden anlayan kimse.

el, il : yabancı, yad. el almak, etek tutmak: Ta­

rikata girecek olan kişi için yapılan kabul tö­reninde Dede talibin bir elini tutar, talib de öteki eliyle dedenin -e­teğıni tutar. Böylece bağlılığını dile getir­miş olur.

elif: Arap alfabesinin ilk harfi. Kimi zaman «a», kimi zaman «e» ya da «o, Ö» harfleri • yerine geçen bu harf uzunca ve yukardan aşağı doğ­ru çekilen bir çizgi ola­rak belirtilir. Bu yüz­den ozanlar elifi boya benzetmişlerdir.

elma: Alevilerde elma kut­sal sayılır. Cebrail Mu­hammed'den af dilemek için kurban niyetine bir elma vern>Jşti. Ayn-ı

E

197

cem'lerde bu olayı sim­gelemek için koyun bo­ğazlar gibi elma kur­banı yapılır. Bugün de evlenmek istediği kıza oğlanın elma gönder­ınesi geleneği vardır. Elma göndermek bağ­lılığı simgeler. Şah'tan elma geldi denmesi e­mir, haber, elçi geldi anlamındadır.

emi: ilaç. Enel-Hak: «Ben Tanrıyım»

tmlamma gelir . . �­sur bu sözü söylediği için öldürülmüştü.r. Bu söz tasavvuf'da tek var­lık (vahdet-i vücut) fel­sefesine dayanır.

engel : rakip. engür: üzüm. eren, erenler: gerçek sırn­

na eren, ulaşanlar. Ev­liya sozunun türkçe karşılığıdır. Dervişler birbirine ve şeyhlerine öyle seslenirler. Tari­kat yolcusu, mürit an­lamına da kullanılır.

erkan: direkler, esaslar; Ba­tıni topluluklann yap­tıklan törenler ve on­ların kurallan.

evliya: veliler, ernıişler, ke-

ramet sahipleri, Tan­nya yakın olanlar. Ev­Iiya çoğuldur, tekili ve­li'dir.

evrad: bkz. vird.

eyyam: günler.

eydür: söyler. Eyitmek söy­lemek anlamına gelir.

Eyyup: İsrail O�ulları pey­gamberlerinden. Ken­disini denemek için Tanrı tarafından aile-

fani: ölümlü. farımak: vazgeçmek, ihti­

yarlamak. faş: gizli iken duyulup ya­

yılan; faş etmek: du­yunnak, yaymak.

Fatıma, Fatma: Hazreti Mu­hammed'in kızı, Ali­nin karısı, Hasan ve Hüseyin'in anası. Halk arasında Fatma Ana di­ye anılır.

felek: gök, talih. Bkz. «arlı-ı felek». Eskiler yerin durdu�u, gök'ün döndüğünü sanırlardı. Gökte ise kutlu ve kut­suz yıldızlar bulunurdu. Bu yıldızlar insanın ta­lihine egemendir diye inanılır; yomlu ve kut-

F

1 98

si, malı mülkü yok edil­miş, vücudu yaralarla kaplanmış, yarasına kurt düşmüş, bütün bunlara katlanmış, sabr etmiş, sonunda Tann­nın affı ile yeniden es­ki varlığına kavuşmuş­

tur. Sabır ile her cefa­ya katıanmanın simge­si olmuştur.

ezel: evvel, önce, başlangıcı bilinmeyen zaman.

lu yıldızların egemen olduğu insanın talihli, mutlu yaşadı�, yom­suz ve kutsuz yıldız­lannsa insanın başına dert ve beli getirdi�ine inanırlardı. Bu inanç yüzünden felekten çok­luk yakmılır, ckahpe felek, dönek felek, kambur felek» gibi de­yimler kullanılır.

fena: yokluk, boşluk. Fena bulmak: yok olmak. Fena fillah: Allahın varlığı içinde erimek, yok olmak.

fend: düzen, hile, desise. fer: güç, kuvvet, parlaklık,

aydınlık. ferişte: melek.

fırkat: aynlık. fii;an: ba�ırma - feryad fi­

gan: bağınp ça�ırma.

Firavun: Musa'yı öldürmek

gani: bol, çok, cömert, zen­gin. Büyük harlle ya­

zılınca Tann.

gazel: sararmış yaprak. gamze: bakış.

gazi, gaziler: kafirlerle sa­

vaşa girip sa� çıkan.

Rind denilen ve daima savaşta bulunanlar.

Gazi Hünkar: Hacı Bektaş Veli'ye verilen bir ad. Saygı için söylenir.

gayb alemi: her türlü sıfat

ve bağdan sıyrılmış varlık alemi, hiçbir surette bilinmeyen a­

lem.

gerçekler: doğru yolda olan­lar, erenler.

gerçek erenler: gerçek er­

mişler, veliler, gerçeğe ulaşanlar.

�erçeklerin demi: ı. Rakı. 2. zaman, an. Tanrı her

an varlığını yarattık­ları ile belli eder. «Ger­

çeklerin demine Hu» deyimiyle, gerçeklerin, yani gerçek erenlerin ve onların arasında sivrilen bir kişinin or­taya çıkışıyla hep «0•

G

199

isteyen Mısır h\iküm­

darı.

Firdevs-i alA: sekiz cennet­ten biri.

dur, Hak'tır anlamı be­lirtilir.

gevher: inci, mücevher.

gidi: pezevenk, deyyus. göçen (can): ölen insan. Göç-

rnek: alırete göçmek, öl­

mek.

göğermek: yeşillenmek. gök: mavi, yeşil, yeşile ça­

lan mavi.

gulgule: feryad, gürültü, bağırıp çağırma.

gussa: keder, kaygı, tasa.

gücün gücün: azar azar, ya­vaş yavaş.

güher: mücevher, çok de­ğerli taş.

gülab: gül suyu. gülbenk: yüksek sesle oku-

nan dua. gülgani: gül rengi. gülşen, gülşan: gül bahçesi.

güman: kuşku, zan, umut.

sende.

Gümanım sende: umudum

sende.

gün: güneş günleyin: her gün. güş eylemek: dinlemek, ku-:

lak vermek.

güzaf: boş lakırdı, anlamsız söz.

hab: uyku. Hacı Bektaş Veli : Bektaşili­

ğin piri, ilk kurucusu. Aı�adolu Türkmenleri, özellikle göçebe boyla­rı arasında çok yaygın olan tarikatı adı ile anı­lır. 13'ncü yüzyılda ya­şamıştır. Başından ge­çenleri anlatan bir Me­nakıb-namcsi vardır.

Rafid-i Peygamber: Hz. Muhammed'in torunu.

Hak: Tanrı. Hakikat cemi: Alevi ve

Bektaşilerde tören için yapılan topluluk.

hakipay: ayak tozu. hal: tasavvufta, tanrısal

gerçekiere ulaşan kişi­nin kendi benliğinden geçme durumu. Ehl-i hal: ilahi tccelliye maz­har olan sofiler, der­vişler. Hal:in çağulu ahval'ctir. Hali hal et­mek: vccit ve i:.tiğrak içinde d<'rin zevke va­rabilmck.

Halil : Kabc'nin ilk kurucu­su olan Peygamber, Adı İbrahim'dir.

Hamza: Hz. Muhammed'in amcası. Müslüman o!­dulüan sonra birçok sa-

II

200

vaşlara katılmış, gös­ttrdiği yararlıklardan dolayı «Allah.'ın aslanı» lakabını kazanmıştır.

han: Osmanlı sultanı, padi-şahı.

han: sofra. handan: şen, sevinçli. har: eşek. har: diken. haraba(t) : harabe, yıkıntı. harımühre: katır boncuğu. has: öz. Hasan: Ali'nin, Peygam­

ber'in kızı Fatma'dan olan birinci oğlu. Hasan ile Hüseyin, Peygam­ber'in en çok sevdiği iki torunudur.

hasım: hısım; hısım kavim: hısım akraba.

Hatayi : Şah İsmail Safavi'­nin şiirlerinde kullan­dığı ad.

havale: «bir sinek havale oldu» efsaneye göre, Nemrud'un burnuna gi­ren bir sivrisinek ka­fasının içinde yürüye­rek ölümüne sebep ol­muştu.

hay: valı, v:ıye, eyvah. Haydar, Hayder, Haydar-ı Kerrar: arslan; Hazreti Ali.

Kcrrar kaçıyarmuş gi-

bi geriye çekilip son­ra da saldıran anlamı­na gelir.

hazer: sakınma, korunma, kaçınma.

hezaran: binlerce. h ezen: k iriş, direk.

hırka: dervlşlerin giydiği, yünden dokunmuş, ya­kasız, uzun ve önü açık, genişçe giysi. «Bir bır­ka lle bir lokma» de­yimi dervişliğin azla ye­tinme ülküsünü dile ge­tirir.

hışm: hışım, öfke, kızgınlık.

Hızır Paşa: bkz. Onsöz.

himmet: ermiş kişinin ma-nevi desteği.

hoşça görmek: iyi bakmak, beslemek, hizmet et­mek.

hoyrat: kaba, hırpalayıcı.

Hü: Arapça «Ü» demektir. Sofilerce Tanrı adıdır. Se�lenişte «Hıi dost» «HÜ» dernine diye ge­çer. Dervişler, birbirini çağırırken, bir şeyi tasdik ederken, yahut geçmişlerden birini kut­larken bu adı anarlar, böylece her varlığın, mutlak varlık olan Tanrı zuhuru olduğunu bildirmiş olurlar.

201

Hüda, Hüda: Tann. hub: gÜzel; hubluk: güzel­

lik. hud'a: aldatma, oyun, dala-

vere. hulk: huy, tabiat, meşreb. husrev: hükümdar. hüma: devlet kuşu. hünkar: sultan, hükümdar.

Manevi hükümdar an­lamına şeylere, pirlere söylenir.

Hüseyin: .İmam Hüseyin. Ali'nin, Peygamber'in kızı Fatma'dan olan i­kinci oğlu. 622-680 yıl­lan arasında yaşamış­tır. Peygamber'in en çok sevdiği iki torunun­dan biri. Yezit halife olunca, H:üseyin ona biat etmediği, yani o­nun yoluna girmediği, ona ikrar vermediği i­çin, Mekke'den Küfe'­ye giderken KerbelA denilen yerde Yezid'in askerleri !.arafından şe­hid edilmiştir. Muhar­rem ayının onuna rast­layan bu gün Şiilerce matem günü ilAn edil­miştir.

Hüseyni: Hüseyin taraftan. Fas'ta Hazreti Hüseyin kolundan gelen şerille­re de denir.

ırahmet: rahmet, acıma e­sirgeme, bereketli yağ-

İdris Peygamber: Ad�m Peygamber'in oğulla­nndan biri. İlk olarak elbise dikmeyi öğret­miş olduğundan, terzi­terin piri sayılır.

ihlii.s: yalansız, temiz y"C.rek, içtenlik. İhlas-ı şerif: sd gönüllü tapınma.

ihvan: sadık, içten dostlar, tarikat arkadaşları.

ikrar: sözle bildirme, kabul etme, tarikata girerken verilen söz, tarikata girme. İkrar vermek: tarikata girme; ilcrar gütmek: tarikata girer­ken verilen sözde dur-

I

1

202

m ur. ırganmak: kımıldamak.

mak, yoldan dönme­rnek. «İkra�ız şeytan-ı lain: sözünde durma­yan lanetli şeytan anla­mına gelir.

ille: ancak.

imam: Ali soyundan gelen dinsel başkan. Bkz. On iki imam.

İmam Rıza; sekizinci imam.

inayet: iyilik, lCıtuf. ,

indi: şimdi. intizar: bekleme. irafızi Bkz. Rafizi. irakip; rakip. ireçber: rençber, çiftçi. iye: sahip.

kaal: söz kad: boy. kadem : ayak. kail : aklı _yatmış, inanmış. kakımak: kızmak, danlmak.

Kakıdır: danlır.

kal : söz. Kal ehli: tari;�ata girmemiş kimseler, şe­riatın dış görünüşüne uyanlar.

kollaşlık : kalleşlik, dönek-lik.

kam: arzu, istek.

kamil: olgun kişi.

kanara: mezhaba.

Kanber: Ali'nin azatlı köle­si. Ali'nin yanından, serbest bırakıldığı hal­de hiç aynlmamıştır.

kand: şeker, tat. kanda, kande: nerede, ka­

nı: hangi, nerde.

Kandil: Alevilerce Mu-hammed Peygamber'le Ali'nin nuru, yerler gökler yaratılmadan yaraWmış ve bir kan-

K

203

dil şeklinde görünmüş, sonra alem bu nurdan yaratılmıştır.

kara bağlamak: yasa gir­mek.

karçılanrnak: hafif yağan karla ağarmak.

kare: kara. katar katar: dizi dizi. \tatı: çok. kavim kardeş: hısım akra­

ba, kardeşler, yakmlar. kavl, kavil: söz, anlaşma. kayıl olmak: istemek, kabul

etmek, razı olmak. Kazım: yerinci İmam. Adı

Musa, lakabı Kazım'­dır.

kelam: söz. Miraç'ta Mu­hammed Tanrı ile dok­san bin kelam söy1eşti.

kelp: köpek. kelep: ipekten ya da iplik­

ten yapılmış çile.

kem: kötü, fena, kem da­marlar; kötü huylar.

kemend: uzakta bulunan bir şeyi tutup çekmek için

ucu ilmikli uzun ip. kemenEl-i bend: bağ urga­

nı. keır.bat: ipek kumaş. kemter: aciz, hakir, itibar-

SIZ. Ken'an: Filistin. kendözü : kendisi.

kerem: cömertlik, acıma, bağış, _ululuk, armağan.

kevn-ü mekan : varlık, ev­ren, yeri göğü içine a­lan alem.

Kevser: suyu çok tatlı bir havuz.

ki!-ü kal: dedikodu.

Kırklar: Süfiler, Tann'nın yetkin belirtisi olarak her zaman bir kişi bu­lunduğu ve ona yakın aynı katta iki kişi ol­duğunu kabul ederler, kutup, yani değirmen taşının mili diye anı­lan o tek kişiyle iki ar­kadaşına «Üçler» der­ler. Makam ve merte­be bakımından bunlar­dan sonra «Yediler» gel!r, daha sonra da «Kırklar,, onlardan son­ra da üçyüz eren ge­lir. Tanrı, alemi bu kırk erenle idare eder. Ku-

204

tup ölünce, üçlerden biri kutup olur, Yedi­lerden biri onun yeri­ne geçer, Kırkların bi­ri Yedilere katılır. Uç­yüzlerden biri Kırkla­ra kanşır.

Kırmızı tae: Şii lranlıların ve onlara uyan Alevi­lerin giydikleri kırmızı başlık; bundan dola­

yı, Türkiye'de Alevile­re «Kızılbaş» der.ımiş­tir.

koca: büyük, ulu. Koca Haydar: Pir Sultan'ın kendine verdiği addır.

kodçak: püsküllü boncuk. kopmak: yeniden dirilmek

dirilip kalkmak.

korudur: koruyadur, korun anlamında.

köçek: tarikata yeni gir­miş genç.

körelemek: köre döndür­mek, göstermemek.

kudret lok.ması: Tann !ok­ması.

Kul Yusuf: Şam'da yatan ünlü bir tarikat şeyhi.

kuşluk: saba�ıla öğle arası. külfet: ev külfeti: ev halkı. künh: temel, öz. kürelenmek: yığılmak.

lal: dilsiz. leb: dudak.

mah: gökteki ay, yılın oni­kide biri. Mah-ı taban: parlak ay.

muhabbet: muhabbet, sevgi. makadır: miktarlar. manend, menend: benzer,

denk, eş. Mansur: şeriata aykın dü­

şünceleri ve sözleri yü­zünden Bağdat'ta ası­lan ünlü mutas:ıvvıf. Ölümü 922. Tek varlık felsefesinde çok ileri gittiği ve «Enel-hak» (ben All:ıhım) dediği için asıldı. Mansur da­rı : Mansur'un asıldığı darağacı.

matah satmak: mal satmak, bilgiçlik satmak.

matem ayı : Kerbela ol::.yı­nın geçtiği ay, yani mu­harrem.

mazlum: uslu, boynu bükük. mecbur olmak: bağlı ol­

mak, yolunu tutmak, aşık olma}{.

Mehdi: On İkinci İmam.

205

ley-ü nehar: gece gündüz. libas; esvap, giysi. lika : çehre, yüz, güzel yüz.

Kaybolmuştur. Yine ge­lip dünyaya düzen ve­receğine inanıhr.

melaik: melek. \ ... menakıp: evliyaların, ulu

kişilerin yaşantısını destan niteliğinde bil­diren kitap.

menzil : konak yeri, mer­hale, tarikatta mHte­be.

merdan: merdler. mertebe: derece, basamak,

rütbe. Mervan: Emevi komutan­

lanndan Muaviye'nin ölümünden sonra ha­life olan kişi. Alevi -Bektaşiler kendilerin­den olmayan, özellikle karşı olanlara Mervan ve Yezid derler.

meşe: orman. «Üstü kan kö­püklü meşe seliyim)) dizesinde bir img� ya­pılmaktadır: bahar ve yaz aylarında dağlara yağan yağmur ovaya

s('llcr biçiminde akar. mt\Teb: huy, ahhik, tutulan

yol .. meta: satılık ve değerli mal,

mülk. mcvc: dalga. mey: şarap. meydan: tekkclerde tören

yapılan yer. mihman: misdir, konuk.

mihr: sevgi, güneş. Mihri: Hurşit ile Malı Mih­

ri adlı halk hik1yesin­

de Hurşit'in sevgilisi. mişk: misk, mis, güzel ko-

ku.

Muaviye : Halife Ali zama­

nmda Şam valisi. Ali'­nin şehid edilmesinden

sonra kendisini halife ilan etti. Ölümünden sonra yerine geçen oğ­lu Yezid, halifeliğini

tanımay<m Ali'nin oğlu Hüseyn'i Kerbela'da şc­

hid etti. Bu yüzden Alevi-Bektaşiler Mu­aviye ile Yezid'i nefret­le anarlar.

mucizat: mucizeler. muhabbet: sevgi, konuşma,

sohbet Alevilik ve Bek­taşiliktc tarikat adam­l;:ırımn bir araya ge­

lerek, içki içip, sr.z ça­lıp, nefes söyleyip sc­ma ederek sohbet ct-

206

me leri. Muhammed Bakır: beşinci

İmam. Medine'de ya­tar, ölümü '732.

Muhammed Taki: dokuzun­cu İmam. Ölümü 835, Bağdat'ta.

muhannes, muhannet: aciz, zayif, kadıniaşmış kiş�.

muhib : ikrar alan can, kişi. murat: istek. Murtaza: Hz. Ali'nin lakabı. Müsa: İsrailoğullannı, Mı

sır'daki tutsaklıktan kurtaran ve Museviliği kuran peygamber.

Musa: Bkz. Kazım. musahip: Alevilerde, ergen­

Iik çağına gelen iki er­kek, birbirini beğenip tarikata birlikte girer­ler, böylece musahip olurlar. İkisinin· de evli olması şarttır. Rehber iki genç musahibi De­de'nin huzuruna götü­rürken, birinin _eli öbü­rünün eteğine, ötekinin karısı berikinin eteği­ne yapışır. Böylece ya­pılan kabul töreninde dört can bir kalıp ol­muş olur.

mücerret: bekar, hiç evlen­memi�.

Mülcem Oğlu: Hz. Ali'yi ca­mide namaz kılarken

�rkadan hançerle vu­

r.:u·ak şehid eden katil . mümin: im�ın eden, inanan

ve lVrüslüman olan. Ale­vilerde erkeklere mü­min, kr,dınlara mü�lim derler.

münafık: nifak sahibi, boz­guncu, içi dışına, özü sözüne uymaz adam, di­l iyle r.üyledir;ine inan­mayan.

münkir: inkar eden . Tari­kattan ol mayan , gend­likle Sünniler, Osman­

lılar.

mürşit: • ir:; nt eden, yolu göstı:>ren.

doğru

Şeyh,

Naci, Güruh-u Naci : kurtul­muşlar toplul uğu. Mu­

h�mmed : ümmetim yet­miş üç bölüğe ayrı­l::cak, hepsi de ce­hennemliktir, ancak bir bölüğü cennetliktir, bu kurtulmuş bölüı!i.in ken­dileri oldu!lı.mu savu­

rwrbr. n[ıdan: c::ıhil, tPrbiyesi kıt. nükes: nekc:ı, cimri.

nar: ateş.

nasip: payı, kısmet; nasip almak; nasip vermek:

N

207

ulu. «Mür�id eteğinde elin var mıdır» Alevi ve B�ktaşilerin kabul töreninde, derviş olan mürşide götürülünce mür�:id sağ eliyle, onun sağ elini tutar. Talib, yani derviş mürşidin eteğini kavrar.

mürşid-i k5.mil : olgun, er­miş mürşit, uyarıcı, yol gösterici, tarikat büyü­ğü.

mürvet, mürüvvet: mertlik, insanlık, iyilik.

müslim: · bkz. Mümin. müşk: misk; müşk-ü bll:

mis kokusu.

Aleviliğe giriş anlamı­na gelir.

nti.şi : muhannet, hain. Ale­vilerce kendilerinden ol­maya:ı�ara hakaret ola­rak kullanılır.

nazar eylemek: bakmak. Mürşidiiı nazan tari­kat yolcusunun vehi�­den doğan varlığını yok eder, cnu cezbeye ulaş­tırır, gerçek ve tüm varlığına kavuşturur. E­

renlerin nazarı kimya­dır, toprağı altın eder,

y�ıni değersiz olanı ha­lis al tına döndürür.

n:ız:ırgah: bakış yeri, özle-ncn, sevilen yer.

nazır: gören, görür. Ncbi: peygamber. Neccf: Hz. Ali'nin türbesi­

nin bulunduğu yer. Şah-ı Necef: Necef'in Şahı, yani Ali demek­tir.

nefes: Alevilerin hece öl­çüsü ile söylenen şiir­leri. Alevilere özgü bir terimdir, Yunus Emre­de de geçer. Alevilerin sazla ve beste ile söy­ledikleri nefeslere de­me, deyiş ve ayet de derler, öbür tarikatlar­da bunlara «ilahi» de­nir.

nefsaniyet: gizli düşmanlık, ı k" ın, garez.

nekes: adam ·olmayan, cim­ri, eli sıkı.

Nemrud: İbrahim peygam­ber zamanında yaşamış bir hükümdar. Bu a­dam, İbrahim'e inan­mamış ve onu ateşe at­tırmış, oma ateş İbra­him'i yakmamış, bir-

208

sivrisinek girmiş ve beyninde büyüyüp bir serçe kuşu kadar ol­muş. Başı çok ağrıyan Nemrud başına tokmak vurdurmaya koyulmuş, sonunda kafası patıayıp ölmüş.

nerrebaz: erkek doğan ku­şu.

Nesimi: «Enelhak» (Ben Tanrıyım) diyen ve bu­nun üzerine Halep'te derisi yüzülerek öldü­rülen büyük Hurufi ve mutassavvıf şair. Ölü mü 1404.

nevcivan: genç, yeni yet­me.

nevreste: yeni yetişmiş ye­ni meydana gelmiş; nevresten: yeni yetiş­miş çocuk.

nice: ne kadar. nikap: örtü, yaz örtüsü, pe­

çe. niyaz: yakarış, dua. Şeyhe

saygı, onun önünde diz çökerek sağ ve soi di­zını öpmek, anlamına da kullanılır.

nı1ş etmek: · içmek.

od: ateş. On İki İmam: Hz Muham-

med ölmeden önce ye-rine Ali'yi imam ola-rak vasiyet etmişti. A-li'den sonra oğlu Ha-san, Hüseyin, oğlu Ali, Muhammed Bakır, ca.-

fer Sadık, Musa Kazım, Ali Rıza, Muhammed Cevad, Ali Hadi, Ha-san Askeri, Muhammed Mehdi imam olmuşlar-dır. On İki İmam de-yince Ali soyu ve bu imamlar anlaşılır. Şii, Alevi ve Bektaşiler

pay: ayak. pare: parça. pelit: odun. per: kanat, değirmen kana-

dı. pergar: pergel pervan: pervane pervaz: uçmak, kanat aç-

mak. pes: yeter, kafi. pest: aşag!. peşiman: pişman. peyik: çavuş, emir getiren: peykiin: temren, okun u-

cundaki sivri demir. peyman: ahd, söz verme:

o - U

p

209

bunlara büyük sevgi ve saygı duyarlar.

onar: onmak fiilinden: (ya-ra) iyi olur.

on iki kapılı şehir: insan vü-cudu.

on iki yıldız: Ülker yıldızı. Terazi bunlardan üçü-c ür.

Osman: Hz. Muhammed'in damadı, üçüncü halife.

O tm an baba: Edirne kıruı-da Tan n Dağı denilen yerde yatan ünlü veli.

Ömer: İkinci halüe. özge: başka.

ahd-ü peyman. peyman: içki kadehi. · pinhan: gizli, sır, saklı. pir: Tarikat kuran, tarikat-

te ulu kişi. İhtiyar, re­is, kendisine uyulan ki­şi.

post: makamı anlatır. Bek­taşilerde, Alevilerde halife, yani vekil şeyhe dört nişane verilir: sof­ra, bayrak, çırak ve post.

pür: çamlarda görülüp ö­rümcek ağına benzeyen bir hastalık.

Rafızi: sözlük anlamı, bıra­kan, terk eden demek­tir. Şii topluluğu Ebu­bekir ve Ömer'in hali­fdiğini kabul etmedik­lerinden, onlora Rafızi denir.

riih: yol. rahmet: affetme, bağışla-

sahabe : Hz. Muhammed'in yakın dostları.

sahib-i zaman : zamnnın sa­hibi, 1'/Ichdi.

Sa'd-i Vaklms : Uhud sa'va­şında attığı oklar!a Mu­hammed'i koruyan ki­şi; okçuların piri sayı­lır.

sal: drğların üstündeki düz-lüklcr.

sala: çagırma, davet. sahivat: dualar. Sarı İ;;mail, S:uı Sultan :

�öyknccyc göre Ahmet'­Yesevi'nın Türkistan'­dan Rumeli'ye gönder­diği erl':-tlcrin başı o�an Sarı S::ıltık olduğu sanı­lır. Saltuk-name adlı menkıbcsi olan bu ki­şinin c:nk yaygın ünü

s

210

ma, acıma, yağmur. rehber: tarikate . girmek is­

teyen kişiyi mürşidc götüren kılavuz.

reyhan: fesleğen. rıza: bütün varlığı ile inan­

ma, inanç uğruna her şeye razı olma.

olduğu gibi, Alcvilerce de çok sevilir.

s:ız: orman. sefil: aşağı, aşağılık. Yol

sefili: yolda, kendisini • herkesten aşağı gören.

:-:efine: gemi. Selm::m : Selm2.n Farisi. Hz.

Muhammed'in yakınla­rınd::ın. Alcvilerce Kırk­lar mcc!isinde sakiye rehberdir.

sclman: dilenme. Derviş­lerde nefsi öldürmek için kcşkül alarak halk­tan para ve başka şey­ler dilenmek.

�eğrişmek: koşuşmak. sema: dinsel raks anlamına

gelir. Alevi - Bektaşiler kadınlı erkekli ' sema. ederler.

sepmek: serpmek.

ser: b�.ş, kelle. ser - çeşme: k:ıynak başL

Tarikatte büyük şeyh, pir, pir temsilcisi.

ser-me.st: manevi sarhoş-luktan başı dönmüş.

server: başbu�, reis. Settar: kullannın günahla­

rını saklayan Tann. seyr: gidiş, manevi alemde

gezme, düş, rüya. seyrangah: seyir, gezme ye­

ri. Seyyit Ali: Alevi - Bektaşi

ulularından. Kendisine Kı:ı:ıl Deli de denir. 16' ncı yy. Bektaşilerinin çok sevilen ve sayılan­larından.

Seyyid Gazi: Battal Gazi: Emeviler zamanında Bizanslılara karşı sa­vaşan kahraman. Şiiler - Batınilerce çok sevi­lir.

Seyyid Nesimi: Bkz. Nesi­mi.

sıla: ulaşma, kavuşma, yurt, doğum yeri. Sılaya git­mek; çoktandır ayn

2 1 1

kaldı�ı evine, yurduna dönmek.

sınık: kırılmı.ş sin: mezar. sine: gö�üs, kucak. sitem: cevr-ü cefa, zulüm. siyaset günleri: ceza çekmek,

asılmak zamanı. Dar­a�acına «siyaset darı», adam asılan meydana «siyaset meydanı» de­nirdi.

sofu: tarikat eri, derviş.

sökün: kuşlann ilkbaharda gelip sonbaharda dön­meleri.

söyünmek: sönmek. suna : yeşil başlı yaban ör­

deği. sökün: kuşlann ilkbaharda

gelip sonbaharda dön­meleri.

söyünmek: sönmek. sur: kıyamette çalınacak

boru, bütün ölüler bu borunun çalınması ile dirilecek.

sur: talih, surum işlemedi: talihim yar olmadı, di­le�ime eremedim.

sıiz: yanma. ateş, tutuşma.

şud: sevinçli. Şah: Hz. Ali. Yerine göre

de İran Şahları. Şah-ı Merdan: erler şcyhi,

Ali. Şah-ı Kerbela imam Hü­

seyin. Şah-ı Yelayet: Hz. Ali. Şah İsmail: Safavi devleti­

nin kurucusu ve dini re is.

şak: yanma, yakılma, ikiye bölünme.

şar: şehir. şarap: aşkın simgesidir. l!v'Ie­

cazi olarak bade, dolu,

tae: Tarikat başlığı. Bkz. kırmızı tae.

tahkik: araştırma, gerçek Tanrının gerçek varlığı konusundaki bilgi. Tah­kik derviş: özü sözü bir, dogru derviş.

talib: tarikata girmek üzere olan ıstel�li ki�i.

tı!mu: cehennem. Tan n Dağı : Edirne kınnda

Otman Baba'nın yattı­ğı yer.

Tanrının Arslanı : Hz. Ali. Tapı kılmak : itaat etmek,

ş

T

21 2

mey de şarap anlamına gelir; maddi anlamda kullanılmaz.

şaz: sevinç. şefaat: ahirette Peygamber'

in müslümanlar için af dilemesi.

şek: şüphe, işk.il. Şekler: şüpheciler, Aleviler dı­şında olanlar.

şem, şem'a: mum, ışık. şems: güneş. Şevka etmek: şikayet etmek. şol: o. şunda: şurada.

gönülden bağlanmak, biat etmek.

tarik: yol, inançta tutulan yol.

tarikat: Tanrıya ulaşmak isteğiyle

·tutulan yol,

tasavvuf yolu. Dört ka­pı'nın ikincisi. Bkz. dört kapı.

teber: derviş baltası. tecelli: görünmek. Tanrının,

kabiliyetlerine göre var­lıklarda görünmesi. Mü­ıninin kalbinde Tann­nın feyzinin meydana

çıkması. temenna, temennah: istek,

rica, selam. Terazi: Gn iki yıldızdan

meydana gelen, küme olan Ülker yıldızının üçü.

terazi, mizan: malışer günü günahiann tartılması, hesapların görülmesi.

tercem an: kurban. Belli iş­ler yapılırken okunan Türkçe dua ve övgüler.

cevekkdtü teallalah: Tanrı-ya dayandım anlamına gelir.

tevhit etmek : lailahe illah diye zikr etme.

tığlamak: kurban kesmek. tığ ya da tıyg: kılıç - Tıyg­

bend: kılıç kemeri, ku­şağı. Alevilerde rehber denilen kişi tarikat yo­luna girecek olan tali-

U - 0

ucunda: sonunda; ucundan: yüzünden.

uçmak: cennet. uğrun uğrun: göğüs vere­

rek. umman: büyük deniz, okya­

nus. urmak: vurmak. Urum (Rum): Anadolu, özel­

likle Sıvas, Çorum, Yoz­gat, Amasya, Tokat gibi. Alevilerin yoğun bu-

21 3

bin boynuna bir çevre atıp sağ eliyle o çevre­nin ucunu ve talibin s�ğ elini tutar, dedeye gö­türür. Bektaşilerde çev­re yerine, o akşam ke­silen koyunun yünün­den örülmüş bir uzun kuşad: verilir, buna tıyg-bend denir. Aşk demendi de buna işa­rettir. - Tıyg-ı gamz: bakış kılıcı.

toyl:ı::nak: avlamak, şölen vermek.

Tuba: cennette kökleri yu­karda, dallan aşağıda olan kutsal ağa!:.

turna, turna avazı: iri göç­men kuşlardan turna­nın sesini Hz. Ali'den almış derler.

turab, türab: toprak. tuti, tutu: papağan.

lunduğu bölge düşünü­lür.

uryan: çıplak. usul: uzun ölçülü (boy). utulmak: oyun kaybetmek. üçyüzaltmış kapı: Hun1file-

re göre 360 ya da 366 damar bulunan vücut.

üğrümek: sallamak. üşenmek: usanmak, tedirgin

olmak.

vala: yüce, yüksek. velayet: Şiilere göre Pey-

' · · gamber'in Tanrıdan al­dığı hükümlere uygun olarak insanlar arasm­da hüküm sürmesi, o emirleri yerine getir­mesi, yani devlet kur­ması velayettir. Ölü­münden sonra peygam­berlik biter, fakat vela­yet Tann emri ile biri­sine kalır. Muhammed'­den sonra Ali'ye kal­mıştır. Velayet mülkü: velayet sahibinin bük­munun geçtiği yeı:ler demektir.

veli: Tanrıya ulaşmış kişi,

yad: yabancı. yahşi: iyi, güzel, namuslu. yalabık: parlak, şimşek. yanıl : kızarmış, olgun. yarc1n: dostlar, arkadaşlar. yasınak, yaymak: düz hale

getirmek, yayın kirişini ,_;cvşetmek.

yedullah: Aliahın kudreti. yedi iklim dört köşe: dün­

ya. yeğin: zorlu, şiddetli.

V

y

2 1 4

eren kişi. Weyselkara: Veyselkarani.

Hz. Muhamıned'i gör­meden aşık olan ye­m enli ermiş.

vird: belli zamanlarda oku­nan ve önceden. düzen lenmiş bulunan, Kur'an ve Peygamber buyruk­larıyle dualardan seçi­len sözler. Tarikatçıla­nn virdleri vardır. Vird'in çoğulu evrad'­dır. Her zaman dilde dolaşan, yinelenen söz­ler anlamına da gelir.

'Vücut: varlık, var olma, gövde, te;n�

yetmek: yetişmek, ulaşmak. yirmi sekiz harf: Arap alfa-

besindeki harfler. yeksan: tek, bir. yekta: tek, biricik. yensiz yakasız gömlek: ölü­

lere giydirilen gömlek, kefen.

yetirmek: yetiştirmek, ol-gunlaştırmak, kavuş-turmak.

Yezit: Muaviye'nin oğlu.

Kerbela faciası onun emriyle olmuştur. Ye­zid'i Aleviler, Bektaşi­ler lanetle nnarlar. Kendilerine karşı olan­lara da genel ad olarak yezid derler.

yol, erkan: gelenek ve kural demektir. Ayn-ı cem'de uygulanan görenek ve kurallar. Yol o.�lu ta­savvufta, manevi ger­çe�e ermek ıçın bir mürşid'e (yol gösterici­ye) bağlanan derviş. İn­sanın varlı�ına sebep olan kişiye yani babaya bel babası, manevi ol­gunluğa sebep olan şey­he yol babası denir.

yoz : kısır, dölsüz. Yunus: İsrail peygamberle­

rinden balığın ·karnında kalmış, Tanrıya yalvar­mış, kavmi de _gelecek Tanrı gazabından kor­karak tövbe etmiş, so� nunda ba�ışlanmış, ba­lık da Yunus'u kusmuş.

2 1 5

Yunus böylece yeniden yer yüzüne çıkmış.

Yusuf: İsrailoğullan pey­gamberlerinden Yakub' un oğlu. Yusuf da pey­gamberdir. Onbir er­kek kardeşi içinde en­güzelidir ve babası Ya­kQb en çok onu sever. Bu yüzden kardeşleri onu kıskanıp kuyuya ;:ı.tarlar. Bir kervan onu kurtarır, ama kardeşle­ri !{ölemizdi diye onu satarlar. Kervancı Yu­suf'u Mısır'a götürüp bir memura satar. Me­murun karısı Yusuf'a aşık olur, bu yüzden zindana atarlar Yusuf'u. Yedi yıl sonra zindan­dan çıkıp mali işlerin idaresinde memur olur. Babası ve kardeşleri de Mısır'a gelip Yusuf ile bu!uşurlar. Yusuf-ü Ke­n'an : Ken'an hem kuyu anlamınil gelir, hem de Filistine verilen addır.

zar: inleme, ağlama, zareler: dokunur, ağlatır.

zay: zayi, kayıp. zeban: dil. zemheri: kışın en soğuk

günleri. Zeyn-el Aba: Zeyn-el Abi­

din. On iki imarnın dördüncüsü.

zeyn etmek : süslenmek. ziba: süslü,· yakışıklı, güzel. zülf: saç.

z

216

Zülfikar: Ali'nin kılıcı. Ucu iki çatal. Gökten indi­ğine inanılır. Zülfikar'ı derya yuttu: söylentiye göre, Ali'nin ölümün­den sonra, oğlu Hasan babasının vasiyetine u­yarak, Zülfih:ar'ı Necef denizine atmış.

zünnar: bele bağlanan ku­şak, hizmet ve bağlılığı simgele�.

KAYNAKÇA

Asım BEZIRCI

PIR SULTAN ABDAL CSTVNE YAZlLMlŞ KITAPLAR

Aslanotlu, İbrahim : Pir Sultan Abdallar, İstanbul, 1984, Er­man Yaymevi.

Balım, Ali : Pir Sultan Abdal, Hayatı ve Şürleri. Ankara, 1957, Emek Basım - YayınevL

Bayrak, Mehmet : Pir Sultan Abdal, Ankara, 1986, Yonım Yayınlan.

Bezirci, Asım : Pir Sultan, İstanbul, 1986, Say Kitap Pazar­lama.

Çatbaş, Hasibe : Pir Sultan Abdal'an Basılmamlf Şürleri, An­kara, 1945, Türk Tarih Kunımu Matbaası.

Eyubotlu, Sabahattin - Erhat, Azra - Başgöz, İlhan : Pir Sul:. tan Abdal, İstanbul, 19'l7.

Gölpınarlı, Abdülbaki - Boratav, Pertev Naili : Pir Sultan Ab­dal, Ankara, 1943, Dil ve Tarih Cotrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Enstitüsü yayınları.

Gölpmarlı, Abdülbaki : Pir Sultan Abdal, İstanbul, 1953, Var­lık Yayınevi.

Güneş, Mehmet : Pir Sultan Abdal'an Kanlı Destanı, İstan­bul, 1969, Habora Kitabevi.

İpçi, Hasan : Ozalılarımızan Diliyle Pir Sultan Abdal, İstan­bul, 1965, Hakimiyet Matbaası.

Köklügiller, Ahmet : Pir Sultan Abdal, Y8f8mı ve Şürleri, İs­tanbul, 1984, Ertüze Yayınları.

2 1 7

Kudret, Cevdet : Pir Sultan Abdal, İstanbul, 1965. Memet Fuat : Pir Sultan Abdal, İstanbul, 1977, De Yayınevi. Öztelli, Cahit : Pir Sultan Abdal, Bütün Şürleri, İstanbul, 1971,

Milliyet Yayınlan. Sadettin Nüzhet (Ergun) : Xvll'nc:i. Asır Sazşairlerinden Pir

Sultan Abdal, 1929, Evkaf Matbaası. Toy, Erol : Pir Sultan Abdal (oyun), İstanbul, 1969, İzlem Ya­

yınlan. Ural, Orhan : Pir Sultan Abdal, Ankara, 1982, Türk Dil Ku­

rumu Yayınlan. Yurdatap, SelA.mi Münir : Pir Sultan Abdal, Bayatı ve Şiirleri,

İstanbul, 1976, Sa�lam Kitabevi. ( . . . ) (Pir Sultan AbdaF, Hayatı ve Şiirleri, İstanbul, 1953, Maa­

rif K.itaphanesi.

PIR SULTAN ABDAL ILE DOLAYLI OLARAK ILGIIJ YARDlMCI KITAPLAR

Ahmet Refik : Osmımlı Devrinde (On Altıncı Asırda) Rafizilik ve Bektaşilik, 1932.

Akda�, Mustafa : Celili lsyanlan, 1963. Akda�, Mustafa : Türk Halkımn Dirlik ve Düzenlik Kavgası,

1975. Alangu, Tahir : 100 Vnlü Türk Eseri, C. I. 1974. A.rsunan, Ferruh : Gaziantep Folkloru, 1962. Atalay, Besiın : · Bektaşilik ve Edebiyat, 1340 (1922). Bayrak, Mehmet : Halk Hareketleri ve Çaidat Destanlar, 1984. Bayrak, Mehmet : Eşkiyalık ve Eşkiya Türküleri, 1985. Benekay, Yahya : Yaşayan Alevilik, 1967. Cemal, Süreya : Günübirlik, 1982, s. 243-244. Danişmend, İsmail Hami : lzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi,

1948. Ergun, Sadettin Nüzhet : Bektaşi Şairleri ve Nefesleri, 1, 1944. Eröz, Mehmet : Türkiye'de Alrevilik-Bektaşilik, 1977. Eyubotlu, İsmet Zeki : Bütün Yönleri,yle Bektaşilik (Alevilik),

1980. Gölpınarlı, Abdülbaki : Yunus Emre ve Tasavvuf, 1961.

2 1 8

Gölpınarlı, Abdülbaki : Alevi-Bektaşi Nefesleri, 1963.

Gürel, Ziya : Hak Aşıklanndan Deyişler, 1980.

Kaftancıo�lu, Ümit : Hınzır Paşa, 1980.

Kütüko�lu, Bekir Sıtkı : Osmanlı-Iran Siyasi Münasebetleri, 1962

Ocak, Ahmet Yaşar : Bektaşi Menakıbnamelerinde lslim t:Jnce-si Inanç Motifleri, 1983.

Oytan, Tevfik : Bektaşiliğin lçyüzü, 1960.

Özkınmlı, Atilla : Alevilik-Bektaşilik ve Edebiyatı, 1985.

öztelli, Cahit : Bektaşi Gülleri, 1973.

Öztelli, Cahit : Uyan Padişahım, 1976.

Öztelli, Cahit : Pir Sultan'ın Dostlan, 1984.

Sertoğlu, Murat : Bektaşilik, 1969.

Sevengil, Refik Ahmet : Yüzyıllar Boyunca Halk Şairleri, 1965.

Şardağ, Rüştü : Her Yönü lle Hacı Bektaş-ı Veli, 1985.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı : Osmanlı Tarihi, 1-U, 1947 - 1954.

Zelyut, Rıza : Halk Şiirinde Gerçekçilik, 1982.

DERGILERDE ÇlKMIŞ YAZlLAR•

A.K., cPSA•, Forum, 1 .4.1969.

Aslanoğlu, İbrahim : «PSA'ın Yayınlanmamış Deyişleri», Si­vas Folkloru, Şubat 1973.

Aslanoğlu, İbrahim cPSA ve Hızır Paşa», Türk Folkloru, Ağustos 1979.

Aslanoğlu, İbrahim o:PSA'nın Zindandaki Yaşamı•, Türk Folkloru, Ekim 1979.

Aslano�lu, İbrahim : cPSA Niçin Asıldı?., Türk Folkloru, Ey­lül 1979.

Aslanoğlu, İbrahim : o:PSA'lar•, Türk Folkloru, Ocak 1980.

Aslanoğlu, İbrahim : «Abdal Pir Sultan'ın Yayınlanmamış De­yişleri», Türk Folkloru, Mart 1980.

Aslanoğlu, İbrahim : cPSA'ın Yayınlanmamış Deyişleri•, Türk Folkloru, Nisan 1980, Mayıs 1980, Haziran 1980.

Aslanoğlu, İbrahim : «PSA'lar•, Türk Kültürü, 1982, Sayı 220.

Pir Sultan ve Pir Sultan Abdal adlan PS ve PSA harfleriyle göste­rilmiştir.

2 J IJ

Aslanotlu, İbrahim : eBu da Bir Başka Pir Sultan mı?-, Türk Folkloru, Ocak 1986.

A.şkun, Vehbi Cem : cPSA•, Yapı, 1943, Sayı 39.

Aşkun, Vehbi Cem : cPSA•, Türk Dili, Akustos 1955.

Bayrak, Mehmet : cPSA'ın Yaşamında Düzmece Şah İsmail Olayı ve Deli Hızır Paşa•, Yazko Edebiyat, Eylül 1984.

Bezirci, Asım : cPS• (konuşma) Sanat Olayı, Temmuz 1986.

Birdolan, Nihat : cPSA Kitabı, ya da İ�neyi Kendimize•, Türk Dili, 1983.

Boratav, ·Pertev Naili : cPSA•, Ülkü, Temmuz 1940.

Boratav, Pertev Naili : cÇukurova'da Folklor Derlemelerb, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1947, Sayı 5.

Boratav, Pertev Naili : c.Aşık Edebiyatının Tarihsel Evrimi•, Türk Dili, Aralık, 1968.

Çapan, Sungu : cPS•, Nokta, 6.7.1986.

Çatbaş, Hasibe : cPSA'ın Basılmamış Şiirleri•, Dil ve Tarih­Co�rafya Fakültesi Dergisi, 1945, Sayı 3.

Derkut, Yıldız : cPSA'nın Yaşamı•, Devinim, Haziran 1975.

Dizdaroğlu, Hikmet : cPSA Nereli?•, Türk Folklor Araştırma-lan, Kasım 1970.

Erdem, Hüseyin : cPSA•, Yeni Ufuklar, Aralık 1973.

Eyubo�lu, Sabahattin : cPSA•, Yeni Ufuklar, Mart 1971.

Giriftinoflu, Pınar : cMehmet Bayrak'la Söyleşi•, Karşı Ede-biyat, Ocak 1987.

Gölpınarlı, Abdülbaki : cPSA•, Türk Dili, Aralık 1968.

Gül, Muhsin : cPSA ve Sıdki Baba•, Türk Folkloru, Eylül 1983.

Gür, Mehmet Hilmi : cPSA'ın Mezarı•, Türk Folklor Araştır­matan, Ekim 1970.

Gürel, Ziya : «PSA'ın Deyişleriıo, Ülkü, Aralık 1949, Sayı .36 ;

Mart 1950, Sayı 39.

Kaftancıo�lu Ümit : cGerçek Hızır Paşalar•, Türk Folklor Araştırmalan, Nisan 1975.

Kansu, Ceyhun Atuf : cPSA•, Eylem, 15.2.1966.

Koz, Sabri : cPSA'ın İki Şiiri•, Folklor, Sayı 28.

Köksal, Ahmet : cBir Halk Ermişi Üzerine•, Papirüs, Tem­muz 1966.

220

Köprülü, Fuat : cPSA•, Hayat, 1928r c:ilt III., Sayı 64.

Kum, Naci : cTürkmen, Yörük ve Tahtacılar Arasında. Tetkik­ler, Görüşler•, Türk Folklor Araştırmalan, Haziran 1950.

Kum, �aci : cAntalya Tahtacılanna Dair Notlar•, Türk Tarih­Arkeologya-Etnografya Dergisi, Sayı 4.

Kum, Naci : cTü:rkmen Baraklan•, Türk Etrtografya Dergisi, 1965, Sayı 6.

M. Şahin : cPSA'ın Basılmamış Üç Nefesb, Azerbaycan Yurt Bilgisi dergisi, 1933, sayı 14.

Makal, Tahir Kutsi : cBanazlı Aşık Nuri PS'ı Anlatıyor•, Mil-U Kültür, 1977.

Menemenciotlu, Nermin : cPSA•, Yeditepe, Atustos 1966.

Namık Kemal : cPSA'dan Seçmeler•, Devinim, Haziran 1975.

Otuzotlu, Mustafa : cPSAıo, Çıt, Nisan 1972.

Öztelli, Cahit : cPSA'ın Hayatıyla İlgili Yeni Şiirleri•, Türk Dili, Temmuz 1954.

öztelli, Cahit : cPSA'ın İki Şiiri•, Türk Folklor Araştırmalan, Temmuz 1954.

Öztelli, Cahit : cPS Hakkında Yeni Notlar•, Türk Folklor Araş­tırmalan, Kasım 1964.

öztelli, Cahit : cPSA'ı Astıran Hızır . Paşa Kimdir?», Türk Folklor Araştırmalan, Kasırri 1968.

Öztelli, Cahit : cPSA İçin Neler Söylemişler?•, Sivas Folkloru, Şubat 1974.

Sakaotlu, Saim : cPSA•, Türk Folklör Araştırmalan, Atus­tos 1973.

Salcı, Vahit Lütfü : cPS'm Nefesleri• , ·Halk Bilgisi Haberleri, 1936, Sayı 36.

Salcı, Vahit Lütfü •Kızılbaş Şairleri•, Yeni Türk, 1939, Sayı 81, 8.

Salcı, Vahit Lütfü «Kızılbaş Şairleri• , Halk Bilgisi Haberle­ri, 1940, Sayı 102, 104, 105.

Salcı, Vahit Lütfü : cPSA ve Bir Manzumesi• , Folklor Postası, Şubat 1946, Sayı 1 3.

Uyguner, Muzaffer : cPSA'ın Bir Şüri», Türk Dili, Mayıs 1954.

Uyguner, Muzaffer : «İbrahim Aslano�lu, PSA'larıo , Folklor ve Etnografya Araştırmalan, _ 985, s. 436-439.

22 1

Uyguner, Muzaffer : •PS ve Bezirci'nin Kitabı», Varlık, Ağus­tcs 1986.

Ülkütaşır, M. Şakir «PSA'ın Basılmamış Üç Nefesi•, Halk Bilgisi HaberlEri, Mart-Nisan 1939, Sayı 89-90.

Yurdalan, Özcan «PSA'ın Sanatı» , Devinim, Haziran 1975.

Zaloğlu, Leyla «Dergiler Arasında•, Türk Falklor Araştınna­lan, Haziran 1956.

GAZETELERDE ÇIKl\IIŞ YAZlLAR

Aslanoğlu, İbrahim «Sivas İli Halk Şairlerinden Notlar•, Ül­ke (Sivas), 1 1-19 Kasım 1950.

Aşkun, Vehbi Cem : «PSA», Doğuş (Sivas), 28-31 Temmuz 1958,

1 Ağustos 1958.

Boratav, Pertev Naili «Aşık Edebiyatının Tarihsel Evrimi•, Başkent Ankara, 2 1 Eylül - 5 Ekim 1969.

Buluz, Hüseyin : cPSA», Başkent Ankara, 21 Eylül - 5 Ekim 1969.

Cemal Süreya : cPSA•, Politika, 7 . 1 1 . 1975.

Duman, Sez�i •Güngörmüş Yaşlllann Ağzından Anadolu Erenleri», Son Havadis, 18-19 Eylül 1976.

Makal, Tahir Kutsi «Banazlılar Anlatıyor, PSA•, Son Hava-dis, 30 Eylül 1977 - 14 Ekim 1977.

Özkırımlı, Atilla cPS Bir Gelenektirıo, Cumhuriyet, 19.6.1986.

Salcı, Vahit Lütfü •Kızılbaş Şairleri», Bartın, Sayı 581-588.

Tuncer, Cengiz «PSA'ın Hikayesi» , Akşam, 3-13 Temmuz 1966.

Zelyut, Rıza «PSA İçin S:ıtırbaşlan», Demokrat. 5.7. 1980.

222

IÇINDEKILER

Sunu : Pir Sultan Abdal ve Sabahattin Eyuboğlu (Azra Erhat) 5 Önsöz : Pir Sultan Abdal Uzerine (Atilla Ozkanmb) ll Pir Sultan (Sabahattin Eyuboilu) 69 Şiirler 81

Sözlük (Azra Erhat) 189

Kaynakça (Asım Bezirc:i) 217