PhÇn I: Néi dung «n tËp v¨n häc trung ®¹ -...

VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9

1

PhÇn I: Néi dung «n tËp v¨n häc trung ®¹iB¶ng hÖ thèng çc t¸c gi¶, t¸c phÈm v¨n häc trung ®¹i häc ë líp 9

TT Tªn ®o¹n trÝch Tªn t¸c gi¶ Néi dung chñ yÕu NghÖ thuËt chñ yÕu

1 ChuyÖn ngêicon g¸i Nam

X¬ng16 trong 20truyÖn truyÒn kúm¹n lôc. Mîncèt truyÖn “Vîchµng Tr¬ng”

NguyÔn D÷(TK16)

- Kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp t©mhån truyÒn thèng cña ngêiphô n÷ ViÖt Nam.- NiÒm c¶m th¬ng sè phËnbi kÞch cña hä díi chÕ ®éphong kiÕn.

- TruyÖn truyÒn kú viÕtb»ng ch÷ H¸n.- KÕt hîp nh÷ng yÕu tèhiÖn thùc vµ yÕu tè kú¶o, hoang ®êng víiçch kÓ chuyÖn, x©ydùng nh©n vËt rÊt thµnhc«ng.

2 ChuyÖn còtrong phñ chóa

TrÞnhViÕt kho¶ng ®Çu®êi NguyÔn (®ÇuTK XIX)

Ph¹m §×nh Hæ(TL 18)

§êi sèng xa hoa v« ®é cñabän vua chóa, quan l¹iphong kiÕn thêi vua Lª,chóa TrÞnh suy tµn

Tuú bót ch÷ H¸n, ghichÐp theo c¶m høng sùviÖc, c©u chuyÖn conngêi ®¬ng thêi métçch cô thÓ, ch©n thùc,sinh ®éng.

3 Håi thø 14 cñaHoµng Lª nhÊt

thèng trÝPh¶n ¸nh giai®o¹n lÞch sö ®ÇybiÕn ®éng cñaXHPKVN cuèiTK XVIII

Ng« Gia V¨nPh¸i(Ng« Th× ChÝ,Ng« Th× Du TK18)

- H×nh ¶nh anh hïng d©ntéc Quang Trung NguyÔnHuÖ víi chiÕn c«ng thÇn tècvÜ ®¹i ®¹i ph¸ qu©n Thanhmïa xu©n 1789.- Sù th¶m h¹i cña qu©ntíng T«n SÜ NghÞ vµ sèphËn bi ®¸t cña vua t«i LªChiªu Thèng ph¶n níc h¹id©n.

- TiÓu thuyÕt lÞch söch¬ng håi viÕt b»ng ch÷H¸n.- Çch kÓ chuyÖnnhanh gän, chän läc sùviÖc, kh¾c ho¹ nh©n vËtchñ yÕu qua hµnh ®éngvµ lêi nãi.

4 TruyÖn KiÒu§Çu TK XIX.Mîn cèt truyÖnKim V©n KiÒucña Trung Quèc

NguyÔn Du(TK 18 - 19)

Cuéc ®êi vµ tÝnh çchNguyÔn Du, vai trß vµ vÞ trÝcña «ng trong lÞch sö v¨nhäc ViÖt Nam.

- Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸cphÈm. TruyÖn th¬ N«m,lôc b¸t.- Tãm t¾t néi dung cètchuyÖn, s¬ lîc gi¸ trÞnéi dung vµ nghÖ thuËt(SGK)

a ChÞ em ThuýKiÒu


Tr©n träng ngîi ca vÎ ®Ñpcña chÞ em Thuý KiÒu. VÎ®Ñp toµn bÝch cña nh÷ngthiÕu n÷ phong kiÕn. Qua ®ãdù c¶m vÒ kiÕp ngêi tµi hoab¹c mÖnh.- ThÓ hiÖn c¶m høng nh©nv¨n v¨n NguyÔn Du

NghÖ thuËt íc lÖ cæ®iÓn lÊy thiªn nhiªn lµmchuÈn mùc ®Ó t¶ vÎ ®Ñpcon ngêi. Kh¾c ho¹ rânÐt ch©n dung chÞ emThuý KiÒu.



2

b C¶nh ngµy xu©n NguyÔn Du(TK 18 - 19)

Bøc tranh thiªn nhiªn, lÔ héimïa xu©n t¬i ®Ñp, trongs¸ng.

T¶ c¶nh thiªn nhiªn b»ngnh÷ng tõ ng÷, h×nh ¶nhgiµu chÊt t¹o h×nh.

c KiÒu ë lÇuNgng BÝch


C¶nh ngé c« ®¬n buån tñi vµtÊm lßng thuû chung, hiÕuth¶o rÊt ®¸ng th¬ng, ®¸ngtr©n träng cña Thuý KiÒu

- Miªu t¶ néi t©m nh©nvËt thµnh c«ng nhÊt.- Bót ph¸p t¶ c¶nh ngôt×nh tuyÖt bót.

d M· Gi¸m Sinhmua KiÒu


- Bãc trÇn b¶n chÊt conbu«n xÊu xa, ®ª tiÖn cña M·Gi¸m Sinh.- Hoµn c¶nh ®¸ng th¬ngcña Thuý KiÒu trong c¬n giabiÕn.- Tè ço x· héi phong kiÕn,chµ ®¹p lªn s¾c tµi, nh©nphÈm cña ngêi phô n÷.

NghÖ thuËt kÓ chuyÖnkÕt hîp víi miªu t¶ngo¹i h×nh, cö chØ vµng«n ng÷ ®èi tho¹i ®Ókh¾c ho¹ tÝnh çch nh©nvËt (M· Gi¸m Sinh).

5 Lôc V©n Tiªncøu KiÒu

NguyÖt Nga

NguyÔn §×nhChiÓu (TK19)

- Vµi nÐt vÒ cuéc ®êi, sùnghiÖp, vai trß cña NguyÔn§×nh ChiÓu trong lÞch sö v¨nhäc VN.- Tãm t¾t cèt chuyÖn LVT.- Kh¸t väng hµnh ®¹o gióp®êi sèng cña t¸c gi¶, kh¾cho¹ nh÷ng phÈm chÊt ®Ñp ®Ïcña hai nh©n vËt : LVT tµiba, dòng c¶m, träng nghÜa,khinh tµi ; KNN hiÒn hËu,nÕt na, ©n t×nh.

- Lµ truyÒn th¬ N«m,mét trong nh÷ng t¸cphÈm xuÊt s¾c cña N§C®îc lu truyÒn réng r·itrong nh©n d©n.- NghÖ thuËt kÓ chuyÖn,miªu t¶ rÊt gi¶n dÞ, mécm¹c, giµu mµu s¾c NamBé.

Lôc V©n TiªngÆp n¹n

NguyÔn §×nhChiÓu (TK 19)

- Sù ®èi lËp gi÷a thiÖn vµ¸c, gi÷a nh©n çch cao c¶ vµnh÷ng toan tÝnh thÊp hÌn.- Th¸i ®é, t×nh c¶m vµ lßngtin cña t¸c gi¶ ®èi víi nh©nd©n lao ®éng.

- NghÖ thuËt kÓ chuyÖnkÕt hîp víi t¶ nh©n vËtqua hµnh ®éng, ng«nng÷, lêi th¬ giµu c¶mxóc, b×nh dÞ, d©n d·,giµu mµu s¾c Nam Bé.



3

ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng(TrÝch “TruyÒn kú m¹n lôc” - NguyÔn D÷)

A. KiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶:- NguyÔn D÷ (cha râ n¨m sinh, n¨m mÊt), quª ë H¶i D¬ng.- NguyÔn D÷ sèng vµo nöa ®Çu thÕ kû XVI, lµ thêi kú TriÒu ®×nh nhµ Lª ®· b¾t ®Çu

khñng ho¶ng, çc tËp ®oµn phong kiÕn Lª, M¹c, TrÞnh tranh giµnh quyÒn lùc, g©y ranh÷ng cuéc néi chiÕn kÐo dµi.

- ¤ng häc réng, tµi cao nhng chØ lµm quan mét n¨m råi ço vÒ, sèng Èn dËt ëvïng nói Thanh Ho¸. §ã lµ çch ph¶n kh¸ng cña nhiÒu tri thøc t©m huyÕt ®¬ng thêi.

II. T¸c phÈm:1. XuÊt xø: “ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng” lµ truyÖn thø 16 trong sè 20

truyÖn n»m trong t¸c phÈm næi tiÕng nhÊt cña NguyÔn D÷ “TruyÒn kú m¹n lôc”. TruyÖncã nguån gèc tõ mét truyÖn cæ d©n gian trong kho tµng cæ tÝch ViÖt Nam “Vî chµngTr¬ng”.

2. ThÓ lo¹i: TruyÖn truyÒn kú m¹n lôc (ghi chÐp t¶n m¹n nh÷ng truyÖn kú l¹ vÉn®îc lu truyÒn). ViÕt b»ng ch÷ H¸n.

3. Chñ ®Ò: Qua c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi vµ çi chÕt th¬ng t©m cña Vò N¬ng,“ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng” thÓ hiÖn niÒm th¬ng c¶m ®èi víi sè phËn oannghiÖt, ®ång thêi ca ngîi vÎ ®Ñp truyÒn thèng cña nh÷ng phô n÷ ViÖt Nam díi chÕ ®éphong kiÕn.

4. Tãm t¾t: Vò ThÞ ThiÕt (Vò N¬ng) lµ ngêi phô n÷ nhan s¾c, ®øc h¹nh. Chångnµng lµ Tr¬ng Sinh ph¶i ®i lÝnh sau khi cíi Ýt l©u. Nµng ë nhµ, mét m×nh võa nu«icon nhá võa ch¨m sãc mÑ chång ®au èm råi lµm ma chu ®¸o khi bµ mÊt. Tr¬ng Sinhtrë vÒ, nghe lêi con, nghi vî thÊt tiÕt nªn ®¸nh ®uæi ®i. Vò N¬ng uÊt øc gieo m×nhxuèng s«ng Hoµng Giang tù vÉn, ®îc thÇn Rïa Linh Phi vµ çc tiªn n÷ cøu. Sau ®ã

Tr¬ng Sinh míi biÕt vî bÞ oan. Ýt l©u sau, Vò N¬ng gÆp Phan Lang, ngêi cïng lµngchÕt ®uèi ®îc Linh Phi cøu. Khi Lang trë vÒ, Vò N¬ng nhê göi chiÕc hoa vµng nh¾nchµng Tr¬ng lËp ®µn gi¶i oan cho nµng. Tr¬ng Sinh nghe theo, Vò N¬ng Èn hiÖngi÷a dßng, nãi väng vµo bê lêi t¹ tõ råi biÕn mÊt.

5. Bè côc: 3 ®o¹n- §o¹n 1:… cña m×nh: Cuéc h«n nh©n gi÷a Tr¬ng Sinh vµ Vò N¬ng, sù xa çch

v× chiÕn tranh vµ phÈm h¹nh cña nµng trong thêi gian xa çch.- §o¹n 2:… qua råi: Nçi oan khuÊt vµ çi chÕt bi th¶m cña Vò N¬ng.

- §o¹n 3: Cßn l¹i: Cuéc gÆp gì gi÷a Vò N¬ng vµ Phan Lang trong ®éi Linh Phi.Vò N¬ng ®îc gi¶i oan.



4

III. Gi¸ trÞ néi dung cña t¸c phÈm: (Gi¸ trÞ hiÖn thùc vµ gi¸ trÞ nh©n ®¹o s©u s¾c)1. Gi¸ trÞ hiÖn thùc:- ChuyÖn ph¶n ¸nh hiÖn thùc x· héi phong kiÕn bÊt c«ng víi chÕ ®é nam quyÒn,

chµ ®¹p sè phËn ngêi phô n÷ (§¹i diÖn lµ nh©n vËt Tr¬ng Sinh).- Ph¶n ¸nh sè phËn con ngêi chñ yÕu qua sè phËn phô n÷: chÞu nhiÒu oan khuÊt vµ

bÕ t¾c.- Ph¶n ¸nh x· héi phong kiÕn víi nh÷ng cuéc chiÕn tranh phi nghÜa lµm cho cuéc

sèng cña ngêi d©n cµng r¬i vµo bÕ t¾c.2. Gi¸ trÞ nh©n ®¹o:a. Ca ngîi nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cña ngêi phô n÷ ViÖt Nam th«ng qua nh©n vËt

Vò N¬ngT¸c gi¶ ®Æt nh©n vËt Vò N¬ng vµo nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau ®Ó béc lé ®êi sèng

vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt.Ngay tõ ®Çu, nµng ®· ®îc giíi thiÖu lµ “tÝnh ®· thuú mÞ, nÕt na, l¹i thªm t dung tèt

®Ñp”. Chµng Tr¬ng còng bëi mÕn c¸i dung h¹nh Êy, nªn míi xin víi mÑ tr¨m l¹ngvµng cíi vÒ.

C¶nh 1: Trong cuéc sèng vî chång b×nh thêng, nµng lu«n gi÷ g×n khu«n phÐpnªn dï chång nµng ®a nghi, ®èi víi vî phßng ngõa qu¸ søc nhng gia ®×nh cha tõngph¶i bÊt hoµ.

C¶nh 2: Khi tiÔn chång ®i, Vò N¬ng rãt chÐn rîu ®Çy, dÆn dß chång nh÷ng lêit×nh nghÜa ®»m th¾m. Nµng “ch¼ng d¸m mong” vinh hiÓn mµ chØ cÇu cho chång “khi vÒmang theo ®îc hai ch÷ b×nh yªn, thÕ lµ ®ñ råi”. Vò N¬ng còng th«ng c¶m cho nh÷ngnçi gian lao, vÊt v¶ mµ chång sÏ ph¶i chÞu ®ùng. Vµ xóc ®éng nhÊt lµ nh÷ng lêi t©mt×nh vÒ nçi nhí nhung, tr«ng chê kh¾c kho¶i cña m×nh khi xa chång. Nh÷ng lêi v¨ntõng nhÞp, tõng nhÞp biÒn ngÉu nh nhÞp ®Ëp tr¸i tim nµng - tr¸i tim cña ngêi vî trÎkh¸t khao yªu th¬ng ®ang thæn thøc lo ©u cho chång. Nh÷ng lêi ®so thÊm vµo lßngngêi, khiÕn ai ai còng xóc ®éng øa hai hµng lÖ.

C¶nh 3: Råi ®Õn khi xa chång, nµng cµng chøng tá vµ béc lé nhiÒu phÈm chÊt ®¸ngquý. Tríc hÕt, nµng lµ ngêi vî hÕt mùc chung thuû víi chång. Nçi buån nhí chångvß vâ, kÐo dµi qua n¨m th¸ng. Mçi khi thÊy “bím lîn ®Çy vên” - c¶nh vui mïaxu©n hay “m©y che kÝn nói” - c¶nh buån mïa ®«ng, nµng l¹i chÆn “nçi buån gãc bÓch©n trêi nhí ngêi ®i xa. §ång thêi, nµng lµ ngêi mÑ hiÒn, hÕt lßng nu«i d¹y, ch¨msãc, bï ®¾p cho ®øa con trai nhá sù thiÕu v¾ng t×nh cha. B»ng chøng chÝnh lµ chiÕcbãng ë phÇn sau c©u chuyÖn mµ nµng vÉn b¶o ®ã lµ cha §¶n. Cuèi cïng, Vò N¬ngcßn béc lé ®øc tÝnh hiÕu th¶o cña ngêi con d©u, tËn t×nh ch¨m sãc mÑ chång giµ yÕu,èm ®au. Nµng lo ch¹y ch÷a thuèc thang cho mÑ qua khái, thµnh t©m lÔ b¸i thÇn phËt,bëi yÕu tè t©m linh ®èi víi ngêi xa lµ rÊt quan träng. Nµng lóc nµo còng dÞu dµng,“lÊy lêi ngät ngµo kh«n khÐo, khuyªn l¬n”. Lêi tr¨ng trèi cuèi cïng cña bµ mÑ chång ®·



5

®¸nh gi¸ cao c«ng lao cña Vò N¬ng ®èi víi gia ®×nh: “Xanh kia quyÕt ch¼ng phô con,còng nh con ®· ch¼ng phô mÑ”. Th«ng thêng, nhÊt lµ trong x· héi cò, mèi quan hÖmÑ chång - con d©u lµ mèi quan hÖ c¨ng th¼ng, phøc t¹p. Nhng tríc ngêi con d©uhÕt mùc hiÒn th¶o nh Vò N¬ng th× bµ mÑ Tr¬ng Sinh kh«ng thÓ kh«ng yªu mÕn.Khi bµ mÊt, Vò N¬ng ®· “hÕt lêi th¬ng xãt, phµm viÖc ma chay tÕ lÔ, lo liÖu nh ®èivíi cha mÑ ®Î m×nh”. Cã thÓ nãi, cuéc ®êi Vò N¬ng tuy ng¾n ngñi nhng nµng ®· lµmtrßn bæn phËn cña ngêi phô n÷: mét ngêi vî thuû chung, mét ngêi mÑ th¬ng con,

mét ngêi d©u hiÕu th¶o. ë bÊt kú mét c¬ng vÞ nµo, nµng còng lµm rÊt hoµn h¶o.C¶nh 4: Khi bÞ chång nghi oan, nµng ®· t×m mäi çch ®Ó xo¸ bá ngê vùc trong

lßng Tr¬ng Sinh.

+ ë lêi nãi ®Çu tiªn, nµng nãi ®Õn th©n phËn m×nh, t×nh nghÜa vî chång vµ kh¼ng®Þnh tÊm lßng chung thuû trong tr¾ng cña m×nh. CÇu xin chång ®õng nghi oan, nghÜa lµnµng ®· cè g¾ng hµn g¾n, cøu v·n h¹nh phóc gia ®×nh ®ang cã nguy c¬ tan vì.

+ ë lêi nãi thø hai trong t©m tr¹ng “bÊt ®¾c dÜ”, Vò N¬ng bµy tá nçi thÊt väng khikh«ng hiÓu v× sao bÞ ®èi xö tµn nhÉn, bÊt c«ng, kh«ng cã quyÒn tù b¶o vÖ m×nh, thËmchÝ kh«ng cã quyÒn ®îc b¶o vÖ bëi nh÷ng lêi biÖn b¹ch, thanh minh cña hµng xãml¸ng giÒng. Ngêi phô n÷ cña gia ®×nh ®· mÊt ®i h¹nh phóc gia ®×nh, “thó vui nghi gianghi thÊt”. T×nh c¶m ®¬n chiÕc thuû chung nµng dµnh cho chång ®· bÞ phñ nhËn kh«ngth¬ng tiÕc. Giê ®©y “b×nh r¬i tr©m g·y, m©y t¹nh ma tan, sen rò trong ao, liÔu tµntríc giã, khãc tuyÕt b«ng hoa rông cuèng, kªu xu©n çi Ðn l×a ®µn, níc th¼m buånxa”, c¶ nçi nhí chê chång mµ ho¸ ®¸ tríc ®©y còng kh«ng cßn. VËy th× cuéc ®êi cßng× ý nghÜa n÷a ®èi víi ngêi vî trÎ khao kh¸t yªu th¬ng Êy?+ Ch¼ng cßn g× c¶, chØ cã nçi thÊt väng tét cïng, ®au ®ín ª chÒ bëi cuéc h«n nh©n

®· kh«ng cßn çch nµo hµn g¾n næi, mµ nµng th× ph¶i chÞu oan khuÊt tµy trêi. BÞ dån®Õn bíc ®êng cïng, sau mäi cè g¾ng kh«ng thµnh, Vò N¬ng chØ cßn biÕt mîndßng níc Hoµng Giang ®Ó röa nçi oan nhôc. Nµng ®· t¾m géi chay s¹ch mong dßngníc m¸t lµm dÞu ®i tøc giËn trong lßng, khiÕn nµng suy nghÜ tØnh t¸o h¬n ®Ó kh«nghµnh ®éng bång bét. Nhng nµng vÉn kh«ng thay ®æi quyÕt ®Þnh ban ®Çu, bëi ch¼ngcßn con ®êng nµo kh¸c cho ngêi phô n÷ bÊt h¹nh nµy. Lêi than cña nµng tríc trêicao s«ng th¼m lµ lêi nguyÖn xin thÇn s«ng chøng gi¸m cho nçi oan khuÊt còng nh ®øch¹nh cña nµng. Hµnh ®éng trÉm m×nh lµ hµnh ®éng quyÕt liÖt cuèi cïng, chÊt chøa nçituyÖt väng ®¾ng cay nhng còng ®i theo sù chØ ®¹o cña lý trÝ.+ §îc çc tiªn n÷ cøu, nµng sèng díi thuû cung vµ ®îc ®èi xö t×nh nghÜa. Nµng

hÕt søc c¶m kÝch ¬n cøu m¹ng cña Linh Phi vµ çc tiªn n÷ cung níc. Nhng nµng vÉnkh«ng ngu«i nçi nhí cuéc sèng trÇn thÕ - cuéc sèng nghiÖt ng· ®· ®Èy nµng ®Õn çichÕt. Vò N¬ng vÉn lµ ngêi vî yªu chång, ngêi mÑ th¬ng con, vÉn nÆng lßng nhungnhí quª h¬ng, mé phÇn cha mÑ, ®ång thêi vÉn khao kh¸t ®îc tr¶ l¹i danh dù. Bëi vËy



6

mµ nµng ®· hiÖn vÒ khi Tr¬ng Sinh lËp ®µn gi¶i oan. ThÕ nhng “c¶m ¬n ®øc cña LinhPhi, ®· thÒ sèng chÕt còng kh«ng bá”, Vò N¬ng kh«ng quay trë vÒ trÇn gian n÷a.

Tãm l¹i: Vò N¬ng lµ mét ngêi phô n÷ xinh ®Ñp, nÕt na, hiÒn thôc l¹i ®¶m ®ang,th¸o v¸t, thê kÝnh mÑ chång rÊt mùc hiÕu th¶o, mét d¹ thuû chung víi chång, hÕt lßngvun ®¾p cho h¹nh phóc gia ®×nh. Nµng lµ ngêi phô n÷ hoµn h¶o, lý tëng cña mäi gia®×nh, lµ khu«n vµng thíc ngäc cña mäi ngêi phô n÷. Ngêi nh nµng xøng ®¸ng®îc hëng h¹nh phóc trän vÑn, vËy mµ l¹i ph¶i chÕt oan uæng, ®au ®ín.

b. V× sao Vò N¬ng ph¶i chÕt oan khuÊt? Tõ ®ã em c¶m nhËn ®îc ®iÒu g× vÒ th©nphËn ngêi phô n÷ díi chÕ ®é phong kiÕn?Nh÷ng duyªn cí khiÕn cho mét ngêi phô n÷ ®øc h¹nh nh Vò N¬ng kh«ng thÓ

sèng mµ ph¶i chÕt mét c¸ch oan uæng:- Nguyªn nh©n trùc tiÕp: do lêi nãi ng©y th¬ cña bÐ §¶n. §ªm ®ªm, ngåi buån

díi ngän ®Ìn khuya, Vò N¬ng thêng “trá bãng m×nh mµ b¶o lµ cha §¶n”. VËy nªn§¶n míi ngé nhËn ®ã lµ cha m×nh, khi ngêi cha thËt chë vÒ th× kh«ng chÞu nhËn vµcßn v« t×nh ®a ra nh÷ng th«ng tin khiÕn mÑ bÞ oan.

- Nguyªn nh©n gi¸n tiÕp:+ Do ngêi chång ®a nghi, hay ghen. Ngay tõ ®Çu, Tr¬ng Sinh ®· ®îc giíi thiÖu

lµ ngêi “®a nghi, ®èi víi vî phßng ngõa qu¸ søc”, l¹i thªm “kh«ng cã häc”. §ã

chÝnh lµ mÇm mèng cña bi kÞch sau nµy khi cã biÕn cè x¶y ra. BiÕn cè ®ã lµ viÖcTr¬ng Sinh ph¶i ®i lÝnh xa nhµ, khi vÒ mÑ ®· mÊt. Mang t©m tr¹ng buån khæ, chµng bÕ®øa con lªn ba ®i th¨m mé mÑ, ®øa trÎ l¹i quÊy khãc kh«ng chÞu nhËn cha. Lêi nãi

ng©y th¬ cña ®øa trÎ lµm ®au lßng chµng:“¤ hay! ThÕ ra «ng còng lµ cha t«i ? ¤ng

l¹i biÕt nãi, chø kh«ng nh cha t«i tríc kia, chØ nÝn thin thÝt” Tr¬ng Sinh g¹n hái ®øabÐ l¹i ®a thªm nh÷ng th«ng tin gay cÊn, ®¸ng nghi: “Cã mét ngêi ®µn «ng ®ªm nµocòng ®Õn” (hµnh ®éng lÐn lót che m¾t thiªn h¹), “mÑ §¶n ®i còng ®i, mÑ §¶ng ngåicòng ngåi” (hai ngêi rÊt quÊn quýt nhau), “ch¼ng bao giê bÕ §¶n c¶” (ngêi nµykh«ng muèn sù cã mÆt cña ®øa bÐ). Nh÷ng lêi nãi thËt thµ cña con ®· lµm thæi bïnglªn ngän löa ghen tu«ng trong lßng Tr¬ng Sinh.+ Do c¸ch c xö hå ®å, th¸i ®é phò phµng, th« b¹o cña Tr¬ng Sinh. Lµ kÎ kh«ng

cã häc, l¹i bÞ ghen tu«ng lµm cho mê m¾t, Tr¬ng Sinh kh«ng ®ñ b×nh tÜnh, s¸ng suèt®Ó ph©n tÝch nh÷ng ®iÒu phi lý trong lêi nãi con trÎ. Con ngêi ®éc ®o¸n Êy ®· véi vµngkÕt luËn, “®inh ninh lµ vî h”. Chµng bá ngoµi tai tÊt c¶ nh÷ng lêi biÖn b¹ch, thanhminh, thËm chÝ lµ van xin cña vî. Khi Vò N¬ng hái ai nãi th× l¹i giÊu kh«ng kÓ lêi con.Ngay c¶ nh÷ng lêi bªnh vùc cña hä hµng, lµng xãm còng kh«ng thÓ cêi bá oan khuÊtcho Vò N¬ng. Tr¬ng Sinh ®· bá qua tÊt c¶ nh÷ng c¬ héi ®Ó cøu v·n tÊn th¶m kÞch,chØ biÕt la lªn cho h¶ giËn. Tr¬ng Sinh lóc Êy kh«ng cßn nghÜ ®Õn t×nh nghÜa vî chång,còng ch¼ng quan t©m ®Õn c«ng lao to lín cña Vò N¬ng ®èi víi gia ®×nh, nhÊt lµ gia



7

®×nh nhµ chång. Tõ ®©y cã thÓ thÊy Tr¬ng Sinh lµ con ®Î cña chÕ ®é nam quyÒn bÊtc«ng, thiÕu lßng tin vµ thiÕu t×nh th¬ng, ngay c¶ víi ngêi th©n yªu nhÊt.+ Do cuéc h«n nh©n kh«ng b×nh ®¼ng, Vò N¬ng chØ lµ “con nhµ kÎ khã”, cßn

Tr¬ng Sinh lµ “con nhµ hµo phó”. Th¸i ®é tµn tÖ, rÎ róng cña Tr¬ng Sinh ®èi víi VòN¬ng ®· phÇn nµo thÓ hiÖn quyÒn thÕ cña ngêi giµu ®èi víi ngêi nghÌo trong métx· héi mµ ®ång tiÒn ®· b¾t ®Çu lµm ®en b¹c thãi ®êi.+ Do lÔ gi¸o hµ kh¾c, phô n÷ kh«ng cã quyÒn ®îc nãi, kh«ng cã quyÒn ®îc tù

b¶o vÖ m×nh. Trong lÔ gi¸o Êy, ch÷ trinh lµ ch÷ quan träng hµng ®Çu; ngêi phô n÷ khi®· bÞ mang tiÕng thÊt tiÕt víi chång th× sÏ bÞ c¶ x· héi h¾t hñi, chØ cßn mét con ®êngchÕt ®Ó tù gi¶i tho¸t.+ Do chiÕn tranh phong kiÕn g©y nªn c¶nh sinh ly vµ còng gãp phÇn dÉn ®Õn c¶nh

tö biÖt. NÕu kh«ng cã chiÕn tranh, Tr¬ng Sinh kh«ng ph¶i ®i lÝnh th× Vò N¬ng ®·kh«ng ph¶i chÞu nçi oan tµy trêi dÉn ®Õn çi chÕt th¬ng t©m nh vËy.

Tãm l¹i: Bi kÞch cña Vò N¬ng lµ mét lêi tè ço x· héi phong kiÕn xem trängquyÒn uy cña kÎ giµu cã vµ cña ngêi ®µn «ng trong gia ®×nh, ®ång thêi bµy tá niÒmc¶m th¬ng cña t¸c gi¶ ®èi víi sè phËn oan nghiÖt cña ngêi phô n÷. Ngêi phô n÷ ®øch¹nh ë ®©y kh«ng nh÷ng kh«ng ®îc bªnh vùc, trë che mµ l¹i cßn bÞ ®èi xö mét çchbÊt c«ng, v« lý; chØ v× lêi nãi th¬ ng©y cña ®øa trÎ vµ v× sù hå ®å, vò phu cña anh chånghay ghen tu«ng mµ ®Õn nçi ph¶i kÕt liÔu cuéc ®êi m×nh.

IV. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt:1. Mét sè nÐt nghÖ thuËt ®Æc s¾c cña ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng- X©y dùng t×nh huèng truyÖn ®éc ®¸o, ®Æc biÖt lµ chi tiÕt chiÕc bãng. §©y lµ sù

kh¸i qu¸t ho¸ tÊm lßng, sù ngé nhËn vµ sù hiÓu lÇm cña tõng nh©n vËt. H×nh ¶nh nµyhoµn thiÖn thªm vÎ ®Ñp nh©n çch cña Vò N¬ng, ®ång thêi còng thÓ hiÖn râ nÐt h¬nsè phËn bi kÞch cña Vò N¬ng nãi riªng vµ ngêi phô n÷ ViÖt Nam nãi chung.

- NghÖ thuËt dùng truyÖn. DÉn d¾t t×nh huèng truyÖn hîp lý. Chi tiÕt chiÕc bãng lµ®Çu mèi c©u chuyÖn l¹i chØ xuÊt hiÖn mét lÇn duy nhÊt ë cuèi truyÖn, t¹o sù bÊt ngê,bµng hoµng cho ngêi ®äc vµ t¨ng tÝnh bi kÞch cho c©u chuyÖn.

- Cã nhiÒu sù s¸ng t¹o so víi cèt truyÖn cæ tÝch "Vî chµng Tr¬ng" b»ng çch s¾pxÕp thªm bít chi tiÕt mét çch ®éc ®¸o.

- NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt: Nh©n vËt ®îc x©y dùng qua lêi nãi vµ hµnh ®éng.Çc lêi trÇn thuËt vµ ®èi tho¹i cña nh©n vËt sö dông nhiÒu h×nh ¶nh íc lÖ nhng vÉnkh¾c ho¹ ®Ëm nÐt vµ ch©n thËt néi t©m nh©n vËt.

- Sö dông yÕu tè truyÒn kú (kú ¶o) lµm næi bËt gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña t¸c phÈm. YÕutè kú ¶o, hoang ®êng lµm c©u chuyÖn võa thùc võa m¬, võa cã hËu võa kh«ng cã hËu,lµm hoµn chØnh vÎ ®Ñp cña Vò N¬ng.

- KÕt hîp çc ph¬ng thøc biÓu ®¹t: Tù sù + biÓu c¶m (tr÷ t×nh) lµm nªn mét ¸ngv¨n xu«i tù sù cßn sèng m·i víi thêi gian.



8

2. ý nghÜa cña chi tiÕt kú ¶o* Çc chi tiÕt kú ¶o trong c©u chuyÖn:- Phan Lang n»m méng råi th¶ rïa.- Phan Lang gÆp n¹n, l¹c vµo ®éng rïa, gÆp Linh Phi, ®îc cøu gióp; gÆp l¹i Vò

N¬ng, ®îc sø gi¶ cña Linh Phi rÏ ®êng níc ®a vÒ d¬ng thÕ.- Vò N¬ng hiÖn vÒ trong lÔ gi¶i oan trªn bÕn Hoµng Giang gi÷a lung linh, huyÒn

¶o råi l¹i biÕn ®i mÊt.* Çch ®a çc chi tiÕt kú ¶o:- Çc yÕu tè nµy ®îc ®a vµo xen kÏ víi nh÷ng yÕu tè thùc vÒ ®Þa danh, vÒ thêi

®iÓm lÞch sö, nh÷ng chi tiÕt thùc vÒ trang phôc cña çc mü nh©n, vÒ t×nh c¶nh nhµ VòN¬ng kh«ng ngêi ch¨m sãc sau khi nµng mÊt… Çch thøc nµy lµm cho thÕ giíi kú¶o lung linh, m¬ hå trë nªn gÇn víi cuéc ®êi thùc, lµm t¨ng ®é tin cËy, khiÕn ngêi ®äckh«ng c¶m thÊy ngì ngµng.

* ý nghÜa cña çc chi tiÕt kú ¶o:- Çch kÕt thóc nµy lµm nªn ®Æc trng cña thÓ lo¹i truyÖn truyÒn kú.- Lµm hoµn chØnh thªm nÐt ®Ñp vèn cã cña Vò N¬ng: nÆng t×nh, nÆng nghÜa, quan

t©m ®Õn chång con, phÇn mé tæ tiªn, khao kh¸t ®îc phôc håi danh dù.- T¹o nªn mét kÕt thóc phÇn nµo cã hËu cho c©u chuyÖn.- ThÓ hiÖn vÒ íc m¬, vÒ lÏ c«ng b»ng ë câi ®êi cña nh©n d©n ta.- Chi tiÕt kú ¶o ®ång thêi còng kh«ng lµm mÊt ®i tÝnh bi kÞch cña c©u chuyÖn. Vò

N¬ng trë vÒ mµ vÉn xa çch ë gi÷a dßng bëi nµng vµ chång con vÉn ©m d¬ng chia l×a®«i ng¶, h¹nh phóc ®· vÜnh viÔn rêi xa. T¸c gi¶ ®a ngêi ®äc vµo giÊc chiªm bao råil¹i kÐo chóng ta sùc tØnh giÊc m¬ - giÊc m¬ vÒ nh÷ng ngêi phô n÷ ®øc h¹nh vÑn toµn.S¬ng khãi gi¶i oan tan ®i, chØ cßn mét sù thùc cay ®¾ng: nçi oan cña ngêi phô n÷kh«ng mét ®µn trµng nµo gi¶i næi. Sù ©n hËn muén mµng cña ngêi chång, ®µn cÇu siªucña t«n gi¸o ®Òu kh«ng cøu v·n ®îc ngêi phô n÷. §©y lµ giÊc m¬ mµ còng lµ lêic¶nh tØnh cña t¸c gi¶. Nã ®Ó l¹i d vÞ ngËm ngïi trong lßng ngêi ®äc vµ lµ bµi häcthÊm thÝa vÒ gi÷ g×n h¹nh phóc gia ®×nh.

- > Yªu cÇu tr¶ lêi ng¾n gän, gi¶i thÝch râ yªu cÇu cña ®Ò bµi; çc ý cã sù liªn kÕtchÆt chÏ; tr×nh bµy râ rµng, m¹ch l¹c.



9

TruyÖn cò trong phñ chóa trÞnh(TrÝch Vò Trung Tuú Bót)

A. KiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶:- T¸c gi¶ Ph¹m §×nh Hæ (1768 - 1839) tªn ch÷ lµ Tïng Niªn hoÆc BØnh Trùc, hiÖu

§«ng D· TiÒu, tôc gäi lµ Chiªu Hæ, ngêi lµng §an Loan, huyÖn §êng An, tØnh H¶iD¬ng (nay lµ x· Nh©n QuyÒn, huyÖn B×nh Giang, tØnh H¶i D¬ng).

- ¤ng sèng vµo thêi buæi ®Êt níc lo¹n l¹c nªn muèn Èn c. §Õn thêi Minh M¹ngnhµ NguyÔn, vua vêi «ng ra lµm quan, «ng ®· mÊy lÇn tõ chøc, råi l¹i bÞ triÖu ra.

- Ph¹m §×nh Hæ ®Ó l¹i nhiÒu c«ng tr×nh biªn so¹n kh¶o cøu cã gi¸ trÞ thuéc ®ñ çclÜnh vùc: v¨n häc, triÕt häc, lÞch sö, ®Þa lý… tÊt c¶ ®Òu b»ng ch÷ H¸n.

II. T¸c phÈm:

1. ý nghÜa nhan ®Ò: Vò trung tuú bót (tuú bót viÕt trong nh÷ng ngµy ma)2. ThÓ lo¹i: T¸c phÈm gåm: 88 mÈu chuyÖn nhá, viÕt theo thÓ tuú bót, hiÓu theo

nghÜa lµ ghi chÐp tuú høng, t¶n m¹n, kh«ng cÇn hÖ thèng, kÕt cÊu g×. ¤ng bµn vÒ çcthø lÔ nghi, phong tôc, tËp qu¸n… ghi chÐp nh÷ng viÖc x¶y ra trong x· héi lóc ®ã, viÕtvÒ mét sè nh©n vËt, di tÝch lÞch sö, kh¶o cøu vÒ ®Þa d, chñ yÕu lµ vïng H¶i D¬ng quª«ng. TÊt c¶ nh÷ng néi dung Êy ®Òu ®îc tr×nh bµy gi¶n dÞ, sinh ®éng vµ rÊt hÊp dÉn.T¸c phÈm ch¼ng nh÷ng cã gi¸ trÞ v¨n ch¬ng ®Æc s¾c mµ cßn cung cÊp nh÷ng tµi liÖuquý vÒ sö häc, ®Þa lý, x· héi häc.

3. Hoµn c¶nh: T¸c phÈm ®îc viÕt ®Çu ®êi NguyÔn (®Çu thÕ kû XIX)4. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch:* Gi¸ trÞ néi dung: "ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh" ph¶n ¸nh ®êi sèng xa hoa

cña vua chóa vµ sù nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i thêi Lª - TrÞnh.* Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: Ph¹m §×nh Hæ thµnh c«ng ë thÓ lo¹i tuú bót, sù ghi chÐp

ch©n thùc, sinh ®éng, giµu chÊt tr÷ t×nh. Çc chi tiÕt miªu t¶ chän läc, ®¾t gi¸, giµu søcthuyÕt phôc, t¶ c¶nh ®Ñp tØ mØ nhng l¹i nhuèm mµu s¾c u ¸m, mang tÝnh dù b¸o.Giäng ®iÖu t¸c gi¶ gÇn nh kh¸ch quan nhng còng ®· khÐo lÐo thÓ hiÖn th¸i ®é lªn ¸nbän vua quan qua thñ ph¸p liÖt kª.

B. Ph©n tÝch v¨n b¶n1. Thãi ¨n ch¬i xa xØ cña chóa TrÞnh vµ çc quan l¹i hÇu cËn ®îc miªu t¶ nh

thÕ nµo?a) Thãi ¨n ch¬i xa xØ, xa hoa cña vua chóa vµ sù nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i thêi

Lª - TrÞnh ®îc Ph¹m §×nh Hæ miªu t¶ rÊt cô thÓ, sinh ®éng. Cuéc sèng cña chóa lµcuéc sèng giµu sang ®Õn tét ®Ønh.



10

- Chóa cho x©y nhiÒu cung ®iÖn, ®Òn ®µi ë kh¾p mäi n¬i, ®Ó tho¶ ý thÝch ch¬i ®Ìn®uèc “ng¾m c¶nh ®Ñp”, ý thÝch ®ã biÕt bao nhiªu cho võa, v× vËy “viÖc x©y dùng ®×nh®µi cø liªn miªn”, hao tiÒn, tèn cña.

- Chóa bµy ra nhiÒu cuéc d¹o ch¬i tèn kÐm ë çc li cung (cung ®iÖn l©u ®µi xa kinhthµnh). Nh÷ng cuéc d¹o ch¬i cña chóa ë T©y hå ®îc miªu t¶ tØ mØ: DiÔn ra thêngxuyªn “th¸ng ba bèn lÇn”, huy ®éng rÊt nhiÒu ngêi hÇu h¹ “binh lÝnh dµn hÇu bènmÆt hå” - mµ Hå T©y th× rÊt réng. Kh«ng chØ lµ d¹o choi ®¬n thuÇn, mµ cßn lµ nghi lÔtiÕp ®ãn tng bõng, ®éc ®¸o, nh÷ng trß ch¬i lè l¨ng (tæ chøc héi chî, cho quan néi thÇnc¶i trang thµnh ®µn bµ bµy b¸n hµng), chïa TrÊn Quèc, n¬i linh thiªng cña phËt gi¸ocòng trë thµnh n¬i hoµ nh¹c cua rbän nh¹c c«ng cung ®×nh.

- Dïng quyÒn lùc ®Ó t×m vµ cíp lÊy çc cña quý trong thiªn h¹ nh tr©n cÇm dÞthó, cæ méc qu¸i th¹ch… (chim quý, thó l¹, c©y cæ thô, nh÷ng hßn ®¸ cã h×nh d¸ng kúl¹, chËu hoa, c©y c¶nh) vÒ t« ®iÓm cho n¬i ë cña chóa.* T¸c gi¶ chän mét c¶nh ®iÓn h×nh cña cuéc cíp ®o¹t Êy lµ c¶nh lÝnh tr¸ng trë mét

c©y ®a cæ thô vÒ phñ chóa (®©y lµ mét chi tiÕt tiªu biÓu lµm râ chñ ®Ò). T¸c gi¶ miªu t¶kü lìng, c«ng phu b»ng nh÷ng tõ ng÷ sèng ®éng, mét giäng v¨n thËt nÆng nÒ: “C©y®a to, cµnh l¸ rêm rµ, ®îc ríc qua s«ng”… nh mét c©y cæ thô mäc trªn ®Çu nonhèc ®¸, rÔ ®Õn vµi trîng, ph¶i mét c¬ binh míi khiªng næi, l¹i cã bèn ngêi ®i kÌm,®Òu cÇm g¬m ®¸nh thanh la ®èc thóc qu©n lÝnh khiªng ®i cho ®Òu tay”. Ngêi viÕt tuúbót, danh nho Ph¹m §×nh Hæ ®· ®a ra nh÷ng sù viÖc cô thÓ, ch©n thùc vµ kh¸ch quan,kh«ng b×nh luËn mµ çc h×nh ¶nh, chi tiÕt hiÖn lªn ®Çy Ên tîng.Nh÷ng chi tiÕt kÓ, t¶ ch©n thùc cho thÊy phñ chóa lµ n¬i bµy ra nh÷ng trß ch¬i tèn

kÐm vµ hÕt søc lè bÞch. §Ó phôc vô cho sù ¨n ch¬i Êy th× tiÒn cña, c«ng søc, må h«iníc m¾t vµ thËm chÝ c¶ m¹ng sèng cña nh©n d©n ph¶i hao tèn biÕt bao nhiªu mµ kÓ.

b) Ên tîng nhÊt lµ c¶nh ®ªm n¬i vên nhµ chóa qua ®o¹n v¨n “Mçi khi ®ªm thanhc¶nh v¾ng, tiÕng chim kªu, vîn hãt ran kh¾p bèn bÒ, hoÆc nöa ®ªm ån µo nh trËnma sa giã t¸p, vì tæ tan ®µn, kÎ thøc gi¶ biÕt ®ã lµ triÖu bÊt têng”.C¶nh ®îc miªu t¶ lµ c¶nh thùc nhng ©m thanh l¹i gîi c¶m gi¸c ghª rîn tríc mét

çi g× tan t¸c, ®au th¬ng nh kh«ng ph¶i tríc c¶nh ®Ñp yªn tÜnh, phån thùc. “triÖu bÊttêng” tøc lµ ®iÒm gë, ®iÒm ch¼ng lµnh. H×nh ¶nh Èn dô t¶ c¶nh bÊt thêng cña ®ªmthanh c¶nh v¾ng nh b¸o tríc sù suy vong tÊt yÕu cña mét triÒu ®¹i chØ biÕt ch¨m lo®Õn chuyÖn ¨n ch¬i hëng l¹c trªn må h«i, níc m¾t vµ c¶ x¬ng m¸u cña d©n lµnh.C¶m xóc chñ quan cña t¸c gi¶ ®Õn ®©y míi ®îc bé lé.

2. Sù tham lam nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i hÇu cËn trong phñ chóa- Thêi chóa TrÞnh S©m, bän quan l¹i hÇu cËn trong phñ chóa rÊt ®îc sñng ¸i, bëi

chóng cã thÓ gióp chóa ®¾c lùc trong viÖc bµy çc trß ¨n ch¬i, hëng l¹c. Do thÕ, chóngcòng û thÕ nhµ chóa mµ hoµnh hµnh, t¸c oai, t¸c qu¸i trong nh©n d©n.



11

- §Ó phôc vô cho sù hëng l¹c Êy, chóa còng nh çc quan ®· trë thµnh nh÷ng kÎcíp ngµy. Chóng ra søc hoµnh hµnh trÊn lét kh¾p n¬i trong thµnh t×m ®å vËt, c©y cèi®Ñp, con thó cíp vÒ trang trÝ cho phñ chóa léng lÉy xa hoa: "bao nhiªu loµi tr©n cÇmdÞ thó, cæ méc qu¸i th¹ch, chËu hoa c©y c¶nh ë chèn d©n gian, chóa ®Òu søc thulÊy" "trong phñ, tuú chç ®iÓm xuyÕt bµy vÏ ra h×nh nói non bé, tr«ng nh bÕn bÓ ®Çunon" Chóa cã nh÷ng vËt quý Êy th× bao ngêi d©n bÞ ¨n cíp tr¾ng tr¬n. Bän quan l¹ithêng "mîn giã bÎ m¨ng, ngoµi dä dÉm", dß xem nhµ nµo cã vËt quý th× biªn vµo haich÷ "phông thñ", ®em cho ngêi ®Õn lÊy ph¨ng ®i. Råi võa ¨n cíp võa la lµng, chóngcßn do¹ giÊu vËt cña phông ®Ó do¹ lÊy tiÒn cña d©n. Ngêi d©n võa bÞ cíp vËt quý võabÞ ®ßi tiÒn, cã khi l¹i cßn ph¶i tù tay ph¸ huû nh÷ng thø m×nh ®· ch¨m sãc, nu«i trång®Ó tr¸nh khái tai v¹. Cßn bän ho¹n quan ®èi víi chóa th× ®îc thëng, ®îc khen, ®îcth¨ng quan tiÕn chøc, bæng léc nÝch ®Çy tói, mét c«ng mµ lîi c¶ ®«i ®êng.

- §o¹n v¨n cuèi lµ chi tiÕt kÓ rÊt thËt vÒ gia ®×nh cña chÝnh t¸c gi¶: bµ mÑ cña t¸cgi¶ ®· ph¶i sai chÆt ®i mét c©y lª vµ hai c©y lùu quý, rÊt ®Ñp trong vên nhµ m×nh ®Ótr¸nh tai v¹. §©y kh«ng chØ lµ ®iÒu t¸c gi¶ m¾t thÊy tai nghe mµ cßn lµ ®iÒu «ng ®· tr¶iqua, nªn rÊt cã søc thuyÕt phôc. C¶m xóc cña t¸c gi¶ (th¸i ®é bÊt b×nh, phª ph¸n) còng®îc göi g¾m mét çch kÝn ®¸o qua ®ã.

3. Theo em thÓ v¨n tuú bót trong bµi cã g× kh¸c víi thÓ truyÖn mµ çc em ®· häc ëtiÕt tríc (ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng).

Gièng nhau: ®Òu thuéc thÓ lo¹i v¨n xu«i trung ®¹iKh¸c nhau:

ThÓ lo¹i truyÖn ThÓ lo¹i tuú bót- HiÖn thùc cña cuéc sèng ®îc th«ngqua sè phËn con ngêi cô thÓ, cho nªnthêng cã cèt truyÖn vµ nh©n vËt.- Cèt truyÖn ®îc triÓn khai, nh©n vËt®îc kh¾c ho¹ nhê mét hÖ thèng chitiÕt nghÖ thuËt phong phó, ®a d¹ng baogåm chi tiÕt sù kiÖn, xung ®ét, chi tiÕtnéi t©m, ngo¹i h×nh cña nh©n vËt, chitiÕt tÝnh çch… thËm chÝ c¶ nh÷ng chitiÕt tîng, hoang ®êng.

- Nh»m ghi chÐp vÒ nh÷ng con ngêi,nh÷ng sù viÖc cô thÓ, cã thùc, qua ®ãt¸c gi¶ béc lé c¶m xóc, suy nghÜ, nhËnthøc, ®¸nh gi¸ cña m×nh vÒ con ngêivµ cuéc sèng.- Sù ghi chÐp ë ®©y lµ tuú theo c¶mhøng chñ quan, cã thÓ t¶n m¹n, kh«ngcÇn gß bã theo hÖ thèng, kÕt cÊu g×,nhng vÉn tu©n theo mét t tëng c¶mxóc chñ ®¹o (VÝ dô: Th¸i ®é phª ph¸nthãi ¨n ch¬i xa xØ vµ tÖ nhòng nhiÔunh©n d©n d©n cña bän vua chóa vµ lòquan l¹i hÇu cËn).- Lèi ghi chÐp cña tïy bót giµu chÊttr÷ t×nh h¬n ë çc lo¹i ghi chÐp kh¸c(nh bót ký, ký sù).



12

4. Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ t×nh tr¹ng cña ®Êt níc ta thêi vua Lª - chóaTrÞnh?

- C¶nh vËt trong phñ chóa lµ c¶nh xa hoa, léng lÉy, bãng bÈy, ®iÓm xuyÕt bµy ®ñthø.

- §i kÌm víi c¶nh xa hoa nh thÕ th× cuéc sèng trong phñ còng rÊt bãng bÈy, chóach¬i ®ñ çc loµi “ch©n cÇm dÞ thó, cæ méc qu¸i th¹ch, chËu hoa c©y c¶nh ë chèn d©ngian”. §óng lµ ç trêi Nam sang nhÊt lµ ®©y” (Lª H÷u Tr¸c). Cuéc sèng Êy v¬ng gi¶,th©m nghiªm, ®Çy quyÒn uy nhng "kÎ thøc gi¶ biÕt ®ã lµ triÖu bÊt thêng", b¸o trícsù suy väng sôp ®æ tÊt yÕu cña mét triÒu ®¹i chØ biÕt ¨n ch¬i, kh«ng lo nghÜ g× cho nh©nd©n.

- Con ngêi trong phñ chóa ®a d¹ng, nhng phÇn lín lµ nh÷ng kÎ ¨n ch¬i, hoangd©m v« ®é, v« tr¸ch nhiÖm thËm chÝ lµ v« l¬ng t©m, kh«ng cßn nh©n tÝnh. Chóng chØbiÕt ¨n cíp cña d©n ®Ó nÝch cho ®Çy tói, ®Ó tho¶ çi thó vui ch¬i ®Ìn ®uèc hay ch¬ichËu hoa c©y c¶nh cña m×nh.

- > Tõ ®©y cã thÓ thÊy r»ng thêi ®¹i phong kiÕn Lª - TrÞnh lµ thêi ®¹i thèi n¸t, môcruçng. Vua vµ quan ®Òu chØ lo vui ch¬i, lo bµy trß - nh÷ng trß lè l¨ng, kÞch cìm vµ v«cïng tèn kÐm, quan th× nÞnh hãt, cíp cña d©n vÒ d©ng cho chóa ; chóa th× m¶i hëngthô cuéc sèng xa hoa, phó quý. Cßn "nh©n d©n" hä kh«ng chØ chÞu ®ãi chÞu khæ mµ cßnph¶i chÞu Êm øc bëi bÞ bãc lét, bÞ ¨n cíp tr¾ng tr¬n tiÒn b¹c vµ nh÷ng ®å mµ hä yªuquý, n©ng niu. TriÒu ®¹i Êy sôp ®æ lµ mét lÏ tù nhiªn kh«ng thÓ tr¸nh khái.



13

Hoµng Lª nhÊt thèng trÝNg« Gia V¨n Ph¸i

A. KiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶: Ng« Gia V¨n Ph¸i: mét nhãm t¸c gi¶ dßng hä Ng« Th×, ë lµng T¶ Thanh

Oai, nay thuéc huyÖn Thanh Oai, Hà Nội, trong ®ã hai t¸c gi¶ chÝnh lµ Ng« Th× ChÝ(1753 - 1788), lµm quan thêi Lª Chiªu Thèng, vµ Ng« Th× Du (1772 - 1840), lµm quandíi chiÒu nhµ NguyÔn.

II. T¸c phÈm:1. Nhan ®Ò: “Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ” viÕt b»ng ch÷ H¸n ghi chÐp vÒ sù thèng

nhÊt cña v¬ng triÒu nhµ Lª vµo thêi ®iÓm T©y S¬n diÖt TrÞnh, tr¶ l¹i B¾c Hµ cho vuaLª. Nã kh«ng chØ dõng l¹i ë sù thèng nhÊt cña v¬ng triÒu nhµ Lª, mµ cßn ®îc viÕttiÕp, t¸i hiÖn mét giai ®o¹n lÞch sö ®Çy biÕn ®éng cña x· héi phong kiÕn ViÖt Nam vµo30 n¨m cuèi thÕ kû XVIII vµ mÊy n¨m ®Çu thÕ kû XIX. Cuèn tiÓu thuyÕt cã tÊt c¶ 17håi.

2. ThÓ lo¹i: (chÝ lµ mét lèi v¨n ghi chÐp sù vËt, sù viÖc).Còng cã thÓ xem Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ lµ mét cuèn tiÓu thuyÕt lÞch sö viÕt theo

lèi ch¬ng håi.3. Hoµn c¶nh: håi thø 14, viÕt vÒ sù kiÖn Quang Trung ®¹i ph¸ qu©n Thanh.4. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt- Néi dung: Víi quan ®iÓm lÞch sö ®óng ®¾n vµ niÒm tù hµo d©n téc, c¸c t¸c gi¶

“Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ” ®· t¸i hiÖn ch©n thùc h×nh ¶nh ngêi anh hïng d©n técNguyÔn HuÖ qua chiÕn c«ng thÇn tèc ®¹i ph¸ qu©n Thanh, sù th¶m h¹i cña qu©n tíngnhµ Thanh vµ sè phËn bi ®¸t cña vua t«i Lª Chiªu Thèng.

- NghÖ thuËt: KÓ chuyÖn xen kÏ miªu t¶ mét c¸ch sinh ®éng cô thÓ, g©y ®îc Êntîng m¹nh.

5. §¹i ý vµ bè côc:* §¹i ý: §o¹n trÝch miªu t¶ chiÕn th¾ng lÉy lõng cña vua Quang Trung, sù th¶m b¹i

nhôc nh· cña qu©n tíng nhµ Thanh vµ sè phËn lò vua quan ph¶n níc, h¹i d©n.* Bè côc: 3 ®o¹n- §o¹n 1: (tõ ®Çu ®Õn “h«m Êy nh»m vµo ngµy 25 th¸ng ch¸p n¨m MËu Th©n

(1788)”): §îc tin b¸o qu©n Thanh chiÕm Th¨ng Long, B¾c B×nh V¬ng NguyÔn HuÖlªn ng«i hoµng ®Õ vµ th©n chinh cÇm qu©n dÑp giÆc.

- §o¹n 2: (“Vua Quang Trung tù m×nh ®èc suÊt ®¹i binh… vua Quang Trung tiÕn

binh ®Õn Th¨ng Long, råi kÐo vµo thµnh”): Cuéc hµnh qu©n thÇn tèc vµ chiÕn th¾nglÉy lõng cña vua Quang Trung.

- §o¹n 3: (“L¹i nãi, T«n SÜ NghÞ vµ vua Lª… còng lÊy lµm xÊu hæ”): Sù ®¹i b¹icña qu©n tíng nhµ Thanh vµ t×nh tr¹ng th¶m b¹i cña vua t«i Lª Chiªu Thèng.



14

6. Tãm t¾t håi 14“Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ”- Tríc thÕ m¹nh cña giÆc, qu©n T©y S¬n ë Th¨ng Long, rót qu©n vÒ Tam §iÖp vµ

cho ngêi vµo Phñ Xu©n cÊp b¸o víi NguyÔn HuÖ.- NhËn ®îc tin ngµy 24/11, NguyÔn HuÖ liÒn tæ chøc l¹i lùc lîng chia qu©n lµm

hai ®¹o thuû - bé.- Ngµy 25 th¸ng Ch¹p, lµm lÔ lªn ng«i lÊy hiÖu lµ Quang Trung, trùc tiÕp chØ ®¹o

hai ®¹o qu©n tiÕn ra B¾c.- Ngµy 29 th¸ng Ch¹p, qu©n T©y S¬n ra ®Õn NghÖ An, Quang Trung cho dõng l¹i

mét ngµy, tuyÓn thªm h¬n 1 v¹n tinh binh, më mét cuéc duyÖt binh lín.- Ngµy 30, qu©n cña Quang Trung ra ®Õn Tam §iÖp, héi cïng Së vµ L©n. Quang

Trung ®· kh¼ng ®Þnh: "Ch¼ng qu¸ mêi ngµy cã thÓ ®uæi ®îc ngêi Thanh". Còngtrong ngµy 30, giÆc gi· cha yªn, binh ®ao h·y cßn mµ «ng ®· nghÜ ®Õn kÕ s¸ch x©ydùng ®Êt níc mêi n¨m sau chiÕn tranh. ¤ng cßn më tiÖc khao qu©n, ngÇm hÑn mïng7 sÏ cã mÆt ë thµnh Th¨ng Long më tiÖc lín. Ngay ®ªm ®ã, nghÜa qu©n l¹i tiÕp tôc lªn®êng. Khi qu©n T©y S¬n ra ®Õn s«ng Thanh QuyÕt gÆp ®¸m do th¸m cña qu©n Thanh,Quang Trung ra lÖnh b¾t hÕt kh«ng ®Ó sãt mét tªn.

- R¹ng s¸ng ngµy 3 TÕt, nghÜa qu©n bÝ mËt bao v©y ®ån H¹ Håi vµ dïng mu ®Óqu©n Thanh ®Çu hµng ngay, h¹ ®ån dÔ dµng.

- R¹ng s¸ng ngµy mïng 5 TÕt, nghÜa qu©n tÊn c«ng ®ån Ngäc Håi. Qu©n giÆcchèng tr¶ quyÕt liÖt, dïng èng phun khãi löa ra nh»m lµm ta rèi lo¹n, nhng giã l¹i ®æichiÒu thµnh ra chóng tù h¹i m×nh. Cuèi cïng, qu©n Thanh ph¶i chÞu ®Çu hµng, th¸i thó§iÒn ch©u SÇm Nghi §èng th¾t cæ tù tö.

- Tra mïng 5 TÕt, Quang Trung ®· dÉn ®Çu ®oµn qu©n th¾ng trËn tiÕn vµo Th¨ngLong. §¸m tµn qu©n cña giÆc t×m vÒ phÝa ®ª Yªn Duyªn gÆp phôc binh cña ta, trèntheo ®êng VÞnh KiÒu l¹i bÞ qu©n voi ë §¹i ¸ng dån xuèng ®Çm Mùc giµy x¸o, chÕthµng v¹n tªn. Mét sè ch¹y lªn cÇu phao, cÇu phao ®øt, x¸c ngêi ngùa chÕt lµm t¾c c¶khóc s«ng NhÞ Hµ. Mïng 4 TÕt nghe tin qu©n T©y S¬n tÊn c«ng, T«n Sü NghÞ vµ LªChiªu Thèng ®· véi v· bá lªn biªn giíi phÝa b¾c. Khi gÆp l¹i nhau, NghÞ cã vÎ xÊu hænhng vÉn huyªnh hoang. C¶ hai thu nhÆt tµn qu©n, kÐo vÒ ®Êt B¾c.

B. Ph©n tÝch v¨n b¶nI. C¶m nhËn cña em vÒ vÎ ®Ñp cña h×nh tîng ngêi anh hïng ¸o v¶i Quang

Trung qua håi thø 14 cña t¸c phÈm“Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ cña Ng« Gia V¨n

Ph¸i.Dµn ý chi tiÕt

I. Më bµi :- "Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ" lµ mét cuèn tiÓu thuyÕt lÞch sö b»ng ch÷ H¸n ®îc

viÕt theo thÓ ch¬ng håi do nhiÒu t¸c gi¶ trong Ng« Gia V¨n Ph¸i (Ng« Th× ChÝ, Ng«



15

Th× Du…) s¸ng t¸c. §©y lµ mét bøc tranh s©u réng võa ph¶n ¸nh ®îc sù thèi n¸t, suytµn cña triÒu ®×nh Lª TrÞnh, võa ph¶n ¸nh ®îc sù ph¸t triÓn cña phong trµo T©y S¬n.

- Trong håi thø 14 cña t¸c phÈm, h×nh tîng ngêi anh hïng Quang Trung hiÖn lªnthËt cao ®Ñp víi khÝ ph¸ch hµo hïng, trÝ tuÖ s¸ng suèt vµ tµi thao lîc h¬n ngêi.

II. Th©n bµi:1. Tríc hÕt Quang Trung lµ mét con ngêi hµnh ®éng m¹nh mÏ quyÕt ®o¸n:- Tõ ®Çu ®Õn cuèi ®o¹n trÝch, NguyÔn HuÖ lu«n lu«n lµ con ngêi hµnh ®éng mét

çch x«ng x¸o, nhanh gän cã chñ ®Ých vµ rÊt qu¶ quyÕt.- Nghe tin giÆc ®· ®¸nh chiÕm ®Õn tËn Th¨ng Long mÊt c¶ mét vïng ®Êt ®ai réng

lín mµ «ng kh«ng hÒ nao nóng “®Þnh th©n chinh cÇm qu©n ®i ngay”.- Råi chØ trong vßng h¬n mét th¸ng, NguyÔn HuÖ ®· lµm ®îc bao nhiªu viÖc lín:

“tÕ ço trêi ®Êt”, lªn ng«i hoµng ®Õ, dèc xuÊt ®¹i binh ra B¾c…2. §ã lµ mét con ngêi cã trÝ tuÖ s¸ng suèt vµ nh¹y bÐn:* Ngay khi mÊy chôc v¹n qu©n Thanh do T«n SÜ NghÞ hïng hæ kÐo vµo níc ta, thÕ

giÆc ®ang m¹nh, t×nh thÕ khÈn cÊp, vËn mÖnh ®Êt níc “ngµn c©n treo sîi tãc”, NguyÔnHuÖ ®· quyÕt ®Þnh lªn ng«i hoµng ®Õ ®Ó chÝnh danh vÞ, lÊy niªn hiÖu lµ Quang Trung.ViÖc lªn ng«i ®· ®îc tÝnh kü víi môc ®Ých thèng nhÊt néi bé, héi tô anh tµi vµ quan

träng h¬n lµ“®Ó yªn kÎ ph¶n tr¾c vµ gi÷ lÊy lßng ngêi”, ®îc d©n ñng hé.

* S¸ng suèt trong viÖc nhËn ®Þnh t×nh h×nh ®Þch vµ ta:

- Qua lêi dô tíng sÜ tríc lóc lªn ®êng ë NghÖ An, Quang Trung ®· chØ râ“®Êt

nµo sao Êy” ngêi ph¬ng B¾c kh«ng ph¶i nßi gièng níc ta, bông d¹ ¾t kh¸c”. ¤ng

cßn v¹ch râ téi ¸c cña chóng ®èi víi nh©n d©n ta: “Tõ ®êi nhµ H¸n ®Õn nay, chóng ®·mÊy phen cíp bãc níc ta, giÕt h¹i d©n ta, v¬ vÐt cña c¶i, ngêi m×nh kh«ng thÓ chÞu

næi, ai còng muèn ®uæi chóng ®i”.- Quang Trung ®· khÝch lÖ tíng sÜ díi quyÒn b»ng nh÷ng tÊm g¬ng chiÕn ®Êu

dòng c¶m chèng giÆc ngo¹i x©m giµnh l¹i ®éc lËp cña cha «ng ta tõ ngµn xa nh:Trng n÷ V¬ng, §inh Tiªn Hoµng, Lª §¹i Hµnh…

- Quang Trung ®· dù kiÕn ®îc viÖc Lª Chiªu Thèng vÒ níc cã thÓ lµm cho métsè ngêi Phï Lª “thay lßng ®æi d¹” víi m×nh nªn «ng ®· cã lêi dô víi qu©n lÝnh chÝt×nh, võa nghiªm kh¾c: “çc ngêi ®Òu lµ nh÷ng ngêi cã l¬ng tri, h·y nªn cïng ta®ång t©m hiÖp lùc ®Ó dùng lªn c«ng lín. Chí cã quen thãi cò, ¨n ë hai lßng, nÕu nhviÖc ph¸t gi¸c ra sÏ bÞ giÕt chÕt ngay tøc kh¾c, kh«ng tha mét ai”.

* S¸ng suèt trong viÖc sÐt ®o¸n bª bèi:- Trong dÞp héi qu©n ë Tam §iÖp, qua lêi nãi cña Quang Trung víi Së vµ L©n ta

thÊy râ: ¤ng rÊt hiÓu viÖc rót qu©n cña hai vÞ tíng giái nµy. §óng ra th× “qu©n thuachÐm tíng” nhng kh«ng hiÓu lßng hä, søc m×nh Ýt kh«ng ®Þch næi ®éi qu©n hïng



16

tíng hæ nhµ Thanh nªn ®µnh ph¶i bá thµnh Th¨ng Long rót vÒ Tam §iÖp ®Ó tËp hîplùc lîng. VËy Së vµ L©n kh«ng bÞ trõng ph¹t mµ cßn ®îc ngîi khen.

- §èi víi Ng« Th× NhËm, «ng ®¸nh gi¸ rÊt cao vµ sö dông nh mét vÞ qu©n sÜ “®amu tóc trÝ” viÖc Së vµ L©n rót ch¹y Quang Trung còng ®o¸n lµ do NhËm chñ mu, võalµ ®Ó b¶o toµn lùc lîng, võa g©y cho ®Þch sù chñ quan. ¤ng ®· tÝnh ®Õn viÖc dïngNhËm lµ ngêi biÕt dïng lêi khÐo lÐo ®Ó dÑp viÖc binh ®ao.

3. Quang Trung lµ ngêi cã tÇm nh×n xa tr«ng réng:- Míi khëi binh ®¸nh giÆc, cha giµnh ®îc tÊc ®Êt nµo vËy mµ vua Quang Trung

®· nãi ch¾c nh ®inh ®ãng cét “ph¬ng lîc tiÕn ®¸nh ®· cã tÝnh s½n”.- §ang ngåi trªn lng ngùa, Quang Trung ®· nãi víi NhËm vÒ quyÕt s¸ch ngo¹i

giao vµ kÕ ho¹ch 10 tíi ta hoµ b×nh. §èi víi ®Þch, thêng th× biÕt lµ th¾ng viÖc binh ®aokh«ng thÓ døt ngay ®îc v× xØ nhôc cña níc lín cßn ®ã. NÕu “chê 10 n¨m n÷a ta ®îcyªn æn mµ nu«i dìng lùc lîng, bÊy giê níc giµu qu©n m¹nh th× ta cã sî g× chóng”.

4. Quang Trung lµ vÞ tíng cã tµi thao lîc h¬n ngêi:- Cuéc hµnh qu©n thÇn tèc do Quang Trung chØ huy ®Õn nay vÉn cßn lµm chóng ta

kinh ng¹c. Võa hµnh qu©n, võa ®¸nh giÆc mµ vua Quang Trung ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch tõ25 th¸ng ch¹p ®Õn mïng 7 th¸ng giªng sÏ vµo ¨n tiÕt ë Th¨ng Long, trong thùc tÕ ®·vît møc 2 ngµy.

- Hµnh qu©n xa, liªn tôc nh vËy nhng ®éi qu©n vÉn chØnh tÒ còng lµ do tµi tæchøc cña ngêi cÇm qu©n.

5. H×nh ¶nh vÞ vua lÉm liÖt trong chiÕn trËn:- Vua Quang Trung th©n chinh cÇm qu©n kh«ng ph¶i chØ trªn danh nghÜa. ¤ng lµm

tæng chØ huy chiÕn dÞch thùc sù.- Díi sù l·nh ®¹o tµi t×nh cña vÞ tæng chØ huy nµy, nghÜa qu©n T©y S¬n ®· ®¸nh

nh÷ng trËn thËt ®Ñp, th¾ng ¸p ®¶o kÎ thï.- KhÝ thÕ ®éi qu©n lµm cho kÎ thï khiÕp vÝa vµ h×nh ¶nh ngêi anh hïng còng ®îc

kh¾c ho¹ lÉm liÖt: trong c¶nh “khãi tá mï trêi, çch gang tÊc kh«ng thÊy g×” næi bËth×nh ¶nh nhµ vua “cìi voi ®i ®èc thóc” víi tÊm ¸o bµo mµu ®á ®· s¹m ®en khãi sóng.

- H×nh ¶nh ngêi anh hïng ®îc kh¾c ho¹ kh¸ ®Ëm nÐt víi tÝnh çch m¹nh mÏ, trÝtuÖ s¸ng suèt, nh¹y bÐn, tµi dïng binh nh thÇn; lµ ngêi tæ chøc vµ lµ linh hån cñachiÕn c«ng vÜ ®¹i.

III. KÕt bµiVíi ý thøc t«n träng sù thùc lÞch sö vµ ý thøc d©n téc, nh÷ng ngêi trÝ thøc - çc t¸c

gi¶ Ng« Gia V¨n Ph¸i lµ nh÷ng cùu thÇn chÞu ¬n s©u, nghÜa nÆng cña nhµ Lª, nhng hä®· kh«ng thÓ bá qua sù thùc lµ «ng vua nhµ Lª yÕu hÌn ®· câng r¾n c¾n gµ nhµ vµ chiÕnc«ng lÉy lõng cña nghÜa qu©n T©y S¬n, lµm næi bËt h×nh ¶nh vua Quang Trung - ngêianh hïng ¸o v¶i, niÒm tù hµo lín cña c¶ d©n téc. Bëi thÕ hä ®· viÕt thùc vµ hay ®Õn nhvËy vÒ ngêi anh hïng d©n téc NguyÔn HuÖ.



17

II. Sù th¶m b¹i cña qu©n tíng nhµ Thanh vµ sè phËn bi ®¸t cña vua t«i LªChiªu Thèng ph¶n níc, h¹i d©n ®· ®îc miªu t¶ nh thÕ nµo? Em cã nhËn xÐt g×vÒ lèi v¨n trÇn thuËt ë ®©y?

1. §èi lËp víi h×nh ¶nh nghÜa qu©n T©y S¬n lµ ch©n dung cña kÎ thï x©m lîc.- T«n Sü NghÞ kiªu c¨ng, tù m·n, chñ quan:+ KÐo qu©n vµo Th¨ng Long dÔ dµng “ngµy ®i ®ªm nghØ” nh “®i trªn ®Êt b»ng”,

cho lµ v« sù, kh«ng ®Ò phßng g×, chØ l¶ng v¶ng ë bªn bê s«ng, lÊy thanh thÕ su«ng ®Ódo¹ dÉm.+ H¬n n÷a y cßn lµ mét tªn tíng bÊt tµi, cÇm qu©n mµ kh«ng biÕt t×nh h×nh thùc h

ra sao. Dï ®îc vua t«i Lª Chiªu Thèng b¸o tríc, y vÉn kh«ng chót ®Ò phßng suètmÊy ngµy TÕt “chØ ch¨m chó vµo viÖc yÕn tiÖc vui mõng, kh«ng hÒ lo chi ®Õn viÖc bÊtch¾c”, cho qu©n lÝnh mÆc s¾c vui ch¬i.

- Khi qu©n T©y S¬n ®¸nh ®Õn n¬i, tíng th× sî mÊt mËt, ngùa kh«ng kÞp ®ãng yªn,ngêi kh«ng kÞp mÆc gi¸p… chuång tríc qua cÇu phao, qu©n th× lóc l©m trËn “ai nÊy®Òu rông rêi, sî h·i, xin ra hµng hoÆc bá ch¹y to¸n lo¹n, giµy xÐo lªn nhau mµ chÕt”,“qu©n sÜ c¸c doanh nghe thÊy ®Òu ho¶ng hèt, tan t¸c bá ch¹y, tranh nhau qua cÇu sangs«ng, x« ®Èy nhau r¬i xuèng mµ chÕt rÊt nhiÒu”, “®Õn nçi níc s«ng NhÞ Hµ v× thÕ mµt¾c nghÏn kh«ng ch¶y ®îc n÷a”. C¶ ®éi binh hïng, tíng m¹nh, chØ quen diÔu vâd¬ng oai b©y giê chØ cßn biÕt th¸o ch¹y, m¹nh ai nÊy ch¹y, “®ªm ngµy ®i gÊp, kh«ngd¸m nghØ ng¬i”.* NghÖ thuËt: kÓ chuyÖn, xen kÏ víi nh÷ng chi tiÕt t¶ thùc thËt cô thÓ, chi tiÕt, sèng

®éng víi nhÞp ®iÖu nhanh, dån dËp, gÊp g¸p gîi sù ho¶ng hèt cña kÎ thï. Ngßi bót miªut¶ kh¸ch quan nhng vÉn hµm chøng t©m tr¹ng h¶ hª, sung síng cña ngêi viÕt còngnh cña d©n téc tríc th¾ng lîi cña S¬n T©y.

2. Sè phËn th¶m h¹i cña bän vua t«i Lª Chiªu Thèng ph¶n níc, h¹i d©n- Lª Chiªu Thèng vµ nh÷ng bÒ t«i trung thµnh cña «ng ta ®· v× lîi Ých riªng cña

dßng hä mµ ®em vËn mÖnh cña c¶ d©n téc ®Æt vµo tay kÎ thï x©m lîc, lÏ tÊt nhiªn häph¶i chÞu ®ùng nçi sØ nhôc cña kÎ ®i cÇu c¹nh, van xin, kh«ng cßn ®©u t c¸ch bËc qu©nv¬ng, vµ kÕt côc còng ph¶i chÞu chung sè phËn bi th¶m cña kÎ väng quèc.

- Khi cã biÕn, qu©n Thanh tan r·, Lª Chiªu Thèng véi v· cïng mÊy bÒ t«i th©n tÝn“®a th¸i hËu ra ngoµi”, ch¹y b¸n sèng b¸n chÕt, cíp c¶ thuyÒn d©n ®Ó qua s«ng,“lu«n mÊy ngµy kh«ng ¨n”. May gÆp ngêi thæ hµo th¬ng t×nh ®ãn vÒ cho ¨n vµ chØ®êng cho ch¹y trèn. §uæi kÞp T«n SÜ NghÞ, vua t«i chØ cßn biÕt nh×n nhau than thë,o¸n giËn ch¶y níc m¾t, vµ sau khi sang ®Õn Trung Quèc ph¶i c¹o ®Çu, tÕt tãc, ¨n mÆcgièng ngêi M·n Thanh vµ cuèi cïng göi n¾m x¬ng tµn n¬i ®Êt kh¸ch quª ngêi.

NghÖ thuËt: Xen kÏ kÓ víi t¶ sinh ®éng, cô thÓ g©y Ên tîng m¹nh. Ngßi bót ®Ëmchót xãt th¬ng cña t¸c gi¶ bÒ t«i trung thµnh cña nhµ Lª.



18

So s¸nh ngßi bót cña t¸c gi¶ khi miªu t¶ hai cuéc th¸o ch¹y (mét cña qu©ntíng nhµ Thanh vµ mét cña vua t«i Lª Chiªu Thèng) cã g× kh¸c biÖt? Gi¶i thÝch v×sao cã sù kh¸c biÖt ®ã?

- TÊt c¶ ®Òu lµ t¶ thùc, víi nh÷ng chi tiÕt cô thÓ, nhng ©m hëng l¹i rÊt kh¸c nhau:- §o¹n v¨n trªn nhÞp ®iÖu nhanh, m¹nh, hèi h¶ “ngùa kh«ng kÞp ®ãng yªn, ngêi

kh«ng kÞp mÆc ¸o gi¸p,“tan t¸c bá ch¹y, tranh nhau qua cÇu sang s«ng, x« ®Èy

nhau…”, ngßi bót miªu t¶ kh¸ch quan nhng vÉn hµm chøa t©m tr¹ng h¶ hª, sungsíng cña ngêi th¾ng trËn tríc sù th¶m b¹i cña lò cíp níc.

- ë ®o¹n v¨n díi, nhÞp ®iÖu cã chËm h¬n, t¸c gi¶ dõng l¹i miªu t¶ tØ mØ nh÷nggiät níc m¾t th¬ng c¶m cña ngêi thæ hµo, níc m¾t tñi hæ cña vua t«i Lª ChiªuThèng, cuéc theÝet ®·i thÞnh t×nh “giÕt gµ, lµm c¬m” cña kÎ bÒ t«i… ©m hëng cã phÇnngËm ngïi, chua xãt. Lµ nh÷ng cùu thÇn cña nhµ Lª, c¸c t¸c gi¶ kh«ng thÓ kh«ng mñilßng tríc sù sôp ®æ cña mét v¬ng triÒu mµ m×nh tõng phông thê, tuy vÉn hiÓu ®ã lµkÕt côc kh«ng thÓ tr¸nh khái.



19

TruyÖn KiÒuNguyÔn Du

A. KiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶ NguyÔn Du- T¸c gi¶ NguyÔn Du (1765 - 1820)- Tªn ch÷ lµ Tè Nh- HiÖu lµ Thanh Hiªn- Quª ë lµng Tiªn §iÒn - huyÖn Nghi Xu©n - tØnh Hµ Tünh- S¸ng t¸c nhiÒu t¸c phÈm ch÷ H¸n vµ ch÷ n«m.+ 3 tËp th¬ ch÷ H¸n gåm 243 bµi.+ T¸c phÈm ch÷ N«m xuÊt s¾c nhÊt lµ §o¹n trêng t©n thanh thêng gäi lµ TruyÖn

KiÒu.H·y nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ thêi ®¹i, gia ®×nh, cuéc ®êi NguyÔn Du ®· cã ¶nh

hëng tíi viÖc s¸ng t¸c TruyÖn KiÒu.a. Thêi ®¹i:NguyÔn Du sinh trëng trong mét thêi ®¹i cã nhiÒu biÕn ®éng d÷ déi, x· héi phong

kiÕn ViÖt Nam khñng ho¶ng s©u s¾c, phong trµo n«ng d©n khëi nghÜa næ ra liªn tôc,®Ønh cao lµ cuéc khëi nghÜa T©y S¬n ®· “Mét phen thay ®æi s¬n hµ”. Nhng triÒu ®¹iT©y S¬n ng¾n ngñi, triÒu NguyÔn lªn thay. Nh÷ng thay ®æi kinh thiªn ®éng ®Þa Êy t¸c®éng m¹nh tíi nhËn thøc t×nh c¶m cña NguyÔn Du ®Ó «ng híng ngßi bót cña m×nhvµo hiÖn thùc, vµo “Nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy mµ ®au ®ín lßng”.

b. Gia ®×nh:Gia ®×nh NguyÔn Du lµ gia ®×nh ®¹i quý téc nhiÒu ®êi lµm quan vµ cã truyÒn thèng

v¨n ch¬ng. Nhng gia ®×nh «ng còng bÞ sa sót. Nhµ th¬ må c«i cha n¨m 9 tuæi, må c«imÑ n¨m 12 tuæi. Hoµn c¶nh ®ã còng t¸c ®éng lín tíi cuéc ®êi NguyÔn Du.

c. Cuéc ®êi:NguyÔn Du cã n¨ng khiÕu v¨n häc bÈm sinh, ham häc, cã hiÓu biÕt s©u réng vµ tõng

tr¶i, cã vèn sèng phong phó víi nhiÒu n¨m lu l¹c, tiÕp xóc víi nhiÒu c¶nh ®êi, nhiÒucon ngêi sè phËn kh¸c nhau. ¤ng tõng ®i sø sang Trung Quèc, qua nhiÒu vïng ®ÊtTrung Hoa réng lín víi nÒn v¨n ho¸ rùc rì. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu cã ¶nh hëng tíis¸ng t¸c cña nhµ th¬.NguyÔn Du lµ con ngêi cã tr¸i tim giµu lßng yªu th¬ng. ChÝnh nhµ th¬ ®· tõng

viÕt trong TruyÖn KiÒu “Ch÷ t©m kia míi b»ng ba ch÷ tµi”. Méng Liªn §êng ChñNh©n trong lêi Tùa TruyÖn KiÒu còng ®Ò cao tÊm lßng cña NguyÔn Du víi con ngêi,víi cuéc ®êi: “Lêi v¨n t¶ ra h×nh nh cã m¸u ch¶y ë ®Çu ngän bót, níc m¾t thÊm trªn

tê giÊy khiÕn ai ®äc ®Õn còng ph¶i thÊm thÝa, ngËm ngïi, ®au ®ín ®Õn ®øt ruét…”. NÕukh«ng ph¶i cã con m¾t tr«ng thÊu c¶ s¸u câi, tÊm lßng nghÜ suèt c¶ ngh×n ®êi th× tµinµo cã c¸i bót lùc Êy.



20

VÒ sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn Du:- S¸ng t¸c nhiÒu t¸c phÈm ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m.+ 3 tËp th¬ ch÷ H¸n gåm 243 bµi.+ T¸c phÈm ch÷ N«m cã V¨n chiªu hån, xuÊt s¾c nhÊt lµ §o¹n trêng t©n thanh

thêng gäi lµ TruyÖn KiÒu.II. T¸c phÈm truyÖn KiÒu1. Nguån gèc vµ sù s¸ng t¹o:- XuÊt xø TruyÖn KiÒu :* ViÕt TruyÖn KiÒu NguyÔn Du cã dùa theo cèt truyÖn Kim V©n KiÒu truyÖn cña

Thanh T©m Tµi Nh©n (Trung Quèc).* Tuy nhiªn phÇn s¸ng t¹o cña NguyÔn Du lµ hÕt søc lín, mang ý nghÜa quyÕt ®Þnh

thµnh c«ng cña t¸c phÈm:- Néi dung: Tõ c©u truyÖn t×nh ë TQ ®êi Minh biÕn thµnh mét khóc ca ®au lßng

th¬ng ngêi b¹c mÖnh (vît xa Thanh T©m Tµi Nh©n ë tinh thÇn nh©n ®¹o).- NghÖ thuËt:+ ThÓ lo¹i: ChuyÓn thÓ v¨n xu«i thµnh th¬ lôc b¸t - thÓ th¬ lôc b¸t truyÒn thèng cña

d©n téc gåm 3254 c©u.+ NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, miªu t¶ thiªn nhiªn, ®Æc biÖt lµ bót ph¸p t¶ c¶nh

ngô t×nh.+ Ng«n ng÷: TruyÖn KiÒu ®¹t tíi ®Ønh cao cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt.2. Hoµn c¶nh: S¸ng t¸c vµo thÕ kû XIX (1805 - 1809)3. ThÓ lo¹i: TruyÖn N«m: lo¹i truyÖn th¬ viÕt b»ng ch÷ N«m. TruyÖn cã khi ®îc

viÕt bµng thÓ th¬ lôc b¸t. Cã hai lo¹i truyÖn N«m: truyÖn n«m b×nh d©n hÇu hÕt kh«ngcã tªn t¸c gi¶, ®îc viÕt trªn c¬ së truyÖn d©n gian; truyÖn N«m b¸c häc phÇn nhiÒu cãtªn t¸c gi¶, ®îc viÕt trªn c¬ së cèt truyÖn cã s½n cña v¨n häc Trung Quèc hoÆc do t¸cgi¶ s¸ng t¹o ra. TruyÖn N«m ph¸t triÓn m¹nh mÏ nhÊt ë nöa cuèi thÓ ký XVIII vµ thÕkû XIX.

4. ý nghÜa nhan ®Ò:TruyÖn KiÒu cã 2 tªn ch÷ b¸n vµ 1 tªn ch÷ n«m.- Tªn ch÷ h¸n: Kim V©n KiÒu truyÖn cña Thanh T©m Tµi Nh©n: tªn cña 3 nh©n

vËt trong truyÖn: Kim Träng, Thuý V©n, Thuý KiÒu.§o¹n trêng t©n thanh: tiÕng kªu míi vÒ nçi ®au th¬ng ®øt ruét: béc lé chñ ®Ò t¸c

phÈm (tiÕng kªu cøu cho sè phËn ngêi phô n÷).- Tªn ch÷ n«m: TruyÖn KiÒu: Tªn nh©n vËt chÝnh - Thuý KiÒu (do nh©n d©n ®Æt).5. Tãm t¾t TruyÖn KiÒu.a. PhÇn thø nhÊt : GÆp gì vµ ®Ýnh íc.V¬ng Thuý KiÒu lµ mét thiÕu n÷ tµi s¾c vÑn toµn, con g¸i ®Çu lßng mét gia ®×nh

trung lu l¬ng thiÖn, sèng trong c¶nh "ªm ®Òm tríng rñ mµn che" bªn c¹nh cha mÑ



21

vµ hai em lµ Thuý V©n, V¬ng Quan. Trong buæi du xu©n nh©n tiÕt Thanh minh, KiÒugÆp chµng Kim Träng "phong t tµi m¹o tãt vêi". Gi÷a hai ngêi chím në mét mèi t×nh®Ñp. Kim Träng dän ®Õn ë trä c¹nh nhµ Thuý KiÒu. Nh©n tr¶ chiÕc thoa r¬i, Kim TränggÆp KiÒu bµy tá t©m t×nh. Hai ngêi chñ ®éng, tù do ®Ýnh íc víi nhau.

b. PhÇn thø hai: Gia biÕn vµ lu lùcTrong khi Kim Träng vÒ Liªu D¬ng chÞu tang chó, gia ®×nh KiÒu bÞ m¾c oan. KiÒu

nhê V©n tr¶ nghÜa cho Kim Träng cßn nµng th× b¸n m×nh chuéc cha. Nµng bÞ bän bu«nngêi lµ M· Gi¸m Sinh, Tó Bµ, Së Khanh lõa g¹t, ®Èy vµo lÇu xanh. Sau ®ã, nµng ®îcThóc Sinh - mét kh¸ch lµng ch¬i hµo phãng - cøu vít khái cuéc ®êi kü n÷. Nhng råinµng l¹i bÞ vî c¶ cña Thóc Sinh lµ Ho¹n Th ghen tu«ng, ®Çy ®o¹. KiÒu ph¶i trèn ®Õnn¬ng nhê n¬i cöa PhËt. S Gi¸c Duyªn v« t×nh göi nµng cho B¹c Bµ - mét kÎ bu«nngêi nh Tó Bµ, nªn KiÒu lÇn thø hai r¬i vµo lÇu xanh. T¹i ®©y, nµng gÆp Tõ H¶i, métanh hïng ®éi trêi ®¹p ®Êt. Tõ H¶i lÊy KiÒu, gióp nµng b¸o ©n b¸o o¸n. Do m¾c lõa quantæng ®èc träng thÇn Hå T«n HiÕn. Tõ H¶i bÞ giÕt. KiÒu ph¶i hÇu ®µn hÇu rîu Hå T«nHiÕn råi Ðp g¶ cho viªn thæ quan. §au ®ín, tñi nhôc, nµng trÉm m×nh ë s«ng TiÒn§êng vµ ®îc s Gi¸c Duyªn cøu, lÇn thø hai KiÒu n¬ng nhê cöa PhËt.

c. PhÇn thø ba: §oµn tô:Sau nöa n¨m vÒ chÞu tang chó, Kim Träng trë l¹i t×m KiÒu. Hay tin gia ®×nh KiÒu

gÆp tai biÕn vµ nµng ph¶i b¸n m×nh chuéc cha, chµng v« cïng ®au ®ín. Tuy kÕt duyªnvíi Thuý V©n nhng chµng vÉn kh«ng thÓ quªn mèi t×nh ®Çu say ®¾m. Chµng quyÕt cÊtc«ng lÆn léi ®i t×m KiÒu. Nhê gÆp ®îc s Gi¸c Duyªn mµ Kim, KiÒu t×m ®îc nhau,gia ®×nh ®oµn tô. ChiÒu theo ý mäi ngêi, Thuý KiÒu nèi l¹i duyªn cò víi Kim Trongnhng c¶ hai cïng nguyÖn íc “Duyªn ®«i løa còng lµ duyªn b¹n bÇy”.

III. Gi¸ trÞ t¸c phÈm* Gi¸ trÞ néi dung, nghÖ thuËt cña TruyÖn KiÒu :1. Gi¸ trÞ néi dung:a. Gi¸ trÞ hiÖn thùc:a1. TruyÖn KiÒu ph¶n ¸nh bé mÆt tµn b¹o cña tÇng líp thèng trÞ vµ thÕ lùc h¾c ¸m

chµ ®¹p lªn quyÒn sèng cña con ngêi.* Bän quan l¹i :- Viªn quan xö kiÖn vô ¸n V¬ng ¤ng v× tiÒn chø kh«ng v× lÏ ph¶i.- Quan tæng ®èc träng thÇn Hå T«n HiÕn lµ kÎ bÊt tµi, nham hiÓm, bØ æi vµ tr©ng

tr¸o.* ThÕ lùc h¾c ¸m:- M· Gi¸m Sinh, Tó Bµ, Së Khanh… lµ nh÷ng kÎ t¸ng tËn l¬ng t©m. V× tiÒn, chóng

s½n sµng chµ ®¹p lªn nh©n phÈm vµ sè phËn con ngêi l¬ng thiÖn.- > T¸c gi¶ lªn tiÕng tè c¸o bé mÆt xÊu xa bØ æi cña chóng.



22

a2. TruyÖn KiÒu ph¬i bµy nçi khæ ®au cña nh÷ng con ngêi bÞ ¸p bøc, ®Æc biÖt lµngêi phô n÷.

- V¬ng ¤ng bÞ m¾c oan, cha con bÞ ®¸nh ®Ëp d· man, gia ®×nh tan n¸t.- §¹m Tiªn, Thuý KiÒu lµ nh÷ng ngêi phô n÷ ®Ñp, tµi n¨ng, vËy mµ kÎ th× chÕt trÎ,

ngêi th× ®o¹ ®µy, lu l¹c suèt 15 n¨m.- > TruyÖn KiÒu lµ tiÕng kªu th¬ng cña nh÷ng ngêi l¬ng thiÖn bÞ ¸p bøc, bÞ ®o¹

®µy.b. Gi¸ trÞ nh©n ®¹o:- ViÕt TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du béc lé niÒm th¬ng c¶m s©u s¾c tríc nh÷ng khæ

®au cña con ngêi. ¤ng xãt th¬ng cho Thuý KiÒu - mét ngêi con g¸i tµi s¾c mµ l©mvµo c¶nh bÞ ®o¹ ®Çy “Thanh l©u hai lît, thanh y hai lÇn”.

- Lµ tiÕng nãi ngîi ca nh÷ng gi¸ trÞ, phÈm chÊt cao ®Ñp cña con ngêi nh nhan s¾c,tµi hoa, trÝ dòng, lßng hiÕu th¶o, tr¸i tim nh©n hËu, vÞ tha…

- ¤ng tr©n träng ®Ò cao vÎ ®Ñp, íc m¬ vµ kh¸t khao ch©n chÝnh cña con ngêi nhvÒ t×nh yªu, h¹nh phóc, c«ng lý, tù do…

- ¤ng cßn tè ço çc thÕ lùc b¹o tµn ®· chµ ®¹p lªn quyÒn sèng cña nh÷ng conngêi l¬ng thiÖn, khiÕn hä khæ së, ®iªu ®øng.

- > Ph¶i lµ ngêi giµu lßng yªu th¬ng, biÕt tr©n träng vµ ®Æt niÒm tin vµo conngêi NguyÔn Du míi s¸ng t¹o nªn TruyÖn KiÒu víi gi¸ trÞ nh©n ®¹o lín lao nh thÕ.

2. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt:TruyÖn KiÒu ®îc coi lµ ®Ønh cao nghÖ thuËt cña NguyÔn Du.- VÒ ng«n ng÷: lµ ng«n ng÷ v¨n häc hÕt søc giµu vµ ®Ñp, ®¹t ®Õn ®Ønh cao ng«n

ng÷ nghÖ thuËt.- TiÕng ViÖt trong TruyÖn KiÒu kh«ng chØ cã chøc n¨ng biÓu ®¹t (ph¶n ¸nh), biÓu

c¶m (béclé c¶m xóc) mµ cßn cã chøc n¨ng thÈm mÜ (vÎ ®Ñp cña ng«n tõ).- Víi truyÖn KiÒu, nghÖ thuËt tù sù ®· cã bíc ph¸t triÓn vît bËc.+ Ng«n ng÷ kÓ chuyÖn cã 3 h×nh thøc: trùc tiÕp (lêi nh©n vËt), gi¸n tiÕp (lêi t¸c gi¶),

nöa trùc tiÕp (lêi t¸c gi¶ mang suy nghÜ, giäng ®iÖu nh©n vËt). Nh©n vËt trong truyÖnxuÊt hiÖn víi c¶ con ngêi hµnh ®éng vµ con ngêi c¶m nghÜ, cã biÓu hiÖn bªn ngoµivµ thÕ giíi bªn trong s©u th¼m.+ Thµnh c«ng ë thÓ lo¹i tù sù, cã nhiÒu çch t©n s¸ng t¹o, ph¸t triÓn vît bËc trong

ng«n ng÷ th¬ vµ thÓ th¬ truyÒn thèng.+ VÒ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt: Kh¾c ho¹ nh©n vËt qua ph¬ng thøc tù sù, miªu

t¶ chØ b»ng vµi nÐt chÊm ph¸ mçi nh©n vËt trong TruyÖn KiÒu hiÖn lªn nh mét ch©ndung sèng ®éng. Çch x©y dùng nh©n vËt chÝnh diÖn thêng ®îc x©y dùng theo lèi lýtëng ho¸, ®îc miªu t¶ b»ng nh÷ng biÖn ph¸p íc lÖ, nhng rÊt sinh ®éng. Nh©n vËtph¶n diÖn cña NguyÔn Du chñ yÕu ®îc kh¾c ho¹ theo lèi hiÖn thùc ho¸, b»ng bót ph¸p



23

t¶ thùc, cô thÓ vµ rÊt hiÖn thùc (miªu t¶ qua ngo¹i h×nh, ng«n ng÷, hµnh ®éng… cñanh©n vËt).

- NghÖ thuËt miªu t¶ thiªn nhiªn ®a d¹ng, bªn c¹nh bøc tranh thiªn nhiªn ch©n thùcsinh ®éng (C¶nh ngµy xu©n), cã nh÷ng bøc tranh t¶ c¶nh ngô t×nh ®Æc s¾c (KiÒu ë lÇuNgng BÝch).

B. Mét sè néi dung cô thÓI. NghÖ thuËt miªu t¶:1. NghÖ thuËt miªu t¶:a. Nh©n vËt chÝnh diÖn:C©u 1:ChÐp thuéc "ChÞ em Thuý KiÒu”:

§Çu lßng hai ¶ tè Nga,Thuý KiÒu lµ chÞ, em lµ Thuý V©n.

Mai cèt c¸ch, tuyÕt tinh thÇn,Mçi ngêi mét vÎ mêi ph©n vÑn mêi.

V©n xem trang träng kh¸c vêi,Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn, nÐt ngµi në nang.

Hoa cêi, ngäc thèt ®oan trang,M©y thua níc tãc, tuyÕt nhêng mµu da.

KiÒu cµng s¾c s¶o mÆn mµ,So bÒ tµi s¾c l¹i lµ phÇn h¬n.

Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n,Hoa ghen thua th¾m, liÔu hên kÐm xanh.

Mét hai nghiªng níc nghiªng thµnh,S¾c ®µnh ®ßi mét, tµi ®µnh ho¹ hai.

Th«ng minh vèn s½n tÝnh trêi,Pha nghÒ thi ho¹ ®ñ mïi ca ng©m.

Cung th¬ng lÇu bËc ngò ©m,NghÒ riªng ¨n ®øt hå cÇm mét tr¬ng.

Khóc nhµ tay lùa nªn ch¬ngMét thiªn b¹c mÖnh l¹i cµng n·o nh©n.

Phong lu rÊt mùc hång quÇn,Xu©n xanh xÊp xØ tíi tuÇn cËp kª.

£m ®Òm tríng rñ mµn che,Têng ®«ng ong bím ®i vÒ mÆc ai.



24

C©u 2: VÞ trÝ ®o¹n trÝchVÞ trÝ ®o¹n trÝch “ChÞ em Thuý KiÒu”: n»m ë phÇn më ®Çu cña phÇn thø nhÊt: gÆp

gì vµ ®Ýnh íc. Khi giíi thiÖu gia ®×nh Thuý KiÒu, t¸c gi¶ tËp trung miªu t¶ tµi s¾c haichÞ em thuý v©n, Thuý KiÒu.

C©u 3: KÕt thóc ®o¹n trÝch: 4 phÇn+ Bèn c©u ®Çu: giíi thiÖu kh¸i qu¸t hai chÞ em Thuý KiÒu.+ Bèn c©u tiÕp: gîi t¶ vÎ ®Ñp Thuý V©n.+ Mêi hai c©u cßn l¹i: gîi t¶ vÎ ®Ñp thuý KiÒu.+ Bèn c©u cuèi: nhËn xÐt chung vÒ cuéc sèng cña hai chÞ em.C©u 4: Gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt:Gi¸ trÞ néi dung “ChÞ em Thuý KiÒu” lµ kh¾c ho¹ râ nÐt ch©n dung tuyÖt mÜ cña chÞ

em Thuý KiÒu, ca ngîi vÎ ®Ñp, tµi n¨ng vµ dù c¶m vÒ kiÕp ngêi tµi hoa b¹c mÖnh cñaThuý KiÒu lµ biÓu hiÖn cña c¶m høng nh©n v¨n ë NguyÔn Du.Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: Thuý KiÒu, Thuý V©n vµ nh©n vËt chÝnh diÖn, thuéc kiÓu nh©n

vËt lý tëng trong TruyÖn KiÒu. §Ó kh¾c ho¹ vÎ ®Ñp cña nh©n vËt lý tëng, NguyÔn Du®· sö dông bót ph¸p íc lÖ - lÊy vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn lµm næi bËt vÎ ®Ñp cña conngêi. Nhµ v¨n kh«ng miªu t¶ chi tiÕt cô thÓ mµ chñ yÕu lµ t¶ ®Ó gîi. Sö dông biÖnph¸p ®ßn bÈy lµm næi bËt h×nh ¶nh Thuý KiÒu.

C©u 5: Gi¶i nghÜa tõ ng÷:- Tè Nga: chØ ngêi con g¸i ®Ñp.- Mai cèt çch: cèt çch cña c©y mai m¶nh dÎ, thanh tao. TuyÕt tinh thÇn: tinh thÇn

cña tuyÕt tr¾ng vµ trong s¹ch. C©u nµy ý nãi c¶ hai chÞ em ®Òu duyªn d¸ng, thanh cao,trong tr¾ng.

- Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn: g¬ng mÆt ®Çy ®Æn nh tr¨ng trßn; nÐt ngµi në nang: ý nãil«ng mµy h¬i ®Ëm, cèt t¶ ®«i m¾t ®Ñp. C©u th¬ nh»m gîi t¶ vÎ ®Ñp phóc hËu cña ThóyV©n. Thµnh ng÷ TiÕng ViÖt cã c©u “m¾t phîng mµy ngµi”.

- §oan trang: nghiªm trang, ®øng ®¾n (chØ nãi vÒ ngêi phô n÷)…- Lµn thu thuû: lµn níc mïa thu; nÐt xu©n s¬n: nÐt nói mïa xu©n. C¶ c©u th¬ ý

nãi m¾t ®Ñp, trong s¸ng nh níc mïa thu, l«ng mµy ®Ñp thanh tho¸t nh nÐt nói mïaxu©n.

- Nghiªng níc nghiªng thµnh: lÊy ý ë mét c©u ch÷ H¸n, cã nghÜa lµ: ngo¶nh l¹inh×n mét çi th× thµnh ngêi ta bÞ xiªu, ngo¶nh l¹i nh×n çi n÷a th× níc ngêi ta bÞ

nghiªng ng¶. ý nãi s¾c ®Ñp tuyÖt vêi cña ngêi phô n÷ cã thÓ lµm cho ngêi ta say mª®Õn nçi mÊt thµnh, mÊt níc.

C©u 6:NguyÔn Du ®· miªu t¶ con ngêi theo lèi nghÖ thuËt mang tÝnh íc lÖ rÊt quen

thuéc trong mét kÕt cÊu chÆt chÏ, víi ngßi bót tinh tÕ:a. Bèn c©u ®Çu: giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ nh©n vËt.



25

Víi bót ph¸p íc lÖ, t¸c gi¶ ®· gîi ®îc vÎ thanh cao, duyªn d¸ng, trong tr¾ng cñangêi thiÕu n÷ ë hai chÞ em Thuý KiÒu: “Mai cèt çch, tuyÕt tinh thÇn” cèt çch nhmai, tinh thÇn nh tuyÕt. §ã lµ vÎ ®Ñp hoµn h¶o mang tÝnh h×nh thÓ, t©m hån c¶ hai ®Òu®Ñp “mêi ph©n vÑn mêi” nhng mçi ngêi l¹i mang vÎ ®Ñp riªng.

b. Bèn c©u tiÕp theo: miªu t¶ vÎ ®Ñp cña Thuý V©n.- C©u th¬ më ®Çu võa giíi thiÖu Thuý V©n võa kh¸i qu¸t vÎ ®Ñp cña nh©n vËt. Hai

ch÷ “trang träng” gîi vÎ cao sang, quý ph¸i.- Víi bót ph¸p nghÖ thuËt íc lÖ, vÎ ®Ñp cña V©n ®îc so s¸nh víi nh÷ng thø cao

®Ñp nhÊt trªn ®êi, tr¨ng, hoa, m©y, tuyÕt, ngäc. B»ng thñ ph¸p liÖt kª ch©n dung ThóyV©n ®îc miªu t¶ toµn vÑn tõ khu«n mÆt, nÐt mµy, lµn da, m¸i tãc ®Õn nô cêi, giängnãi, phong th¸i øng xö nghiªm trang, ®øng ®¾n. Mçi chi tiÕt ®îc miªu t¶ cô thÓ h¬nnhê bæ ng÷, ®Þnh ng÷, h×nh ¶nh so s¸nh Èn dô.

- T¸c gi¶ ®· vÏ nªn bøc ch©n dung Thuý V©n b»ng nghÖ thuËt so s¸nh Èn dô vµng«n ng÷ th¬ chän läc, chau chuèt: khu«n mÆt ®Çy ®Æn, phóc hËu, t¬i s¸ng nh mÆttr¨ng; l«ng mµy s¾c nÐt nh con ngµi; miÖng cêi t¬i th¾m nh hoa; giäng nãi trongtrÎo thèt ra tõ hµm r¨ng ngµ ngäc; m¸i tãc ®en ãng ¶ h¬n m©y, lµn da tr¾ng mÞn mµngh¬n tuyÕt (khu«n tr¨ng… mµu da).

- Ch©n dung Thuý V©n lµ ch©n dung mang tÝnh çch, sè phËn. V©n ®Ñp h¬n nh÷ngg× mÜ lÖ nhÊt cña thiªn nhiªn nhng t¹o sù hoµ hîp ªm ®Òm víi xung quanh: m©y thua,tuyÕt nhêng. Thuý V©n h¼n cã mét tÝnh çch ung dung, ®iÒm ®¹m, mét cuéc ®êi b×nhyªn kh«ng sãng giã.

c. 12 c©u tiÕp theo: t¶ vÎ ®Ñp vµ tµi hoa cña KiÒu.- C©u th¬ ®Çu ®· kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm cña nh©n vËt: “KiÒu cµng s¾c s¶o mÆn mµ”.

Nµng s¾c s¶o vÒ trÝ tuÖ vµ mÆn mµ vÒ t©m hån.- Gîi t¶ vÎ ®Ñp cña KiÒu t¸c gi¶ vÉn dïng nh÷ng h×nh tîng íc lÖ: thu thuû, xu©n

s¬n, hoa, liÔu. §Æc biÖt khi ho¹ bøc ch©n dung KiÒu, t¸c gi¶ tËp trung gîi t¶ vÎ ®Ñp ®«im¾t. H×nh ¶nh “Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n” lµ h×nh ¶nh mang tÝnh íc lÖ, ®ång thêicòng lµ h×nh ¶nh Èn dô, gîi lªn mét ®«i m¾t ®Ñp trong s¸ng, long lanh, linh ho¹t nhlµn níc mïa thu, ®«i l«ng mµy thanh tó nh nÐt mïa xu©n. §«i m¾t ®ã lµ cöa sæ t©mhån, thÓ hiÖn phÇn tinh anh cña t©m hån, trÝ tuÖ. T¶ KiÒu, t¸c gi¶ kh«ng cô thÓ nh khit¶ V©n mµ chØ ®Æc t¶ ®«i m¾t theo lèi ®iÓm nh·n - vÏ hån cho nh©n vËt, gîi lªn vÎ ®Ñpchung cña mét trang giai nh©n tuyÖt s¾c. VÎ ®Ñp Êy lµm cho hoa ghen, liÔu hên, nícnghiªng thµnh ®æ. NguyÔn Du kh«ng miªu t¶ trùc tiÕp nh©n vËt mµ miªu t¶ sù ghenghÐt, ®è kÞ hay ngìng mé, say mª tríc vÎ ®Ñp ®ã, cho thÊy ®©y lµ vÎ ®Ñp cã chiÒus©u, cã søc quyÕn rò, cuèn hót l¹ lïng.

- VÎ ®Ñp tiÒm Èn phÈm chÊt bªn trong cao quý, çi tµi, çi t×nh ®Æc biÖt cña KiÒu.T¶ Thuý V©n chØ t¶ nhan s¾c, cßn t¶ Thuý KiÒu, t¸c gi¶ t¶ s¾c mét phÇn th× dµnh haiphÇn ®Ó t¶ tµi. KiÒu rÊt mùc th«ng minh vµ ®a tµi "Th«ng minh vèn s½n tÝnh trêi". Tµi



26

cña KiÒu ®¹t ®Õn møc lý tëng theo quan niÖm thÈm mÜ phong kiÕn, héi ®ñ cÇm, kú, thi,ho¹ “Pha nghÒ thi ho¹ ®ñ mïi ca ng©m”.T¸c gi¶ ®Æc t¶ tµi ®µn - lµ së trêng, n¨ng khiÕu, nghÒ riªng cña nµng “Cung th¬ng

lÇu bËc ngò ©m, NghÒ riªng ¨n ®øt hå cÇm mét tr¬ng”. Kh«ng chØ vËy, nµng cßn giáis¸ng t¸c nh¹c. Cung ®µn B¹c mÖn cña KiÒu lµ tiÕng lßng cña mét tr¸i tim ®a sÇu ®ac¶m “Khóc nhµ tay lùa nªn ch¬ng, Mét thiªn b¹c mÖnh l¹i cµng n·o nh©n”.T¶ tµi, NguyÔn Du thÓ hiÖn ®îc c¶ çi t×nh cña KiÒu.- Ch©n dung Thuý KiÒu lµ bøc ch©n dung mang tÝnh çch vµ sè phËn. VÎ ®Ñp khi

cho t¹o ho¸ ph¶i ghen ghÐt, çc vÎ ®Ñp kh¸c ph¶i ®è kÞ, tµi hoa trÝ tuÖ thiªn bÈm "laibËc" ®ñ mïi, c¶ çi t©m hån ®a sÇu ®a c¶m khiÕn KiÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái ®Þnh mÖnhnghiÖt ng·, sè phËn Ðo le, gian khæ bëi "Ch÷ tµi ch÷ mÖnh khÐo lµ ghÐt nhau". "Trêixanh quen thãi mµ hång ®¸nh ghen". Cuéc ®êi KiÒu h¼n lµ cuéc ®êi hång nhan b¹cmÖnh.* Cã thÓ nãi t¸c gi¶ ®· rÊt tinh tÕ khi miªu t¶ nh©n vËt Thuý KiÒu: T¸c gi¶ miªu t¶

ch©n dung Thuý V©n tríc ®Ó lµm næi bËt ch©n dung Thuý KiÒu, ca ngîi c¶ hai nhng®Ëm nh¹t kh¸c nhau ë mçi ngêi: chØ dµnh bèn c©u th¬ ®Ó t¶ V©n, trong ®ã dµnh tíi 12c©u th¬ ®Ó t¶ KiÒu, V©n chØ t¶ nhan s¾c, KiÒu c¶ tµi , s¾c, t×nh ®Òu ®Æc ®Æc t¶. §ã chÝnhlµ thñ ph¸p ®ßn bÈy.

d. 4 c©u cuèi: nhËn xÐt chung vÒ cuéc sèng hai chÞ em Thuý KiÒu.- Hä sèng phong lu, khu«n phÐp, ®øc h¹nh, theo ®óng khu«n khæ cña lÔ gi¸o

phong kiÕn. Tuy c¶ hai ®Òu ®· ®Õn tuæi bói tãc cµi tr©m nhng vÉn "tríng rò mµn che,têng ®«ng ong bím ®i vÒ mÆc ai".

- Hai c©u cuèi trong s¸ng, ®»m th¾m nh chë che, bao bäc cho hai chÞ em hai bånhoa vÉn cßn phong nhuþ trong c¶nh "£m ®Òm tríng rñ mµn che".Tãm l¹i, ®o¹n trÝch ®· thÓ hiÖn bót ph¸p miªu t¶ nh©n vËt ®Æc s¾c cña NguyÔn Du

kh¾c ho¹ nÐt riªng vÒ nhan s¾c, tµi n¨ng, tÝnh çch, sè phËn nh©n vËt b»ng bót ph¸pnghÖ thuËt cæ ®iÓn.

C©u 7: Trong hai bøc ch©n dung cña Thóy V©n vµ Thóy KiÒu, em thÊy bøc ch©ndung nµo næi bËt h¬n, v× sao?

- NguyÔn Du ®· sö dông bót ph¸p íc lÖ ®Ó ca ngîi c¶ hai chÞ em Thóy v©n, ThóyKiÒu nhng ®Ëm nh¹t kh¸c nhau ë mçi ngêi, râ rµng bøc ch©n dung cña Thóy KiÒunæi bËt h¬n.

Ch©n dung Thuý V©n Ch©n dung Thuý KiÒu- Dïng 4 c©u th¬ ®Ó t¶ V©n.- Víi V©n chØ t¶ ngo¹i h×nh theo thñph¸p liÖt kª.- Víi V©n chØ t¶ s¾c.- Miªu t¶ ch©n dung Thuý V©n tríc

- 12 c©u ®Ó t¶ KiÒu- §Æc t¶ ®«i m¾t cña KiÒu theo lèi®iÓm nh·n vÏ - vÏ hån cho nh©n vËt,gîi nhiÒu h¬n t¶ - víi KiÒu t¶ c¶ s¾c,tµi, t©m.



27

®Ó lµm næi bËt ch©n dung Thuý KiÒu.Tãm l¹i:- §Æc t¶ vÎ ®Ñp cña Thóy V©n, NguyÔn Du tËp trung miªu t¶ çc chi tiÕt trªn khu«n

mÆt nµng b»ng bót ph¸p íc lÖ vµ nghÖ thuËt liÖt kª - > Thuý V©n xinh ®Ñp, thïy mÞ®oan trang, phóc hËu vµ rÊt khiªm nhêng.

- §Æc t¶ vÎ ®Ñp cña Thuý KiÒu, NguyÔn Du tËp trung lµm næi bËt vÎ ®Ñp cña tµi vµs¾c.+ T¸c gi¶ miªu t¶ kh¸i qu¸t: “S¾c s¶o mÆn mµ”.

Mét võa hai ph¶i ai ¬iTµi t×nh chi l¾m…

+ §Æc t¶ vÎ ®Ñp ®«i m¾t: võa gîi vÎ ®Ñp h×nh thøc, võa gîi vÎ ®Ñp t©m hån (h×nh ¶nhíc lÖ).+ Dïng ®iÓn cè “Nghiªng níc nghiªng thµnh” diÔn t¶ vÎ ®Ñp hoµn h¶o cã søc l«i

cuèn m¹nh mÏ.+ Tµi n¨ng: phong phó ®a d¹ng, ®Òu ®¹t tíi møc lý tëng.- Çi tµi cña NguyÔn Du biÓu hiÖn ë chç miªu t¶ ngo¹i h×nh nh©n vËt lµm hiÖn lªn

vÎ ®Ñp tÝnh çch vµ t©m hån. Vµ ®»ng sau nh÷ng tÝn hiÖu ng«n ng÷ l¹i lµ dù b¸o vÒ sèphËn nh©n vËt.+ "Thua, nhêng" - > Thuý V©n cã cuéc sèng ªm ®Òm, su«n sÎ.+ "Hên, ghen" - > Thuý KiÒu bÞ thiªn nhiªn ®è kþ, ganh ghÐt - > sè phËn long

®ong, bÞ vïi dËp.C©u 8: C¶m høng nh©n ®¹o cña t¸c gi¶ NguyÔn Du thÓ hiÖn qua ®o¹n trÝch:- Trong truyÖn KiÒu, mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cña c¶m høng nh©n ®¹o lµ viÖc ca

ngîi, ®Ò cao nh÷ng gi¸ trÞ, phÈm chÊt cña con ngêi nh nhan s¾c, tµi hoa, nh©n phÈm,kh¸t väng, ý thøc vÒ th©n phËn, nh©n phÈm ç nh©n.

- Mét trong nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh cña c¶m høng nh©n ®¹o Êy lµ ®o¹n trÝch "ChÞ emThuý KiÒu". NguyÔn Du sö dông nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp nhÊt, nh÷ng ng«n tõ hoa mÜ nhÊt®Ó miªu t¶ vÎ ®Ñp con ngêi, phï hîp víi c¶m høng ngìng mé, ngîi ca gi¸ trÞ conngêi. T¸c gi¶ cßn d c¶m vÒ kiÕp ngêi tµi hoa b¹c mÖnh cña KiÒu. §ã chÝnh lµ c¶mhøng nh©n v¨n cao c¶ cña NguyÔn Du xuÊt ph¸t tõ lßng ®ång c¶m s©u s¾c víi mäingêi.

C©u 9: So s¸nh ®o¹n th¬“ChÞ em Thuý KiÒu”víi trÝch ®o¹n trong“Kim V©n

KiÒu truyÖn” cña Thanh T©m Tµi Nh©n, ta cµng thÊy ®îc sù s¸ng t¹o tµi t×nh cña

NguyÔn Du.- NÕu nh Thanh T©m Tµi Nh©n kÓ vÒ hai chÞ em Thuý KiÒu b»ng v¨n xu«i th×

NguyÔn Du miªu t¶ hä b»ng th¬ lôc b¸t.



28

- Thanh T©m Tµi Nh©n chñ yÕu lµ kÓ vÒ hai chÞ em KiÒu; cßn NguyÔn Du th× thiªnvÒ gîi t¶ s¾c ®Ñp Thuý V©n, tµi s¾c Thuý KiÒu.

- Thanh T©m Tµi Nh©n t¶ KiÒu tríc, V©n sau: “Thuý KiÒu mµy nhá mµ dµi, m¾ttrong mµ s¸ng, m¹o nh tr¨ng thu, s¾c tùa hoa ®µo. Cßn Thóy V©n th× tinh thÇn tÜnhchÝnh, dung m¹o ®oan trang, cã mét phong th¸i riªng khã m« t¶”. §äc lªn ta c¶m gi¸cnh t¸c gi¶ tËp trung vµo V©n h¬n, h×nh ¶nh cña V©n næi bËt h¬n. Ngay ë ®o¹n giíithiÖu ®Çu truyÖn, h×nh ¶nh KiÒu còng kh«ng thËt sù næi bËt. Cßn NguyÔn Du t¶ V©ntríc lµm nÒn t« ®Ëm thªm vÎ ®Ñp cña KiÒu theo thñ ph¸p nghÖ thuËt ®ßn bÈy.

- Khi miªu t¶, NguyÔn Du ®Æc biÖt chó träng ®Õn tµi n¨ng cña KiÒu, qua viÖc miªut¶ ngo¹i h×nh, tµi hoa cßn thÓ hiÖn ®îc tÊm lßng, tÝnh c¸ch vµ dù b¶o ®îc sè phËnnh©n vËt. Thanh T©m Tµi Nh©n kh«ng lµm ®îc ®iÒu ®ã, bót ph¸p c¸ thÓ ho¸ nh©n vËtcña «ng kh«ng râ nÐt b»ng cña NguyÔn Du.Nhng sù kh¸c biÖt nµy ®· gi¶i thÝch v× sao cïng mét cèt chuyÖn mµ “Kim V©n

KiÒu truyÖn” chØ lµ cuèn s¸ch b×nh thêng, v« danh cßn “TruyÖn KiÒu” ®îc coi lµmét kiÖt t¸c, Thanh T©m Tµi Nh©n chØ lµ t¸c gi¶ kh«ng cã danh tiÕng, Ýt ngêi biÕt ®Õntrong khi NguyÔn Du lµ mét t¸c gi¶ lín, mét ®¹i thi hµo.

b. Nh©n vËt ph¶n diÖn (M· Gi¸m Sinh):C©u 1:ChÐp thuéc ®o¹n trÝch “M· Gi¸m Sinh mua KiÒu”:

GÇn miÒn cã mét mô nµo,§a ngêi viÔn kh¸ch t×m vµo vÊn danh.Hái tªn, r»ng: “M· Gi¸m Sinh”.

Hái quª, r»ng: “HuyÖn L©m Thanh còng gÇn”.Qu¸ niªn tr¹c ngo¹i tø tuÇn.

Mµy r©u nh½n nhôi, ¸o quÇn b¶nh bao.Tríc thÇy sau tí lao xao,

Nhµ b¨ng ®a mèi ríc vµo lÇu trang.GhÕ trªn ngåi tãt sç sµng,

Buång trong míi ®· giôc nµng kÝp ra.Nçi m×nh thªm tøc nçi nhµ,

ThÒm hoa mét bíc, lÖ hoa mÊy hµng.Ng¹i ngïng dîn giã e s¬ng,

Ngõng hoa bãng thÑn tr«ng g¬ng mÆt dµy.Mèi cµng vÐn tãc b¾t tay,

NÐt buån nh cóc, ®iÖu gÇy nh mai.§¾n ®o c©n s¾c c©n tµi,

Ðp cung cÇm nguyÖt, thö bµi qu¹t th¬.MÆn nång mét vÎ mét da,



29

B»ng long kh¸ch míi tuú c¬ dÆt d×u.R»ng: “Mua ngäc ®Õn Lam KiÒu,

SÝnh nghi xin d¹y bao nhiªu cho têng?”.Mèi r»ng : "Gi¸ ®¸ng ngh×n vµng,

Díp nhµ nhê lîng ngêi th¬ng d¸m nµi”.Cß kÌ bít mét them hai,

Giê l©u ng· gi¸ vµng ngoµi bèn tr¨m.C©u 2: VÞ trÝ ®o¹n trÝch: §o¹n th¬ n»m ë ®Çu phÇn thø hai Gia biÕn vµ lu l¹c

trong kÕt cÊu TruyÖn KiÒu, më ®Çu kiÕp ®o¹n trêng cña ngêi con g¸i hä V¬ng.Sau khi gia ®×nh KiÒu bÞ tªn b¸n t¬ vu oan, V¬ng ¤ng vµ V¬ng Quan bÞ b¾t gi÷,

bÞ ®¸nh ®Ëp d· man, nhµ cöa bÞ sai nha lôc so¸t, v¬ vÐt hÕt cña c¶i. Thuý KiÒu quyÕt®Þnh b¸n m×nh ®Ó lÊy tiÒn cøu cha vµ gia ®×nh khái tai ho¹. §o¹n nµy nãi vÒ viÖc M·Gi¸m Sinh ®Õn mua KiÒu qua mai mèi m¸ch b¶o.

C©u 3: Gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt.

Gi¸ trÞ néi dung: §o¹n trÝch M· Gi¸m Sinh mua KiÒu lµ mét bøc tranh hiÖn thùcvÒ x· héi ®ång thêi thÓ hiÖn tÊm lßng nh©n ®¹o cña NguyÔn Du trªn c¶ hai ph¬ng diÖn:võa lªn ¸n c¸c thÕ lùc xÊu xa, tµn b¹o võa th¬ng c¶m, xãt xa tríc s¾c ®Ñp, tµi n¨ng,nh©n phÈm cña ngêi phô n÷ bÞ trµ ®¹p.

Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: §o¹n trÝch M· Gi¸m Sinh mua KiÒu cßn cho thÊy tµi n¨ng

nghÖ thuËt cña NguyÔn Du: miªu t¶ nh©n vËt ph¶n diÖn b»ng ngßi bót hiÖn thùc, kh¾cho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt qua diÖn m¹o, cö chØ (kh¸c víi nh©n vËt chÝnh diÖn b»ng bótph¸p íc lÖ lý tëng ho¸ nh©n vËt).

C©u 4: Gi¶i nghÜa tõ:- ViÔn kh¸ch: kh¸ch ë xa ®Õn.- M· Gi¸m Sinh: Gi¸m Sinh hä M·. Gi¸m Sinh lµ tªn häc trß ë Quèc Tö Gi¸m,

trêng lín ë kinh ®« thêi xa. Gi¸m Sinh còng cã khi chØ chøc gi¸m sinh ngêi ta muacña triÒu ®×nh.

- NÐt buån nh cóc ®iÖu gÇy nh mai: hai h×nh ¶nh so s¸nh dïng ®Ó t¶ ngêi cong¸i ®Ñp lóc buån rÇu.

- Ðp cung cÇm nguyÖt: Ðp g¶y ®µn.- Thö bµi qu¹t th¬: thö tµi lµm th¬ cña KiÒu khi yªu cÇu nµng ®Ò th¬ trªn qu¹t.



30

C©u 5:Bót ph¸p hiÖn thùc miªu t¶ nh©n vËt ph¶n diÖn M· Gi¸m Sinh hoµn chØnh c¶ vÒ

diÖn m¹o vµ tÝnh çch:a. VÒ diÖn m¹o, cö chØ:- Lêi nãi céc lèc, v« v¨n ho¸. “Hái tªn r»ng… - Hái quª r»ng…” c©u tr¶ lêi nh¸t

gõng kh«ng cã chñ ng÷, kh«ng thÌm tha göi.- DiÖn m¹o: dï ®· ngoµi bèn m¬i çi tuæi “Qu¸ niªn tr¹c ngo¹i tø tuÇn” mµ ngµy

Êy ®· ph¶i lªn chøc «ng - nhng M· Gi¸m Sinh vÉn cè tá ra trÎ trung ®Ó ®i cíi vî“Mµy r©u nh½n nhôi, ¸o quÇn b¶nh bao” víi diÖn m¹o cña mét g· trai r©u c¹o “nh½nnhôi” (tõ “nh½n nhôi” thêng ®îc dïng cho ®å vËt h¬n lµ cho ngêi), ¨n mÆc “b¶nhbao”, ®ám d¸ng, ch¶i chuèt th¸i qu¸, cã thÓ nãi lµ diªm dóa, thµnh lè bÞch, gi¶ dèi,kh«ng cã d¸ng cña mét bËc qu©n tö.

- C¶nh thÇy tí nhÆng xÞ, nh©ng nh¸o: “tríc thÇy sau tí lao xao”. Cã lÏ ®©y ®Òucïng mét phêng bu«n ngêi nªn thÇy tí kh«ng ph©n minh.

- Khi vµo nhµ, cö chØ cña h¾n thËt th« lç, quen thãi “thÞ cña khinh ngêi”: “ghÕtrªn ngåi tãt sç sµng”. GhÕ trªn lµ ghÕ dµnh cho bËc cao niªn, trëng bèi, M· Gi¸mSinh ®i hái vî lµ hµng con ch¸u mµ l¹i ngåi vµo ®ã, cßn víi cö chØ rÊt nhanh vµ sç sµng.“ngåi tãt” lµ mét tõ ng÷ rÊt tîng h×nh miªu t¶ hµnh ®éng v« v¨n ho¸ Êy. Chi tiÕt nµy®· tè ço M· Gi¸m Sinh ®Ých thùc lµ mét kÎ v« häc.

b. VÒ b¶n chÊt, M· Gi¸m Sinh lµ ®iÓn h×nh cña b¶n chÊt con bu«n lu manh víi ®ÆctÝnh gi¶ dèi, bÊt nh©n vµ v× tiÒn.

- Gi¶ dèi tõ lai lÞch xuÊt th©n mï mê. M· Gi¸m Sinh xuÊt hiÖn trong vai ngêi cãhäc ®i mua t× thiÕp, tªn hä vµ quª qu¸n ®Òu ch¼ng mÊy râ rµng: M· Gi¸m Sinh cã thÓhiÓu lµ häc sinh trêng Quèc Tö Gi¸m, còng cã thÓ lµ chøc gi¸m sinh mua ®îc cñatriÒu ®×nh, kh«ng râ h¾n thuéc lo¹i nµo; quª ë xa “viÔn kh¸ch” mµ l¹i nãi “còng gÇn”.Nh vËy râ rµng h¾n ®· hai lÇn nãi dèi ®Ó che giÊu tung tÝch vµ dÔ bÒ lõa g¹t. §Õntíng m¹o, tÝnh danh còng gi¶ dèi, tuæi t¸c ®· nhiÒu nhng l¹i cè tá ra t« vÏ cho trÎ, ravÎ th sinh phong lu, lÞch sù mµ “tríc thÇy sau tí lao xao” rÊt l¸o nh¸o, « hîp.

- B¶n chÊt bÊt nh©n v× tiÒn cña M· Gi¸m Sinh béc lé qua c¶nh mua b¸n Thuý KiÒu.BÊt nh©n trong hµnh ®éng, th¸i ®é ®èi xö víi KiÒu l¹nh lïng, v« c¶m tríc nçi ®au,nhan s¾c, tµi hoa cña KiÒu - h¾n coi KiÒu nh mét mãn hµng, coi s¾c, tµi cña nµng chØnh gi¸ trÞ cña hµng ho¸ - çi cã thÓ khiÕn h¾n kiÕm lêi.

- Sau khi ®· ®¾n ®o c©n s¾c c©n tµi, Ðp tµi ®µn “Ðp cung cÇm nguyÖt”, thö tµi th¬“thö bµi qu¹t th¬”, b»ng lßng võa ý, h¾n míi “tuú c¬ d¾t d×u”. BÊt nh©n trong t©m lýl¹nh lïng, v« c¶m tríc gia c¶nh cña KiÒu vµ t©m lý m·n nguyÖn, hîm hÜnh: “TiÒnlng ®· s½n viÖc g× ch¼ng xong”. Lêi nãi lóc ®Çu nghe cã vÎ v¨n hoa, lÞch sù, biÕt ngêibiÕt cña: “R»ng mua ngäc ®Õn Lam KiÒu - Sinh nghe xin d¹y bao nhiªu cho têng?”,nhng còng chØ ®îc cã mét c©u vµ sù mua b¸n vÉn lé liÔu. Víi con bu«n, tiÒn nong lµ



31

chuyÖn sinh tö nªn ®Õn lóc nµy h¾n buéc ph¶i nãi nhiÒu ®Ó mÆc c¶, d×m gi¸, t×m çchmua hµng víi gi¸ “hêi nhÊt”: “cß kÌ bít mét thªm hai” ®Õn “giê l©u” míi “ng· gi¸”.C©u th¬ gîi c¶nh kÎ mua, ngêi b¸n ®a ®Èy mãn hµng, tói tiÒn ®îc cëi ra, th¸t vµo,n©ng lªn, ®Æt xuèng. Chi tiÕt mÆc c¶ mét çch ti tiÖn vµ tr¾ng trîn võa thÓ hiÖn thùcchÊt mµn kÞch “lÔ vÊn danh” chØ lµ c¶nh bu«n thÞt b¸n ngêi tr¾ng trîn, võa tè ço M·Gi¸m Sinh ®Ých thÞ lµ kÎ bu«n ngêi läc lâi ®¸ng ghª tëm, çi mÆt n¹ hái vî cña h¾nlóc ®Çu ®· r¬i tuét tõ lóc nµo.

Nh©n vËt ph¶n diÖn M· Gi¸m Sinh ®îc miªu t¶ b»ng ng«n ng÷ trùc diÖn, bótph¸p hiÖn thùc. NguyÔn Du kÕt hîp nghÖ thuËt kÓ chuyÖn víi miªu t¶ ngo¹i h×nh, cöchØ, ng«n ng÷ ®èi tho¹i ®Ó kh¾c ho¹ tÝnh çch nh©n vËt hoµn h¶o c¶ vÒ diÖn m¹o vµ tÝnhçch, rÊt cô thÓ sinh ®éng, mang ý nghÜa kh¸i qu¸t vÒ mét h¹ng ngêi gi¶ dèi, v« häc,bÊt nh©n trong x· héi.TÊt c¶ lµm næi bËt b¶n chÊt con bu«n läc lâi cña h¾n. V× tiÒn, y s½n sµng chµ ®¹p lªn

nh©n phÈm con ngêi l¬ng thiÖn.C©u 6: H×nh ¶nh ®¸ng téi nghiÖp cña Thuý KiÒu.- ChØ víi 6 c©u th¬, NguyÔn Du ®· miªu t¶ ®îc h×nh ¶nh xãt xa, téi nghiÖp cña

KiÒu. §ang tõ mét tiÓu th khuª çc, sèng yªn vui trong c¶nh “ªm ®Òm tríng rñ mµnche”, l¹i ®ang say ®¾m???????? mét tai ho¹ Ëp xuèng bÊt ngê, tµn khèc, nµng ph¶i b¸nm×nh cøu cha, cøu gia ®×nh, bÞ biÕn thµnh mét mãn hµng cho ngêi ta mua b¸n.

- Lµ ngêi th«ng minh, nh¹y c¶m, KiÒu c¶m nhËn ®îc c¶nh ngé Ðo le tñi nhôc vµnçi ®au ®ín ª chÒ cña m×nh: “Nçi m×nh thªm tøc nçi nhµ - ThÒm hoa mét bíc, lÖ hoamÊy hµng”. “Nçi m×nh” lµ nçi ®au ph¶i b¸n th©n, ph¶i l×a bá gia ®×nh, ph¶i l×a bá t×nhyªu víi chµng Kim - mèi t×nh tuyÖt ®Ñp høa hÑn bao h¹nh phóc løa ®«i, ph¶i l×a bá tuæithanh xu©n mµ kh«ng biÕt sÏ bÞ tung vµo cuéc ®êi ma giã ra sao. L¹i céng thªm “nçinhµ” lµ nçi tøc cho cha mÑ, em ót bÞ vu oan, ®¸nh ®Ëp kh«ng biÕt sèng chÕt ra sao, tµis¶n bÞ cíp ph¸, nhµ tan cöa n¸t. C©u th¬ ®· kh¸i qu¸t ®îc nçi th¬ng t©m cña KiÒu.Nµng ®au ®ín tíi møc mçi bíc ®i lµ ch©n nh muèn khuþu xuèng, mÊy hµng nícm¾t l· ch· tu«n r¬i: “thÒm hoa mét bíc, lÖ hoa mÊy hµng”. Nµng thÊm thÝa nçi nhôc,nçi thÑn cña m×nh nªn “ngõng hao bãng thÑn tr«ng g¬ng mÆt dµy”. Nµng thÊm thÝançi nhôc, nçi thÑn cña m×nh nªn “ngõng hoa bãng thÑn tr«ng g¬ng mÆt nµy”. Conngêi cµng ý thøc vÒ phÈm gi¸ b¶n th©n th× cµng ®au ®ín, nhôc nh· khi nh©n phÈm bÞvïi dËp, xóc ph¹m. Võa lo sî cho t¬ng lai, KiÒu võa thÊy m×nh “d¬ d¸ng d¹i h×nh”.TÊt c¶ nh÷ng nçi ®au Êy khiÕn KiÒu nh ngêi mÊt hån, trë nªn tª d¹i, thÉn thê, c©mlÆng suèt buæi mua b¸n.

- H×nh ¶nh KiÒu thËt tiÒu tuþ, hao gÇy “NÐt buån nh cóc, ®iÖu gÇy nh mai”. KiÒugièng nh cµnh mai, b«ng cóc bÞ sãng giã dËp vïi, gÇy yÕu x¸c x¬. §»ng sau d¸ng vÎÊy mét t©m tr¹ng tª t¸i, ®au ®ín, kh«ng nãi nªn lêi.



32

C©u 7: TÊm lßng nh©n ®¹o cña NguyÔn Du thÓ hiÖn qua ®o¹n trÝch:- T¸c gi¶ ®· tá th¸i ®é khinh bØ, c¨m phÉn s©u s¾c ®èi víi bän bu«n ngêi; tè ço

thùc tr¹ng x· héi xÊu xa, lªn ¸n thÕ lùc ®ång tiÒn chµ ®¹p lªn nh©n phÈm, tµi s¾c conngêi, lµm khuynh ®¶o c¶ trËt tù x· héi, lµm tho¸i ho¸ ®¹o ®øc con ngêi qua çch t¸cgi¶ miªu t¶ nh©n vËt M· Gi¸m Sinh.

- Th¸i ®é Êy ®îc bé lé qua çch miªu t¶ nh©n vËt ph¶n diÖn b»ng ng«n ng÷ t¶ thùc,çch dïng tõ ng÷ mØa mai, ch©m biÕm, lªn ¸n: bé mÆt mµy r©u nh½n nhôi cho thÊy sùthiÕu tù nhiªn, r©u c¹o nh½n, l«ng mµy tØa tãt rÊt trai l¬. Hai ch÷ “nh½n nhôi” gîi c¶m

gi¸c vÒ mét sù tr¬, ph¼ng l×, bÊt cËn nh©n t×nh. ¸o quÇn b¶nh bao lµ ¸o quÇn trng diÖncòng thiÕu tù nhiªn. Hai ch÷ “b¶nh bao” thêng dïng ®Ó khen ¸o quÇn trÎ em chø Ýtdïng cho ngêi lín. Sù ®¶ kÝch ngÇm cµng s©u cay h¬n khi mét ngêi ®· ch¹c ngo¹i tøtuÇn l¹i tØa tãt c«ng phu, cè t« vÏ cho m×nh ra d¸ng trÎ. Hµnh ®éng gËt gï t¸n thëngmãn hµng: “MÆn nång mét vÎ mét a” ch¼ng kh¸c g× cö chØ ®ª tiÖn “lÈm nhÈm gËt®Çu” cña Së Khanh sau nµy.

- Th¸i ®é cña NguyÔn Du tè ço thÕ lùc ®ång tiÒn chµ ®¹p lªn con ngêi thÓ hiÖnqua lêi nhËn xÐt: “TiÒn lng ®· cã, viÖc g× ch¼ng xong”. Lêi nhËn xÐt cã vÎ kh¸ch quannhng chøa ®ùng trong ®ã c¶ sù chua xãt lÉn c¨m phÉn. §ång tiÒn biÕn nhan s¾c thµnhmãn hµng tñi nhôc, biÕn kÎ t¸ng tËn l¬ng th©m thµnh kÎ m·n nguyÖn, tù ®¾c. ThÕ lùc®ång tiÒn cïng víi thÕ lùc lu manh hïa víi nhau tµn ph¸ gia ®×nh Kiªu, tµn ph¸ cuéc®êi KiÒu.

- NguyÔn Du cßn thÓ hiÖn niÒm c¶m th¬ng s©u s¾c tríc thùc tr¹ng tµi s¾c conngêi bÞ h¹ thÊp, bÞ chµ ®¹p, bÞ biÕn thµnh hµng ho¸; c¶m th«ng víi nçi ®au cña nh÷ngcon ngêi ph¶i chÞu bao nhiªu nghÞch c¶nh trong x· héi phong kiÕn bÊt nh©n ngang tr¸i.T¸c gi¶ béc lé th¸i ®é Êy qua ngßi bót miªu t¶ íc lÖ, nhµ th¬ nh ho¸ th©n vµo nh©nvËt ®Ó nãi lªn nçi ®au ®ín, tñi hæ cña KiÒu.

2. NghÖ thuËt t¶ c¶nh:a. T¶ c¶nh thiªn nhiªn:ChÐp thuéc "C¶nh ngµy xu©n":

Ngµy xu©n con Ðn ®a thoi,ThiÒu quang chÝn chôc ®· ngoµi s¸u m¬i.Cá non xanh tËn ch©n trêi,

Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa.Thanh minh trong tiÕt th¸ng ba,

LÔ lµ t¶o mé, héi lµ ®¹p thanh.GÇn xa n« nøc yÕn anh,

ChÞ em s¾m söa bé hµnh ch¬i xu©n.DËp d×u tµi tö giai nh©n

Ngùa xe nh níc, ¸o quÇn nh nªm.



33

Ngæn ngang gß ®èng kÐo lªn,Thoi vµng vã r¾c, tro tiÒn giÊy bay.Tµ tµ bãng ng¶ vÒ t©y,

ChÞ em th¬ thÈn dan tay ra vÒ.Bíc dÇn theo ngän tiÓu khª,

LÇn xem phong c¶nh cã bÒ thanh thanh.Nao nao dßng níc uèn quanh,

DÞp cÇu nho nhá cuèi ghÒnh b¾c ngang.C©u 2:VÞ trÝ: “C¶nh ngµy xu©n” lµ ®o¹n th¬ t¶ c¶nh ngµy mïa xu©n trong tiÕt Thanh minh

vµ c¶nh du xu©n cña chÞ em KiÒu, n»m sau ®o¹n t¶ tµi s¾c hai chÞ em KiÒu, tríc ®o¹nKiÒu gÆp nÊm mé §¹m Tiªn vµ gÆp Kim Träng. §o¹n trÝch lµ bøc tranh thiªn nhiªn, lÔhéi mïa xu©n t¬i ®Ñp, trong s¸ng, n¸o nhiÖt.

C©u 3: KÕt cÊu ®o¹n trÝch: theo tr×nh tù thêi gian cña cuéc du xu©n.+ Bèn c©u ®Çu: Khung c¶nh ngµy xu©n.+ T¸m c©u tiÕp: khung c¶nh lÔ héi trong tiÕt thanh minh.+ S¸u c©u cuèi: c¶nh chÞ em KiÒu du xu©n trë vÓ.C©u 4: Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt.Gi¸ trÞ néi dung cña “C¶nh ngµy xu©n”: lµ bøc tranh thiªn nhiªn mïa xu©n t¬i

®Ñp, trong s¸ng vµ lÔ héi mïa xu©n tng bõng, n¸o nhiÖt.Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: sö dông nhiÒu h×nh ¶nh ®¾t gi¸, s¸ng t¹o; nhiÒu tõ l¸y miªu t¶

c¶nh vËt vµ còng lµ t©m tr¹ng con ngêi; bót ph¸p miªu t¶ giµu chÊt t¹o h×nh.C©u 5: Gi¶i nghÜa tõ ng÷:- Thanh minh: tiÕt vµo ®Çu th¸ng ba, mïa xu©n khÝ trêi m¸t mÎ, trong trÎo, ngêi

ta ®i t¶o mé, tøc lµ ®i viÕng vµ söa sang l¹i phÇn mé ngêi th©n.- §¹p thanh: dÉm lªn cá xanh.- Tµi tö giai nh©n: trai tµi, g¸i s¾c.

- ¸o quÇn nh nªm: nãi ngêi ®i l¹i ®«ng ®óc, chËt nh nªm.C©u 6: Thµnh c«ng trong nghÖ thuËt miªu t¶ thiªn nhiªn:a. Bèn c©u th¬ ®Çu: T¸c gi¶ miªu t¶ c¶nh vËt víi vÎ ®Ñp riªng cña mïa xu©n.- Hai c©u ®Çu lµ h×nh ¶nh kh¸i qu¸t vÒ mét ngµy xu©n t¬i ®Ñp víi h×nh ¶nh c¸nh Ðn

chao liÖng trªn bÇu trêi thanh b×nh trµn ngËp ¸nh xu©n t¬i t¾n trong s¸ng. §ång thêi,nhµ th¬ còng ngá ý ngµy xu©n qua nhanh qu¸ nhng “con Ðn ®a thoi”, chÝn m¬i ngµy

xu©n mµ nay“®· ngoµi s¸u m¬i”.

- Hai c©u th¬ tiÕp theo míi thùc lµ bøc tranh tuyÖt mÜ: “Cá non xanh tËn ch©n trêi- Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa”. §©y chØ lµ ch©n dung cña c¶nh ngµy xu©n, chØgi¶n ®¬n cã cá xanh, hoa tr¾ng mµ ®ñ c¶nh, ®ñ mµu, lµm hiÖn lªn c¶ mét kh«ng gian



34

mïa xu©n kh¸ng ®¹t. ë ®©y, NguyÔn Du häc tËp hai c©u th¬ cæ Trung Quèc: “Ph¬ngth¶o liªn thiªn bÝch - Lª chi sæ ®iÓm hoa”, nhng khi ®a vµo bµi th¬ cña m×nh, t¸cgi¶ ®· rÊt s¸ng t¹o. C©u th¬ Trung Quèc dïng h×nh ¶nh “cá th¬m” (ph¬ng th¶o) thiªnvÒ mïi vÞ th× NguyÔn Du thay b»ng “cá xanh” thiªn vÒ mµu s¾c. §ã lµ mµu xanh nh¹tpha víi vµng chanh t¬i t¾n hîp víi mµu lam trong sn¸g cña nÒn trêi buæi chiÒu xu©nlµm thµnh gam nÒn cho bøc tranh, trªn ®ã ®iÓm xuyÕt nh÷ng ®èm tr¾ng hoa lª. Bøctranh dung hoµ nh÷ng s¾c ®é l¹nh mµ bªn trong vÉn r¹o rùc søc sèng t¬i míi cña mïaxu©n. Ch÷ “tr¾ng” ®¶o lªn tríc t¹o bÊt ngê sù míi mÎ, tinh kh«i, thanh khiÕt nh kÕttinh nh÷ng tinh hoa cña trêi ®Êt. Ch÷ “®iÓm” gîi bµn tay ngêi ho¹ sÜ vÏ nªn th¬ nªnhoa, bµn tay t¹o ho¸ t« ®iÓm cho c¶nh xu©n t¬i, lµm bøc tranh trë nªn cã hån, sèng®éng.

- Hai c©u th¬ t¶ c¶nh thiªn nhiªn cña NguyÔn Du qu¶ lµ tuyÖt bót! Ngßi bót cñaNguyÔn Du tµi hoa, giµu chÊt t¹o h×nh ng«n ng÷ biÓu c¶m, gîi t¶. T¸c gi¶ ®· rÊt thµnhc«ng trong bót ph¸p nghÖ thuËt kÕt hîp gi÷a t¶ vµ gîi. Qua ®ã, ta thÊy t©m hån conngêi t¬i vui, phÊn chÊn qua çi nh×n thiªn nhiªn trong trÎo, t¬i t¾n, hån nhiªn, nh¹yc¶m tha thiÕt víi vÎ ®Ñp thiªn nhiªn.

b. S¸u c©u th¬ cuèi: gîi t¶ khung c¶nh chÞ em Thuý KiÒu du xu©n trë vÒ.- C¶nh vÉn mang çi thanh, çi dÞu cña mïa xu©n: n¾ng nh¹t, khe níc nhá, mét

nhÞp cÇu b¾c ngang nhng ®· nhuèm mµu t©m tr¹ng.- Bãng tÞch d¬ng ®· chªnh chÕch xÕ chiÒu: “Tµ tµ bãng ng¶ vÒ ®©y”, dßng níc

uèn quanh. Nhng ®©y kh«ng chØ lµ hoµng h«n cña c¶nh vËt mµ dêng nh con ngêicòng ch×m trong mét c¶m gi¸c b©ng khu©ng khã t¶. Cuéc du ngo¹n xu©n c¶nh ®· tµn,lÔ héi tng bõng, n¸o nhiÖt ®· chÊm døt, t©m hån con ngêi nh còng chuyÓn ®iÖucïng c¶nh vËt, bíc ch©n ngêi th¬ thÈn. C¶nh nh nh¹t dÇn, lÆng dÇn, mäi chuyÓn®éng ®Òu nhÑ nhµng, kh«ng gian mang d¸ng dÊp nhá nhoi, bÐ hÑp, ph¶ng phÊt buån.T©m tr¹ng con ngêi cã çi b©ng khu©ng xao xuyÕn vÒ cuéc du xu©n ®· tµn, cã c¶ linhc¶m vÒ viÖc gÆp gì nÊm mé §¹m Tiªn vµ chµng th sinh Kim Träng “phong t tµi m¹otãt vêi”.

- NghÖ thuËt: sö dông nhiÒu tõ l¸y nh nao nao, tµ tµ, thanh thanh kh«ng chØ biÓu®¹t søc th¸i c¶nh vËt mµ cßn béc lé t©m tr¹ng con ngêi, ®Æc biÖt hai ch÷ “nao nao”tho¸ng gîi nªn mét nÐt buån khã hiÓu. Hai ch÷ “th¬ thÈn” cã søc gîi rÊt lín, chÞ emKiÒu ra vÒ trong sù bÇn thÇn, nuèi tiÕc, lÆng buån. “Dan tay” tëng lµ vui nhng thùcra lµ chia sÎ çi buån kh«ng nãi hÕt. C¶m gi¸ b©ng khu©ng xao xuyÕn vÒ mét ngµy vuixu©n ®· hÐ më mét vÎ ®Ñp t©m hån thiÕu n÷ tha thiÕt víi niÒm vui cuéc sèng, nh¹y c¶mvµ s©u l¾ng. ChÝnh çc tõ nµy ®· nhuèm mµu t©m tr¹ng lªn c¶nh vËt.§o¹n th¬ cßn hay bëi ®· sö dông bót ph¸p cæ ®iÓn: t¶ c¶nh g¾n víi t¶ t×nh, t¶ c¶nh

ngô t×nh, t×nh vµ c¶nh t¬ng hîp.



35

Tãm l¹i:- §o¹n 4 c©u ®Çu vµ 6 c©u cuèi bµi “C¶nh ngµy xu©n”, NguyÔn Du ®· vÏ nªn bøc

tranh thiªn nhiªn mïa xu©n thËt ®Ñp. Nhµ th¬ ®iÓm vµi chi tiÕt, t¶ c¶nh ®Ó gîi lµ chÝnh.- Tõ ng÷ h×nh ¶nh giµu chÊt t¹o h×nh.- Thiªn nhiªn ®îc miªu t¶ trong nh÷ng thêi gian, thêi ®iÓm kh¸c nhau.C©u 7: C¶m nhËn vÒ khung c¶nh lÔ héi trong tiÕt Thanh minh (8 c©u gi÷a)- NguyÔn Du ®· rÊt tµi t×nh khi t¸ch hai tõ LÔ héi ra lµm ®«i ®Ó gîi t¶ hai ho¹t ®éng

diÔn ra cïng mét lóc: LÔ t¶o mé, Héi ®¹p thanh.- Kh«ng khÝ lÔ héi ®îc gîi t¶ tõ mét hÖ thèng tõ ng÷ giµu s¾c th¸i biÓu c¶m:+ §o¹n th¬ sö dông nhiÒu tÝnh tõ (n« nøc, gÇn xa, ngæn ngang) lµm râ h¬n t©m tr¹ng

ngêi ®i héi.+ NhiÒu danh tõ ghÐp (yÕn anh, tµi tö, giai nh©n, chÞ em, ngùa xe, ¸o quÇn) gîi t¶ sù

®«ng vui tÊp nËp.+ Vµ nhiÒu ®éng tõ (s¾m söa, dËp d×u) gîi ®îc sù rén rµng cña ngµy héi.- Th«ng qua buæi du xu©n cña chÞ em Thuý KiÒu, t¸c gi¶ kh¾c häc h×nh ¶nh mét

truyÒn thèng v¨n ho¸ lÔ héi xa xa. Côm tõ “n« nøc yÕn anh” lµ mét Èn dô gîi lªnh×nh ¶nh tõng ®oµn nam thanh, n÷ tó n« nøc ®i ch¬i xu©n nh nh÷ng ®µn chim Ðn, chimoanh bay rÝu rÝt. Trong lÔ héi mïa xu©n n¸o nhiÖt næi bËt ngh÷ng nam thanh n÷ tó,nh÷ng “tµi tö giai nh©n” tay trong tay d¹o ch¬i, niÒm vui lÔ héi nh bao trïm c¶ nh©ngian. Nh÷ng so s¸nh rÊt gi¶n dÞ “ngùa xe nh níc, ¸o quÇn nh nªm” gîi t¶ sù ®«ngvui.

- “LÔ lµ t¶o mé” - lÔ th¨m viÕng, söa sang, quÐt tíc phÇn mé ngêi th©n; ®èt vµngvã, s¾c tiÒn gi¸ ®Ó tëng nhí nh÷ng ngêi ®· khuÊt. “Héi lµ ®¹p thanh” - vui ch¬ichèn ®ång quª, ®¹p lªn nh÷ng th¶m cá xanh, lµ mét cuéc sèng hiÖn t¹i vµ cã thÓ t×m®Õn nh÷ng sîi ta hång cña mai sau. “LÔ” lµ håi øc vµ tëng niÖm qu¸ khø theo truyÒnthèng “uèng níc nhí nguån”, “héi” lµ kh¸t khao vµ hoµi väng nh×n vÒ phÝa tríc cñacuéc ®êi. LÔ vµ héi trong tiÕt Thanh minh lµ mét sù giao hoµ ®éc ®¸o. Chøng tá nhµ th¬rÊt yªu quý, tr©n träng vÎ ®Ñp vµ gi¸ trÞ truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc.

b. T¶ c¶nh ngô t×nh:C©u 1: ChÐp thuéc "KiÒu ë lÇu Ngng BÝch":

Tríc lÇu Ngng BÝch kho¸ xu©n,VÎ non xa, tÊm tr¨ng gÇn ë chung.

Bèn bÒ b¸t ng¸t xa tr«ng,C¸t vµng cån nä bôi hång dÆm kia.

BÏ bµng m©y sím ®Ìn khuya,Nöa t×nh nöa c¶nh nh chia tÊm lßng.

Tëng ngêi díi nguyÖt chÐn ®ång,



36

Tin s¬ng luèng nh÷ng rµy tr«ng mai chê.Bªn trêi gãc bÓ b¬ v¬,

TÊm son gét röa bao giê cho phai.Xãt ngêi tùa cöa h«m mai,

Qu¹t nång Êp l¹nh nh÷ng ai ®ã giê ?S©n Lai çch mÊy n¾ng ma,

Cã khi gèc tö ®· võa ngêi «m.Buån tr«ng cöa bÓ chiÒu h«m,

ThuyÒn ai thÊp tho¸ng çnh buåm xa xa.Buån tr«ng ngän níc míi ra.

Hoa tr«i man m¸c biÕt lµ vÒ ®©u?Buån tr«ng ngän cá rÇu rÇu,

Ch©n m©y mÆt ®Êt mét mµu xanh xanh.Buån tr«ng giã cuèn mÆt duÒnh,

Çm Çm tiÕng sãng kªu quanh ghÕ ngåi.C©u 2 : VÞ trÝ ®o¹n trÝch:§o¹n trÝch n»m ë phÇn thø hai Gia biÕn vµ lu l¹c. Sau khi bÞ M· Gi¸m Sinh lõa

g¹t, lµm nhôc, bÞ Tó bµ m¾ng nhiÕc, KiÒu nhÊt quyÕt kh«ng chÞu tiÕp kh¸ch lµng ch¬i,kh«ng chÞu chÊp nhËn cuéc sèng lÇu xanh. §au ®ín, phÉn uÊt, tñi nhôc nµng ®Þnh tùvÉn. Tó bµ sî mÊt vèn bÌn lùa lêi khuyªn gi¶i, dô dç KiÒu. Mô vê ch¨m sãc thuècthang, høa hÑn khi nµng b×nh phôc sÏ g¶ nµng cho ngêi tö tÕ. Tó bµ ®a KiÒu ra sèngriªng ë lÇu Ngng BÝch, thùc chÊt lµ giam láng nµng ®Ó thùc hiÖn ©m mu míi ®ª tiÖnh¬n, tµn b¹o h¬n.

C©u 3 : KÕt cÊu ®o¹n trÝch: 3 phÇn+ S¸u c©u ®Çu: hoµn c¶nh c« ®¬n, téi nghiÖp cña KiÒu.+ T¸m c©u tiÕp: nçi th¬ng nhí Kim Träng vµ th¬ng nhí cha mÑ cña nµng.+ T¸m c©u cuèi: t©m tr¹ng ®au buån, ©u lo cña KiÒu thÓ hiÖn qua çch nh×n c¶nh vËt.C©u 4 : Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch:Gi¸ trÞ néi dung "KiÒu ë lÇu Ngng BÝch": miªu t¶ ch©n thùc c¶nh ngé c« ®¬n, buån

tñi ®¸ng th¬ng, nçi nhí ngêi th©n da diÕt vµ tÊm lßng thuû chung, hiÕu th¶o vÞ thacña Thuý KiÒu khi bÞ giam láng ë lÇu Ngng BÝch.Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: nghÖ thuËt miªu t¶ néi t©m ®Æc s¾c, bót ph¸p t¶ c¶nh ngô t×nh hay

nhÊt trong "TruyÖn KiÒu".C©u 5 : Gi¶i nghÜa tõ ng÷:- Kho¸ xu©n: kho¸ kÝn tuæi xu©n, ý nãi cÊm cung (con g¸i nhµ quyÒn quý ngµy xa

kh«ng ®îc ra khái phßng); ë ®©y nãi viÖc KiÒu bÞ giam láng.- TÊm son: tÊm lßng son, chØ tÊm lßng thuû chung g¾n bã.- DuyÒnh (còng gäi lµ doµnh): vông (vòng) s«ng hoÆc vông biÓn.



37

C©u 6: Hoµn c¶nh vµ t©m tr¹ng cña KiÒu thÓ hiÖn qua 6 c©u th¬ ®Çu:- KiÒu ë lÇu Ngng BÝch thùc chÊt lµ bÞ giam láng (kho¸ xu©n).- Nµng tr¬ trîi gi÷a mét kh«ng gian mªnh m«ng, hoang v¾ng: “bèn bÒ b¸t ng¸t xa

tr«ng”. C¶nh “non xa”, “tr¨ng gÇn” gîi h×nh ¶nh lÇu Ngng BÝch ®¬n ®éc, ch¬i v¬igi÷a mªnh m«ng trêi níc. Tõ trªn lÇu cao nh×n ra chØ thÊy nh÷ng d·y nói mê xa,nh÷ng cån çt bôi bay mï mÞt. Çi lÇu tr¬ träi Êy giam mét th©n phËn tr¬ träi, kh«ngmét bãng h×nh th©n thuéc bÇu b¹n, kh«ng c¶ bãng ngêi.

H×nh ¶nh “non xa” “tr¨ng gÇn”, “çt vµng”, “bôi hång” cã thÓ lµ c¶nh

thùc mµ còng cã thÓ lµ h×nh ¶nh mang tÝnh íc lÖ ®Ó gîi sù mªnh m«ng, rîn ngîp cñakh«ng gian, qua ®ã diÔn t¶ t©m tr¹ng c« ®¬n cña KiÒu.

- Côm tõ “m©y sím ®Ìn khuya” gîi thêi gian tuÇn hoµn, khÐp kÝn. TÊt c¶ nh giamh·m con ngêi, nh kh¾c s©u thªm nçi c« ®¬n khiÕn KiÒu cµng bÏ bµng, ch¸n ng¸n,

buån tñi “bÏ bµng m©y sím ®Ìn khuya” sím vµ khuya, ngµy vµ ®ªm, KiÒu “thui thñi

quª ngêi mét th©n” vµ dån tíi líp líp nh÷ng nçi niÒm chua xãt ®au th¬ng khiÕn tÊmlßng KiÒu nh bÞ chia xÎ: “Nöa t×nh nöa c¶nh nh chia tÊm lßng”. V× vËy, dï c¶nh cã®Ñp ®Õn mÊy, t©m tr¹ng KiÒu còng kh«ng thÓ vui ®îc.

C©u 7: T©m tr¹ng nhí th¬ng Kim Träng vµ th¬ng nhí cha mÑ cña KiÒu quang«n ng÷ ®éc tho¹i néi t©m:* KiÒu nhí Kim Träng tríc nhí cha mÑ sau. Theo nhiÒu nhµ hñ nho th× nh vËy lµ

kh«ng ®óng víi truyÒn thèng d©n téc, nhng thËt ra l¹i lµ rÊt hîp lý. KiÒu b¸n m×nh cøucha vµ em lµ ®· ®Òn ®¸p ®îc mét phÇn c«ng lao cha mÑ, nªn nµng c¾n røt kh«n ngu«i.* Cïng lµ nçi nhí nhng çch nhí kh¸c nhau víi nh÷ng lý do kh¸c nhau nªn çch

thÓ hiÖn còng kh¸c nhau:+ Nhí Kim Träng: KiÒu “tëng” nh thÊy l¹i kû niÖm thiªng liªng ®ªm thÒ nguyÖn,

®Ýnh íc “Tëng ngêi díi nguyÖt chÐn ®ång”. Çi ®ªm Êy h×nh nh míi ngµy h«mqua. Mét lÇn kh¸c nµng nhí vÒ Kim Träng còng lµ “Nhí lêi nguyÖn íc ba sinh”. KiÒuxãt xa h×nh dung ngêi yªu vÉn cha biÕt tin nµng b¸n m×nh, vÉn ngµy ®ªm mßn máichê tr«ng chèn Liªu D¬ng xa x«i. Nµng nhí ngêi yªu víi t©m tr¹ng ®au ®ín: “TÊmson gét röa bao giê cho phai”. Cã lÏ “tÊm son” Êy lµ tÊm lßng KiÒu son s¾t, thuû chung,kh«ng ngu«i nhí th¬ng Kim Träng. Còng cã thÓ lµ KiÒu ®ang tñi nhôc khi tÊm lßngson s¾t ®· bÞ dËp vïi, hoen è, kh«ng biÕt bao giê míi gét röa cho ®îc. Trong nçi nhíchµng Kim cã c¶ nçi ®au ®ín vß xÐ t©m can.+ Nhí cha mÑ: nµng thÊy “xãt” khi tëng tîng, ë chèn quª nhµ, cha mÑ nµng vÉn

tùa cöa ngãng chê tin tøc ngêi con g¸i yªu. Nµng xãt th¬ng da diÕt vµ day døt kh«nngu«i v× kh«ng thÓ “qu¹t nång Êp l¹nh”, phông dìng song th©n, b¨n kho¨n kh«ng biÕthai em cã ch¨m sãc cha mÑ chu ®¸o hay kh«ng. Nµng tëng tîng n¬i quª nhµ tÊt c¶®· ®æi thay, gèc tö ®· võa ngêi «m, cha mÑ ngµy thªm giµ yÕu. Côm tõ “çch mÊy



38

n¾ng ma” võa cho thÊy sù xa çch bao mïa ma n¾ng, võa gîi ®îc sù tµn ph¸ cñathêi gian, cña thiªn nhiªn lªn con ngêi vµ c¶nh vËt. LÇn nµo nhí vÒ cha mÑ, KiÒu còng“nhí ¬n chÝn ch÷ cao s©u” vµ lu«n ©n hËn m×nh ®· phô c«ng sinh thµnh, phô c«ng nu«id¹y cña cha mÑ.* Nçi nhí th¬ng cña KiÒu ®· nãi lªn nh©n çch ®¸ng tr©n träng cña nµng. Hoµn

c¶nh cña nµng lóc nµy thËt xãt xa, ®au ®ín. Nhng quªn ®i c¶nh ngé b¶n th©n, nµng ®·híng yªu th¬ng vµo nh÷ng ngêi th©n yªu nhÊt. Tr¸i tim nµng thËt giµu yªu th¬nggiµu ®øc hi sinh. Nµng thËt sù lµ mét ngêi t×nh thuû chung, mét ngêi con hiÕu th¶o,mét ngêi cã tÊm lßng vÞ tha cao c¶ ®¸ng quý.

C©u 8: Bót ph¸p t¶ c¶nh ngô t×nh cña NguyÔn Du trong 8 c©u cuèi “KiÒu ë

lÇu Ngng BÝch”: NghÖ thuËt tö c¶nh ngô t×nh:

- §o¹n th¬ nµy ®îc xem lµ kiÓu mÉu cña lèi th¬ t¶ c¶nh ngô t×nh trong v¨nch¬ng cæ ®iÓn. §Ó diÔn t¶ t©m tr¹ng KiÒu - NguyÔn Du ®· sö dông bót ph¸p t¶ c¶nhngô t×nh “t×nh trong c¶nh Êy, c¶nh trong t×nh nµy” ®Ó kh¾c ho¹ t©m träng cña KiÒu lócbÞ giam láng ë lÇu Ngng BÝch.

- §©y lµ 8 c©u th¬ thùc c¶nh mµ còng lµ t©m c¶nh. Mçi biÓu hiÖn cña c¶nh ®ångthêi lµ mét Èn dô vÒ t©m tr¹ng cña ngêi - mçi mét c¶nh l¹i kh¬i gîi ë KiÒu nh÷ng nçibuån kh¸c nhau, víi nh÷ng lý do buån kh¸c nhau trong khi nçi buån ®· ®Çy ¾p t©mtr¹ng ®Ó råi t×nh buån l¹i t¸c ®éng vµo c¶nh, khiÕn c¶nh mçi lóc l¹i buån h¬n, nçi buånmçi lóc mét ghª gím, m·nh liÖt h¬n.

- Çch sö dông ng«n ng÷ ®éc tho¹i, ®iÖp ng÷. Bèn bøc tranh, bèn nçi buån ®Òu®îc t¸c gi¶ kh¾c ho¹ qua ®iÖp tõ “buån tr«ng” ®øng ®Çu mçi c©u cã nghÜa lµ buån mµtr«ng ra bèn phÝa, tr«ng ng¸ng mét çi g× m¬ hå sÏ ®Õn lµm thay ®æi hiÖn t¹i, nhngtr«ng mµ v« väng. “Buån tr«ng” cã çi th¶ng thèt lo ©u, cã çi xa l¹ bót tÇm nh×n, cã c¶dù c¶m h·i hïng cña ngêi con g¸i ng©y th¬ lÇn ®Çu l¹i bíc gi÷a cuéc ®êi ngangngîc. §iÖp ng÷ “buån tr«ng” kÕt hîp víi çc h×nh ¶nh ®øng sau ®· diÔn t¶ nçi buånvíi nhiÒu s¾c ®é kh¸c nhau. §iÖp ng÷ l¹i ®îc kÕt hîp víi çc tõ l¸y chñ yÕu lµ nh÷ngtõ l¸y tîng h×nh, dån dËp, chØ cã mét tõ l¸y tîng thanh ë c©u cuèi t¹o nªn nhÞp ®iÖu,diÔn t¶ nçi buån ngµy mét t¨ng, d©ng lªn líp líp, nçi buån v« väng, v« tËn. §iÖp ng÷t¹o ©m hëng trÇm buån, trë thµnh ®iÖp khóc cña ®o¹n th¬ còng lµ ®iÖp khóc cña t©mtr¹ng.

C¶ch 1: Buån tr«ng cöa bÓ chiÒu h«m,ThuyÒn ai thÊp tho¸ng çnh buåm xa xa.

Mét çnh buåm thÊp tho¸ng n¬i cöa biÓn lµ mét h×nh ¶nh rÊt ®¾t ®Ó thÓ hiÖn néi t©mnµng KiÒu. Mét çnh buåm nhá nhoi, ®¬n ®éc gi÷a biÓn níc mªnh m«ng trong ¸nhs¸ng le lãi cuèi cïng cña mÆt trêi s¾p t¾t; còng nh KiÒu trong kh«ng gian v¾ng lÆngcña hiÖn t¹i nh×n vÒ ph¬ng xa víi nçi buån nhí da diÕt vÒ gia ®×nh, quª h¬ng. Con



39

thuyÒn gÇn nh mÊt hót, vÉn cßn lªnh ®ªnh gi÷a dßng ®êi, biÕt bao giê míi ®îc trë vÒsum häp, ®oµn tô víi nh÷ng ngêi th©n yªu.

C¶nh 2: Buån tr«ng ngän níc míi ra,Hoa tr«i man m¸c biÕt lµ vÒ ®©u?

Nh÷ng çnh hoa tµn lôi tr«i man m¸c trªn ngän níc míi xa khi KiÒu cµng buånh¬n bëi nµng nh nh×n thÊy trong ®ã th©n phËn m×nh lªnh ®ªnh, v« ®Þnh, ba ch×m b¶ynæi gi÷a sãng níc cuéc ®êi, kh«ng biÕt råi sÏ tr«i d¹t ®i ®©u, sÏ bÞ dËp vïi ra sao.

C¶nh 3: Buån tr«ng ngän cá rÇu rÇu,Ch©n m©y mÆt ®Êt mét mµu xanh xanh.

Néi cá "rÇu rÇu", "xanh xanh" - s¾c xanh hÐo óa, mï mÞt, nh¹t nhoµ tr¶i dµi tõ ch©nm©y ®Õn mÆt ®Êt, cßn ®©u çi "xanh tËn ch©n trêi" nh s¸c cá trong tiÕt Thanh minh khiKiÒu cßn trong c¶nh ®Çm Êm. Mµu xanh nµy gîi cho KiÒu mét nçi ch¸n ng¸n, v« vängv× cuéc sèng c« qu¹nh vµ nh÷ng chuçi ngµy v« vÞ, tÎ nh¹t kh«ng biÕt kÐo dµi ®Õn baogiê.

C¶nh 4: Buån tr«ng giã cuèn mÆt duÒnh

Çm Çm tiÕng sãng kªu quanh ghÕ ngåi.Dêng nh nçi buån cµng lóc cµng t¨ng, cµng dån dËp. Mét c¬n "giã cuèn mÆt

duÒnh" lµm cho tiÕng sãng bçng næi lªn Çm Çm nh v©y quanh ghÕ KiÒu ngåi. Çi ©mthanh "Çm Çm tiÕng sãng" Êy chÝnh lµ ©m thanh d÷ déi cña cuéc ®êi phong ba b·o t¸p®·, ®ang Ëp ®æ xuèng ®êi nµng vµ cßn tiÕp tôc ®Ì nÆng lªn kiÕp ngêi nhá bÐ Êy trongx· héi phong kiÕn cæ hñ, bÊt c«ng. TÊt c¶ lµ ®ît sãng ®ang gÇm thÐt, r× rµo trong lßngnµng. Lóc nµy KiÒu kh«ng chØ buån mµ cßn lo sî, kinh h·i nh r¬i dÇn vµo vùc th¼mmét çch bÊt lùc. Nçi buån Êy ®· d©ng ®Õn tét ®Ønh, khiÕn KiÒu thùc sù tuyÖt väng.Thiªn nhiªn ch©n thùc, sinh ®éng nhng còng rÊt ¶o. §ã lµ c¶nh ®îc nh×n qua t©mtr¹ng theo quy luËt "C¶nh nµo c¶nh ch¼ng ®eo sÇu - Ngêi buån c¶nh cã vui ®©u baogiê".

- C¶nh ®îc miªu t¶ tõ xa ®Õn gÇn, mµu s¾c tõ nh¹t ®Õn ®Ëm, ©m thanh tõ tÜnh ®Õn®éng ®Ó diÔn ®¹t nçi buån tõ man m¸c, m«ng lung ®Õn lo ©u, kinh sî, dån ®Õn b·o t¸pnéi t©m cùc ®iÓm cña c¶m xóc trong lßng KiÒu. Têt c¶ lµ h×nh ¶nh vÒ sù v« ®Þnh, mongmanh, sù d¹t tr«i bÕ t¾c, sù chao ®¶o, nghiªng ®æ d÷ déi. Lóc nµy KiÒu trë nªn tuyÖtväng, yÕu ®uèi nhÊt. Còng v× thÕ mµ nµng ®· m¾c lõa Së Khanh ®Ó råi dÊn th©n vµocuéc ®êi "thanh l©u hai lît, thanh y hai lÇn".

Tãm l¹i:C¶nh thiªn nhiªn lµ çi cí ®Ó t¸c gi¶ béc lé c¶m xóc cña m×nh.(§o¹n trÝch "KiÒu ë lÇu Ngng BÝch" - TruyÖn KiÒu).



40

TruyÖn lôc v©n tiªnNguyÔn §×nh ChiÓu

A. KiÕn thøc c¬ b¶n:I. Giíi thiÖu t¸c gi¶: NguyÔn §×nh ChiÓu- NguyÔn §×nh ChiÓu (1822 - 1888) sinh t¹i T©n Thíi - Gia §Þnh.- Cã 1 cuéc ®êi ®Çy bÊt h¹nh: mï loµ, c«ng danh kh«ng thµnh, t×nh duyªn tr¾c trë,

gÆp buæi lo¹n li.- VÉn ngÈng cao ®Çu mµ sèng, sèng cã Ých cho ®Õn h¬i thë cuèi cïng.- Lµ mét thÇy gi¸o danh tiÕng vang kh¾p miÒn Lôc TØnh.- Lµ mét thÇy thuèc kh«ng tiÕc søc cøu nh©n ®é thÕ.- Lµ mét nhµ th¬ ®Ó l¹i bao trang th¬ bÊt hñ: Lôc V©n Tiªn, Ch¹y giÆc, V¨n tÕ

nghÜa sÜ CÇn Giuéc.- Lu«n nªu cao lßng yªu níc, tinh thÇn bÊt khuÊt chèng giÆc ngo¹i x©m.=> Mét nh©n çch lín khiÕn “kÎ thï còng ph¶i kÝnh nÓ”.II. T×m hiÓu vÒ thÓ lo¹i vµ kÕt cÊu ®o¹n trÝch1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: kho¶ng ®Çu thËp kû 50 cña thÕ kû 19 (1850)2. ThÓ lo¹i: TruyÖn th¬ N«m - 2082 c©u th¬ lôc b¸t.Mang tÝnh chÊt ®Ó kÓ nhiÒu h¬n ®Ó ®äc, ®Ó xem nªn chó träng ®Õn hµnh ®éng cña

nh©n vËt h¬n lµ miªu t¶ néi t©m, tÝnh çch nh©n vËt còng ®îc béc lé chñ yÕu qua viÖclµm, lêi nãi, cö chØ.

3. KÕt cÊu: theo kiÓu truyÒn thèng cña lo¹i truyÖn ph¬ng §«ng, nghÜa lµ theo tõngch¬ng håi, xoay quanh cuéc ®êi çc nh©n vËt chÝnh.

KiÓu kÕt cÊu íc lÖ: Ngêi tèt thêng gÆp nhiÒu gian tru©n, tr¾c trë trªn ®êng ®êi,bÞ kÎ xÊu h·m h¹i nhng vÉn ®îc phï trî, cu mang ®Ó råi cuèi cïng tai qua n¹n khái,®îc ®Òn tr¶ xøng ®¸ng. KÎ xÊu bÞ trõng trÞ.Víi môc ®Ých truyÖn truyÒn ®¹o ®øc th× kiÓu kÕt cÊu ®ã võa ph¶n ¸nh ch©n thùc

cuéc ®êi ®Çy rÉy bÊt c«ng, võa nãi lªn kh¸t väng ngµn ®êi cña nh©n d©n ta: ë hiÒn gÆplµnh, çi thiÖn bao giê còng chiÕn th¾ng çi ¸c, chÝnh nghÜa th¾ng gian tµ.

4. Môc ®Ých:* TruyÖn ®îc viÕt ra nh»m môc ®Ých trùc tiÕp lµ truyÒn d¹y ®¹o lý lµm ngêi.* T¸c phÈm ®¸p øng nguyÖn väng cña nh©n d©n, cho nªn ngay tõ khi míi ra ®êi ®·

®îc nh©n d©n nam bé tiÕp nhËn nång nhiÖt, ®îc lu truyÒn réng r·i, cã søc sèngm¹nh mÏ, l©u bÒn trong lßng d©n.

5. Tãm t¾t: SGK/1136. Gi¸ trÞ cña t¸c phÈm:a. Gi¸ trÞ néi dung:* Gi¸ trÞ hiÖn thùc: V¹ch trÇn çi ¸c, çi xÊu trong XH. Chöi thãi gian ¸c, bÊt c«ng,

chöi nh÷ng kÎ tr¸o trë, béi b¹c, ph¶n phóc nh cha con Vâ C«ng, chöi nh÷ng kÎ bÊt



41

nghÜa, bÊt nh©n nh TrÞnh H©m, Bïi KiÖm, chöi bän ngêi lµm ¨n bÊt l¬ng chuyªnnghÒ lõa bÞp, bãp nÆn nh©n d©n (bän thÇy bãi, thÇy ph¸p, bän lang b¨m).

* Gi¸ trÞ nh©n ®¹o: §Ò cao ®¹o lý lµm ngêi:- Xem träng t×nh nghÜa gi÷a con ngêi víi con ngêi trong x· héi: t×nh cha con, mÑ

con, nghÜa vî chång, t×nh bÌ b¹n, t×nh yªu th¬ng cu mang nh÷ng ngêi gÆp c¬n ho¹nn¹n.

- §Ò cao tinh thÇn nghÜa hiÖp, s½n sµng cøu khæ phß nguy.- ThÓ hiÖn kh¸t väng cña nh©n d©n híng tíi lÏ c«ng b»ng vµ nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp

trong cuéc ®êi (kÕt thóc cã hËu cña truyÖn; thiÖn th¾ng ¸c, chÝnh nghÜa th¾ng gian tµ).“Lôc V©n Tiªn lµ mét tiÕng chöi, mét lêi ca, mét íc m¬” - Hoµi Thanh.b. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt:- Lôc V©n Tiªn lµ mét truyÖn th¬ N«m mang tÝnh chÊt lµ mét truyÖn kÓ d©n gian:

chó ý ®Õn cèt truyÖn, cßn nh©n vËt chñ yÕu thÓ hiÖn b»ng hµnh ®éng h¬n lµ miªu t¶ néit©m. Nh©n vËt cña NguyÔn §×nh ChiÓu cßn lµ ho¸ th©n cho lý tëng hoÆc th¸i ®é yªughÐt cña «ng.

- TruyÖn mang mµu s¾c Nam Bé c¶ vÒ tÝnh c¸ch con ngêi, c¶ vÒ ng«n ng÷ ®Þaph¬ng.

§o¹n trÝch: Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt NgaA. KiÕn thøc c¬ b¶n:1. VÞ trÝ ®o¹n trÝch: §o¹n trÝch n»m ë phÇn ®Çu truyÖn “Lôc V©n Tiªn”. Trªn ®êng

trë vÒ nhµ th¨m cha mÑ tríc khi lªn kinh ®« thi, gÆp bän cíp ®ang hoµnh hµnh, LôcV©n Tiªn ®· mét m×nh lµm gËy x«ng vµo ®¸nh tan bän cíp, cøu KiÒu NguyÖt Nga vµc« hÇu Kim Liªn.

2. Bè côc: 2 phÇn- PhÇn 1: Lôc V©n Tiªn ®¸nh cíp.- PhÇn 2: Lôc V©n Tiªn gÆp KiÒu NguyÖt Nga

B. Ph©n tÝch:1. Nªu c¶m nhËn cña em vÒ nh©n vËt Lôc V©n Tiªn trong ®o¹n trÝch “Lôc V©n

Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga”.Gîi ý tr¶ lêi- H×nh ¶nh Lôc V©n Tiªn ®îc kh¾c ho¹ qua m« tÝp ë truyÖn N«m truyÒn thèng:

Mét chµng trai tµi giái cøu mét c« g¸i tho¸t hiÓm nghÌo, tõ ©n nghÜa ®Õn t×nh yªu.- Lôc V©n Tiªn lµ mét nh©n vËt lý tëng vµ m¬ íc cña NguyÔn §×nh ChiÓu. §©y

lµ mét chµng trai võa rêi trêng häc bíc vµo ®êi, lßng ®Çy h¨m hë muèn lËp c«ngdanh, mong thi thè tµi n¨ng cøu ngêi, gióp ®êi. T×nh huèng ®¸nh cíp lµ thö th¸ch®Çu tiªn, lµ c¬ héi hµnh ®éng cho chµng.



42

- Hµnh ®éng ®¸nh cíp, tríc hÕt béc lé tÝnh çch anh hïng, tµi n¨ng vµ tÊm lßngvÞ nghÜa cña Lôc V©n Tiªn. VÎ ®Ñp cña Lôc V©n Tiªn lµ vÎ ®Ñp riªng cña con ngêidòng tíng. ThÊy bän cíp h¹i ngêi, kÎ kh¸c cã thÓ nÐ tr¸nh, gi÷ m×nh, cßn V©n Tiªncoi ®ã lµ t×nh huèng, c¬ héi ®Çu tiªn ®Ó hµnh ®éng. Chµng chØ cã mét m×nh, trong khibän cíp ®«ng ngêi, g¬m gi¸o ®Çy ®ñ, thanh thÕ lÉy lõng: “Ngêi ®Òu sî nã, cã tµikh«ng ®¬ng”. VËy mµ V©n Tiªn vÉn can ®¶m “bÎ c©y lµm gËy” x«ng vµo ®¸nh cíp.H×nh ¶nh cña chµng trong trËn ®¸nh ®îc miªu t¶ thËt ®Ñp: “t¶ ®ét h÷u xung, kh¸c nµoTriÖu Tö ph¸ vßng §¬ng Dang”, ®îc so s¸nh víi h×nh mÉu TriÖu Tö Long trong Tamquèc. Hµnh ®éng cña V©n Tiªn chøng tá çi ®øc cña con ngêi “vÞ nghÜa vong th©n”,“çi tµi cña bËc anh hïng vµ søc m¹nh bªnh vùc kÎ yÕu, chiÕn th¾ng nhiÒu thÕ lùc b¹otµn”.

- Th¸i ®é c xö víi KiÒu NguyÖt Nga sau khi ®¸nh cíp l¹i béc lé t çch conngêi chÝnh trùc, hµo hiÖp, khiªm tèn, gi¶n dÞ, träng nghÜa khinh tµi vµ còng rÊt tõ t©mnh©n hËu. ThÊy hai c« g¸i cßn cha hÕt h·i hïng, V©n Tiªn “®éng lßng” t×m çch an ñihä: “Ta ®· trõ dßng l©u la” vµ ©n cÇn hái han, cho thÊy chµng rÊt ®µng hoµng, ch÷ngch¹c. Khi nghe hä nãi muèn ®îc l¹y t¹ ¬n, V©n Tiªn ®· g¹t ®i ngay, tõ chèi c¶ lêi mêivÒ th¨m nhµ NguyÖt Nga ®Ó cha nµng ®Òn ®¸p: “Lµm ¬n h¸ dÔ tr«ng ngêi tr¶ ¬n”.Dêng nh víi V©n Tiªn, lµm viÖc nghÜa lµ mét bæn phËn, mét lÏ tù nhiªn cña mét conngêi ch©n chÝnh: “Nhí c©u kiÕn nghÜa bÊt vi - Lµm ngêi thÕ Êy còng phi anh hïng”.Lêi V©n Tiªn ch¾c nÞch võa ®Ó ®èi chøng, phª ph¸n nh÷ng kÎ tÇm thêng, võa kh¼ng®Þnh viÖc m×nh lµm lµ hiÓn nhiªn, thuéc c¨n cèt, gèc rÔ trong lÏ sèng cña m×nh.Víi nh÷ng nÐt tÝnh çch ®ã, h×nh ¶nh Lôc V©n Tiªn lµ mét h×nh ¶nh ®Ñp, lµ h×nh ¶nh

lý tëng mµ NguyÔn §×nh ChiÓu göi g¾m niÒm tin vµ íc väng cña m×nh.

2. Nªu c¶m nhËn cña em vÒ nh©n vËt KiÒu NguyÖt Nga trong ®o¹n trÝch “Lôc

V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga”.

Víi t çch lµ ngêi chÞu ¬n, KiÒu NguyÖt Nga còng béc lé nhiÒu nÐt ®Ñp t©mhån:

- Mét c« g¸i thuú mÞ, nÕt na, cã häc thøc, çch xng h« khiªm nhêng (qu©n tö -tiÖn thiÕp), çch nãi n¨ng v¨n vÎ, mùc thíc, khu«n phÐp (lµm con ®©u d¸m c·i cha,chót t«i yÕu liÔu ®µo t¬…), çch tr×nh bµy vÊn ®Ò râ rµng, khóc triÕt võa ®¸p øng ®Çy ®ñnh÷ng lêi th¨m hái ©n cÇn cña V©n Tiªn, võa béc lé ch©n thµnh niÒm c¶m kÝch, xóc®éng cña m×nh.

- Mét con ngêi ®»m th¾m, ©n t×nh, c xö cã tríc cã sau. Víi nµng, V©n Tiªnkh«ng chØ cøu m¹ng, mµ cßn cøu c¶ cuéc ®êi trong tr¾ng cña nµng: “L©m nguy ch¼nggÆp gi¶i nguy - TiÕt tr¨m n¨m còng bá ®i mét håi”. Nµng coi ®ã lµ ¬n träng vµ ¸y n¸y,b¨n kho¨n t×m çch tr¶ ¬n dï biÕt r»ng cã ®Òn ®¸p bao nhiªu còng cha ®ñ: “LÊy chi



43

cho ph¶i tÊm lßng cïng ng¬i”. Bëi thÕ, cuèi cïng nµng ®· tù nguyÖn g¾n bã cuéc ®êivíi chµng trai hµo hiÖp Êy, d¸m liÒu m×nh ®Ó gi÷ trän ©n t×nh thuû chung víi chµng.

3. ChÐp chÝnh x¸c c©u th¬ nãi lªn quan ®iÓm vÒ ngêi anh hïng cña nh©n vËt

“Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga”. Em hiÓu c©u th¬ Êy nh thÕ nµo?

Gîi ý tr¶ lêi:C©u th¬ nãi râ nhÊt quan niÖm nµy cña NguyÔn §×nh ChiÓu lµ:

Nhí c©u kiÕn ng·i bÊt viLµm ngêi thÕ Êy còng phi anh hïng

- Néi dung c©u th¬: ThÊy viÖc nghÜa mµ kh«ng lµm th× kh«ng ph¶i lµ anh hïng.- Qua ®o¹n trÝch “Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga” ta nhËn thÊy V©n Tiªn

thÊy NguyÖt Nga bÞ n¹n ®· khÈn tr¬ng mau lÑ ®¸nh tan bän cíp. Vµ chµng ®· ®¸nhchóng b»ng sù qu¶ c¶m gi¶i nguy cho KiÒu NguyÖt Nga. §Õn khi NguyÖt Nga tá ýmuèn ®îc tr¶ ¬n th× chµng l¹i kh¼ng kh¸i tõ chèi, ®Õn mét çi l¹y cña NguyÖt Nga,V©n Tiªn còng kh«ng nhËn. Râ rµng V©n Tiªn ®· x¶ th©n v× nghÜa, kh«ng chót so ®otÝnh to¸n. Tõ hµnh ®éng ®ã cña V©n Tiªn, ta hiÓu ®îc quan niÖm anh hïng cñaNguyÔn §×nh ChiÓu: ph¶i cã tµi trÝ phi thêng ®Ó thÊy ho¹n n¹n th× s½n sµng cøu giópv« t ®em l¹i ®iÒu tèt ®Ñp cho mäi ngêi, ngêi anh hïng ph¶i lµ ngêi hµnh ®éng v×nghÜa, v× lÏ ph¶i, v× lÏ c«ng b»ng.

4. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, ng«n ng÷, giäng ®iÖu ®o¹n trÝch:- X©y dùng nh©n vËt theo ph¬ng thøc 3: qua hµnh ®éng, cö chØ, lêi nãi, Ýt kh¾c

ho¹ ngo¹i h×nh, l¹i cµng Ýt ®i s©u vµo néi t©m. T¸c gi¶ chØ kÓ vÒ nh©n vËt ®Ó nh©n vËt tùbéc lé tÝnh çch, chiÕm c¶m t×nh - ghÐt n¬i ngêi ®äc.

- Ng«n ng÷: méc m¹c, b×nh dÞ, gÇn víi lêi nãi th«ng thêng vµ mang mµu s¾c ®Þaph¬ng Nam bé. Nã cã phÇn thiÕu chau chuèt, uyÓn chuyÓn nhng phï hîp víi ng«nng÷ ngêi kÓ chuyÖn, rÊt tù nhiªn, dÔ ®i vµo quÇn chóng. Ng«n ng÷ ®a d¹ng, phï hîpvíi diÔn biÕn t×nh tiÕt.

- Giäng ®iÖu: thay ®æi linh ho¹t, phï hîp víi t×nh tiÕt truyÖn vµ tÝnh çch nh©n vËt,®o¹n ®Çu tªn tíng cíp kiªu c¨ng, hèng h¸ch, giäng Lôc V©n Tiªn ®anh thÐp, c¨mgiËn; ®o¹n sau Lôc V©n Tiªn ©n cÇn, KiÒu NguyÖt Nga mÒm máng, ©n t×nh.

§o¹n trÝch: Lôc V©n Tiªn gÆp n¹nA. KiÕn thøc c¬ b¶n1. VÞ trÝ ®o¹n trÝch: §o¹n trÝch n»m ë phÇn thø hai cña truyÖn. V©n Tiªn vµ TiÓu

®ång ®ang b¬ v¬ n¬i ®Êt kh¸ch quª ngêi th× gÆp TrÞnh H©m ®i thi trë vÒ. Vèn ®· cãlßng ®è kÞ, ganh ghÐt tµi n¨ng cña Lôc V©n Tiªn, TrÞnh H©m lîi dông c¬ héi ®Ó h·mh¹i chµng. H¾n lõa tiÓu ®ång vµo rõng trãi l¹i råi gi¶ bé ®a V©n Tiªn xuèng thuyÒn,høa sÏ dÉn vÒ nhµ. §îi ®Õn ®ªm khuya v¾ng vÎ, h¾n míi thùc hiÖn hµnh ®éng téi ¸c cñam×nh.



44

2. KÕt cÊu ®o¹n trÝch: 2 phÇn- 8 c©u ®Çu: hµnh ®éng téi ¸c cña TrÞnh H©m.- 32 c©u cßn l¹i: ViÖc lµm nh©n ®øc cïng cuéc sèng trong s¹ch, nh©n çch cao c¶.3. Chñ ®Ò ®o¹n trÝch: sù ®èi lËp gi÷a çi thiÖn vµ çi Êc, gi÷a nh©n çch cao c¶ vµ

nh÷ng toan tÝnh thÊp hÌn, ®ång thêi thÓ hiÖn th¸i ®é quý träng vµ niÒm tin cña t¸c gi¶®èi víi nh©n d©n lao ®éng.

B. Ph©n tÝch1. Ph©n tÝch t©m ®Þa ®éc ¸c cña TrÞnh H©m qua hµnh ®éng h·m h¹i b¹n m×nh lµ

Lôc V©n Tiªn.* Hoµn c¶nh V©n Tiªn: b¬ v¬, téi nghiÖp tiÒn hÕt, m¾t ®· bÞ mï, cã chó tiÓu ®ång

theo hÇu còng bÞ TrÞnh H©m b¾t trãi trong rõng.- §éng c¬: quyÕt t×m h·m h¹i Lôc V©n Tiªn lµ v× tÝnh ®è kÞ, ganh ghÐt tµi n¨ng, lo

cho con ®êng tiÕn th©n cña t¬ng lai m×nh.- Hµnh ®éng ®éc ¸c, bÊt nh©n, bÊt nghÜa.+ §éc ¸c, bÊt nh©n: v× h¾n ®ang t©m h·m h¹i mét con ngêi téi nghiÖp, ®ang c¬n

ho¹n n¹n, kh«ng n¬i n¬ng tùa, kh«ng cã g× chèng ®ì.+ BÊt nghÜa: v× V©n Tiªn vèn lµ b¹n cña h¾n, tõng “trµ rîu” vµ lµm th¬ víi nhau, l¹i

®· cã lêi nhê cËy.- Hµnh ®éng cã toan tÝnh, cã ©m mu, kÕ ho¹ch s¾p ®Æt kh¸ kü lìng, chÆt chÏ:+ Thêi gian g©y téi ¸c: Gi÷a ®ªm khuya.+ Kh«ng gian: gi÷a kho¶ng trêi níc mªnh m«ng.+ §Èy V©n Tiªn xuèng, ®Õn lóc biÕt kh«ng ai cã thÓ cøu h¾n míi “gi¶ tiÕng kªu

trêi”, la lèi um tïm lªn råi “lÊy lêi phui pha” kÓ lÓ, bÞa ®Æt, che lÊp téi ¸c cña m×nh. =>KÎ téi ph¹m gian ngoan x¶o quyÖt ®· phñi s¹ch tay, kh«ng m¶y may c¾n røt l¬ng t©m.* TrÞnh H©m hiÖn lªn lµ mét kÎ ®éc ¸c, bÊt nh©n, bÊt nghÜa.NguyÔn §×nh ChiÓu ®· thµnh c«ng ë çch s¾p xÕp çc t×nh tiÕt hîp lý, diÔn biÕn

hµnh ®éng nhanh gän, lêi th¬ vÉn gi÷ ®îc vÎ méc m¹c, gi¶n dÞ vèn cã cña t¸c phÈmmµ lét t¶ ®îc t©m ®Þa ®éc ¸c cña mét kÎ bÊt nghÜa, bÊt nh©n.

2. Ph©n tÝch h×nh ¶nh Ng ¤ng trong ®o¹n trÝch“Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n”.

Gîi ý tr¶ lêi:a. ¤ng Ng lµ mét ngêi cã nh÷ng viÖc lµm nh©n ®øc vµ nh©n çch v« cïng cao

®Ñp:- ThÊy ngêi bÞ n¹n, «ng Ng nhanh nhÑn “vít ngay lªn bê”, råi:

“Hèi con vÈy löa mét giê

¤ng h¬ bông d¹, mô h¬ mÆt mµy”



45

- > Hµnh ®éng hÕt søc gÊp g¸p, khÈn tr¬ng, hÕt m×nh v× sù sèng cña n¹n nh©n ®·gîi t¶ ®îc mèi ch©n t×nh cña gia ®×nh «ng Ng ®èi víi ngêi bÞ n¹n. ViÖc lµm nµy thËt®Ñp ®Ï v× cha biÕt n¹n nh©n lµ ai, cha râ nguyªn cí thÕ nµo nhng thÊy viÖc lµ lµm,thÊy ngêi lµ cøu ©n cÇn chu ®¸o. §ã lµ b¶n tÝnh cña con ngêi l¬ng thiÖn, nh÷ngngêi lao ®éng b×nh thêng.

- Sau khi cøu sèng V©n Tiªn, biÕt t×nh c¶nh khèn khæ cña chµng, «ng Ng s½n lßngcu mang chµng, dï chØ lµ chia sÎ mét cuéc sèng ®ãi nghÌo “hÈm hót”, t¬ng rau,nh÷ng ch¾c ch¾n ®Çm Êm t×nh ngêi “h«m mai hÈm hót víi giµ cho vui”. TÊm lßng cñaNg qu¶ lµ bao dung, nh©n ¸i, hµo hiÖp.

- ¤ng còng kh«ng hÒ tÝnh to¸n ®Õn çi ¬n cøu m¹ng vµ V©n Tiªn ch¼ng thÓ b¸o®¸p. “Dèc lßng nh©n nghÜa h¸ chê tr¶ ¬n”, “Lßng l·o ch¼ng m¬” lµ «ng kh«ng hammuèn, íc m¬ chót nµo vÒ tiÒn b¹c, cña c¶i, «ng chØ “dèc lßng nh©n nghÜa” lµ th¬ngngêi, cè hÕt søc m×nh cøu gióp con ngêi, lu«n t×m viÖc nghÜa, híng vÒ ®iÒu thiÖn,thËt hµo hiÖp, v« t.

b. Cuéc sèng ®Ñp cña «ng Ng:- ¤ng Ng ®· sèng mét cuéc sèng vµ suy nghÜ, quan niÖm vÒ çch sèng thËt l¬ng

thiÖn, thËt ®Ñp ®Ï. Lêi nãi cña «ng Ng vÒ cuéc sèng cña m×nh chÝnh lµ nh÷ng tiÕnglßng cña NguyÔn §×nh ChiÓu, nh÷ng kh¸t väng vÒ cuéc sèng tèt ®Ñp, vÒ mét lèi sèng®¸ng m¬ ®èi víi con ngêi. C¶m xóc chñ quan cña nhµ th¬ lµ lµm cho cuéc sèng cñangêi d©n chµi b×nh thêng trªn sèng níc cã vÎ nh ®îc thi vÞ ho¸, trë nªn th¬ méngh¬n, nhng cèt lâi vÉn lµ trung thùc.

- §o¹n th¬ cuèi lµ mét ®o¹n th¬ hay cña t¸c phÈm: ý tø phãng kho¸ng s©u xa, lêi lÏthanh tho¸t, uyÓn chuyÓn, h×nh ¶nh th¬ ®Ñp, gîi c¶m. Mét kho¶ng thiªn nhiªn cao réng,kho¸ng ®¹t më ra víi nh÷ng doi, vÞnh, chÝch, ®Çm, bÇu trêi, ®Êt, giã tr¨ng… Con ngêihoµ nhËp vµo trong çi thÕ giíi thiªn nhiªn Êy, kh«ng chót çch biÖt: høng giã, ch¬itr¨ng, t¾m ma, ch¶i giã… niÒm vui sèng còng dêng nh ®Çy ¾p çi câi thÕ cña conngêi Êy (t¸c gi¶ dïng nhiÒu tõ chØ tr¹ng th¸i t©m hån thanh th¶n, vui sèng Êy: vui vÇy,thong th¶, nghªu ngao, vui thÇm, thung dung, vui say…). Cã c¶m gi¸c nh chÝnh t¸cgi¶ ®ang nhËp th©n vµo nh©n v¹t ®Ó nãi lªn kh¸t väng vµ niÒm tin yªu cuéc ®êi.

- Rò bá mäi danh lîi, t×m vÒ víi s«ng níc ®Ó “röa ruét s¹ch tr¬n”, nay vµo vÞnh,mai ra kh¬i, ngµy høng giã m¸t, ®ªm bÌ b¹n víi tr¨ng thanh. Ng ¤ng ®· chän ®îcmét phong çch sèng thËt phãng kho¸ng, tù do. TÊm lßng «ng trong s¹ch, gia ®×nh, nhµcöa, c¶ h×nh hµi, thÓ x¸c lÉn t©m hån nh hoµ nhËp víi biÓn trêi, s«ng níc. CÆp tõ“høng giã”, “ch¬i tr¨ng” cho ta thÊy h×nh ¶nh mét con ngêi ®ang m¬ méng, hÖt nhmét thi sÜ vËy. M¬ méng nhng kh«ng m¬ hå, tuú tiÖn, mµ rÊt chñ ®éng, ung dung, øngphã víi mäi t×nh thÕ.

“Mét m×nh thong th¶ lµm ¨n

KhoÎ qu¬ chµi kÐo, mÖt qu¨ng c©u dÇm”



46

- §©y lµ mét cuéc sèng trong s¹ch, ngoµi vßng danh lîi « träc: mét cuéc sèng tùdo, phãng kho¸ng gi÷a ®Êt trêi cao réng, hoµ nhËp, bÇu b¹n víi thiªn nhiªn, th¶nh th¬igi÷a s«ng níc, giã tr¨ng vµ v× thÕ còng ®Çy ¾p niÒm vui.

- Cuéc sèng Êy thËt h¹nh phóc, hoµn toµn xa l¹ víi nh÷ng toan tÝnh nhá nhen, Ýchkû, mu danh, trôc lîi, s½n sµng chµ ®¹p lªn c¶ ®¹o ®øc, nh©n nghÜ… Cuéc sèng Êy thËt®¸ng kÝnh, ®¸ng träng!* §o¹n th¬ göi g¾m kh¸t väng cña NguyÔn §×nh ChiÓu vµo niÒm tin vÒ çi thiÖn,

vµo con ngêi lao ®éng b×nh thêng. ¤ng ®· béc lé quan ®iÓm nh©n d©n rÊt tiÕn bé.Tõng tr¶i cuéc ®êi, N§C hiÓu rÊt râ r»ng çi xÊu, çi ¸c thêng lÈn khuÊt sau nh÷ngmò cao, ¸o dµi cña bän ngêi cã ®Þa vÞ cao sang (nh th¸i s ®¬ng triÒu, Vâ C«ng,TrÞnh H©m, Bïi KiÖm…), nhng vÉn cßn nh÷ng çi tèt ®Ñp, ®¸ng kÝnh träng, ®¸ngkhao kh¸t, tån t¹i bÒn v÷ng n¬i nh÷ng con ngêi lao ®éng nghÌo khæ mµ nh©n hËu, vÞtha, träng nghÜa khinh tµi (nh÷ng «ng Ng, «ng TiÒu, chó tiÓu ®ång, bµ l·o dÖt v¶itrong rõng…). Nhµ th¬ Xu©n DiÖu ®· nãi ®óng: “Çi u ¸i ®èi víi ngêi lao ®éng, sùkÝnh mÕn hä lµ mét ®Æc ®iÓm trong t©m hån §å ChiÓu”.

3. Quan niÖm sèng cña nh©n vËt Lôc V©n Tiªn vµ nh©n vËt «ng Ng trong truyÖn

“Lôc V©n Tiªn” cña NguyÔn §×nh ChiÓu cã nh÷ng nÐt gièng nhau ®ã vµ nªu râ

®ã lµ quan niÖm sèng nh thÕ nµo?Gîi ý tr¶ lêi:Quan niÖm sèng cña nh©n vËt Lôc V©n Tiªn vµ nh©n vËt «ng Ng trong truyÖn “Lôc

V©n Tiªn” cã nh÷ng nÐt gièng nhau. §ã lµ kh«ng ham muèn, íc m¬ vÒ tiÒn b¹c, cñac¶i, chØ dèc søc m×nh cøu gióp con ngêi, lu«n t×m viÖc nghÜa, híng vÒ ®iÒu thiÖn métçch hµo hiÖp, v« t.Nh÷ng c©u th¬ nãi râ quan niÖm sèng ®ã lµ:

“V©n Tiªn nghe nãi liÒn cêi

Lµm ¬n h¸ dÔ tr«ng ngêi tr¶ ¬n”(Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga)

“Ng r»ng lßng l·o ch¼ng m¬

Dèc lßng nh©n nghÜa h¸ chê tr¶ ¬n”.

(Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n)



47

PhÇn II: Th¬ hiÖn ®¹i ViÖt NamTT T¸c phÈm T¸c gi¶ Thêi

gianThÓlo¹i

Néi dung NghÖ thuËt

1 §ång chÝ(lµ méttrongnh÷ng TPtiªu biÓunhÊt viÕtvÒ ngêilÝnh çchm¹ng cñaVH thêikú KCchèngPh¸p 1946- 1954)

ChÝnh H÷uHµ TÜnh

(1926 - 2005)Nhµ th¬ qu©n®éi trëngthµnh tõ haicuéc KCchèng Ph¸pvµ chèng Mü.

1948(Sau khit¸c gi¶cïng®ång ®éitham giachiÕn ®ÊutrongchiÕndÞch ViÖtB¾c - Thu§«ng).

Th¬ tùdo

- T×nh ®ång chÝcña nh÷ng ngêilÝnh dùa trªn c¬ sëcïng chung c¶nhngé vµ lý tëngchiÕn ®Êu ®îc thÓhiÖn thËt tù nhiªn,b×nh dÞ mµ s©u s¾ctrong mäi hoµnc¶nh, nã gãp phÇnquan träng t¹o nªnsøc m¹nh vµ vÎ®Ñp tinh thÇn cñanh÷ng ngêi lÝnhçch m¹ng.

Chi tiÕt, h×nh¶nh, ng«n ng÷,c« ®äng, giµusøc biÓu c¶m.

2 Bµi th¬ vÒtiÓu ®éixe kh«ngkÝnh

(®îc tÆnggi¶i nhÊtcuéc thith¬ cñab¸o V¨nnghÖ n¨m1969 vµ®îc ®avµo tËpth¬ “vÇngtr¨ngquÇnglöa”).

Ph¹m TiÕnDuËt

Phó Thä(1941 - 2007)Trë thµnhmét trongnh÷ng g¬ngmÆt tiªu biÓucña thÕ hÖçc nhµ th¬trÎ thêi chèngMü cøu níc.

1969(thêi kú¸c liÖtcña cuécchiÕntranhchèngMü)

Tù do - Bµi th¬ kh¾cho¹ h×nh ¶nh ®éc®¸o: Nh÷ng chiÕcxe kh«ng kÝnh.- Qua ®ã kh¾cho¹ næi bËt h×nh¶nh nh÷ng ngêil¸i xe Trêng S¬nvíi t thÕ hiªnngang, tinh thÇnl¹c quan, dòngc¶m, bÊt chÊp khãkh¨n, nguy hiÓmvµ ý chÝ chiÕn ®Êugi¶i phãng MiÒnNam.

- Giµu chÊthiÖn thùc sinh®éng cña cuécsèng chiÕntrêng.- Ng«n ng÷,giäng ®iÖu giµutÝnh khÈu ng÷,mang nÐt riªng,tù nhiªn, khoÎkho¾n.

3 §oµnthuyÒn®¸nh çIn trongtËp th¬“Trêi mçingµy l¹is¸ng”(1958)

Huy CËnHµ TÜnh

(1919 - 2005)Lµ mét trongnh÷ng nhµth¬ tiªubiÓucña nÒn th¬hiÖn ®¹i ViÖtNam.

1958TrongchuyÕn ®ithùc tÕdµi ngµyë vïngmáQu¶ngNinh.

ThÊtng«ntrêngthiªn

Bµi th¬ kh¾c ho¹nhiÒu h×nh ¶nh ®Ñptr¸ng lÖ, thÓ hiÖnsù hµi hoµ gi÷athiªn nhiªn vµ conngêi lao ®éng,béc lé niÒm vui,niÒm tù hµo cñanhµ th¬ tríc ®Êtníc vµ cuéc sèng.

- S¸ng t¹oh×nh ¶nh th¬b»ng liªntëng, tëngtîng phongphó, ®éc ®¸o.- ¢m hëngkhoÎ kho¾n,hµo hïng, l¹cquan.



48

4 BÕp löaIn trongtËp H¬ngc©y - BÕplöa(1968), tËpth¬ ®Çutay cñaB»ng ViÖtvµ LuQuangVò.

B»ng ViÖtHµ Néi

Sinh n¨m1941, thuécthÕ hÖ c¸cnhµ th¬trëng thµnhtrong thêi kúkh¸ng chiÕnchèng Mü.

1963Khi t¸cgi¶ ®anglµ sinhviªn häcngµnhluËt ëLiªn X«.

ThÊtng«ntrêngthiªn

Qua håi tëng vµsuy ngÉm cñangêi ch¸u ®·trëng thµnh, bµith¬ ®· gîi l¹inh÷ng kû niÖm ®Çyxóc ®éng vÒ ngêibµ vµ t×nh bµ ch¸u,®ång thêi thÓ hiÖnlßng kÝnh yªu tr©nträng vµ biÕt ¬ncña ngêi ch¸u ®èivíi gia ®×nh, quªh¬ng, ®Êt níc.

- KÕt hîp gi÷abiÓu c¶m víimiªu t¶, tù sùvµ b×nh luËn.- H×nh ¶nh th¬s¸ng t¹o, giµu ýbiÓu tîng; bÕplöa g¾n liÒn víih×nh ¶nh ngêibµ, lµm ®iÓmtùa kh¬i gîimäi kû niÖm,c¶m xóc vµ suynghÜ vµ bµ vµt×nh bµ ch¸u.

5 Khóc h¸tru nh÷ngem bÐ

NguyÔnKhoa §iÒm

1971 T¸mtiÕngh¸t ru

T×nh yªu th¬ngcon g¾n víi t×nhyªu ®Êt níc vµíc väng cñangêi mÑ d©n técTµ ¤i trong cuéckh¸ng chiÕn chèngMü cøu níc.

- Giäng ®iÖuth¬ thiÕt tha,ngät ngµo, tr×umÕn.- Bè côc ®Æcs¾c: hai lêi ru®an xen ë mçikhæ th¬ t¹o nªnmét khóc h¸t rutr÷ t×nh, s©ul¾ng.

6 ¸nhtr¨ng

®îc tÆnggi¶i A cñaHéi Nhµv¨n ViÖtNam n¨m1984.

NguyÔn DuyThanh Ho¸Sinh n¨m1948, g¬ngmÆt tiªu biÓutrong líp nhµth¬ trÎ thêichèng Mücøu níc.

1978T¹i TPHå ChÝMinh, 3n¨m saungµymiÒnnam hoµntoµn gi¶iphãng,thèngnhÊt ®Êtníc.

N¨mtiÕng

- Bµi th¬ lµ lêinh¾c nhë vÒ nh÷ngn¨m th¸ng gian lao®· qua cuéc ®êingêi lÝnh g¾n bãvíi thiªn nhiªn, ®Êtníc, b×nh dÞ, hiÒnhËu.- Tõ ®ã, gîi nh¾cngêi ®äc th¸i ®ésèng “uèng nícnhí nguån”, ©nnghÜa thñy chungcïng qu¸ khø.

- Giäng ®iÖut©m t×nh, tùnhiªn kÕt hîpgi÷a yÕu tè tr÷t×nh vµ tù sù.- H×nh ¶nhgiµu tÝnh biÓuc¶m: tr¨ng giµuý nghÜa biÓutîng.

7 Con cßIn trongtËp “Hoangµythêng -Chim b¸o

ChÕ LanViªn

(1920 -1989), lµ méttrong nh÷ngtªn tuæi hµng

1962 Tù do Tõ h×nh tîng concß trong nh÷ng lêih¸t ru, ngîi ca t×nhmÑ vµ ý nghÜa cñalêi ru ®èi víi cuéc®êi mçi con ngêi.

- VËn dôngs¸ng t¹o h×nh¶nh vµ giäng®iÖu lêi ru cñaca dao, cãnh÷ng c©u th¬



49

b·o”(1967)

®Çu cña nÒnth¬ hiÖn ®¹iViÖt Nam thÕkû XX.

®óc kÕt ®îcnh÷ng suy nghÜs©u s¾c.- H×nh ¶nhcon cß mang ýnghÜa biÓutîng s©u s¾c.

8 Mïa xu©nnho nhá®îc phænh¹c

Thanh H¶iHuÕ

(1930 -1980), lµ 1trong nh÷ngc©y bót cãc«ng x©ydùng nÒn v¨nhäc C¸chm¹ng ë miÒnNam tõnh÷ng ngµy®Çu.

11/1980Bµi th¬®îc viÕtkh«ngbao l©utríc khinhµ th¬qua ®êi.

N¨mtiÕng

C¶m xóc trícmïa xu©n cñathiªn nhiªn vµ ®Êtníc, thÓ hiÖn ícnguyÖn ch©n thµnhgãp mïa xu©n nhácña ®êi m×nh vµocuéc ®êi chung.

ThÓ th¬ n¨mch÷ cã nh¹c®iÖu trong s¸ng,tha thiÕt, g¾nvíi d©n ca; h×nh¶nh ®Ñp gi¶n dÞ,nh÷ng so s¸nh,Èn dô s¸ng t¹o.

9 ViÕngl¨ng B¸cIn trongtËp “Nhm©y mïaxu©n”(1978)

ViÔn Ph¬ngSinh 1928, lµmét trongnh÷ng c©ybót cã mÆtsím nhÊt cñalùc lîng v¨nnghÖ gi¶iphãng ë mÒnNam thêichèng Mücøu níc.

1976Sau khicuéckh¸ngchiÕnchèngMü cøunícthèngnhÊt,l¨ng chñtÞch HåChÝ Minhvõakh¸nhthµnh, t¸cgi¶ rath¨mmiÒnB¾c, vµol¨ngviÕngB¸c Hå.

T¸mtiÕng

Lßng thµnh kÝnhvµ niÒm xóc ®éngs©u s¾c cña nhµth¬ ®èi víi B¸c Håtrong mét lÇn tõmiÒn Nam ra viÕngl¨ng B¸c.

Giäng ®iÖutrang träng vµtha thiÕt; nhiÒuh×nh ¶nh Èn dô®Ñp vµ gîi c¶m;ng«n ng÷ b×nhdÞ, c« ®óc.

10 Sang thuTËp th¬“Tõ chiÕn

H÷u ThØnhVÜnh PhócSinh n¨m

Sau 1975Cuèi n¨m1977

N¨mtiÕng

BiÕn chuyÓn cñathiªn nhiªn lócgiao mïa tõ h¹

H×nh ¶nh thiªnnhiªn ®îc gîit¶ b»ng nhiÒu



50

hµo ®Õnthµnhphè”, xuÊtb¶n n¨m1991.

1942, lµ Tængth ký Héinhµ v¨n VN.

sang thu qua sùc¶m nhËn tinh tÕcña nhµ th¬.

c¶m gi¸c tinhnh¹y, ng«n ng÷chÝnh x¸c, gîic¶m.

11 Nãi víicon

Trong tËpth¬ ViÖtNam(1945 -1985)

Y ph¬ngCao B»ngSinh n¨m1948, lµ nhµth¬ d©n técTµy, Chñ tÞchHéi V¨n häcNghÖ thuËtCao B»ng.

Sau 1975 Tù do B»ng lêi trßchuyÖn víi con,bµi th¬ thÓ hiÖn sùg¾n bã, niÒm tùhµo vÒ quª h¬ngvµ ®¹o lý sèng cñad©n téc.

C¸ch nãi giµuh×nh ¶nh, võacô thÓ, gîi c¶m,võa gîi ý nghÜas©u xa.



51

§ång chÝChÝnh H÷u

Quª h¬ng anh níc mÆn, ®ång chuaLµng t«i nghÌo ®Êt cµy lªn sái ®¸.Anh víi t«i ®«i ngêi xa l¹Tù ph¬ng trêi ch¼ng hÑn quen nhau,Sóng bªn sóng ®Çu s¸t bªn ®Çu,§ªm rÐt chung ch¨n thµnh ®«i tri kû.§ång chÝ!Ruéng n¬ng anh göi b¹n th©n cµyGian nhµ kh«ng, mÆc kÖ giã lung layGiÕng níc gèc ®a nhí ngêi ra lÝnh.Anh víi t«i biÕt tõng c¬n ín l¹nhSèt run ngêi vÇng tr¸n ít må h«i.

¸o anh r¸ch vaiQuÇn t«i cã vµi m¶nh v¸MiÖng cêi buèt gi¸Ch©n kh«ng giµyTh¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay.

§ªm nay rõng hoang s¬ng muèi§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi§Çu sóng tr¨ng treo.

A. KiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶: (1926 - 2007)- Tªn thËt: TrÇn §×nh §¾c. Bót danh: ChÝnh H÷u.- Lµ nhµ th¬ - chiÕn sÜ trong suèt thêi gian chèng Ph¸p - Mü.- S¸ng t¸c chñ yÕu tËp trung vµo h×nh ¶nh ngêi lÝnh trong hai cuéc kh¸ng chiÕn.

§Æc biÖt lµ t×nh c¶m ®ång chÝ, ®ång ®éi, sù g¾n bã cña tiÒn tuyÕn víi hËu ph¬ng.- Phong c¸ch th¬: B×nh dÞ, c¶m xóc dån nÐn, võa thiÕt tha, trÇm hïng l¹i võa s©u

l¾ng, hµm sóc.II. T¸c phÈm:a. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Bµi th¬ s¸ng t¸c mïa xu©n 1948, thêi kú ®Çu cña cuéc

kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p.- > Bµi th¬ ®îc ®¸nh gi¸ lµ tiªu biÓu cña th¬ ca kh¸ng chiÕn giai ®o¹n 1946 - 1954,

nã ®· lµm sang träng mét hån th¬ chiÕn sÜ cña ChÝnh H÷u.



52

b. Néi dung chÝnh: Bµi th¬ nãi vÒ t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi th¾m thiÕt, s©u nÆng cñanh÷ng ngêi lÝnh çch m¹ng. §ång thêi cßn lµm hiÖn lªn h×nh ¶nh ch©n thùc, gi¶n dÞmµ cao ®Ñp cña anh bé ®éi cô Hå thêi kú ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.NghÖ thuËt: Bµi th¬ sö dông nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh, ng«n ng÷ gi¶n dÞ, ch©n thùc,

c« ®äng vµ giµu søc biÓu c¶m.c. Gi¶i nghÜa tõ:- §ång chÝ: ngêi cã cïng chÝ híng, lý tëng (®ång: cïng; chÝ: chÝ híng). Ngêi

cïng trong mét ®oµn thÓ chÝnh trÞ hay mét tæ chøc çch m¹ng thêng gäi nhau lµ“®ång chÝ”. Tõ sau Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945 “®ång chÝ” thµnh tõ xng h« quenthuéc trong çc c¬ quan, ®oµn thÓ, ®¬n vÞ bé ®éi.

- Tri kû: biÕt m×nh (tri: biÕt, kû: m×nh), ®«i tri kû lµ ®«i b¹n th©n thiÕt (hiÓu b¹nnh hiÓu chÝnh m×nh).

- S¬ng muèi: s¬ng gi¸ ®äng thµnh nh÷ng h¹t nhá tr¾ng xo¸ nh muèi trªn c©y cá

hay mÆt ®Êt. ë miÒn B¾c níc ta vÒ mïa ®«ng nh÷ng ngµy cã s¬ng muèi trêi rÊt rÐt.d. Nhan ®Ò: (®ång lµ cïng; chÝ lµ chÝ híng) §ång chÝ lµ chung chÝ híng, chung

lý tëng. Ngêi cïng trong mét ®oµn thÓ chÝnh trÞ hay mét tæ chøc çch m¹ng thênggäi nhau lµ “®ång chÝ”. Tõ sau Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945 “®ång chÝ” lµ çch xng h«quen thuéc trong çc c¬ quan, ®oµn thÓ çch m¹ng, ®¬n vÞ bé ®éi. V× vËy, t×nh ®ång chÝlµ b¶n chÊt çch m¹ng cña t×nh ®ång ®éi vµ thÓ hiÖn s©u s¾c t×nh ®ång ®éi.

e. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc:* M¹ch c¶m xóc: Bµi th¬ theo thÓ tù do, 20 dßng chia lµm 3 ®o¹n. C¶ bµi th¬ tËp

trung thÓ hiÖn vÎ ®Ñp vµ søc m¹nh cña t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi, nhng ë mçi ®o¹n søcnÆng cña t tëng vµ c¶m xóc ®îc dÉn d¾t ®Ó dån tô vµo nh÷ng dßng th¬ g©y Ên tîngs©u ®Ëm (çc dßng 7, 17 vµ 20).S¸u dßng ®Çu cã thÓ xem lµ sù lý gi¶i vÒ c¬ së cña t×nh ®ång chÝ. Dßng 7 cã cÊu tróc

®Æc biÖt (chØ mét tõ víi dÊu chÊm than) nh mét ph¸t hiÖn, mét lêi kh¼ng ®Þnh sù kÕttinh t×nh c¶m gi÷a nh÷ng ngêi lÝnh.Mêi dßng tiÕp theo, m¹ch c¶m xóc sau khi dån tô ë dßng 7 l¹i tiÕp tôc kh¬i më

trong nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiÕt biÓu hiÖn cô thÓ, thÊm thÝa t×nh ®ång chÝ vµ søc m¹nhcña nã.Ba dßng th¬ cuèi ®îc t¸c gi¶ t¸ch ra thµnh mét ®o¹n kÕt, ®äng l¹i vµ ng©n rung víi

h×nh ¶nh ®Æc s¾c “§Çu sóng tr¨ng treo” nh lµ mét biÓu tîng giµu chÊt th¬ vÒ ngêilÝnh.

* Bè côc: 3 ®o¹n+ §o¹n 1: 7 c©u th¬ ®Çu: C¬ së h×nh thµnh t×nh ®ång chÝ cña nh÷ng ngêi lÝnh.+ §o¹n 2: 10 c©u th¬ tiÕp theo: nh÷ng biÓu hiÖn cña t×nh ®ång chÝ vµ søc m¹nh cña

t×nh c¶m Êy ë nh÷ng ngêi lÝnh.+ §o¹n 3: 3 c©u kÕt: BiÓu tîng ®Ñp vÒ t×nh ®ång chÝ.



53

B. Ph©n tÝch bµi th¬1. Tríc hÕt, ë ®o¹n ®Çu, víi 7 c©u tù do, dµi ng¾n kh¸c nhau, cã thÓ xem lµ sù

lý gi¶i vÒ c¬ së cña t×nh ®ång chÝ.- Më ®Çu b»ng hai c©u ®èi nhau rÊt chØnh :

“Quª h¬ng anh níc mÆn ®ång chua

Lµng t«i nghÌo ®Êt cµy lªn sái ®¸”Hai c©u th¬ ®Çu tiªn giíi thiÖu quª h¬ng "anh" vµ “t«i” - nh÷ng ngêi lÝnh xuÊt

th©n lµ n«ng d©n. "Níc mÆt ®ång chua" lµ vïng ®Êt ven biÓn nhiÔm phÌn khã lµm ¨n,"®Êt cµy lªn sái ®¸" lµ n¬i ®åi nói, trung du, ®Êt bÞ ®¸ ong ho¸, khã canh t¸c. Hai c©uchØ nãi vÒ ®Êt ®ai - mèi quan t©m hµng ®Çu cña ngêi n«ng d©n, cho thÊy sù t¬ng®ång vÒ c¶nh ngé xuÊt th©n nghÌo khã lµ c¬ së sù ®ång c¶m giai cÊp cña nh÷ng ngêilÝnh çch m¹ng.

"Anh víi t«i ®«i ngêi xa l¹

Tù ph¬ng trêi ch¼ng hÑn quen nhau”- Tõ “t«i” chØ 2 ngêi, 2 ®èi tîng ch¼ng thÓ t¸ch rêi nhau kÕt hîp víi tõ “xa l¹”

lµm cho ý xa l¹ ®îc nhÊn m¹nh h¬n.Tù ph¬ng trêi tuy ch¼ng quen nhau nhng cïng mét nhÞp ®Ëp cña tr¸i tim, cïng

tham gia chiÕn ®Êu, gi÷a hä ®· n¶y në mét thø t×nh c¶m cao ®Ñp: T×nh ®ång chÝ - t×nhc¶m Êy kh«ng ph¶i chØ lµ cïng c¶nh ngé mµ cßn lµ sù g¾n kÕt trän vÑn c¶ vÒ lý trÝ, lÉnlý tëng vµ môc ®Ých cao c¶: chiÕn ®Êu giµnh ®éc lËp tù do cho tæ quèc.

“Sóng bªn sóng, ®Çu s¸t bªn ®Çu”- T×nh ®ång chÝ cßn ®îc n¶y në vµ trë thµnh bÒn chÆt trong sù chan hoµ chia sÎ

mäi gian lao còng nh niÒm vui, nçi buån. §ã lµ mèi t×nh tri kû cña nh÷ng ngêi b¹n

chÝ cèt ®îc biÓu hiÖn b»ng h×nh ¶nh cô thÓ, gi¶n dÞ mµ hÕt søc gîi c¶m: “§ªm rÐt

chung ch¨n thµnh ®«i tri kû”. “Chung ch¨n” cã nghÜa lµ chung çi kh¾c nghiÖt, khãkh¨n cña cuéc ®êi ngêi lÝnh, nhÊt lµ chung h¬i Êm ®Ó vît qua çi l¹nh, mµ sù g¾n bãlµ thµnh thËt víi nhau. C©u th¬ ®Çy ¾p kû niÖm vµ Êm ¸p t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi.

- C¶ 7 c©u th¬ cã duy nhÊt! Tõ “chung” nhng bao hµm nhiÒu ý: chung c¶nh ngé,

chung giai cÊp, chung chÝ híng, chung mét kh¸t väng…- Nh×n l¹i c¶ 7 c©u th¬ ®Çu nh÷ng tõ ng÷ nãi vÒ ngêi lÝnh: ®Çu tiªn lµ “anh” vµ

“t«i” trªn tõng dßng th¬ nh mét kiÓu xng danh khi míi gÆp gì, dêng nh vÉn lµ haithÕ giíi riªng biÖt. Råi “anh” víi “t«i” trong cïng mét dßng, ®Õn “®«i ngêi” nhng lµ“®«i ngêi xa l¹”, vµ råi ®· biÕn thµnh ®«i tri kû - mét t×nh b¹n keo s¬n, g¾n bã. Vµ caoh¬n n÷a lµ ®ång chÝ. Nh vËy, tõ rêi r¹c riªng lÎ, hai ngêi ®· dÇn nhËp thµnh chung,thµnh mét, khã t¸ch rêi.



54

- Hai tiÕng “§ång chÝ!” kÕt thóc khæ th¬ thËt ®Æc biÖt, s©u l¾ng chØ víi hai ch÷“§ång chÝ” vµ dÊu chÊm c¶m, t¹o mét nÐt nhÊn nh mét ®iÓm tùa, ®iÓm chèt, nh ®ßng¸nh, g¸nh hai ®Çu lµ nh÷ng c©u th¬ ®å sé. Nã vang lªn nh mét ph¸t hiÖn, mét lêikh¼ng ®Þnh, mét tiÕng gäi trÇm xóc ®éng tõ trong tim, l¾ng ®äng trong lßng ngêi vÒ 2tiÕng míi mÎ, thiªng liªng Êy. C©u th¬ nh mét b¶n lÒ g¾n kÕt hai phÇn bµi th¬ lµm næirâ mét kÕt luËn: cïng hoµn c¶nh xuÊt th©n, cïng lý tëng th× trë thµnh ®ång chÝ cñanhau. §ång thêi nã còng më ra ý tiÕp theo: ®ång chÝ cßn lµ nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ vµc¶m ®éng ë mêi c©u th¬ sau.

- > nh mét nèt nh¹c lµm bõng s¸ng c¶ bµi th¬, lµ kÕt tinh cña 1 t×nh c¶m Çchm¹ng míi mÎ chØ cã ë thêi ®¹i míi. C©u th¬ thø 7 lµ mét c©u th¬ ®Æc biÖt.

2. Mêi c©u th¬ tiÕp theo diÔn t¶ nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ vÒ vÎ ®Ñp vµ søc m¹nhcña t×nh ®ång chÝ ®ång ®éi.

- §ång chÝ ®ã lµ sù c¶m th«ng s©u xa nh÷ng t©m t, nçi lßng thÇm kÝn cña nhau:

“Ruéng n¬ng anh göi b¹n th©n cµy

Gian nhµ kh«ng mÆc kÖ giã lung lay

GiÕng níc gèc ®a nhí ngêi ra lÝnh”§ã lµ t×nh tri kû, hiÓu b¹n nh hiÓu m×nh vµ cßn v× m×nh lµ ngêi trong cuéc, ngêi

cïng c¶nh ngé. Víi ngêi n«ng d©n, ruéng n¬ng, c¨n nhµ lµ c¶ c¬ nghiÖp, lµ íc m¬ngµn ®êi cña hä; hä lu«n g¾n bã, gi÷ g×n vµ ch¾t bãp cho nh÷ng g× m×nh cã. VËy mµ hä®· g¸c l¹i tÊt c¶ ®Ó ra ®i ®¸nh giÆc. C©u th¬ “Gian nhµ kh«ng, mÆc kÖ giã lung lay” hÕtsøc t¹o h×nh vµ biÓu c¶m. §Ó c¶ c¬ nghiÖp cña m×nh hoang trèng mµ ra ®i biÕt ngêith©n ë l¹i trèng tr¶i nhng còng “mÆc kÖ” th× ®ã qu¶ lµ sù hy sinh lín lao vµ ®ã còng lµquyÕt ra ®i mµ kh«ng döng dng v« t×nh. Çc anh hiÓu râ lßng nhau vµ cßn hiÓu râ nçiniÒm ngêi th©n cña nhau ë hËu ph¬ng: “GiÕng níc gèc ®a nhí ngêi ra lÝnh”,“GiÕng níc”, “gèc ®a” lµ h×nh ¶nh ho¸n dô gîi vÒ quª h¬ng, vÒ ngêi th©n n¬i hËuph¬ng cña ngêi lÝnh. Nh vËy, c©u th¬ nãi quª h¬ng nhí ngêi lÝnh mµ thùc chÊt lµngêi lÝnh nhí nhµ, nçi nhí hai chiÒu ngµy cµng da diÕt. VËy lµ ngêi lÝnh ®· chia sÎvíinhau mäi t©m t, nçi niÒm, chia sÎ c¶ nh÷ng chuyÖn thÇm kÝn, riªng t nhÊt. Häcïng sèng víi nhau trong kû niÖm, trong nçi nhí vµ vît lªn trªn nçi nhí.

- Kh«ng chØ chia sÎ cïng nhau nh÷ng niÒm vui, nçi buån hay çc c©u chuyÖn t©mt×nh n¬i quª nhµ mµ hä cßn chia sÎ nh÷ng gian lao thiÕu thèn cña cuéc ®êi ngêi lÝnh -"sèt run ngêi vÇng tr¸n ít må h«i”. Hä ®· nh×n thÊu vµ th¬ng nhau tõ nh÷ng chi tiÕtnhá cña ®êi sèng, cïng chÞu bÖnh tËt vµ nh÷ng c¬n sèt rÐt rõng ghª gím mµ hÇu nhngêi lÝnh nµo còng ph¶i tr¶i qua. Hä cïng thiÕu, cïng r¸ch. §©y lµ hoµn c¶nh chungcña bé ®éi ta trong nh÷ng n¨m ®Çu kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.

- Nh÷ng h×nh ¶nh th¬ ®îc ®a ra rÊt ch©n thùc nhng c« ®äng vµ gîi c¶m biÕt bao- > diÔn ta s©u s¾c sù g¾n bã ®ång cam céng khæ cña çc anh, gióp vît qua mäi thiÕuthèn gian tru©n, côc nhäc cña ®êi lÝnh.



55

“¸o anh r¸ch vai

QuÇn t«i cã vµi m¶nh v¸MiÖng cêi buèt gi¸

Ch©n kh«ng giµy”T¸c gi¶ ®· x©y dùng nh÷ng cÆp c©u sãng ®«i, ®èi øng nhau (trong tõng cÆp c©u vµ

tõng c©u). §¸ng chó ý lµ ngêi lÝnh bao giê còng nh×n b¹n, nãi vÒ bjan tríc khi nãi vÒm×nh, ch÷ “anh” bao giê còng xuÊt hiÖn tríc ch÷ “t«i”. Çch nãi Êy ph¶i ch¨ng thÓhiÖn nÐt ®Ñp trong t×nh c¶m th¬ng ngêi nh thÓ th¬ng th©n, träng ngêi h¬n trängm×nh. ChÝnh t×nh ®ång ®éi ®· lµm Êm lßng nh÷ng ngêi lÝnh ®Ó hä vÉn cêi trong buètgi¸ vµ vît lªn trªn buèt gi¸.

- Hä quªn m×nh ®i ®Ó ®éng viªn nhau, truyÒn cho nhau h¬i Êm: “Th¬ng nhau tayn¾m lÊy bµn tay”. §©y lµ mét cö chØ rÊt c¶m ®éng chøa chan t×nh c¶m ch©n thµnh. Nãkh«ng ph¶i çi b¾t tay th«ng thêng mµ lµ hai bµn tay tù t×m ®Õn víi nhau truyÒn chonhau h¬i Êm ®Ó vît lªn buèt gi¸, nh÷ng bµn tay nh biÕt nãi. Vµ ®ã kh«ng ph¶i sù g¾nbã bÊt chît mµ lµ sù g¾n bã trong chiÕn ®Êu, ®ång cam céng khæ khiÕn t×nh ®ång chÝthªm s©u dµy ®Ó ®i tíi chiÒu cao: cïng sèng chÕt cho lý tëng. Trong suèt cuéc kh¸ngchiÕn trêng kú ®Çy gian lao vÊt v¶ Êy, t×nh c¶m ®ång chÝ ®· ®i vµo chiÒu s©u cña sùsèng vµ t©m hån ngêi chiÕn sÜ ®Ó trë thµnh nh÷ng kû niÖm kh«ng bao giê quªn.C©u th¬ kh«ng chØ nãi lªn t×nh c¶m g¾n bã s©u nÆng cña nh÷ng ngêi lÝnh mµ cßn

thÓ hiÖn søc m¹nh cña t×nh c¶m Êy.

- > Bµi th¬“§ång chÝ” kh«ng rùc rì chiÕn c«ng mµ rùc rì t×nh ®ång ®éi Êm nång

khiÕn hä cã thÓ sèng vµ lµm nªn bao chiÕn c«ng hiÓn h¸ch.3. Ba c©u cuèi cña bµi th¬ lµ biÓu tîng ®Ñp nhÊt, giµu chÊt th¬ nhÊt vÒ t×nh ®ång

chÝ, ®ång ®éi cao ®Ñp.- Bµi th¬ kÕt thóc b»ng h×nh ¶nh rÊt ®Æc s¾c:

“§ªm nay rõng hoang s¬ng muèi

§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi

§Çu sóng tr¨ng treo”.

C«ng viÖc thùc sù cña ngêi lÝnh, vµ t×nh ®ång chÝ ®îc t«i luyÖn trong thö th¸chgian lao, trong c«ng viÖc ®¸nh giÆc thùc sù lµ thö th¸ch lín nhÊt. Còng chÝnh ë çi n¬imµ sù sèng, çi chÕt chØ kÒ nhau trong tÝch t¾c Êy th× t×nh ®ång chÝ míi thùc sù thiªngliªng, cao ®Ñp. Ba c©u th¬ cuèi nh ®· dùng lªn bøc tîng ®µi sõng s÷ng vÒ t×nh ®ångchÝ. Trªn çi nÒn hïng vÜ vµ kh¾c nghiÖt cña thiªn nhiªn: Trong c¶nh “rõng hoangs¬ng muèi” - rõng mïa ®«ng ë ViÖt B¾c s¬ng muèi phñ ®Çy trêi, nhng nh÷ng ngêilÝnh vÉn ®øng c¹nh bªn nhau, im lÆng, phôc kÝch chê giÆc tíi. Tõ “chê” - > t thÕ chñ®éng. H×nh ¶nh cña hä s¸t çnh bªn nhau v÷ng ch·i lµm mê ®i çi gian khæ ¸c liÖt cñacuéc chiÕn, t¹o nªn t thÕ thµnh ®ång v¸ch s¾t tríc qu©n thï. T×nh ®ång chÝ khiÕn hä



56

vÉn b×nh th¶n vµ l·ng m¹n bªn thÒm cuéc chiÕn ®Êu, thÊy cuéc ®êi vÉn ®Ñp ®Ï vµ th¬méng ngay gi÷a nguy hiÓm, giao lao.

- Hai c©u th¬ ®èi nhau thËt chØnh vµ gîi c¶m gi÷a khung c¶nh vµ toµn c¶nh. Khungc¶nh l¹nh lÏo, buèt gi¸. Toµn c¶nh vµ t×nh c¶m Êm nång cña ngêi lÝnh víi ®ång ®éicña anh - > Ca ngîi søc m¹nh cña t×nh ®ång ®éi ®· gióp ngêi lÝnh vît lªn tÊt c¶ sùkh¾c nghiÖt cña thêi tiÕt. T×nh ®ång ®éi ®· sëi Êm lßng çc anh gi÷a rõng hoang mïa®«ng vµ s¬ng muèi buèt gi¸.

- H×nh ¶nh “®Çu sóng tr¨ng treo” lµ h×nh ¶nh ®éc ®¸o, bÊt ngê, lµ ®iÓm nhÊn cña 3phÇn, ®iÓm s¸ng cña toµn bµi th¬. H×nh ¶nh th¬ rÊt thùc vµ còng rÊt l·ng m¹n. H×nh ¶nhnµy lµ cã thËt trong c¶nh gi¸c, ®îc nhËn ra tõ nh÷ng ®ªm hµnh qu©n, phôc kÝch chêgiÆc. Trong nh÷ng ®ªm phôc kÝch giÆc gi÷a rõng khuya, ngêi lÝnh cßn cã thªm métngêi b¹n lµ tr¨ng. Tr¨ng treo trªn nÒn trêi, nh×n lªn tr¨ng nh treo trªn ®Çu ngän sóng.NhÞp th¬ ë ®©y lµ nhÞp 2 - 2 nh gîi lªn nhÞp l¾c cña mét çi g× chung chiªng l¬ löngtrong b¸t ng¸t chø kh«ng ph¶i lµ cét chÆt, võa thùc võa gîi lªn nhiÒu liªn tëng phongphó: sóng lµ h×nh ¶nh cña chiÕn tranh khãi löa, tr¨ng lµ h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn trongm¸t, cña cuéc sèng thanh b×nh. Sù hoµ nhÞp gi÷a sóng vµ tr¨ng võa to¸t lªn vÎ ®Ñp t©mhån ngêi lÝnh vµ t×nh ®ång chÝ cña hä, võa nãi lªn ý nghÜa cao c¶ cña cuéc chiÕn tranhyªu níc: ngêi lÝnh cÇm sóng lµ ®Ó b¶o vÖ cuéc sèng hoµ b×nh, ®éc lËp, tù do cho Tæquèc. Sóng vµ tr¨ng lµ gÇn vµ xa, lµ chiÕn sÜ vµ thi sÜ, lµ thùc t¹i vµ m¬ méng. TÊt c¶ ®·hoµ quÖn, bæ sung cho nhau trong cuéc ®êi ngêi lÝnh çch m¹ng. C©u th¬ nh nh·n tùcña c¶ bµi, võa mang tÝnh hiÖn thùc, võa mang s¾c th¸i l·ng m¹n, lµ mét biÓu tîng cao®Ñp cña t×nh ®ång chÝ th©n thiÕt.

- ChØ 3 c©u - > lµ bøc tranh ®Ñp vÒ t×nh ®ång chÝ ®ång ®éi cña ngêi lÝnh, lµ biÓutîng ®Ñp ®Ï giµu chÊt th¬ vÒ cuéc ®êi ngêi chiÕn sÜ, cña t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi.

4. §¸nh gi¸:- Ng«n ng÷ th¬ c« ®äng h×nh ¶nh ch©n thùc, gîi t¶, cã søc kh¸i qu¸t cao nh»m diÔn

t¶ cô thÓ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña 1 t×nh c¶m Çch m¹ng thiªng liªng: T×nh ®ång chÝ -mét t×nh c¶m ch©n thùc kh«ng ph« tr¬ng mµ l¹i v« cïng l·ng m¹n vµ thi vÞ.

- Giäng th¬ s©u l¾ng, xóc ®éng nh mét lêi t©m t×nh, tha thiÕt.- Bµi th¬ ®· ®¸nh dÊu 1 bíc ngoÆt míi cho khuynh híng s¸ng t¸c cña th¬ ca

kh¸ng chiÕn.§Æc biÖt lµ çch x©y dùng h×nh tîng ngêi chiÕn sÜ Çch m¹ng, anh bé ®éi Cô Hå

trong thêi kú ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p.C©u 5: C¶m nhËn vÒ h×nh ¶nh anh bé ®éi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p- Bµi th¬ “§ång chÝ” lµm hiÖn lªn h×nh ¶nh anh bé ®éi cô Hå buæi ®Çu kh¸ng chiÕn

b×nh dÞ mµ cao c¶.- §ã lµ nh÷ng ngêi lÝnh xuÊt th©n tõ n«ng d©n: “Quª h¬ng anh níc mÆn ®ång

chua - Lµng t«i nghÌo ®Êt cµy lªn sái ®¸”.



57

- Hä ®· s½n sµng bá l¹i nh÷ng g× th©n thiÕt quý gi¸ cña cuéc sèng n¬i ®ång quª ®Óra ®i v× nghÜa lín, nhng vÉn nÆng lßng g¾n bã víi lµng quª th©n yªu. Hä kh«ng chØnhí quª mµ cßn c¶m nhËn ®îc nçi nhí nhung cña quª h¬ng: “Ruéng n¬ng anh göib¹n th©n cµy - Gian nhµ kh«ng, mÆc kÖ giã lung lay - GiÕng níc gèc ®a nhí ngêi ralÝnh”.

- Nh÷ng ngêi lÝnh çch m¹ng ®· tr¶i qua nh÷ng gian lao, thiÕu thèn tét cïng,nh÷ng c¬n “sèt run ngêi”, trang phôc phong phanh gi÷a mïa ®«ng gi¸ l¹nh. Hä vÉn“cêi trong buèt gi¸, vÉn nh×n thÊy çi nªn th¬, l·ng m¹n cña thiªn nhiªn, rõng nói gi÷acuéc chiÕn ®Êu gian khæ, ¸c liÖt. Nh÷ng gian lao, thiÕu thèn cµng lµm s¸ng lªn vÎ ®Ñpngêi lÝnh, s¸ng lªn nô cêi cña hä.

- VÎ ®Ñp nhÊt ë hä lµ t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi s©u s¾c, th¾m thiÕt xuÊt ph¸t tõ t×nhyªu níc: “Th¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay”. §ã lµ céi nguån søc m¹nh gióp hä vîtlªn tÊt c¶ vµ chiÕn th¾ng. KÕt tinh vÎ ®Ñp cña ngêi lÝnh vµ t×nh ®ång chÝ cña hä lµ bøctranh ®Æc s¾c trong 3 c©u cuèi bµi.

* Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬:C©u 1: ViÕt ®o¹n v¨n tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ ®o¹n cuèi bµi th¬ “§ång

chÝ”cña ChÝnh H÷u.

Bµi th¬ kÕt thóc b»ng h×nh ¶nh rÊt ®Æc s¾c: “§ªm nay… tr¨ng treo”. §©y lµ bøctranh ®Ñp vÒ t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi cña ngêi lÝnh, lµ biÓu tîng ®Ñp vÒ cuéc ®êingêi chiÕn sÜ.(Tham kh¶o phÇn 3 cña bµi ph©n tÝch)Bµi th¬ kÕt thóc víi nh÷ng h×nh ¶nh thËt ®Ñp, thËt cã ý nghÜa. Nã lµ biÓu tîng

thiªng liªng cña t×nh ®ång chÝ cïng chung chiÕn hµo:§ªm nay rõng hoang s¬ng muèi§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi§Çu sóng tr¨ng treo.- §èi lËp víi hiÖn thùc kh¾c nghiÖt cña nh÷ng ®ªm dµi l¹nh gi¸ n¬i “rõng hoang

s¬ng muèi” lµ nh÷ng ngêi lÝnh ®øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi trong çi n¬i mµ sùsèng vµ çi chÕt chØ trong gang tÊc. Tõ “chê” còng ®· nãi râ çi t thÕ. Çi tinh thÇnchñ ®éng ®¸nh giÆc cña hä. Râ rµng khi nh÷ng ngêi lÝnh ®øng c¹nh bªn nhau v÷ngch·i th× çi gian khæ, ¸c liÖt cña cuéc chiÕn bÞ mê ®i. TÇm vãc cña nh÷ng ngêi lÝnhbçng trë nªn lín lao anh hïng. Søc m¹nh cña t×nh ®ång chÝ l¹i cµng næi bËt.

- Râ rµng, t×nh c¶m ®ång chÝ Êm ¸p, thiªng liªng ®· mang ®Õn cho ngêi lÝnh nÐtl·ng m¹n, c¶m høng thi sÜ trong hiÖn thùc ®Çy kh¾c nghiÖt qua h×nh ¶nh “§Çu sóngtr¨ng treo”. Bèn ch÷ “§Çu sóng tr¨ng treo” lµm nhÞp th¬ ®ét ngét thay ®æi, dån nÐn,ch¾c gän, g©y sù chó ý cho ngêi ®äc. Trong ®ªm phôc kÝch giÆc, ngêi chiÕn sÜ bçngph¸t hiÖn mòi sóng nh treo mét vÇng tr¨ng. Tõ “treo” ®· t¹o nªn mét mèi quan hÖ bÊt



58

ngê ®éc ®¸o, nèi liÒn mÆt ®Êt víi bÇu trêi, gîi nh÷ng liªn tëng thó vÞ võa hiÖn thùc l¹ivõa l·ng m¹n.

+ HiÖn thùc v× ®ªm khuya tr¨ng trªn vßm trêi cao ®· sµ xuèng thÊp dÇn. ë vµo métvÞ trÝ vµ tÇm nh×n nµo ®ã, vÇng tr¨ng nh treo trªn ®Çu mòi sóng cña ngêi chiÕn sÜ®ang phôc kÝch chê giÆc.+ L·ng m¹n v× trong hoµn c¶nh hÕt søc gian khæ khèc liÖt: ®ªm ®«ng gi¸ l¹nh, rõng

hoang s¬ng muèi, çi chÕt cËn kÒ, t©m hån nhËy c¶m cña ngêi chiÕn sÜ vÉn t×m thÊychÊt th¬ bay bæng trong vÎ ®Ñp bÊt ngê cña tr¨ng. “Sóng” lµ biÓu tîng cña chiÕn ®Êu,“tr¨ng” lµ biÓu tîng cña çi ®Ñp, cho niÒm vui l¹c quan, cho sù b×nh yªn cña cuécsèng. Sóng vµ tr¨ng lµ h vµ thùc, lµ chiÕn sÜ vµ thi sÜ, lµ “mét cÆp ®ång chÝ” t« ®Ëm vÎ®Ñp cña nh÷ng cÆp ®ång chÝ ®ang ®øng c¹nh bªn nhau. ChÝnh t×nh ®ång chÝ ®· lµm chongêi chiÕn sÜ c¶m thÊy cuéc ®êi vÉn ®Ñp, vÉn th¬ méng, t¹o cho hä søc m¹nh chiÕn®Êu vµ chiÕn th¾ng.=> HiÕm thÊy mét h×nh tîng th¬ nµo võa ®Ñp võa mang ®Çy ý nghÜa nh “§Çu sóng

tr¨ng treo”. §©y lµ mét s¸ng t¹o ®Çy bÊt ngê gãp phÇn n©ng cao gi¸ trÞ bµi th¬, t¹o ®îcnh÷ng d vang s©u l¾ng trong lßng ngêi ®äc.=> Nh vËy t×nh ®ång chÝ trong bµi th¬ lµ t×nh c¶m s©u s¾c ch©n thµnh cña nh÷ng

con ngêi g¾n bã keo s¬n trong cuéc chiÕn ®Êu vÜ ®¹i v× mét lý tëng chung.C©u hái t¬ng tù : Söa lçi c©u v¨n sau: Víi h×nh ¶nh “®Çu sóng tr¨ng treo” ®· diÔn

t¶ ®Çy søc gîi c¶m mèi t×nh t×nh ®ång chÝ keo s¬n trong bµi th¬ “®ång chÝ” ®îc s¸ngt¸c n¨m 1954 sau chiÕn th¾ng ViÖt B¾c.TriÓn khia ®o¹n v¨n cã c©u chñ ®Ò trªn.

C©u 2: Ph©n tÝch h×nh ¶nh ngêi lÝnh trong bµi th¬“§ång chÝ”- Bµi th¬ vÒ t×nh ®ång chÝ ®· cho ta thÊy vÎ ®Ñp b×nh dÞ mµ cao c¶ cña ngêi lÝnh

çch m¹ng, cô thÓ ë ®©y lµ anh bé ®éi håi ®Çu cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.- Hoµn c¶nh xuÊt th©n: hä lµ nh÷ng ngêi n«ng d©n nghÌo ra ®i tõ hai miÒn ®Êt xa

nhau: “níc mÆn ®ång chua”, “®Êt cµy lªn sái ®¸”.

- Hä ra ®i v× nghÜa lín (hai ch÷ “mÆc kÖ” nãi ®îc çi døt kho¸t, m¹nh mÏ… mÆc

dï vÉn lu«n lu luyÕn víi quª h¬ng “giÕng níc gèc ®a…”.- Hä ®· tr¶i qua nh÷ng gian lao, thiÕu thèn tét cïng, nh÷ng c¬n sèt rÐt run ngêi,

trang phôc phong phanh gi÷a mïa ®«ng l¹nh gi¸ => Nh÷ng gian khæ cµng lµm næi bËtvÎ ®Ñp cña anh bé ®éi: s¸ng lªn nô cêi cña ngêi lÝnh (miÖng cêi buèt gi¸).+ §Ñp nhÊt ë hä lµ t×nh ®ång chÝ ®ång ®éi s©u s¾c, th¾m thiÕt.+ KÕt tinh h×nh ¶nh ngêi lÝnh vµ t×nh ®ång chÝ cña hä lµ bøc tranh ®Æc s¾c trong

®o¹n cuèi cña bµi th¬.



59

C©u 3: Theo em, v× sao t¸c gi¶ ®Æt tªn cho bµi th¬ vÒ t×nh ®ång ®éi cña nh÷ng

ngêi lÝnh lµ“§ång chÝ”?

§ã lµ tªn mét t×nh c¶m míi, ®Æc biÖt xuÊt hiÖn vµ phæ biÕn trong nh÷ng n¨m çchm¹ng vµ kh¸ng chiÕn. §ã lµ çch xng h« phæ biÕn cña nh÷ng ngêi lÝnh, c«ng nh©n,çn bé tõ sau Çch m¹ng. §ã lµ biÓu tîng cña t×nh c¶m çch m¹ng, cña con ngêiçch m¹ng trong thêi ®¹i míi.

C©u 4: Ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña h×nh ¶nh ho¸n dô mang tÝnh nh©n ho¸

trong c©u th¬:“GiÕng níc gèc ®a nhí ngêi ra lÝnh”.

C©u 5: 1. Gi¶ sö em ph¶i lµm bµi v¨n ph©n tÝch bµi th¬“§ång chÝ”, em h·y xÐt

xem phÇn th©n bµi cña bµi lµm cã ®îc tr×nh bµy theo dµn ý ®¹i c¬ng díi ®©ykh«ng? V× sao? NÕu thÊy dµn ý cha ®óng em h·y söa l¹i cho hîp lý.a. Ph©n tÝch 7 c©u th¬ ®Çu.b. Bµi th¬ nãi lªn t×nh ®ång chÝ g¾n kÕt nh÷ng ngêi chiÕn sÜ trong mét cuéc chiÕn

®Êu ®Çy gian khæ.c. Bµi th¬ cßn nªu lªn mét h×nh ¶nh rÊt ®Ñp vµo mét ®ªm chê giÆc gi÷a rõng trong

®ªm tr¨ng l¹nh.NhËn xÐt dµn ý: Kh«ng chia theo mét c¨n cø nhÊt ®Þnh: môc a chia theo bè côc:

môc b, c chia theo néi dung.Môc b cha ph©n tÝch râ vµ s©u ý nghÜa cao ®Ñp cña t×nh ®ång chÝ trong 10 c©u th¬.Môc c l¹c ý, mang nÆng t¶ c¶nh, cha xoay quanh vÊn ®Ò vÒ t×nh ®ång chÝ.Söa l¹i dµn ý:a. B¶y c©u ®Çu: sù lý gi¶i vÒ t×nh ®ång chÝ.b. Mêi c©u tiÕp theo: lµ nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña t×nh ®ång chÝ.c. Ba c©u cuèi cïng: biÓu tîng ®Ñp ®Ï giµu chÊt th¬ cña t×nh ®ång chÝ.



60

Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnhPh¹m TiÕn DuËt

Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe kh«ng cã kÝnhBom giËt bom rung kÝnh vì ®i råiUng dung buång l¸i ta ngåiNh×n ®Êt, nh×n trêi, nh×n th¼ng.

Nh×n thÊy giã vµo xoa m¾t ®¾ngNh×n thÊy con ®êng ch¹y th¼ng vµo timThÊy sao trêi vµ ®ét ngét c¸nh chimNh sa nh ïa vµo buång l¸i.

Kh«ng cã kÝnh, õ th× cã bôi,Bôi phun tãc tr¾ng nh ngêi giµCha cÇn röa, ph× phÐp ch©m ®iÕu thuècNh×n nhau mÆt lÊm cêi ha ha.

Kh«ng cã kÝnh, õ th× ít ¸oMa tu«n ma xèi nh ngêi trêiCha cÇn thay, l¸i tr¨m c©y sè n÷aMa ngõng, giã lïa kh« mau th«i.

Nh÷ng chiÕc xe tõ trong bom r¬i§· vÒ ®©y häp thµnh tiÓu ®éiGÆp bÌ b¹n suèt däc ®êng ®i tíiB¾t tay qua cöa kÝnh vì råi.

BÕp Hoµng CÇm ta dùng gi÷a trêiChung b¸t ®òa nghÜa lµ gia ®×nh ®ÊyVâng m¾c ch«ng chªnh ®êng xe ch¹yL¹i ®i, l¹i ®i trêi xanh thªm.

Kh«ng cã kÝnh, råi xe kh«ng cã ®Ìn,Kh«ng cã mui xe, thïng xe cã xíc,Xe vÉn ch¹y v× miÒn Nam ph¸i tríc:ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim.



61

A. KiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶:- Ph¹m TiÕn DuËt (1941 - 2007), quª ë huyÖn Thanh Ba, tØnh Phó Thä.- Sau khi tèt nghiÖp trêng §¹i häc S ph¹m Hµ Néi, n¨m 1964, Ph¹m TiÕn DuËt

gia nhËp qu©n ®éi, ho¹t ®éng trªn tuyÕn ®êng Trêng S¬n vµ trë thµnh mét trongnh÷ng g¬ng mÆt tiªu biÓu cña thÕ hÖ çc nhµ th¬ trÎ thêi chèng Mü cøu níc.

- Th¬ Ph¹m TiÕn DuËt tËp trung thÓ hiÖn h×nh ¶nh thÕ hÖ trÎ trong cuéc kh¸ng chiÕnchèng Mü qua çc h×nh tîng ngêi lÝnh vµ c« thanh niªn xung phong trªn tuyÕn®êng Trêng S¬n.

- Th¬ «ng cã giäng ®iÖu s«i næi, trÎ trung, hån nhiªn, tinh nghÞch mµ s©u s¾c.II. T¸c phÈm:1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c:- Bµi th¬ viÕt n¨m 1969, thêi kú cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü diÔn ra rÊt ¸c liÖt trªn

con ®êng chiÕn lîc Trêng S¬n.- Bµi th¬ ®îc tÆng gi¶i nhÊt cuéc thi th¬ cña b¸o V¨n nghÖ n¨m 1969 vµ ®îc ®a

vµo tËp th¬ “VÇng tr¨ng quÇng löa” cña t¸c gi¶.2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt:* Néi dung: “Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh" cña Ph¹m TiÕn DuËt ®· kh¾c ho¹

mét h×nh ¶nh ®éc ®¸o: nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh. Qua ®ã, t¸c gi¶ kh¾c ho¹ næi bËth×nh ¶nh nh÷ng ngêi lÝnh l¸i xe ë Trêng S¬n trong thêi chèng Mü, víi t thÕ hiªnngang, tinh thÇn l¹c quan, dòng c¶m, bÊt chÊp khã kh¨n nguy hiÓm vµ ý chÝ chiÕn ®Êugi¶i phãng miÒn Nam.* NghÖ thuËt: T¸c gi¶ ®· ®a vµo bµi th¬ chÊt liÖu hiÖn thùc sinh ®éng cña cuéc

sèng ë chiÕn trêng, ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu giµu tÝnh khÈu ng÷ tù nhiªn, khoÎ kho¾n.

B. Ph©n tÝch bµi th¬I. Nh÷ng nÐt ®éc ®¸o, kh¸c l¹ cña bµi th¬:1. Nhan ®Ò: dµi, tëng nh cã chç thõa nhng thu hót ngêi ®äc ë çi vÎ l¹ ®éc ®¸o

cña nã.- Lµm næi bËt h×nh ¶nh toµn bµi: nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh.- Hai ch÷ bµi th¬ thªm vµo cho thÊy râ h¬n çch nh×n, çch khai th¸c hiÖn thùc cña

t¸c gi¶ muèn nãi vÒ chÊt th¬ cña hiÖn thùc khèc liÖt thêi chiÕn tranh, chÊt th¬ cña tuæitrÎ hiªn ngang, dòng c¶m vît lªn thiÕu thèn, gian khæ hiÓm nguy cña thêi chiÕn.

2. H×nh ¶nh nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh g©y sù chó ý kh¸c l¹ ®îc ®a ra thùc®Õn trÇn trôi vÉn b¨ng b¨ng ra chiÕn trêng:a. Xa nay, h×nh ¶nh tµu xe vµo th¬ thêng ®îc mü lÖ ho¸, l·ng m¹n ho¸ nhng

Ph¹m TiÕn DuËt ®a mét h×nh ¶nh thùc ®Õn trÇn trôi “nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh”. T¸cgi¶ gi¶i thÝch nguyªn nh©n còng rÊt thùc b»ng 2 c©u th¬ rÊt gÇn víi v¨n xu«i l¹i cãgiäng th¶n nhiªn:



62

“Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i xe kh«ng cã kÝnh

Bom giËt, bom rung kÝnh vì ®i råi”Cµng g©y sù chó ý vÒ vÎ kh¸c l¹ cña nã.b. C©u th¬ thø 2 nh¾c l¹i hai lÇn ch÷ “bom” víi nh÷ng ®éng tõ m¹nh “giËt”, “rung”

khiÕn cho “kÝnh vì ®i råi” cµng t¨ng gÊp béi sù d÷ déi cña cuéc chiÕn ®Êu.c. Bom ®¹n chiÕn tranh cßn lµm chóng biÕn d¹ng thªm, trÇn trôi h¬n.

“Kh«ng cã kÝnh, råi xe kh«ng cã ®Ìn,

Kh«ng cã mui xe, thïng xe cã xíc”,

d. H×nh ¶nh nµy kh«ng hiÕm trong chiÕn tranh nhng ph¶i cã hån th¬ nh¹y c¶m víinÐt ngang tµng vµ tinh nghÞch, thÝch çi l¹ nh Ph¹m TiÕn DuËt míi nhËn ra ®îc vµ®a vµo thµnh h×nh tîng th¬ ®éc ®¸o cña thêi chiÕn tranh chèng Mü.

3. Giäng ®iÖu vµ ng«n ng÷: Giäng th¬ rÊt gÇn víi lêi nãi thêng, cã nh÷ng c©u nhv¨n xu«i tëng nh khã chÊp nhËn trong mét bµi th¬ “Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe

kh«ng cã kÝnh”“Kh«ng cã kÝnh, õ th× cãi bôi”,“Chung b¸t ®òa nghÜa lµ gia ®×nh

®Êy”… Nhng ®©y l¹i chÝnh lµ nÐt ®éc ®¸o t¹o nªn mét giäng ®iÖu ngang tµng, trÎtrung, s«i næi, tinh ngÞch, tù nhiªn, thÓ hiÖn çi hiªn ngang, bÊt chÊp mäi khã kh¨n,nguy hiÓm cña çc anh lÝnh l¸i xe Trêng S¬n.

II. H×nh ¶nh ngêi lÝnh l¸i xe- H×nh ¶nh ngêi lÝnh l¸i xe trªn tuyÕn ®êng Trêng S¬n trong thêi kú chiÕn tranh

chèng Mü ®îc kh¾c ho¹ ®Ëm nÐt trong bµi th¬. H×nh ¶nh cña hä ®îc miªu t¶ g¾n liÒnvíi nh÷ng chiÕc xe, ®ång thêi còng næi bËt lªn trong toµn bµi.

- H×nh ¶nh nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh ®· lµm næi bËt h×nh ¶nh nh÷ng chiÕn sÜ l¸ixe ë Trêng S¬n. ThiÕu ®i nh÷ng ph¬ng tiÖn vËt chÊt tèi thiÓu l¹i lµ hoµn c¶nh ®Óngêi l¸i xe béc lé nh÷ng phÈm chÊt cao ®Ñp, søc m¹nh t×nh thÕ lín lao cña hä ®Æc biÖtlµ lßng dòng c¶m, tinh thÇn bÊt chÊp gian khæ, khã kh¨n.

- §ång thêi víi h×nh ¶nh cña nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh ®éc ®¸o lµ h×nh tîng ®Ñp®Ï cña nh÷ng ngêi l¸i xe xÎ däc Trêng S¬n ®i cøu níc.

- Hä lµ chñ nh©n cña nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh nªn khi miªu t¶ vÒ hä, nhµ th¬ ®·kh¾c ho¹ hä víi nh÷ng Ên tîng, c¶m gi¸c cô thÓ, sinh ®éng khi ngåi trªn nh÷ng chiÕcxe kh«ng kÝnh trong t thÕ “nh×n trêi, nh×n ®Êt, nh×n th¼ng” qua khung cöa xe ®· kh«ngcßn kÝnh ch¾n giã. Ngêi l¸i xe nh tiÕp xóc trùc tiÕp víi thÕ giíi bªn ngoµi:

“Nh×n thÊy giã vµo xoa m¾t ®¾ng

Nh×n thÊy con ®êng ch¹y th¼ng vµo timThÊy sao trêi vµ ®ét ngét çnh chim

Nh sa nh ïa vµo buång l¸i”.



63

- Nh÷ng c©u th¬ t¶ thùc tíi tõng chi tiÕt, diÔn t¶ c¶m gi¸c vÒ tèc ®é cña nh÷ng chiÕcxe ®ang lao nhanh trªn ®êng. Kh«ng cã kÝnh ch¾n giã, çc anh ®èi mÆt víi bao khã

kh¨n, nguy hiÓm, nµo “giã vµo xoa m¾t ®¾ng” råi“sao trªn trêi”,“chim díi ®Êt”,

®ét ngét, bÊt ngê nh sa, nh ïa - r¬i rông, va ®¹p, qu¨ng nÐm… vµo buång l¸i, vµomÆt mòi, th©n m×nh. Nh÷ng h×nh ¶nh giã, con ®êng, sao trêi, çnh chim võa thùc võath¬, lµ çi thi vÞ n¶y sinh trªn nh÷ng con ®êng bom r¬i ®¹n næ. HiÖn thùc th× khèc liÖt,nhng ngêi chiÕn sÜ c¶m nhËn nã b»ng mét t©m hån trÎ trung, l·ng m¹n nh¹y c¶m víiçi ®Ñp - mét nghÞ lùc, mét b¶n lÜnh phi thêng. §Æc biÖt h×nh ¶nh “Con ®êng ch¹yth¼ng vµo tim” lµ mét kh¸i qu¸t ®Æc s¾c cña con ®êng tr¸i tim. §êng Trêng S¬n,con ®êng gi¶i phãng miÒn Nam, chÝnh lµ con ®êng cña tr¸i tim. Nh÷ng c©u th¬ trªnhÐ lé diÖn m¹o tinh thÇn thÇm kÝn cña ngêi chiÕn sÜ.

- C¶m gi¸c, Ên tîng, c¨ng th¼ng, ®Çy thö th¸ch. Song ngêi chiÕn sÜ kh«ng run sîho¶ng hèt. Tr¸i l¹i hä hiÖn ra trong t thÕ ung dung, hiªn ngang, tù tin, tù hµo:

“Ung dung buång l¸i ta ngåi

Nh×n trêi, nh×n ®Êt, nh×n th¼ng”s

KÕt cÊu th¬ 6 ch÷ víi nhÞp 2/2/2 ®Òu ®Æn, ®iÖp tõ “nh×n”, ch÷ “ung dung” ®¶o lªn®Çu lµm næi bËt t thÕ Êy. “Nh×n th¼ng” lµ çi nh×n cã vÎ trang nghiªm, bÊt khuÊtkh«ng thÑn víi ®Êt víi trêi, nh×n th¼ng vµo mäi gian khæ hy sinh mµ kh«ng hÒ run sî,nÐ tr¸nh. Dêng nh ë phÝa tríc, c¶ kh«ng gian, ®Êt trêi thu vµo tÇm m¾t cña hä, vµçi ®Ých hä muèn ®a chiÕc xe tíi chÝnh lµ n¬i chiÕn trêng khãi löa. T thÕ cña hä míithËt ®µng hoµng lµm sao.

- Cïng víi t thÕ næi bËt Êy lµ tÇm quan s¸t cao réng víi ®iÖp ng÷ “nh×n” biÓu hiÖnsù tËp trung cao ®é, mét tinh thÇn tr¸ch nhiÖm nhng cña mét t©m hån l·ng m¹n, b×nhth¶n, chñ ®éng chiªm ngìng vµ tËn hëng tõng vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn qua « cöa kÝnhvì.

Kh«ng cã kÝnh õ th× cã bôiBôi phun tãc tr¾ng nh ngêi giµCha cÇn röa, ph× phÌo ch©m ®iÕu thuècNh×n nhau mÆt lÊm cêi ha ha.Kh«ng cã kÝnh õ th× ít ¸oMa tu«n ma xèi nh ngoµi trêiCha cÇn thay, l¸i tr¨m c©y sè n÷aMa ngõng, giã lïa kh« mau th«i.

- Thiªn nhiªn cßn lµ sù khèc liÖt cña bôi, giã, ma nhng víi mét th¸i ®é ngangtµng th¸ch thøc, bÊt chÊp mäi gian khæ, khã kh¨n víi tinh thÇn qu¶ c¶m, ngêi chiÕn sÜl¸i xe bu«ng nh÷ng tiÕng ch¾c gän “Kh«ng cã… õ th×” nh mét lêi nãi thêng, n«m na



64

mµ cøng cái biÕn nh÷ng khã kh¨n thµnh ®iÒu thó vÞ, víi ý nghÜa t¸o tîn “Cha cÇn…c©y sè n÷a”.Giäng nang tµng, bÊt chÊp thÓ hiÖn râ trong cÊu tróc tõ lÆp: “Kh«ng cã kÝnh õ th×…

cha cÇn” vµ trong çc chi tiÕt “ph× phÌo ch©m ®iÕu thuèc”, “cêi ha ha” hay “l¸i tr¨mc©y sè n÷a” gi÷a ®êng Trêng S¬n ®Çy bom ®¹n, ®Ìo dèc, giã bôi, ma cã thÓ g©y baokhã kh¨n. T×nh c¶nh cña çc anh ®îc miªu t¶ rÊt ch©n thùc: “ma tu«n, ma xèi nhngoµi trêi”, nhng ngêi chiÕn sÜ ®· b×nh thêng ho¸ çi kh«ng b×nh thêng ®ã vµ vîtlªn cïng tÊt c¶ sù cè g¾ng, cïng tinh thÇn tr¸ch nhiÖm rÊt cao. Hä chÊp nhËn gian khænh mét ®iÒu tÊt yÕu, khã kh¨n kh«ng m¶y may ¶nh hëng ®Õn tinh thÇn cña hä. H×nh¶nh cña hä mang mét vÎ ®Ñp kiªn cêng.

- Lêi th¬ nhÑ nhâm, tr«i ch¶y nh nh÷ng chiÕc xe vun vót b¬n tr¶i trªn ®êng. Cãchç nhÞp nhµng, trong s¸ng nh v¼ng tiÕng h¸t - vót cao.

b. T©m hßn s«i næi cña tuæi trÎ, t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi s©u s¾c.- Nh÷ng chiÕn sÜ l¸i xe lµ nh÷ng chµng trai trÎ vui tÝnh, hãm hØnh víi nh÷ng h×nh

¶nh tinh nghÞch “Cha cÇn röa, ph× phÌo ch©m ®iÒu thuèc - Nh×n nhau mÆt lÊm cêiha ha”. §ã lµ khóc nh¹c vui cña tuæi 18, ®«i mêi gîi c¶m gi¸c nhÑ nhâm, thanh th¶nxua tan nh÷ng khã kh¨n, nguy hiÓm.

- Hån nhiªn, tÕu t¸o nhng còng thËt c¶m ®éng trong kh«ng khÝ ®oµn kÕt, trong t×nh®ång chÝ, ®ång ®éi.

- Sù khèc liÖt cña chiÕn tranh ®· t¹o nªn nh÷ng “tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh”. Con®êng gi¶i phãng miÒn Nam lµ con ®êng ®i tíi chÝnh nghÜa, hä cµng ®i cµng cã thªmnhiÒu b¹n: “GÆp b¹n bÌ suèt däc ®êng ®i tíi”. Hä cã thÓ “b¾t tay qua cöa kÝnh vì råi”mµ kh«ng cÇn më cöa xe, tho¶i m¸i, tù hµo vµ th¾m t×nh ®ång ®éi. ChØ mét çi b¾t taycòng Êm lßng, ®ñ ®éng viªn nhau, c¶m th«ng víi nhau. Çi b¾t tay truyÒn cho nhau c¶t©m hån, t×nh c¶m. T×nh c¶m Êy th¾m thiÕt nh ruét thÞt, nh anh em trong gia ®×nh.“BÕp Hoµng CÇm ta dùng gi÷a trêi - Chung b¸t ®òa nghÜa lµ gia ®×nh ®Êy” - mét çch®Þnh nghÜa vÒ gia ®×nh thËt l¹, thËt tÕu hãm vµ t×nh c¶m thËt s©u nÆng, thiªng liªng giópcon ngêi xÝch l¹i gÇn nhau trong nh÷ng çi chung: chung b¸t, chung ®Üa, n¾m c¬m,bÕp löa, chung hoµn c¶nh, chung con ®êng víi v« vµn th¸ch thøc nguy hiÓm phÝatríc.

- Khi hµnh qu©n çc anh ®éng viªn, chµo hái nhau trong c¶nh ngé ®éc ®¸o, nh÷ngsinh ho¹t, nghØ ng¬i thËt ng¾n ngñi, çi ¨n, giÊc ngñ thËt gi¶n dÞ, gian khæ nhng t©mhån ngêi lÝnh thËt vui t¬i, l¹c quan, cã çi g× xao xuyÕn: “Vâng m¾c ch«ng chªnh®êng xe ch¹y”. “Ch«ng chªnh” g× th× ch«ng chªnh nhng ý chÝ chiÕn ®Êu, khÝ ph¸ch,nghÞ lùc vÉn v÷ng vµng, kiªn ®Þnh, vît lªn tÊt c¶. ChÝnh m×nh ®ång ®éi ®· tiÕp cho häsøc m¹nh ®Ó t©m hån hä ph¬i phíi l¹c quan. Ph¶i ch¨ng chÝnh t×nh c¶m Êy ®· n©ng lªnc©u h¸t n©ng bíc ch©n ngêi lÝnh tiÕp tôc vît qua nh÷ng lÇn “bom giËt bom rung” ®Óråi “l¹i ®i, l¹i ®i trêi xanh thªm”. §iÖp ng÷ “l¹i ®i” kh¼ng ®Þnh ®oµn xe kh«ng ngõng



65

tiÕn tíi. H×nh ¶nh “trêi xanh thªm” gîi lªn t©m hån chan chøa l¹c quan, ®Çy hy väng,yªu ®êi cña ngêi lÝnh.

c. ý chÝ chiÕn ®Êu v× gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt níc.

- Bµi th¬ khÐp l¹i b»ng bèn c©u thÓ hiÖn “ý chÝ… Tæ quèc”. §ã chÝnh lµ ®éng lùcm¹nh mÏ vµ s©u xa t¹o nªn søc m¹nh phÝ thêng cña ngêi lÝnh ®Ó vît lªn tÊt c¶, bÊtchÊp mäi nguy nan, mäi sù huû diÖt, tµn ph¸.

- Khæ th¬ cuèi t¹o nªn kÕt cÊu ®èi lËp, bÊt ngê, s©u s¾c, ®èi lËp gi÷a 2 ph¬ng diÖnvËt chÊt vµ tinh thÇn, gi÷a vÎ bªn ngoµi vµ bªn trong cña chiÕc xe. Tr¶i qua ma bomb·o ®¹n, nh÷ng chiÕc xe ban ®Çu ®· kh«ng cã kÝnh, bÞ bom Mü lµm cho biÕn d¹ng ®ÕntrÇn bôi:

“Kh«ng cã kÝnh råi xe kh«ng cã ®Ìn

Kh«ng cã mui xe, thïng xe cã xíc”- Víi biÖn ph¸p liÖt kª, ®iÖp ng÷ “kh«ng cã” ®îc nh¾c l¹i 3 lÇn nhÊn m¹nh sù thiÕu

thèn ®Õn trÇn trôi cña nh÷ng chiÕc xe, cßn cho ta thÊy møc ®é ¸c liÖt cña chiÕn trêng.- Nhng ®iÒu kú l¹ lµ kh«ng cã g× cã thÓ c¶n trë ®îc sù chuyÓn ®éng kú diÖu cña

nh÷ng chiÕc xe tr¬ trôi Êy vÉn b¨ng ra chiÕn trêng. T¸c gi¶ lý gi¶i bÊt ngê vµ lý chÝ:“ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim”. Mäi thø cña xe cã thÓ kh«ng cßn nguyªn vÑn, chØcÇn vÑn nguyªn tr¸i tim ngêi lÝnh - tr¸i tim v× miÒn Nam - th× xe vÉn ch¹y, “tÊt c¶ chotiÒn tuyÕn”. §ã kh«ng chØ lµ sù ngoan cêng, dòng c¶m vît lªn mäi gian khæ ¸c liÖtmµ cßn lµ søc m¹nh cña t×nh yªu níc.

- Bom ®¹n qu©n thï cã thÓ lµm biÕn d¹ng çi xe nhng kh«ng ®Ì bÑp ®îc tinh thÇn,ý chÝ chiÕn ®Êu cña nh÷ng chiÕn sÜ l¸i xe. Xe vÉn ch¹y kh«ng chØ v× cã ®éng c¬ m¸ymãc mµ cßn cã mét ®éng c¬ tinh thÇn “V× miÒn Nam phÝa tríc”.

- §èi lËp víi tÊt c¶ nh÷ng çi “kh«ng cã” ë trªn lµ mét çi “cã”. §ã lµ tr¸i tim - søcm¹nh cña ngêi lÝnh. Søc m¹nh con ngêi ®· chiÕn th¾ng bom ®¹n kÎ thï.

- Tr¸i tim Êy thay thÕ cho tÊt c¶ nh÷ng thiÕu thèn “kh«ng kÝnh, kh«ng ®Ìn, kh«ngmui”, hîp nhÊt víi ngêi chiÕn sÜ l¸i xe thµnh mét c¬ thÓ sèng kh«ng g× tµn ph¸, ng¨ntrë ®îc. Xe ch¹y b»ng tim, b»ng x¬ng m¸u cña ngêi chiÕn sÜ, tr¸i tim Êy t¹o ra niÒmtin, niÒm l¹c quan vµ søc m¹nh chiÕn th¾ng. Nh÷ng chiÕc xe cµng thªm ®éc ®¸o v× ®ãlµ nh÷ng chiÕc xe tr¸i tim cÇm l¸i.

- Tr¸i tim yªu th¬ng, tr¸i tim cam trêng cña ngêi chiÕn sÜ l¸i xe võa lµ h×nh¶nh ho¸n dô, võa lµ h×nh ¶nh Èn dô gîi ra biÕt bao ý nghÜa: tr¸i tim lµ h×nh ¶nh héi tôvÎ ®Ñp mµ thiªng liªng: tÊt c¶ v× miÒn Nam th©n yªu, tr¸i tim chøa ®ùng b¶n lÜnh hiªnngang, lßng dòng c¶m tuyÖt vêi. Tr¸i tim mang tinh thÇn l¹c quan vµ mét niÒm tinm·nh liÖt vµo ngµy thèng nhÊt B¾c Nam. Tr¸i tim trë thµnh nh·n tù bµi th¬, c« ®óc ýtoµn bµi, héi tô vÎ ®Ñp cña ngêi lÝnh vµ ®Ó l¹i c¶m xóc s©u l¾ng trong lßng ngêi ®äc.



66

- Tr¸i tim ngêi lÝnh to¶ s¸ng rùc rì m·i ®Õn mu«n thÕ hÖ mai sau khiÕn ta kh«ngquªn mét thÕ hÖ thanh niªn thêi kú chèng Mü oanh liÖt cña d©n téc.

III. Thµnh c«ng vÒ nghÖ thuËt:Ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu bµi th¬ lµ mét s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña Ph¹m TiÕn

DuËt, gãp phÇn kh¾c ho¹ h×nh ¶nh ngêi chiÕn sÜ l¸i xe.Ng«n ng÷ bµi th¬ gi¶n dÞ, ngån ngén chÊt sèng, ®êi sèng chiÕn trêng, võa lµm giµu

thªm chÊt ®iÖu th¬ ca võa thÓ hiÖn ch©n thùc h×nh ¶nh ngêi lÝnh l¸i xe. Lêi th¬ gÇn víilêi v¨n xu«i, lêi ®èi tho¹i, lêi nãi thêng nhng vÉn giµu chÊt th¬. ChÊt th¬ to¸t lªn tõnh÷ng h×nh ¶nh ®éc ®¸o; tõ vÎ hiªn ngang, s«i næi, trÎ trung cña ngêi lÝnh, tõ nh÷ngÊn tîng c¶m gi¸c cô thÓ cña hä khi ngåi trªn nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh.Ng«n ng÷ ®ã gãp phÇn t¹o nªn giäng ®iÖu ngang tµng cã c¶ chÊt tinh nghÞch phï

hîp víi ®èi tîng miªu t¶ - nh÷ng chµng trai l¸i xe trªn nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh.ThÓ th¬ kÕt hîp linh ho¹t gi÷a thÓ 7 ch÷ víi thÓ 8 ch÷, cã chç 6 hay 10 ch÷ t¹o cho

bµi th¬ mét ®iÖu th¬ gÇn víi lêi nãi tù nhiªn, sinh ®éng, gãp phÇn t¹o nªn chÊt th¬ míi,giäng ®iÖu míi cña th¬ ca chèng Mü. Nã b¾t nguån tõ søc trÎ, tõ t©m hån ph¬i phíi cñathÕ hÖ chiÕn sÜ ViÖt Nam mµ chÝnh nhµ th¬ ®· sèng, ®· tr¶i nghiÖm.

IV. C¶m nghÜ vÒ thÕ hÖ trÎ thêi kh¸ng chiÕn chèng Mü qua h×nh ¶nh ngêi lÝnhtrong bµi th¬. So s¸nh h×nh ¶nh ngêi lÝnh ë bµi th¬ nµy víi bµi §ång chÝ:

- ThÕ hÖ trÎ thêi kh¸ng chiÕn chèng Mü lµ thÕ hÖ sèng rÊt ®Ñp, rÊt anh hïng. Hä ýthøc s©u s¾c vÒ sø mÖnh lÞch sö cña m×nh, trong gian khæ, hy sinh vÉn ph¬i phíi l¹cquan. Nh lêi nhµ th¬ Tè H÷u, hä lµ thÕ hÖ “XÎ däc Trêng S¬n ®i cøu níc - Mµ lßng

ph¬i phíi dËy t¬ng lai” hay“§i chiÕn trêng nh tr¶y héi mïa xu©n” hay “Ma bom

b·o ®¹n lßng thanh th¶n”. ChÝnh v× vËy, m·i m·i c¸c thÕ hÖ ngêi ViÖt vÉn tù hµo,kh©m phôc vµ biÕt ¬n hä.

- Nh÷ng ngêi lÝnh trong “§ång chÝ” vµ “Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh” chothÊy h×nh ¶nh ngêi lÝnh trong hai thêi kú chèng Ph¸p vµ chèng Mü cã nh÷ng nÐtchung: lßng yªu níc, dòng c¶m, s½n sµng hy sinh v× ®éc lËp tù do cña Tæ quèc: th¸i®é bÊt chÊp mäi khã kh¨n, gian khæ, hiÓm nguy, sèng l¹c quan, cã t×nh ®ång chÝ ®ång®éi th¾m thiÕt.Tuy nhiªn, ë mçi bµi th¬, h×nh ¶nh ngêi lÝnh l¹i cã nh÷ng nÐt riªng:- “§ång chÝ” thÓ hiÖn h×nh ¶nh ngêi lÝnh hÇu hÕt xuÊt th©n tõ n«ng d©n, tõ th©n

phËn n« lÖ nghÌo khæ mµ ®i vµo kh¸ng chiÕn víi mu«n vµn khã kh¨n, thiÕu thèn. C¸chm¹ng chÝnh lµ sù gi¶i tho¸t cho sè phËn ®au khæ tèi t¨m cña hä. HiÕm cã sù ung dungtù t¹i nhng l¹i rÊt ®oµn kÕt g¾n bã yªu th¬ng nhau.

- Trong “Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh”, ngêi lÝnh ®i vµo cuéc chiÕn ®Êu víi ýthøc gi¸c ngé vÒ lý tëng ®é lËp tù do g¾n víi chñ nghÜa x· héi. Hä ý thøc s©u s¾c vÒtr¸ch nhiÖm cña thÕ hÖ m×nh. Hä sèng trÎ trung, yªu ®êi, l¹c quan, tù tin. H×nh ¶nh cña



67

hä ®îc thÓ hiÖn trong mét thêi ®iÓm quyÕt liÖt vµ khÈn tr¬ng h¬n. §ã lµ mét thÕ hÖanh hïng, hiªn ngang, m¹nh mÏ.

Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm.C©u 1 : Nhan ®Ò bµi th¬ cã ý nghÜa nh thÕ nµo ?Tªn bµi th¬: ®Æt cô thÓ, trùc tiÕp nh v¨n xu«i. Çi ®éc ®¸o ®· béc lé ngay tõ nhan

®Ò bµi th¬, mét çi nhan ®Ò cã vÎ nh dµi vµ thõa. Cã lÏ chØ cÇn viÕt “TiÓu ®éi xe kh«ngkÝnh”. Hai ch÷ “bµi th¬” nãi lªn çch khai th¸c hiÖn thùc: kh«ng ph¶i chØ viÕt vÒ nh÷ngchiÕc xe kh«ng kÝnh, chØ viÕt vÒ hiÖn thùc khèc liÖt cña chiÕn tranh, mµ chñ yÕu lµ khaith¸c chÊt th¬ vót lªn tõ hiÖn thùc Êy, chÊt th¬ cña tuæi trÎ ViÖt Nam vît lªn nh÷ngkh¾c nghiÖt cña chiÕn tranh.

C©u 2: Nh÷ng h×nh ¶nh chiÕc xe kh«ng kÝnh trong bµi th¬ cã g× ®éc ®¸o vµ míil¹?Trong bµi th¬ næi bËt lªn mét h×nh ¶nh ®éc ®¸o: nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh vÉn

b¨ng ra chiÕn trêng.- Xa nay, nh÷ng h×nh ¶nh xe cé, tµu thuyÒn nÕu ®a vµo th¬ th× thêng ®îc “mÜ

lÖ ho¸”, “l·ng m¹n ho¸” ®i råi vµ thêng mang ý nghÜa tîng trng h¬n lµ t¶ thùc (vd:chiÕc xe tam m· trong th¬ Pus - kin, con tµu trong “tiÕng h¸t con tµu” cña ChÕ LanViªn, ®oµn thuyÒn ®¸nh ç trong bµi th¬ cïng tªn cña Huy CËn).

- ë bµi th¬ nµy, h×nh ¶nh nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh ®îc miªu t¶ cô thÓ, chi tiÕtrÊt thùc. §ã lµ h×nh ¶nh hoµn toµn cã thùc trong chiÕn tranh, thùc ®Õn trÇn trôi ®· ®îct¸c gi¶ n¾m b¾t ®a vµo th¬ vµ khai th¸c ë ®ã c¶ chÊt th¬ vµ nhiÒu ý nghÜa. H¬n n÷a,viÕt vÒ nh÷ng ngêi l¸i xe th× kh«ng g× g¾n hä víi h×nh ¶nh chiÕc xe, qua xe mµ lµmnæi bËt h×nh ¶nh ngêi l¸i xe. Bëi vËy, cã thÓ nãi khi t×m ®îc h×nh ¶nh chiÕc xe kh«ngkÝnh t¸c gi¶ ®· t×m ®îc cÊu tø ®Æc s¾c cho bµi th¬ cña m×nh t¹o thµnh mét h×nh tîngth¬ ®éc ®¸o cña thêi chiÕn tranh chèng Mü.

C©u 3:“Kh«ng cã kÝnh råi xe kh«ng cã ®Ìn”a. ChÐp tiÕp c©u th¬ trªn ®Ó hoµn chØnh ®o¹n th¬ gåm 4 dßng.b. Cho biÕt, ®o¹n th¬ võa chÐp trong bµi th¬ nµo? Cña ai? Nªu hoµn c¶nh s¸ng t¸c

bµi th¬.c. Tõ “tr¸i tim” trong c©u th¬ cuèi cïng cña ®o¹n võa chÐp ®îc dïng víi nghÜa nh

thÕ nµo?d. ViÕt mét ®o¹n v¨n diÔn dÞch tõ 6 ®Õn 8 ph©n tÝch h×nh ¶nh ngêi lÝnh l¸i xe trong

®o¹n th¬.Gîi ý:a. ChÐp tiÕp: Kh«ng cã kÝnh råi xe kh«ng cã ®Ìn.Kh«ng cã mui xe thñng xe cã xícXe vÉn ch¹y v× MiÒn Nam phÝa tríc



68

ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim.b.c. Tõ “Tr¸i tim” trong c©u th¬ cuèi cïng cã thÓ hiÓu theo nghÜa chuyÓn:- ChØ ngêi lÝnh l¸i xe.- ChØ sù nhiÖt t×nh cøu níc, lßng yªu níc nång nµn, quyÕt t©m gi¶i phãng miÒn

Nam, thèng nhÊt ®Êt níc.d. §o¹n v¨n ph¶i ®¶m b¶o çc yªu cÇu vÒ néi dung vµ h×nh thøc (tham kh¶o c©u 3,

4).- Cuéc chiÕn ®Êu ngµy cµng gian khæ, ¸c liÖt (qua h×nh ¶nh nh÷ng chiÕc xe ngµy

cµng mÐo mã, biÕn d¹ng).- BÊt chÊp gian khæ, hy sinh, nh÷ng chiÕc xe vÉn th¼ng ®êng ra tiÒn tuyÕn.- Nh÷ng ngêi lÝnh l¸i xe qu¶ c¶m v÷ng tay l¸i v× hä cã mét tr¸i tim trµn ®Çy nhiÖt

t×nh çch m¹ng, t×nh yªu tæ quèc nång nµn, ý chÝ quyÕt t©m gi¶i phãng miÒn Nam s¾t®¸.Tham kh¶o ®o¹n v¨n ph©n tÝch.Hai c©u cuèi cña “bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh” ®· kh¾c ®Ëm h×nh ¶nh ®Ñp ®Ï

cña ngêi chiÕn sÜ l¸i xe trªn ®êng Trêng S¬n.Xe vÉn ch¹y v× MiÒn Nam phÝa trícChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i timNh÷ng chiÕc xe Êy ®· bÞ bom ®¹n chiÕn tranh ph¸ huû nÆng nÒ, mÊt ®i c¶ nh÷ng hÖ

sè an toµn tëng nh kh«ng thÓ l¨n b¸nh. VËy mµ nh÷ng ngêi chiÕn sÜ l¸i xe ®©u cãchÞu dõng. Nh÷ng chiÕc xe vËn t¶i cña hä chë l¬ng thùc, thuèc men, ®¹n dîc vÉnch¹y trong bom r¬i ®¹n löa bëi phÝa tríc lµ miÒn Nam ®ang vÉy gäi. C«ng cuéc giµnh®éc lËp tù do cña nöa níc vÉn ph¶i tiÕp tôc. Dïng h×nh ¶nh t¬ng ph¶n ®èi lËp, c©uth¬ kh«ng chØ nªu bËt ®îc sù ngoan cêng, dòng c¶m vît lªn trªn gi¶n khæ, ¸c liÖtmµ cßn nªu bËt ®îc ý chÝ chiÕn ®Êu gi¶i phãng MiÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt níc. H¬nthÕ h×nh ¶nh ho¸n dô “mét tr¸i tim” lµ h×nh ¶nh ®Ñp nhÊt cña bµi th¬ chØ ngêi lÝnh l¸ixe, chØ sù nhiÖt t×nh cøu níc, lßng yªu níc nång nµn, quyÕt t©m gi¶i phãng miÒnNam, thèng nhÊt Tæ quèc. H×nh ¶nh nµy kÕt hîp cïng kÕt c©u c©u “vÉn - chØ cÇn” ®· lýgi¶i vÒ søc m¹nh vît khã, kh¼ng ®Þnh h¬n tinh thÇn hiªn ngang bÊt khuÊt, sù l¹c quantù tin trong cuéc chiÕn cña ngêi lÝnh l¸i xe. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· t¹o nªn cho hä søc m¹nh®Ó chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng ®Ó chóng ta m·i m·i yªu quý vµ c¶m phôc.

C©u 6: C¶m nhËn cña em vÒ h×nh ¶nh ngêi lÝnh l¸i xe trong bµi th¬ “Bµi th¬

vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh” cña Ph¹m TiÕn DuËt.

Ngêi l¸i xe trong bµi th¬ lµ nh÷ng ngêi chiÕn sÜ trÎ trung. Çc anh rÊt trÎ trung,hån nhiªn, t©m hån gÇn gòi víi thiªn nhiªn. Khã kh¨n gian khæ çc anh coi thêng: õth× cã bôi, õ th× ít ¸o. Th¸i ®é “cha cÇn röa, ph× phÌo ch©m ®iÕu thuèc, cha cÇn thay,l¸i tr¨m c©y sè n÷a lµ sù th¸ch thøc, coi thêng khã kh¨n gian khæ. Nh÷ng chiÕc xe tõ



69

trong bom r¬i, bÞ bom giËt, bom rung, nhng ngêi chiÕn sÜ vÉn ung dung. C¸c anhnh×n th¼ng phÝa tríc, vui vÎ b¾t tay nhau. Xe h háng kh«ng cã kÝnh, kh«ng cã ®Ìn,kh«ng cã mui xe, thïng xe cã xíc, nhng xe vÉn ch¹y v× MiÒn Nam phÝa tríc. TÊt c¶v× tiÒn tuyÕn, v× mÆt trËn, ®ã lµ khÈu hiÖu cña hä. Vµ nh÷ng chiÕc xe mang ®Çy th¬ngtÝch vÉn l¨n b¸nh ra mÆt trËn. Cã thÓ nãi nh÷ng ngêi l¸i xe, ngêi lµm chñ ph¬ng tiÖnlµ yÕu tè quyÕt ®Þnh lµm nªn th¾ng lîi trªn mÆt trËn vËn t¶i vµ cuéc kh¸ng chiÕn chèngMü cøu níc.

C©u 7:a. Ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu c¶m cña tõ “Ch«ng chªnh” trong c©u th¬: “Vâng m¾c ch«ng

chªnh ®êng xe ch¹y. L¹i ®i, l¹i ®i trêi xanh thªm”.b. ChØ víi hai c©u th¬ trªn, Ph¹m TiÕn DuËt ®· cho ta hiÓu vÎ ®Ñp ngêi l¸i xe

Trêng S¬n thêi chèng Mü. H·y viÕt tiÕp tõ 7 ®Õn 12 c©u t¹o ®o¹n v¨n diÔn dÞch hoµnchØnh (trong ®so cã sö dông phÐp nèi vµ c©u ®¬n më réng thµnh phÇn chñ ng÷).Gîi ý:a. - “Ch«ng chªnh” lµ mét tõ l¸y giµu gi¸ trÞ gîi t¶, gîi c¶m. Tõ “ch«ng chªnh” gîi

t¶ t thÕ kh«ng th¨ng b»ng, kh«ng ch¾c ch¾n, kh«ng v÷ng c·i. Trong hoµn c¶nh ra ®êicña bµi th¬ th× tõ “ch«ng chªnh” gîi sù nguy hiÓm. §©y lµ mét nÐt vÏ hiÖn thùc mµPh¹m TiÕn DuËt t¸i hiÖn l¹i cuéc ®êi gian khæ cña ngêi lÝnh l¸i xe Trêng S¬n. Tronghoµn c¶nh chiÕn ®Êu hÕt søc gian khæ, hä ph¶i ¨n, ph¶i ngñ nh÷ng giÊc ngñ ng¾n trªnxe hoÆc trªn däc ®êng ®i gi÷a lµn ma bom cña kÎ thï nh»m huû diÖt sù sèng.

- Song tõ “ch«ng chªnh” cßn gîi t¶ phong th¸i hiªn ngang cña ngêi lÝnh. Bom ®¹ncña kÎ thï tëng nh cã thÓ dïng søc m¹nh ®Ó huû diÖt sù sèng con ngêi nhngkh«ng! H×nh ¶nh nh÷ng chiÕc vâng m¾c “ch«ng chªnh” trªn tuyÕn ®êng TS khãi löaÊy ®· chøng minh ®iÒu ngîc l¹i: sù sèng kh«ng chØ tån t¹i mµ cßn tån t¹i trong mét tthÕ kiªu h·nh, hiªn ngang, t thÕ cña ngêi chiÕn th¾ng.b. ViÕt ®o¹n v¨n:- C©u th¬ t¸i hiÖn mét c¸ch tinh tÕ gian khæ mµ nh÷ng ngêi lÝnh l¸i xe Trêng S¬n

ph¶i tr¶i qua. §ã lµ cuéc sèng gian khæ, ph¶i ¨n, ph¶i ngñ nh÷ng giÊc ngñ ng¾n ngµytrªn xe gi÷a nh÷ng lµn ma bom cña giÆc ®ang ngµy ®ªm trót xuèng nh»m huû diÖt sùsèng.

- “Ch«ng chªnh” lµ mét tõ l¸y giµu gi¸ trÞ gîi t¶, gîi c¶m. Tõ “ch«ng chªnh” gîi tat thÕ kh«ng th¨ng b»ng, kh«ng ch¾c ch¾n, kh«ng v÷ng ch·i. Song trong hoµn c¶nh cñabµi th¬, tõ “ch«ng chªnh” cßn gîi t¶ phong th¸i hiªn ngang cña ngêi lÝnh nh ng¹onghÔ, th¸ch thøc kÎ thï.

- Hä lu«n cã t thÕ tiÕn vÒ phÝa tríc. §iÖp tõ “l¹i ®i” t¸i hiÖn vßng b¸nh xe l¨ntiÕn lªn phÝa tríc, réng h¬n lµ ®oµn xe vËn t¶i lao nhanh ra mÆt trËn bá l¹i ®»ng sau tÊtc¶ ®¹n bom u ¸m ®Ó ®Õn víi bÇu trêi xanh phÝa tríc.



70

- BÇu trêi xanh lµ h×nh ¶nh trîng trng cho hoµ b×nh, cho cuéc sèng t¬i ®Ñp. Víih×nh ¶nh nµy, ta thÊy ®îc niÒm l¹c quan, niÒm tin bÊt diÖt cña ngêi lÝnh vµo chiÕnth¾ng. Ph¶i ch¨ng ®ã lµ søc m¹nh lín lao ®Ó ®oµn xe l¨n b¸nh tíi ®Ých?



71

§oµn thuyÒn ®¸nh çHuy CËn

MÆt trêi xuèng biÓn nh hßn löa.Sãng ®· cµi then, ®ªm sËp cöa.§oµn thuyÒn ®¸nh ç l¹i ra kh¬i,C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i.

H¸t r»ng: ç b¹c biÓn §«ng lÆng,Ç thu biÓn §«ng nh ®oµn thoi.§ªm ngµy dÖt biÓn mu«n luång s¸ng,§Õn dÖt líi ta, ®oµn ç ¬i!

ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng.Lít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng,Ra ®Ëu dÆm xa dß bông biÓn,Dµn ®an thÕ trËn líi v©y gi¨ng.Ç nhô, ç chim cïng ç ®Ð,Ç song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång,Çi ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ,§ªm thë: sao lïa níc H¹ Long.

Ta h¸t bµi ca ngîi ç vµo,Gâ thuyÒn ®· cã nhÞp tr¨ng cao.BiÓn cho ta ç nh lßng mÑ.Nu«i lín ®êi ta tù buæi nµo.

Sao mê, kÐo líi kÞp trêi s¸ng,Ta kÐo xo¨n tay chïm ç nÆng.VÉy b¹c ®u«i vµng loÐ r¹ng ®«ng,Líi xÕp buåm lªn ®ãn n¾ng hång.

C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i,§oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi.MÆt trêi ®éi biÓn nh« mµu míi,M¾t ç huy hoµng mu«n dÆm ph¬i.



72

A. KiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶:- Huy CËn (1919 - 2005) tªn ®Çy ®ñ lµ Cï Huy CËn, quª ë lµng ¢n Phó, huyÖn Dô

Quang (tríc ®©y thuéc huyÖn H¬ng S¬n, sau lµ §øc Thä), tØnh Hµ TÜnh.- Huy CËn ®· næi tiÕng trong phong trµo th¬ míi víi tËp th¬ “Löa thiªng” (1940).

¤ng tham gia çch m¹ng tõ tríc n¨m 1945 vµ sau çch m¹ng th¸ng T¸m tõng gi÷nhiÒu träng tr¸ch trong chÝnh quyÒn çch m¹ng, ®ång thêi lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬tiªu biÓu cña nÒn th¬ hiÖn ®¹i ViÖt Nam.

- Huy CËn ®· ®îc Nhµ níc trao tÆng Gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖthuËt (1996).

II. T¸c phÈm:1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c:- Gi÷a n¨m 1958, Huy Cận cã chuyÕn ®i thùc tÕ dµi ngµy ë vïng má Qu¶ng Ninh.

Tõ chuyÕn ®i thùc tÕ nµy, hån th¬ Huy CËn míi thùc sù n¶y në trë l¹i, dåi dµo trongc¶m høng vÒ thiªn nhiªn ®Êt níc, vÒ lao ®éng vµ niÒm vui tríc cuéc sèng míi.

- Bµi "§oµn thuyÒn ®¸nh ç" ®îc s¸ng t¸c trong thêi gian Êy vµ in trong tËp th¬“Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng” (1958).

2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt* Néi dung: Bµi th¬ kh¾c ho¹ nhiÒu h×nh ¶nh ®Ñp tr¸ng lÖ, thÓ hiÖn sù hµi hoµ gi÷a

thiªn nhiªn vµ con ngêi lao ®éng, béc lé niÒm vui, niÒm tù hµo cña nhµ th¬ tríc ®Êtníc vµ cuéc sèng.* NghÖ thuËt: - S¸ng t¹o h×nh ¶nh th¬ b»ng liªn tëng, tëng tîng phong phó, ®éc

®¸o.- ¢m hëng khoÎ kho¾n, hµo hïng, l¹c quan.

3. Bè côc bµi th¬Bµi th¬ ®îc bè côc theo tr×nh tù thêi gian, kh«ng gian chuyÕn ra kh¬i cña ®oµn

thuyÒn, gåm 3 phÇn:- PhÇn 1 (2khæ ®Çu): c¶nh ®oµn thuyÒn ra kh¬i- PhÇn 2 (5 khæ tiÕp theo): c¶nh ®oµn thuyÒn ®¸nh ç trªn biÓn.- PhÇn 3 (khæ cuèi): h×nh ¶nh ®oµn thuyÒn ®¸nh ç trë vÒ.Nªu thêi gian vµ kh«ng gian ®îc miªu t¶ trong bµi th¬:Bµi th¬ ®· t¹o ra mét khung c¶nh kh«ng gian vµ thêi gian rÊt ®¸ng chó ý:- Kh«ng gian réng lín bao la víi mÆt trêi, biÓn, tr¨ng, sao, m©y, giã;- Thêi gian lµ nhÞp tuÇn hoµn cña vò trô tõ lóc hoµng h«n ®Õn b×nh minh, còng lµ

thêi gian cña mét chuyÕn ra biÓn råi trë vÒ cña ®oµn thuyÒn ®¸nh ç: mÆt trêi xuèng

biÓn, c¶ trêi ®Êt vµo ®ªm, tr¨ng lªn cao, ®ªm thë, sao lïa… råi sao mê, mÆt trêi ®éi

biÓn nh« lªn trong mét ngµy míi. §iÓm nhÞp thêi gian cho c«ng viÖc cña ®oµn thuyÒn®¸nh ç lµ nhÞp tuÇn hoµn cña thiªn nhiªn vò trô.



73

B. Ph©n tÝch bµi th¬I. Ph©n tÝch c¶ bµi th¬:Yªu cÇu: TËp trung lµm næi bËt mét sè luËn ®iÓm sau:1) L§1: Ngay më ®Çu bµi th¬ ta ®· nghe thÊy ©m hëng bµi ca lao ®éng ng©n vang,

khoÎ kho¾n trong c¶nh ®oµn thuyÒn ra kh¬i. (khæ 1 vµ 2).- §ã lµ c¶nh ra kh¬i trong buæi hoµng h«n thËt huy hoµng, tr¸ng lÖ, ®Çy søc sèng:

“MÆt trêi xuèng biÓn nh hßn löa

Sãng ®· cµi then, ®ªm sËp cöa”- Ph©n tÝch ®iÓm nh×n cña th¬.- Ph©n tÝch c¶m nhËn ®éc ®¸o cña t¸c gi¶ vÒ h×nh ¶nh mÆt trêi… qua biÖn ph¸p so

s¸nh vµ nh©n ho¸ ®Æc s¾c. Huy CËn ®· miªu t¶ rÊt thùc sù chuyÓn ®æi thêi kh¾c gi÷angµy vµ ®ªm khiÕn c¶nh biÓn vµo ®ªm thËt ®Ñp, kú vÜ, tr¸ng lÖ nh thÇn tho¹i ®ång thêigîi sù gÇn gòi nh ng«i nhµ th©n quen, gîi sù b×nh yªn ®èi víi ngêi d©n chµi.

- mµn ®ªm më ra ®· khÐp l¹i kh«ng gian cña mét ngµy. Gi÷a lóc vò trô, ®Êt trêinh chuyÓn sang tr¹ng th¸i nghØ ng¬i th× ngîc l¹i, con ngêi b¾t ®Çu ho¹t ®éng:

“§oµn thuyÒn ®¸nh ç l¹i ra kh¬i,

C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i”.

+ C©u th¬ khiÕn ta h×nh dung ®îc c¶ mét ®oµn thuyÒn, chø kh«ng ph¶i lµ mét conthuyÒn ®¬n ®éc ra kh¬i. Tõ l¹i diÔn t¶ c«ng viÖc lao ®éng thêng ngµy.

+ ë ®©y t¸c gi¶ t¶ khÝ thÕ cña ®oµn thuyÒn ®ã ra kh¬i qua h×nh ¶nh c©u h¸t c¨ngbuåm cïng giã kh¬i. §ã lµ mét Èn dô hay, biÕn çi ¶o thµnh çi thùc - > khÝ thÕ ph¬iphíi, m¹nh mÏ cña ®oµn thuyÒn vµ niÒm vui, søc m¹nh ngêi lao ®éng trªn biÓn, lµmchñ cuéc ®êi ®ang chinh phôc biÓn kh¬i.

- Ph©n tÝch khæ th¬ thø 2:

“H¸t r»ng: ç b¹c biÓn §«ng lÆng,

Ç thu biÓn §«ng nh ®oµn thoi§ªm ngµy dÖt biÓn mu«n luång s¸ng

§Õn dÖt líi ta, ®oµn ç ¬i!”+ Gîi sù giµu cã cña biÓn kh¬i.+ Gîi sù quý gi¸ - > tõ "b¹c".+ H×nh ¶nh so s¸nh ®Ñp "Ç thu biÓn §«ng nh ®oµn thoi".+ H×nh ¶nh nh©n ho¸ tinh tÕ: “dÖt”+ Tõ “ta” ®Çy tù hµo, kh«ng cßn çi “t«i” c« ®¬n nhá bÐ…- > C¶nh ra kh¬i huy hoµng ®Çy khÝ thÕ høa hÑn.



74

b. L§2: TiÕp theo niÒm c¶m høng say sa, bµi ca lao ®éng vÉn vang lªn khoÎ kho¾n,ngîi ca c¶nh ®¸nh ç trªn biÓn díi trêi tr¨ng sao. T¸c gi¶ s¸ng t¹o h×nh ¶nh ®Ñp. (khæ3, 4, 5, 6)

- Ph©n tÝch hai c©u th¬ khæ 3: Trªn mÆt biÓn cã mét con thuyÒn lít ®i trªn sãng.+ H×nh ¶nh nãi qu¸ cho thÊy: con thuyÒn ®¸nh ç vèn nhá bÐ tríc biÓn c¶ bao la

giê ®©y qua çi nh×n cña nhµ th¬ trë nªn lín lao, kú vÜ vµ ngang tÇm vò trô:

“ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng

Lít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng”,

Mét con thuyÒn ®Æc biÖt cã giã lµ ngêi cÇm l¸i, cßn tr¨ng lµ çnh buåm - > gîi sùnhÞp nhµng, hoµ quÖn cña ®oµn thuyÒn víi biÓn trêi.+ Con thuyÒn b¨ng b¨ng lít sãng ra kh¬i ®Ó dß bông biÓn. C«ng viÖc ®¸nh ç ®îc

dµn ®an nh mét thÕ trËn hµo hïng - > Gîi sù khÐo lÐo nh nghÖ sÜ cña ngêi d©n chµivµ t©m hån phãng kho¸ng, dòng c¶m chinh phôc biÓn c¶.=> Nh vËy, tÇm vãc cña con ngêi vµ ®oµn thuyÒn ®· ®îc n©ng lªn, hoµ nhËp vµo

kÝch thíc cña thiªn nhiªn vò trô. Kh«ng cßn çi c¶m gi¸c nhá bÐ lÎ loi khi con ngêi®èi diÖn víi trêi réng, s«ng dµi nh trong th¬ Huy CËn tríc çch m¹ng. H×nh ¶nh th¬thËt l·ng m¹n, bay bæng vµ con ngêi cã t©m hån còng thËt vui vÎ, ph¬i phíi. C«ngviÖc lao ®éng nÆng nhäc cña ngêi ®¸nh ç ®· trë thµnh bµi ca ®Çy niÒm vui, nhÞpnhµng cïng thiªn nhiªn.

- Ph©n tÝch sù c¶m nhËn tinh tÕ vÒ vÎ ®Ñp cña çc loµi ç quý qua nghÖ thuËt nh©nho¸: rùc rì, lÊp l¸nh nh mét ®ªm héi.

“Ç nhô, ç chim cïng ç ®Ð,

Ç song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång,Çi ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ,

§ªm thë: sao lïa níc H¹ Long”.

+ Huy CËn ®· ngîi ca sù giµu cã cña biÓn c¶ b»ng çch liÖt kª tªn cña çc loµi çkh¸c nhau: “Ç nhô, ç chim cïng ç ®Ð - ç song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång”. Chim, thu,nhô, ®Ð lµ nh÷ng loµi ç quý ë vïng biÓn níc ta, nh÷ng loµi ç mang l¹i gi¸ trÞ kinh tÕlín cho ngµnh thuû s¶n ViÖt Nam.+ BiÓn kh«ng chØ giµu mµ cßn rÊt ®Ñp. BiÓn ®Ñp mét çch th¬ méng. Khi mµn ®ªm

b¾t ®Çu bu«ng xuèng, trêi khuya dÇn, tr¨ng b¾t ®Çu lªn, chóng ta cã thÓ h×nh dung gi÷akh«ng gian bao la sãng níc, gi÷a ¸nh s¸ng rÊt dÞu dµng, mê ¶o, m¬ hå cña ¸nh tr¨ngtrªn biÓn, lóc Êy biÓn mang mµu s¾c thËt nªn th¬. Nã lÊp l¸nh, dÞu dµng, thanh tho¸t.VÎ ®Ñp ®ã hoµ cïng víi mµu s¾c cña mu«n loµi ç trªn biÓn. Huy CËn sö dông mét lo¹tçc tÝnh tõ chØ mµu s¾c: lÊp l¸nh, ®en hång, vµng choÐ. TÊt c¶ t¹o nªn mét bøc tranhs¬n mµi nªn th¬ vµ ®Çy chÊt l·ng m¹n. Nh÷ng con ç song gièng nh ngän ®uèc ®enhång ®ang lao ®i trong luång níc díi ¸nh tr¨ng lÊp l¸nh qu¶ lµ h×nh ¶nh Èn dô ®éc



75

®¸o. Tuy nhiªn Çi ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ l¹i lµ h×nh ¶nh ®Ñp nhÊt. ¸nh tr¨ngin xuèng mÆt níc, nh÷ng con ç quÉy ®u«i nh quÉy ¸nh tr¨ng tan ra vµng chÐo.+ §Óm thë: sao lïa níc H¹ Long lµ h×nh ¶nh nh©n ho¸ ®Ñp. §ªm ®îc miªu t¶ nh

mét sinh vËt ®¹i d¬ng: nã thë. TiÕng thë cña biÓn ®ªm chÝnh lµ ¸nh sao lïa sãng níc,hoµ víi tiÕng gâ thuyÒn trong nhÞp ®iÖu hèi thóc cña ®ªm tµn… Nhng tëng tîng cñanhµ th¬ ®îc c¾t nghÜa b»ng bÊt ngê: sao lïa níc H¹ Long lµm nªn tiÕng thë cña ®ªm.§©y lµ mét h×nh ¶nh ®¶o ngîc, sãng biÓn ®u ®a lïa ¸nh sao trêi n¬i ®¸y níc chøkh«ng ph¶i bãng sao lïa sãng níc. §©y lµ mét h×nh ¶nh l¹ - mét s¸ng t¸c nghÖ thuËtcña nhµ th¬ Huy CËn khiÕn cho c¶nh thiªn nhiªn sinh ®éng. TÊt c¶ lµm nªn mét bøctranh hoµ nhÞp kú diÖu gi÷a thiªn nhiªn vµ con ngêi lao ®éng.

- Ph©n tÝch tiÕng h¸t c¨ng trµn mÆt biÓn, gäi ç vµo.

“Ta h¸t bµi ca gäi ç vµo,

Gâ thuyÒn ®· cã nhÞp tr¨ng cao.BiÓn cho ta ç nh lßng mÑ,Nu«i lín ®êi ta tù buæi nµo".

+ Ta h¸t bµi ca gäi ç vµo - > Gîi sù th©n thiÕt, gîi niÒm vui, phÊn chÊn yªu lao®éng.+ Gâ thuyÒn ®· cã nhÞp tr¨ng cao. - > Gîi c¶m nhËn chÊt th¬ bay bæng l·ng m¹n,

kh«ng ph¶i con ngêi gâ thuyÒn ®Ó xua ç vµo líi mµ lµ tr¨ng cao gâ. Trong ®ªmtr¨ng s¸ng, vÇng tr¨ng in xuèng mÆt níc, sãng x« bãng tr¨ng díi níc gâ vµo m¹nthuyÒn t¹o nªn nhÞp ®iÖu cho bµi ca lao ®éng. Cã thÓ nãi ®©y lµ h×nh ¶nh l·ng m¹n ®ÇychÊt th¬ lµm ®Ñp thªm c«ng viÖc ®¸nh ç trªn biÓn. Thiªn nhiªn ®· cïng con ngêi hoµ®ång trong lao ®éng. Vµ nh vËy, bøc tranh kh«ng chØ cã mµu s¾c h×nh ¶nh mµ cßn cãc¶ ©m thanh rén r·.

“BiÓn cho ta ç nh lßng mÑ,

Nu«i lín ®êi ta tù buæi nµo”.

- > Gîi sù giao hoµ th©n thiÕte, u ¸i cña con ngêi víi biÓn quª h¬ng, biÓn rÊt ©nt×nh.

- Ph©n tÝch bøc ph¸c ho¹ khoÎ kho¾n vÒ t thÕ ngêi d©n chµi.

“Sao mê, kÐo líi kÞp trêi s¸ng

Ta kÐo xo¨n tay chïm ç nÆng.VÉy b¹c ®u«i vµng loÐ r¹ng ®«ng,

Líi xÕp buåm lªn ®ãn n¾ng hång”.

+ C©u th¬ nh t¹o nªn h×nh ¶nh ngêi lao ®éng trªn nÒn trêi ®ang s¸ng dÇn, önghång.



76

+ Tõ “b¹c”, “vµng” võa gîi mµu s¾c s¸ng ®Ñp, võa gîi sù quý gi¸, giµu cã cña biÓnban tÆng con ngêi cÇn cï, dòng c¶m.+ Líi xÕp buåm lªn ®ãn n¾ng hång t¹o mét sù nhÞp nhµng gi÷a lao ®éng cña con

ngêi víi sù vËn hµnh cña vò trô. Con ngêi muèn chia sÎ niÒm vui víi ¸nh b×nh minh.c. L§ 3: Nhng cã lÏ bµi ca lao ®éng ng©n vang hµo hïng nhÊt, hay nhÊt ë khæ th¬

cuèi cïng: diÔn t¶ c¶nh ®oµn thuyÒn th¾ng lîi trë vÒ trong b×nh minh rùc rì, tr¸ng lÖ.(Khæ cuèi).

- 4 c©u cuèi ®· dùng lªn quang c¶nh kú vÜ vÒ cuéc ch¹y ®ua cña con ngêi (®oµnthuyÒn) víi mÆt trêi.+ H×nh ¶nh c©u h¸t l¹i më ®Çu cho khæ th¬: “C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i”. Nh

vËy, c©u h¸t ®· theo suèt cuéc hµnh tr×nh cña ngêi d©n chµi. C©u h¸t më ®Çu lóc hä b¾t®Çu lªn ®êng ra kh¬i, vµ khi trë vÒ l¹i nh÷ng c©u h¸t Êy. CÊu tróc lÆp: nh mét ®iÖpkhóc ng©n nga, nhÊn m¹nh niÒm vui lao ®éng lµm giµu ®Ñp quª h¬ng. Cã lÏ c©u h¸tlóc ra ®i lµ c©u h¸t l¹c quan tin tëng khi trë vÒ con thuyÒn sÏ ®Çy ¾p ç t¬i, cßn c©uh¸t lóc trë vÒ lµ c©u h¸t vui síng tríc thµnh qu¶ lao ®éng sau mét ®ªm vÊt v¶.+ Kh«ng chØ cã h×nh ¶nh c©u h¸t ®îc lÆp l¹i ë khæ cuèi, ta cßn thÊy h×nh ¶nh mÆt

trêi còng xuÊt hiÖn. NÕu khæ ®Çu lµ mÆt trêi cña hoµng h«n th× ®©y lµ mÆt trêi cña b×nhminh. B×nh minh b¸o hiÖu mét ngµy míi, b¸o hiÖu mét sù sèng sinh s«i n¶y në, lµ sùkhëi ®Çu cña nh÷ng niÒm vui, niÒm h¹nh phóc mµ ngêi d©n chµi cã ®îc sau métchuyÕn hµnh tr×nh rÊt vÊt v¶ vµ cùc nhäc.+ §Æc biÖt ë khæ th¬ cuèi cã mét h×nh ¶nh rÊt hay, rÊt hoµnh tr¸ng vµ l·ng m¹n:

“§oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi”. §oµn thuyÒn ë ®©y s¸nh ngang víi h×nh ¶nh

mÆt trêi. Huy CËn ®· lÊy mét sù vËt bÐ nhá, b×nh dÞ ®Ó ngÇm so s¸nh víi h×nh ¶nh vÜ®¹i cña thiªn nhiªn: “MÆt trêi”. H×nh ¶nh nh©n ho¸, nãi qu¸ - > søc dåi dµo, vÉn h¨ngsay m¹nh mÏ sau mét ®ªm lao ®éng vÊt v¶ cña ngêi d©n chµi. Nãi nh vËy lµ t¸c gi¶®· lµm næi bËt t thÕ cña nh÷ng con ngêi lao ®éng, bëi nãi ®oµn thuyÒn nhng thùcchÊt lµ nãi ®Õn ngêi d©n chµi, ®oµn thuyÒn ë ®©y lµ mét ho¸n dô ®Ó chØ ngêi ng d©n.Hä trë vÒ trong mét t thÕ s¸nh ngang víi vò trô, thËm chÝ trong cuéc ch¹y ®ua víithiªn nhiªn hä ®· chiÕn th¾ng. ChÝnh nh÷ng con ngêi lao ®éng Êy ®· chiÕn th¾ng thiªnnhiªn vµ lµm chñ thiªn nhiªn.+ Khi mÆt trêi lã r¹ng, mét ngµy míi b¾t ®Çu còng lµ lóc ®oµn thuyÒn trë vÒ bÕn:

“MÆt trêi ®éi biÓn nh« mµu míi - M¾t ç huy hoµng mu«n dÆm ph¬i”. Ta l¹i b¾t gÆpmét h×nh ¶nh mÆt trêi kh¸c, kh«ng ph¶i cña thiªn nhiªn mµ cña mu«n ngµn m¾t ç lÊp

l¸nh trong buæi b×nh minh. ý th¬ ph¶ng phÊt kh«ng khÝ thÇn tho¹i, anh hïng ca, b¶nanh hïng ca lao ®éng. §ã lµ niÒm vui chiÕn th¾ng, niÒm vui ®ñ ®Çy khi ®îc mïa ç,niÒm vinh quang cña ngêi lao ®éng rÊt b×nh dÞ, nhá bÐ. Nã lµm næi bËt t thÕ lµm chñvò trô cña nh÷ng con ngêi lao ®éng.



77

- Huy CËn kh¾c ho¹ ®Ëm nÐt ®Ñp khoÎ kho¾n cña ngêi d©n chµi (qua c©u h¸t…)vµ vÎ ®Ñp giµu cã cña biÓn kh¬i qua kÕt cÊu ®Çu ®u«i t¬ng øng.

II. Bµi th¬ cã bao nhiªu tõ h¸t, c¶ bµi còng lµ mét khóc ca, ®©y lµ khóc ca g× vµt¸c gi¶ lµm thay lêi ai? Em cã nhËn xÐt g× vÒ ©m hëng, giäng ®iÖu cña bµi th¬?Çc yÕu tè: thÓ th¬, vÇn, nhÞp ®· gãp phÇn t¹o nªn ©m hëng cña bµi th¬ nh thÕnµo?

Bµi th¬ “§oµn thuyÒn ®¸nh ç” cã ©m hëng võa khoÎ kho¾n, s«i næi, võa ph¬i

phíi, bay bæng. ¢m hëng Êy ®îc t¹o thµnh bëi:- Lêi th¬ dâng d¹c.- ¢m ®iÖu th¬ nh khóc h¸t say mª hµo høng víi ch÷ “h¸t” lÆp ®i lÆp l¹i 4 lÇn,

khiÕn bµi th¬ nh mét khóc ca - khóc ca cña t×nh yªu lao ®éng.- ThÓ th¬ 7 ch÷, nhÞp 4/3 lµ chñ yÕu nªn rÊt khoÎ kho¾n.- VÇn liÒn xen çch, vÇn tr¾c xen b»ng. VÇn tr¾c t¹o nªn søc m¹nh, søc déi, cßn

vÇn b»ng t¹o nªn sù vang xa bay bæng cho lêi th¬.- H×nh ¶nh th¬ lÆp l¹i theo kÕt cÊu ®Çu cuèi t¬ng øng.Çc yÕu tè trªn ®· t¹o cho bµi th¬ ©m hëng, giäng ®iÖu ®Çy søc sèng, thÓ hiÖn niÒm

l¹c quan, vui t¬i, phÊn khëi cña ngêi d©n chµi khi lao ®éng vµ hån th¬ ph¬i phíi,lßng yªu cuéc sèng cña t¸c gi¶ Huy CËn trong nh÷ng n¨m ®Çu x©y dùng chñ nghÜa x·héi.

Gîi ý çch viÕt mét sè ®o¹n v¨n1. Tríc hÕt c¶nh hoµng h«n trªn biÓn vµ c¶nh ®oµn thuyÒn ®¸nh ç ra kh¬i

®îc diÔn t¶ rÊt sinh ®éng ë 2 khæ th¬ ®Çu.a. C¶nh hoµng h«n trªn biÓn ®îc miªu t¶ b»ng mét h×nh tîng ®éc ®¸o.“MÆt trêi xuèng biÓn nh hßn löaSãng ®· cµi then ®ªm sËp cöa”.- Víi sù liªn tëng so s¸nh thó vÞ, Huy CËn ®· miªu t¶ rÊt thùc sù chuyÓn ®æi thêi

kh¾c gi÷a ngµy vµ ®ªm khiÕn c¶nh biÓn vµo ®ªm thËt kú vÜ, tr¸ng lÖ nh thÇn tho¹i. Vòtrô nh mét ng«i nhµ lín víi mµn ®ªm bu«ng xuèng lµ tÊm cöa khæng lå víi nh÷nglîn sãng hiÒn hoµ gèi ®©u nhau ch¹y ngang trªn biÓn nh nh÷ng chiÕc then cµi cöa.Ph¸c ho¹ ®îc mét bøc tranh phong c¶nh kú diÖu nh thÕ h¼n nhµ th¬ ph¶i cã cÆp m¾tthÇn vµ tr¸i tim nh¹y c¶m.b. Khi thiªn nhiªn bíc vµo tr¹ng th¸i nghØ ng¬i th× con ngêi b¾t ®Çu lµm viÖc.- Mµn ®ªm më ra ®· khÐp l¹i kh«ng gian cña mét ngµy. Gi÷a lóc vò trô, ®Êt trêi

nh chuyÓn sang tr¹ng th¸i nghØ ng¬i th× ngîc l¹i, con ngêi b¾t ®Çu ho¹t ®éng “§oµnthuyÒn ®¸nh ç l¹i ra kh¬i - C©u h¸t c¨ng buån cïng giã kh¬i”. Sù ®èi lËp nµy lµm næibËt t thÕ lao ®éng cña con ngêi tríc biÓn c¶.



78

- NhÞp th¬ nhanh m¹nh nh mét quyÕt ®Þnh døt kho¸t. §oµn ng d©n ®· xuèng ®¸ythuyÒn ra kh¬i vµ cÊt cao tiÕng h¸t khëi hµnh. Tõ “l¹i” võa biÓu thÞ sù lÆp l¹i tuÇn tù,thêng nhËt, ??? mçi ngµy cña c«ng viÖc lao ®éng võa biÓu thÞ ý so s¸nh ngîc chiÒuvíi c©u trªn: ®Êt trêi vµo ®ªm nghØ ng¬i mµ con ngêi b¾t ®Çu lao ®éng, mét c«ng viÖclao ®éng kh«ng Ýt vÊt v¶.

- H×nh ¶nh “c©u h¸t c¨ng buåm” - çnh buåm c¨ng giã ra kh¬i lµ Èn dô cho tiÕngh¸t cña con ngêi cso søc m¹nh lµm c¨ng çnh buåm. C©u h¸t lµ niÒm vui, niÒm saysa høng khëi cña nh÷ng ngêi lao ®éng l¹c quan yªu nghÒ, yªu biÓn vµ say mª víic«ng viÖc chinh phôc biÓn kh¬i lµm giµu cho Tæ quèc.

3. Vµ ®©y lµ h×nh ¶nh ®oµn thuyÒn ®¸nh ç trªn ®êng trë vÒ:C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i§oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêiMÆt trêi ®éi biÓn nh« mµu míiM¾t ç huy hoµng mu«n dÆm kh¬i.

- §oµn thuyÒn ®¸nh ç ®· ®i vµo lóc hoµng h«n trong tiÕng h¸t vµ trë vÒ vµo lócb×nh minh cïng trong tiÕng h¸t. Nh÷ng c©u th¬ ®îc lÆp l¹i nh mét ®iÖp khóc cña métbµi ca lao ®éng. NÕu nh tiÕng h¸t lóc tríc thÓ hiÖn niÒm vui khi lao ®éng th× tiÕng h¸tsau l¹i thÓ hiÖn sù phÊn khëi v× kÕt qu¶ lao ®éng sau mét ®ªm lµm viÖc h¨ng say. Hätrë vÒ trong t thÕ míi “ch¹y ®ua cïng mÆt trêi”. Tõ “ch¹y ®ua” thÓ hiÖn khÝ thÕ lao®éng m¹nh mÏ, søc lùc vÉn dåi dµo cña ngêi lao ®éng. §oµn thuyÒn ®îc nh©n ho¸,c¶ mÆt trêi còng tham gia vµo cuéc ch¹y ®ua nµy vµ kÕt qu¶ con ngêi ®· chiÕn th¾ng.

- Hai c©u kÕt khÐp l¹i bµi th¬ nhng l¹i më ra mét c¶nh tîng thËt kú vÜ vµ chãi läi.Ph¶i nãi r»ng Huy CËn ®· rÊt tinh tÕ khi miªu t¶ sù vËn hµnh cña vò trô. MÆt trêi tõ tõnh« lªn trªn s«ng níc xanh lam, chiÕu tá ¸nh s¸ng rùc rì, c¶nh biÓn bõng s¸ng vµ cßn®Ñp h¬n víi kÕt qu¶ lao ®éng. Con thuyÒn chë vÒ khoang nµo còng ®Çy ¾p ç. M¾t çph¶n chiÕu ¸nh mÆt trêi gièng nh mu«n vµn mÆt trêi nhá li ti. §ã thËt sù lµ mét c¶nhtîng ®Ñp, huy hoµng gi÷a bÇu trêi vµ mÆt biÓn, gi÷a thiªn nhiªn vµ thµnh qu¶ lao ®éng.

C©u 4: ViÕt ®o¹n v¨n ng¾n kho¶ng 10 c©u nªu c¶m nghÜ cña em vÒ vÎ ®Ñp cña

thiªn nhiªn vµ con ngêi trong bµi th¬“§oµn thuyÒn ®¸nh ç”.

Gîi ý:Thiªn nhiªn vïng biÓn trong bµi th¬ cã mét vÎ ®Ñp riªng. Bçu trêi gièng nh ng«i

nhµ vò trô khi ®ªm xuèng còng cµi then, sËp cöa ®Ó chuÈn bÞ nghØ ng¬i. Cã tr¨ng, cãgiã, biÓn lÆng, nh÷ng bµy ç dÖt biÓn nh muèn luång s¸ng. MÆt trêi lªn lµm cho biÓnthªm mµu s¾c míi. Nh÷ng thuyÒn ®Çy ¾p ç nèi nhau thµnh mu«n dÆm kh¬i m¾t ç huyhoµng. Con ngêi lµm chñ nªn vui vÎ ca h¸t suèt tõ khi ra kh¬i, trong qu¸ tr×nh bu«nglíi vµ trë vÒ. Con ngêi hoµ hîp víi thiªn nhiªn. Giã l¸i thuyÒn, tr¨ng nh d¸t vµng

trªn nh÷ng çnh buåm. Ngêi ®¸nh ç th× h¸t bµi ca gäi ç vµo… Kh«ng khÝ lao ®éng

thËt khoÎ kho¾n. Tõng chïm ç nÆng ®îc kÐo lªn trong tiÕng h¸t cña nh÷ng con ngêi



79

ch¹y ®ua cïng mÆt trêi. VÎ ®Ñp cña thµnh qu¶ lao ®éng còng chÝnh lµ vÎ ®Ñp cña nh÷ngngêi lao ®éng míi, lµm ¨n tËp thÓ, lµm cho thiªn nhiªn, lµm cho ®êi m×nh.

C©u 6: Trong c©u th¬ “v©y b¹c ®u«i vµng loÐ r¹ng ®«ng”, tõ “®«ng” cã

nghÜa lµ g×? H·y t×m Ýt nhÊt 2 nghÜa cña tõ “®«ng” vµ cho vÝ dô. C©u th¬ ®· sö

dông biÖn ph¸p tu tõ g×? Ph©n tÝch? T×m hai vÝ dô còng sö dông biÖn ph¸p tu tõ ®ãmµ em ®· ®îc häc.Gîi ý:- Tõ “®«ng” cã nghÜa lµ phÝa ®«ng, biÓn ®«ng.- Hai nghÜa kh¸c nhau cña tõ “®«ng”.- Lµ ®éng tõ chØ tr¹ng th¸i: ®«ng ®óc, nhiÒu.- Lµ ®éng tõ chØ tr¹ng th¸i: ®«ng cøng.- Lµ tõ chØ ph¬ng híng: híng ®«ng, phÝa ®«ng.VD: §»ng ®«ng, tõng ®oµn thuyÒn ®¸nh ç nèi ®u«i nhau vÒ bê.- C©u th¬ ®· sö dông biÖn ph¸p tu tõ Èn dô: chØ sè lîng ç thu ®îc nhiÒu ®Õn

møc lµm ®Çy ¾p, tr¾ng xo¸ m¹n thuyÒn khi ¸nh n¾ng chiÕu vµo th©n ç - thµnh qu¶ lao®éng. C¶m gi¸c ¸nh s¸ng mét ngµy míi tõ ®oµn thuyÒn ç ®ã thÓ hiÖn ¸nh s¸ng sù béithu “Mïa vµng”.

- VÝ dô vÒ hai c©u th¬ sö dông phÐp tu tõ Èn dô.- VD1: Tõ Êy trong t«i bõng nÆng h¹

MÆt trêi ch©n lý chãi qua tim- VD2: Ngµy ngµy mÆt trêi ®i qua trªn l¨ng

ThÊy mét mÆt trêi trong l¨ng rÊt ®á.C©u 7: Cho c©u chñ ®Ò sau§oµn thuyÒn ®¸nh ç kh«ng chØ lµ mét bøc tranh s¬n mµi léng lÉy vÒ vÎ ®Ñp

cña thiªn nhiªn mµ cßn lµ mét bµi ca ngîi vÎ ®Ñp cña con ngêi lao ®éng.a. §Ò tµi cña ®o¹n v¨n chøa c©u më ®o¹n lµ g×? §Ò tµi cña ®o¹n v¨n trªn ®o¹n v¨n

chøa c©u më ®o¹n lµ g×?b. H·y viÕt tiÕp tõ 9 ®Õn 15 c©u ®Ó t¹o thµnh ®o¹n v¨n tæng ph©n hîp hoµn chØnh.

Trong ®ã cã sö dông phÐp thÕ ®ång nghÜa.Gîi ý:a. §Ò tµi cña ®o¹n v¨n chøa c©u më ®o¹n lµ: ca ngîi vÎ ®Ñp cña con ngêi lao ®éng.§Ò tµi cña ®o¹n v¨n trªn ®o¹n v¨n chøa c©u më ®o¹n lµ: §oµn thuyÒn ®¸nh ç lµ

mét bøc tranh s¬n mµi léng lÉy vÒ vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn.b. ViÕt ®o¹n:- T thÕ ra ®i: hoµn c¶nh kh¾c nghiÖt >< t thÕ hiªn ngang: hä mang ®Õn cho biÓn

kh¬i mét nhÞp ®iÖu míi : tiÕgn h¸t say mª lao ®éng.



80

- T thÕ lao ®éng trªn biÓn c¶ bao la: lao ®éng trªn biÓn kh«ng hÒ c« ®¬n, tÇm vãccña hä s¸nh vai víi ®Êt trêi, bëi thiªn nhiªn bÇu b¹n, chia sÎ víi hä… (ph©n tÝch ®ÓthÊy ®îc sù hoµ hîp gi÷a con ngêi vµ vò trô).

- T¹o nªn khóc men say ca ngîi con ngêi lao ®éng - > t¹o thµnh qu¶ lao ®éng mµhä mong muèn.

- Nhµ th¬ dïng h×nh ¶nh rÊt thùc: “ta kÐo xo¾n tay chïm ç nÆng” - > Thµnh qu¶lao ®éng: Hä ra vÒ víi thuyÒn ®Çy ¾p dêng nh ¸nh b×nh minh th¾p lªn tõ v©y ç. Hämang b×nh minh cho vïng biÓn bao la réng lín. Bµi th¬ lµ mét b¶n hïng ca vÒ ngêilao ®éng.

C©u 8: H·y chØ ra vµ ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt trong c©u th¬ sau:Ç nhô ç chim cïng ç ®ÐÇ song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång.H·y t×m mét vÝ dô còng cã sö dông biÖn ph¸p tu tõ nghÖ thuËt gièng nh c©u th¬

trªn (trong ch¬ng tr×nh ®· häc).Gîi ý:- Hai c©u th¬ trªn ®· sö dông biÖn ph¸p tu tõ liÖt kª, Èn dô. H×nh ¶nh nh÷ng con ç

chim, ç ®Ð, ç song lµ Èn dô cho thµnh qu¶ lao ®éng mµ nh÷ng ngêi d©n chµi cã ®îcsau mét ngµy lao ®éng trªn biÓn. H×nh ¶nh "lÊp l¸nh ®uèc ®en hång" lµ mét h×nh ¶nh®Ñp, nh÷ng chiÕc v©y ç díi ¸nh tr¨ng nh lÊp l¸nh.

- C©u th¬ cã sö dông phÐp liÖt kª: VD: Mét canh, hai canh l¹i ba canh/ Tr»n träcb¨n kho¨n giÊc ch¼ng thµnh.

BÕp löaB»ng ViÖt

Mét bÕp löa chên vên s¬ng símMét bÕp löa Êp iu nång ®îmCh¸u th¬ng bµ biÕt mÊy n¾ng ma.

Lªn bèn tuæi ch¸u ®· quen mïi khãiN¨m Êy lµ n¨m ®ãi mßn ®ãi máiBè ®i ®¸nh xe, kh« r¹c ngùa gµyChØ nhí khãi hun nhÌm m¾t ch¸uNghÜ l¹i ®Õn giê sèng mòi cßn cay!

T¸m n¨m rßng ch¸u cïng bµ nhãm löaTu hó kªu trªn nh÷ng çnh ®ång xaKhi tu hó kªu, bµ cßn nhí kh«ng bµBµ hay kÓ chuyÖn nh÷ng ngµy ë HuÕTiÕng tu hó sao mµ tha thiÕt thÕ!



81

MÑ cïng cha c«ng t¸c bËn kh«ng vÒCh¸u ë cïng bµ, bµ b¶o ch¸u ngheBµ d¹y ch¸u lµm, bµ ch¨m ch¸u häc.Nhãm bÕp löa nghÜ th¬ng bµ khã nhäc,Tu hó ¬i! Ch¼ng ®Õn ë cïng bµKªu chi hoµi trªn nh÷ng c¸nh ®ång xa?

N¨m giÆc ®èt lµng ch¸y tµn ch¸y rôiHµng xãm bèn bªn trë vÒ lÇm lôi§ì ®Çn bµ dùng l¹i tóp lÒu tranhVÉn v÷ng lßng, bµ dÆn ch¸u ®inh ninh“Bè ë chiÕn khu, bè cßn viÖc bèM¸y viÕt th chí kÓ nµy, kÓ nä,Cø b¶o nhµ vÉn ®îc b×nh yªn!”

Råi sím chiÒu l¹i bÕp löa bµ nhenMét ngän löa lßng bµ lu«n ñ s½n

Mét ngän löa chøa niÒm tin dai d¼ng…

LËn ®Ën ®êi bµ biÕt mÊy n¾ng maMÊy chôc n¨m råi, ®Õn tËn b©y giêBµ vÉn gi÷ thãi quen dËy símNhãm bÕp löa Êp iu nång ®îmNhãm niÒm yªu th¬ng, khoai s¾n ngät bïiNhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vuiNhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá¤i kú l¹ vµ thiªng liªng - bÕp löa !

Giê ch¸u ®· ®i xa, cã ngän khãi tr¨m tµuCã löa tr¨m nhµ, niÒm vui tr¨m ng¶Nhng vÉn ch¼ng lóc nµo quªn nh¾c nhë:- Sím mai nµy bµ nhãm bÕp lªn cha?...

A. KiÕn thøc c¬ b¶n:I. T¸c gi¶:- B»ng ViÖt, tªn khai sinh lµ NguyÔn ViÖt B»ng - sinh n¨m 1941, quª ë huyÖn

Th¹ch ThÊt, tØnh Hµ T©y.- B»ng ViÖt lµm th¬ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 60 vµ thuéc thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ trëng thµnh

trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü.



82

- HiÖn nay «ng lµ chñ tÞch Héi liªn hiÖp V¨n häc nghÖ thuËt Hµ Néi.II. T¸c phÈm:1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c:- Bµi th¬ ®îc s¸ng t¸c n¨m 1963, khi t¸c gi¶ ®ang lµ sinh viªn häc ngµnh luËt ë

níc ngoµi.- Bµi th¬ ®îc ®a vµo tËp H¬ng c©y - BÕp löa (1968), tËp th¬ ®Çu tay cña B»ng

ViÖt vµ Lu Quang Vò.2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt:* Néi dung: qua håi tëng vµ suy ngÉm cña ngêi ch¸u ®· trëng thµnh, bµi th¬

“BÕp löa” gîi l¹i nh÷ng kû niÖm ®Çy xóc ®éng vÒ ngêi bµ vµ t×nh bµ ch¸u, ®ång thêithÓ hiÖn lßng kÝnh yªu tr©n träng vµ biÕt ¬n cña ngêi ch¸u ®èi víi bµ còng lµ ®èi víigia ®×nh quª h¬ng ®Êt níc.* NghÖ thuËt: bµi th¬ ®· kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a biÓu c¶m víi miªu t¶ tù sù vµ

b×nh luËn. Thµnh c«ng cña bµi th¬ cßn ë sù s¸ng t¹o h×nh ¶nh bÕp löa g¾n liÒn víi h×nh¶nh ngêi bµ, lµm ®iÓm tùa kh¬i gîi mét kû niÖm, c¶m xóc, suy nghÜ vÒ bµ vµ t×nh bµch¸u.

3. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc:*M¹ch c¶m xóc: Bµi th¬ lµ lêi t©m sù cña ngêi ch¸u hiÕu th¶o ë ph¬ng xa göi vÒ

ngêi bµ.Bµi th¬ ®îc më ra víi h×nh ¶nh bÕp löa, tõ ®ã gîi vÒ nh÷ng kû niÖm tuæi th¬ sèng

bªn bµ t¸m n¨m rßng, lµm hiÖn lªn h×nh ¶nh bµ víi sù ch¨m sãc, lo toan, v©t v¶ vµ t×nhyªu th¬ng tr×u mÕn dµnh cho ®øa ch¸u. Tõ nh÷ng kû niÖm, ®øa ch¸u nay ®· trëngthµnh suy ngÉm vµ thÊu hiÓu vÒ cuéc ®êi bµ, vÒ lÏ sèng gi¶n dÞ mµ cao quý cña bµ.Cuèi cïng, ngêi ch¸u muèn göi niÒm mong nhí vÒ víi bµ. M¹ch c¶m xóc bµi th¬ ®i tõhåi tëng ®Õn hiÖn t¹i, tõ kû niÖm ®Õn suy ngÉm.* Bè côc: 4 phÇn.- Khæ ®Çu: h×nh ¶nh bÕp löa kh¬i nguån cho dßng c¶m xóc håi tëng vÒ bµ.- 4 khæ tiÕp: nh÷ng kû niÖm Êu th¬, h×nh ¶nh bµ vµ bÕp löa.- Khæ 6: nh÷ng suy nghÜ cña t¸c gi¶ vÒ bµ vµ h×nh ¶nh cuéc ®êi bµ.- Khæ cuèi: nçi nhí cña ch¸u vÒ bµ vµ bÕp löa.4. Gi¶i nghÜa tõ:- §inh ninh: ë ®©y cã nghÜa lµ nh¾c ®i nh¾c l¹i cho ngêi kh¸c n¾m ch¾c, nhí

ch¾c.- ChiÕn khu: vïng c¨n cø cña lùc lîng c¸ch m¹ng hay lùc lîng kh¸ng chiÕn.

B. Ph©n tÝch bµi th¬1. LËp dµn ý ph©n tÝch bµi th¬“BÕp löa” cña B»ng ViÖt

I. Më bµi:



83

- Giíi thiÖu t¸c gi¶: B»ng ViÖt thuéc thÕ hÖ nhµ th¬ trëng thµnh trong kh¸ng chiÕnchèng Mü. Th¬ «ng trong trÎo, mît mµ, khai th¸c nh÷ng kû niÖm vµ m¬ íc cña tuæitrÎ.

- Giíi thiÖu t¸c phÈm: Bµi th¬ “BÕp löa” ®îc s¸ng t¸c n¨m 1963 khi t¸c gi¶ cßn lµsinh viªn ®ang du häc t¹i Liªn X«.

- Chñ ®Ò: Bµi th¬ gîi l¹i nh÷ng kû niÖm vÒ ngêi bµ vµ t×nh bµ ch¸u s©u s¾c, thÊmthÝa.

II. Th©n bµi:1. Nh÷ng kû niÖm tuæi th¬ vµ t×nh bµ ch¸u:a. Dßng håi tëng ®îc b¾t ®Çu tõ h×nh ¶nh th©n th¬ng, Êm ¸p: BÕp löa.- BÕp löa “chên vên s¬ng sím”. Gîi t¶ mét h×nh ¶nh bÕp löa cã thËt ®îc c¶m

nhËn b»ng thÞ gi¸c Èn hiÖn trong s¬ng sím “chên vên”.- BÕp löa “Êp iu”. Gîi bµn tay dÞu dµng, kiªn nhÉn, khÐo lÐo vµ tÊm lßng chi chót

cña ngêi nhãm löa.- > §iÖp ng÷ “mét bÕp löa” + tõ l¸y “chên vên, Êp iu” gîi lªn h×nh ¶nh sèng ®éng,

lung linh cña bÕp löa gÇn gòi, th©n thuéc trong mçi gia ®×nh ngêi ViÖt Nam.- H×nh ¶nh bÕp löa rÊt tù nhiªn ®· ®¸nh thøc dßng håi tëng cña ch¸u vÒ bµ - ngêi

nhãm löa mçi sím mai - mét h×nh ¶nh trong bµi th¬ lóc nµo còng chËp chên, lay ®éng“Ch¸u th¬ng bµ biÕt mÊy n¾ng ma”. Trong lßng ®øa ch¸u ®i xa trµo d©ng mét c¶mxóc th¬ng bµ m·nh liÖt, th¬ng ngêi bµ lÆng lÏ, ©m thÇm trong khung c¶nh “biÕt mÊyn¾ng ma”, ch÷ “th¬ng” ®i víi “bµ” lµ 2 thanh b»ng ®i liÒn nhau t¹o ra ©m vang nhng©n dµi xao xuyÕn, nh nçi nhí tr¶i dµi cña ngêi ch¸u dµnh cho bµ.

b. Tõ ®ã, bµi th¬ gîi l¹i nh÷ng kû niÖm tuæi Êu th¬ bªn ngêi bµ:* Tuæi th¬ nhiÒu gian khæ, thiÕu thèn, nhäc nh»n:

“§ãi mßn ®ãi mái”

“Bè ®i ®¸nh xe kh« r¹c ngùa gÇy”Thµnh ng÷ “§ãi mßn ®ãi mái” - c¸i ®ãi dµi lµm mái mÖt, kiÖt søc, con ngùa gÇy r¹c

cña h×nh ¶nh ngêi bè ®¸nh xe ch¾c còng gÇy kh«… gîi nçi xãt xa ¸m ¶nh vÒ n¹n ®ãikhñng khiÕp n¨m 1945 tríc ngµy c¶ níc ta vïng lªn giµnh chÝnh quyÒn. Qu¸ khøhiÖn vÒ víi h×nh ¶nh nh÷ng ngêi chÕt ®ãi ®Çy trªn ®êng lµng. Nhµ th¬ B»ng ViÖt víih×nh ¶nh hÕt søc tiªu biÓu ®· gîi cho ta thÊy mét qu¸ khø tang th¬ng ®Çy nh÷ng th¶mc¶nh cña d©n téc g¾n liÒn víi sè phËn nh÷ng ngêi d©n mÊt níc trong ®ã cã c¶ t¸c gi¶.§äc ®Õn c©u th¬ nµy chóng ta hoµn toµn kh«ng thÊy cã mét vßm trêi cæ tÝch mµu hångvíi nh÷ng íc m¬, nh÷ng h×nh ¶nh ®Çy l·ng m¹n bay bæng cña mét thêi Êu th¬. TÊt c¶chØ cßn l¹i nh÷ng h×nh ¶nh th¬ng t©m, khèn khæ. Giäng th¬ trÜu xuèng, nao nao lßngngêi ®äc. Nh÷ng n¨m th¸ng Êy g©y mét Ên tîng s©u ®Ëm lay ®éng t©m hån nhµ th¬ -Ên tîng vÒ khãi bÕp hun nhÌm m¾t ®Ó nghÜ l¹i ®Õn giê sèng mòi cßn cay.



84

- Tuæi th¬ Êy cßn cã çi gian khæ chung cña nhiÒu gia ®×nh ViÖt Nam thêi kúkh¸ng chiÕn chèng Ph¸p:

“MÑ cïng cha c«ng t¸c bËn kh«ng vÒ…”“N¨m giÆc ®èt lµng ch¸y tµn, ch¸y rôi"Hµng xãm bèn bªn trë vÒ lÇm lôi".

Bè mÑ ®i c«ng t¸c xa, ch¸u ë víi bµ. T×nh c¶nh hai bµ ch¸u thËt v¾ng vÎ…- Khi nhí vÒ kû niÖm, dßng håi tëng cßn g¾n víi ©m thanh cña tiÕng chim tu

hó. ¢m thanh quen thuéc cña chèn ®ång quª mçi ®é hÌ vÒ cø vang väng, cuén xo¸ytrong lßng ngêi con xa xø. Cã 11 c©u th¬ mµ ©m thanh Êy vang väng ®Õn 5 lÇn, khith¶ng thèt, kh¾c kho¶i, cã lóc l¹i m¬ hå v¨ng v¼ng tõ nh÷ng çnh ®ång xa “Tu hó kªutrªn nh÷ng çnh ®ång xa”, khi th× l¹i rén vÒ rÊt gÇn gòi, tha thiÕt “TiÕng tu hó sao mµtha thiÕt thÕ”. Råi cã lóc giãng gi¶ kªu hoµi. §iÖp ng÷ vµ c©u hái tu tõ ®· t¹o nªnnh÷ng cung bËc kh¸c nhau cña ©m thanh: “Tu hó ¬i, ch¼ng ®Õn ë cïng bµ - Kªu chihoµi trªn nh÷ng çnh ®ång xa”. TÊt c¶ gîi lªn kh«ng gian mªnh m«ng, bao la, buånv¾ng ®Õn l¹nh lïng. Trong nh÷ng cung bËc kh¸c nhau cña ©m thanh tiÕng chim tu hó,t©m tr¹ng cña ngêi ch¸u mçi lóc mét trë nªn da diÕt, m¹nh mÏ h¬n. Bªn c¹nh bÕp löahång, bªn c¹nh ©m thanh cña tiÕng chim tu hó, hai bµ ch¸u ®· g¾n bã chia sÎ, ch¾t chiunh÷ng t×nh c¶m Êm nång suèt 8 n¨m rßng.* Tuæi th¬ ch¸u lu«n ®îc sèng trong t×nh yªu th¬ng, ®ïm bäc, cu mang trän vÑn

cña bµ:

- Bªn bÕp löa, “Bµ hay kÓ chuyÖn nh÷ng ngµy ë HuÕ” chuyÖn ®êi nay, ®êi xa…- Råi “Ch¸u ë cïng bµ, bµ b¶o ch¸u nghe”.“Bµ d¹y ch¸u lµm, bµ ch¨m ch¸u häc”. Çc tõ ng÷ nh: bµ b¶o, bµ d¹y, bµ ch¨m ®·

diÔn t¶ mäi çch s©u s¾c, thÊm thÝa tÊm lßng ®«n hËu, t×nh yªu th¬ng bao la, sù ch¨mchót cña bµ ®èi víi ?????????? 4 lÇn gäi lµ t×nh bµ ch¸u quÊn quýt, yªu th¬ng. Bµ hiÖnlªn Êm ¸p, tÇn t¶o, chÞu th¬ng, chÞu khã. Bµ lu«n lµ chç dùa v÷ng ch¾c cho ch¸u, thaythÕ vµ lÊp ®Çy tÊt c¶ (c¶ kh¸t khao häc hµnh vµ c¶ h×nh thµnh nh©n çch). Bµ lµ sù kÕthîp cao quý gi÷a t×nh cha, nghÜa mÑ, c«ng thÇy.

- H×nh ¶nh ngêi bµ cµng hiÖn lªn râ nÐt, cô thÓ víi nh÷ng phÈm chÊt cao quý.Trong nh÷ng n¨m th¸ng chiÕn tranh khã kh¨n vµ ¸c liÖt Êy, c¬ hµn råi ®Õn giÆc gi·, thÕnhng bµ vÉn b×nh tÜnh, v÷ng lßng, ®inh ninh lµ chç dùa tinh thÇn v÷ng ch¾c cho ch¸u:“VÉn v÷ng lßng bµ dÆn ch¸u ®inh ninh”. VÉn chØ cã hai bµ ch¸u sím h«m vµ bµ vÉnv÷ng lßng tríc mäi tai ho¹, mäi thö th¸ch khèc liÖt cña chiÕn tranh, lµm trßn nhiÖm vôhËu ph¬ng ®Ó ngêi ®i xa c«ng t¸c ®îc yªn lßng.

“Bè ë chiÕn khu, bè cßn viÖc bè

Mµy cã viÕt th chí kÓ nµy, kÓ nä,Cø b¶o nhµ vÉn ®îc b×nh yªn !"



85

Lêi dÆn trùc tiÕp cña bµ khi ch¸u viÕt th cho bè kh«ng chØ gióp ta h×nh dung rârµng giäng nãi, tiÕng nãi, t×nh c¶m vµ suy nghÜ cña bµ mµ cßn lµm s¸ng lªn phÈm chÊt

cña ngêi mÑ ViÖt Nam. ë ®©y h×nh ¶nh bÕp löa ©n cÇn, Êm cóng vµ nhÉn n¹i cña bµhoµn toµn t¬ng ph¶n víi ngän löa thï ®Þch ®èi víi sù sèng: "N¨m giÆc ®èt lµng ch¸ytµn ch¸y rôi". Bªn c¹nh ngän löa thiªu rôi sù sèng cña kÎ thï vÉn cßn mét ngän löanhen lªn mét sù sèng kh¸c.=> Nh vËy m¹ch c¶m xóc xen kÏ lêi kÓ, giäng ®iÖu ng«n ng÷, h×nh ¶nh th¬ cø lan

to¶ dÇn, râ dÇn lªn giäng th¬ chuyÓn tõ tr÷ t×nh sang tù sù. §ã lµ giäng kÓ thñ thØ, t©mt×nh, rÊt nhá, rÊt nhÑ. Lµm cho dßng c¶m xóc miªn man vµ ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên s©u®Ëm vÒ ngêi bµ. Lêi bµ v¨ng v¼ng bªn tai, vÉn ®inh ninh trong lßng ch¸u. Ngêi ch¸utrong bµi th¬ tuy ph¶i sèng xa cha mÑ, tuy tuæi th¬ c¬ cùc thiÕu thèn nhng em thËth¹nh phóc trong vßng tay yªu th¬ng cña bµ.=> Tãm l¹i, lµm nªn thµnh c«ng lµm nªn thµnh c«ng cña ®o¹n th¬ håi tëng vÒ bµ,

qua dßng c¶m xóc cña nh©n vËt tr÷ t×nh chÝnh lµ sù kÕt hîp, ®an xen nhuÇn nhuyÔngi÷a c¸c yÕu tè biÓu c¶m, miªu t¶ vµ tù sù. §©y còng lµ bót ph¸p quen thuéc cña nhµth¬. ChÝnh sù kÕt hîp nhuÇn nhÞ ®éc ®¸o ®ã khiÕn h×nh ¶nh cña bµ thËt gÇn gòi, nh÷ngm¶ng tuæi th¬ l¹i hiÖn vÒ sèng ®éng, ch©n thµnh vµ gi¶n dÞ. Qua ®ã, trong dßng håitëng vÒ qu¸ khø, ngêi ch¸u thÓ hiÖn nçi nhí th¬ng v« h¹n vµ biÕt ¬n bµ s©u nÆng…

2. Nh÷ng suy nghÜ vÒ cuéc ®êi bµ vµ h×nh ¶nh bÕp löa:a. Suy ngÉm vÒ cuéc ®êi bµ- Tõ nh÷ng kû niÖm håi tëng vÒ tuæi th¬ vµ bµ, ngêi ch¸u suy nghÜ vÌ cuéc ®êi

bµ. H×nh ¶nh cña bµ lu«n g¾n víi bÕp löa:

“Råi sím chiÒu l¹i bÕp löa bµ nhen

Mét lßng bµ lu«n ñ s½n

Mét ngän löa chøa niÒm tin dai d¼ng…”H×nh ¶nh bÕp löa ®îc thay thÕ b»ng h×nh ¶nh ngän löa cô thÓ h¬n mang ý nghÜa Èn

dô, tîng trng cho ¸nh s¸ng, h¬i Êm vµ sù sèng. C¸i bÕp löa mµ bµ nhen sím sím,chiÒu chiÒu kh«ng ph¶i chØ b»ng nhiªn liÖu ngêi ta vÉn thêng dïng nhãm löa mµ ®·s¸ng bõng lªn thµnh ngän löa bÊt diÖt, ngän löa cña t×nh yªu th¬ng lu«n ñ s½n tronglßng bµ, ngän löa cña niÒm tin dai d¼ng, ngän löa th¾p s¸ng lªn niÒm tin, ý chÝ, hyväng vµ nghÞ lùc. §iÖp ng÷ “mét ngän löa” nhÊn m¹nh t×nh yªu th¬ng Êm ¸p bµ dµnhcho ch¸u. Ph¶i ch¨ng chÝnh ngän löa lßng bµ ®· nhen lªn trong t©m hån ch¸u, ý chÝ,nghÞ lùc vµ mét t×nh yªu cuéc sèng, mét niÒm tin t¬i s¸ng vÒ ngµy mai. §ã lµ biÓuhiÖn cña søc sèng mu«n ®êi bÊt diÖt mang niÒm yªu th¬ng, ý chÝ, nghÞ lùc, niÒm tincña bµ truyÒn cho ch¸u. Kh¸i qu¸t h¬n, ®ã lµ ý chÝ, lµ nghÞ lùc, lµ niÒm tin cña c¶ métd©n téc trong thêi kú lÞch sö v« cïng khã kh¨n ®ã, niÒm tin vÒ mét ngµy mai hoµ b×nh,mét ngµy mai t¬i s¸ng vµ mét t¬ng lai tèt ®Ñp h¬n ®ang chê phÝa tríc. H×nh ¶nh cña



86

bµ trong t©m hån nhµ th¬ kh«ng chØ lµ ngêi th¾p löa gi÷ löa mµ cßn lµ ngêi truyÒnlöa. Löa Êy lµ löa niÒm tin, löa søc sèng truyÒn ®Õn çc thÕ hÖ mai sau.

- Sù tÇn t¶o vµ ®øc hy sinh ch¨m lo cho ngêi cña bµ ®îc t¸c gi¶ thÓ hiÖn trongmét chi tiÕt rÊt tiªu biÓu:

“LËn ®Ën ®êi bµ biÕt mÊy n¾ng ma

MÊy chôc n¨m råi, ®Õn tËn b©y giêBµ vÉn gi÷ thãi quen dËy símNhãm bÕp löa Êp iu nång ®îmNhãm niÒm yªu th¬ng, khoai s¾n ngät bïiNhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vui

Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá”.

+ Cuéc ®êi bµ lµ mét cuéc ®êi ®Çy gian tru©n, vÊt v¶, nhiÒu lËn ®Ën, tr¶i qua nhiÒun¾ng ma tëng nh kh«ng bao giê døt. H×nh ¶nh cña bµ còng lµ h×nh ¶nh cña baongêi phô n÷ ViÖt Nam giµu ®øc hy sinh dï gian tru©n vÊt v¶ vÉn s¸ng lªn t×nh yªuth¬ng.+ Trong khæ th¬ thø s¸u, ®iÖp tõ "nhãm” ®îc nh¾c ®i nh¾c l¹i tíi bèn lÇn vµ mang

nh÷ng ý nghÜa kh¸c nhau. Nã cø båi ®¾p cao dÇn nh÷ng nÐt kú l¹ vµ thiªng liªng cñabÕp löa. Tõ "nhãm" ®Çu tiªn: "Nhãm bÕp löa Êp iu nång ®îm" nhãm lµ ®éng tõ thÓhiÖn mét hµnh ®éng lµm cho löa bÐn, ch¸y lªn ngän löa vµ mét bÕp löa hoµn toµn cãthËt cã thÓ c¶m nhËn b»ng m¾t thêng ®Ó xua tan ®i çi gi¸ l¹nh cña mïa ®«ng kh¾cnghiÖt ®Ó nÊu chÝn thøc ¨n vµ ®ã lµ mét bÕp löa rÊt b×nh dÞ cã ë mäi gian bÕp cña lµngquª ViÖt Nam. ThÕ nhng tõ "nhãm" trong nh÷ng c©u th¬ sau: "Nhãm niÒm yªu th¬ngkhoai s¾n ngät bïi - Nhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vui - Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nhtuæi nhá" th× tõ nhãm l¹i mang ý nghÜa Èn dô. Cã nghÜa lµ bµ ®· nhãm lªn, ®· kh¬i dËyniÒm yªu th¬ng, nh÷ng ký øc ®Ñp, cã gi¸ trÞ trong cuéc ®êi mçi con ngêi. Bµ ®·truyÒn h¬i Êm t×nh ngêi, kh¬i dËy trong t©m hån ch¸u t×nh yªu th¬ng ruét thÞt, t×nhc¶m sÎ chia t×nh ®oµn kÕt víi hµng xãm l¸ng giÒng vµ réng ra n÷a lµ t×nh yªu quªh¬ng ®Êt níc. Vµ còng chÝnh tõ h×nh ¶nh bÕp löa, bµ kh¬i dËy c¶ nh÷ng ký øc, kûniÖm tuæi Êu th¬ trong ch¸u ®Ó ch¸u lu«n nhí vÒ nã còng cã nghÜa lµ nhí vÒ céi nguån,nhí vÒ ®Êt níc quª h¬ng, nhí vÒ d©n téc m×nh. Vµ nh vËy h×nh ¶nh bÕp löa ®¬n s¬gi¶n dÞ ®· mang ý nghÜa kh¸i qu¸t trë thµnh ngän löa trong tr¸i tim - mét ngän löa Ènchøa niÒm tin vµ søc sèng cña con ngêi.

b. Suy ngÉm vÒ h×nh ¶nh bÕp löa: BÕp löa kú l¹ vµ thiªng liªng:+ Tõ ®ã nhµ th¬ ®· cã sù kh¸i qu¸t h×nh ¶nh tÊt c¶ çc bÕp löa: "¤i kú l¹ vµ thiªng

liªng bÕp löa!" C©u th¬ c¶m th¸n víi cÊu tróc ®¶o thÓ hiÖn sù ng¹c nhiªn, ngì ngµngnh mét kh¸m ph¸ ra mét ®iÒu kú diÖu gi÷a cuéc ®êi b×nh dÞ. Tõ ngän löa cña bµ, ch¸u



87

nhËn ra c¶ mét niÒm tin dai d¼ng vÒ ngµy mai, ch¸u hiÓu ®îc linh hån cña mét d©n técvÊt v¶, gian lao mµ t×nh nghÜa.

3. Nçi nhí cña ch¸u vÒ bµ vµ bÕp löa- Khæ th¬ cuèi lµ lêi tù b¹ch cña ngêi ch¸u ®i xa khi ®· trëng thµnh. Nhµ th¬ ®·

lµm næi bËt søc m¹nh céi nguån Êy. Kho¶ng c¸ch vÒ kh«ng gian, thêi gian vµ khãi tr¨mtµu, löa tr¨m nhµ, niÒm vui tr¨m ng¶ kh«ng thÓ lµm ch¸u l·ng quªn ¸nh s¸ng vµ h¬i Êmtõ bÕp löa cña bµ, cña quª h¬ng, kh«ng quªn ®îc nh÷ng lËn ®Ën ®êi bµ, tÊm lßng Êm¸p cña bµ, nh÷ng tËn tuþ hy sinh v× t×nh nghÜa cña bµ… §ã lµ ®¹o lý thuû chung cao®Ñp cña con ngêi ViÖt Nam ®îc nu«i dìng trong mçi t©m hån con ngêi tõ thuë Êuth¬.

- Bµi th¬ ®îc kÕt thóc b»ng c©u hái tu tõ: “Sím mai nµy bµ nhãm bÕp lªn cha?”.C©u hái tu tõ Êy gîi cho ngêi ®äc c¶m nhËn nh cã mét nçi nhí kh¾c kho¶i, thêngtrùc, mét nçi nhí ®au ®¸u kh«n ngu«i, lu«n nhí vÒ bµ. Nhí vÒ bµ còng chÝnh lµ nhí vÒquª h¬ng, nhí vÒ céi nguån vµ chóng ta l¹i b¾t gÆp t×nh c¶m Êy “§«i dßng tiÔn ®a bµnéi” mµ t¸c gi¶ viÕt khi bµ néi qua ®êi, ®ã lµ nh÷ng t×nh c¶m kÝnh träng, biÕt ¬n, lµ nçinhí th¬ng da diÕt cña ®øa ch¸u dµnh cho ngêi bµ kÝnh yªu cña m×nh: “§«i m¾t cµnggiµ cµng thÊm thÝa yªu th¬ng - Dï da dÎ kh« ®i, tÊm lßng kh«ng hÑp l¹i - Giµu kiªnnhÉn, bµ cßn hy väng m·i - ChØ mçi ngµy r¾n l¹i Ýt lêi thªm”.

III. KÕt bµi:- T¸c gi¶ ®· rÊt thµnh c«ng trong viÖc s¸ng t¹o mét h×nh tîng võa mang ý nghÜa

thùc, võa mang ý nghÜa biÓu tîng: BÕp löa.- KÕt hîp miªu t¶, biÓu c¶m, tù sù vµ b×nh luËn: giäng ®iÖu vµ thÓ th¬ t¸m ch÷ phï

hîp víi c¶m xóc, håi tëng vµ suy ngÉm.- Bµi th¬ chøa ®ùng mét ý nghÜa, triÕt lý thÇm kÝn: nh÷ng g× th©n thiÕt cña tuæi

th¬ mçi ngêi ®Òu cã søc to¶ s¸ng, n©ng ®ì con ngêi suèt hµnh tr×nh dµi réng cñacuéc ®êi. T×nh yªu th¬ng vµ lßng biÕt ¬n bµ chÝnh lµ mét biÓu hiÖn cô thÓ cña t×nh yªuth¬ng, sù g¾n bã víi gia ®×nh, quª h¬ng, ®Êt níc.

* Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬C©u 1: H·y nªu nhËn xÐt vÒ h×nh ¶nh tîng trng cña h×nh tîng“bÕp löa”.

Gîi ý: H×nh ¶nh bÕp löa vèn lµ h×nh ¶nh thËt cña bÕp löa mµ ngµy ngµy ngêi bµnhen löa nÊu c¬m. Nhng bÕp löa l¹i trë thµnh h×nh ¶nh tîng trng, gîi l¹i tÊt c¶nh÷ng kû niÖm Êm ¸p cña hai bµ ch¸u. Löa thµnh ra ngän löa t×nh yªu, löa niÒm tin,ngän löa bÊt diÖt cña t×nh bµ ch¸u, t×nh quª h¬ng ®Êt níc. BÕp löa mµ ngêi bµ Êp iuhay chÝnh lµ t×nh yªu th¬ng mµ bµ n©ng niu dµnh tÊt c¶ cho ch¸u, tõ viÖc d¹y ch¸u lµm,ch¨m ch¸u häc, b¶o ch¸u nghe. BÕp löa còng lµ n¬i bµ nhãm lªn t×nh c¶m, kh¸t vängcho ngêi ch¸u. Nhãm löa do ®so còng võa cã nghÜa thùc, võa cã ý nghÜa tîng trng.



88

C©u 2: H×nh ¶nh bÕp löa gîi l¹i nh÷ng kû niÖm nµo gi÷a bµ vµ ch¸u? V× sao

ngêi ch¸u cã“ngän löa tr¨m tµu, cã löa tr¨m nhµ, cã niÒm vui tr¨m ng¶ mµ vÉn

kh«ng quªn nh¾c vÒ bÕp löa”?

Gîi ý:H×nh ¶nh bÕp löa gîi l¹i trong lßng ch¸u kû niÖm vÒ n¨m lªn bèn tuæi ®ãi kÐm, bÕp

khãi hun nhÌm m¾t. Råi nh÷ng mïa v¶i chÝn, chim tu hó kªu, nh÷ng c©u chuyÖn kÓ cñabµ. Nh÷ng viÖc bµ d¹y b¶o, bµ ch¨m ch¸u häc, bµ lo l¾ng cho mäi ngêi. BÕp löa gîil¹i nh÷ng niÒm vui cña nåi x«i g¹p míi, niÒm yªu th¬ng, nh÷ng t©m t×nh tuæi th¬. BÕplöa tîng trng cho t×nh c¶m v÷ng bÒn cña bµ ch¸u, t×nh quª h¬ng s©u nÆng. ChÝnh v×thÕ, khi ngêi ch¸u ®i xa, cã nh÷ng niÒm vui míi, cã nh÷ng t×nh c¶m míi, cã nh÷ngbÕn bê míi, nhng vÉn kh«ng thÓ quªn bÕp löa, n¬i ñ s½n t×nh c¶m bµ ch¸u, quª h¬ng.

C©u 3: Ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña ®iÖp tõ“nhãm” trong khæ th¬ sau:

“Nhãm bÕp löa Êp iu nång ®îmNhãm niÒm yªu th¬ng khoai s¾n ngät bïiNhãm nåi x«i g¹p míi xÎ chung vuiNhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh cuæi nhá”.- §iÖp tõ "nhãm" ®îc nh¾c l¹i 4 lÇn lµm to¶ s¸ng h¬n nÐt “kú l¹” vµ thiªng liªng

bÕp löa. BÕp löa cña t×nh bµ ®· nhãm lªn trong lßng ch¸u bao ®iÒu thiªng liªng, kú l¹.Tõ: "nhãm" ®øng ®Çu mçi dßng th¬ mang nhiÒu ý nghÜa: Tõ bÕp löa cña bµ nh÷ng g×®îc nhãm lªn, kh¬i lªns?

- Kh¬i dËy t×nh c¶m nång Êm.- Kh¬i dËy t×nh yªu th¬ng, t×nh lµng nghÜa xãm, quª h¬ng.- Kh¬i dËy nh÷ng kû niÖm tuæi th¬, bµ lµ céi nguån cña niÒm vui, cña ngät bïi

nång ®îm, lµ khëi nguån cña nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá.=> §ã lµ bÕp löa cña lßng nh©n ¸i, chia sÎ niÒm vui chung.



89

¸nh tr¨ngNguyÔn Duy

Håi cßn sèng víi ®ångVíi s«ng råi víi bÓHåi chiªn tranh ë rõngVÇng tr¨ng thµnh tri kû.

TrÇn trôi víi thiªn nhiªnHån nhiªn nh c©y cáNgì kh«ng bao giê quªnC¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa.

Tõ håi vÒ thµnh phèQuen ¸nh ®iÖn, cöa g¬ngVÇng tr¨ng ®i qua ngâNh ngêi dng qua ®êng.

Th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾tPhßng buyn - ®inh tèi omVéi bËt tung cöa sæ§ét ngét vÇng tr¨ng trßn

Ngöa mÆt lªn nh×n mÆtCã c¸i g× rng rngNh lµ ®ång vÒ bÓNh lµ s«ng lµ rõng.

Trng cø trßn vµnh v¹nhKÓ chi ngêi v« t×nh

¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c§ñ cho ta giËt m×nh.

A. KiÕn thøc c¬ b¶n1. T¸c gi¶:- NguyÔn Duy (1948) quª ë Thanh Ho¸.- ¤ng thuéc thÕ hÖ nhµ th¬ qu©n ®éi trëng thµnh tríc cuéc chiÕn chèng Mü cøu

níc.



90

- Sau chiÕn tranh, NguyÔn Duy vÉn say sa vµ tiÕp tôc con ®êng th¬ cña m×nh.Th¬ «ng ngµy cµng ®Ëm ®µ, æn ®Þnh mét phong çch, mét giäng ®iÖu “quen thuéc mµkh«ng nhµm ch¸n”.

- Th¬ NguyÔn Duy cã giµu chÊt triÕt lý, thiªn vÒ chiÒu s©u néi t©m víi nh÷ng tr¨ntrë, day døt, suy t.

- Çc t¸c phÈm chÝnh: Çt tr¾ng (th¬ 1973), ¸nh tr¨ng (1978), MÑ vµ em (th¬1987)…

- T¸c gi¶ ®· ®îc nhËn çc gi¶i thëng: Gi¶i nhÊt th¬ tuÇn b¸o “V¨n nghÖ (1973);Gi¶i A vÒ th¬ cña héi nhµ v¨n ViÖt Nam (1985).

2. T¸c phÈm:a. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Bµi th¬ ra ®êi n¨m 1978 t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh. (Ba

n¨m sau ngµy kÕt thóc chiÕn tranh, gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt níc).b. Kh¸i qu¸t néi dung, nghÖ thuËt:* Néi dung:- Bµi th¬ lµ lêi nh¾c nhë vÒ nh÷ng n¨m th¸ng gian lao ®· qua cña cuéc ®êi ngêi

lÝnh g¾n bã víi thiªn nhiªn, ®Êt níc, b×nh dÞ, hiÒn hËu.- Tõ ®ã, gîi nh¾c ngêi ®äc th¸i ®é sèng “uèng níc nhí nguån”, ©n nghÜa thuû

chung cïng qu¸ khø.* NghÖ thuËt:- Giäng ®iÖu t©m t×nh, tù nhiªn kÕt hîp gi÷a yÕu tè tr÷ t×nh vµ tù sù.- H×nh ¶nh giµu tÝnh biÓu c¶m: tr¨ng giµu ý nghÜa biÓu tîng.c. ThÓ th¬ - Ph¬ng thøc biÓu ®¹t: ThÓ th¬ 5 ch÷ - phï hîp víi ph¬ng thøc biÓu ®¹t

kÕt hîp hµi hoµ gi÷a biÓu c¶m (tr÷ t×nh) vµ tù sù.d. Bè côc cña bµi th¬:* M¹ch vËn ®éng c¶m xóc: Bµi th¬ lµ c©u chuyÖn nhá ®îc kÓ theo tr×nh tù thêi

gian tõ qu¸ khø ®Õn hiÖn t¹i víi çc mèc sù kiÖn trong cuéc ®êi con ngêi. Dßng c¶mxóc cña nhµ th¬ còng ®îc béc lé theo m¹ch tù sù. Theo dßng tù sù Êy m¹ch c¶m xóc®i tõ qu¸ khø ®Õn hiÖn t¹i vµ l¾ng kÕt trong çi “giËt m×nh” cuèi bµi th¬.* Bè côc: Bµi th¬ chia lµm 3 phÇn:- 3 khæ th¬ ®Çu: ký øc vÒ vÇng tr¨ng trong qu¸ khø cña t¸c gi¶ vµ trong hiÖn t¹i.- Khæ 4 t×nh huèng bÊt ngê khiÕn håi øc lïa vÒ.- 2 khæ cuèi: sù hèi hËn cña t¸c gi¶ v× ®· l·ng quªn vÇng tr¨ng.e. NhËn xÐt vÒ sù kÕt hîp gi÷a yÕu tè tù sù vµ yÕu tè tr÷:- Bµi th¬ mang d¸ng dÊp mét c©u chuyÖn nhá, mét lêi t©m t×nh kÓ theo tr×nh tù thêi

gian. Dßng c¶m høng tr÷ t×nh cña nhµ th¬ men theo m¹ch tù sù ®ã. ë qu·ng thêi gianqu¸ khø ®· cã mét sù biÕn ®æi, mét sù thùc ®¸ng chó ý: b¾t ®Çu tõ håi øc vÒ “håi nhá”,“håi chiÕn tranh” sèng gÇn gòi, g¾n bã víi thiªn nhiªn, víi vÇng tr¨ng: “ngì kh«ng baogiê quªn - çi vÇng tr¨ng t×nh nghÜa”. TiÕp ®ã lµ sù ®æi thay cña hoµn c¶nh hiÖn t¹i:



91

“Tõ håi vÒ thµnh phè”, con ngêi sèng víi nh÷ng tiÖn nghi hiÖn ®¹i mµ quªn ®i vÇngtr¨ng: “vÇng tr¨ng ®i qua ngâ - nh ngêi dng qua ®êng”.

- Trong dßng diÔn biÕn theo thêi gian, sù viÖc bÊt thêng ë khæ th¬ thø t: “Th×nhl×nh ®Ìn ®iÖn t¾t” chÝnh lµ bíc ngoÆt ®Ó t¸c gi¶ béc lé c¶m xóc, thÓ hiÖn chñ ®Ò t¸cphÈm. VÇng tr¨ng trßn ë ngoµi kia, trªn kia ®èi lËp víi “phßng buyn - ®inh tèi om”.ChÝnh v× xuÊt hiÖn ®ét ngét trong bèi c¶nh Êy, vÇng tr¨ng bÊt ngê mµ tù nhiªn ®· gîi rabao kû niÖm nghÜa t×nh.

B. Ph©n tÝch bµi th¬:1. C©u chuyÖn vÒ mèi quan hÖ gi÷a nhµ th¬ vµ vÇng tr¨ng:a. Hai khæ th¬ ®Çu, t¸c gi¶ ®· gîi l¹i nh÷ng kû niÖm ®Ñp, t×nh c¶m g¾n bã gi÷a con

ngêi vµ vÇng tr¨ng trong qu¸ khø.- Bèn c©u th¬ g¾n víi giäng kÓ thñ thØ, t©m t×nh “håi nhá”, “chiÕn tranh” ®· gîi l¹i

mét qu·ng thêi gian dµi tõ thêi niªn thiÕu ®Õn lóc trëng thµnh vµ nhÊt lµ trong nh÷ngn¨m th¸ng gian lao thêi chiÕn tranh. C¶ mét qu·ng thêi gian dµi cã biÕt bao kû niÖm®Ñp víi tr¨ng. Khæ th¬ më ra mét kho¶ng kh«ng gian, thêi gian bao la:

“Håi nhá sèng víi ®ång

Víi s«ng råi víi bÓHåi chiÕn tranh ë rõng

VÇng tr¨ng thµnh tri kû”- Cuéc sèng vÊt v¶ gian lao nhng gÇn gòi víi thiªn nhiªn: “víi ®ång”, “víi s«ng”,

“víi bÓ”, “ë rõng”.- Trong dßng håi tëng, t¸c gi¶ ®· kh¸i qu¸t vÎ ®Ñp cña cuéc sèng b×nh dÞ, v« t,

hån nhiªn vµ kh¼ng ®Þnh t×nh c¶m g¾n bã bÒn chÆt cña con ngêi víi vÇng tr¨ng lµ “trikû”, “t×nh nghÜa”.+ Tr¨ng lµ ngêi ban chia sÎ mäi vui buån, tr¨ng ®ång cam céng khæ, xoa dÞu

nh÷ng ®au th¬ng, nham nhë cña chiÕn tranh b»ng thø ¸nh s¸ng m¸t dÞu…+ Tr¨ng lµ ngêi b¹n ®ång hµnh trªn mçi bíc ®êng gian lao nªn tr¨ng hiÖn diÖn

nh lµ h×nh ¶nh cña qu¸ khø, lµ hiÖn th©n cña ký øc chan hoµ t×nh nghÜa…“TrÇn trôi víi thiªn nhiªnhån nhiªn nh c©y cángì kh«ng bao giê quªn

c¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa”

- ë ®©y vÇng tr¨ng ®îc nh©n ho¸ ®Ó trë thµnh ngêi b¹n tri kû víi nh©n vËt tr÷t×nh cña bµi th¬. Víi sù g¾n bã t×nh nghÜa Êy nhµ th¬ ®· tõng t©m niÖm “kh«ng bao giêquªn”. Giäng th¬ håi tëng ®Òu ®Æn nhng tõ “ngì” nh b¸o hiÖu tríc sù xuÊt hiÖncña nh÷ng biÕn chuyÓn trong c©u chuyÖn cña nhµ th¬.



92

b. Khæ th¬ thø ba ®a ngêi ®äc trë vÒ hiÖn t¹i víi nh÷ng ®æi thay trong mèi quanhÖ cña nhµ th¬ víi vÇng tr¨ng:

“Tõ håi vÒ thµnh phè

quen ¸nh ®iÖn, cöa g¬ngvÇng tr¨ng ®i qua ngâ

nh ngêi dng qua ®êng”- T¸c gi¶ ®· t¹o ra sù ®èi lËp vÒ hoµn c¶nh sèng cña con ngêi trong hiÖn ®¹i víi

qu¸ khø. “¸nh ®iÖn cña g¬ng” lµ çch nãi ho¸n dô tîng trng cho cuéc sèng ®Çy ®ñ,tiÖn nghi, khÐp kÝn trong nh÷ng c¨n phßng hiÖn ®¹i, xa rêi thiªn nhiªn. Tríc ®©y conngêi sèng víi s«ng, ®ång, bÓ, rõng, thiªn nhiªn, cßn giê ®©y l¹i sèng víi nh÷ng tiÖnnghi ®Çy ®ñ: ¸nh ®iÖn, cöa g¬ng, phßng puyn - ®inh.

- Tõ ®ã nhµ th¬ diÔn t¶ sù ®æi thay trong t×nh c¶m cña con ngêi l·ng quªn vÇngtr¨ng tõng mét thêi lµ tri kû. Çi b¹c bÏo v« t×nh ®Õn víi ngêi ta tõ tõ, kÝn ®¸o, khãnhËn ra: “VÇng tr¨ng tri kû, t×nh nghÜa” trë thµnh “ngêi dng qua ®êng”. VÇng tr¨ngvÉn “®i qua ngâ” nhng con ngêi hê h÷ng, thê ¬, kh«ng cßn nhËn ra tr¨ng ®· tõng lµngêi tri kû, t×nh nghÜa mét thêi. Con ngêi trong cuéc sèng ®Çy ®ñ, h¹nh phóc, Êm ªmdÔ v« t×nh hay còng cã thÓ lµ cè t×nh quªn ®i qu¸ khø gian khæ, ®au th¬ng. T©m lý Êykh«ng ph¶i lµ ç biÖt. ThÕ nªn ngêi ta vÉn thêng nh¾c nhë nhau: “ngät nbïi nhí lóc®¾ng cay”, ®Ó kh«ng bao giê quay lng l¹i víi qu¸ khø cao ®Ñp ®Çy t×nh ngêi.

- C©u chuyÖn t©m t×nh ®îc kÓ rÊt gi¶n dÞ, méc m¹c, giäng th¬ th× thÇm nh ®angtrß chuyÖn, gi·i bµy t©m sù, lêi th¬ tr÷ t×nh, s©u l¾ng, qua ®ã t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn nh÷ngc¶m xóc hÕt søc ch©n thµnh. NhÞp th¬ chËm, nh÷ng ch÷ ®Çu c©u th¬ kh«ng viÕt hoadiÔn t¶ dßng suy nghÜ miªn man cña nhµ th¬.

c. Khæ th¬ thø t lµ mét t×nh huèng bÊt ngê x¶y ra lµm chuyÓn m¹ch c¶m nghÜ cñat¸c gi¶:

- L·ng quªn v« t×nh cã thÓ lµ m·i m·i nÕu kh«ng cã mét bÊt ngê. Hoµn c¶nh bµith¬ ®îc ®Èy ®Õn bíc ngoÆt míi khi “th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t - phßng buyn - ®inh tèiom”. §©y lµ mét t×nh huèng rÊt quen thuéc, rÊt thùc nhng còng t×nh huèng Êy ®· t¹onªn bíc ngoÆt ®Ó t¸c gi¶ béc lé c¶m xóc, thÓ hiÖn chñ ®Ò t¸c phÈm.

“Th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾tphßng buyn - ®inh tèi omvéi bËt tung cöa sæ®ét ngét vÇng tr¨ng trßn"

- Bèn c©u th¬ víi hai tõ "th×nh l×nh, ®ét ngét” ®îc ®¶o trËt tù, t¹o nªn nhÞp th¬nhanh, nhÊn m¹nh sù viÖc bÊt thêng: “®Ìn ®iÖn t¾t, phßng tèi om” > < "VÇng tr¨ngtrßn" to¶ s¸ng. T×nh huèng bÊt ngê ®· t¹o nªn sù ®èi lËp gi÷a ¸nh s¸ng vµ bãng tèi. N¬ithµnh phè hiÖn ®¹i víi ¸nh ®iÖn, cöa g¬ng khiÕn ngêi ta ch¼ng mÊy khi cÇn vµ Ýt chó



93

ý ®Õn ¸nh tr¨ng, chØ ®Õn khi t¾t ®iÖn th× míi l¹i cã dÞp ®èi diÖn víi "vÇng tr¨ng trßn".Vµ trong kho¶nh kh¾c bÊt ngê tõ bãng tèi bíc ra ¸nh s¸ng, ngêi ta kh«ng khái ngìngµng, bµng hoµng khi nhËn ra vÇng tr¨ng vÉn trßn nh xa, ®Ñp ®Ï, ®Çy ®Æn, vÑnnguyªn kh«ng m¶y may søt mÎ. ViÖc "bËt tung cöa sæ" chØ lµ mét viÖc lµm theo thãiquen. Nhng khi ngêi vµ tr¨ng mÆt nh×n mÆt th× t×nh xa nghÜa cò d©ng trµo lªn tränvÑn, ®ñ ®Çy - mét sù t×nh cê mµ nh ®îc s¾p ®Æt. Dêng nh vÇng tr¨ng "trßn vµnhv¹nh" vÉn lu«n ®øng bªn cöa sæ chê ®îi. Tr¨ng xuÊt hiÖn ®ét ngét ®· cã søc rung ®éngm¹nh mÏ lµm thøc tØnh nh÷ng c¶m xóc vµ ®¸nh thøc l¬ng t©m con ngêi.

- §©y lµ khæ th¬ quan träng trong cÊu tø toµn bµi. ChÝnh çi kho¶nh kh¾c bÊt ngêÊy ®· t¹o nªn bíc ngoÆt trong m¹ch c¶m xóc cña nhµ th¬.

- Tr¨ng thiªn nhiªn kh«ng ph¶i chØ khi ®Ìn t¾t míi "®ét ngét" xuÊt hiÖn. "§étngét" diÔn t¶ tr¹ng th¸i c¶m xóc th¶ng thèt, bÊt ngê cña nhµ th¬ khi nhËn ra tr¨ng vÉntrßn, vÉn to¶ s¸ng, vÉn ®ång hµnh cïng con ngêi.

2. H×nh tîng vÇng tr¨ng vµ c¶m xóc, suy ngÉm cña nhµ th¬a. Khæ th¬ thø n¨m diÔn t¶ sù xóc ®éng m·nh liÖt cña nhµ th¬.

"Ngöa mÆt lªn nh×n mÆtcã çi g× rng rngnh lµ ®ång vÒ bÓ

nh lµ s«ng lµ rõng”- Nhµ th¬ lÆng lÏ ®èi diÖn víi tr¨ng trong t thÕ lÆng im cã phÇn thµnh kÝnh: “Ngöa

mÆt lªn nh×n mÆt”. Tõ “mÆt” cuèi c©u th¬ lµ tõ nhiÒu nghÜa, t¹o nªn sù ®a d¹ng nghÜacña ý th¬.+ Nhµ th¬ ®èi diÖn víi mÆt tr¨ng, ngêi b¹n tri kû m×nh ®· l·ng quªn, vÇng tr¨ng

®èi diÖn víi con ngêi hay nãi çch lµ qu¸ khø ®èi diÖn víi hiÖn t¹i; thuû chung t×nhnghÜa ®èi diÖn víi b¹c bÏo, v« t×nh vµ l·ng quªn ®Ó tù thó vÒ sù béi b¹c cña m×nh.+ §èi diÖn víi tr¨ng nhµ th¬ lµm thøc tØnh t×nh c¶m, l¬ng t©m con ngêi: nh nh×n

thÊy c¶ mÆt trong ®ã vµ t vÊn l¬ng t©m, hæ thÑn, ©n hËn vÒ sù thay ®æi cña m×nh.- Cuéc sèng ®èi tho¹i kh«ng lêi trong kho¶nh kh¾c Êy ®· lµm nhµ th¬ “rng rng”

xóc ®éng v× qu¸ khø vÊt v¶ gian lao nhng trµn ngËp niÒm vui cïng víi tr¨ng, víi thiªnnhiªn bÊy l©u tëng ®· l·ng quªn bçng ïa vÒ trong nçi nhí. “rng rng” nhng muènkhãc mµ cø nghÑn ngµo…

- Cuéc sèng hiÖn t¹i nh ngõng l¹i ®Ó con ngêi soi vµo qu¸ khø, vµo mét thêi hä®· l·ng quªn - soi vµo chÝnh m×nh. Cã qu¸ khø xa vµ gÇn, ®Êt níc vµ quª h¬ng, thiªnnhiªn vµ cuéc sèng, lao ®éng vµ chiÕn ®Êu, tËp thÓ vµ ç nh©n. Tr¨ng cßn gîi lªn h×nh¶nh cña hiÖn t¹i, sù giµu ®Ñp, nçi gian lao vÊt v¶ cßn ph¶i phÊn ®Êu, niÒm tin vµ hyväng, sù hïng vÜ cña thiªn nhiªn vµ søc m¹nh cña con ngêi trong cuéc sèng th«ng quamét lo¹t çc ®iÖp tõ “nh lµ” cïng nhÞp th¬ dån dËp, çc h×nh ¶nh liÖt kª: “nh lµ ®ång



94

lµ bÓ - nh lµ s«ng lµ rõng”. TÊt c¶ lµm cho ngêi ®äc thùc sù xóc ®éng vµ hoµ chungc¶m xóc víi tr÷ t×nh cña bµi th¬.

b. Khæ th¬ cuèi thÓ hiÖn nh÷ng suy ngÉm s©u s¾c vµ triÕt lý nh©n sinh cña nhµ th¬qua h×nh tîng tr¨ng.

“Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nhkÓ chi ngêi v« t×nh¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c

®ñ cho ta giËt m×nh”- Trong cuéc gÆp l¹i kh«ng lêi nµy tr¨ng vµ ngêi nh cã sù ®èi lËp. Trng ®· trë

thµnh biÓu tîng cho sù bÊt biÕn, vÜnh h»ng kh«ng thay ®æi. “Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh”biÓu tîng cho sù trßn ®Çy, thuû chung, trän vÑn cña thiªn nhiªn, qu¸ khø, dï cho conngêi ®æi thay “v« t×nh”.

- ¸nh tr¨ng cßn ®îc nh©n ho¸ “im ph¨ng ph¾c” kh«ng mét lêi tr¸ch cø, gîi liªntëng ®Õn çi nh×n nghiªm kh¾c mµ bao dung, ®é lîng cña ngêi b¹n thuû chung, t×nhnghÜa, nh¾c nhë nhµ th¬ vµ mçi chóng ta: con ngêi cã thÓ v« t×nh quªn nhng thiªnnhiªn, nghÜa t×nh qu¸ khø th× lu«n trßn ®Çy, bÊt diÖt.

- T×nh c¶m cña tr¨ng, tÊm lßng cña tr¨ng chÝnh lµ t×nh c¶m cña nh÷ng ngêi ®ångchÝ ®ång ®éi, cña ®ång bµo, cña nh©n d©n. Sù im lÆng Êy lµm nhµ th¬ “giËt m×nh” thøctØnh, çi “giËt m×nh” cña l¬ng t©m nhµ th¬ thËt ®¸ng tr©n träng, nã thÓ hiÖn sù suynghÜ, tr¨n trë tù ®Êu tranh víi chÝnh m×nh ®Ó sèng tèt h¬n. GiËt m×nh ®Ó kh«ng ch×mvµo l·ng quªn. GiËt m×nh ®Ó kh«ng ®¸nh mÊt qu¸ khø. Con ngêi giËt m×nh tríc ¸nhtr¨ng lÆng lÏ lµ sù thøc tØnh cña nh©n çch trë vÒ víi l¬ng t©m trong s¹ch, tèt ®Ñp.

- Dßng th¬ cuèi dån nÐn biÕt bao niÒm t©m sù, lêi s¸m hèi ¨n n¨n dï kh«ng cÊt lªnnhng chÝnh v× thÕ cµng trë nªn ¸m ¶nh, day døt.

- Qua ®ã NgutyÔn Duy muèn göi ®Õn mäi ngêi lêi nh¾c nhë vÒ lÏ sèng, vÒ ®¹o lý©n nghÜa thuû chung.

“¸nh tr¨ng” cña NguyÔn Duy g©y nhiÒu xóc ®éng bëi çch diÔn t¶ b×nh dÞ nh lêit©m sù, lêi tù thó, lêi nh¾c nhë ch©n thµnh. Giäng th¬ trÇm tÜnh, s©u l¾ng. Tø th¬ bÊtngê míi l¹.

“¸nh tr¨ng” cña NguyÔn Duy g©y nhiÒu xóc ®éng bëi çch diÔn t¶ b×nh dÞ nh lêit©m sù, lêi tù thó, lêi nh¾c nhë ch©n thµnh. Giäng th¬ trÇm tÜnh, s©u l¾ng. Tø th¬ bÊtngê míi l¹.

“¸nh tr¨ng” cã ý nghÜa s©u s¾c, kh¸i qu¸t bëi lêi nh¾n nhñ kh«ng chØ dµnh riªngcho nh÷ng ngêi lÝnh chèng Mü mµ nã cã ý nghÜa víi tÊt c¶ mäi ngêi, mäi thêi -trong ®ã cã chóng ta.



95

II. KÕt cÊu vµ giäng ®iÖu cña bµi th¬

“¸nh tr¨ng” kh«ng chØ thµnh c«ng ë triÕt lý s©u xa cña nh©n vËt tr÷ t×nh mµ cßnthµnh c«ng ë nghÖ thuËt kÕt cÊu, giäng ®iÖu:

- Lµ sù kÕt hîp hµi hoµ, tù nhiªn gi÷a tù sù vµ tr÷ t×nh. Sù viÖc trong tù sù dÉnm¹ch cho c¶m xóc tr÷ t×nh, lµm cho c¶m xóc ch©n thµnh, tha thiÕt.

- ThÓ th¬ 5 ch÷ phï hîp víi chÊt tù sù ®îc thÓ hiÖn b»ng giäng ®iÖu t©m t×nh,thÊm thÝa. Çch tr×nh bµy çc ch÷ ®Çu dßng th¬ lµm cho çc sù viÖc diÔn ra liÒn m¹chvÒ ý tëng còng nh vÒ h×nh ¶nh th¬.

- NhÞp th¬ khi tr«i ch¶y, tù nhiªn, nhÞp nhµng theo lêi kÓ; khi ng©n nga thiÕt thac¶m xóc; lóc l¹i trÇm l¾ng ®Çy ¾p suy t.KÕt cÊu, giäng ®iÖu th¬ lµm næi bËt chñ ®Ò cña t¸c phÈm t¹o nªn tÝnh ch©n thùc,

ch©n thµnh søc truyÒn c¶m s©u s¾c cho t¸c phÈm, g©y Ên tîng m¹nh víi ngêi ®äc.III. Chñ ®Ò bµi th¬, chñ ®Ò Êy cã liªn quan ®Õn ®¹o lý, lÏ sèng cña d©n téc ViÖt

Nam ta:* Chñ ®Ò: tõ mét c©u chuyÖn riªng, bµi th¬ cÊt lªn lêi tù nh¾c nhë thÊm thÝa vÒ th¸i

®é, t×nh c¶m ®èi víi nh÷ng n¨m th¸ng qu¸ khø gian khæ mµ nghÜa t×nh ®èi víi thiªnnhiªn, ®Êt níc b×nh dÞ.* Gîi lªn nh÷ng suy nghÜ vÒ ®¹o lý, lÏ sèng cña ngêi ViÖt Nam ta: bµi th¬ nh

mét c©u chuyÖn riªng nhng cã søc kh¸i qu¸t rÊt lín. Nã kh«ng chØ lµ c©u chuyÖn cñariªng nhµ th¬, riªng mét ngêi mµ lµ cña c¶ mét thÕ hÖ ®· tr¶i qua nh÷ng n¨m dµi chiÕntranh gian khæ, mÊt m¸t, ®· tõng sèng gi÷a thiªn nhiªn, sèng gi÷a nh©n d©n t×nh nghÜa.Giê ®©y sèng trong c¶nh hoµ b×nh víi nh÷ng tiÖn nghi ®Çy ®ñ, hiÖn ®¹i, ngêi ta cã thÓthay ®æi, ®¸nh mÊt qu¸ khø, ®¸nh mÊt nghÜa t×nh ®Ó råi mét lóc nµo ®ã l¹i ph¶i ©n hËn,¨n n¨n. C©u chuyÖn nh¾c nhë chóng ta ®õng bao giê quªn qu¸ khø, ®õng bao giê trë

thµnh nh÷ng kÎ v« t×nh, v« nghÜa, b¹c bÏo, v« ¬n. “¸nh tr¨ng” n»m trong m¹ch c¶mxóc “Uèng níc nhí nguån” gîi lªn ®¹o lý sèng thuû chung ®· trë thµnh truyÒn thèngtèt ®Ñp cña d©n téc ViÖt Nam.

* Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬C©u 1: ¸nh tr¨ng lµ mét nhan ®Ò ®a nghÜa. H·y ph©n tÝch.- Chóng ta ®· tõng biÕt ®Õn vÇng tr¨ng nhí cè h¬ng cña tiªn thi Lý B¹ch, tõng

rung c¶m tríc vÎ ®Ñp cña ¸nh tr¨ng - ngêi b¹n tri ©m víi ngêi tï céng s¶n Hå ChÝ

Minh (Väng nguyÖt - NKTT). Vµ víi bµi th¬ ¸nh tr¨ng, NguyÔn Duy ®· lµm phongphó vµ giµu cã thªm vÎ ®Ñp còng nh ý nghÜa cña vÇng tr¨ng ®· quen thuéc tõ ngµn ®êi.

- Tríc hÕt, ¸nh tr¨ng cña NguyÔn Duy lµ h×nh ¶nh ®Ñp cña thiªn nhiªn víi tÊt c¶

nh÷ng g× lµ thi vÞ, gÇn gòi, hån nhiªn, t¬i m¸t. ¸nh tr¨ng gÇn víi tuæi Êu th¬ cña t¸cgi¶ (d/c). VÇng tr¨ng Êy hån nhiªn nh cuéc sèng, nh ®Êt trêi (d/c).



96

- Nhng nÕu chØ cã vËy, ¸nh tr¨ng cña NguyÔn Duy sÏ lÉn víi v« vµn ¸nh tr¨ngkh¸c trong th¬ ca hiÖn ®¹i. Còng gièng nh tr¨ng cña ngêi b¹n tï, vÇng tr¨ng cña

NguyÔn Duy ®· thµnh “tri kû”, ngêi b¹n t×nh nghÜa. ¸nh tr¨ng thêi chiÕn nh chia sÎnh÷ng thö th¸ch cña chiÕn tranh, nh cïng nhµ th¬ vµ ®ång ®éi tr¶i qua nh÷ng kû niÖmcña thêi “ë rõng”. VÇng tr¨ng tri kû, vÇng tr¨ng t×nh nghÜa Êy: dÊu Ên cña mét thêi giankhã: “ngì kh«ng bao giê quªn”.

- Nhng nhan ®Ò “¸nh tr¨ng” cßn thùc sù s©u s¾c, ý nghÜa bëi vÇng tr¨ng Êy cßn lµbiÓu tîng cho qu¸ khø nghÜa t×nh - ký øc g¾n víi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøuníc cam go mµ hµo hïng.

- Cuéc sèng hoµ b×nh “¸nh ®iÖn cña g¬ng, buyn ®inh” ®· khiÕn cho nhµ th¬ nh×n¸nh tr¨ng nh mét “ngêi dng qua ®êng”. Con ngêi tõng mét thêi chiÕn ®Êu, tõngngang däc trªn nhiÒu chiÕn trêng ®· cã lóc nh l·ng quªn qu¸ khø. Nhng råi th×nhl×nh ®Ìn ®iÖn t¾t… “®ét ngét vÇng tr¨ng trßn”. VÇng tr¨ng Êy ®· ®¸nh thøc ký øc cñat¸c gi¶, cña thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam trong nh÷ng ngµy ®¸nh Mü, th¸ng Mü.

- ¸nh tr¨ng lÆng lÏ to¶ s¸ng trong bµi th¬ hay lÆng lÏ nh lêi nh¾c nhë gi¶n dÞ mµs©u l¾ng, kh«ng ®îc phÐp l·ng quªn qu¸ khø, cã nh÷ng thö th¸ch, nh÷ng hy sinh,nh÷ng t«n thÊt thêi ®¸nh Mü ¸c liÖt míi cã cuéc sèng hoµ b×nh ngµy h«m nay.

C©u 2: H×nh ¶nh vÇng tr¨ng vµ c¶m xóc cña nhµ th¬ NguyÔn Duy qua bµi th¬

“¸nh Tr¨ng”.

- H×nh ¶nh vÇng tr¨ng trong bµi th¬ lµ mét h×nh tîng ®a nghÜa.+ Tríc hÕt, vÇng tr¨ng lµ mét h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn kho¸ng ®¹t, hån nhiªn, t¬i

m¸t. Trong hai khæ th¬ ®Çu, vÇng tr¨ng hiÖn ra trong kh«ng gian cña ruéng ®ång, s«ngbiÓn, nói rõng. §ã lµ vÇng tr¨ng cña “håi nhá sèng víi ®ång” vµ sau nµy lµ “håi chiÕntranh ë rõng”. Lóc Êy, con ngêi sèng gi¶n dÞ, “trÇn trôi víi thiªn nhiªn - hån nhiªnnh c©y cá”. VÇng tr¨ng trë thµnh ngêi b¹n tri kû, thµnh “vÇng tr¨ng t×nh nghÜa” g¾nbã trong suèt nh÷ng n¨m th¸ng tõ thuë Êu th¬ ë quª nhµ, ®Õn håi chiÕn tranh sèng ërõng.§Õn khi vÒ thµnh phè, sèng gi÷a nh÷ng tiÖn nghi hiÖn ®¹i “quen ¶nh ®iÖn, cöa

g¬ng”, con ngêi bçng quªn ®i c¸i vÇng tr¨ng “ngì kh«ng bao giê quªn” kia, bçng v«t×nh víi “c¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa” kia. Sù v« t×nh ®Õn møc tµn nhÉn:

VÇng tr¨ng ®i qua ngâNh ngêi dng qua ®êngRåi ®Õn mét ®ªm nµo ®ã:Th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t… ®ét ngét vÇng tr¨ng trßn.

Con ngêi ®· quen víi ®Ìn ®iÖn nªn quªn tr¨ng. VÇng tr¨ng vÉn cã ®ã nhng "nhngêi dng qua ®êng". Ph¶i ®Õn khi ®Ìn ®iÖn t¾t, con ngêi míi l¹i nh×n thÊy vµ nhËnra vÇng tr¨ng. Ph¶i ®ét ngét nh thÕ. Ph¶i bÊt ngê nh thÕ, vÇng tr¨ng míi lµm thøc dËytrong t©m trÝ con ngêi bao c¶m xóc.



97

Ngöa mÆt lªn nh×n mÆtCã c¸i g× rng rngNh lµ ®ång lµ bÓNh lµ s«ng lµ rõng.

“Ngöa mÆt lªn nh×n mÆt”, mÆt ngêi vµ mÆt tr¨ng ®èi diÖn nhau. §ã lµ kho¶nh kh¾cbÊt ngê gÆp l¹i “cè nh©n”. Kho¶nh kh¾c gÆp gì ®ã khiÕn hån ngêi “rng rng” c¶mxóc. VÇng tr¨ng lµm ïa dËy trong t©m trÝ nh÷ng h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn, cña quªh¬ng ®Êt níc.+ VÇng tr¨ng trong bµi th¬ cßn cã ý nghÜa biÓu tîng: biÓu tîng cho qu¸ khø nghÜa

t×nh, biÓu tîng cho vÎ ®Ñp b×nh dÞ vµ vÜnh h»ng cña ®êi sèng.VÇng tr¨ng ®©u chØ lµm ïa dËy trong t©m trÝ nh÷ng h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn, cña

quª h¬ng ®Êt níc, mµ cßn ®¸nh thøc trong t©m trÝ con ngêi bao kû niÖm hån nhiªncña thêi tuæi nhá, bao kû niÖm nghÜa t×nh cña mét thêi gian lao chiÕn ®Êu.Khæ th¬ cuèi cïng lµ n¬i tËp trung nhÊt ý nghÜa biÓu tîng cña h×nh ¶nh vÇng tr¨ng:

Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nhKÎ chi ngêi v« t×nh

¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c§ñ cho ta giËt m×nh.

MÆc cho con ngêi v« t×nh, “tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh”. §ã lµ h×nh ¶nh tîng trng

cho qu¸ khø ®Ñp ®Ï, vÑn nguyªn ch¼ng thÓ phai mê. “¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c”, phÐpnh©n ho¸ khiÕn h×nh ¶nh vÇng tr¨ng hiÖn ra nh mét con ngêi cô thÓ, mét ngêi b¹n,mét nh©n chøng, rÊt nghÜa t×nh nhng còng v« cïng nghiªm kh¾c ®ang nh¾c nhë con

ngêi ®õng quªn ®i qu¸ khø. “¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c” nhng ®ñ lµm ®Ó lµm conngêi “giËt m×nh” nhËn ra sù v« t×nh kh«ng nªn cã, sù l·ng quªn ®¸ng tr¸ch cña m×nh.Con ngêi cã thÓ v« t×nh, cã thÓ l·ng quªn, nhng thiªn nhiªn vµ nghÜa t×nh qu¸ khø th×vÉn nguyªn vÑn, vÜnh h»ng.

C©u 3: Ph©n tÝch 2 khæ th¬ cuèi cña bµi th¬“¸nh tr¨ng”- Tr¨ng vµ con ngêi ®· gÆp nhau trong mét gi©y phót t×nh cê. Con ngêi kh«ng

cßn muèn trèn ch¹y vÇng tr¨ng, trèn ch¹y c¶ b¶n th©n m×nh ®îc n÷a. T thÕ “ngöamÆt lªn nh×n mÆt” lµ t thÕ ®èi mÆt: “mÆt” ë ®©y chÝnh lµ vÇng tr¨ng trßn. Con ngêithÊy mÆt tr¨ng lµ thÊy ®îc ngêi b¹n tri kû ngµy nµo. C¸ch viÕt thËt l¹ vµ s©u s¾c -dïng nh÷ng tõ kh«ng trùc tiÕp ®Ó diÔn t¶ sù xóc ®éng c¶m ®éng chît d©ng trµo tronglßng anh khi gÆp l¹i vÇng tr¨ng.

- C¶m xóc “rng rng”: t©m hån ®ang rung ®éng, xao xuyÕn, gîi nhí gîi th¬ng.NhÞp th¬ hèi h¶ d©ng trµo nh t×nh ngêi dµo d¹t. NiÒm h¹nh phóc cña nhµ th¬ nh®ang ®îc sèng l¹i mét giÊc chiªm bao.



98

- Sù xuÊt hiÖn ®ét ngét cña vÇng tr¨ng lµm ïa dËy ë t©m trÝ nhµ th¬ bao kû niÖmqu¸ khø tèt ®Ñp khi cuéc sèng cßn qu¸ nghÌo nµn, gian lao. Lóc Êy con ngêi víi thiªnnhiªn tr¨ng lµ tri kû, t×nh nghÜa.Khæ th¬ kÕt l¹i bµi th¬ b»ng hai vÕ ®èi lËp mµ song song:“Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh… §ñ cho ta giËt m×nh”

- ë ®©y cã sù ®èi lËp gi÷a "trßn vµnh v¹nh" vµ "kÎ v« t×nh", gi÷a çi im lÆng cña¸nh tr¨ng víi sù "giËt m×nh" thøc tØnh cña con ngêi. VÇng tr¨ng cã ý nghÜa biÓu tîngs©u s¾c. H×nh ¶nh “vÇng tr¨ng trßn vµnh v¹nh”, ngoµi nghÜa ®en lµ vÎ ®Ñp tù nã vµ m·im·i vÜnh h»ng cña cuéc sèng cßn cã nghÜa tîng trng cho vÎ ®Ñp cña nghÜa t×nh qu¸khø, ®Çy ®Æn, thuû chung, nh©n hËu bao dung cña thiªn nhiªn, cña cuéc ®êi, con ngêi,nh©n d©n, ®Êt níc.

- H×nh ¶nh "¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c" cã ý nghÜa nghiªm kh¾c nh¾c nhë nhµ th¬ vµc¶ mçi chóng ta con ngêi cã thÓ v« t×nh, cã thÓ l·ng quªn nhng thiªn nhiªn, nghÜat×nh qu¸ khø th× lu«n trßn ®Çy, bÊt diÖt. Sù kh«ng vui, sù tr¸ch mãc trong lÆng im cñavÇng tr¨ng lµ sù tù vÊn l¬ng t©m dÉn ®Õn çi "giËt m×nh" ë c©u th¬ cuèi. Çi "giËtm×nh" lµ c¶m gi¸c vµ ph¶n x¹ t©m lý cã thËt cña mét ngêi biÕt suy nghÜ, chît nhËn rasù v« t×nh, b¹c bÏo, sù n«ng næi trong çch sèng cña m×nh. Çi "giËt m×nh" cña sù ¨nn¨n, tù tr¸ch, tù thÊy ph¶i ®æi thay trong çch sèng. Çi “giËt m×nh” tù nh¾c nhë b¶nth©n kh«ng bao giê ®îc lµm ngêi ph¶n béi qu¸ khø, ph¶n béi thiªn nhiªn, sïng b¸ihiÖn t¹i mµ coi rÎ thiªn nhiªn. Thiªn nhiªn thËt nghiªm kh¾c, l¹nh lïng nhng còngthËt ©n t×nh, ®é lîng bao dung, vÇng tr¨ng vµ thiªn nhiªn lµ trêng tån, bÊt diÖt. Th× ranh÷ng bµi häc s©u s¾c vÒ ®¹o lý lµm ngêi ®©u cø ph¶i t×m trong s¸ch vë hay tõ nh÷ng

kh¸i niÖm trõu tîng xa x«i. ¸nh tr¨ng thËt sù ®· nh mét tÊm g¬ng soi ®Ó thÊy ®îcg¬ng mÆt thùc cña m×nh, ®Ó t×m l¹i çi ®Ñp tinh kh«i mµ chóng ta tëng ®· ngñ ngontrong quªn l·ng.

C©u 4: H×nh ¶nh vÇng tr¨ng trong bµi th¬ tîng trng cho ®iÒu g×? ý nghÜa kh¸i

qu¸t cña bµi th¬“¸nh tr¨ng”.

Gîi ý:a. H×nh ¶nh vÇng tr¨ng trong bµi th¬ tríc hÕt lµ vÇng tr¨ng cña tù nhiªn. Nhng

vÇng tr¨ng cßn lµ biÓu tîng cña qu¸ khø ®Çy t×nh c¶m, khi con ngêi trÇn trôi gi÷athiªn nhiªn, hån nhiªn, kh«ng so ®o, tÝnh to¸n. Khi ®ã, t©m hån con ngêi réng më,kho¸ng ®¹t nh s«ng, nh ®ång, nh bÓ nh rõng. Toµn lµ nh÷ng h×nh ¶nh thiªn nhiªnréng d·i, hïng vÜ. Nhng khi kh¸ng chiÕn thµnh c«ng th× con ngêi nhèt m×nh vµo cöakÝnh, buyn - ®inh, sèng riªng cho m×nh, cho çi ç nh©n nhá bÐ. Bëi thÕ mµ kh«ng gÇngòi, kh«ng mÆn mµ víi vÇng tr¨ng. Lóc nµy tr¨ng tîng trng cho qu¸ khø ©n t×nh, chonh÷ng t×nh c¶m lín lao méc m¹c nhng bÊt tö, s¸ng trong m·i m·i. Con ngêi cã thÓquªn qu¸ khø, nhng qu¸ khø kh«ng bao giê quªn. Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh còng nh



99

qu¸ khø t¬i ®Ñp kh«ng bao giê mê phai, kh«ng bao giê khuyÕt thiÕu. ChØ cã nh÷ng aimª m¶i víi çi riªng míi cã thÓ döng dng. Nhng vÇng tr¨ng Êy bao dung, kh«ng “kÓchi ngêi v« t×nh”. ChÝnh th¸i ®é lÆng im cao thîng Êy cµng lµm nh÷ng ai sím quªnqu¸ khø nghÜa t×nh ph¶i giËt m×nh.

b. Bµi th¬ “¸nh tr¨ng” lµ t©m sù cña NguyÔn Duy, lµ suy ngÉm cña nhµ th¬ tríc sù®æi thay cña hoµn c¶nh sèng, khi mµ con ngêi tõ chiÕn tranh trë vÒ cuéc sèng hoµb×nh. Nh÷ng s«ng, ®ång, biÓn, rõng lµ h×nh ¶nh tîng trng, nhng còng lµ h×nh ¶nhthËt cña nh÷ng ngêi kh¸ng chiÕn. THµnh phè lµ m«i trêng míi, lµ h×nh ¶nh thËt cñanh÷ng ngêi kh¸ng chiÕn kh«ng ®Æt ch©n tíi (trõ çc chiÕn sÜ ho¹t ®éng bÝ mËt). M«itrêng míi ???nghØ míi, hoµn c¶nh míi lµm cho con ngêi sèng çch biÖt víi thiªn

nhiªn còng cã nghÜa lµ xa dÇn qu¸ khø, l¹nh nh¹t dÇn víi qu¸ khø. ¸nh tr¨ng c¶nh baohiÖn tîng suy tho¸i vÒ t×nh c¶m, sÏ dÉn ®Õn suy tho¸i lèi sèng, suy tho¸i ®¹o ®øc. Nãnh¾c nhë con ngêi cÇn thuû chung víi qu¸ khø, víi nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp cña qu¸ khø,®õng (cã míi níi cò).

C©u 5: Ph©n tÝch ®o¹t cuèi bµi th¬“¸nh tr¨ng”Khæ th¬ cuèi cïng lµ n¬i tËp trung nhÊt ý nghÜa - biÓu tîng cña h×nh ¶nh vÇng

tr¨ng:Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nhKÓ chi ngêi v« t×nh

¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c§ñ cho ta giËt m×nh

- MÆc cho con ngêi v« t×nh, “tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh”, ®ã lµ vÎ ®Ñp tù nã vµ m·im·i vÜnh h»ng. §ã cßn lµ h×nh ¶nh tîng trmg cho vÎ ®Ñp vµ nh÷ng gi¸ trÞ truyÒnthèng.

- “¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c” => phÐp nh©n ho¸ khiÕn h×nh ¶nh vÇng tr¨ng hiÖn ranh mét con ngêi cô thÓ, mét ngêi b¹n, mét nh©n chøng, rÊt nghÜa t×nh nhng còng

v« cïng nghiªm kh¾c ®ang nh¾c nhë con ngêi. “¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c” nhng ®ñlµm ®Ó lµm con ngêi “giËt m×nh” nhËn ra sù v« t×nh l·ng quªn qu¸ khø tèt ®Ñp, tøc lµcon ngêi ®ang ph¶n béi l¹i chÝnh m×nh. Nã cßn cã ý nh¾c nhë con ngêi nªn tr©nträng, gi÷ g×n vÎ ®Ñp vµ nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng.

C©u 6: Ph©n tÝch, so s¸nh h×nh ¶nh “Tr¨ng” (vÇng tr¨ng, m¶nh tr¨ng, ¸nh

tr¨ng…) trong çc bµi th¬ “§ång chÝ”, “§oµn thuyÒn ®¸nh ç”, “¸nh

tr¨ng”.

Gîi ý:Tr¨ng trong c¶ ba bµi th¬ ®Òu lµ h×nh ¶nh thiªn nhiªn ®Ñp, trong s¸ng, ngêi b¹n tri

kû cña con ngêi trong cuéc sèng lao ®éng vµ chiÕn ®Êu, trong sinh ho¹t hµng ngµy.



100

- Tr¨ng trong “§ång chÝ” lµ biÓu tîng cña t×nh ®ång chÝ, g¾n bã keo s¬n trongcuéc sèng chiÕn ®Êu gi¸n khæ thêi kú ®Çu kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, biÓu tîng cñahiÖn thùc vµ l·ng m¹n, trë thµnh nhan ®Ò cña c¶ tËp th¬ “§Çu sóng tr¨ng treo”.

- Tr¨ng trong “§oµn thuyÒn ®¸nh ç” lµ çnh buåm chuyªn chë vµ n©ng bæng niÒmvui hµo høng trong lao ®éng lµm chñ tËp thÓ cña nh÷ng ng d©n ®i ®¸nh ç ®ªm, vÏ nªnbøc tranh s¬n mµi biÓn vµng biÓn b¹c.“Çi ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ§ªm thë sao lïa níc H¹ Long”

d. Tr¨ng trong “¸nh tr¨ng” lµ vÇng tr¨ng trßn vµnh v¹nh, im ph¨ng ph¾c ®ét ngét ïavµo phßng buyn - ®inh tèi om trong ®ªm hoµ b×nh mÊt ®iÖn ë thµnh phè Hå ChÝ Minh®· khiÕn nhµ th¬ giËt m×nh, ©n hËn, day døt vÒ suy nghÜ vµ çch sèng hiÖn t¹i cña m×nh.

¸nh tr¨ng nh ngêi b¹n th©n nh¾c nhë, lay tÝnh l¬ng t©m cña t¸c gi¶: kh«ng ®îc v«¬n víi qu¸ khø, víi ®ång ®éi ®· hy sinh víi thiªn nhiªn nh©n hËu vµ bao dung.

C©u 7: ChÐp thuéc lßng ®o¹n kÕt bµi th¬ “¸nh tr¨ng” cña NguyÔn Duy. H×nh

¶nh vÇng tr¨ng trong bµi th¬ cã ý nghÜa g×? Tõ ®ã em hiÓu g× vÒ chñ ®Ò cña bµi th¬?(viÕt mét ®o¹n diÔn dÞch kho¶ng 10 - 12 c©u).Gîi ý:+ VÇng tr¨ng trong bµi th¬ lµ mét h×nh ¶nh ®a nghÜa.+ VÇng tr¨ng lµ h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn hån nhiªn, t¬i m¸t, lµ ngêi b¹n suèt thêi

nhá tuæi, råi thêi chiÕn tranh ë rõng.+ VÇng tr¨ng lµ biÓu tîng cho qu¸ khø nghÜa t×nh, h¬n thÕ tr¨ng cßn lµ vÎ ®Ñp b×nh

dÞ, vÜnh h»ng cña ®êi sèng.

- ë khæ th¬ cuèi cïng, tr¨ng tîng trng cho qu¸ khø vÑn nguyªn ch¼ng thÓ phaimê, lµ ngêi b¹n, lµ nh©n chøng nghÜa t×nh mµ nghiªm kh¾c nh¾c nhë nhµ th¬ vµ c¶mçi chóng ta. Con ngêi cã thÓ v« t×nh, cã thÓ l·ng quªn nhng thiªn nhiªn, nghÜa t×nhqu¸ khø th× lu«n trßn ®Çy, bÊt diÖt.5. Tõ ®ã, em hiÓu chñ ®Ò cña bµi th¬ lµ: Bµi th¬ lµ tiÕng lßng, lµ nh÷ng suy ngÉm

thÊm thÝa, nh¾c nhë ta vÒ th¸i ®é, t×nh c¶m ®èi víi nh÷ng n¨m th¸ng qu¸ khø gian lao,nghÜa t×nh ®èi víi thiªn nhiªn, ®Êt níc b×nh dÞ, hiÒn hËu. Bµi th¬ cã ý nghÜa nh¾c nhë,cñng cè ngêi ®äc th¸i ®é sèng “uèng níc nhí nguån”, ©n nghÜa thuû chung cïng qu¸khø.

2. Ph©n tÝch t©m sù s©u kÝn cña NguyÔn Duy qua bµi th¬“¸nh tr¨ng”.

a. C¶m nghÜ vÒ vÇng tr¨ng qu¸ khø:Tríc hÕt lµ h×nh ¶nh vÇng tr¨ng t×nh nghÜa, hiÒn hËu, b×nh dÞ g¾n liÒn víi kû niÖm

mét thêi nhµ th¬ h»ng g¾n bã.

- ¸nh tr¨ng gÇn víi nh÷ng kû niÖm trong s¸ng thêi th¬ Êu t¹i lµng quª.“Håi nhá sèng víi rõng



101

Víi s«ng råi víi biÓn”- > Nh÷ng “®ång, s«ng, bÓ” gäi mét vïng kh«ng gian quen thuéc cña tuæi Êu th¬,

cã nh÷ng lóc sung síng ®Õn h¶ hª ®îc chan hoµ, ngôp lÆn trong çi m¸t lµnh cña quªh¬ng nh dßng s÷a ngät. Tr¨ng khi ®so lµ trß ch¬i cña tuæi th¬ cïng víi nh÷ng ícm¬ trong s¸ng. Con ngêi khi ®ã sèng gi¶n dÞ, thanh cao, ch©n thËt trong sù hoµ hîpvíi thiªn nhiªn trong lµnh, “trÇn trôi víi thiªn nhiªn - hån nhiªn nh c©y cá”.

- ¸nh tr¨ng g¾n bã víi nh÷ng kû niÖm kh«ng thÓ nµo quªn cña cuéc chiÕn tranh ¸cliÖt cña ngêi lÝnh trong rõng s©u.

“Håi chiÕn tranh ë rõngVÇng tr¨ng thµnh tri kûTrÇn trôi víi thiªn nhiªnHån nhiªn nh c©y cáNgì kh«ng bao giê quªnÇi vÇng tr¨ng t×nh nghÜa”.

- > Tr¨ng khi ®ã lµ ¸nh tr¨ng trong ®ªm tèi chiÕn tranh, lµ niÒm vui bÇu b¹n cñangêi lÝnh trong gian lao cña cuéc kh¸ng chiÕn - vÇng tr¨ng tri kû.

- B»ng nghÖ thuËt nh©n ho¸, NguyÔn Duy ®· gîi vÒ trong lßng ngêi ®äc c¶ mét kýøc tuæi th¬, mét t×nh b¹n t¬i ®Ñp. Nh©n vËt tr÷ t×nh g¾n bã víi tr¨ng trong nh÷ng n¨mdµi kh¸ng chiÕn. Tr¨ng vÉn thuû chung, t×nh nghÜa. DÉu r»ng cuéc sèng n¬i ®ång bÓ lµkhã kh¨n nhng b»ng t×nh c¶m ch©n thµnh méc m¹c, cao quý, tr¨ng ®Õn víi con ngêikh«ng mét chót ngÇn ng¹i. Tr¨ng víi ngêi nh hai mµ mét, ®Òu chung thuû s¾t son.b. C¶m nghÜa vÒ vÇng tr¨ng hiÖn t¹i:Sau tuæi th¬ vµ chiÕn tranh, ngêi lÝnh tõ gi· nói rõng trë vÒ thµnh phè - n¬i ®« thÞ

hiÖn ®¹i. Khi ®ã mäi chuyÖn b¾t ®Çu ®æi kh¸c:Tõ håi vÒ thµnh phèQuen ¸nh ®iÖn cöa g¬ngVÇng tr¨ng ®i qua ngâNh ngêi dng qua ®êng.

- VÇng tr¨ng tri kû ngµy nµo nay ®· trë thµnh “ngêi dng”, ngêi kh¸ch qua®êng xa l¹, cßn con ngêi ®aua cßn son s¾t thuû chung? => Mét sù thay ®æi phòphµng khiÕn ngêi ta kh«ng khái nhãi ®au. T×nh c¶m xa kia nay chia l×a.+ Hµnh ®éng “véi bËt tung cö sæ” vµ c¶m gi¸c ®ét ngét “nhËn ra vÇng tr¨ng trßn”,

cho thÊy quan hÖ gi÷a ngêi vµ tr¨ng kh«ng cßn lµ tri kû, t×nh nghÜa nh xa, v× conngêi lóc nµy thÊy tr¨ng nh mét vËt chiÕu s¸ng thay thÕ cho ®iÖn s¸ng mµ th«i.

- V× sao l¹i cã sù xa l¹, çch biÖt nµy?+ Sù thay ®æi cña hoµn c¶nh sèng - kh«ng gian kh¸c biÖt, thêi gian çch biÖt, ®iÒu

kiÖn sèng çch biÖt: Tõ håi vÒ thµnh phè, ngêi lÝnh xa b¾t ®Çu quen sèng víi nh÷ngtiÖn nghi hiÖn ®¹i nh “¸nh ®iÖn, cöa g¬ng”. Cuéc sèng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸



102

cña ®iÖn g¬ng ®· lµm ¸t ®i søc sèng cña ¸nh tr¨ng trong t©m hån con ngêi. Anh lÝnh®· quªn ®i chÝnh ¸nh tr¨ng ®· ®ång cam céng khæ cïng ngêi lÝnh, quªn ®i t×nh c¶mch©n thµnh, qu¸ khø cao ®Ñp nhng ®Çy t×nh ngêi.+ C©u th¬ dng dng - l¹nh lïng - nhøc nhèi, xãt xa miªu t¶ mét ®iÒu g× béi b¹c,

nhÉn t©m vÉn thêng x¶y ra trong cuéc sèng. Cã lÏ nµo sù biÕn ®æi vÒ kinh tÕ, vÒ ®iÒukiÖn sèng, tiÖn nghi l¹i kÐo theo sù thay d¹ ®æi lßng? (liªn hÖ: bëi thÕ mµ ca dao míilªn tiÕng nãi: “ThuyÒn vÒ cã nhí bÕn ch¨ng?”. Tè h÷u, nh©n d©n ViÖt B¾c ë l¹i còngb¨n kho¨n mét t©m tr¹ng Êy khi tiÔn ®a çn bé vÒ xu«i.M×nh vÒ thµnh thÞ xa x«iNhµ cao cßn thÊy nói ®åi n÷a ch¨ng?Phè ®«ng cßn nhí b¶n lµngS¸ng ®ªm cßn nhí m¶nh tr¨ng gi÷a rõng?=> Tõ sù xa l¹ gi÷a ngêi víi tr¨ng Êy, nhµ th¬ muèn nh¾c nhë: ®õng ®Ó nh÷ng gi¸

trÞ vËt chÊt ®iÒu khiÓn chóng ta…c. NiÒm suy t cña t¸c gi¶ vµ tÊm lßng cña vÇng tr¨ngTr¨ng vµ con ngêi ®· gÆp nhau trong mét gi©y phót t×nh cê. Sù ®æi thay cña con

ngêi kh«ng lµm vÇng tr¨ng cau mÆt. VÇng tr¨ng xuÊt hiÖn vÉn mét t×nh c¶m trµn ®Çy,kh«ng m¶y may søt mÎ. “Tr¨ng trßn” lµ mét h×nh ¶nh th¬ kh¸ hay, kh«ng chØ lµ ¸nhtr¨ng trßn mµ cßn lµ t×nh c¶m b¹n bÌ trong tr¨ng vÉn trän vÑn, vÉn chung thuû nh n¨mxa. T thÕ “ngöa mÆt lªn nh×n mÆt” lµ t thÕ ®èi mÆt: “mÆt” ë ®©y chÝnh lµ vÇng tr¨ngtrßn. Con ngêi thÊy mÆt tr¨ng lµ thÊy ®îc ngêi b¹n tri kû ngµy nµo. Çch viÕt thËt l¹vµ s©u s¾c!

- Tõ çi ®èi mÆt trùc diÖn Êy, ¸nh tr¨ng ®· thøc dËy nh÷ng kû niÖm qu¸ khø tèt ®Ñp,®¸nh thøc l¹i t×nh c¶m b¹n bÌ n¨m xa, ®¸nh thøc l¹i nh÷ng g× con ngêi ®· l·ng quªn.

- C¶m xóc “rng rng” lµ biÓu thÞ cña mét t©m hån ®ang rung ®éng, xao xuyÕn,gîi nhí gîi th¬ng khi gÆp l¹i b¹n tri kû. Ng«n ng÷ b©y giê lµ níc m¾t díi hµng mi.NhÞp th¬ hèi h¶ d©ng trµo nh t×nh ngêi dµo d¹t. NiÒm h¹nh phóc cña nhµ th¬ nh®ang ®îc sèng l¹i mét giÊc chiªm bao.

“¸nh tr¨ng hiÖn lªn ®¸ng gi¸ biÕt bao, cao thîng vÞ tha biÕt chõng nµo:“Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh… §ñ cho ta giËt m×nh”

- ë ®©y cã sù ®èi lËp gi÷a "trßn vµnh v¹nh" vµ "kÎ v« t×nh”, gi÷a çi im lÆng cña¸nh tr¨ng víi sù "giËt m×nh" thøc tØnh cña con ngêi.+ Tr¨ng trßn vµnh v¹nh, tr¨ng im ph¨ng ph¾c kh«ng giËn hên tr¸ch mãc mµ chØ nh×n

th«i, mét çi nh×n thËt s©u nh soi tËn ®µy t×m ngêi lÝnh ®ñ ®Ó giËt m×nh nghÜ vÒ cuécsèng hoµ b×nh h«m nay. Hä ®· quªn mÊt ®i chÝnh m×nh, quªn nh÷ng g× ®Ñp ®Ï, thiªngliªng nhÊt cña qu¸ khø ®Ó c×m ®¾m trong mét cuéc sèng x« bå, phån hoa mµ Ýt nhiÒu sÏmÊt ®i nh÷ng g× tèt ®Ñp nhÊt cña chÝnh m×nh.



103

+ Tr¨ng trßn vµnh v¹nh lµ hiÖn diÖn cho qu¸ khø ®Ñp ®Ï kh«ng thÓ phai mê. ¸nhtr¨ng chÝnh lµ ngêi b¹n nghÜa t×nh mµ nghiªm kh¾c nh¾c nhë nhµ th¬ vµ c¶ mçi chóngta : con ngêi cã thÓ v« t×nh, cã thÓ l·ng quªn nhng thiªn nhiªn, nghÜa t×nh qu¸ khøth× lu«n trßn ®Çy, bÊt diÖt.

- Sù kh«ng vui, sù tr¸ch mãc trong lÆng im cña vÇng tr¨ng lµ sù tù vÊn l¬ng t©mdÉn ®Õn çi "giËt m×nh" ë c©u th¬ cuèi. Çi "giËt m×nh" lµ c¶m gi¸ vµ ph¶n x¹ t©m lý cãthËt cña mét ngêi biÕt suy nghÜ, chît nhËn ra sù v« t×nh, b¹c bÏo, sù n«ng næi trongçch sèng cña m×nh. Çi "giËt m×nh" c¶u sù ¨n n¨n, tù tr¸ch, tù thÊy ph¶i ®æi thay trongçch sèng. Çi “giËt m×nh” tù nh¾c nhë b¶n th©n kh«ng bao giê ®îc lµm ngêi ph¶nbéi qu¸ khø, ph¶n béi thiªn nhiªn, sïng b¸i hiÖn t¹i mµ coi rÎ thiªn nhiªn. C©u th¬thÇm nh¾c nhë chÝnh m×nh vµ còng ®ång thêi nh¾c nhë chóng ta, nh÷ng ngêi ®angsèng trong hoµ b×nh, hëng nh÷ng tiÖn nghi hiÖn ®¹i, ®õng bao giê quªn c«ng søc ®Êutranh çch m¹ng cña biÕt bao ngêi ®i tríc.



104

Con cßChÕ lan viªn

I. Con cßn bÕ trªn tayCon cha biÕt con cßNhng trong lêi mÑ h¸tCã çnh cß ®ang bayCon cß bay laCon cß bay l¶Con cß cæng phñCon cß §ång §¨ng…Cß mét m×nh, cß ph¶i kiÕm lÊy ¨nCon cã mÑ, con ch¬i råi l¹i ngñ“Con cß ¨n ®ªmCon cß xa tæ,Cß gÆp cµnh mÒmCß sî x¸o m¨ng…"Cµnh cã mÒm, mÑ ®· s½n tay n©ngTrong lêi ru cña mÑ thÊm h¬i xu©nCon cha biÕt con cß, con v¹cCon cha biÕt nh÷ng cµnh mÒm mÑ h¸tS÷a mÑ nhiÒu, con ngñ ch¼ng ph©n v©n.

II. Ngñ yªn! Ngñ yªn! Ngñ yªn!Cho cß tr¾ng ®Õn lµm quenCß ®øng ë quanh n«iRåi cß vµo trong tæCon ngñ yªn th× cß còng ngñÇnh cña cß hai ®øa ®¾p chung ®«iMai kh«n lín, con theo cß ®i häcÇnh tr¾ng cß bay theo gãt ®«i ch©nLín lªn! Lín lªn! Lín lªnCon lµm g×?Con lµm thi süÇnh cß tr¾ng l¹i bay hoµi kh«ng nghØTríc hiªn nhµVµ trong h¬i m¸t c©u v¨n…

III. Dï ë gÇn conDï ë xa con



105

Lªn rõng xuèng bÓCß sÏ t×m conCon ®i lín vÉn lµ con cña mÑ§i hÕt ®ßi lßng mÑ vÉn theo con

µ ¬i!Mét con cß th«iCon cß mÑ h¸tCòng lµ cuéc ®êiVç çnh qua n«iNgñ ®i ! Ngñ ®i!Cho çnh cß çnh v¹cCho c¶ s¾c trêi§Õn h¸t.

I. T¸c gi¶:- ChÕ Lan Viªn (1920 - 1989) tªn khai sinh lµ Phan Ngäc Hoan, quª ë huyÖn Cam

Lé, tØnh Qu¶ng TrÞ, nhng lín lªn ë B×nh §Þnh.- Tríc Çch m¹ng th¸ng T¸m, 1945, ChÕ Lan Viªn ®· næi tiÕng trong phong trµo

Th¬ míi víi tËp “§iªu tµn” (1937). Víi h¬n 50 n¨m s¸ng t¸c, cã nhiÒu t×m tßi ë nh÷ngtËp th¬ g©y ®îc tiÕng vang trong c«ng chóa, ChÕ Lan Viªn lµ mét trong nh÷ng tªn tuæihµng ®Çu cña nÒn th¬ hiÖn ®¹i ViÖt Nam thÕ kû XX.

- N¨m 1996, «ng ®îc Nhµ níc truy tÆng gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häcnghÖ thuËt.

II. T¸c phÈm:1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Bµi th¬ “Con cß” s¸ng t¸c n¨m 1962, in trong tËp “Hoa

ngµy thêng - Chim b¸o b·o” (1967) cña ChÕ Lan Viªn.2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt:* Gi¸ trÞ néi dung:Khai th¸c h×nh tîng con cß trong nh÷ng c©u h¸t ru, bµi th¬ “Con cß” cña ChÕ Lan

Viªn ngîi ca t×nh mÑ vµ ý nghÜa cña lêi ru trong cuéc ®êi mçi con ngêi.* Gi¸ trÞ nghÖ thuËt:Bµi th¬ thµnh c«ng trong viÖc vËn dông s¸ng t¹o ca dao, cã nh÷ng c©u th¬ ®óc kÕt

®îc nh÷ng suy nghÜ s©u xa.3. T×m hiÓu m¹ch c¶m xóc tr÷ t×nh vµ bè côc cña bµi th¬* M¹ch c¶m xóc tr÷ t×nh: ®îc ph¸t triÓn theo ý nghÜa biÓu tîng cña h×nh ¶nh con

cß, b¾t ®Çu tõ h×nh ¶nh con cß trong ca dao theo lêi ru cña mÑ ®i vµo tiÒm thøc trÎ th¬,råi ®Õn h×nh ¶nh con cß mang ý nghÜa biÓu tîng cho sù n©ng niu ch¨m chót cña mÑdµnh cho con suèt cuéc ®êi, vµ cuèi cïng lµ nh÷ng c¶m nhËn s©u s¾c vÒ t×nh mÉu tö vµý nghÜa lêi ru qua h×nh ¶nh con cß.* Bè côc: 3 phÇn.



106

Khæ I - h×nh ¶nh con cß qua lêi ru ®Õn víi mçi con ngêi thuë th¬ Êu, con cß lµ biÓutîng cho cuéc ®êi lam lò cña mÑ.Khæ II - h×nh ¶nh con cß ®i vµo tiÒm thøc tuæi th¬ trë nªn gÇn gòi vµ sÏ theo con

trong suèt chÆng ®êng ®êi.Khæ III - tõ h×nh ¶nh con cß suy nghÜ vÒ lêi ru vµ lßng mÑ, con cß lµ biÓu tîng cho

tÊm lßng yªu con cña mÑ.

B. Ph©n tÝch bµi th¬1. ý nghÜa biÓu tîng cña h×nh tîng con cß ®îc bæ sung, biÕn ®æi nh thÕ nµo

qua çc ®o¹n th¬?

ý nghÜa biÓu tîng cña h×nh ¶nh con cß:H×nh tîng con cß bao qu¸t toµn bé bµi th¬ ®îc khai th¸c tõ trong ca dao truyÒn

thèng vµ ®îc t¸c gi¶ ph¸t triÓn, x©y dùng thµnh ý nghÜa biÓu tîng cho tÊm lßng ngêimÑ, vµ ý nghÜa cña lêi h¸t ru trong cuéc ®êi mçi con ngêi.a. H×nh ¶nh con cß qua nh÷ng lêi ru h¸t ®Çu ®Õn víi tuæi Êu th¬:Khæ I - lµ h×nh ¶nh cña nh÷ng ngêi phô n÷ n«ng d©n vÊt v¶, cùc nhäc nhng giµu

®øc hy sinh ?????????? vµ nh÷ng c©u ca dao dïng lµm lêi h¸t ru.Con cß bay l¶ bay la

Bay tõ Cæng phñ bay ra çnh ®ångCon cß bay l¶ bay la

Bay tõ cöa phñ bay vÒ §ång §¨ng…§©y lµ nh÷ng çnh cß bay l¶ bay la däc theo chiÒu dµi cña nh÷ng çnh ®ång lóa

xanh tÝt t¾p, bay vÒ nh÷ng m¸i nhµ tranh b×nh yªn. H×nh ¶nh con cß gîi cuéc sèng xacò tõ lµng quª ®Õn phè x¸, thong th¶, b×nh yªn, Ýt biÕn ®éng. Cuéc sèng Êy lµ quªh¬ng th©n yªu víi çnh cß tr¶i réng. H×nh ¶nh con cß lµ nÐt rÊt riªng, rÊt duyªn d¸ng,dÞu dµng, ®Æc trng cho lµng quª ViÖt Nam. Con cß Êy ph¶i ch¨ng lµ hån cña quªh¬ng, mµ mÑ göi vµo giÊc ngñ cña ®øa con.

- H×nh ¶nh con cß trong lêi ru c¶u mÑ cßn lµ “Con cß ¨n ®ªm, con cß xa tæ, cß gÆpcµnh mÒm, cß sî x¸o m¨ng”. §ã lµ h×nh ¶nh çnh cß vÊt v¶, lam lò trong ca dao:

Con cß mµ ®i ¨n ®ªm§Ëu ph¶i cµnh mÒm lén cæ xuèng ao

¤ng ¬i «ng vít t«i naoT«i cã lßng nµo «ng h·y x¸o m¨ng

HayÇi cß lÆn léi bê s«ng

G¸nh g¹o nu«i chång tiÕng khãc nØ non.§ã lµ çnh cß tÇn to¶, lµ h×nh ¶nh cña ngêi mÑ, ngêi phô n÷ nhäc nh»n, vÊt v¶, lÆn

léi kiÕm sèng nu«i chång, nu«i con. §©y kh«ng cßn lµ con cß tr¾ng b×nh yªn v« t lù



107

mµ ®· trë thµnh biÓu tîng cña nh÷ng ngêi n«ng d©n vÊt v¶, cùc ch¼ng ®·, thËm chÝcßn vÊt v¶ h¬n khi cß gÆp cµnh mÒm.

- Qua nh÷ng lêi ru cña mÑ, h×nh ¶nh con cß ®Õn víi t©m hån tuæi th¬ Êu mét çchv« t. §©y chÝnh lµ sù khëi ®Çu cña con ®êng ®i vµo thÕ giíi t©m hån mçi con ngêi,

cña nh÷ng lêi ru, lêi ca dao d©n ca, qua ®so lµ c¶ ®iÖu hån d©n téc. ë tuæi Êu th¬, ®øatrÎ cha thÓ hiÓu vµ cha cÇn hiÓu néi dung ý nghÜa cña nh÷ng lêi ru nµy “Con chabiÕt con cß con v¹c. Con cha biÕt nh÷ng cµnh mÒm mÑ h¸t”. Chóng chØ cÇn ®îc vçvÒ trong ©m ®iÖu ngät ngµo, dÞu dµng cña lêi ru ®Ó ®ãn nhËn b»ng trùc gi¸c v« thøc t×nhyªu v« bê bÕn vµ sù che chë cña ngêi mÑ: “S÷a mÑ nhiÒu con ngñ ch¼ng ph©n v©n”.

- NhÞp 2 vµ vÉn ®ãng më ng©n vang, xen kÏ nhau trong tõng dßng th¬ kÕt hîp víibiÖn ph¸p tu tõ nh©n ho¸ vµ so s¸nh ®· t¹p nªn vÎ ®Ñp cho c©u th¬, lµm cho ý th¬thªm s©u s¾c. §o¹n th¬ khÐp l¹i b»ng h×nh ¶nh thanh b×nh cña cuéc sèng, b»ng giÊcngñ say nång cña trÎ th¬.

b. H×nh ¶nh con cß ®i vµo trong t©m hån trÎ th¬ cïng víi ©m ®iÖu ngät ngµo, dÞudµng cña lêi ru trë nªn gÇn gòi vµ sÏ theo con trong suèt chÆng ®êng ®êi:

- Tõ lêi ru cña mÑ, con cß bíc ra lµm quen víi ®øa con bÐ báng. ThÕ råi cß trëthµnh ngêi b¹n th©n thiÕt, gÇn gòi.+ Khi cßn ë trong n«i “Con ngñ yªn th× cß cïng ngñ. Çnh cña cß hai ®øa ®¾p

chung ®«i”.+ Khi con ®i häc “Mai kh«n lín con theo cß ®i häc. Çnh tr¾ng cß bay theo gãt ®«i

ch©n”.+ Vµ khi con ®· trëng thµnh “Çnh cß tr¾ng l¹i bay hoµi kh«ng nghØ. Tríc hiªn

nhµ, vµ trong h¬i m¸t c©u v¨n”.- Nh vËy, con cß ®· trë thµnh ngêi b¹n ®ång hµnh th©n thiÕt h¬n bÊt cø ngêi

b¹n nµo. Çnh cß kh«ng mÖt mái bay qua mäi kh«ng gian vµ thêi gian, lu«n ë bªn contõ trong n«i, tõ m¸i trêng, tõ hiªn nhµ, tõ c©u v¨n. Çnh cß Êy dêng nh tung taytheo tõng íc m¬, khao kh¸t cña con. Nh vËy, h×nh ¶nh con cß lµ biÓu tîng vÒ lßngmÑ, lµ sù d×u d¾t, n©ng ®ì dÞu dµng, bÒn bØ cña mÑ vµ mÑ mong cho con cã t©m hån yªuquª h¬ng.

c. H×nh ¶nh con cßn lµ biÓu tîng cho tÊm lßng yªu con cña ngêi mÑ, theo con suètcuéc ®êi:

- Tõ sù thÊu hiÓu tÊm lßng ngêi mÑ, nhµ th¬ ®· kh¸i qu¸t mét quy luËt t×nh c¶mcã ý nghÜa s©u s¾c vµ bÒn v÷ng: “Con dï ®· lín vÉn lµ con cña mÑ. §i hÕt ®êi lßng mÑvÉn theo con”. C©u th¬ giµu chÊt trÝ tuÖ, triÕt lý. TriÕt lý cña tr¸i tim. §iÖp tõ “dï”,“vÉn” ®· kh¼ng ®Þnh t×nh mÉu tö lµ bÒn chÆt, s¾t son. Cã g× cao h¬n nói, cã g× s©u h¬nbiÓn, vµ cã g× bao la b»ng lßng mÑ yªu con.

- PhÇn cuèi bµi th¬ trë l¹i víi ©m hëng lêi ru vµ ®óc kÕt h×nh tîng con cß trongnh÷ng lêi ru Êy “Mét con cß th«i. Con cß mÑ h¸t. Còng lµ cuéc ®êi. Vç çnh qua



108

n«i”. §óng vËy, chØ mét con cß trong lêi ru cña mÑ th«i mµ Èn chøa bao bµi häc, bao ýnghÜa vÒ cuéc ®êi. Bµi häc Êy, ý nghÜa Êy ®Õn víi con thËt nhÑ nhµng s©u l¾ng, qua ©m®iÖu thiÕt tha cña nh÷ng lêi ru. Kh«ng cã lêi ru, cuéc ®êi con thiÖt thßi, nghÌo nµn biÕtmÊy.

II. NhËn xÐt vÒ thÓ th¬, nhÞp ®iÖu, giäng ®iÖu cña bµi th¬. Çc yÕu tè Êy cã t¸cdông nh thÕ nµo trong viÖc thÓ hiÖn t tëng, c¶m xóc cña bµi th¬?NghÖ thuËt cña bµi th¬:- ThÓ th¬ tù do nhiÒu c©u mang d¸ng dÊp cña thÓ th¬ 8 ch÷ nªn c¶m xóc ®îc thÓ

hiÖn mét çch linh ho¹t.- CÊu tróc çc ®o¹n thêng b¾t ®Çu b»ng nh÷ng c©u th¬ ng¾n, nhiÒu chç cã cÊu

tróc gièng nhau, cã chç cÊu tróc lÆp l¹i hoµn toµn gîi ©m ®iÖu cña lêi ru.- Giäng ®iÖu suy ngÉm cã c¶ tÝnh triÕt lý lµm cho bµi th¬ kh«ng chØ cuèn ngêi ®äc

vµo ®iÖu ru ªm ¸i, mµ híng nhiÒu h¬n vµo sù suy ngÉm, ph¸t hiÖn.- S¸ng t¹o h×nh ¶nh thiªn vÒ ý nghÜa biÓu tîng nhng còng rÊt gÇn gòi, quen thuéc

mµ vÉn cã kh¶ n¨ng hµm chøa ý nghÜa míi. H×nh ¶nh con cß ®îc ph¸t triÓn, më réngqua mçi khæ nhng vÉn gi÷ ®îc tÝnh liªn kÕt, thèng nhÊt.

- Bµi th¬ thµnh c«ng trong viÖc vËn dông s¸ng t¹o ca dao, cã nh÷ng c©u th¬ ®óc kÕt®îc nh÷ng suy nghÜ s©u xa.

III. §èi chiÕu hai bµi th¬“Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ” cña

NguyÔn Khoa §iÒm vµ bµi th¬“Con cß” cña ChÕ Lan Viªn, chØ ra çch vËn dông

lêi ru ë mçi bµi th¬?- Bµi “Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ” t¸c gi¶ NguyÔn Khoa §iÒm võa

trß chuyÖn víi em bÐ víi giäng ®iÖu gÇn nh lêi ru, l¹i cã nh÷ng lêi ru trùc tiÕp tõngêi mÑ. Khóc h¸t ru ë bµi th¬ Êy biÓu hiÖn sù thèng nhÊt gi÷a t×nh yªu con víi t×nhyªu çch m¹ng, víi lßng yªu níc vµ ý chÝ chiÕn ®Êu.

- Bµi th¬ “Con cß” t¸c gi¶ ChÕ Lan Viªn gîi l¹i ®iÖu h¸t ru trong ca dao - > cangîi t×nh mÑ vµ ý nghÜa cña lêi ru ®èi víi ®êi sèng mçi con ngêi.

* Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬.1. ChÐp chÝnh x¸c ®o¹n th¬ thø 3 cña bµi th¬ “Con cß”. Tr×nh bµy c¶m nhËn

cña em vÒ ®o¹n th¬: « Dï ë gÇn con… theo con”.

Gîi ý:- §Õn ®o¹n 3: nhÞp th¬ thay ®æi nh dån dËp h¼n lªn trong nh÷ng c©u th¬ ng¾n

gièng nh lêi dÆn dß cña mÑ, h×nh ¶nh con cß trong ®o¹n th¬ nh ®îc nhÊn m¹nh ë ýnghÜa biÓu tîng cho tÊm lßng ngêi mÑ lóc nµo còng ë bªn con suèt cuéc ®êi.

- Lêi dÆn gi¶n dÞ méc m¹c mµ hµm nghÜa s©u xa. Díi h×nh thøc th¬ tù do, nhµ th¬nh dùng lªn c¶ mét bÇu trêi yªu th¬ng bao la mµ ®Æc ®iÓm cña nã lµ kh«ng gian vµthêi gian kh«ng giíi h¹n. Lªn rõng - xuèng biÓn - hai chiÒu kh«ng gian gîi Ên tîng vÒ



109

nh÷ng khã kh¨n cña cuéc ®êi. Kh«ng gian nghÖ thuËt Êy cña bµi th¬ còng gãp phÇnbiÓu hiÖn sù ph¸t triÓn cña tø th¬, cña t×nh c¶m vµ hµnh ®éng cña nh©n vËt tr÷ t×nh. Tõkh«ng gian cã giíi h¹n ngµy cµng réng dÇn thªm ®Õn mét kh«ng gian t©m tëng võabao la võa s©u th¼m nh chÝnh lêi ru h¸t lªn tõ tr¸i tim cña mÑ:

Con dï lín vÉn lµ con cña mÑ§i hÕt ®êi lßng mÑ vÉn theo con

TÊm lßng ngêi mÑ mu«n ®êi vÉn vËy, vît ra ngoµi mäi kho¶ng c¸ch kh«ng gian,thêi gian. §ã lµ quy luËt bÊt biÕn vµ vÜnh h»ng cña mäi tÊm lßng ngêi mÑ trªn ®êi mµnhµ th¬ ®· kh¸i qu¸t, ®óc kÕt trong c©u th¬ ®Ëm chÊt suy tëng vµ triÕt lý. Sù lÆp l¹iliªn tôc cña nh÷ng tõ ng÷ “dï gÇn con, dï xa con” nh l¸y ®i l¸y l¹i c¶m xóc th¬ngyªu ®ang trµo d©ng trong t©m hån mÑ. T×nh yªu th¬ng cña mÑ lu«n “vÉn”, “sÏ”, “m·i”bªn con cho dï con lín lªn, ®i xa, trëng thµnh trong ®êi, cho dï cã thÓ mét ngµy nµo®ã mÑ kh«ng cßn cã mÆt trªn ®êi.

C©u 2: Em cã biÕt c©u th¬, v¨n nµo nãi vÒ mÑ n÷a kh«ng? H·y chÐp l¹i 2 c©u mµem thÝch (ghi râ trÝch ë ®©u).

Con lµ mÇm ®Êt t¬i th¬m§«i tay mÑ bÕ, mÑ bångNh con sãng chê nÆng dßng phï sa

(H¸t ru - Vò QuÇn Ph¬ng)C©u 3 : Ph©n tÝch hai c©u th¬:

Con dï lµn vÉn lµ con cña mÑ§i hÕt ®êi lßng mÑ vÉn theo con.

Gîi ý:- Giíi thiÖu bµi th¬, h×nh tîng con cß.- Hai c©u th¬ ë cuèi ®o¹n 2 lµ lêi cña mÑ nãi víi con - cß con.- Trong suy nghÜ vµ quan niÖm cña ngêi mÑ, díi c¸i nh×n cña mÑ, con dï lín

kh«n, dï trëng thµnh ®Õn ®©u, nhiÒu tuæi ®Õn ®©u, lµm g×, thµnh ®¹t ®Õn ®©u ch¨ngn÷a, con vÉn lµ con cña mÑ, con vÉn rÊt ®¸ng yªu, ®¸ng th¬ng, vÉn cÇn chë che, vÉn lµniÒm tù hµo, niÒm tin vµ hy väng cña mÑ.

- Dï mÑ cã ph¶i xa con, l©u, rÊt l©u, thËm chÝ suèt ®êi, kh«ng lóc nµo lßng mÑkh«ng ë bªn con.

- > Tõ viÖc hiÓu biÕt tÊm lßng ngêi mÑ, nhµ th¬ ®· kh¸i qu¸t mét quy luËt t×nh c¶mmang tÝnh vÜnh h»ng: t×nh mÑ, t×nh mÉu tö bÒn v÷ng, réng lín, s©u s¾c. Qua ®ã ngîi cat×nh c¶m v« biªn, thiªng liªng cña ngêi mÑ.

C©u 4: §äc hai c©u th¬ sau:“Cß mét m×nh cß ph¶i kiÕm lÊy ¨n. Con cã mÑ con

ch¬i råi l¹i ngñ”.

a. Hai c©u th¬ trªn lµ lêi cña ai nãi víi ai, nh»m môc ®Ých g×?(lêi cña mÑ nãi víi con ®Ó bµy tá t×nh th¬ng con)



110

Quan hÖ ý nghÜa chñ yÕu trong hai c©u th¬ lµ quan hÖ nµo?(Quan hÖ ®èi lËp)

b. ý nghÜa nµo to¸t lªn tõ hai c©u th¬ trªn.(H¹nh phóc cña con khi cã mÑ).

C©u 5: H×nh ¶nh trong c©u th¬: “Con ngñ yªn th× cß còng ngñ. C¸nh cña cßn

hai ®Ða ®¾p chung ®«i” ®Ñp vµ hay nh thÕ nµo?

=> H×nh ¶nh th¬ ®Ñp, l·ng m¹n, bay bæng. Lêi ru cña mÑ ®a con vµo giÊc ngñ,trong m¬ con vÉn thÊy h×nh ¶nh con cß. Con cã giÊc m¬ ®Ñp. Lêi ru cña mÑ ®· n©ng ®ìt©m hån con. C¸nh cß trë thµnh mét h×nh ¶nh Èn dô giÇu ý nghÜa.



111

Mïa xu©n nho nháThanh H¶i

Mäc gi÷a dßng s«ng xanhMét b«ng hoa tÝm biÕc¤i con chim chiÒn chiÖnHãt chi mµ vang trêiTõng giät long lanh r¬iT«i ®a tay t«i høng.

Mïa xu©n ngêi cÇm sóngLéc gi¾t ®Çy quanh lngMïa xu©n ngêi ra ®ångLéc tr¶i dµi n¬ng m¹TÊt c¶ nh hèi h¶Têt c¶ nh x«n xao…

§Êt níc bèn ngh×n n¨mVêt v¶ vµ gian lao§Êt níc nh v× saoCø ®i lªn phÝa tríc.

Ta lµm con chim hãtTa lµm mét nhµnh hoaTa nhËp vµo hoµ caMét nèt trÇm xao xuyÕn.

Mét mïa xu©n nho nháLÆng lÏ d©ng cho ®êiDï lµ tuæi hai m¬iDï lµ khi tãc b¹c.

Mïa xu©n - ta xin h¸tKhóc Nam ai, Nam b×nhNíc non ngµn dÆm m×nhNíc non ngµn dÆm t×nhNhÞp ph¸ch tiÒn ®Êt HuÕ.

A. KiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶:- Thanh H¶i (1930 - 1980) tªn khai sinh lµ Ph¹m b¸ Ngo·n, quª ë huyÖn Phong

§iÒn, tØnh Thõa Thiªn HuÕ.- ¤ng ho¹t ®éng v¨n nghÖ tõ cuèi nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Trong thêi

kú chèng Mü cøu níc, Thanh H¶i ë l¹i quª h¬ng ho¹t ®éng vµ lµ mét trong nh÷ngc©y bót cã c«ng x©y dùng nÒn v¨n häc C¸ch m¹ng ë miÒn Nam tõ nh÷ng ngµy ®Çu.

II. T¸c phÈm:1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Bµi th¬ ®îc viÕt vµo th¸ng 11/1980, kh«ng bao l©u tríc

khi nhµ th¬ qua ®êi, thÓ hiÖn niÒm yªu mÕn cuéc sèng ®Êt níc thiÕt tha vµ íc nguyÖncña t¸c gi¶.

2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt:- Néi dung: bµi th¬ lµ tiÕng lßng tha thiÕt yªu mÕn vµ g¾n bã víi ®Êt níc, víi

cuéc ®êi, thÓ hiÖn íc nguyÖn ch©n thµnh cña nhµ th¬ ®îc cèng hiÕn cho ®Êt níc,gãp mét “mïa xu©n nho nhá” cña m×nh vµo mïa xu©n lín cña d©n téc.

- NghÖ thuËt: bµi th¬ theo thÓ n¨m tiÕng, cã nh¹c ®iÖu trong s¸ng, tha thiÕt, gÇngòi víi d©n ca, nhiÒu h×nh ¶nh ®Ñp, gi¶n dÞ gîi c¶m, so s¸nh Èn dô vµ s¸ng t¹o.



112

3. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc:*M¹ch c¶m xóc: ®îc kh¬i nguån, n¶y në tõ søc sèng, vÎ ®Ñp cña mïa xu©n thiªn

nhiªn, më réng ra víi mïa xu©n ®Êt níc, çch m¹ng. C¶m xóc l¾ng ®äng dÇn vµo suyt vµ íc nguyÖn: nhµ th¬ muèn nhËp vµo b¶n hoµ ca vÜ ®¹i cña cuéc ®êi b»ng mét nèttrÇm xao xuyÕn cña riªng m×nh, gãp vµo mïa xu©n chung lín lao “mét mïa xu©n nhonhá”. Bµi th¬ khÐp l¹i víi nh÷ng c¶m xóc thiÕt tha, tù hµo vÒ quª h¬ng, ®Êt níc qua®iÖu d©n ca xø HuÕ.* Bè côc: Gåm 4 phÇn:- Khæ 1: C¶m xóc tríc mïa xu©n thiªn nhiªn, ®Êt trêi- Khæ 2 + 3: C¶m xóc vÒ mïa xu©n cña ®Êt níc- Khæ 4 + 5: Suy nghÜ vµ íc nguyÖn cña t¸c gi¶ tríc mïa xu©n ®Êt níc.- Khæ cuèi: Lêi ngîi ca quª h¬ng, ®Êt níc qua ®iÖu d©n ca xø HuÕ.4. Tªn bµi th¬:- “Mïa xu©n nho nhá” lµ mét s¸ng t¸c ®éc ®¸o, mét ph¸t hiÖn míi mÎ cña nhµ th¬.- H×nh ¶nh “Mïa xu©n nho nhá” lµ biÓu tîng cho nh÷ng g× tinh tuý, ®Ñp ®Ï nhÊt

cña sù sèng vµ cuéc ®êi mçi con ngêi.- ThÓ hiÖn quan ®iÓm vÒ sù thèng nhÊt gi÷a çi riªng víi çi chung, gi÷a ç nh©n

vµ céng ®ång.- ThÓ hiÖn nguyÖn íc cña nhµ th¬ muèn lµm mét mïa xu©n, nghÜa lµ sèng ®Ñp,

sèng víi tÊt c¶ søc sèng t¬i trÎ cña m×nh nhng rÊt khiªm nhêng lµ mét mïa xu©nnhá gãp vµo mïa xu©n lín cña thiªn nhiªn, ®Êt níc, cña cuéc ®êi chung vµ kh¸t vängsèng ch©n thµnh, cao ®Ñp cña nhµ th¬. §ã còng chÝnh lµ chñ ®Ò cña bµi th¬ mµ nhµ th¬muèn göi g¾m.

B. Ph©n tÝch bµi th¬:1. C¶m xóc cña nhµ th¬ tríc mïa xu©n cña thiªn nhiªn (6 c©u ®Çu):- Bøc tranh mïa xu©n thiªn nhiªn trong 6 c©u th¬ ®Çu ®îc vÏ b»ng vµi nÐt ph¸c

ho¹ nhng rÊt ®Æc s¾c.- Kh«ng gian cao réng cña bÇu trêi, réng dµi cña dßng s«ng, mµu s¾c hµi hoµ cña

b«ng hoa tÝm biÕc vµ dßng s«ng xanh - ®Æc trng cña xø HuÕ.- Rén r·, t¬i vui víi ©m thanh tiÕng chim chiÒn chiÖn hãt vang trêi, tiÕng chim

trong anhs ¸ng xu©n lan to¶ kh¾p bÇu trêi nh ®äng thµnh “tõng giät long lanh r¬i”.- C¶m xóc cña t¸c gi¶ tríc mïa xu©n ®Êt trêi thÓ hiÖn qua çi nh×n tr×u mÕn víi

c¶nh vËt, trong nh÷ng lêi béc lé trùc tiÕp nh lêi trß chuyÖn víi thiªn nhiªn “¬i, hãtchi… mµ…”. §Æc biÖt c¶m xóc cña nhµ th¬ ®îc thÓ hiÖn trong mét ®éng t¸c tr÷ t×nh®ãn tr©n träng võa tha thiÕt tr×u mÕn víi mïa xu©n: ®a tay høng lÊy tõng giät longlanh cña tiÕng chim chiÒn chiÖn.

“Tõng giät long lanh r¬i

T«i ®a tay t«i høng”.



113

- Cã thÓ hiÓu c©u th¬ theo nhiÒu çch kh¸c nhau. Tríc hÕt, “giät long lanh” lµnh÷ng giät ma mïa xu©n, giät s¬ng mïa xu©n, trong s¸ng, r¬i xuèng tõng nhµnh c©y,kÏ l¸ nh nh÷ng h¹t ngäc.

- ë ®©y, giät long lanh còng cã thÓ ®îc hiÓu theo nghÜa Èn dông chuyÓn ®æi c¶mgi¸c. TiÕng chim tõ chç lµ ©m thanh (c¶m nhËn b»ng thÝnh gi¸c) chuyÓn thµnh tõnggiät (h×nh vµ khèi, c¶m nhËn b»ng thÞ gi¸c), tõng giät Êy l¹i long lanh ¸nh s¸ng vµ mµus¾c, cã thÓ c¶m nhËn b»ng xóc gi¸c “T«i ®a tay t«i høng”. Dï hiÓu theo çch nµo th×hai c©u th¬ vÉn thÓ hiÖn c¶m xóc say sa, ng©y ngÊt cña t¸c gi¶ tríc c¶nh ®Êt trêi xøHuÕ vµo xu©n, thÓ hiÖn mong muèn ho¸ vµo thiªn nhiªn ®Êt trêi trong t©m tëng gi÷amïa ®«ng gi¸ l¹nh khiÕn ta v« cïng kh©m phôc.

II. C¶m xóc cña nhµ th¬ tríc mïa xu©n cña ®Êt níc (10 c©u tiÕp)- H×nh ¶nh léc xu©n theo ngêi ra trµn theo ngêi ra ®ång lµm ®Ñp ý th¬ víi cuéc

sèng lao ®éng vµ chiÕn ®Êu, x©y dùng vµ b¶o vÖ, 2 nhiÖm vô kh«ng thÓ t¸ch rêi. Hä ®·®em mïa xu©n ®Õn mäi n¬i trªn ®Êt níc.

“Mïa xu©n ngêi cÇm sóng

Léc gi¾t ®Çy quanh lngMïa xu©n ngêi ra ®ångLéc tr¶i dµi n¬ng m¹”

+ “Mïa xu©n ngêi cÇm sóng. Léc gi¾t ®Çy trªn lng”: liªn tëng ®Õn nh÷ng ngêichiÕn sü ra trËn mµ trªn vai, trªn lng hä cã cµnh l¸ nguþ trang. Nh÷ng cµnh l¸ Êymang léc biÕc, chåi non, mang theo mïa xu©n cña thiªn nhiªn, c©y cá. Tõ “léc” cßnlµm cho ngêi ta liªn tëng ®Õn h×nh ¶nh ngêi lÝnh khi ra trËn, mang theo søc sèngcña c¶ d©n téc. ChÝnh mµu xanh søc sèng ®ã ®· tiÕp cho ngêi lÝnh cã thªm søc m¹nh,ý chÝ ®Ó hä v¬n xa ra phÝa tríc tiªu diÖt qu©n thï.+ “Mïa xu©n ngêi ra ®ång. Léc tr¶i dµi n¬ng m¹”: nãi vÒ nh÷ng ngêi lao ®éng,

nh÷ng ngêi ¬m mÇm cho sù sèng, ¬m nh÷ng h¹t mÇm non trªn nh÷ng çnh ®ångquª h¬ng, tõ “léc” cho ta nghÜ tíi nh÷ng çnh ®ång tr¶i dµi mªnh m«ng víi nh÷ngchåi non míi nhó lªn xanh mít tõ nh÷ng h¹t thãc gièng ®Çu mïa xu©n. Tõ “léc” cßnmang søc sèng, søc m¹nh cña con ngêi. Cã thÓ nãi, chÝnh con ngêi ®· t¹o nªn søcsèng cña mïa xu©n thiªn nhiªn, ®Êt níc.+ “TÊt c¶ nh hèi h¶. TÊt c¶ nh x«n xao". Nhµ th¬ Thanh H¶i ®· c¶m nhËn mïa

xu©n ®Êt níc b»ng hai tõ l¸y gîi c¶m “hèi h¶” lµ véi v·, khÈn tr¬ng, liªn tôc kh«ngdõng l¹i. “X«n xao” khiÕn ta nghÜ tíi nh÷ng ©m thanh liªn tiÕp väng vÒ, hoµ lÉn víinhau xao ®éng. §©y chÝnh lµ t©m tr¹ng t¸c gi¶, lµ çi n¸o nøc trong t©m hån. TiÕnglßng cña t¸c gi¶ nh reo vui n¸o nøc tríc tinh thÇn lao ®éng khÈn tr¬ng cña conngêi. Mïa xu©n ®Êt níc ®îc lµm nªn tõ çi hèi h¶ Êy. Søc sèng cña ®Êt níc, cñad©n téc, còng ®îc t¹o nªn tõ sù hèi h¶, n¸o nøc cña ngêi cÇm sóng, ngêi ra ®ång.



114

Nh vËy, h×nh ¶nh mïa xu©n ®Êt níc ®· ®¬cn më réng dÇn. §Çu tiªn, nã chØ gãi gäntrªn ®«i vai, tÊm lng cña ngêi ra trËn, ®· ®îc më réng thµnh mét çnh ®ång bao la.

- Nhµ th¬ tin tëng, tù hµo vÒ t¬ng lai t¬i s¸ng cña ®Êt níc cho dï tríc m¾tcßn nhiÒu vÊt v¶, khã kh¨n. Vµ ®Êt níc ®îc h×nh dung b»ng mét h×nh ¶nh so s¸nhthËt ®Ñp mang nhiÒu ý nghÜa :

"§Êt níc bèn ngh×n n¨mVÊt v¶ vµ gian lao§Êt níc nh v× sao

Cø ®i lªn phÝa tríc”.

Sao lµ mét nguån s¸ng lÊp l¸nh, lµ vÎ ®Ñp vÜnh h»ng vît qua mäi kh«ng gian vµthêi gian. Sao còng lµ h×nh ¶nh r¹ng ngêi trªn l¸ cê Tæ quèc. Qua ®ã, t¸c gi¶ Thanh H¶ibéc lé niÒm tù hµo vÒ mét ®Êt níc ViÖt Nam anh hïng vµ giµu ®Ñp. §Êt níc m·itrêng tån, vÜnh cöu cïng vò trô, kh«ng bao giê mÊt ®i vµ kh«ng mét thÕ lùc nµo ng¨nc¶n ®îc, nhÊt ®Þnh ®Êt níc còng sÏ to¶ s¸ng nh nh÷ng v× sao trong hµnh tr×nh ®i ®Õnt¬ng lai rùc rì, ®i ®Õn bÕn bê h¹nh phóc. §ã lµ chÝ quyÕt t©m, niÒm tin s¾t ®¸, niÒm tù

hµo l¹c quan cña c¶ d©n téc. ë c©u th¬ thø hai, phô tõ “cø” kÕt hîp víi ®éng tõ “®i lªn”thÓ hiÖn quyÕt t©m cao ®é, hiªn ngang tiÕn lªn phÝa tríc, vît qua mäi khã kh¨n, c¶mxóc cña nhµ th¬ lµ c¶m xóc l¹c quan, tin tëng, ngîi ca søc sèng cña quª h¬ng ®Êtníc, cña d©n téc khi mïa xu©n vÒ.

III. íc nguyÖn cña nhµ th¬ (8 c©u tiÕp)- Muèn lµm nh÷ng viÖc h÷u Ých d©ng hiÕn cho ®êi bµy tá qua nh÷ng h×nh ¶nh tù

nhiªn, gi¶n dÞ vµ ®Ñp. §Ñp vµ tù nhiªn vµ giµu ý nghÜa v× nhµ th¬ ®· lÊy çi ®Ñp tinh tuýcña thiªn nhiªn ®Ó diÔn t¶ vÎ ®Ñp cña t©m hån:

“Ta lµm con chim hãt

Ta lµm mét nhµnh hoaTa nhËp vµo hoµ caMét nèt trÇm xao xuyÕn".

- Lµm "con chim hãt" gi÷a mu«n ngµn tiÕng chim v« t cèng hiÕn tiÕng hãt vui,lµm "mét cµnh hoa" gi÷a vên hoa xu©n rùc rì v« t cèng hiÕn h¬ng s¾c cho ®êi, lµm"mét nèt trÇm" gi÷a b¶n hoµ tÊu mu«n ®iÖu, lµm "mét mïa xu©n nho nhá" gãp vµo mïaxu©n lín cña ®Êt níc, cña cuéc ®êi chung. ë phÇn ®Çu bµi th¬, t¸c gi¶ ®· ph¸c ho¹h×nh ¶nh mïa xu©n b»ng çc chi tiÕt b«ng hoa vµ tiÕng chim hãt. CÊu tø lÆp ®i lÆp l¹inh vËy t¹o ra sù ®èi øng chÆt chÏ. H×nh ¶nh chän läc Êy trë l¹i ®· mang mét ý nghÜamíi: niÒm mong muèn ®îc sèng cã Ých, cèng hiÕn cho ®êi lµ mét lÏ tù nhiªn.

- §iÖp tõ "ta" nh mét lêi kh¼ng ®Þnh. Nã kh«ng chØ lµ lêi t©m niÖm thiÕt tha,ch©n thµnh cña nhµ th¬ mµ nã cßn ®Ò cËp ®Õn mét vÊn ®Ò lín lµ kh¸t väng chung cñanhiÒu ngêi.



115

"Mét mïa xu©n nho nháLÆng lÏ d©ng cho ®êiDï lµ tuæi hai m¬i

Dï lµ khi tãc b¹c”- íc nguyÖn ho¸ th©n ®so v« cïng ch¸y báng, nhng ®îc t¸c gi¶ ©m thÇm “lÆng

lÏ d©ng cho ®êi”. “Nho nhá”, “lÆng lÏ” lµ çch nãi khiªm tèn, ch©n thµnh mµ gi¶n dÞ, lµçch sèng cao ®Ñp. T¸c gi¶ muèn mçi ngêi lµ mét mïa xu©n nhá hoµ vµo cuéc sèng,lµ íc nguyÖn sèng cã Ých, ®îc cèng hiÕn cho ®êi nh Tè H÷u ®· viÕt trong “Métkhóc ca xu©n”.

“NÕu lµ con chim, chiÕc l¸

Th× con chim ph¶i hãt, chiÕc l¸ ph¶i xanhLÏ nµo vay mµ kh«ng cã tr¶

Sèng lµ cho, ®©u chØ nhËn riªng m×nh”- “Mïa xu©n nho nhá” lµ mét Èn dô ®Çy s¸ng t¹o, còng lµ çch thÓ hiÖn thiÕt tha,

c¶m ®éng. Nã ®· kh¾c s©u ý tëng: “Mçi cuéc ®êi ®· ho¸ nói s«ng ta” (NguyÔn Khoa§iÒm). §ã kh«ng ph¶i mong muèn trong mét lóc mµ lµ c¶ mét cuéc ®êi “Dï lµ tuæi haim¬i. Dï lµ khi tãc b¹c”.

- §iÖp tõ “Dï lµ” khiÕn ©m ®iÖu c©u th¬ tha thiÕt, s©u l¾ng, ý th¬ ®îc nhÊn m¹nhlµm cho ngêi ®äc kh«ng chØ xóc ®éng tríc mét giäng th¬ Êm ¸p, mµ cßn xóc ®éngtríc lêi t©m sù thiÕt tha cña mét con ngêi ®· tõng tr¶i qua 2 cuéc kh¸ng chiÕn, ®·cèng hiÕn trän cuéc ®êi vµ sù nghiÖp cho çch m¹ng vÉn tha thiÕt ®îc sèng ®Ñp, sèngcã Ých víi tÊt c¶ søc sèng t¬i trÎ cña m×nh cho cuéc ®êi chung.

- Bµi th¬ ®îc viÕt mét th¸ng tríc khi nhµ th¬ trë vÒ víi çt bôi nhng kh«ng gîichót b¨n kho¨n vÒ bÖnh tËt, nh÷ng suy nghÜ riªng t cho b¶n th©n mµ chØ “lÆng lÏ ch¸ybáng mét kh¸t khao ®îc d©ng hiÕn”.

IV. Lêi ngîi ca quª h¬ng, ®Êt níc qua ®iÖu d©n ca xø HuÕ (Khæ cuèi)Nh mét nhÞp l¸y l¹i cña khóc d©n ca dÞu dµng, ®»m th¾m t¨ng gi¸ trÞ biÓu hiÖn cña

çc khæ th¬ trªn ®em l¹i thi vÞ HuÕ tr×u mÕn tha thiÕt.

“Mïa xu©n - ta xin h¸t

Khóc Nam ai, Nam b×nhNíc non ngµn dÆm m×nhNíc non ngµn dÆm t×nhNhÞp ph¸c tiÒn ®Êt HuÕ".

- Bµi th¬ khÐp l¹i trong ©m ®iÖu khóc Nam ai, Nam b×nh xø HuÕ. §o¹n th¬ kÕt thócnh mét khóc h¸t ca ngîi mïa xu©n, ®Ó l¹i d vÞ s©u l¾ng. Nhµ th¬ muèn h¸t lªn ®iÖuNam ai, Nam b×nh, ®iÖu d©n ca tha thiÕt xø HuÕ ®Ó ®ãn mõng mïa xu©n. C©u ca nghenh mét lêi tõ biÖt ®Ó hoµ vµo vÜnh viÔn. Nhng ®©y kh«ng ph¶i lµ lêi ca buån thña



116

tríc “nhÞp ph¸c tiÒn ®Êt HuÕ” nghe gißn gi·, vang xa. - “Níc non ngµn dÆm m×nh.Níc non ngµn dÆm t×nh” cßn ng©n nga m·i m·i. Ph¶i yªu ®êi l¾m, ph¶i l¹c quan l¾mmíi cã thÓ h¸t lªn trong hoµn c¶nh nhµ th¬ lóc ®ã (®ang èm nÆng vµ s¾p qua ®êi). §iÒu®ã lµm ta cµng yªu quý tiÕng h¸t vµ tÊm lßng nhµ th¬. Nh vËy, xuyªn suèt bµi th¬kh«ng chØ lµ h×nh tîng mïa xu©n. Tõ tiÕng chim chiÒn chiÖn tîng trng cho khóc h¸tcña ®Êt trêi ®Õn lµm mét nèt nh¹c trÇm nhËp vµo b¶n hoµ ca ®Êt níc, vµ ®Õn ®©y lµkhóc h¸t t¹o Ên tîng mét bµi ca kh«ng døt. Mét bµi ca yªu cuéc sèng. Bµi th¬ ®îcnh¹c sü TrÇn Hoµn phæ nh¹c thµnh bµi h¸t vµ trë thµnh mét khóc ca xu©n quen thuéc,xóc ®éng, cßn m·i víi ®êi.

V. NghÖ thuËt ®Æc s¾c:- ThÓ th¬ 5 ch÷ gÇn víi ®iÖu d©n ca, ©m hëng trong s¸ng, nhÑ nhµng, tha thiÕt,

®iÖu th¬ nh ®iÖu cña t©m hån, çch gieo vÇn liÒn t¹o sù liÒn m¹ch cña dßng c¶m xóc.- H×nh ¶nh tù nhiªn, gi¶n dÞ, nh÷ng h×nh ¶nh giµu ý nghÜa biÓu tîng, ®Æc biÖt

mét sè h×nh ¶nh cµnh hoa, con chim, mïa xu©n ®îc lÆp ®i lÆp l¹i vµ n©ng cao, g©y Êntîng ®Ëm ®µ.

- CÊu tø bµi th¬ chÆt chÏ, chñ yÕu dùa trªn sù ph¸t triÓn cña h×nh tîng mïa xu©n:tõ mïa xu©n ®Êt trêi - > ®Êt níc - > con ngêi.

- Giäng ®iÖu bµi th¬ phï hîp víi c¶m xóc cña t¸c gi¶: ë ®o¹n ®Çu vui, say sa víivÎ ®Ñp cña mïa xu©n thiªn nhiªn, råi phÊn chÊn, hèi h¶ tríc khÝ thÕ lao ®éng cña ®Êtníc. Vµ cuèi cïng lµ trÇm l¾ng, h¬i trang nghiªm mµ thiÕt tha béc b¹ch, t©m niÖm.

VI. Trong phÇn ®Çu bµi th¬, t¸c gi¶ dïng ®¹i tõ“t«i” sang phÇn sau l¹i dïng

®¹i tõ“ta”. Em hiÓu nh thÕ nµo vÒ sù chuyÓn ®æi ®¹i tõ nh©n xng Êy cña chñ

thÓ tr÷ t×nh.- T«i vµ ta ®Òu lµ ®¹i tõ nh©n xng ë ng«i thø nhÊt.- Gi÷a hai phÇn cña bµi th¬ cã sù chuyÓn ®æi ®¹i tõ nh©n xng cña chñ thÓ tr÷ t×nh

tõ “t«i” sang “ta”. §iÒu nµy kh«ng ph¶i hoµn toµn lµ ngÉu nhiªn mµ ®· ®îc t¸c gi¶ södông nh mét dông ý nghÖ thuËt thÝch hîp víi sù chuyÓn biÕn cña c¶m xóc vµ t tëngtrong bµi th¬. Ch÷ “t«i” trong c©u “t«i ®a tay t«i høng” ë khæ th¬ ®Çu võa thÓ hiÖn métçi “t«i” cô thÓ rÊt riªng cña nhµ th¬, võa thÓ hiÖn ®îc sù n©ng niu, tr©n träng víi vÎ®Ñp vµ sù sèng cña mïa xu©n. NÕu thay b»ng ch÷ “ta” th× hoµn toµn kh«ng thÝch hîpvíi néi dung c¶m xóc Êy mµ chØ vÏ ra mét t thÕ cã vÎ ph« tr¬ng.

- Cßn trong phÇn sau, khi bµy tá ®iÒu t©m niÖm tha thiÕt nh mét kh¸t väng ®îcd©ng hiÕn gi¸ trÞ tinh tuý cña ®êi m×nh cho ®êi chung th× ®¹i tõ “ta” l¹i t¹o ®îc s¾cth¸i quan träng, thiªng liªng cña mét lêi nguyÖn íc.

- H¬n n÷a, ®iÒu t©m nguyÖn Êy kh«ng chØ cña riªng nhµ th¬, mµ cña biÕt bao thÕ hÖngêi ViÖt Nam ®ang sèng vµ cèng hiÕn cho sù nghiÖp chung, çi “t«i” cña t¸c gi¶ ®·thay cho nhiÒu çi “t«i” kh¸c, nã nhÊt thiÕt ph¶i ho¸ th©n thµnh çi “ta”. Nhng “ta”



117

mµ kh«ng hÒ chung chung v« h×nh, mµ vÉn nhËn ra ®îc mét giäng nhá nhÑ, khiªmnhêng, ®»m th¾m cña çi “t«i” Thanh H¶i.

*Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm:C©u 1 : ChÐp chÝnh x¸c ®o¹n th¬ thø 3 trong bµi "Mïa xu©n nho nhá” cña

Thanh H¶i.a. Gi¶i thÝch ý nghÜa côm tõ: “Mïa xu©n nho nhá” trong ®o¹n th¬.b. Ph©n tÝch íc nguyÖn cña nhµ th¬ ®îc thÓ hiÖn trong ®o¹n th¬ tõ: “Ta lµm con

chim hãt… dï lµ khi tãc b¹c” b»ng mét ®o¹n v¨n.Gîi ý:Mïa xu©n nho nhá lµ s¸ng t¸c ®éc ®¸o trong ý tëng th¬ vµ ng«n ng÷ th¬ cña nhµ

th¬ Thanh h¶i. §©y lµ h×nh ¶nh Èn dô chØ mïa xu©n riªng trong lßng nhµ th¬ tríc mïaxu©n cña d©n téc. Nã hoµ cïng vµo mïa xu©n cña ®Êt níc. Tõ l¸y “nho nhá” võa chØra çi mïa xu©n riªng cña nhµ th¬ võa gîi lªn çi vÎ xinh xinh, ®¸ng yªu cña nã. Nhµth¬ tù nguyÖn lµm mét mïa xu©n, «ng muèn sèng ®Ñp, sèng víi tÊt c¶ søc sèng t¬i trÎcña m×nh nhng l¹i rÊt khiªm nhêng, coi ®Êy chØ lµ mét mïa xu©n nho nhá gãp vµomïa xu©n lín cña ®Êt níc, cña cuéc ®êi chung.b. Ph©n tÝch ®o¹n th¬:- C©u ®Çu tiªn cña ®o¹n v¨n ph¶i nªu ®îc ý chÝnh cña hai khæ th¬: Nh÷ng suy

ngÉm vµ t©m niÖm cña m×nh tríc mïa xu©n cña ®Êt níc.- §iÒu t©m niÖm cña nhµ th¬: lµ kh¸t väng ®îc hoµ nhËp vµo cuéc sèng cña ®Êt

níc, cèng hiÕn phÇn tèt ®Ñp - dï nhá bÐ cña m×nh cho cuéc ®êi chung, cho ®Êt níc.+ H×nh ¶nh th¬ tù nhiªn giµu søc gîi t¶, dïng nh÷ng h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn ®Ó nãi

lªn íc nguyÖn cña m×nh: lµm mét tiÕng chim hãt trong rén r· tiÕng chim ca, mét cµnhhoa ®Ó gãp vµo vên hoa mu«n h¬ng s¾c, mét nèt trÇm ©m thÇm, lÆng lÏ ®Ó nhËp vµokhóc ca tiÕng h¸t cña nh©n d©n…+ Nh÷ng h×nh ¶nh Êy ®îc nh¾c tíi ë khæ th¬ ®Çu, lÆp l¹i ë khæ th¬ nµy trong giäng

th¬ nhÌ nhÑ, ªm ¸i, ngät ngµo… mang ý nghÜa míi: niÒm mong muèn ®îc sèng cã Ých,cèng hiÕn cho ®êi lµ mét lÏ tù nhiªn.

- §¸nh gi¸: §iÒu t©m niÖm Êy thËt cao ®Ñp, ch©n thµnh, lµ sù ph¸t triÓn tù nhiªntrong m¹ch c¶m xóc cña bµi th¬.

- §iÖp tõ “ta” nh mét lêi kh¼ng ®Þnh. Vµ çi “ta” vèn chØ ®Ó nãi vÒ m×nh bçngnh trë thµnh çi “ta” chung cña nhiÒu ngêi, kh¸t väng cña nhiÒu ngêi.

- ¦íc nguyÖn ®ã ®îc ®Èy lªn cao thµnh mét lÏ sèng cao ®Ñp: Mçi ngêi nªn cènghiÕn cho cuéc ®êi chung mét nÐt riªng, çi phÇn tinh tuý nhÊt cña m×nh dï lµ nhá bÐ,mét çch lÆng lÏ, khiªm tèn, kh«ng kÓ g× ®Õn tuæi t¸c.+ §iÖp ng÷ “dï lµ” nh mét lêi tù nhñ víi l¬ng t©m - > sù kiªn tr×, thö th¸ch víi

thêi gian, tuæi giµ, bÖnh tËt ®Ó m·i lµ mét mïa xu©n nho nhá trong mïa xu©n réng líncña quª h¬ng, ®Êt níc.



118

+ Giäng th¬ nhá nhÑ, ch©n t×nh nhng mang søc kh¸i qu¸t lín.=> Ngêi ®äc ®ång c¶m víi mét tÊm lßng, mét lÏ sèng cao ®Ñp.

C©u 2: Trong phÇn ®Çu, t¸c gi¶ dïng ®¹i tõ “T«i”, sang phÇn sau, t¸c gi¶ l¹i

dïng ®¹i tõ“Ta”. Em hiÓu nh thÕ nµo vÒ sù chuyÓn ®æi ®¹i tõ nh©n xng Êy cña

chñ thÓ tr÷ t×nh?- Sù chuyÓn ®æi ®¹i tõ nh©n xng ®ã kh«ng ph¶i lµ sù ngÉu nhiªn v« t×nh mµ lµ

dông ý nghÖ thuËt t¹o nªn hiÖu qu¶ s©u s¾c.- §ã lµ sù chuyÓn tõ çi “t«i” ç nh©n nhá bÐ hoµ vµo çi “ta” chung cña céng

®ång, nh©n d©n, ®Êt níc. Trong çi “Ta” chung vÉn cã çi “t«i” riªng, h¹nh phóc lµ sùhoµ hîp vµ cèng hiÕn. ThÓ hiÖn niÒm tù hµo, niÒm vui chung cña d©n téc trong thêi ®¹imíi.

- Sù chuyÓn ®æi diÔn ra rÊt tù nhiªn, hîp lý theo m¹ch c¶m xóc.Gîi ý:Gi÷a hai phÇn cña bµi th¬ cã sù chuyÓn ®æi ®¹i tõ nh©n xng cña chñ thÓ tr÷ t×nh tõ

“t«i” sang “ta”. §iÒu nµy hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn mµ ®· ®îc t¸c gi¶ södông nh mét dông ý nghÖ thuËt thÝch hîp víi sù chuyÓn biÕn cña c¶m xóc vµ t tëngtrong bµi th¬. Ch÷ “t«i” trong c©u “t«i ®a tay t«i høng” ë khæ th¬ ®Çu võa biÓu hiÖnmét çi t«i cô thÓ rÊt riªng cña nhµ th¬, võa thÓ hiÖn ®îc sù n©ng niu, tr©n träng víi vÎ®Ñp vµ sù sèng cña mïa xu©n. NÕu thay b»ng ch÷ “ta” th× hoµn toµn kh«ng thÝch hîpvíi néi dung c¶m xóc Êy mµ chØ vÏ ra mét t thÕ cã vÎ ph« tr¬ng. Cßn trong phÇn sau,khi bµy tá ®iÒu t©m niÖm tha thiÕt nh mét kh¸t väng ®îc d©ng hiÕn nh÷ng gi¸ trÞ tinhtuý cña ®êi m×nh cho cuéc ®êi chung th× ®¹i tõ “Ta” l¹i t¹o ®îc s¾c th¸i trang träng,thiªng liªng cña mét lêi íc nguyÖn. H¬n n÷a ®iÒu t©m nguyÖn Êy kh«ng chØ lµ cñariªng nhµ th¬, çi t«i cña t¸c gi¶ ®· nãi thay cho nhiÒu çi t«i kh¸c, nã nhÊt thiÕt ph¶iho¸ th©n thµnh çi ta. Nhng “ta” mµ kh«ng hÒ chung chung v« t×nh vµ vÉn nhËn ra®îc mét giäng riªng nhá nhÑ khiªm nhêng, ®»m th¾m cña çi “T«i” Thanh H¶i:muèn ®îc lµm mét nèt trÇm xao xuyÕn trong b¶n hoµ ca, ®em mïa xu©n nho nhá ®êim×nh d©ng cho ®êi mét çch lÆng lÏ chø kh«ng ph¶i ph« tr¬ng, ån µo.

C©u 3: Trong hai c©u th¬:“Tõng giät long lanh r¬i. T«i ®a tay t«i høng”, cã

ngêi hiÓu “giät long lanh” lµ giät ma xu©n, cã ngêi l¹i cho lµ giät ©m thanh

tiÕng chim ë c©u th¬ tríc ®ã. Nªu çch hiÓu cña em vµ ph©n tÝch hai c©u th¬ ®ã?- NÕu hiÓu lµ “giät ma xu©n” còng cã chç hîp lý: nÐt quen thuéc cña khung c¶nh

mïa xu©n vµ dÔ gîi c¶m xóc x«n xao trong lßng ngêi. Nhng cã chç cha thËt hîp lý:ma xu©n thêng nhÑ vµ Êm… (B÷a Êy ma xu©n ph¬i phíi bay - NguyÔn BÝnh), ch÷kh«ng thÓ t¹o thµnh giät.

- Çch hiÓu thø hai hîp lý h¬n:+ LiÒn m¹ch víi c©u th¬ tríc.



119

+ NT Èn dô chuyÓn ®æi c¶m gi¸c: Nhµ th¬ ®a tay høng tõng giät ©m thanh tiÕngchim (chuyÓn ®æi c¶m gi¸c). TiÕng chim tõ chç lµ ©m thanh, chuyÓn thµnh tõng giät,tõng giät Êy l¹i long lanh ¸nh s¸ng vµ mµu s¾c, cã thÓ c¶m nhËn b»ng xóc gi¸c. - >DiÔn t¶ niÒm say sa, ng©y ngÊt cña nhµ th¬ tríc vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn, trêi ®Êt lócvµo xu©n.HiÓu tõ “giät” trong hai c©u th¬ trªn lµ giät ma (hay giät s¬ng) còng cã chç hîp

lý. Ma xu©n còng lµ mét nÐt quen thuéc cña khung c¶nh mïa xu©n vµ dÔ gîi c¶m xócx«n xao trong lßng ngêi. NguyÔn BÝnh viÕt “B÷a Êy ma xu©n ph¬i phíi bay” (Maxu©n), v× ma xu©n thêng nhÑ vµ Êm kh«ng gi¸ l¹nh nh trong tiÕt ®«ng. Nhng còngcã chç cha thËt hîp lý, v× ma xu©n thêng lµ ma bôi, ma nhá, khã cã thÓ t¹o thµnhtõng giät long lanh r¬i. C¸ch hiÓu “giät” lµ giät ©m thanh tiÕng chim chiÒn chiÖn xuÊtph¸t tõ chç cho r»ng gi÷a c©u th¬ nµy víi hai dßng th¬ tríc nã lµ liÒn m¹ch. HiÓu nhvËy th× c©u th¬, kh«ng dõng l¹i ë t¶ thùc mµ lµ biÓu hiÖn mét sù chuyÓn ®æi c¶m gi¸c:TiÕng hãt l¸nh lãt, vang väng, trong trÎo cña con chim chiÒn chiÖn ®îc c¶m nhËn nhmét dßng ©m thanh tu«n ch¶y vµ trong ¸nh s¸ng t¬i r¹ng rì cña trêi xu©n, giät ©mthanh còng long lanh vµ nhµ th¬ n©ng niu, tr©n träng ®a tay ®ãn lÊy tõng giät. (Tuynhiªn c¸ch hiÓu sau kh«ng quen thuéc víi bót ph¸p vèn b×nh dÞ cña th¬ Thanh H¶i).

C©u 4: Gi¶i nghÜa tõ“léc” trong ®o¹n th¬:

“Mïa xu©n ngêi cÇm sóngLéc gi¾t ®Çy quanh lngMïa xu©n ngêi ra ®ångLéc tr¶i dµi n¬ng m¹ »

- Léc: chåi non, l¸ non. Nhng “léc” cßn cã nghÜa lµ mïa xu©n, lµ søc sèng, lµthµnh qu¶ h¹nh phóc.ViÕt ®o¹n v¨n ph©n tÝch ®o¹n th¬ trªn.Tõ mïa xu©n cña thiªn nhiªn ®Êt trêi, nhµ th¬ chuyÒn sang c¶m nhËn vÒ mïa xu©n

cña ®Êt níc. §Êt níc vµ con ngêi còng mang vÎ ®Ñp cña søc sèng v« tËn, rén rµngbíc vµo mét mïa xu©n míi. Léc xu©n theo ngêi cÇm sóng, léc xu©n tr¶i dµi n¬ngm¹. H×nh ¶nh “ngêi cÇm sóng” vµ “ngêi ra ®ång” biÓu trng cho hai nhiÖm vô chiÕn

®Êu vµ lao ®éng dùng x©y ®Êt níc. ¢m hëng th¬ hèi h¶, khÈn tr¬ng víi nhiÒu ®iÖptõ, ®iÖp ng÷ l¸y l¹i ë ®Çu c©u. C©u th¬ võa lµ thùc, nhiÒu nghÜa. “Léc” l¸ chåi non, l¸non, nhng léc cßn cã nghÜa lµ mïa xu©n, lµ søc sèng, lµ thµnh qu¶ h¹nh phóc. NgêicÇm sóng gi¾t léc ®Ó nguþ trang ra trËn nh mang theo søc xu©n vµo trËn ®¸nh, ngêira ®ång nh gieo mïa xu©n trªn tõng n¬ng m¹. Nh÷ng con ngêi lao ®éng, chiÕn ®ÊuÊy ®· mang c¶ mïa xu©n ra trËn ®Þa cña m×nh ®Ó gÆt h¸i mïa xu©n vÒ cho ®Êt níc.

C©u 5: ViÕt ®o¹n v¨n quy n¹p tõ 9 - > 15 c©u víi chñ ®Ò: Bµi th¬ “Mïa xu©n

nho nhá” ®· vÏ nªn mét bøc tranh thiªn nhiªn t¬i ®Ñp vµ trµn ®Çy søc sèng.



120

Gîi ý:- ViÕt ®o¹n v¨n quy n¹p tøc lµ c©u chñ ®Ò ph¶i ®a xuèng cuèi ®o¹n v¨n (chó ý cã

tõ liªn kÕt: Qu¶ thËt, cã thÓ nãi…).- §Ó lµm râ c©u chñ ®Ò trªn, cÇn ph©n tÝch khæ th¬ ®Çu tiªn cña bµi th¬: Mïa xu©n

cña thiªn nhiªn, ®Êt trêi.+ Vµi nÐt ph¸c ho¹ cña t¸c gi¶ vÒ mïa xu©n: dßng s«ng xanh, b«ng hoa tÝm biÕc,

tiÕng chim chiÒn chiÖn hãt vang trêi.+ Kh«ng gian cao réng (víi dßng s«ng, víi mÆt ®Êt, bÇu trêi bao la), c¶ s¾c mµu t¬i

th¾m cña mïa xu©n (s«ng xanh, hoa tÝm biÕc - mµu tÝm ®Æc trng cña xø HuÕ), c¶ ©mthanh vang väng, t¬i vui cña chim chiÒn chiÖn hãt vang trêi.+ C¶m xóc say sa, ng©y ngÊt cña nhµ th¬: ®îc diÔn t¶ ë chi tiÕt rÊt t¹o h×nh:

“Tõng giät long lanh r¬i. T«i ®a tay t«i høng”.Gîi ý: Bøc tranh thiªn nhiªn më ®Çu b»ng kh«ng gian th¸ng ®·ng, yªn ¶, th¬ méng.

§ã lµ kh«ng gian cña mét dßng s«ng xanh. Dßng s«ng Êy gîi nh¾c ®Õn s«ng H¬ng th¬méng cña Xø HuÕ vµ kh«ng gian cña mïa xu©n kh«ng ngõng ®îc më réng víi tiÕnghãt vang trêi cña con chim chiÒn chiÖn. ChiÒn chiÖn vèn lµ loµi chim b¸o tin xu©n, h×nh¶nh cña nã xuÊt hiÖn trong khæ th¬ khiÕn ngêi ®äc cã c¶m gi¸c kh«ng gian nh ®îctr¶i ®Çy mét s¾c xu©n. Thanh H¶i lùa chän mµu s¾c trÎ trung, t¬i t¾n vµ c¨ng trµn søcsèng cho bøc tranh mïa xu©n cña m×nh. §ã lµ mµu xanh cña dßng s«ng hoµ lÉn mµuxanh cña bÇu trêi. Lµ mét mµu tÝm biÕc ®Õn nao lßng cña xø HuÕ. Nhng bøc tranh nµykh«ng chØ cã h×nh ¶nh, mµu s¾c mµ cßn cã c¶ ©m thanh. ChØ cã ®iÒu ë ®©y tiÕng chimhãt nh trë nªn cô thÓ, h÷u h×nh, thµnh h×nh khèi long lanh n¸o nøc ®Ó cã thÓ ®a tay ramµ høng, mµ n©ng niu. Qu¶ thËt, Thanh H¶i víi lßng yªu thiªn nhiªn say ®¾m ®· thÓhiÖn mäi bøc tranh thiªn nhiªn t¬i ®Ñp, trµn ®Çy søc sèng.

C©u 6: Em hiÓu tªn bµi th¬“mïa xu©n nho nhá” g¾n bã nh thÕ nµo víi quan

niÖm sèng cña t¸c gi¶?Gîi ý: Tiªu ®Ò bµi th¬ g¾n bã chÆt chÏ víi quan niÖm sèng cña t¸c gi¶. Bµi th¬ cã

tªn “mïa xu©n nho nhá”, ®ã lµ mïa xu©n khiªm tèn, nhá bÐ, h÷u h¹n cña mçi conngêi tríc mïa xu©n lín lao hïng vÜ cña ®Êt níc vµ thiªn nhiªn. T¸c gi¶ quan niÖmr»ng mçi con ngêi dï trÎ hay giµ, suèt c¶ cuéc ®êi ®Òu ph¶i cèng hiÕn phÇn nhá bÐcña m×nh cho x· héi, mµ ®ã lµ phÇn cèng hiÕn tù nguyÖn khiªm nhêng. Thanh H¶iíc ao m×nh lµ “mét mïa xu©n nho nhá”, mét tiÕng chim, mét cµnh hoa, mét nèt nh¹ctrÇm xao xuyÕn ®Î nhËp vµo b¶n hoµ ca chung cña d©n téc. §ã lµ ý thøc tù nguyÖncèng hiÕn phÇn nhá bÐ cña m×nh cho x· héi, cho ®Êt níc.



121

ViÕng l¨ng b¸cViÔn Ph¬ng

Con ë miÒn Nam ra th¨m l¨ng B¸c§· thÊy trong s¬ng hµng tre b¸t ng¸t¤i! Hµng tre xanh xanh ViÖt NamB·o t¸p ma sa ®øng th¼ng hµng.

Ngµy ngµy mÆt trêi ®i qua trªn l¨ngThÊy mét mÆt trêi trong l¨ng rÊt ®áNgµy ngµy dßng ngêi ®i trong th¬ng nhíKÕt trµng hoa d©ng b¶y m¬i chÝn mïa xu©n…

B¸c n»m trong giÊc ngñ b×nh yªnGi÷a mét vÇng tr¨ng s¸ng trong dÞu hiÒnVÉn biÕt trêi xanh lµ m·i m·iMµ sao nghe nhãi ë trong tim!

Mai vÒ miÒn Nam th¬ng trµo níc m¾tMuèn lµm con chim hãt quanh l¨ng B¸cMuèn lµm ®¸o hoa to¶ h¬ng ®©u ®©yMuèn lµm c©y tre trung hiÕu chèn nµy.

I. T¸c gi¶ :- ViÔn Ph¬ng tªn khai sinh lµ Phan Thanh ViÔn, sinh n¨m 1928, quª ë tØnh An

Giang.- Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ Mü, «ng ho¹t ®éng ë Nam Bé, lµ mét trong

nh÷ng c©y bót cã mÆt sím nhÊt cña lùc lîng v¨n nghÖ gi¶i phãng ë miÒn Nam thêichèng Mü cøu níc.

II. T¸c phÈm1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: N¨m 1976, sau khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü kÕt thóc,

®Êt níc thèng nhÊt, l¨ng chñ tÞch Hå ChÝ Minh còng võa kh¸nh thµnh, t¸c gi¶ ra th¨mmiÒn B¾c, vµo l¨ng viÕng B¸c Hå. Bµi th¬ "ViÕng l¨ng B¸c" ®îc s¸ng t¸c trong dÞp ®ã,vµ in trong tËp "Nh m©y mïa xu©n” (1978).

2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt* Néi dung: Bµi th¬ thÓ hiÖn lßng thµnh kÝnh vµ niÒm xóc ®éng s©u s¾c cña nhµ th¬

vµ mäi ngêi ®èi víi B¸c Hå khi vµo l¨ng viÕng B¸c.* NghÖ thuËt: Bµi th¬ cã giäng ®iÖu trang träng vµ tha thiÕt, nhiÒu h×nh ¶nh Èn dô

®Ñp vµ gîi c¶m, ng«n ng÷ b×nh dÞ mµ c« ®óc.3. C¶m høng bao trïm vµ m¹ch vËn ®éng t©m tr¹ng cña nhµ th¬ - Bè côc



122

* C¶m høng bao trïm: lµ niÒm xóc ®éng thiªng liªng thµnh kÝnh, lßng biÕt ¬n vµtù hµo pha lÉn nçi xãt ®au khi t¸c gi¶ tõ miÒn Nam ra viÕng l¨ng B¸c. C¶m høng Êy ®·chi phèi giäng ®iÖu cña bµi th¬. §ã lµ giäng thµnh kÝnh, trang nghiªm phï hîp víikh«ng khÝ thiªng liªng ë l¨ng, n¬i vÞ l·nh tô yªn nghØ. Cïng víi giäng suy t, trÇm l¾nglµ nçi ®au xãt lÉn niÒm tù hµo.* M¹ch c¶m xóc: ®i theo tr×nh tù cña mét cuéc vµo l¨ng viÕng B¸c, tõ khi ®øng

tríc l¨ng ®Õn khi bíc vµo L¨ng vµ trë ra vÒ. Më ®Çu lµ c¶m xóc vÒ c¶nh bªn ngoµil¨ng, tËp trung ë Ên tîng ®Ëm nÐt vÒ hµng tre bªn l¨ng gîi h×nh ¶nh quª h¬ng ®Êtníc. TiÕp ®ã lµ c¶m xóc tríc h×nh ¶nh dßng ngêi nh bÊt tËn ngµy ngµy vµo l¨ngviÕng B¸c. Xóc c¶m vµ suy ngÉm vÒ B¸c ®îc gîi lªn tõ nh÷ng h×nh ¶nh giµu ý nghÜabiÓu tîng: mÆt trêi, vÇng tr¨ng, trêi xanh. Cuèi cïng lµ niÒm mong íc thiÕt tha khis¾p ph¶i trë vÒ quª h¬ng miÒn Nam, muèn tÊm lßng m×nh vÉn ®îc m·i m·i ë l¹i bªnl¨ng B¸c. M¹ch c¶m xóc nh trªn ®· t¹p nªn mét bè côc kh¸ ®¬n gi¶n, tù nhiªn vµ hîplý cña bµi th¬.* Bè côc: 4 phÇn- Khæ 1: c¶m xóc cña t¸c gi¶ tríc kh«ng gian, c¶nh vËt bªn ngoµi l¨ng.- Khæ 2: C¶m xóc tríc ®oµn ngêi vµo l¨ng viÕng B¸c.- Khæ 3: C¶m xóc khi vµo l¨ng, nh×n thÊy di hµi B¸c.- Khæ 4: Nh÷ng t×nh c¶m, c¶m xóc tríc lóc ra vÒ.

B. Ph©n tÝch bµi th¬I. C¶m nhËn vÒ bµi th¬a. Më bµi:- “ViÕng l¨ng B¸c” cña ViÔn Ph¬ng lµ mét trong nh÷ng bµi th¬ hay viÕt vÒ B¸c

sau ngµy B¸c Hå “®i xa”.- Bµi th¬ ®îc viÕt trong kh«ng khÝ xóc ®éng cña nh©n d©n ta lóc c«ng tr×nh l¨ng

B¸c ®îc hoµn thµnh sau khi miÒn Nam ®îc gi¶i phãng, ®Êt níc ®îc thèng nhÊt,®ång bµo miÒn Nam cã thÓ thùc hiÖn mong íc ®îc viÕng l¨ng B¸c.

- Bµi th¬ diÔn t¶ niÒm kÝnh yªu, sù xãt th¬ng vµ lßng biÕt ¬n v« h¹n cña nhµ th¬®èi víi l·nh tô b»ng mét ng«n ng÷ tinh tÕ, giµu c¶m xóc s©u l¾ng.

b. Th©n bµi:1. C¶m xóc tríc l¨ng B¸c:* T×nh c¶m ch©n thµnh vµ gi¶n dÞ cña ®ång bµo miÒn Nam muèn nh¾n göi, nhê

ViÔn Ph¬ng nãi hä cïng b¸c.- C©u th¬ “Con ë miÒn Nam ra th¨m long B¸c” chØ gán gän nh mét lêi th«ng b¸o

nhng l¹i gîi ra t©m tr¹ng xóc ®éng cña mét ngêi tõ chiÕn trêng miÒn Nam sau baonhiªu n¨m mong mái b©y giê míi ®îc ra viÕng B¸c.

- C¸ch dïng ®¹i tõ xng h« “con” rÊt gÇn gòi, th©n thiÕt, Êm ¸p t×nh th©n th¬ng,diÔn t¶ t©m tr¹ng cña ngêi con ra th¨m cha sau bao nhiªu n¨m mong mái b©y giê míi®îc ra viÕng B¸c.



123

- C¸ch nãi gi¶m, nãi tr¸nh: tõ “th¨m” thay cho tõ “viÕng”, gi¶m nhÑ nçi ®auth¬ng mÊt m¸t - B¸c Hå cßn sèng m·i trong t©m tëng cña mäi ngêi.

- H×nh ¶nh hµng tre võa mang tÝnh chÊt tîng trng, giµu ý nghÜa liªn tëng s©us¾c: Hµng tre lµ h×nh ¶nh hÕt søc th©n thuéc cña lµng quª, ®Êt níc ViÖt Nam, ®· thµnhmét biÓu tîng cña d©n téc. C©y tre mang biÓu tîng cña t©m hån thanh cao, søc sèng

bÒn bØ, kiªn cêng cña d©n téc “xanh xanh ViÖt Nam… B·o t¸p ma sa ®øng th¼ng

hµng”.- “¤i!” lµ tõ c¶m th¸n, biÓu thÞ niÒm xóc ®éng tù hµo tríc h×nh ¶nh hµng tre.* Sù t«n kÝnh cña t¸c gi¶ khi ®øng tríc l¨ng ngêi:- Khæ th¬ thø hai ®îc t¹o nªn tõ cÆp c©u víi nh÷ng h×nh ¶nh thùc vµ Èn dô sãng

®«i lµ h×nh ¶nh thùc: mét mÆt trêi thiªn nhiªn rùc rì vÜnh h»ng ngµy ngµy ®i qua trªnl¨ng. C©u díi lµ h×nh ¶nh Èn dô - h×nh ¶nh B¸c Hå. Mµu s¾c “rÊt ®á” lµm cho c©u th¬cã h×nh ¶nh ®Ñp g©y Ên tîng s©u xa h¬n, nãi lªn t tëng c¸ch m¹ng, lßng yªu nícnång nµn cña B¸c.

- > Th«ng qua h×nh ¶nh Èn dô trªn, t¸c gi¶ võa nãi lªn sù vÜ ®¹i cña B¸c Hå (nhmÆt trêi), võa thÓ hiÖn ®îc sù t«n kÝnh cña nh©n d©n, cña nhµ th¬ ®èi víi B¸c.

- H×nh ¶nh “dßng ngêi ®i trong th¬ng nhí” lµ h×nh ¶nh thùc: ngµy ngµy dßngngêi ®i trong nçi xóc ®éng, båi håi, trong lßng tiÕc th¬ng kÝnh cÈn, trong lßng nÆngtrÜu nçi nhí th¬ng. NhÞp th¬ chËm, giäng th¬ trÇm nh bíc ch©n dßng ngêi vµo l¨ngviÕng B¸c.

- Dßng ngêi vµo l¨ng viÕng B¸c kÕt thµnh nh÷ng trµng hoa kh«ng chØ lµ h×nh ¶nht¶ thùc so s¸nh nh÷ng dßng ngêi xÕp thµnh hµng dµi vµo l¨ng B¸c trong nh nh÷ngtrµng hoa v« tËn, mµ cßn lµ mét Èn dô ®Ñp, s¸ng t¹o cña nhµ th¬: cuéc ®êi cña hä ®· nëhoa díi ¸nh s¸ng cña B¸c. Nh÷ng b«ng hoa t¬i th¾m ®ã ®ang ®Õn d©ng lªn Ngêinh÷ng g× tèt ®Ñp nhÊt.

- D©ng “b¶y m¬i chÝn mïa xu©n”: h×nh ¶nh ho¸n dô mang ý nghÜa tîng trng:con ngêi b¶y m¬i chÝn mïa xu©n Êy ®· sèng mét cuéc ®êi ®Ñp nh nh÷ng mïa xu©nvµ ®· lµm lªn nh÷ng mïa xu©n cho ®Êt níc, cho con ngêi.

2. C¶m xóc trong l¨ngNiÒm biÕt ¬n thµnh kÝnh ®· chuyÓn sang niÒm xóc ®éng nghÑn ngµo khi t¸c gi¶ nh×n

thÊy B¸c:

“B¸c n»m trong l¨ng giÊc ngñ b×nh yªn

Gi÷a mét vÇng tr¨ng s¸ng trong dÞu hiÒn”- B¸c ngñ thanh th¶n gi÷a vÇng tr¨ng s¸ng dÞu hiÒn.

- ¸nh s¸ng dÞu nhÑ trong l¨ng gîi sù liªn tëng thËt lµ thó vÞ: “¸nh tr¨ng”.- Nh÷ng vÇn th¬ cña B¸c trµn ®Çy ¸nh tr¨ng, tr¨ng víi B¸c ®· tõng vµo th¬ B¸c

trong nhµ lao, trªn chiÕn trËn, giê ®©y còng ®Õn ®Ó dç giÊc ngñ ngµn thu cho Ngêi.



124

- Víi h×nh ¶nh vÇng tr¨ng, nhµ th¬ cßn uèn t¹o ra mét hÖ thèng h×nh ¶nh vò trô ®ÓvÝ víi B¸c. H×nh ¶nh “vÇng tr¨ng” dÞu hiÒn l¹i gäi cho ta nghÜ ®Õn t©m hån cao ®Ñp,trong s¸ng cña B¸c. Ngêi cã lóc nh mÆt trêi Êm ¸p, cã lóc dÞu hiÒn nh ¸nh tr¨ngr»m. §ã còng lµ sù biÓu hiÖn rùc rì, vÜ ®¹i, cao siªu cña con ngêi vµ sù nghiÖp cñaB¸c.

- T©m tr¹ng xóc ®éng cña nhµ th¬ ®îc biÓu hiÖn b»ng mét h×nh ¶nh Èn dô s©u xa:“VÉn biÕt trêi xanh lµ m·i m·i”. B¸c ®· ho¸ th©n vµo thiªn nhiªn ®Êt trêi cña d©n téc,sèng m·i trong sù nghiÖp vµ t©m trÝ cña nh©n d©n nh bÇu trêi xanh vÜnh viÔn trªn cao.(Tè H÷u ®· tõng viÕt: “B¸c sèng nh trêi ®Êt cña ta”).

- Dï vÉn tin nh thÕ nhng kh«ng thÓ kh«ng ®au xãt v× sù ra ®i cña Ngêi. Nçi ®auxãt ®· ®îc nhµ th¬ biÓu hiÖn rÊt cô thÓ, trùc tiÕp: “Mµ sao nghe nhãi ë trong tim!”.Nçi ®au quÆn th¾t, tª t¸i trong ®¸y s©u t©m hån nh hµng ngh×n mòi kim ®©m vµo tr¸itim thæn thøc khi ®øng tríc thi thÓ cña Ngêi. §ã lµ sù rung c¶m ch©n thµnh cña nhµth¬.

3. C¶m xóc khi rêi l¨ng:Khæ th¬ thø t diÔn t¶ t©m tr¹ng lu luyÕn cña nhµ th¬ muèn ®îc ë m·i bªn l¨ng

B¸c.- C©u th¬ “Mai vÒ miÒn Nam d©ng trµo níc m¾t” nh mét lêi gi· biÖt.+ Lêi nãi gi¶n dÞ diÔn t¶ t×nh c¶m s©u l¾ng.+ Tõ "trµo" diÔn t¶ c¶m xóc thËt m·nh liÖt, luyÕn tiÕc, bÞn rÞn kh«ng muèn xa n¬i

B¸c nghØ.+ §ã lµ t©m tr¹ng cña mu«n triÖu con tim bÐ nhá cïng chung nçi ®au kh«ng kh¸c g×

t¸c gi¶. §îc gÇn b¸c dï chØ trong gi©y phót nhng kh«ng bao giê ta muèn xa B¸c bëingêi Êm ¸p qu¸, réng lín qu¸.+ ¦íc nguyÖn thµnh kÝnh cña ViÔn Ph¬ng cïng lµ mong íc chung cña nh÷ng

ngêi ®· hoÆc cha mét lÇn nµo gÆp B¸c.+ Muèn lµm con chim hãt - > ©m thanh cña thiªn nhiªn, ®Ñp ®Ï, trong lµnh.+ Muèn lµ ®o¸ hoa - > to¶ h¬ng th¬m thanh cao n¬i B¸c yªn nghØ.+ Muèn lµm c©y trÎ trung hiÕu gi÷ m·i giÊc ngñ b×nh yªn cho Ngoiõ.- §iÖp tõ “Muèn lµm” biÓu c¶m trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp - > t©m tr¹ng lu luyÕn, íc

muèn, sù tù nguyªn ch©n thµnh cña t¸c gi¶.- H×nh ¶nh c©y tre xuÊt hiÖn khÐp l¹i bµi th¬ mét çch khÐo lÐo.C. KÕt luËn:“ViÕng l¨ng B¸c” lµ mét bµi th¬ ®Ñp vÒ h×nh ¶nh th¬, hay vÒ c¶m xóc… g©y xóc

®éng s©u xa trong lßng ngêi ®äc.- B»ng çch sö dông ®iªu luyÖn nh÷ng biÖn ph¸p tu tõ mét çch s¸ng t¹o, t¸c gi¶ ®·

thÓ hiÖn t×nh c¶m ngät ngµo, ®»m th¾m l¹i rÊt gi¶n dÞ, ch©n thµnh ®èi víi B¸c.- Xin nguyÖn nh ViÔn Ph¬ng, sèng mét cuéc ®êi ®Ñp ®Ï ®Ó trë thµnh nh÷ng b«ng

hoa d©ng lªn B¸c.



125

II. NghÖ thuËt cña bµi th¬- Giäng th¬ phï hîp víi t×nh c¶m, c¶m xóc, giäng ®iÖu võa nghiªm trang, võa s©u

l¾ng, võa ®au xãt thiÕt tha, xen lÉn niÒm tù hµo thÓ hiÖn ®óng t©m tr¹ng xóc ®éng khivµo l¨ng viÕng B¸c.

- Giäng ®iÖu Êy t¹p nªn bëi nhiÒu yÕu tè: ThÓ th¬, nhÞp th¬, tõ ng÷, h×nh ¶nh.+ ThÓ th¬ 8 ch÷, gieo vÇn linh ho¹t, nhÞp chËm, thÓ hiÖn sù nghiªm trang, thµnh kÝnh.+ Khæ cuèi nhÞp nhanh h¬n nhê c¸c ®iÖp ng÷ thÓ hiÖn mong muèn thiÕt tha cña nhµ

th¬.+ H×nh ¶nh s¸ng t¹o, võa thùc, võa ¶o, mang ý nghÜa Èn dô biÓu tîng.+ Bµi th¬ giµu chÊt suy tëng vµ chÊt tr÷ t×nh ®»m th¾m, diÔn t¶ niÒm xóc ®éng,

thµnh kÝnh. C¶m xóc cña bµi th¬ ®îc céng hëng víi t×nh c¶m thiªng liªng B¸c dµnhcho nh©n d©n miÒn Nam vµ t×nh c¶m cña d©n téc ®èi víi Ngêi. Nhµ th¬ ®· nãi hénh÷ng t×nh c¶m cña chóng ta, cña d©n téc göi tíi vÞ cha giµ kÝnh yªu. §ã kh«ng ph¶i lµnçi ®au xãt mÒm yÕu, tr¸i l¹i cho ta thªm nghÞ lùc ®i tiÕp con ®êng cña B¸c.

Xin nguyÖn cïng Ngêi v¬n tíi m·iV÷ng nh mu«n ngän d¶i Trêng S¬n

* C©u hái xoay quanh t¸c phÈm:C©u 1: Cho c©u v¨n sau: "ViÕng l¨ng B¸c", ta kh«ng chØ thÊy t×nh c¶m xóc ®éng

ch©n thµnh cña t¸c gi¶, cña d©n téc dµnh cho B¸c Hå. ¸ng th¬ cña ViÔn Ph¬ngcßn thÓ hiÖn h×nh ¶nh ®Ñp ®Ï cña Ngêi trong lßng nh©n d©n.a. BiÕn ®æi mét trong hai c©u trªn thµnh c©ubÞ ®éng.b. NÕu coi nh÷ng c©u th¬ trªn lµ phÇn më ®o¹n cña mét ®o¹n v¨n th× phÇn më ®o¹n

Êy cho ta biÕt ®Ò tµi cña ®o¹n v¨n ®øng tríc nã lµ g×? §Ò tµi cña ®o¹n v¨n s¾p x©ydùng lµ g×?c. ViÕt tiÕp ®Ó cã ®o¹n v¨n tæng ph©n hîp.C©u 2: Më ®Çu bµi “VLB”, ViÔn Ph¬ng viÕt 3 c©u ®Çu khæ 1 vµ cuèi bµi, nhµ th¬

bµy tá nguyÖn íc: “Muèn lµm c©y tre trung hiÕu trèn nµy”.Theo em h×nh ¶nh nµo lµ h×nh ¶nh Èn dô. Em c¶m nhËn ®îc tõ c¸ch h×nh ¶nh Èn dô

®ã cã ý nghÜa s©u xa nh thÕ nµo vÒ t×nh c¶m thiªng liªng cao ®Ñp cña nh©n d©n víiB¸c Hå kÝnh yªu.Gîi ý:- Ph©n tÝch h×nh ¶nh Èn dô: “«i hµng tre xanh xanh ViÖt Nam. B·o t¸p ma sa ®øng

th¼ng hµng”.- C©y tre lµ biÓu tîng cña d©n téc ViÖt Nam.+ Xanh xanh: thÓ hiÖn søc sèng dÎo dai, bÒn bØ. C©u th¬ thÓ hiÖn h×nh ¶nh quª

h¬ng, ®Êt níc ViÖt Nam. H×nh ¶nh nh÷ng con ngêi qu©y quÇn, b¶o vÖ cho giÊc ngñcña Ngêi.



126

- Muèn lµm c©y tre trung hiÕu chèn nµy: H×nh ¶nh Èn dô "c©y tre trung hiÕu" lµt×nh c¶m cña ViÔn Ph¬ng còng nh cña nh©n d©n MiÒn Nam tha thiÕt muèn ë m·i bªnNgêi.H×nh ¶nh gi¶n dÞ chÝnh lµ nçi xóc ®éng cña toµn thÓ nh©n d©n miÒn nam trung hiÕu:

trung víi §¶ng, hiÕu víi d©n. §ã võa lµ mét lêi íc nguyÖn, võa lµ mét lêi høa thiªngliªng : D©n téc ViÖt Nam m·i m·i trung thµnh víi con ®êng çch m¹ng mµ B¸c ®· ®Ætra.ViÕt ®o¹n : H×nh ¶nh hµng tre bªn l¨ng B¸c lµ mét h×nh ¶nh rÊt ®Ñp vµ ®éc ®¸o.

Tríc hÕt hµng tre gîi nhí xãm lµng th©n thuéc víi luü tre xanh bao bäc ë mçi lµngquª ViÖt Nam. MÆt kh¸c, c©y tre tõng ®îc coi lµ biÓu tîng cña con ngêi ViÖt Namvíi çc ®øc tÝnh cÇn cï, nhòn nhÆn, hiªn ngang, bÒn bØ, ®oµn kÕt. Hµng tre xanh xanh,mµu xanh tîng trng cho søc sèng cña ViÖt Nam. C©y tre ®îc nh©n ho¸ nh nh÷ngcon ngêi, nh nh÷ng ngêi chiÕn sÜ ®øng th¼ng hµng lµm hµng rµo danh dù, võa canhgi÷ cho giÊc ngñ b×nh yªn m·i m·i cña Ngêi. MÆc cho b·o t¸p, ma sa, c©y tre vÉn®øng th¼ng hµng. §Õn khæ th¬ cuèi, c©y tre trë thµnh c©y tre trung hiÕu, thÓ hiÖn tÊmlßng m·i m·i trung thµnh víi sù nghiÖp, víi t tëng cña B¸c.

C©u 3 : T×nh c¶m cña nhµ th¬ vµ mäi ngêi víi B¸c thÓ hiÖn nh thÕ nµo trongbµi th¬?T×nh c¶m cña t¸c gi¶ vµ cña mäi ngêi thÓ hiÖn rÊt thµnh kÝnh vµ s©u s¾c. T¸c gi¶

nh mét ngêi con vÒ th¨m, vÒ viÕng mét ngêi cha giµ kÝnh yªu. T¸c gi¶ ®· chøngkiÕn lßng ngêi ngµy tiÕp ngµy kh«ng døt, tá lßng th¬ng nhí l·nh tô b»ng çch kÕtthµnh hoa d©ng lªn cuéc ®êi ho¹t ®éng, b×nh dÞ mµ vÜ ®¹i cña B¸c. §øng tríc thi hµiB¸c, lý trÝ nh¾c r»ng B¸c sèng m·i, nhng tr¸i tim t¸c gi¶ vÉn nhãi lªn tríc sù thËt:B¸c ®· vÜnh viÔn ®i vµo câi vÜnh h»ng. BiÕt bao nhiªu ngêi ®· kh«ng cÇm ®îc nícm¾t trong lÔ tang B¸c. Vµ c¶ khi vÒ viÕng sau nµy. ViÕt khæ th¬ cuèi kh«ng cã tõ nh©nxng chÝnh lµ ®Ó t¸c gi¶ võa bµy tá t×nh c¶m cña m×nh, võa nãi lªn íc nguyÖn cña mäingêi: muèn lµm ®o¸ hoa to¶ h¬ng, con chim hãt, c©y tre trung hiÕu bªn B¸c m·i m·i.

C©u 4: YÕu tè nµo lµm nªn thµnh c«ng cña bµi th¬“ViÕng l¨ng B¸c”?

Tríc hÕt bµi th¬ thµnh c«ng lµ do c¶m xóc ch©n thµnh, s©u s¾c cña t¸c gi¶. Nh÷ngngêi con miÒn Nam kh«ng cã mÆt trong nµy B¸c mÊt (1969), m·i b¶y n¨m sau míi cãdÞp ra viÕng B¸c. Nguyªn mét ®iÒu ®ã th«i còng lµm cho t¸c gi¶ xóc ®éng m¹nh mÏ.Khi vµo l¨ng viÕng B¸c, l¹i thÊy l¨ng B¸c víi “hµng tre trong s¬ng b¸t ng¸t” th©nthuéc nh mäi lµng quª ViÖt Nam. T×nh c¶m cña nh©n d©n miÒn Nam ®èi víi B¸c, t×nhc¶m cña c¶ níc ®èi víi B¸c, Ngêi ®· lµm cho ®Êt níc, cho d©n téc vÎ vang. ChÝnht×nh c¶m ®ã céng víi nh÷ng xóc ®éng cña nhµ th¬ lµ yÕu tè céng hëng, lµm cho nhµth¬ thµnh c«ng. MÆt kh¸c, nh÷ng h×nh ¶nh b×nh dÞ giµu tÝnh tîng trng, lêi th¬ gi¶n dÞ,ch©n thµnh lµm cho bµi th¬ dÔ ®i vµo lßng ngêi.



127

C©u 5: ViÕt ®o¹n v¨n tæng ph©n hîp:Bµi th¬ “ViÕng l¨ng B¸c” lµ t×nh c¶m ch©n thµnh, xóc ®éng cña ViÔn Ph¬ng, cña

nh©n d©n miÒn Nam ®èi víi B¸c Hå.Gîi ý:- Con - B¸c.- Ngµy ngµy dßng ngêi ®i trong th¬ng nhí.- VÉn biÕt trêi xanh lµ m·i m·i… trong tim.- Khæ cuèi.- NiÒm th¬ng, nçi nhí vèn lµ t×nh c¶m trong t©m tr¹ng con ngêi, nh ngËp trµn

c¶ kh«ng gian, trÜu nÆng t©m tr¹ng => cã c¶m gi¸c nh dßng ngêi trong nçi th¬ngnhí mªnh mang.

- Ngêi ®i xa ®· 7 n¨m (bµi th¬ s¸ng t¸c 1976) kho¶ng thêi gian kh«ng ph¶i lµng¾n, nhng VP vµ toµn thÓ nh©n d©n MiÒn Nam vÉn “nghe nhãi” => qu¸ s©u ®Ëm,m·nh liÖt.

- §iÖp tõ, ®iÖp ng÷, cÊu tróc c©u (khæ 3) ®em l¹i cho khæ th¬ nh¹c ®iÖu thiÕt tha,s©u l¾ng.

- H×nh ¶nh Èn dô: c©y tre trung hiÕu => mong muèn thiÕt tha ë m·i bªn ngêi,mong ®îc lµm ®Ñp cho ngêi. Sinh thêi B¸c tõng nãi: “miÒn Nam ë trong tr¸i tim t«i”(th¬ Tè H÷u).

- C©y tre mang nÐt nghÜa cô thÓ h¬n, kh«ng cßn lµ nh÷ng phÈm chÊt ®Ñp ®Ï. Ph¶ich¨ng ®ã võa lµ íc nguyÖn, võa lµ lêi høa thiªng liªng mµ trung thµnh víi con ®êngmµ B¸c ®· soi s¸ng dÉn d¾t c¶ d©n téc.



128

Sang thuH÷u ThØnh

Bçng nhËn ra h¬ng æiPh¶ vµo trong giã seS¬ng chïng ch×nh qua ngâH×nh nh thu ®· vÒ

S«ng ®îc lóc dÒnh dµngChim b¾t ®Çu véi v·Cã ®¸m m©y mïa h¹V¾t nöa m×nh sang thu

Vén cßn bao nhiªu n¾ng§· v¬i dÇn c¬n maSêm còng bít bÊt ngêTrªn hµng c©y ®øng tuæi.

I. T¸c gi¶- H÷u ThØnh tªn ®Çy ®ñ lµ NguyÔn H÷u ThØnh, sinh n¨m 1942, quª ë huyÖn Tam

D¬ng, tØnh VÜnh Phóc.- N¨m 1963, H÷u ThØnh nhËp ngò, vµo binh chñng T¨ng ThiÕt Gi¸p råi trë thµnh

çn bé v¨n ho¸ tuyªn huÊn trong qu©n ®éi vµ b¾t ®Çu s¸ng t¸c th¬.- ¤ng ®· tham gia Ban chÊp hµnh Héi nhµ v¨n ViÖt Nam çc kho¸ III, IV, V. Tõ

n¨m 2004, H÷u ThØnh lµ Tæng th ký Héi nhµ v¨n ViÖt Nam.II. T¸c phÈm:1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: GÇn cuèi n¨m 1977, in lÇn ®Çu trªn b¸o V¨n nghÖ. Sau ®ã

®îc in nhiÒu lÇn trong çc tËp th¬. Trong tËp th¬ “Tõ chiÕn hµo ®Õn thµnh phè”, xuÊtb¶n n¨m 1991.

2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt* Néi dung: lµ sù c¶m nhËn tinh tÕ vÒ vÎ ®Ñp thiªn nhiªn cña bíc chuyÓn mïa tõ

h¹ sang thu. §ång thêi nãi lªn sù xóc ®éng cña lßng ngêi trong kho¶nh kh¾c giao mïa.* NghÖ thuËt: lµ th¬ giµu h×nh ¶nh, giµu søc biÓu c¶m, c¶m xóc tinh tÕ, s©u l¾ng,

kÕt hîp tÊm lßng ch©n thµnh cña nhµ th¬ t¹o nªn søc cuèn hót cho t¸c phÈm.3. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc:* M¹ch c¶m xóc: “Sang thu” lµ 1 bøc th«ng ®iÖp lóc giao mïa. Mïa h¹ dÇn qua,

mïa thu tíi, kho¶nh kh¾c Êy ®îc diÔn t¶ b»ng sù rung c¶m tinh tÕ, sù tr¶i nghiÖm s©us¾c cña nhµ th¬. M¹ch c¶m xóc xuyªn suèt víi 2 néi dung næi bËt: c¶m nhËn vÒ thiªnnhiªn lóc sang thu vµ suy ngÉm vÒ ®êi ngêi khi chím thu.



129

* Bè côc: 3 phÇn:- Khæ 1: C¶m nhËn vÒ thiªn nhiªn lóc giao mïa, tÝn hiÖu b¸o thu vÒ.- Khæ 2: Quang c¶nh ®Êt trêi ng¶ dÇn sang thu- Khæ 3: Nh÷ng biÕn chuyÓn ©m thÇm cña t¹o vËt vµ suy ngÉm vÒ ®êi ngêi lóc

chím thu.Gi¶i nghÜa tõ:* Chïng ch×nh: cè ý chËm l¹i* DÒnh dµng: chËm ch¹p, thong th¶.

B. Ph©n tÝch bµi th¬I. Ph©n tÝch nh÷ng h×nh ¶nh, hiÖn tîng thÓ hiÖn sù biÕn ®æi cña ®Êt trêi lóc

sang thu (Khæ ®Çu).- Nhµ th¬ chît nhËn ra tÝn hiÖu cña sù chuyÓn mïa tõ ngän giã se (nhÑ, kh« vµ h¬i

l¹nh) mang theo h¬ng æi (æi ®ang vµo ®é chÝn).- T©m tr¹ng ngì ngµng, c¶m xóc b©ng khu©ng qua c¸c tõ bçng, h×nh nh.II. Ph©n tÝch sù c¶m nhËn tinh tÕ cña nhµ th¬ vÒ nh÷ng biÕn chuyÓn trong kh«ng

gian lóc sang thu.Nh÷ng biÕn chuyÓn trong kh«ng gian lóc sang thu ®îc H÷u ThØnh c¶m nhËn qua

nhiÒu yÕu tè, b»ng nhiÒu gi¸c quan vµ sù rung ®éng thËt tinh tÕ.1. C¶m nhËn tÝn hiÖu thu vÒ ë kh«ng gian gÇn vµ hÑp:- C¶m nhËn vÒ khøu gi¸c vµ xóc gi¸c.+ H¬ng æi + c¸i se l¹nh cña giã - > lan to¶ trong kh«ng gian n¬i vên th«n, ngâ

xãm,+ “Ph¶” - > H¬ng th¬m nh s¸nh l¹i, luån vµo trong giã.- > Gîi h×nh dung cô thÓ h¬ng æi chÝn + Gîi sù vËn ®éng nhÑ nhµng cña giã ®a

h¬ng.- C¶m nhËn b»ng thÞ gi¸c:+ “Chïng ch×nh” - > NghÖ thuËt nh©n ho¸: s¬ng thu cã ý chËm l¹i, quÊn quýt bªn

ngâ xãm ®êng lµng.- C¶m xóc:+ “Bçng”: C¶m gi¸c bÊt ngê.+ “H×nh nh”: C¶m gi¸c m¬ hå mong manh, cha râ rµng.- > Sù giao thoa cña t¹o vËt + c¶m xóc ngì ngµng, xao xuyÕn cña nhµ th¬.2. C¶m nhËn chuyÓn biÕn cña ®Êt trêi sang thu trong kh«ng gian dµi, réng, cao.- Sù thay ®æi cña t¹o vËt: NghÖ thuËt ®èi: S¬ng chïng ch×nh > < Chim véi v· - >

vËn ®éng t¬ng ph¶n.+ S«ng dÒnh dµng - nghÖ thuËt nh©n ho¸ + tõ l¸y gîi h×nh, t¶ dßng s«ng tr«i chËm

- > gîi suy nghÜ trÇm t.



130

+ Chim véi v· - NghÖ thuËt nh©n ho¸ + tõ l¸y gîi c¶m - > h¬i thu se l¹nh khiÕn lòchim “véi v·” bay vÒ ph¬ng nam tr¸nh rÐt.

- H×nh ¶nh ®¸m m©y “v¾t nöa m×nh sang thu” - nghÖ thuËt nh©n ho¸ - > gîi h×nhdung:+ M©y máng nh d¶i lôa treo trªn bÇu trêi.+ Ranh giíi nöa nghiªng vÒ mïa h¹, nöa nghiªng vÒ mïa thu.- > C¶m xóc say sa, t©m hån giao c¶m víi thiªn nhiªn.3. C¶m nhËn thêi tiÕt (t¹o vËt) sang thu b»ng t©m tëng, suy t.- "vÉn cßn", "v¬i dÇu", “bít” < - tõ chØ møc ®é - > sù chuyÓn biÕn cña çc hiÖn

tîng tù nhiªn: h¹ nh¹t dÇn, thu ®Ëm nÐt h¬n.- > Quan s¸t tinh tÕ, t©m hån nh¹y c¶m.- Sêm bÊt ngê, hµng c©y ®øng tuæi.+ T¶ thùc: Sang thu, sÊm tha vµ nhá dÇn, kh«ng ®ñ søc lay ®éng hµng c©y ®· bao

mïa thay l¸.+ NghÖ thuËt nh©n ho¸: bÊt ngê + ®øng tuæi - > tr¹ng th¸i cña con ngêi.+ H×nh ¶nh Èn dô : Con ngêi tõng tr¶i sÏ v÷ng vµng h¬n tríc nh÷ng thö th¸ch cña

cuéc ®êi - > §Êt trêi sang thu khiÕn lßng ngêi còng b©ng khu©ng, c¶m xóc, gîi baosuy nghÜ vÒ ®êi ngêi lóc sang thu.

III. Ph©n tÝch hai c©u cuèi- SÊm bÊt ngê, hµng c©y ®øng tuæi.+ T¶ thùc: Sang thu, sÊm tha vµ nhá dÇn, kh«ng ®ñ søc lay ®éng hµng c©y ®· bao

mïa thay l¸.+ NghÖ thuËt nh©n ho¸: bÊt ngê + ®øng tuæi - > tr¹ng th¸i cña con ngêi+ H×nh ¶nh Èn dô: Con ngêi tõng tr¶i sÏ v÷ng vµng h¬n tríc nh÷ng thö th¸ch cña

cuéc ®êi.- > §Êt trêi sang thu khiÕn lßng ngêi còng b©ng khu©ng, c¶m xóc, gîi bao suy

nghÜ vÒ ®êi ngêi lóc sang thu. Mïa thu ®Õn kh«ng chØ lµm cho c¶nh vËt thay ®æi mµsuy nghÜ cña con ngêi còng thay ®æi. Thêi kh¾c giao mïa thêng ®em ®Õn cho ngêita nhiÒu ®iÒu míi mÎ, thó vÞ. Vµ thÊp tho¸ng trong 2 c©u th¬ cuèi bµi thÓ hiÖn suyngÉm vÒ ®êi ngêi "SÊm còng bít bÊt ngê. Trªn hµng c©y ®øng tuæi". Lßng ngêi ®·l¾ng läc rÊt s©u ®Ó nhËn ra nh÷ng xao ®éng m¬ hå huyÒn ¶o cña thiªn nhiªn vµ nh÷ngsao ®éng b©ng khu©ng s©u l¾ng cña con ngêi. Hai c©u th¬ cuèi cã nhiÒu çch hiÓu vµlý gi¶i.Thu sang, ®· bít ®i nh÷ng çi n¸o ®éng cña kh«ng gian, thiªn nhiªn - > gîi lªn çi

xÕ chiÒu cña cuéc ®êi. Cã lÏ v× vËy mµ bµi th¬ ®îc kÕt thóc b»ng h×nh ¶nh hµng c©y®øng tuæi ®· göi g¾m nh÷ng ý nghÜa s©u sa.SÊm lµ biÕn cè bÊt thêng cña ngo¹i c¶nh, cña cuéc ®êi. Hµng c©y ®øng tuæi lµ h×nh

¶nh con ngêi ®· tr¶i qua biÕn cè thö th¸ch. Khi con ngêi tr¶i nghiÖm nhiÒu sÏ trë nªn



131

hiÓu m×nh, hiÓu ngêi, hiÓu ®êi h¬n. Con ngêi sÏ b×nh tÜnh ®ãn nhËn mäi biÕn cètrong cuéc ®êi. Nhng con ngêi kh«ng ngËm ngïi nuèi tiÕc mµ chØ thÊy m×nh v÷ngvµng h¬n. §ã lµ nÐt ®Ñp, nÐt l¹ ®éc ®¸o trong çch nh×n, çch c¶m, çch nghÜ vÒ thiªnnhiªn, vÒ ®êi ngêi tríc nh÷ng th¨ng trÇm biÕn ®æi. L¾ng s©u trong t©m hån lµ sù®ång c¶m tríc suy nghÜ s©u xa cña nhµ th¬ vÒ vÎ ®Ñp con ngêi. Ph¶i ch¨ng mïa thu®· ®em ®Õn mét bµi häc cho t¸c gi¶ vµo giê «ng truyÒn l¹i cho chóng ta?Trong 1 bµi pháng vÊn gÇn ®©y, H÷u ThØnh ®· gi¶i thÝch “SÊm lµ nh÷ng khã kh¨n

thö th¸ch mµ d©n téc ViÖt Nam ®· tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh ¸c liÖt chèng Ph¸p vµMü. Cßn hµng c©y lµ h×nh ¶nh cña ®Êt níc, d©n téc ta v÷ng vµng vît qua thö th¸ch.Tr¶i qua bao nhiªu thö th¸ch, bom ®¹n ¸c liÖt, chóng ta kh«ng cßn sî bÊt cø thÕ lùc nµo,v÷ng vµng vît lªn ph¸i tríc trong c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc”.

Dµn ýA. Më bµi:- Mïa thu quª h¬ng lµ ®Ò tµi gîi c¶m xóc ®èi víi thi nh©n song mçi ngêi c¶m

xóc vÒ mïa thu theo c¶m nhËn riªng cña m×nh. Víi nhµ th¬ H÷u ThØnh, kho¶nh kh¾cgiao mïa tõ h¹ sang thu ®· rung ®éng hån th¬ ®Ó thi sÜ vÏ nªn mét bøc tranh th¬: “Sangthu” thËt hay.

- Bµi th¬ ®îc viÕt theo thÓ th¬ n¨m ch÷: nhÞp nhµng, khoan thai, ªm ¸i, trÇm l¾ng

vµ tho¸ng chót suy t… thÓ hiÖn mét bøc tranh thu trong s¸ng, ®¸ng yªu ë vïng n«ng

th«n ®ång b»ng B¾c Bé.B. Th©n bµiKhæ 1: Nh÷ng c¶m nhËn ban ®Çu cña nhµ th¬ vÒ c¶nh sang thu cña ®Êt trêi.- Bµi th¬ më ®Çu b»ng mét ph¸t hiÖn bÊt ngê:+ ChÐp khæ 1:- Thiªn nhiªn ®îc c¶m nhËn tõ nh÷ng g× v« h×nh:+ H¬ng æi ph¶ trong giã thu se se l¹nh (se l¹nh vµ h¬i kh«), “H¬ng æi” lµ lµn

h¬ng ®Æc biÖt cña mïa thu miÒn B¾c ®îc c¶m nhËn tõ mïi æi chÝn ré.+ Tõ “ph¶”: ®éng tõ cã nghÜa lµ to¶ vµo, trén lÉn. Ngêi ta cã thÓ dïng çc tõ: to¶,

bay, lan, tan… thay cho tõ “Ph¶” nhng c¶ bÊy nhiªu tõ ®Òu kh«ng cã çi nghÜa ®étngét bÊt ngê. Tõ “ph¶” cho thÊy mïi h¬ng æi ë ®é ®Ëm nhÊt, th¬n nång quyÕn rò, hoµvµo trong giã heo may cña m×nh th× lan to¶ kh¾p kh«ng gian t¹o ra mét mïi th¬m ngätm¸t cña nh÷ng tr¸i æi chÝn vµng - h¬ng th¬m nång nµn hÊp dÉn cña nh÷ng vên c©ysum suª tr¸i ngät ë n«ng th«n ViÖt Nam.+ S¬ng chïng ch×nh: nh÷ng h¹t s¬ng nhá li ti gi¨ng m¾c nh mét lµn s¬ng máng

nhÑ nhµng tr«i, ®ang “cè ý” chËm l¹i thong th¶, nhÑ nhµng, chuyÓn ®éng chÇm chËmsang thu. H¹t s¬ng sím mai còng nh cã t©m hån, cã c¶m nhËn riªng còng nhÑ nhµng,thong th¶ qua ngìng cöa cña mïa thu.



132

=> Sù gãp mÆt cña lµn s¬ng buæi sím cïng víi h¬ng æi ®· lµm con ngêi giËtm×nh th¶ng thèt: H×nh nh thu ®· vÒ.

- C¶m xóc cña nhµ th¬:- KÕt hîp mét lo¹t çc tõ: “bçng, ph¸, h×nh nh” thÓ hiÖn t©m tr¹ng ngì ngµng,

c¶m xóc b©ng khu©ng tríc tho¸ng ®i bÊt chît cña mïa thu. Nhµ th¬ giËt m×nh, h¬i bèirèi, h×nh nh cßn cã chót g× cha thËt râ rµng trong c¶m nhËn. V× ®ã lµ nh÷ng c¶mnhËn nhÑ nhµng, tho¸ng qua, hay lµ v× qu¸ ®ét ngét mµ t¸c gi¶ cha nhËn ra? T©m hånthi sÜ biÕn chuyÓn nhÞp nhµng víi phót giao mïa cña c¶nh vËt. Tõng c¶nh sang thu cña

c¶nh vËt ®· thÊp tho¸ng hån ngêi còng chïng ch×nh bÞn rÞn lu luyÕn, b©ng khu©ng…Khæ 2: H×nh ¶nh thiªn nhiªn sang thu ®îc nhµ th¬ ph¸t hiÖn b»ng nh÷ng h×nh ¶nh

quen thuéc lµm nªn mét bøc tranh mïa thu ®Ñp ®Ï vµ trong s¸ng.- ChÐp khæ 2:+ Dßng s«ng quª h¬ng thít tha mÒm m¹i, hiÒn hoµ tr«i mét çch nhµn h¹, thanh

th¶n sau nh÷ng ngµy hÌ níc lò, gîi lªn vÎ ®Ñp ªm dÞu cña bøc tranh thiªn nhiªn mïathu.+ Nh÷ng çnh chim chiÒu b¾t ®Çu véi v· bay vÒ ph¬ng nam tr¸nh rÐt trong nh÷ng

buæi hoµng h«n.+ §èi lËp víi h×nh ¶nh trªn, h×nh ¶nh “®¸m m©y mïa h¹” ®îc nhµ th¬ c¶m nhËn

®Çy thó vÞ qua sù liªn tëng ®éc ®¸o: “v¾t nöa m×nh sang thu”. Gîi h×nh ¶nh mét lµnm©y máng, nhÑ, kÐo dµi cña mïa h¹ cßn sãt l¹i nh lu luyÕn, ®ã lµ vÎ ®Ñp cña bÇu trêisang thu. C¶m gi¸c giao mïa ®îc diÔn t¶ cô thÓ vµ tinh tÕ b»ng mét h×nh ¶nh ®¸m m©ycña mïa h¹ còng nh ®ang bíc vµo ngìng cöa cña mïa thu vËy. Dêng nh gi÷amïa h¹ vµ mïa thu cã mét ranh giíi cô thª,r h÷u h×nh, hiÓn hiÖn. Liªn tëng ®Çy thó vÞkh«ng chØ c¶m nhËn b»ng thÞ gi¸c mµ lµ sù c¶m nhËn b»ng chÝnh t©m hån tinh tÕ, nh¹yc¶m, yªu thiªn nhiªn tha thiÕt cña H÷u ThØnh. (Liªn hÖ trong bµi th¬ “ChiÒu s«ngTh¬ng”, «ng còng cã mét c©u th¬ t¬ng tù vÒ çch viÕt: “§¸m m©y trªn ViÖt Yªn, Rñbãng vÒ Bè H¹).* Chèt l¹i 2 khæ ®Çu: B»ng sù c¶m nhËn qua nhiÒu gi¸c quan, sù liªn tëng thó

vÞ ??????? t©m hån nh¹y c¶m, tinh tÕ cña t¸c gi¶, tÊt c¶ kh«ng gian c¶nh vËt nh ®angchuyÓn m×nh tõ tõ ®iÒm tÜnh bíc sang thu. Ngêi ®äc c¶m nhËn c¶ vÒ kh«ng gian vµthêi gian chuyÓn mïa thËt lµ ®Ñp, thËt lµ khªu gîi hån th¬.3. Khæ 3: Thiªn nhiªn sang thu cßn ®îc gîi ra qua h×nh ¶nh cô thÓ: n¾ng - ma:ChÐp khæ 3:- N¾ng - h×nh ¶nh cô thÓ cña mïa h¹. N¾ng cuèi h¹ vÉn cßn nång, cßn s¸ng nhng

®· nh¹t dÇn, yÕu dÇn bëi giã se ®· ®Õn chø kh«ng chãi chang, d÷ déi, gay g¾t.- Ma còng ®· Ýt ®i. C¬n ma mïa h¹ thêng bÊt ngê chît ®Õn råi l¹i chît ®i. T¸c

gi¶ dïng tõ “v¬i” cã gi¸ trÞ gîi t¶ nh sù ®ong ®Õm nh÷ng sù vËt cã khèi lîng cô thÓ



133

®Ó diÔn t¶ çi sè lîng v« ®Þnh - diÔn t¶ çi tha dÇn, Ýt dÇn, hÕt dÇn nh÷ng c¬n ma rµoµo ¹t, bÊt ngê cña mïa h¹. TÊt c¶ ®Òu chÇm chËm, tõ tõ, kh«ng véi v·, kh«ng hèi h¶.

- H×nh ¶nh: “SÊm còng bít bÊt ngê. Trªn hµng c©y ®øng tuæi”.+ Tríc hÕt mang ý nghÜa t¶ thùc: h×nh tîng sÊm thêng xuÊt hiÖn bÊt ngê ®i liÒn

víi nh÷ng c¬n ma rµo chØ cã ë mïa h¹ (sÊm cuèi mïa, sÊm cuèi h¹ còng bít ®i, Ýt ®ilóc sang thu). Hµng c©y cæ thô, c¶nh vËt thiªn nhiªn vµo thu kh«ng cßn giËt m×nh, bÊtngê bëi tiÕng sÊm mïa h¹.

+ ý nghÜa Èn dô (gîi nhiÒu liªn tëng, suy ngÉm ë ngêi ®äc): SÊm: nh÷ng vang®éng bÊt thêng cña ngo¹i c¶nh, cña cuéc ®êi. Hµng c©y ®øng tuæi gîi t¶ nh÷ng conngêi tõng tr¶i ®· tõng vît qua nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng th¨ng trÇm cña cuéc ®êi. Qua®ã, con ngêi cµng trë nªn v÷ng vµng h¬n. Thêi gian tr«i nhanh qua cöa, cuéc ®êi mçicon ngêi lµ mét chøng nh©n nh×n mïa thu ®i qua. Bëi thÕ tiÕc nuèi vÉn m·i lµ c¶m xóccña con ngêi tríc thêi gian. T©m tr¹ng Êy ®· ®îc nhµ th¬ göi vµo c¶nh vËt, göi vµotr¹ng th¸i cña thiªn nhiªn nh»m kh¾c ho¹ thêi kh¾c mµ mäi vËt ®ang chuyÓn m×nh sangthu.

C. KÕt luËn- "Sang thu" cña H÷u ThØnh ®· kh«ng chØ mang ®Õn cho ngêi ®äc nh÷ng c¶m

nhËn míi vÒ mïa thu quª h¬ng mµ cßn lµm s©u s¾c h¬n t×nh c¶m quª h¬ng trong tr¸itim mäi ngêi.

- Miªu t¶ mïa thu b»ng nh÷ng bíc chuyÓn m×nh cña v¹n vËt, H÷u ThØnh ®· gãpthªm mét çch nh×n riªng, mét lèi miªu t¶ riªng cho mïa thu thi ca thªm phong phó.

Mét sè c©u hái viÕt ®o¹nC©u 1: B»ng ®o¹n v¨n kho¶ng 8 c©u, h·y ph©n tÝch sù c¶m nhËn tinh tÕ cña nhµ th¬

vÒ biÕn chuyÓn trong kh«ng gian lóc sang thu ë khæ th¬ ®Çu.Gîi ý:- Ph©n tÝch ®Ó thÊy sù biÕn chuyÓn trong kh«ng gian ®îc nhµ th¬ c¶m nhËn tinh tÕ

qua h¬ng æi chÝn ®Ëm, nång nµn ph¸ vµo trong giã se, lan to¶ trong kh«ng gian vµ qualµn s¬ng máng "chïng ch×nh" chuyÓn ®éng chÇm chËm, nhÑ nhµng ®Çu ngâ, ®êngth«n.

- Tr¹ng th¸i c¶m gi¸c vÒ mïa thu ®Õn cña nhµ th¬ ®îc diÔn t¶ ë çc tõ "bçng -h×nh nh” më ®Çu vµ kÕt thóc khæ th¬ => §ã lµ sù ng¹c nhiªn thó vÞ nh cßn cha tinh¼n.C©u 2: ViÕt ®o¹n v¨n ng¾n nªu c¶m nhËn cña em vÒ vÎ ®Ñp cña h×nh ¶nh: "§¸m m©y

mïa h¹" trong khæ th¬ thø 2.Gîi ý:- H×nh ¶nh ®îc c¶m nhËn tinh tÕ kÕt hîp víi trÝ tëng tîng bay bæng cña nhµ th¬.



134

- DiÔn t¶ h×nh ¶nh ®¸m m©y mïa h¹ cßn sãt l¹i trªn bÇu trêi thu trong xanh, máng,kÐo dµi, nhÑ tr«i rÊt h÷ng hê nh cßn v¬ng vÊn lu luyÕn kh«ng nì rêi xa. C¶nh cãhån.

- §ã lµ h×nh ¶nh gîi râ c¶m gi¸c giao mïa, h¹ ®· qua mµ thu cha ®Õn h¼n.



135

Nãi víi conY Ph¬ng

Ch©n ph¶i bíc tíi chaCh©n tr¸i bíc tíi mÑMét bíc ch¹m tiÕng nãiHai bíc tíi tiÕng cêiNgêi ®ång m×nh yªu l¾m con ¬i§an lê cµi nan hoaV¸ch nhµ ken c©u h¸tRõng cho hoaCon ®êng cho nh÷ng tÊm lßngCha mÑ m·i nhí vÒ ngµy cíiNgµy ®Çu tiªn ®Ñp nhÊt trªn ®êi.

Ngêi ®ång m×nh th¬ng l¾m con ¬iCao ®o nçi buånXa nu«i chÝ línDÉu lµm sao th× cha vÉn muènSèng trªn ®¸ kh«ng chª ®¸ gËp ghÒnhSèng trong thung kh«ng chª thung nghÌo ®ãiSèng nh s«ng nh suèiLªn th¸c xuèng ghÒnhKh«ng lo cùc nhäcNgêi ®ång m×nh th« s¬ da thÞtCh¼ng mÊy ai nhá bÐ ®©u conNgêi ®ång m×nh tù ®ôc ®· kª cao quª h¬ngCßn quª h¬ng th× lµm phong tôcCon ¬i tuy th« s¬ da thÞtLªn ®êngKh«ng bao giê nhá bÐ ®îcNghe con.

A. KiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶:- Y Ph¬ng tªn khai sinh lµ Høa VÜnh Síc, d©n téc Tµy, sinh n¨m 1948, quª ë

huyÖn Trïng Kh¸nh, tØnh Cao B»ng.- Y Ph¬ng nhËp ngò n¨m 1968, phôc vô trong qu©n ®éi ®Õn n¨m 1981 chuyÓn vÒ

c«ng t¸c t¹i Së V¨n ho¸ - Th«ng tin tØnh Cao B»ng.



136

- Tõ n¨m 1993, «ng lµ chñ tÞch Héi v¨n häc nghÖ thuËt Cao B»ng. Th¬ «ng thÓ hiÖnt©m hån ch©n thËt, m¹nh mÏ vµ trong s¸ng, çch t duy giµu h×nh ¶nh cña con ngêimiÒn nói.

II. T¸c phÈm:1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Trong tËp Th¬ ViÖt Nam (1945 - 1985)2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt.* Néi dung: Bµi th¬ thÓ hiÖn t×nh c¶m gia ®×nh Êm cóng, ca ngîi truyÒn thèng cÇn

cï, søc sèng m¹nh mÏ cña quª h¬ng vµ d©n téc m×nh. Bµi th¬ gióp ta hiÓu thªm vÒ søcsèng vµ vÎ ®Ñp t©m hån cña mét d©n téc miÒn nói, gîi nh¾c t×nh c¶m g¾n bã víi truyÒnthèng, víi quª h¬ng vµ ý chÝ v¬n lªn trong cuéc sèng.* NghÖ thuËt: Giäng ®iÖu tr×u mÕn tha thiÕt, thÓ hiÖn qua lêi t©m sù cña cha víi con,

cña thÕ hÖ ®i tríc víi thÕ hÖ mai sau.ThÓ th¬ tù do lµm cho c¶m xóc cô thÓ, râ rµng.NhÞp ®iÖu lóc nhÑ nhµng bay bæng, khi khóc chiÕt rµnh rét, lóc m¹nh mÏ ©m vang -

> lêi khuyªn cña cha thÊm s©u vµo con.Ng«n ng÷ cô thÓ mµ giµu kh¸i qu¸t, bao hµm nhiÒu ý nghÜa, h×nh ¶nh th¬ ®éc ®¸o.3. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc*M¹ch c¶m xóc:- Mîn lêi nãi víi con, Y Ph¬ng gîi vÒ céi nguån sinh dìng mçi con ngêi, béc

lé niÒm tù hµo vÒ søc sèng bÒn bØ cña quª h¬ng m×nh.- Bµi th¬ ®i tõ t×nh c¶m gia ®×nh mµ më réng ra lµ t×nh c¶m quª h¬ng, tõ nh÷ng kû

niÖm gÇn gòi, thiÕt tha mµ n©ng lªn thµnh lÏ sèng. C¶m xóc, chñ ®Ò cña bµi th¬ ®îc bélé, dÉn d¾t mét çch tù nhiªn, cã tÇm kh¸i qu¸t nhng vÉn thÊm thÝa.* Bè côc: 2 phÇn:- §o¹n 1: (Tõ “Ch©n ph¶i… trªn ®êi”): ngêi cha nãi víi con vÒ t×nh c¶m céi

nguån.- §o¹n 2: (phÇn cßn l¹i): Ngêi cha nãi vÒ truyÒn thèng quª h¬ng vµ dÆn dß con

trªn ®êng ®êi.4. Gi¶i nghÜa tõ:* Ngêi ®ång m×nh: ngêi vïng m×nh, ngêi miÒn m×nh. §©y cã thÓ hiÓu cô thÓ lµ

nh÷ng ngêi cïng sèng trªn mét miÒn ®Êt, cïng mét quª h¬ng, cïng mét d©n téc.* Lê: mét lo¹i dông cô dïng ®Ó ®¸nh b¾t ç, ®îc ®an b»ng nh÷ng nan vãt trßn.* Ken: lµm cho thËt kÝn b»ng çch ®Öm thªm vµo nh÷ng chç hë. Ngêi miÒn nói

thêng dïng nhiÒu tÊm v¸n gç dùng ch¾c s¸t nhau thµnh v¸ch nhµ. Kem ë ®©y lµ ®éngtõ, ®îc hiÓu nh ®an, cµi, kÕt.* Thung (thung lòng): d¶i ®Êt tròng vµ kÐo dµi n»m gi÷a hai sên ®åi, nói.

B. Ph©n tÝch bµi th¬I. Cha nãi víi con vÒ nguån sinh dìng:



137

1. Nãi vÒ céi nguån sinh dìng cña con, ®iÒu ®Çu tiªn ngêi cha muèn nãi tíi lµt×nh c¶m gia ®×nh. Çi n«i nu«i dìng con trëng thµnh.

“Ch©n ph¶i bíc tíi cha

Ch©n tr¸i bíc tíi mÑMét bíc ch¹m tiÕng nãi

Hai bíc tíi tiÕng cêi”.

+ Con lín lªn tõng ngµy trong t×nh yªu th¬ng, trong sù n©ng ®ãn vµ mong chê cñacha mÑ.+ NhÞp th¬ 2/3, cÊu tróc ®èi xøng, nhiÒu tõ ®îc l¸y l¹i, t¹o ra ©m ®iÖu t¬i vui,

quÊn quýt: ch©n ph¶i - ch©n tr¸i; mét bíc - hai bíc, tiÕng nãi - tiÕng cêi… çc h×nh

¶nh thËt cô thÓ - > Y Ph¬ng t¹o ®îc kh«ng khÝ gia ®×nh ®Çm Êm, quÊn quýt vµ h¹nhphóc. Tõng bíc ®i, tõng tiÕng nãi cêng cña con ®Òu ®îc cha mÑ ch¨m chót vµ vuimõng ®ãn nhËn.

- > §ã lµ t×nh c¶m ruét thÞt, lµ c«ng lao trêi biÓu mµ con ph¶i kh¾c cèt ghi x¬ng.2. Ngêi cha cßn nãi cho con biÕt: Con cßn lín lªn trong cuéc sèng lao ®éng,

trong t×nh yªu th¬ng cña“Ngêi ®ång m×nh” vµ trong nghÜa t×nh cña quª h¬ng

lµng xãm.* Con lín lªn trong cuéc sèng lao ®éng cña ngêi ®ång m×nh.Cuéc sèng lao ®éng cÇn cï vµ t¬i vui cña ngêi ®ång m×nh ®îc nhµ th¬ gîi lªn

qua çc h×nh ¶nh ®Ñp:

“Ngêi ®ång m×nh th¬ng l¾m con ¬i!

§an lê cµi nan hoa

V¸ch nhµ ken c©u h¸t”+ §an lê: Dông cô ®¸nh b¾t ç cña ngêi miÒn nói.

+ Nãi:“§an lê cµi hoa” - > c«ng viÖc t¹p ra vÎ ®Ñp cña ngêi lao ®éng.

V¸ch nhµ ken c©u h¸t - > cuéc sèng hoµ víi niÒm vui.+ T¸c ®éng tõ “cµi, ken” - > võa diÔn t¶ ®éng t¸c cô thÓ khÐo lÐo trong lao ®éng,

võa nãi lªn cuéc sèng lao ®éng g¾n bã, hoµ quÖn niÒm vui.* Con lín lªn trong sù ®ïm bäc che chë cña con ngêi vµ rõng nói quª h¬ng:

“Rõng cho hoa

Con ®êng cho nh÷ng tÊm lßng”Rõng nói quª h¬ng thËt th¬ méng vµ nghÜa t×nh. Thiªn nhiªn Êy ®· che chë, ®·

nu«i dìng con ngêi c¶ vÒ t©m hån, lèi sèng.+ Rõng cho hoa - > Hoa lµ vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn mµ rõng ban tÆng - > Rõng nói

®em l¹i nh÷ng vÎ ®Ñp, niÒm vui, h¹nh phóc.



138

+ Con ®êng cho nh÷ng tÊm lßng - > cßn nh÷ng tÊm lßng lµ vÎ ®Ñp cña t×nh ngêi.- > Ta hiÓu, ngêi cha muèn nãi cho con biÕt quª h¬ng m×nh lµ mét vïng quª giµu

truyÒn thèng v¨n ho¸ mµ còng thËt nghÜa t×nh.* Liªn hÖ: Quª h¬ng lµ nh÷ng g× th©n thuéc gÇn gòi, b×nh dÞ nhÊt, ®ã còng lµ céi

nguån s©u xa cho t×nh yªu Tæ quèc…* Ngêi cha cßn nh¾c ®Õn nh÷ng kû niÖm ngµy cíi cña m×nh víi con ®Ó mong con

lu«n nhí con lín lªn trong t×nh yªu trong s¸ng vµ h¹nh phóc cña cha mÑ. §ã lµ ®iÓmxuÊt ph¸t mäi t×nh yªu th¬ng trong con:

“Cha mÑ m·i nhí vÒ ngµy cíi

Ngµy ®Çu tiªn ®Ñp nhÊt trªn ®êi”- > Nãi víi con nh÷ng ®iÒu ®ã, ngêi cha muèn d¹y dç con t×nh c¶m céi nguån

b»ng chÝnh t×nh yªu vµ lßng tù hµo vÒ quª h¬ng, vÒ gia ®×nh…II. Cha tù hµo nãi víi con vÒ søc sèng bÒn bØ, m·nh liÖt, vÒ truyÒn thèng cao

®Ñp cña quª h¬ng vµ niÒm mong íc con h·y kÕ tôc xøng ®øng truyÒn thèng Êy.1. Nãi vÒ søc sèng bÒn bØ, m·nh liÖt cña quª h¬ng - > nãi vÒ ngêi ®ång m×nh.+ Ngêi ®ång m×nh - > cha mÑ, lµ ®ång bµo, lµ nh÷ng ngêi cïng quª h¬ng.+ Sù lÆp l¹i nhiÒu lÇn côm tõ nµy - > kh¼ng ®Þnh phÈm chÊt cña ngêi ®ång m×nh

lµ phÈm chÊt cña quª h¬ng bëi søc sèng cña quª h¬ng do ngêi ®ång m×nh t¹o ra - >lêi nãi méc m¹c, gi¶n dÞ gîi bao t×nh yªu th¬ng, sù gÇn gòi…

- PhÈm chÊt cña ngêi ®ång m×nh cø hiÖn dÇn qua lêi t©m t×nh cña ngêi cha:+ §ã lµ tÊm lßng thuû chung víi n¬i ch«n rau c¾t rèn.

“Sèng trªn ®¸ kh«ng chª ®¸ gËp ghÒnh

Sèng trong thung kh«ng chª thung nghÌo ®ãi”+ Mét cuéc sèng trµn ®Çy niÒm vui vµ lßng l¹c quan.

“Sèng nh s«ng nh suèi

Lªn th¸c xuèng ghÒnh

Kh«ng lo cùc nhäc”- > B»ng nh÷ng ®iÖp tõ, ®iÖp ng÷, c¸ch so s¸nh cô thÓ, kÕt hîp víi kiÓu c©u ng¾n

dµi kh¸c nhau, lêi t©m t×nh cña ngêi cha ®· gãp phÇn kh¼ng ®Þnh ngêi miÒn nói tuycuéc sèng h«m nay cßn vÊt v¶, khã nhäc, “lªn th¸c xuèng ghÒnh” nhng hä vÉn sèngm¹nh mÏ, kho¸ng ®¹t “nh s«ng nh suèi”, bÒn bØ, g¾n bã vµ tha thiÕt víi quª h¬ng.

- > Tõ ®ã ngêi cha mong muèn con:+ Cã nghÜa t×nh chung thuû víi quª h¬ng.+ BiÕt chÊp nhËn vµ vît qua nh÷ng khã kh¨n, thö th¸ch b»ng ý chÝ, nghÞ lùc vµ

niÒm tin cña m×nh.



139

- Ngêi ®ång m×nh méc m¹c, dung dÞ, giµu ý chÝ vµ niÒm tin. Hä cã thÓ “Th« s¬ dathÞt” nhng kh«ng hÒ nhá bÐ vÒ t©m hån vµ ý chÝ. Hä biÕt lo toan vµ mong íc: “Cao®o nçi buån - Xa nu«i chÝ lín”. Hä biÕt tù lùc, tù cêng x©y dùng quª h¬ng, duy tr×truyÒn thèng víi nh÷ng tËp qu¸n tèt ®Ñp cña ngêi ®ång m×nh.

“Ngêi ®ång m×nh ®ôc ®¸ kª cao quª h¬ng

Cßn quª h¬ng th× lµm phong tôc”- > C©u th¬ cã 2 líp nghÜa:+ NghÜa t¶ thùc: §ôc ®¸ kª cao - > hµnh ®éng cã thùc thêng thÊy ë miÒn nói.

“Quª h¬ng” vèn lµ kh¸i niÖm trõu tîng, chØ n¬i chèn sinh thµnh cña mét ngêi nµo®ã.+ NghÜa Èn dô: Nãi ®ôc ®¸ kª cao quª h¬ng - > Muèn kh¸i qu¸t vÒ tinh thÇn tù

t«n, ý thøc b¶o tån céi nguån.- > KÕt thóc bµi th¬ lµ lêi nh¾n nhñ, dÆn dß cña ngêi cha mong muèn con m×nh

ph¶i tù hµo vÒ truyÒn thèng tèt ®Ñp cña quª h¬ng, h·y lÊy nh÷ng t×nh c¶m ®ã lµmhµnh trang ®Ó v÷ng bíc trªn ®êng ®êi.

“Con ¬i tuy th« s¬ da thÞt

Lªn ®êngKh«ng bao giê nhá bÐ ®îc

Nghe con”.

H×nh ¶nh “th« s¬ da thÞt” lÆp l¹i hai lÇn nh muèn con kh¾c cèt ghi x¬ng. “Ngêi®ång m×nh” tuy méc m¹c, ch©n chÊt nhng cã lÏ sèng cao ®Ñp. Trªn ®êng ®êi conph¶i sèng cao thîng, tù träng ®Ó søng ®¸ng víi “ngêi ®ång m×nh”. Con “kh«ng baogiê nhá bÐ ®îc”, dï con ®êng phÝa tríc cßn ®Çy ch«ng gai. Con h·y tù tin bíc ®i,bëi sau lng con cã gia ®×nh, quª h¬ng, bëi trong tim con s½n Èn chøa nh÷ng phÈmchÊt quý b¸u cña “ngêi ®ång m×nh”. Hai tiÕng “nghe con” chøa ®ùng tÊm lßng yªuth¬ng vµ niÒm tin s©u nÆng cha ®Æt n¬i con. Hai tiÕng Êy khÐp l¹i bµi th¬ ®Ó l¹i mét d©m nhÑ nhµng mµ ©m vang xao xuyÕn.

III. NghÖ thuËt ®Æc s¾c- ThÓ th¬ tù do, m¹ch c¶m xóc tù nhiªn. Çch nãi giµu h×nh ¶nh võa méc m¹c mµ

vÉn giµu chÊt th¬, cô thÓ mµ giµu søc kh¸i qu¸t.- Çc biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh, ®iÖp ng÷ kÕt hîp víi nh÷ng c©u th¬ ng¾n dµi kh¸c

gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc diÔn t¶ cuéc sèng, çch suy nghÜ, çch thùc hiÖn t×nh c¶mcña ngêi miÒn nói.

- Giäng ®iÖu tha thiÕt, tr×u mÕn: lóc bay bæng, nhÑ nhµng, lóc khóc triÕt, rµnh rät,lóc m¹nh mÏ, s¾c nhän… t¹o sù céng hëng h×a hoµ víi nh÷ng cung bËc t×nh c¶m kh¸ctrong lêi ngêi cha truyÒn thÊm sang con.



140

- Bè côc chÆt chÏ, tõ ng÷ gi¶n dÞ, méc m¹c nh lêi nãi thêng ngµy cña ngêimiÒn nói.

- > Y Ph¬ng thÊu hiÓu tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã nªn «ng ®· lét t¶ çi hån cèt trong b¶ns¾c cña ngêi d©n téc. Cha nãi víi con - V©ng! hay chÝnh lµ lêi trao göi víi thÕ hÖ tiÕpnèi?

* Mét sè c©u háiC©u 1 : Nhµ th¬ Y Ph¬ng muèn nãi víi con ®iÒu g× trong nh÷ng dßng th¬ sau:Ngêi ®ång m×nh th¬ng l¾m con ¬i… kh«ng lo cùc nhäc”Gîi ý:- §o¹n th¬ b¾t ®Çu b»ng c¶m xóc “th¬ng l¾m con ¬i:, ®ã lµ t×nh c¶m yªu th¬ng,

yªu th¬ng mét çch xãt xa.- Cao ®é nçi buån. Xa nu«i chÝ lín. => lµ mét çch nãi võa rÊt cô thÓ, võa mang

søc kh¸i qu¸t. Vµ cuéc sèng nhäc nh»n ®Çy nçi khæ ®au Êy l¹i khiÕn cho “chÝ lín”thªm lªn, thªm m·nh liÖt.

- Dï quª h¬ng vÊt v¶, nhäc nh»n, nhng nh÷ng ngêi con cña quª h¬ng kh«ngbao giê quay lng l¹i víi n¬i m×nh ®· tõng ch«n rau, c¾t rèn, cha mÑ ®· tõng cµy xíivun trång.

- Qua nh÷ng h×nh ¶nh rÊt cô thÓ: … ®ã lµ cuéc sèng b×nh dÞ, hån nhiªn nh cons«ng, con suèi quª m×nh, méc m¹c cña ngêi d©n miÒn nói, cuéc sèng vît qua mäithö th¸ch, gian lao ë nh÷ng n¬i xa x«i. Ph¶i ch¨ng ®ã cßn lµ sù cÇn cï, bÒn chÝ cñanh÷ng “ngêi ®ång minh”.

- Nh÷ng con ngêi sèng gi¶n dÞ mµ m¹nh mÏ, hån nhiªn méc m¹c. Nhng chÝnhçi hån nhiªn méc m¹c Êy l¹i chøa ®ùng søc sèng m¹nh mÏ cña d©n téc.

- Nãi víi con lµ thñ thÝ t©m t×nh cña ngêi cha víi con vÒ quª h¬ng, 1 quª h¬ngnhäc nh»n vÊt v¶ ®· nu«i dìng chÝ lín cho nh÷ng ®øa con. Quª h¬ng víi søc sènggi¶n dÞ mµ m·nh liÖt, hån nhiªn mµ m¹nh mÏ.

- TÊt c¶ ®îc thÓ hiÖn qua thÓ th¬ tù do víi nh÷ng tõ ng÷, h×nh ¶nh méc m¹c, côthÓ nhng l¹i cã søc kh¸i qu¸t s©u s¾c.

C©u 2: ViÕt ®o¹n v¨n ng¾n cã dïng lêi dÉn trùc tiÕp ®Ó nªu suy nghÜ cña em vÒnh÷ng ®iÒu ngêi cha nãi víi con trong çc c©u th¬ sau:“Ngêi ®ång minh th¬ s¬… phong tôc”.Gîi ý:- Ngêi cha ®· ca ngîi ®øc tÝnh cao ®Ñp cña ngêi ®ång minh b»ng nh÷ng h×nh ¶nh

®Çy Ên tîng.+ §ã lµ “ngêi ®ång minh th« s¬ da thÞt”, nh÷ng con ngêi ch©n chÊt, khoÎ kho¾n

hä méc m¹c mµ kh«ng nhá bÐ vÒ t©m hån, ý chÝ. Hä tù chñ trong cuéc sèng.



141

+ §ã lµ nh÷ng con ngêi tù ®óc ®¸ kª cao quª h¬ng, lao ®éng cÇn cï kh«ng lïibíc tríc khã kh¨n. Hä gi÷ v÷ng b¶n s¾c v¨n ho¸ cña d©n téc.+ Hä yªu quª h¬ng, lÊy quª h¬ng lµm chç dùa t©m hån.- Nãi víi con vÒ nh÷ng ®iÒu ®ã, ngêi cha mong con biÕt tù hµo vÒ truyÒn thèng

cña quª h¬ng, tù hµo vÒ d©n téc ®Ó tù tin trong cuéc sèng.

C©u 3: C¶m nhËn cña em vÒ nh÷ng c©u th¬ më ®Çu bµi th¬:“Nãi víi con” cña

Y Ph¬ng.Ch©n ph¶i bíc tíi cha…… tiÕng cêi:.Gîi ý:- §ã lµ h×nh ¶nh mét m¸i Êm gia ®×nh rÊt h¹nh phóc.- Ngêi con ®îc nu«i dìng, che chë trong vßng tay Êm ¸p cña cha mÑ.- Lêi th¬ rÊt ®Æc biÖt: Nãi b»ng h×nh ¶nh, c¸ch h×nh dung cô thÓ ®Ó diÔn t¶ ý trõu

tîng cña ngêi miÒn nói khiÕn c©u th¬ méc m¹c mµ gîi c¶m: bíc ch©n ch¹m tíitiÕng cêi, tiÕng nãi.

- Cha nãi víi con lêi ®Çu tiªn ®ã ®Ó nh¾c nhë con vÒ t×nh c¶m gia ®×nh ruét thÞt vÒcuéi nguån cña mçi ngêi.



142

Néi dung «n tËp truyÖn hiÖn ®¹i

TT T¸c phÈm T¸c gi¶ Hoµn c¶nh ThÓ

lo¹iNéi dung NghÖ thuËt

1 Lµng

Lµ TP xuÊt s¾c

thÓ hiÖn thµnh

c«ng h/a ngêi

n«ng d©n thêi

®¹i c¸ch m¹ng.

Kim L©n

B¾c Ninh

(1920 - 2007)

Nhµ v¨n am

hiÓu cuéc

sèng n«ng

th«n vµ ngêi

n«ng d©n

miÒn B¾c,

thêng viÕt

vÒ ®Ò tµi

ngêi n«ng

d©n

1948

Thêi kú

®Çu cuéc

kh¸ng

chiÕn

chèng Ph¸p

TruyÖn

ng¾n

T×nh yªu lµng

quª th¾m thiÕt

thèng nhÊ víi

lßng yªu níc

vµ tinh thÇn

kh¸ng chiÕn ë

nh©n vËt «ng

Hai

- X©y dùng

t×nh huèng

truyÖn ®Æc

s¾c.

- Miªu t¶

t©m lý

- Ng«n ng÷

nh©n vËt ®Æc

s¾c mang tÝnh

khÈu ng÷.

2 LÆng lÏ Sa Pa

TruyÖn ng¾n

hiÖn ®¹i rót tõ

tËp “Gi÷a trong

xanh” xuÊt b¶n

n¨m 1972.

NguyÔn

Thµnh Long

(Qu¶ng

Nam)

(1925 - 1991)

C©y bót v¨n

xu«i ®¸ng

chó ý chuyªn

viÕt truyÖn

ng¾n vµ ký -

mang vÎ ®Ñp

th¬ méng,

trong trÎo.

1970

Lµ kÕt qu¶

chuyÕn ®i

thùc tÕ lªn

Lµo Cai

cña t¸c gi¶

TruyÖn

ng¾n

- H×nh ¶nh

ngêi lao

®éng b×nh

thêng mµ

tiªu biÓu lµ

anh thanh niªn

lµm c«ng t¸c

khÝ tîng ë

mét m×nh trªn

®Ønh nói cao.

- Qua ®ã,

kh¼ng ®Þnh vÎ

®Ñp cña con

ngêi lao

®éng vµ ý

nghÜa cña

nh÷ng c«ng

viÖc thÇm

lÆng.

- T×nh

huèng hîp lý.

- C¸ch kÓ

chuyÖn tù

nhiªn kÕt hîp

gi÷a tù sù, tr÷

t×nh víi b×nh

luËn.

- TruyÖn

to¸t lªn chÊt

th¬ trong

s¸ng tõ

phong c¶nh

thiªn nhiªn

Sa Pa th¬

méng ®Õn

h×nh ¶nh

nh÷ng con

ngêi n¬i



143

®©y.

3 ChiÕc lîc ngµ NguyÔn

Quang S¸ng

((An Giang)

1932

1966 TruyÖn

ng¾n

T×nh cha con

cao ®Ñp vµ s©u

lÆng trong

c¶nh ngé Ðo le

cña chiÕn

tranh

- NghÖ thuËt

x©y dùng t×nh

huèng bÊt

ngê mµ tù

nhiªn hîp lý.

- NghÖ thuËt

miªu t¶ t©m

lý vµ x©y

dùng tÝnh

c¸ch nh©n vËt

(bÐ Thu)

4 BÕn quª NguyÔn

Minh Ch©u

(1930 - 1989)

(NghÖ An)

Trong tËp

BÕn Quª

(1985)

TruyÖn

ng¾n

Qua nh÷ng

c¶m xóc vµ

suy ngÉm cña

nh©n vËt NhÜ

vµo lóc cuèi

®êi trªn

giêng bÖnh,

truyÖn thøc

tØnh ë mäi

ngêi sù tr©n

träng nh÷ng

gi¸ trÞ vµ vÎ

®Ñp b×nh dÞ,

gÇn gòi cña

cuéc sèng, cña

quª h¬ng.

- X©y dùng

t×nh huèng

truyÖn dùa

trªn chuçi

nghÞch lý cña

cuéc ®êi

nh©n vËt.

- Cã nhiÒu

h×nh ¶nh

mang ý nghÜa

biÓu tîng.

- NhÜ lµ

nh©n vËt t

tëng.

5 Nh÷ng ng«i

sao xa x«i

Lª Minh

Khuª

1971 TruyÖn

ng¾n

Cuéc sèng,

chiÕn ®Êu cña

ba c« g¸i

thanh niªn

xung phong

trªn mét ®iÓm

cao ë tuyÕn

- TruyÖn

®îc trÇn

thuËt, ng«i

thø nhÊt t¹o

®iÒu kiÖn

thuËn lîi ®Ó

t¸c gi¶ tËp



144

®êng Trêng

S¬n trong

nh÷ng n¨m

chiÕn tranh

chèng Mü cøu

níc. TruyÖn

lµm næi bËt

t©m hån trong

sn¸g, giµu th¬

méng, tinh

thÇn dòng

c¶m, cuéc

sèng chiÕn

®Êu ®Çy gian

khæ, hy sinh

nhng rÊt hån

nhiªn, l¹c

quan cña hä.

trung miªu t¶

thÕ giíi néi

t©m nh©n vËt

vµ t¹o ®iÓm

nh×n phï hîp

®Ó miªu t¶

cuéc sèng

chiÕn ®Êu ë

Trêng S¬n.

- X©y dùng

nh©n vËt: chñ

yÕu miªu t¶

t©m lý.

- Ng«n ng÷

giäng ®iÖu

phï hîp víi

ngêi kÓ

chuyÖn.



145

LµngKim L©n

A. KiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶- Kim L©n tªn khai sinh lµ NguyÔn V¨n Tµi, (1920 - 2007), quª ë huyÖn Tõ S¬n,

tØnh B¾c Ninh.- ¤ng lµ nhµ v¨n chuyªn viÕt truyÖn ng¾n vµ ®· cã s¸ng t¸c ®¨ng b¸o tríc Çch

m¹ng th¸ng T¸m 1945. Vèn g¾n bã vµ am hiÓu s©u s¾c cuéc sèng ë n«ng th«n. KimL©n hÇu nh chØ viÕt vÒ sinh ho¹t lµng quª vµ c¶nh ngé cña ngêi n«ng d©n.

II. T¸c phÈm1. Hoµn c¶nh ra ®êi t¸c phÈm: truyÖn ng¾n “Lµng” ®îc viÕt trong thêi kú ®Çu cña

cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ ®¨ng lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ V¨n nghÖ n¨m 1948.2. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt* Néi dung chÝnh: T×nh yªu lµng quª vµ lßng yªu níc, tinh thÇn kh¸ng chiÕn cña

ngêi n«ng d©n ph¶i dêi lµng ®i t¶n c ®· ®îc thÓ hiÖn ch©n thùc, s©u s¾c vµ c¶m ®éngë nh©n vËt «ng Hai trong truyÖn “Lµng”.* NghÖ thuËt: T¸c gi¶ ®· thµnh c«ng trong viÖc x©y dùng t×nh huèng truyÖn, trong

nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý nh©n vËt.3. Tãm t¾tC©u chuyÖn kÓ vÒ «ng Hai Thu, ngêi lµng Chî DÇu. Khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng

Ph¸p bïng næ, theo lêi kªu gäi cña cô Hå ChÝ Minh, toµn d©n tham gia kh¸ng chiÕn, kÓc¶ h×nh thøc t¶n c. Do hoµn c¶nh neo ®¬n, «ng Hai ®· cïng vî con lªn t¶n c ë B¾c

Ninh dï rÊt muèn ë l¹i lµng chiÕn ®Êu. ë n¬i t¶n c, tèi nµo «ng còng sang nhµ b¸cThø bªn c¹nh ®Ó khoe vÒ lµng m×nh r»ng lµng «ng cã nhµ cöa san s¸t, ®êng th«n ngâxãm s¹ch sÏ. ¤ng khoe çi phßng th«ng tin, çi chßi ph¸t thanh vµ phong trµo kh¸ng

chiÕn cña lµng, khi kÓ vÒ lµng «ng say mª, h¸o høc l¹ thêng. ë ®©y, ngµy nµo «ngcòng ra phßng th«ng tin ®Ó nghe tin tøc kh¸ng chiÕn, «ng vui mõng tríc nh÷ng chiÕnth¾ng cña qu©n d©n ta. Nhng råi mét h«m, ë qu¸n níc nä, «ng nghe ®îc c©uchuyÖn cña mét bµ díi xu«i lªn t¶n c nãi r»ng lµng Dçu cña «ng theo giÆc. ¤ng v«cïng ®au khæ, xÊu hæ, cói gÇm mÆt ®i th¼ng vÒ nhµ, suèt ngµy ch¼ng d¸m ®i ®©u,ch¼ng d¸m nãi chuyÖn víi ai, chØ n¬m níp lo mô chñ nhµ ®uæi ®i. Buån khæ qu¸, «ngt©m sù víi ®øa con ót cho khu©y kho¶. ¤ng chím cã ý ®Þnh vÒ lµng ®Ó x¸c minh sù thËtnhng l¹i tù m×nh ph¶n ®èi v× nghÜ vÒ lµng, lµng lµ bá kh¸ng chiÕn, bá cô Hå bëi lµng«ng ®· theo T©y mÊt råi. ThÕ råi mét h«m cã «ng chñ tÞch díi x· lªn ch¬i c¶i chÝnhtin lµng «ng theo giÆc. ¤ng l·o sung síng mïa tay ®i khoe kh¾p lµng r»ng nhµ «ng ®·bÞ ®èt nh½n. Tèi h«m Êy, «ng l¹i sang nhµ b¸c Thø kÓ vÒ lµng m×nh.



146

B. Ph©n tÝch t¸c phÈm1. TruyÖn ng¾n Lµng ®· x©y dùng ®îc mét t×nh huèng truyÖn lµm béc lé s©u s¾c

t×nh yªu lµng quª vµ lßng yªu níc ë nh©n vËt «ng Hai. §ã lµ t×nh huèng nµo ?NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt x©y dùng t×nh huèng truyÖn cña t¸c gi¶ ?

- TruyÖn Lµng ®· x©y dùng ®îc mét t×nh huèng truyÖn lµm béc lé s©u s¾c t×nhc¶m yªu lµng, yªu níc ë ngêi n«ng d©n. ¤ng Hai trong truyÖn lµ ngêi rÊt yªu çilµng chî DÇu cña m×nh, lu«n h·nh diÖn khoe vÒ lµng, Êy thÕ mµ «ng l¹i ph¶i nghe çitin lµng «ng theo giÆc, lËp tÒ tõ miÖng nh÷ng ngêi t¶n c díi xu«i lªn.

- NhËn xÐt: T×nh huèng Êy khiÕn «ng ®au xãt, tñi hæ, day døt trong sù xung ®étgi÷a t×nh yªu lµng quª vµ t×nh yªu níc, mµ t×nh c¶m nµo còng m·nh liÖt, thiÕt tha. §Ætnh©n vËt vµo t×nh huèng gay g¾t Êy, t¸c gi¶ ®· lµm béc lé s©u s¾c c¶ hai t×nh c¶m nãitrªn ë nh©n vËt vµ cho thÊy t×nh yªu níc, tinh thÇn kh¸ng chiÕn lín réng bao trïm lªnt×nh yªu lµng, nã chi phèi vµ thèng nhÊt, mäi t×nh c¶m kh¸c trong con ngêi ViÖt Namthêi kh¸ng chiÕn.

2. Ph©n tÝch diÔn biÕn t©m tr¹ng vµ hµnh ®éng cña nh©n vËt «ng Hai tõ lóc nghelµng m×nh theo giÆc ®Õn kÕt thóc truyÖn.

a. Tríc khi nghe tin d÷ : ë n¬i t¶n c, t×nh yªu lµng cña «ng hai hoµ nhËp víi t×nhyªu níc.

- Xa lµng, ë n¬i t¶n c «ng nhí lµng da diÕt. Nçi nhí lµng khiÕn «ng thay t©m ®æitÝnh: “Lóc nµo «ng còng thÊy bùc béi, Ýt cêi, çi mÆt lóc nµo còng lÇm lÇm, h¬i mét tÝlµ g¾t, h¬i mét tý lµ chöi”.

- Khi ®îc nãi chuyÖn vÒ lµng, «ng vui n¸o nøc ®Õn l¹ thêng “Hai con m¾t «ngs¸ng h¾t lªn, çi mÆt biÕn chuyÓn ho¹t ®éng”.

- ¤ng quan t©m ®Õn t×nh h×nh chÝnh trÞ thÕ giíi, ®Õn çc tin chiÕn th¾ng cña qu©n ta.+ Tin mét em bÐ trong ban tuyªn truyÒn xung phong b¬i ra gi÷a hå Hoµn KiÕm cÇm

quèc kú trªn th¸p rïa.+ Mét anh trung ®éi trëng sau khi giÕt ®îc 7 tªn giÆc ®· tù s¸t b»ng qu¶ lùu ®¹n

cuèi cïng.+ §éi n÷ du kÝch Trng Tr¾c gi¶ lµm ngêi mua hµng ®· b¾t sãng ®îc tªn quan hai

bèt ngay gi÷a chî mµ “Ruét gan «ng l·o cø móa c¶ lªn” - > ®so lµ niÒm vui c¶u métcon ngêi biÕt g¾n bã t×nh c¶m cña m×nh víi vËn mÖnh cña toµn d©n téc, lµ niÒm vuiméc m¹c cña mét tÊm lßng yªu níc ch©n thµnh.

b. Khi nghe tin lµng DÇu theo giÆc:+ Nçi bÊt h¹nh lín ®· ®æ sôp xuèng ®Çu «ng, «ng s÷ng sê “Cæ «ng l·o nghÑn ¾ng

l¹i, da mÆt tª r©n r©n «ng l·o lÆng ®i tëng nh ®Õn kh«ng thë ®îc”. Khi trÊn tÜnh®îc phÇn nµo, «ng cßn cè cha tin çi tin Êy. Nhng råi nh÷ng ngêi t¶n c ®· kÓ rµnhrät qu¸, l¹i kh¼ng ®Þnh hä “võa ë díi Êy lªn”, lµm «ng kh«ng thÓ kh«ng tin.



147

+ Tõ lóc Êy, trong t©m trÝ «ng Hai chØ cã çi tin d÷ Êy x©m chiÕm, nã thµnh mét nçi¸m ¶nh, day døt. Nghe tiÕng chöi bän ViÖt gian, «ng “cói g»m mÆt xuèng mµ ®i”. VÒ®Õn nhµ, «ng “n»m vËt ra giêng”, råi tñi th©n khi nh×n ®µn con, “níc m¾t «ng l·o cøgiµn ra. Chóng nã còng lµ trÎ con lµng ViÖt gian ®Êy ? Chóng nã còng bÞ ngêi ta rÎróng, h¾t hñi ®Êy ?”.+ Nçi tñi hæ khiÕn «ng kh«ng d¸m lã mÆt ra ngoµi. Lóc nµo còng n¬m ní, hÔ thÊy

®¸m ®«ng nµo tô tËp nh¾c ®Õn hai tõ “ViÖt gian”, “Cam nh«ng” th× «ng l¹i tù nhñ“Th«i l¹i chuyÖn Êy råi”.=> T¸c gi¶ diÔn t¶ rÊt cô thÓ nçi ¸m ¶nh nÆng nÒ biÕn thµnh sù sî h·i thêng xuyªn

trong «ng Hai cïng víi nçi ®au xãt, tñi hæ cña «ng tríc çi tin lµng m×nh theo giÆc.+ Khi nghe tin lµng DÇu theo giÆc, t×nh yªu lµng quª vµ tinh thÇn yªu níc cña «ng

Hai ®· cã mét cuéc xung ®ét néi t©m gay g¾t. ¤ng Hai ®· døt kho¸t chän lùa theo çchcña «ng: “Lµng th× yªu thËt nhng lµng ®· theo T©y th× ph¶i thï”, t×nh yªu lµng níc ®·réng lín h¬n bao trïm lªn t×nh c¶m víi lµng quª. Nhng dï x¸c ®Þnh nh thÕ, «ng HaivÉn kh«ng thÓ døt bá t×nh c¶m víi lµng quª, v× thÕ mµ cµng ®au xãt, tñi hæ.+ Khi mô chñ nhµ biÕt chuyÖn, cã ý muèn ®uæi khÐo gia ®×nh «ng ®i, «ng ®· r¬i vµo

t×nh tr¹ng tuyÖt väng, bÕ t¾c hoµn toµn. §i ®©u b©y giê? Kh«ng ai muèn chøa chÊp d©ncña çi lµng ViÖt gian. ¤ng tho¸ng cã ý nghÜa “Hay lµ trë vÒ lµng”. Tuy nhiªn «ng ®·g¹t bá ý nghÜ Êy bëi “Lµng ®· theo T©y, vÒ lµng nghÜa lµ rêi bá Kh¸ng chiÕn, bá cô Hå,lµ cam chÞu trë vÒ kiÕp sèng n« lÖ”. Mèi m©u thuÉn trong néi t©m vµ t×nh thÕ cña nh©nvËt nh ®· thµnh sù bÕ t¾c, ®ßi hái ph¶i ®îc gi¶i quyÕt.+ §au khæ, «ng kh«ng biÕt t©m sù cïng ai ngoµi ®øa con bÐ báng. Yªu lµng DÇu,

«ng muèn kh¾c s©u vµo tr¸i tim bÐ nhá cña con t×nh c¶m víi lµng, víi kh¸ng chiÕn, víiCô Hå, ®ã còng chÝnh lµ tÊm lßng thuû chung “tríc sau nh mét” víi çch m¹ng cña«ng. §©y lµ mét ®o¹n v¨n diÔn t¶ rÊt c¶m ®éng vµ sinh ®éng nçi lßng s©u xa, bÒn chÆt,ch©n thµnh cña «ng Hai - mét ngêi n«ng d©n - víi quª h¬ng, ®Êt níc, víi çchm¹ng vµ kh¸ng chiÕn. NgÇn Êy tuæi ®Çu mµ níc m¾t «ng cø rßng rßng khi nghÜ vÒlµng. Nçi ®au Êy míi ®¸ng tr©n träng lµm sao bëi ®ã lµ nçi ®au cña mét con ngêi danhdù cña Lµng nh chÝnh b¶n th©n m×nh.

c. Khi tin ®ån ®îc c¶i chÝnh:+ Th¸i ®é cña «ng thay ®æi h¼n “Çi mÆt buån thiu mäi ngµy bçng t¬i vui, r¹ng rì

h¼n lªn”. ¤ng l¹i ch¹y ®i khoe kh¾p n¬i “T©y nã ®èt nhµ t«i råi b¸c ¹, ®èt nh½n! ¤ngchñ tÞch lµng t«i võa míi lªn ®©y c¶i chÝnh çi tin lµng DÇu chóng t«i ®i ViÖt gian Êymµ. L¸o! L¸o hÕt! Toµn lµ sai sù môc ®Ých c¶”.

d. §¸nh gi¸ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt:+ TruyÖn kh¾c ho¹ thµnh c«ng nh©n vËt «ng Hai, mét ngêi n«ng d©n yªu lµng, yªu

níc tha thiÕt.



148

+ §Æc biÖt, viÖc ®Æt nh©n vËt vµo t×nh huèng cô thÓ gãp phÇn thÓ hiÖn tÝnh çch, diÔnbiÕn t©m tr¹ng nh©n vËt.+ Ng«n ng÷ nh©n vËt lóc ®èi tho¹i, lóc ®éc tho¹i mang ®Ëm chÊt n«ng th«n, nhuÇn

nhuþ mµ ®Æc s¾c, gîi c¶m.- > Ch©n dung sèng ®éng, ®Ñp ®Ï cña ngêi n«ng d©n thêi kú ®Çu kh¸ng chiÕn.3. §o¹n «ng Hai trß chuyÖn víi ®øa con ót (¤ng l·o «m th»ng con ót lªn lßng…

còng vîi ®i ®îc ®«i phÇn) cho em c¶m nhËn ®iÒu g× vÒ tÊm lßng cña «ng Hai víilµng quª, ®Êt níc, víi cuéc kh¸ng chiÕn? T×nh yªu lµng quª vµ lßng yªu níc ë«ng Hai cã quan hÖ nh thÕ nµo?Trong t©m träng bÞ dån nÐn vµ bÕ t¾c, «ng Hai chØ cßn biÕt trót nçi lßng cña m×nh

vµo nh÷ng lêi thñ thØ t©m sù víi ®øa con nhá cßn rÊt ng©y th¬.

“… ¤ng l·o «m th»ng con ót lªn lßng, vç nhÌ nhÑ vµo lng nã, khÏ hái:

- Hóc kia! ThÇy hái con nhÐ, con lµ con ai?- Lµ con thÇy mÊy l¹i con u.- ThÕ nhµ con ë ®©u?- Nhµ ta ë lµng Chî DÇu.- ThÕ con cã thÝch vÒ lµng chî DÇu kh«ng ?Th»ng bÐ nÐp ®Çu vµo ngùc bè tr¶ lêi khe khÏ:- Cã.¤ng l·o «m khÝt th»ng bÐ vµo lßng, mét lóc l©u «ng l¹i hái:

- µ, thÇy hái con nhÐ. ThÕ con ñng hé ai?Th»ng bÐ d¬ tay lªn, m¹nh b¹o vµ rµnh rät:

- ñng hé cô Hå ChÝ Minh mu«n n¨m!Níc m¾t «ng l·o giµn ra, ch¶y rßng rßng trªn hai m¸. ¤ng nãi thñ thØ:

- õ ®óng råi, ñng hé cô Hå con nhØ.

…Anh em ®ång chÝ cã biÕt cho bè con «ng.Cô Hå trªn ®Çu trªn cæ xÐt soi cho bè con «ng.Çi lßng bè con «ng lµ nh thÕ ®Êy, cã bao giê d¸m ®¬n sai. ChÕt th× chÕt cã bao

giê d¸m ®¬n sai…".§©y lµ mét ®o¹n v¨n diÔn t¶ rÊt c¶m ®éng vµ sinh ®éng nçi lßng s©u sa, bÒn chÆt,

ch©n thµnh cña «ng Hai - mét ngêi n«ng d©n - víi quª h¬ng, ®Êt níc, víi çchm¹ng vµ kh¸ng chiÕn.Qua nh÷ng lêi t©m sù víi ®øa con nhá, thùc chÊt lµ lêi tù nhñ víi m×nh, tù gi·i bµy

nçi lßng m×nh, ta thÊy râ ë «ng Hai:+ T×nh yªu s©u nÆng víi çi lµng chî DÇu (¤ng muèn ®øa con nhá, thùc chÊt ghi

nhí c©u Nhµ ta ë lµng Chî DÇu).



149

+ TÊm lßng thuû chung víi kh¸ng chiÕn, víi çch m¹ng mµ biÓu tîng lµ cô Hå(Anh em ®ång chÝ cã biÕt cho bè con «ng. Cô Hå trªn ®Çu trªn cæ xÐt soi cho bè con«ng). T×nh c¶m Êy lµ s©u nÆng, bÒn v÷ng vµ thiªng liªng (Çi lßng bè con «ng lµ nhthÕ ®Êy, cã bao giê d¸m ®¬n sai. ChÕt th× chÕt cã bao giê d¸m ®¬n sai).

4. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý vµ ng«n ng÷ nh©n vËt «ng Hai cña t¸cgi¶? NghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý nh©n vËt:+ T¸c gi¶ ®Æt nh©n vËt vµo t×nh huèng thö th¸ch bªn trong ®Ó béc lé chiÒu s©u t©m

tr¹ng.+ T¸c gi¶ miªu t¶ rÊt cô thÓ, gîi c¶m çc diÔn biÕn néi t©m qua çc ý nghÜ, hµnh vi,

ng«n ng÷, ®Æc biÖt, diÔn t¶ rÊt ®óng vµ g©y Ên tîng m¹nh mÏ vÒ sù ¸m ¶nh, day døttrong t©m tr¹ng nh©n vËt. §iÒu ®ã chøng tá Kim L©n am hiÓu s©u s¾c ngêi n«ng d©nvµ thÕ giíi tinh thÇn cña hä.

- Ng«n ng÷ nh©n vËt: Ng«n ng÷ trong truyÖn rÊt ®Æc s¾c, ®Æc biÖt lµ ng«n ng÷ nh©nvËt «ng hai. Nh÷ng ®iÓm næi bËt trong ng«n ng÷ cña t¸c phÈm :+ Ng«n ng÷ mang ®Ëm tÝnh khÈu ng÷ vµ lêi ¨n tiÕng nãi cña ngêi n«ng d©n.+ Lêi trÇn thuËt vµ lêi nh©n vËt cã sù thèng nhÊt vÒ s¾c th¸i, giäng ®iÖu, do truyÖn

®îc trÇn thuËt chñ yÕu ë ®iÓm nh×n cña nh©n vËt «ng Hai (mÆc dï vÉn dïng çch trÇnthuËt ë ng«i thø 3).+ Ng«n ng÷ cña nh©n vËt «ng Hai võa cã nÐt chung cña ngêi n«ng d©n, l¹i mang

®Ëm ç tÝnh cña nh©n vËt nªn rÊt sinh ®éng.5. Nªu mét sè truyÖn ng¾n vµ bµi th¬ viÕt vÒ t×nh c¶m quª h¬ng, ®Êt níc ? H·y

nªu nÐt riªng cña truyÖn ng¾n Lµng so víi nh÷ng t¸c phÈm Êy.* TruyÖn ng¾n - th¬ viÕt vÒ t×nh c¶m quª h¬ng:- Lßng yªu níc - E - REN - BUA- Quª h¬ng - §ç Trung Qu©n- Quª h¬ng - Giang Nam- Quª h¬ng - TÕ Hanh- Lao xao - Duy Kh¸n- Buæi häc cuèi cïng - §« - ®ª

* NÐt riªng cña“Lµng”:

- Nh÷ng truyÖn ng¾n vµ th¬ trªn ®Òu viÕt vÒ lßng yªu quª h¬ng ®Êt níc nhng ë®ã t×nh c¶m míi ®¬n thuÇn lµ t×nh yªu, cha mang tÝnh kh¸i qu¸t, cha cã t×nh huèngrâ rµng ®Ó béc lé t×nh yªu Êy.

- Cßn ë truyÖn ng¾n “Lµng”, t×nh yªu lµng ë «ng Hai ®· trë thµnh niÒm say mª,h·nh diÖn, thµnh thãi quen khoe lµng cña m×nh.

- T×nh yªu lµng quª ph¶i ®îc ®Æt trong t×nh yªu níc, thèng nhÊt víi tinh thÇnkh¸ng chiÕn khi ®Êt níc ®ang bÞ x©m lîc vµ c¶ d©n téc ®ang tiÕn hµnh cuéc kh¸ngchiÕn.



150

- “Lµng” cã t×nh huèng ®îc x©y dùng hÕt søc ®Æc s¾c, bÊt ngê mµ hîp lý. “Lµng”lµ lêi kh¼ng ®Þnh giai ®o¹n t×m ®êng vµ nhËn ®êng cña nÒn v¨n ho¸ míi. V¨n ho¸kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p trë thµnh mét bé phËn cña kh¸ng chiÕn, tÝch cùc tham giakh¸ng chiÕn, phôc vô cho kh¸ng chiÕn, cho niÒm tin.

* Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm:C©u 1 : Nhan ®Ò cña truyÖn lµ "Lµng" sao kh«ng ph¶i lµ "Lµng DÇu" ch¼ng

h¹n. Tõ nhan ®Ò cña truyÖn, em hiÓu g× vÒ chñ ®Ò cña t¸c phÈm ?Gîi ý :a. Nhan ®Ò cña truyÖn lµ "Lµng" kh«ng ph¶i lµ “Lµng DÇu” v× nÕu lµ “Lµng DÇu” th×

vÊn ®Ò mµ t¸c gi¶ ®Ò cËp tíi chØ n»m trong ph¹m vi nhá hÑp, cô thÓ ë mét lµng. Dông ýcña t¸c gi¶ muèn nãi tíi mét vÊn ®Ò mang tÝnh phæ biÕn ë kh¾p çc lµng quª, cã trongmäi ngêi n«ng d©n. Bëi thÕ "lµng" lµ nhan ®Ò hîp lý víi dông ý cña t¸c gi¶. Qua ®ã tahiÓu chñ ®Ò cña truyÖn: ca ngîi t×nh yªu lµng quª tha thiÕt cña nh÷ng ngêi n«ng d©nViÖt Nam trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.Nh vËy, nhan ®Ò "lµng" võa nãi lªn ®îc çi riªng lµ t×nh yªu lµng cña «ng Hai,

®ång thêi qua çi riªng Êy, còng nãi lªn ®îc çi chung: tÊm lßng cña nh÷ng ngêi d©nquª ®Êt ViÖt.

C©u 2: Trong "Lµng", Kim L©n cã kÓ vÒ «ng Hai cø móa tay lªn mµ khoe nhµ

«ng bÞ giÆc ®èt, ®èt nh½n. Chi tiÕt nµy dêng nh v« lý. ý kiÕn cña em nh thÕ nµo?Ghi l¹i v¾n t¾t.Gîi ý:Trong "Lµng", chi tiÕt kÓ vÒ «ng Hai cø móa tay lªn mµ khoe nhµ «ng bÞ ®èt nh½n…

Míi ®äc chi tiÕt nµy, ta thÊy dêng nh v« lý bëi ng«i nhµ lµ c¶ mét tµi s¶n qu¸ lín.H¬n thÕ nã cßn g¾n víi bao kû niÖm vui buån rÊt thiªng liªng cña mçi con ngêi. MÊtnã ai mµ kh«ng xãt xa ®au ®ín ? Nhng «ng Hai l¹i cã cö chØ “Móa tay lªn ®Ó khoe"®ã lµ biÓu hiÖn cña t©m tr¹ng sung síng, sung síng ®Õn tét ®é. T©m tr¹ng nµy dêngnh cã vÎ kh«ng b×nh thêng? Kh«ng! §Æt «ng Hai trong hoµn c¶nh cña "Lµng", lµngDÇu ®ang bÞ hai tiÕng viÖt gian theo t©y th× «ng Hai vui síng sao ®îc v× nhµ bÞ t©y®èt lµ b»ng chøng hïng hån r»ng lµng DÇu cña «ng vÉn theo kh¸ng chiÕn, theo çchm¹ng, ®ã lµ mét lµng quª anh hïng, ®øng dËy chèng thùc d©n Ph¸p. Ch¾c h¼n mÊt nhµ«ng Hai còng ®au l¾m chø, xãt xa l¾m chø. Nhng dï thÕ nµo th× nhµ cßn cã thÓ x©ydùng l¹i ®îc, song danh dù cña lµng ®©u dÔ lÊy l¹i? ¤ng ®· quªn ??? sù mÊt m¸t riªng®Ó tù hµo sung síng trong vÎ ®Ñp, søc m¹nh chung cña lµng quª, ®Êt níc, thÕ ®Êy,

niÒm vui, nçi buån cña «ng Hai lu«n g¾n liÒn víi vËn mÖnh cña Lµng Dầu. ThÕ míibiÕt «ng Hai yªu lµng quª tha thiÕt ®Õn chõng nµo! T×nh yªu lµng quª ®îc më réng,hoµ quÖn trong t×nh yªu tæ quèc thËt s©u nÆng vµ thiªng liªng.

C©u 4: Ph©n tÝch ®o¹n:- ThÕ nhµ con ë ®©u?



151

…- õ, ®óng råi, ñng hé cô Hå con nhØ:Qua ®o¹n ®èi tho¹i nµy, t©m tr¹ng «ng Hai cã g× ®Æc biÖt? §iÒu ®ã thÓ hiÖn nçi niÒm

s©u kÝn cña nh©n vËt nµy nh thÕ nµo?Gîi ý:- Khæ t©m v× nhÇm tëng lµng m×nh theo T©y, níc m¾t giµn giôa trªn m¸ (T©m

tr¹ng ®au khæ).- Béc lé t×nh yªu lµng, yªu níc cña «ng. Nh÷ng day døt, tr¨n trë trong lßng «ng,

«ng nh muèn kh¼ng ®Þnh t×nh yªu lµng chî Dầu vµ sù trung thµnh víi c¸ch m¹ng, víikh¸ng chiÕn.

- ¤ng hái con nh÷ng c©u tëng rÊt vu v¬, bëi ®on gi¶n «ng muèn ®îc nghe vÒlµng chî Dçu, ®îc thÊy con trÎ nh¾c ®Õn ng«i lµng mµ m×nh yªu quý.

- V× lÇm tëng lµng theo giÆc - > c¶ hai bè con «ng ®Òu tr¶ lêi khe khÏ, thñ thØ.¤ng Hai xÊu hæ cho lµng «ng, cho ngêi d©n quª «ng: "hai bªn m¶…" chøng tá «ng rÊtkhæ t©m.

- C¸ch thÓ hiÖn t×nh yªu cña «ng Hai rÊt méc m¹c vµ ch©n thµnh. C©u tr¶ lêi cña®øa con ót: "ñng hé cô Hå ChÝ Minh mu«n n¨m" hay chÝnh lµ nçi lßng cña «ng: «ngchuyÖn trß víi con hay ®ang gi·i bµy cho v¬i bít nçi khæ, sù tñi hæ, d»n vÆt ®ang ¸m¶nh trong lßng «ng suèt mÊy h«n nay.=> Nh÷ng dßng ®èi tho¹i ng¾n gän, gi¶n dÞ, s©u s¾c, ch©n quª ®· thÓ hiÖn ®îc nçi

lßng s©u kÝn trong lßng «ng Hai Thu.



152

LÆng lÏ sa paNguyÔn Thµnh Long

A. KiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶:NguyÔn Thµnh Long (1925 - 1991) quª ë huyÖn Duy Xuyªn, tØnh Qu¶ng Nam, viÕt

v¨n tõ thêi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, lµ c©y bót chuyªn vÒ truyÖn ng¾n vµ ký.II. T¸c phÈm1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: TruyÖn ng¾n lµ kÕt qu¶ chuyÕn ®i lªn Lµo Cai hÌ 1970 cña

t¸c gi¶. TruyÖn tõ tËp “Gi÷a trong xanh” in n¨m 1972.2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung, nghÖ thuËt:* Néi dung: TruyÖn ng¾n “LÆng lÏ Sa Pa” kh¾c ho¹ thµnh c«ng h×nh ¶nh nh÷ng

ngêi lao ®éng b×nh thêng, mµ tiªu biÓu lµ anh thanh niªn lµm c«ng t¸c khÝ tîng ëmét m×nh trªn ®Ønh nói cao. Qua ®ã truyÖn kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp cña con ngêi lao ®éngvµ ý nghÜa nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng.* NghÖ thuËt: TruyÖn ®· x©y dùng ®îc mét t×nh huèng truyÖn hîp lý, çch kÓ

truyÖn tù nhiªn, cã sù kÕt hîp gi÷a tù sù, tr÷ t×nh víi b×nh luËn.

3. Tãm t¾t truyÖn ng¾n“LÆng lÏ Sa Pa” cña NguyÔn Thµnh Long

Xe tíi ch©n ®Ønh Yªn S¬n, b¸c l¸i xe dõng l¹i, giíi thiÖu víi «ng ho¹ sÜ giµ vµ c« küs trÎ mét anh thanh niªn lµm c«ng t¸c khÝ tîng vµ vËt lý ®Þa cÇu sèng mét m×nh trªnnói. Trong cuéc gÆp gì 30 phót ng¾n ngñi, anh thanh niªn kÓ vÒ c«ng viÖc cña m×nh,c«ng viÖc ®¬n gi¶n nhng gian khæ vµ c« ®¬n. Anh ®· béc lé nh÷ng suy nghÜ ®óng ®¾nvÒ c«ng viÖc vµ cuéc ®êi. Khi ong ho¹ sÜ ®Þnh vÏ anh, anh ®· giíi thiÖu nh÷ng ngêikh¸c mµ anh cho lµ ®¸ng vÏ h¬n nh «ng kü s vên rau, nhµ nghiªn cøu sÐt. Nh÷ng®iÒu kh¸m ph¸ ®îc ë anh thanh niªn lµm cho ngêi kh¸ch v« cïng xóc ®éng. Khi hätrë vÒ, anh cßn tÆng c« g¸i mét bã hoa vµ tÆng b¸c giµ mét lµn trøng ¨n ®êng.

B. Ph©n tÝch t¸c phÈm1. NhËn xÐt vÒ cèt truyÖn vµ t×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn ng¾n "LÆng lÏ Sa Pa".- Mét trong nh÷ng mÊu chèt cña nghÖ thuËt x©y dùng truyÖn ng¾n lµ x©y dùng t×nh

huèng truyÖn.- T×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn ng¾n "LÆng lÏ Sa Pa" chÝnh lµ cuéc gÆp gì t×nh cê

cña anh thanh niªn lµm viÖc mét m×nh ë tr¹m khÝ tîng víi b¸c l¸i xe vµ hai hµnhkh¸ch trªn chuyÕn xe Êy - «ng ho¹ sÜ vµ c« kü s lªn th¨m trong chèt l¸t n¬i ë vµ n¬ilµm viÖc cña anh thanh niªn.

- T×nh huèng gÆp gì nµy lµ c¬ héi thuËn tiÖn ®Ó t¸c gi¶ kh¾c ho¹ "bøc ch©n dung"nh©n vËt chÝnh mét çch tù nhiªn vµ tËp trung, qua sù quan s¸t cña çc nh©n vËt kh¸cvµ qua chÝnh lêi lÏ, hµnh ®éng cña anh. §ång thêi, qua "bøc ch©n dung" (c¶ cuéc sèngvµ nh÷ng suy nghÜ) cña ngêi thanh niªn, qua sù c¶m nhËn cña çc nh©n vËt kh¸c (chñ



153

yÕu lµ «ng ho¹ sÜ) vÒ anh vµ nh÷ng ngêi nh anh, t¸c gi¶ ®· lµm næi bËt ®îc chñ ®Òcña t¸c phÈm: "Trong çi lÆng im cña Sa Pa, díi nh÷ng dinh thù cò kü cña Sa Pa, SaPa mµ chØ nghe tªn, ngêi ta ®· nghÜ ®Õn chuyÖn nghØ ng¬i, cã nh÷ng con ngêi lµmviÖc vµ lo nghÜ nh vËy cho ®Êt níc".

II. T¸c phÈm nµy theo lêi t¸c gi¶, "lµ mét bøc ch©n dung". §ã lµ bøc ch©ndung cña ai, hiÖn ra trong çi nh×n vµ suy nghÜ cña nh÷ng nh©n vËt nµo?

- §ã lµ bøc ch©n dung cña ngêi thanh niªn lµm c«ng t¸c khÝ tîng, ë mét m×nh t¹itr¹m khÝ tîng trªn nói cao, gi÷a çi lÆng lÏ cña Sa Pa.

- T¸c gi¶ gäi truyÖn cña m×nh "lµ mét bøc ch©n dung" v×:+ Thø nhÊt, v× t¸c gi¶ chØ ®Ó cho nh©n vËt xuÊt hiÖn trong cuéc gÆp gì ng¾n ngñi

kho¶ng 30 phót víi ba nh©n vËt kh¸c («ng ho¹ sÜ, c« kü s, b¸c l¸i xe). Cuéc sèng t×nhc¶m vµ suy nghÜ cña anh chØ ®îc thÓ hiÖn qua lêi kÓ cña b¸c l¸i xe, qua sù quan s¸tcña «ng ho¹ sü, c« kü s vµ qua lêi béc b¹ch t©m sù cña chÝnh anh. TruyÖn ng¾n nµy cãcèt truyÖn hÕt søc ®¬n gi¶n, kh«ng cã xung ®ét, còng kh«ng cã th¾t nót hay cao trµonh ë phÇn lín çc truyÖn ng¾n kh¸c.+ Thø hai, nh©n vËt anh thanh niªn ®îc ngêi ho¹ sÜ giµ quan s¸t vµ muèn thÕ hiÖn

b»ng mét bøc ch©n dung.III. Ph©n tÝch nh©n vËt anh thanh niªn trong truyÖnH·y ph©n tÝch ®Ó lµm râ vÎ ®Ñp cña con ngêi lao ®éng vµ ý nghÜa cao quý cña

nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng.Dµn ý chi tiÕt

I. Më bµi :- Trong v¨n häc ViÖt Nam cã nh÷ng c©y bót v¨n xu«i chØ chuyªn vÒ truyÖn ng¾n vµ

ký - NguyÔn Thµnh Long lµ mét trong sè ®ã. ¤ng ®îc kh¼ng ®Þnh nh mét c©y bóttruyÖn ng¾n vµ ký ®¸ng chó ý trong nh÷ng n¨m 60 - 70 víi c¶ gÇn chôc s¸ch ®· in."LÆng lÏ Sa Pa" lµ kÕt qu¶ cña chuyÕn "th©m nhËp thùc tÕ" ë Lµo Cai cña t¸c gi¶

trong mïa hÌ n¨m Êy.- Trong chuyÖn ng¾n "LÆng lÏ Sa Pa”, t¸c gi¶ NguyÔn Thµnh Long ®· göi g¾m

chñ ®Ò cña c©u chuyÖn “trong çi lÆng im… ®Êt níc”.§iÒu Êy sÏ ®îc thÊy râ qua nh©n vËt: anh thanh niªn; «ng…II. Th©n bµi:- §äc truyÖn, ngêi ®äc thÊy vÎ ®Ñp cña Sa Pa hiÖn lªn thËt ®éc ®¸o, ®Çy chÊt th¬,

nhng truyÖn cßn giíi thiÖu víi chóng ta vÒ vÎ ®Ñp cña con ngêi Sa Pa. §ã lµ nh÷ngcon ngêi miÖt mµi lµm viÖc, nghiªn cøu khoa häc, trong lÆng lÏ mµ rÊt khÈn tr¬ng v×lîi Ých cña ®Êt níc, v× cuéc sèng cña con ngêi.

1. §ã lµ anh thanh niªn:a. VÞ trÝ cña nh©n vËt vµ çch miªu t¶ cña t¸c gi¶:



154

- TruyÖn ®a ra 4 nh©n vËt: b¸c l¸i xe, «ng ho¹ sÜ, c« kü s míi ra trrêng vµ anhthanh niªn ë tr¹m khÝ tîng trªn ®Ønh Yªn S¬n cao hai ngh×n s¸u tr¨m mÐt.

- Anh thanh niªn lµ nh©n vËt chÝnh cña truyÖn, nh©n vËt nµy kh«ng xuÊt hiÖn ngaytõ ®Çu truyÖn mµ chØ hiÖn ra trong cuéc gÆp gì gi÷a çc nh©n vËt kia víi anh, khi xecña hä dõng l¹i nghØ. Nh©n vËt Êy chØ hiÖn ra trong chèc l¸t, ®ñ ®Ó çc nh©n vËt kh¸ckÞp ghi nhËn mét Ên tîng, mét ký ho¹ ch©n dung vÒ anh råi dêng nh anh l¹i khuÊtlÊp trong m©y mï b¹t ngµn vµ çi lÆng lÏ mu«n thña cña nói cao Sa Pa. Nh©n vËt anhthanh niªn hiÖn ra ®Ó mäi ngêi c¶m nhËn ®îc r»ng: “Trong çi lÆng im cña Sa Pa,díi nh÷ng dinh thù cò Kü cña Sa Pa, Sa Pa mµ chØ nghe tªn, ngêi ta ®· nghÜ ®ÕnchuyÖn nghØ ng¬i, cã nh÷ng con ngêi lµm viÖc vµ lo nghÜ nh vËy cho ®Êt níc”.

- Nh©n vËt anh thanh niªn ®îc hiÖn ra sù nh×n nhËn, suy nghÜ, ®¸nh gi¸ cña çcnh©n vËt kh¸c: b¸c l¸i xe, «ng ho¹ sü, c« g¸i. Qua çch nh×n vµ c¶m xóc cña mçi ngêi,h×nh ¶nh anh thanh niªn thªm râ nÐt vµ ®¸ng mÕn h¬n.

b. Nh÷ng nÐt ®Ñp cña nh©n vËt:* Hoµn c¶nh sèng vµ lµm viÖc:- Nh©n vËt chÝnh trong truyÖn lµm c«ng t¸c khÝ tîng kiªm vËt lý ®Þa cÇu. Sèng

mét m×nh trªn ®Ønh nói Yªn S¬n cao 2600m, quanh n¨m suèt th¸ng gi÷a cæ c©y vµ m©y

nói Sa Pa. C«ng viÖc cña anh lµ:“®o giã, ®o ma, ®o n¾ng, tÝnh m©y, ®o chÊn ®éng

mÆt ®Êt, dùa vµo c«ng viÖc b¸o tríc thêi tiÕt hµng ngµy, phôc vô s¶n xuÊt, phôc vôchiÕn ®Êu”. C«ng viÖc Êy ®ßi hái ph¶i tØ mØ, chÝnh x¸c vµ cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao(nöa ®ªm ®óng giê èp th× dï ma tuyÕt, gi¸ l¹nh thÕ nµo còng ph¶i trë dËy ra ngoµi trêilµm c«ng viÖc ®· quy ®Þnh).

- Nhng çi gian khæ nhÊt lµ ph¶i vît qua ®îc sù c« ®¬n, v¾ng vÎ, quanh n¨msuèt th¸ng mét m×nh trªn ®Ønh nói cao kh«ng mét bãng ngêi - mét hoµn c¶nh thËt ®ÆcbiÖt.

* Nh÷ng nÐt ®Ñp trong viÖc lµm, çch sèng, suy nghÜ, t×nh c¶m vµ quan hÖ víimäi ngêi.

- Vît lªn hoµn c¶nh sèng, nh÷ng vÊt v¶ cña c«ng viÖc, anh cã nh÷ng suy nghÜ rÊt®Ñp:+ §èi víi c«ng viÖc, anh yªu nã tíi møc trong khi mäi ngêi cßn ¸i ng¹i cho cuéc

sèng ë ®é cao 2600m cña anh th× anh l¹i íc ao ®îc lµm viÖc ë ®é cao trªn 3000m. V×anh cho nh vËy míi gäi lµ lý tëng.+ Anh cã nh÷ng suy nghÜ thËt ®óng vµ s©u s¾c vÒ c«ng viÖc ®èi víi cuéc sèng con

ngêi: “khi ta lµm viÖc, ta víi c«ng viÖc lµ mét, sao l¹i gäi lµ mét m×nh ®îc” vµ anhhiÓu r»ng c«ng viÖc cña anh cßn g¾n víi c«ng viÖc cña bao anh em ®ång chÝ díi kia.“C«ng viÖc cña ch¸u gian khæ thËt ®Êy chø cÊt nã ®i, ch¸u buån ®Õn chÕt mÊt”.+ Quan niÖm cña anh vÒ h¹nh phóc thËt lµ ®¬n gi¶n nhng còng thËt ®Ñp. Khi biÕt

mét lÇn do ph¸t hiÖn kÞp thêi mét ®¸m m©y kh« mµ anh ®· gãp phÇn vµo chiÕn th¾ng



155

cña kh«ng qu©n ta b¾n r¬i ®îc m¸y bay Mü trªn cÇu Hµm Rång, anh thÊy m×nh “thËth¹nh phóc”.+ Cuéc sèng cña anh kh«ng c« ®¬n buån tñi nh ngêi kh¸c nghÜ. Bëi anh cßn biÕt

t¹o niÒm vui trong c«ng viÖc, ®ã lµ ®äc s¸ch. V× s¸ch chÝnh lµ ngêi b¹n ®Ó anh “trßchuyÖn”. Nhê cã s¸ch mµ anh chèng träi ®îc víi sù v¾ng lÆng quanh n¨m. Nhê cãs¸ch mµ anh tiÕp tôc häc hµnh, më mang kiÕn thøc.

- Tõ nh÷ng suy nghÜ ®Ñp vÒ c«ng viÖc, h¹nh phóc vµ cuéc sèng, ë anh cßn cãnh÷ng hµnh ®éng thËt ®Ñp ®Ï biÕt bao:+ MÆc dï chØ cã mét m×nh, kh«ng ngêi gi¸m s¸t, anh ®· vît qua nh÷ng gian khæ

cña hoµn c¶nh, lµm viÖc mét çch nghiªm tóc, tù gi¸c víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao.Nöa ®ªm, ®óng giê “èp”, dï ma tuyÕt gi¸ l¹nh thÕ nµo anh còng trë dËy ra ngoµi trêilµm viÖc. Ngµy nµo còng vËy, anh lµm viÖc mét çch ®Òu ®Æn, chÝnh x¸c ®ñ 4 lÇn trongmét ngµy vµo lóc 4 giê, 11 giê, 7 giê tèi vµ 1 giê s¸ng.+ Nhng çi gian khæ nhÊt lµ vît qua ®îc sù c« ®¬n, v¾ng vÎ quanh n¨m suèt

th¸ng mét m×nh trªn ®Ønh nói cao, kh«ng mét bãng ngêi. Míi ®Çu, anh “thÌm ngêi”tíi møc ph¶i lÊy c©y ch¾n ngang ®êng « t« ®Ó ®îc nghe tiÕng ngêi! VÒ sau anh nghÜ:“NÕu ®ã chØ lµ nçi nhí phån hoa ®« thÞ th× thËt xoµng” vµ anh ®· vît qua ®Ó sèng,lµm viÖc mét m×nh víi cá c©y thiªn nhiªn Sa Pa, ®Ó trë thµnh: “Con ngêi c« ®éc nhÊtthÕ gian” mµ bÊt cø ai ®· mét lÇn gÆp anh ®Òu mang theo Ên tîng ®Ñp ®Ï.

- Anh cßn cã mét nÕp sèng ®Ñp: Anh tù s¾p xÕp cuéc sèng mét m×nh ë tr¹m métçch ng¨n n¾p: cã mét vên rau xanh tèt, mét ®µn gµ ®Î trøng, mét vên hoa rùc rì.

- ë ngêi thanh niªn Êy cßn cã mét phong çch sèng rÊt ®Ñp:+ §ã lµ sù cëi më, ch©n thµnh víi kh¸ch, rÊt quý trong t×nh c¶m cña mäi ngêi,

khao kh¸t ®îc gÆp gì, ®îc trß chuyÖn. DÉu ph¶i sèng mét m×nh nhng anh vÉn lu«nquan t©m tíi ngêi kh¸c: anh göi biÕu gãi tam thÊt cho vî b¸c l¸i xe võa bÞ èm, tÆnghoa cho c« g¸i, mêi b¸c l¸i xe vµ «ng ho¹ sÜ uèng trµ, tÆng cho ngêi ®i xa mét giátrøng gµ t¬i.+ Anh cßn lµ ngêi khiªm tèn, thµnh thùc c¶m thÊy c«ng viÖc vµ nh÷ng ®ãng gãp

cña m×nh chØ lµ nhá bÐ. Khi «ng ho¹ sü muèn vÏ ch©n dung anh, anh nhiÖt t×nh giíithiÖu víi «ng nh÷ng ngêi kh¸c mµ anh cho r»ng ®¸ng c¶m phôc h¬n anh. («ng kü svên rau Sa Pa, anh çn bé nghiªn cøu lËp b¶n ®å sÐt).

- > Tãm l¹i, chØ b»ng mét sè chi tiÕt vµ chØ xuÊt hiÖn trong mét kho¶nh kh¾c cñatruyÖn, t¸c gi¶ ®· ph¸c ho¹ ®îc ch©n dung nh©n vËt chÝnh víi nh÷ng nÐt ®Ñp vÒ tinhthÇn, t×nh c¶m, çch sèng vµ nh÷ng suy nghÜ vÒ cuéc sèng, vÒ ý nghÜa cña c«ng viÖc.

2. Ta cßn b¾t gÆp ë ®Êt Sa Pa nh÷ng con ngêi lµm viÖc ©m thÇm, lÆng lÏ cho ®Êtníc qua lêi kÓ cña anh thanh niªn.



156

a. §ã lµ «ng kü s vên rau Sa Pa: Ngµy nµy qua ngµy kh¸c ngåi trong vên,ch¨m chó r×nh xem çch lÊy mËt ong ®Ó råi tù tay thô phÊn cho hµng v¹n c©y su hµo ®Óh¹t gièng lµm ra tèt h¬n, ngät h¬n tríc.b. §ã lµ anh çn bé nghiªn cøu sÐt: ®· “11 n¨m kh«ng mét ngµy xa c¬ quan” lu«n

“trong t thÕ s½n sµng, suèt ngµy chê sÐt” ®Ó lËp b¶n ®å t×m ra tµi nguyªn trong lßng®Êt.=> Nh÷ng con ngêi Êy lµm cho anh thanh niªn thÊy “cuéc ®êi ®Ñp qu¸” ®©u cßn

buån tÎ “c« ®éc nhÊt thÕ gian”.=> §óng nh t¸c gi¶ ®· viÕt: “Trong çi lÆng im… cho ®Êt níc”.3. Nh©n vËt anh thanh niªn, «ng kü s vên rau, anh çn bé nghiªn cøu sÐt gióp

ta hiÓu thªm ý nghÜa cña nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng:- Hä t¹o thµnh çi thÕ giíi nh÷ng con ngêi nh anh thanh niªn ë tr¹m khÝ tîng,

nh÷ng con ngêi miÖt mµi lao ®éng khoa häc lÆng lÏ mµ khÈn tr¬ng v× lîi Ých cña ®Êtníc, v× cuéc sèng cña mäi ngêi.

- Cuéc sèng lao ®éng gi¶n dÞ nhng cao ®Ñp lµm nªn vÎ ®Ñp ®Ých thùc cña mçi conngêi, cã søc thuyÕt phôc lan to¶ víi nh÷ng ngêi xung quanh.

III. KÕt bµi:Qua phÇn ph©n tÝch trªn ta thÊy “LÆng lÏ Sa Pa” ®ang ng©n vang trong lßng ta

nh÷ng rung ®éng nhÑ nhµng mµ thó vÞ vÒ nh÷ng con ngêi ©m thÇm lÆng lÏ nhng thËt®¸ng yªu. Hä ®· dÖt lªn bµi ca vÒ t×nh yªu tæ chøc, t×nh yªu ®Êt níc.

IV. Ph©n tÝch çc nh©n vËt phô:1. Nh©n vËt «ng ho¹ sÜ:- Tuy kh«ng dïng çch kÓ ë ng«i thø nhÊt, nhng hÇu nh ngêi kÓ chuyÖn ®·

nhËp vµo çi nh×n vµ suy nghÜ cña nh©n vËt «ng ho¹ sü ®Ó quan s¸t vµ miªu t¶ tõ c¶nhthiªn nhiªn ®Õn nh©n vËt chÝnh cña truyÖn - ngêi thanh niªn.

- ¤ng lµ 1 nghÖ sü ch©n chÝnh, 1 trÝ thøc lÞch duyÖt, 1 nh©n çch ®Ñp cã ®êisèng néi t©m phong phó.

- Ngßi bót nh lµ 1 qu¶ tim n÷a cña «ng v× suèt ®êi «ng chØ ®i vµ vÏ, «ng khao kh¸tnghÖ thuËt, v× thÕ mµ «ng thªm yªu cuéc sèng vµ con ngêi. Lóc nµo «ng còng tr¨n trëph¶i vÏ ®îc çi g× mµ suèt ®êi m×nh thÝch.

- Ngêi ho¹ sü ngay tõ phót ®Çu gÆp gì, b»ng c¶ sù tõng tr¶i nghÖ thuËt vµ khaokh¸t t×m çi ®Ñp cña cuéc sèng ®· nhËn ra vÎ ®Ñp tõ t©m hån anh thanh niªn vµthùc sù thÊy bèi rèi, xóc ®éng. “V× ho¹ sü ®· b¾t gÆp mét ®iÒu thËt ra «ng vÉn ao íc®îc biÕt, «i, mét nÐt th«i còng ®ñ kh¼ng ®Þnh mét t©m hån, kh¬i gîi mét ý s¸ng t¸c”.=> ¤ng ph¸t hiÖn ra vÎ ®Ñp míi ë Sa Pa, ®Ñp h¬n c¶ thiªn nhiªn Sa Pa, ®ã lµ vÎ ®Ñp

tõ t©m hån con ngêi ë Sa Pa. Vµ «ng c¶m nhËn ®îc anh thanh niªn chÝnh lµ ®èitîng kh¬i nguån cho c¶m xóc.



157

- ¤ng ho¹ sü muèn ghi l¹i h×nh ¶nh anh thanh niªn b»ng nÐt bót ký ho¹, vµ “ngêicon trai Êy ®¸ng yªu thËt, nhng lµm cho «ng nhäc qu¸. Víi nh÷ng ®iÒu lµm cho ngêita suy nghÜ vÒ anh. Vµ vÒ nh÷ng ®iÒu anh suy nghÜ…”.

- Tõ «ng, ta thÊy ®îc môc ®Ých cña ngêi lµm nghÖ thuËt lµ t×m ra çi ®Ñp tiÒm Èntrong cuéc sèng, trong con ngêi. ¤ng ®· béc lé çi niÒm say mª lao ®éng, s¸ng t¹o,tõng tr¶i, cã thÓ c¶m nhËn ®îc ®èi tîng nghÖ thuËt cña con ngêi lao ®éng nghÖthuËt ch©n chÝnh.

- Nh÷ng suy nghÜ cña «ng ®· lµm næi bËt anh thanh niªn, tõ ®ã lµm cho anh s¸ng râh¬n, ®Ñp h¬n, chøa ®ùng chiÒu s©u t tëng vµ lµm râ chñ ®Ò truyÖn.=> Ta cµng thªm c¶m phôc vµ kÝnh träng «ng.2. Çc nh©n vËt kh¸c:* Nh©n vËt c« kü s:- Gãp phÇn lµm c©u chuyÖn thªm hÊp dÉn, vµ lµm næi bËt tÝnh çch anh thanh niªn.

C« ®· ®iÓm 1 nÐt vÏ nhÑ nhµng, duyªn d¸ng vµo c©u chuyÖn.- C« lµ c« kü s trÎ míi ra trêng, h¨ng h¸i xung phong lªn Lµo Cai c«ng t¸c. Bíc

qua cuéc ®êi häc trß chËt hÑp, bíc vµo cuéc sèng b¸t ng¸t míi tinh, çi g× còng lµmc« h¸o høc.

- C« khao kh¸t ®Êt réng trêi cao, c« cã thÓ ®i bÊt kú ®©u, lµm bÊt kú viÖc g×.- C« «m bã hoa ®îc tÆng trong ngîc, l¾ng nghe c©u chuyÖn cña anh thanh niªn råi

trÇm ng©m lÆng lÏ, c« xóc ®éng khi nh×n thÊy trang s¸ch anh thanh niªn ®äc ®Ó trªnmÆt bµn.Míi bíc vµo ®êi, c« gÆp anh thanh niªn tùa nh 1 tÊm g¬ng, tù soi ®Ó tù hiÓu

m×nh, nghÜ vÒ mèi t×nh nh¹t nhÏo mµ c« ®· chèi bá vµ con ®êng c« ®ang ®i tíi.- Nghe anh thanh niªn c« míi bµng hoµng nhËn ra con ®êng ®i cho m×nh, cµng

v÷ng tin vµo nh÷ng g× m×nh sÏ lµm.=> Lµm bõng dËy nh÷ng t×nh c¶m lín lao, cao ®Ñp khi ph¸t hiÖn ¸nh s¸ng ®Ñp

®Ï to¶ ra tõ cuéc sèng vµ t©m hån con ngêi kh¸c.- C« biÕt ¬n anh thanh niªn kh«ng chØ v× bã hoa anh ®· tÆng cho c« 1 çch v« t,

kh«ng vô lîi mµ cßn bëi 1 bã hoa nµo kh¸c n÷a, ®ã lµ sù hµo høng tù nhiªn mµ anh v«t×nh ®· tÆng cho c«.

- Vµ h¼n r»ng cã 1 t×nh c¶m lu luyÕn gi÷a anh thanh niªn vµ c« khi hä chia taynhau.=> C«i kü s ®Ñp nh nh÷ng b«ng hoa c« ®ang cÇm trªn tay.* B¸c l¸i xe:- Tèt bông, vui chuyÖn nh 1 nh©n vËt dÉn chuyÖn nhng lµm ta khã quªn.

B¸c rÊt vui tÝnh, cëi më, nhiÖt t×nh víi kh¸ch.- Nh©n vËt nµy ®· dÉn d¾t truyÖn, kÝch thÝch sù tß mß cho «ng ho¹ sü vµ c« kü

s, s¬ lîc vÒ anh thanh niªn tríc khi 2 ngêi gÆp anh.



158

DÉn chøng: “… T«i s¾p giíi thiÖu víi b¸c 1 ngêi c« ®éc nhÊt thÕ gian. ThÕ nµob¸c còng thÝch vÏ h¾n”.=> Ta thÊy h×nh ¶nh anh thanh niªn râ rµng, ®Ñp ®Ï h¬n, chñ ®Ò truyÖn còng ®îc

më réng h¬n, gîi nhiÒu ý nghÜa h¬n.§©y chÝnh lµ thñ ph¸p rÊt thµnh c«ng trong viÖc x©y dùng nh©n vËt chÝnh.V. Çc chi tiÕt t¹o nªn chÊt tr÷ t×nh cña t¸c phÈm vµ t¸c dông cña chÊt t÷ t×nh

Êy:Mét trong nh÷ng yÕu tè t¹o nªn søc hÊp dÉn vµ gãp vµo thµnh c«ng cña truyÖn ng¾n

"LÆng lÏ Sa Pa" lµ chÊt tr÷ t×nh.- ChÊt tr÷ t×nh to¸t lªn tõ phong c¶nh thiªn nhiªn ®Ñp vµ ®Çy th¬ méng cña Sa

Pa ®îc miªu t¶ qua çi nh×n cña ngêi ho¹ sü giµ : H×nh ¶nh thiªn nhiªn Sa Pa mangvÎ ®Ñp th¬ méng, ®éc ®¸o, kú l¹.+ §ã lµ n¬i nói cao, th¸c ®æ tr¾ng xo¸, víi m©y, n¾ng, s¬ng ®Òu rÊt l¹. Sù b¾t ®Çu

cña Sa Pa lµ nh÷ng rÆng ®µo ven ®êng hay nh÷ng ®µn bß lang cæ cã ®eo chu«ng la ®Æctrng h÷u h×nh cña cuéc sèng mu«n mµu, mu«n vÎ n¬i ®©y. H×nh ¶nh rõng c©y ®Çumïa bao bäc lÊy nhau “Nh÷ng c©y th«ng chØ cao qu¸ ®Çu, rung tÝt trong n¾ng, nh÷ngngãn tay b»ng b¹c díi çi nh×n bao che cña nh÷ng c©y tö kinh thØnh tho¶ng nh« çi®Çu mµu hoa cµ lªn trªn mµu xanh cña rõng”. NhÊt lµ vÎ ®Ñp cña n¾ng khiÕn c¶nh s¾c

thªm léng lÉy “N¾ng b©y giê b¾t ®Çu len tíi ®èt ch¸y rõng c©y”; “n¾ng ®· m¹ b¹c

c¶ con mÌo, ®èt ch¸y rõng c©y hõng hùc nh mét bã ®uèc lín. N¾ng chiÕu lµm cho bãhoa cµng thªm rùc rì vµ lµm cho c« g¸i c¶m thÊy m×nh rùc rì theo”. Ngêi ta c¶mthÊy nh bÞ cuèn theo nhÞp ch¹y cña m©y hay ®Çy xóc c¶m trong sù cuèn hót cña n¾ng.+ ChØ lµ nh÷ng nÐt ph¸c ho¹ nhng c¶nh thiªn nhiªn hiÖn lªn ®Ñp nh nh÷ng bøc

tranh, ®Ñp ®Õn hai lÇn - çi ®Ñp tù nhiªn cña nã vµ çi ®Ñp qua t©m hån ngêi nghÖ sücña ho¹ sü.+ Thiªn nhiªn ®Ñp lµm nÒn t«n thªm vÎ ®Ñp con ngêi n¬i ®©y. Nh÷ng ®Ønh Yªn S¬n,

Phan - xi - p¨ng cao vßi väi gîi nghÜ tíi nh÷ng con ngêi ë tÇm cao cña sù cèng hiÕnvµ hy sinh. Çi hõng hùc cña n¾ng, cña giã gîi ®Õn nhiÖt huyÕt hõng hùc ch¸y cña conngêi lao ®éng n¬i ®©y. Thiªn nhiªn th¬ méng, trong s¸ng nh t©m hån nh÷ng conngêi ë Sa Pa trong s¸ng, méng m¬.

- Nhng chÊt tr÷ t×nh chñ yÕu to¸t lªn tõ néi dung truyÖn: tõ cuéc gÆp gì t×nhcê mµ ®Ó l¹i nhiÒu d vÞ trong lßng mçi ngêi, tõ nh÷ng nÐt ®Ñp gi¶n dÞ rÊt ®¸ng mÕncña ngêi thanh niªn, tõ nh÷ng c©u chuyÖn anh kÓ vÒ cuéc sèng cña m×nh gi÷a lÆng lÏSa Pa, vµ tõ nh÷ng t×nh c¶m, c¶m xóc míi n¶y në cña «ng ho¹ sü, c« kü s ®èi víi anhthanh niªn.=> Cã thÓ nãi, truyÖn LÆng lÏ Sa Pa cã d¸ng dÊp nh mét bµi th¬, chÊt th¬ bµng b¹c

trong toµn truyÖn, tõ phong c¶nh ®Ñp hÕt søc th¬ méng cña thiªn nhiªn vïng nói cao®Õn h×nh ¶nh nh÷ng con ngêi sèng vµ lµm viÖc trong çi lÆng lÏ mµ kh«ng hÒ c« ®éc



159

bëi sù g¾n bã cña hä ®èi víi ®Êt níc, víi mäi ngêi. T¸c gi¶ ®· t¹o ®îc kh«ng khÝ tr÷t×nh cho t¸c phÈm, n©ng cao ý nghÜa vµ vÎ ®Ñp cña nh÷ng sù viÖc, con ngêi rÊt b×nh dÞ®îc miªu t¶ trong truyÖn, nhê thÕ mµ chñ ®Ò cña truyÖn ®îc râ nÐt vµ s©u s¾c h¬n.

* Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm:C©u 1: T×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn (LÆng lÏ Sa Pa) lµ nh thÕ nµo ? Vai trß

cña t×nh huèng Êy ®èi víi viÖc thÓ hiÖn nh©n vËt vµ chñ ®Ò cña truyÖn.- T×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn "LÆng lÏ Sa Pa" chÝnh lµ cuéc gÆp gì cña ngêi

thanh niªn lµm viÖc mét m×nh ë tr¹m khÝ tîng víi b¸c l¸i xe vµ hai hµnh kh¸ch trªnchuyÕn xe Êy - «ng ho¹ sÜ vµ c« kü s lªn th¨m trong chèt l¸t n¬i ë vµ lµm viÖc cña anhthanh niªn.

- T×nh huèng gÆp gì nµy lµ c¬ héi thuËn tiÖn ®Ó nh©n vËt chÝnh ®îc hiÖn ra qua sùquan s¸t, suy nghÜ cña nh÷ng nh©n vËt kh¸c, ®Æc biÖt lµ «ng ho¹ sÜ giµ. ChÝnh v× thÕnh©n vËt chÝnh kh«ng chØ hiÖn ra mét çch tù nhiªn mµ cßn ®îc soi chiÕu, ®¸nh gi¸ tõçi nh×n vµ c¶m xóc cña nh÷ng nh©n vËt kh¸c, råi l¹i t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m vµ suy nghÜcña nh÷ng nh©n vËt Êy.

C©u 2: Nªu c¶m nhËn cña em vÒ nh©n vËt anh thanh niªn trong truyÖn "LÆng lÏSa Pa".Anh thanh niªn lµ nh©n vËt chÝnh cña truyÖn, dï kh«ng xuÊt hiÖn ngay tõ ®Çu truyÖn

mµ chØ hiÖn ra trong cuéc gÆp gì chèc l¸t gi÷a çc nh©n vËt kia víi anh, khi xe cña hädõng l¹i nghØ nhng ®· dï ®Ó çc nh©n vËt kh¸c kÞp ghi nhËn mét Ên tîng, mét "kýho¹ ch©n dung" vÒ anh råi dêng nh anh l¹i khuÊt lÊp vµo trong m©y mï b¹t ngµn vµçi lÆng lÏ mu«n thuë cña nói cao Sa Pa.

- H/c sèng vµ lµm viÖc kh¸ ®Æc biÖt:+ Mét m×nh trªn ®Ønh nói cao 2600m quanh n¨m suèt th¸ng c« ®¬n gi÷a cá c©y vµ

m©y mï l¹nh lÏo. C«ng viÖc cña anh lµ "®o giã, ®o ma, ®o n¾ng, tÝnh m©y, ®o chÊn®éng mÆt ®Êt, dùa vµo viÖc b¸o tríc thêi tiÕt hµng ngµy, phôc vô s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu.Ngµy ®ªm 4 lÇn (1 giê, 4 giê, 11 giê, 19 giê) ®Òu ®Æn vµ chÝnh x¸c, ®ßi hái tinh thÇntr¸ch nhiÖm cao dï ma n¾ng, giã b·o, nöa ®ªm tuyÕt r¬i ®Òu ph¶i ®i èp.+ Tuy nhiªn çi gian khæ cña c«ng viÖc cha ®¸ng sî b»ng çi gian khæ cña hoµn

c¶nh sèng, ®ã lµ sù c« ®¬n, v¾ng vÎ, quanh n¨m suèt th¸ng mét m×nh trªn ®Ønh nói caokh«ng mét bãng ngêi. C« ®¬n ®Õn møc "thÌm ngêi" qu¸ ph¶i kiÓm kª dõng xe qua®êng ®Ó ®îc gÆp ngêi.

- Qu¶ thùc, ®iÒu kiÖn sèng vµ lµm viÖc ®ã lµ mét thö th¸ch lín ®èi víi tuæi trÎ vènkh¸t khao vµ hµnh ®éng nhng anh ®· vît qua hoµn c¶nh b»ng nh÷ng suy nghÜ rÊt ®Ñp,gi¶n dÞ mµ s©u s¾c.+ Tríc hÕt ®ã lµ ý thøc vÒ c«ng viÖc cña m×nh vµ lßng yªu nghÒ, thÊy ®îc ý nghÜa

cao quý trong c«ng viÖc thÇm lÆng cña m×nh lµ cã Ých cho cuéc sèng, cho mäi ngêi.(Cô thÓ khi Êy lµ cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü). Anh kh«ng t« ®Ëm çi gian khæ cña



160

c«ng viÖc, nhng anh nhÊn m¹nh niÒm h¹nh phóc khi biÕt ®îc m×nh ®· gãp phÇn ph¸thiÖn kÞp thêi mét ®¸m m©y kh« mµ nhê ®ã « kh«ng qu©n ta h¹ ®îc bao nhiªu ph¶n lùcMü trªn cÇu Hµm Rång".+ Anh ®· cã nh÷ng suy nghÜ vµ quan niÖm ®óng ®¾n vÒ cuéc sèng vµ c«ng viÖc cña

con ngêi. C«ng viÖc cña anh g¾n bã víi bao ngêi, h»ng ngµy anh vÉn ph¶i 4 lÇn nãichuyÖn víi trung t©m. Huèng chi cßn bao ngêi lµm viÖc trong hoµn c¶nh khã kh¨n, c«®éc h¬n, ch¼ng h¹n nh anh b¹n ë ®Ønh Hoµng Liªn S¬n cao 3142m míi lµ ®é cao lýtëng! NÕu kh«ng cã c«ng viÖc, kh«ng v× c«ng viÖc th× ®ã míi lµ cuéc sèng c« ®¬nthùc sù, buån ®Õn chÕt. Cã lÏ ®©y lµ nh÷ng t©m sù ch©n thµnh mµ s©u s¾c nhÊt cña anh:“khi ta lµm viÖc, ta víi c«ng viÖc lµ ®«i, sao gäi lµ mét m×nh ®îc? Huèng chi viÖc cñach¸u g¾n liÒn víi c«ng viÖc cña bao anh em, ®ång chÝ díi kia. C«ng viÖc cña ch¸ugian khæ thÕ ®Êy, chø cÊt nã ®i, ch¸u buån ®Õn chÊt mÊt".

- Nhng cuéc sèng cña anh kh«ng hÒ c« ®¬n v× anh cßn cã nh÷ng nguån vui kh¸cn÷a ngoµi c«ng viÖc - ®ã lµ niÒm vui ®äc s¸ch mµ anh thÊy nh lóc nµo còng cã ngêi®Ó trß chuyÖn. (khi b¸c l¸i xe ®a gãi s¸ch cho anh, anh "mõng quýnh” nh b¾t ®îcvµng.+ Anh biÕt tæ chøc, s¾p xÕp cuéc sèng khoa häc, ng¨n n¾p, t¬i t¾n, chñ ®éng: ®äc

s¸ch, ch¨m hoa, nu«i gµ, tù häc… ThÕ giíi riªng cña anh lµ c«ng viÖc: “mét c¨n nhµ bagian, s¹ch sÏ, víi bµn ghÕ, sæ s¸ch, biÓu ®å, thèng kª, m¸y bé ®µm”. Cuéc sèng riªngcña anh “thu gän l¹i mét go¸c tr¸i gian víi chiÕc giêng con, mét chiÕc bµn häc, métgi¸ s¸ch”.

- ë ngêi anh thanh niªn Êy cßn cã nhiÒu nÐt tÝnh çch vµ phÈm chÊt rÊt ®¸ng mÕn:+ Sù cëi më, ch©n thµnh, rÊt quý träng t×nh c¶m cña mäi ngêi, khao kh¸t ®îc gÆp

gì vµ trß chuyÖn víi mäi ngêi.. BiÓu hiÖn:Tinh thÇn víi b¸c l¸i xe, th¸i ®é ©n cÇn chu ®¸o khi tiÕp ®·i nh÷ng ngêi kh¸h xa

®Õn th¨m bÊt ngê: pha níc, h¸i hoa tÆng kh¸ch - c« g¸i Hµ Néi ®Çu tiªn sau 4 n¨mlµm viÖc, ®Õn th¨m anh, thµnh thùc béc lé “nh÷ng ®iÒu mµ ®¸ng lÏ ngêi ta chØ nghÜ”®Õn c¶m ®éng.§Õm tõng phót v× sî hÕt mÊt ba m¬i phót gÆp gì v« cïng quý b¸u.Lu luyÕn víi kh¸ch khi chia tay, xóc ®éng ®Õn nçi ph¶i “quay mÆt ®i” vµ Ên vµo

tay «ng ho¹ sÜ giµ çi lµn trøng lµm qu¶, kh«ng d¸m tiÔn kh¸ch ra xe dï cha ®Õn giê“èp”.

- Anh cßn lµ ngêi rÊt khiªm tèn, thµnh thùc c¶m thÊy c«ng viÖc vµ nh÷ng lêi giíithiÖu nhiÖt t×nh cña b¸c l¸i xe lµ cha xøng ®¸ng, ®ãng gãp cña m×nh chØ lµ b×nhthêng nhá bÐ, anh vÉn thua «ng bè v× cha ®îc ®i bé ®éi, trùc tiÕp ra chiÕn trêng®¸nh giÆc. Khi «ng ho¹ sÜ ký ho¹ ch©n dung, anh tõ chèi, e ng¹i vµ nhiÖt t×nh giíi thiÖunh÷ng ngêi kh¸c ®¸ng vÏ h¬n anh nhiÒu («ng kü s ë vên rau Sa Pa, anh çn bénghiªn cøu b¶n ®å sÐt…).



161

=> Dï anh thanh niªn chØ xuÊt hiÖn trong kho¶nh kh¾c cña truyÖn, nhng b»ng vµichi tiÕt tiªu biÓu, t¸c gi¶ ®· ph¸c ho¹ ®îc ch©n dung nh©n vËt chÝnh víi nh÷ng nÐt ®ÑpvÒ tinh thÇn, t×nh c¶m, c¸ch sèng vµ nh÷ng suy nghÜ vÒ cuéc sèng, vÒ ý nghÜa cña c«ngviÖc.

C©u 3: Nªu c¶m nhËn vÒ nh©n vËt «ng ho¹ sÜ trong truyÖn“LÆng lÏ Sa Pa”.

- Dï kh«ng ph¶i lµ nh©n vËt chÝnh nhng «ng ho¹ sÜ cã vai trß rÊt quan träng trongtruyÖn: ngêi kÓ chuyÖn ®· nhËp vµo c¸i nh×n vµ nh÷ng ý nghÜ cña «ng ho¹ sÜ ®Ó trÇnthuËt, ®Ó quan s¸t vµ miªu t¶ tõ c¶nh thiªn nhiªn ®Õn nh©n vËt chÝnh cña truyÖn. Quanh©n vËt nµy, t¸c gi¶ muèn göi g¾m nh÷ng suy nghÜ vÒ con ngêi, vÒ cuéc sèng, vÒnghÖ thuËt.

- ¤ng ho¹ sÜ lµ ngêi nghÖ sÜ cã t©m hån nh¹y c¶m. Ngay tõ nh÷ng lêi giíi thiÖucña b¸c l¸i xe vÒ anh thanh niªn, «ng ho¹ sÜ ®· xóc ®éng m¹nh khi nh×n thÊy ngêi contrai tÇm vãc bÐ nhá, nÐt mÆt r¹ng rì tõ trªn sên nói tríc mÆt ch¹y l¹i chç xe ®ç”. Sau®ã «ng l¹i ng¹c nhiªn khi thÊy anh thanh niªn ®ang h¸i hoa, c¶m ®éng vµ bÞ cuèn hóttríc sù cëi më ch©n thµnh cña anh. Råi «ng l¹i c¶m gi¸c “m×nh bèi rèi” khi nghe anhthanh niªn kÓ vÒ c«ng viÖc. B»ng sù tõng tr¶i nghÒ nghiÖp vµ niÒm khao kh¸t cña ngêinghÖ sÜ s¸ng t¹o ®i t×m ®èi tîng cña nghÖ thuËt, «ng biÕt m×nh ®ang xóc ®éng vµ bèirèi v× ®· “b¾t gÆp mét ®iÒu thËt ra «ng vÉn ao íc ®îc biÕt, mét nÐt th«i dï kh¼ng ®Þnhmét t©m hån, kh¬i gîi mét ý s¸ng t¸c, mét nÐt míi dï lµ gi¸ trÞ mét chuyÕn ®i dµi”.Anh thanh niªn lµ mét con ngêi nh thÕ vµ cã thÓ lµ nh©n vËt t¬ng lai trong mét t¸cphÈm cña «ng.

- C¶m høng ®îc kh¬i gîi ®· th«i thóc ngêi ho¹ sÜ s¸ng t¸c. Anh thanh niªn muèn

dµnh 20 phót ®Ó nghe chuyÖn díi xu«i. «ng ho¹ sÜ høa mêi ngµy n÷a trë l¹i, cßn b©ygiê «ng muèn dµnh trän vÑn 20 phót ng¾n ngñi ®Ó hiÓu thËt kü vÒ ngêi thanh niªn, vÒ®èi tîng mµ «ng ®ang ®Þnh thÓ hiÖn trong bøc tranh cña m×nh. ¤ng muèn lµm mét bøcph¸c ho¹ ch©n dung vÒ anh thanh niªn nhng lµm thÕ nµo “cho ngêi xem hiÓu ®îcanh ta, mµ kh«ng ph¶i hiÓu nh métng«i sao xa? Vµ lµm thÕ nµo ®Æt ®îc chÝnh tÊmlßng cña nhµ ho¹ sÜ vµo gi÷a bøc tranh ®ã? Chao «i, b¾t gÆp mét con ngêi nh anh talµ mét c¬ héi h·n h÷u cho s¸ng t¸c, nhng hoµn thµnh s¸ng t¸c cßn lµ mét chÆng ®êngdµi”.¤ng chÊp nhËn nh÷ng thö th¸ch cña qu¸ tr×nh s¸ng t¸c, ®· b¾t c¶m høng cña m×nh

hiÖn lªn trang giÊy: “còng may mµ b»ng mÊy nÐt, ho¹ sÜ ®· ghi xong, lÇn ®Çu g¬ngmÆt cña ngêi thanh niªn, ngêi con trai Êy ®¸ng yªu thËt nhng lµm cho «ng nhäc qu¸.Víi nh÷ng ®iÒu lµm cho ngêi ta suy nghÜ vÒ anh. Vµ vÒ nh÷ng ®iÒu anh suy nghÜ”.Nh÷ng xóc c¶m vµ suy t cña «ng ho¹ sÜ vÒ anh thanh niªn vµ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cña

nghÖ thuËt, cña ®êi sèng ®îc gîi lªn tõ c©u chuyÖn cña anh thanh niªn ®· lµm choch©n dung nh©n vËt chÝnh thªm sn¸g ®Ñpv µ t¹o nªn chiÒu s©u t tëng.



162

C©u 4: Nh©n vËt c« g¸i trong“LÆng lÏ Sa Pa”:

§©y lµ c« g¸i d¸m rêi Hµ Néi, bá l¹i sau lng “mèi t×nh ®Çu nh¹t nhÏo” ®Ó lªn c«ngt¸c ë miÒn cao T©y B¾c. Cuéc gÆp gì bÊt ngê víi anh thanh niªn, nh÷ng ®iÒu anh nãi,c©u chuyÖn anh kÓ vÒ nh÷ng ngêi kh¸c ®· khiÕn c« “bµng hoµng”, c« hiÓu thªm cuécsèng mét m×nh dòng c¶m tuyÖt ®Ñp cña ngêi thanh niªn, vÒ çi thÕ giíi nh÷ng conngêi nh anh mµ anh kÓ vµ vÒ con ®êng cã ®ang ®i tíi?”. Nhê çi bµng hoµng Êy, c«míi nhËn ra mèi t×nh cña m×nh bÊy l©u nay nh¹t nhÏo biÕt bao, cuéc sèng cña m×nh l©unay tÇm thêng biÕt bao, thÕ giíi cña m×nh l©u nay nhá bÐ biÕt bao! Kho¶nh kh¾c bµnghoµng Êy chÝnh lµ sù bõng dËy cña nh÷ng t×nh c¶m lín lao, cao ®Ñp khi ngêi ta b¾t gÆp®îc nh÷ng ¸nh s¸ng ®Ñp ®Ï to¶ ra tõ cuéc sèng, tõ t©m hån ngêi kh¸c.Cïng víi sù bµng hoµng Êy lµ “mét Ên tîng hµm ¬n khã t¶ d¹t lªn trong lßng c« g¸i.

Kh«ng ph¶i chØ v× bã hoa rÊt to sÏ ®i theo c« trong chuyÕn ®i thø nhÊt ra ®êi. Mµ v× métbã hoa nµo kh¸c n÷a, bã hoa cña nh÷ng h¸o høc vµ m¬ méng ngÉu nhiªn anh dµnh chothªm c«”. Cuéc gÆp gì ®· kh¬i lªn trong t©m t c« g¸i trÎ nh÷ng t×nh c¶m vµ suy nghÜmíi mÎ, cao ®Ñp vÒ con ngêi, vÒ cuéc sèng. Qua t©m t cña c« g¸i, ta nhËn ra vÎ ®Ñpvµ søc ¶nh hëng cña nh©n vËt anh thanh niªn.

C©u 9: ViÕt mét ®o¹n v¨n diÔn dÞch kho¶ng 12 c©u: Nh÷ng trang v¨n cñaNguyÔn Thµnh Long ®· kh¾c ho¹ thiªn nhiªn Sa Pa thËt rùc rì, nªn th¬, giµu c¶mxóc.(§o¹n v¨n cã sö dông mét c©u th¶m th¸n. G¹ch 1 g¹ch chØ râ).Cã mét Sa Pa cña nh÷ng rÆng ®µo, nh÷ng ®µn bß lang cæ ®eo chu«ng ®ang thung

th¨ng gÆm cá, khung c¶nh chØ cã thÓ thÊy ë rõng nói. Cã mét Sa Pa cña n¾ng, n¾ng

®em l¹i cho Sa Pa mét vÎ ®Ñp míi: rùc rì vµ bÊt ngê. ¸nh n¾ng dêng nh s¸ng dÇn lªntrong khung c¶nh thiªn nhiªn. Çi n¾ng chãi chang ®îc NguyÔn Thµnh Long miªu t¶“®èt ch¸y rõng c©y” vµ çi n¾ng vµo cuèi buæi tra l¹i gay g¾t h¬n “¸nh n¾ng nh phñkh¾p, m¹ b¹c c¶ con ®Ìo”. C¶nh ®îc quan s¸t tõ trªn cao trë xuèng. Vµ ë gãc ®é Êy,thiªn nhiªn cµng trë nªn kho¸ng ®¹t, hïng vÜ h¬n. Rõng c©y nh “mét bã ®uèc khænglå”, ¸nh n¾ng khiÕn thiªn nhiªn Sa Pa lÆng lÏ, trÇm mÆc mµ ®Çy søc sèng. “N¾ng b¾t®Çu len tíi ®èt ch¸y rõng c©y”, däc c©u v¨n, ta c¶m gi¸c nh n¾ng ®ang di chuyÓn,®ang ch¹y dÇn trªn çc triÒn nói. Cã thÓ nãi c©u v¨n miªu t¶ thiªn nhiªn ®· lµm thªmchÊt tr÷ t×nh cho c©u chuyÖn. Bªn c¹nh Sa Pa cña n¾ng cßn cã Sa Pa cña m©y: “m©ycuén trßn tõng côc, r¬i trªn çc vßn l¸ ít s¬ng…”. Dêng nh con ngêi ®ang ®itrong m©y. M©y còng hån nhiªn, tinh nghÞch chui vµo gÇm xe. Vµ víi thñ ph¸p nh©nh¸o rÊt thó vÞ Êy, Sa Pa cßn hiÖn lªn víi h×nh ¶nh c©y th«ng vµ nh÷ng çi c©y tö kinh -chñ bÐ nghÞch ngîm nh« “çi ®Çu mµu hoa cµ lªn trªn mµu xanh cña rõng”. C©y tö kinhnh hµi hoµ, næi bËt gi÷a mµu xanh cña rõng nói. Khung c¶nh rÊt nªn th¬ vµ c©u v¨ncòng ®Çy chÊt th¬. Khung c¶nh mang vÎ ®Ñp b×nh yªn, ªm ¶ nh kh«ng hÒ biÕt ®Õnbom ®¹n, khãi thuèc cña chiÕn tranh. Dêng nh nh÷ng thay ®æi cña cuéc sèng kh«ng



163

ch¹m ®îc ®Õn n¬i ®©y. Nhan ®Ò cña truyÖn, thiªn nhiªn trong truyÖn còng rÊt ªm ®Òm,nhng lÆng lÏ mµ kh«ng ph¼ng lÆng, b×nh yªn mµ rÊt sèng ®éng.

ChiÕc lîc ngµNguyÔn Quang S¸ng

A. kiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶:- NguyÔn Quang S¸ng - sinh n¨m 1932, quª ë huyÖn Chî Míi, tØnh An Giang.- Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, «ng tham gia bé ®éi, ho¹t ®éng ë chiÕn trêng

Nam Bé. Tõ sau 1954, tËp kÕt ra miÒn B¾c, NguyÔn Quang S¸ng b¾t ®Çu viÕt v¨n.Nh÷ng n¨m chèng Mü «ng trë vÒ Nam Bé tham gia kh¸ng chiÕn vµ tiÕp tôc s¸ng t¸cv¨n häc.

- T¸c phÈm cña NguyÔn Quang S¸ng cã nhiÒu thÓ lo¹i truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt,kÞch b¶n phim vµ hÇu nh chØ viÕt vÒ cuéc sèng vµ con ngêi Nam Bé trong 2 cuéckh¸ng chiÕn còng nh sau hoµ b×nh.

II. T¸c phÈm:1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: truyÖn ng¾n "ChiÕc lîc ngµ” ®îc viÕt n¨m 1966 khi t¸c

gi¶ ho¹t ®éng ë chiÕn trêng Nam Bé vµ ®îc ®a vµo tËp truyÖn cïng tªn.2. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt :* Néi dung: thÓ hiÖn t×nh cha con c¶m ®éng vµ s©u nÆng trong hoµn c¶nh Ðo le,

kh¾c nghiÖt cña chiÕn tranh.* NghÖ thuËt: t×nh huèng bÊt ngê, tù nhiªn, hîp lý; thµnh c«ng trong viÖc miªu t¶

t©m lý vµ x©y dùng tÝnh c¸ch nh©n vËt, ®Æc biÖt lµ nh©n vËt trÎ em (bÐ Thu).3. Tãm t¾t truyÖn:- ¤ng S¸u xa nhµ ®i kh¸ng chiÕn. M·i ®Õn khi con g¸i lªn t¸m tuæi «ng míi cã dÞp

vÒ th¨m nhµ, th¨m con. BÐ Thu - con «ng - kh«ng nhËn ra cha v× vÕt thÑo trªn mÆt lµm«ng kh«ng gièng víi ngêi cha trong bøc ¶nh mµ em biÕt. Em ®èi xö víi ba nh víingêi xa l¹. Cho ®Õn lóc em nhËn ra cha, t×nh cha con trçi dËy m·nh liÖt trong em th×còng lµ lóc «ng S¸u ph¶i ra ®i.

- ë khu c¨n cø, ngêi cha Êy ®· dån hÕt t×nh c¶m yªu th¬ng vµ nçi nhí mong convµo mét viÖc lµm mét chiÕc lîc b»ng ngµ voi ®Ó tÆng c« con g¸i bÐ báng. Trong méttrËn cµn, «ng ®· hy sinh. Tríc lóc nh¾m m¾t, «ng cßn kÞp trao c©y lîc ngµ nhê ngêib¹n göi vÒ cho con g¸i cña m×nh.

B. Ph©n tÝch t¸c phÈm1. T×nh huèng truyÖn :TruyÖn ng¾n ®· thÓ hiÖn t×nh cha con s©u s¾c cña hai cha con «ng S¸u trong hai

t×nh huèng:



164

- T×nh huèng thø nhÊt: hai cha con gÆp nhau sau t¸m n¨m xa çch, nhng thËt trítrªu lµ bÐ Thu kh«ng nhËn cha, ®Õn lóc em nhËn ra vµ biÓu lé t×nh c¶m th¾m thiÕt th×«ng S¸u l¹i ph¶i ra ®i. §©y lµ t×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn.

- T×nh huèng thø hai: ë khu c¨n cø, «ng S¸u dån tÊt c¶ t×nh yªu th¬ng vµ mongnhí ®øa con vµo viÖc lµm c©y lîc ngµ ®Ó tÆng con, nhng «ng S¸u ®· hy sinh khi chakÞp trao mãn quµ Êy cho con g¸i.=> NÕu t×nh huèng thø nhÊt béc lé t×nh c¶m m·nh liÖt cña bÐ Thu víi cha th× t×nh

huèng thø hai l¹i biÓu lé t×nh c¶m s©u s¾c cña ngêi cha víi ®øa con.II. §Ò bµi: C¶m nhËn cña em vÒ t×nh c¶m cha con s©u nÆng thÓ hiÖn qua truyÖn

ng¾n "ChiÕc lîc ngµ" cña NguyÔn Quang S¸ng.PhÇn më bµi:- DÉn d¾t vÊn ®Ò: Hoµn c¶nh chiÕn tranh hoÆc ®Ò tµi vÒ t×nh cha con.- Néi dung: T×nh c¶m cha con gi÷a «ng S¸u vµ bÐ Thu.2. PhÇn th©n bµi:a. T×nh c¶m cha con s©u nÆng gi÷a «ng S¸u vµ bÐ Thu:- Chñ ®Ò kh«ng míi l¹ nhng thµnh c«ng cña NguyÔn Quang S¸ng trong ®o¹n trÝch

nµy chÝnh lµ çch khai th¸c vµ biÓu hiÖn t×nh cha con trong t×nh huèng thËt cã lý: chiÕntranh - xa çch:+ 8 n¨m trêi hai cha con bÐ Thu kh«ng ®îc gÆp nhau.+ ChØ nhËn ra nhau qua tÊm h×nh.- T×nh c¶m cha con s©u nÆng: khi ph©n tÝch chó ý qua nh÷ng mèc sù viÖc.+ Lóc cßn ë rõng:* ¤ng S¸u nhí th¬ng con v« cïng.* Khao kh¸t ®îc gÆp con, ®îc sèng trong t×nh yªu cña con.+ 3 ngµy nghØ phÐp ë nhµ:* ¤ng khao kh¸t t×nh c¶m cña con bao nhiªu - > con bÐ hoµn toµn l¹nh lïng tríc

mäi t×nh c¶m vå vËp cña cha.* ¤ng cµng xÝch l¹i vÇn >< nã cµng lïi xa.* ¤ng cµng chiÒu th¬ng >< bÝ cµng lÈn tr¸nh.* ¤ng cµng mong ®îc nghe tiÕng ba >< nã cµng cè t×nh lÈn tr¸nh.- > Ngän löa nång nµn cña lßng cha cø bÞ nh÷ng ®èi xö xa l¸nh, ¬ng ng¹nh, cña

nã chèi tõ kÓ c¶ khi nã bÞ l©m vµo thÕ bÝ “nåi c¬m s«i sïng sôc” kÓ c¶ nh÷ng lêi gi¶nggi¶i cña mÑ, nã còng kiªn quyÕt kh«ng chÞu cÊt lªn çi tiÕng mµ ba nã mong ®îi. §iÒu®ã lµm «ng S¸u thùc sù ®au lßng, «ng chØ biÕt l¾c ®Çu cam chÞu bëi t×nh c¶m kh«ng dÔg× gîng Ðp? Nhng khi hiÓu ra th× l¹i thÊy r»ng: chÝnh th¸i ®é ¬ng ng¹nh, ngangbíng ®ã l¹i lµ biÓu hiÖn tuyÖt vêi cña t×nh c¶m phô tö. §¬n gi¶n v× vÕt thÑo dµi trªnm¸ ngêi ®ang xng lµ ba ®©y l¹i kh«ng gièng víi ¶nh ba m×nh - > Th¾c m¾c thÇm kÝntrong lßng nã.



165

+ BÐ Thu ®îc ngo¹i gi¶ng gi¶i:* BÐ Thu vì lÏ ra ngêi cã vÕt thÑo ®ã chÝnh lµ cha em.- > T×nh yªu th¬ng cña cha nh©n lªn gÊp béi.* Nã cÊt tiÕng gäi cha ®óng lóc cha nã ph¶i lªn ®êng. Nã ch¹y l¹i «m h«n cha nã.

Nh÷ng giät níc m¾t ©n hËn cña nã ch¶y ®Çm ®×a trªn m¸, trªn c»m khiÕn «ng S¸ukh«ng nÐn ®îc xóc ®éng. Nh÷ng giät níc mÆt hiÕm hoi cña «ng, mét ngêi cha, métngêi lÝnh l¨n dµi trªn m¸ «ng.+ L¹i nh÷ng ngµy «ng S¸u xa con:* ¤ng th¬ng nhí con, ©n hËn v× m×nh ®· ®¸nh con.* T×nh yªu th¬ng con dån vµo viÖc thÓ hiÖn lêi høa víi con, lµm cho con mét chiÕc

lîc ngµ.* Tù «ng ®i t×m ngµ voi råi tù tay «ng ngåi ca tõng c¸i r¨ng lîc, thËn träng, khæ

c«ng nh mét ngêi thî b¹c gß lng, tØ mØ kh¾c lªn ®ã mét dßng ch÷: “Yªu nhí tÆngThu - con cña ba”. ThØnh tho¶ng nh÷ng lóc r¶nh rçi, «ng lÊy c©y lîc ra ng¾m nghÝa råimµi lªn tãc cho thªm bãng, thªm mît…

- > Lßng yªu con ®· biÕn ngêi chiÕn sÜ thµnh mét nghÖ nh©n chØ s¸ng t¹o ra méts¶n phÈm duy nhÊt trong ®êi. Cho nªn c©y lîc ngµ kÕt tinh trong nã t×nh phô tö: mécm¹c mµ ®»m th¾m, s©u sa, ®¬n s¬ mµ kú diÖu.+ Khi bÞ th¬ng nÆng, biÕt kh«ng thÓ sèng ®îc, «ng ®· dån tÊt c¶ tµn lùc cña m×nh

lµm mét viÖc: “®a tay vµo tói mãc c©y lîc ®a l¹i cho «ng Ba” nh trao l¹i lêi tr¨ngtrèi cuèi cïng, tuy kh«ng thµnh lêi nhng nãi râ rµng, thiªng liªng h¬n c¶ mét lêi dichóc. Bëi ®ã lµ uû th¸c, lµ íc nguyÖn cuèi cïng ®èi víi ngêi b¹n th©n.

- > ChiÕc lîc ngµ - biÓu tîng cao quý cña t×nh cha con gi÷a «ng S¸u vµ bÐ Thu.3. VÒ nghÖ thuËt:- Cèt truyÖn chÆt chÏ, c¸ch lùa chän t×nh huèng bÊt ngê mµ tù nhiªn, hîp lý.

- Lùa chän ng«i kÓ, c¶nh kÓ vµ ng«n ng÷ lêi tho¹i cho nh©n vËt…- > Gãp phÇn kh«ng chØ lµm cho c©u chuyÖn ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan, ch©n thùc,

tin cËy mµ cßn hoµn toµn chñ ®éng ®iÒu khiÓn nhÞp kÓ vµ dÉn d¾t néi dung c©u chuyÖntheo dßng c¶m xóc cña m×nh.

III. Suy nghÜ cña em vÒ nh©n vËt «ng S¸u:1. Më bµi:- Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm.- Suy nghÜ cña em vÒ nh©n vËt «ng S¸u : mét ngêi chiÕn sÜ, mét ngêi cha nhÊt

mùc th¬ng yªu con.2. Th©n bµi :a) Lóc cßn ë rõng:- ¤ng nhí th¬ng con v« cïng.- Khao kh¸t ®îc gÆp con, ®îc sèng trong t×nh yªu cña con.



166

b) Khi gÆp con (ë bÕn xuång)- ¤ng ®· kh«ng thÓ chê xuång cËp bÕn “nhãn ch©n nh¶y thãt lªn bê, x« chiÕc

xuång t¹t ra”. Råi “bíc véi vµng víi nh÷ng bíc dµi”, “kªu to tªn con, võa bíc, võakhom ngêi ®a tay ®ãn chê con”.

- VÐt thÑo dµi trªn m¸ ph¶i anh l¹i ®á öng lªn, giÇn giËt. Giäng nãi lËp bËp, run run:“ba ®©y con, ba ®©y con”.

- > T©m tr¹ng xóc ®éng m¹nh mÏ, sau 7 - 8 n¨m xa nhµ, t×nh c¶m cha con bÞ nÐn l¹itrong lßng, nªn «ng S¸u kh«ng gh×m næi.

- Ngîc l¹i, bÐ Thu giËt m×nh, ng¬ ng¸c, hèt ho¶ng vµ vôt bá ch¹y - > ®iÒu ®ãhoµn toµn bÊt ngê víi «ng S¸u khiÕn “mÆt «ng sÇm l¹i” vµ “hai tay bu«ng xuèng nh bÞg·y”.

- > ThÓ hiÖn t©m tr¹ng ®au khæ tét cïng, «ng sung síng, n¸o nøc, n«n nãng muèn®îc «m con vµo lßng, nhng ®øa con l¹i xa l¸nh, ho¶ng sî khiÕn ngêi cha bÞ hôthÉng, «ng ®au ®ín kh«ng hiÓu nguyªn nh©n v× sao, «ng võa thÊt väng, võa bÊt lùc.c) Trong 3 ngµy nghØ phÐp:- ¤ng ch¼ng ®i ®©u xa, chØ t×m c¸ch gÇn gòi ®Ó ®îc nghe mét tiÕng gäi “ba” cña

con bÐ.- Mäi cè g¾ng cña «ng tõ viÖc “gi¶ vê kh«ng nghe” ®Õn viÖc “dån nã vµo thÕ bÝ”

(ch¾t níc c¬m) nhng kh«ng cã kÕt qu¶.- Trong b÷a ¨n, do n«n nãng, bùc tøc, kh«ng kÞp suy nghÜ, «ng ®· ®¸nh con bÐ - >

con bÐ bá sang nhµ ngo¹i.- T×nh yªu th¬ng con cña «ng S¸u ®· kh«ng ®îc bÐ Thu ®ãn nhËn, ®¸p l¹i, nã

kiªn quyÕt kh«ng chÞu cÊt lªn c¸i tiÕng mµ ba nã mong mái - ®iÒu ®ã lµm «ng S¸u thùcsù ®au lßng, «ng chØ biÕt l¾c ®Çu cam chÞu, bëi t×nh c¶m kh«ng dÔ g× gîng Ðp.d) L¹i nh÷ng ngµy «ng S¸u xa con:- ¤ng th¬ng con, ©n hËn v× m×nh ®· ®¸nh con.- ¤ng dån t×nh th¬ng yªu Êy vµo viÖc lµm cho con mét chiÕc lîc ngµ - lêi høa

víi con tríc lóc chia tay.+ Tù ®éng ®i t×m ngµn voi råi tù tay «ng «ng ca tõng chiÕc r¨ng lîc thËn träng,

khæ cïng nh lµ mét ngêi thî b¹c.+ ¤ng cßn gß lng tØ mÈn kh¾c lªn ®ã dßng ch÷: “Yªu nhí - tÆng thu con cña ba”.- > ChiÕc lîc ngµ gì rèi ®îc phÇn nµo t©m träng cña ngêi cha, chiÕc lîc Êy lµ

t×nh c¶m, tÊm lßng, lµ yªu th¬ng mµ «ng göi g¾m - thØnh tho¶ng nh÷ng lóc r¶nh rçi«ng l¹i lÊy c©y lîc ra ng¾m nghÝa råi mµi lªn tãc cho thªm bãng, thªm mît.

- Tríc khi hy sinh, «ng S¸u mãc c©y lîc ra trao vµo tay ngêi b¹n chiÕn ®Êu. ChØkhi nhËn ®îc lêi høa “mang vÒ trao tËn tay cho ch¸u”, ngêi cha ®ã míi nh¾m m¾t®îc - > Cö chØ Êy cho ta hiÓu t×nh cha con m·nh liÖt vµ tha thiÕt cña «ng.* VÒ nghÖ thuËt (xem l¹i ®Ò A)IV. Suy nghÜ cña em vÒ nh©n vËt bÐ Thu:



167

1. Më bµi: Tù lµm(ND: BÐ Thu - mét ®øa bÐ bíng bØnh, ®¸o ®Ó nhng l¹i th¬ng cha hÕt mùc).2. Th©n bµia) L§1: BÐ Thu - mét bÐ bíng bØnh, cøng ®Çu vµ gan l×.- Khi gÆp «ng S¸u ë bÕn xuång, nghe tiÕng gäi tªn m×nh, Thu “giËt m×nh trßn m¾t

nh×n”. Nã ng¬ ng¸c, l¹ lïng, mÆt nã bçng t¸i ®i, råi vôt ch¹y vµ kªu thÐt lªn: “m¸, m¸”.- 3 ngµy nghØ phÐp:+ Thu xa l¸nh «ng S¸u trong lóc «ng t×m çch vç vÒ, gÇn gòi. Thu nhÊt quyÕt kh«ng

chÞu gäi tiÕng ba.+ m¸ do¹ ®¸nh, Thu béc ph¶i gäi «ng S¸u v« ¨n c¬m, gäi ch¾t níc c¬m nhng l¹i

næi træng.+ B¸c Ba nãi mÉu nhng Thu vÉn kh«ng gäi.+ BÞ dån vµo thÕ bÝ, nã nh¨n nhã muèn khãc nhng tù lÊy r¸ ch¾t níc chø kh«ng

chÞu gäi “ba”.+ Thu ®· hÊt tung çi trøng ç ra m©m, c¬m v¨ng tung toÐ - bÞ ®ßn, kh«ng khãc,

ch¹y sang nhµ bµ ngo¹i, cè ý khua cho d©y xuång kªu thËt to.- > BÐ Thu thËt lµ bíng bØnh, cøng ®Çu vµ gan l×. §Õn b¸c Ba còng ph¶i nghÜ “con

bÐ ®¸o ®Ó thËt”, cßn «ng S¸u th× kh«ng nÐn ®îc: “Sao mµy cøng ®Çu qu¸ vËy?”.- > ChÝnh th¸i ®é ¬ng ng¹nh, ngang bíng ®ã l¹i lµ biÓu hiÖn tuyÖt vêi cña t×nh

cha con. Lý do nã kh«ng nhËn ba thËt ®¬n gi¶n, trÎ con, bÊt ngê mµ hîp lý.b) L§2: BÐ Thu - Mét c« bÐ cã t×nh yªu th¬ng cha tha thiÕt.- Tríc lóc «ng S¸u lªn ®êng+ T×nh cha con cña «ng ®· trë l¹i vµo thêi kh¾c ng¾n ngñi nhÊt, ®em l¹i cho ngêi

®äc nçi xóc ®éng nghÑn ngµo nhÊt.+ Trong çi ngµy tríc khi «ng S¸u lªn ®êng vµo chiÕn khu, con bÐ cïng ngñ víi

bµ ngo¹i. Trong ®ªm Êy, bµ ®· gi¶ng gi¶i cho nã nghe, ph©n tÝch cho nã hiÓu. Con bÐ®· biÕt ®îc r»ng «ng S¸u chÝnh lµ cha m×nh. Nã còng hiÓu vÕt sÑo ghª sî trªn mÆt «nglµ vÕt th¬ng cña «ng trong chiÕn ®Êu. Sau khi hiÓu ®îc nguån gèc lai lÞch vÕt sÑo trªnmÆt cha, con bÐ l¨n lén suèt mét ®ªm kh«ng ngñ ®îc. Cã lÏ nã hèi hËn l¾m v× ®· tõng®èi xö kh«ng tèt víi «ng. Lóc nµy, kh«ng chØ yªu cha, nã cßn rÊt th¬ng ba n÷a.+ Ngêi ®äc ®· chøng kiÕn mét cuéc chia tay c¶m ®éng s¸ng h«m sau, tríc khi cha

nã lªn ®êng Thu còng cã mÆt trong buæi ®a tiÔn cha nhng l¹i mang t©m tr¹ng hoµntoµn kh¸c tríc: “Nã kh«ng bíng bØnh hay nh¨n mµy cau cã n÷a, vÎ mÆt nã sÇm l¹i

buån rÇu”. Khi ®èi diÖn víi «ng S¸u,“®«i m¾t mªnh m«ng cña con bÐ bçng x«n xao”.

Ngêi ®äc c¶m nhËn ®îc ®»ng sau ®«i m¾t mªnh m«ng, x«n xao Êy ®ang x¸o ®éngbiÕt bao t×nh c¶m.



168

+ TiÕng gäi ba vì oµ tõ s©u th¼m trong t©m hån bÐ báng cña nã. Sù khao kh¸t t×nhcha con l©u nay bÞ k×m nÐn bçng bËt lªn. B¾t ®Çu lµ tiÕng thÐt “Ba…a…a ba”, tiÕng gäith©n th¬ng, tiÕng gäi «ng S¸u chê ®îi suèt 9 n¨m rßng, cuèi cïng «ng còng ®îc nghe.+ ThÕ råi “nã võa kªu võa ch¹y x« tíi… dang hai tay «m chÆt lÊy cæ ba nã”. Nã h«n

kh¾p ngêi «ng S¸u, h«n c¶ vÕt sÑo dµi trªn m¸ «ng, c¸i vÕt sÑo tríc kia nã ghª sî vµc¶m thÊy xÊu xÝ v« cïng. §Õn b©y giê, hiÓu ®îc v× sao cha cã vÕt sÑo, Thu th¬ng chanã l¾m. Hµnh ®éng cña em nh muèn xoa dÞu nçi ®au ®· g©y ra cho cha. Sau khi nghe«ng S¸u nãi: “Ba ®i råi ba vÒ víi con”, bÐ Thu thÐt lªn: “Kh«ng!”, hai tay «m chÆt lÊycæ cha, 2 ch©n cÊu chÆt ngêi nga. Em khãc v× th¬ng cha, v× ©n hËn ®· kh«ng ph¶i víicha, v× kh«ng biÕt ®Õn bao giê míi ®îc gÆp l¹i cha. Lóc nµy tÊt c¶ hµnh ®éng cña Thu®Òu gÊp g¸p dån dËp, tr¸i h¼n lóc dÇu.+ Trong t©m hån c« bÐ, t×nh yªu víi cha ®· cã sù thay ®æi. Ngoµi t×nh yªu cßn cã

t×nh th¬ng råi cao h¬n c¶ lµ niÒm tù hµo v« bê bÕn, niÒm kiªu h·nh v« cïng v× ngêicha chiÕn sÜ, ngêi cha hy sinh tuæi thanh xu©n, cèng hiÕn c¶ cuéc ®êi cho cuéc kh¸ngchiÕn vÜ ®¹i cña d©n téc. Giê ®©y ngêi cha Êy l¹i tiÕp tôc ®i theo con ®êng vinhquang mµ c¶ d©n téc ta ®ang ®i.

3. KÕt bµi: T¸c gi¶ qu¶ rÊt am hiÓu t©m lý trÎ em nªn ®· diÔn t¶ sinh ®éng t×nh c¶mcña bÐ Thu trong cuéc chia tay cha con ®Çy c¶m ®éng. ¤ng cßn rÊt yªu th¬ng trÎ th¬.

V. NÐt ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt kÓ chuyÖn:1. TruyÖn ng¾n ChiÕc lîc ngµ lµ biÓu tîng cho ®Æc ®iÓm trÇn thuËt truyÖn ng¾n

cña NguyÔn Quang S¸ng. §iÒu t¹o nªn søc hÊp dÉn cña c©u chuyÖn lµ t¸c gi¶ ®· x©ydùng ®îc mét t×nh huèng hÕt søc chÆt chÏ, hÊp dÉn xoay quanh nh÷ng t×nh huèng bÊtngê nhng tù nhiªn vµ hîp lý. NghÖ thuËt kÓ chuyÖn cña NguyÔn Quang S¸ng tho¶im¸i, tù nhiªn víi giäng ®iÖu th©n mËt, d©n d·.2. T¸c gi¶ ®· lùa chän nh©n vËt kÓ chuyÖn thÝch hîp. §ång thêi t¸c gi¶ thµnh c«ng

trong nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý nh©n vËt, ®Æc biÖt lµ t©m lý cña nh©n vËt trÎ em rÊt tinhtÕ. §iÒu ®ã thÓ hiÖn sù nh¹y c¶m, tÊm lßng yªu th¬ng tr©n träng cña nhµ v¨n ®èi víicon ngêi vµ t×nh ngêi.3. Ng«i kÓ: T¸c gi¶ ®· kÓ chuyÖn tõ nh©n vËt “t«i” (b¸c Ba) - ngêi b¹n th©n chiÕn

®Êu cña «ng S¸u, mét ngêi chøng kiÕn toµn bé c©u chuyÖn. ViÖc sö dông ng«i kÓ nµyt¹o ®îc giäng ®iÖu kÓ chuyÖn thñ thØ t©m t×nh, gîi c¶m gi¸c ch©n thùc, gÇn gòi víingêi ®äc. Khi cÇn cã thÓ bµy tá trùc tiÕp c¶m xóc, th¸i ®é ®èi víi sù kiÖn vµ nh©n vËt.C©u chuyÖn trë nªn ®¸ng tin cËy. Ngêi kÓ hoµn toµn ®iÒu khiÓn nhÞp kÓ.

* Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm.C©u 1: Sau khi ®äc xong truyÖn ng¾n "chiÕc lîc ngµ" cña NguyÔn Quang S¸ng,

em cã nh÷ng c¶m xóc vµ suy nghÜ g× vÒ nh©n vËt bÐ Thu vµ t×nh c¶m cha con trongchiÕn tranh ?Gîi ý:



169

a. BÐ Thu lµ mét ®øa trÎ hån nhiªn ch©n thËt trong t×nh c¶m, m·nh liÖt trong t×nhyªu th¬ng cha (Tuy cã phÇn ¬ng ng¹nh, bíng bØnh).

- Sù ¬ng ng¹nh cña bÐ Thu thÓ hiÖn ë viÖc døt kho¸t kh«ng chÞu nhËn «ng S¸u lµcha. §¸p l¹i sù vå vËp cña ngêi cha, bÐ Thu l¹i tá ra ngê vùc, l¶ng tr¸nh. ¤ng S¸ucµng muèn gÇn con th× ®øa con l¹i cµng tá ra l¹nh nhËt, xa çch.+ Nghe gäi, con bÐ giËt m×nh, trßn m¾t nh×n ng¬ ng¸c l¹ lïng… khi «ng S¸u ®Õn

gÆp lÆp ®i lÆp l¹i: ba ®©y con! Th× nã l¹ qu¸, mÆt bçng t¸i ®i, chíp chíp m¾t nh×n ngêi®µn «ng ??? (vÉn im lÆng) nh muèn hái, råi vôt ch¹y vµ kªu thÐt lªn: M¸! M¸!+ Trong hai ngµy ®ªm tiÕp theo, mÆc kÖ nh÷ng lêi nãi, cö chØ ©u yÕm, lµm th©n, vç

vÒ t×nh c¶m cña anh S¸u, bÐ Thu mét thùc thê ¬, l¹nh lïng ®Õn møc bíng bØnh, ngangng¹nh bÊt cÇn… ¤ng cµng chiÒu th¬ng, nã cµng l¶ng ra. ¤ng cµng khao kh¸t ®îcnghe tiÕng “ba” tõ lßng con, nã cµng cè t×nh cù nù. (D/C: lóc c¬m s«i mét m×nh nã bÐ,kh«ng thÓ tù nhÊc næi ®Ó ch¾t níc, nã sÏ ph¶i cÇu cøu ngêi lín gióp ®ì, ngêi ®äc cøngì r»ng nã sÏ ph¶i chÞu thua, kh«ng thÓ chiÕn tranh l¹nh ®îc n÷a - nã buéc ph¶i gäiba… Nhng kh«ng. Nã vÉn kh«ng chÞu cÊt lªn çi tiÕng mµ ba nã tõng mong mái. NãvÉn hµnh ®éng theo sù bíng bØnh, bÊt cÇn - tù m×nh lµm lÊy c«ng viÖc nguy hiÓm vµqu¸ søc. NghÜa lµ nã kh«ng chÞu nhîng bé…)+ Khi bÞ «ng S¸u tøc giËn ®¸nh mét çi th× nã bá vÒ nhµ bµ ngo¹i, khi xuèng xuång

cßn cè ý khua d©y cét xuèng kªu rén rµng thËt to.- Sù ¬ng ng¹nh cña bÐ Thu hoµn toµn kh«ng ®¸ng tr¸ch mµ cßn cã phÇn ®¸ng yªu.

§ã lµ ph¶n øng t©m lý hoµn toµn tù nhiªn cña mét ®øa trÎ cã c¶ tÝnh m¹nh mÏ. Tronghoµn c¶nh xa çch vµ tr¾c trë cña chiÕn tranh, nã cßn qu¸ bÐ nhá ®Ó cã thÓ hiÓu ®îcnh÷ng t×nh thÕ kh¾c nghiÖt, Ðo le cña ®êi sèng vµ ngêi lín còng kh«ng ai kÞp chuÈn bÞcho nã ®ãn nhËn nh÷ng kh¶ n¨ng bÊt thêngm, nªn nã kh«ng tin «ng S¸u lµ ba chØ v×trªn mÆt «ng S¸u cã thªm vÕt sÑo, kh¸c víi h×nh ba mµ nã ®· ®îc biÕt. C« bÐ kh«ngtin thËm chÝ cßn ngê vùc. C« bÐ kh«ng dÔ tin ngêi kh¸c c¶ b¹n cña cha, c¶ mÑ x¸cnhËn lµ cha nhng kh«ng ai th¸o gì ®îc th¾c m¾c thÇm kÝn trong lßng m×nh th× c« bÐcha chÞu th«ng. Ph¶n øng t©m lý cña em lµ hoµn toµn tù nhiªn, nã cßn chøng tá em cãç tÝnh m¹nh mÏ, t×nh c¶m cña em s©u s¾c, ch©n thËt, em chØ yªu ba khi tin ch¾c ®ã®óng lµ ba. ChÝnh çi th¸i ®é quyÕt liÖt ngang ng¹nh ®ã l¹i lµ biÓu hiÖn tuyÖt vêi cñat×nh c¶m ngêi con dµnh cho cha - ngêi trong tÊm h×nh chôp chung víi m¸ em, métt×nh yªu ch©n thùc, s©u s¾c vµ m·nh liÖt.

- Trong buæi s¸ng cuèi cïng, tríc giê phót «ng S¸u ph¶i ®i xa th× th¸i ®é vµ hµnh®éng cña bÐ Thu ®· ®ét ngét, thay ®æi hoµn toµn. Nã ®· dµnh cho ba mét t×nh c¶m thËtm·nh liÖt. Nçi nhí mong víi ngêi cha xa çch ®· bÞ dån nÐn bÊy l©u, nay bïng ra thËtm¹nh mÏ vµ hèi h¶, cuèng quýt, cã xen lÉn c¶ sù hèi hËn. Giê ®©y ngêi cha s¾p ph¶i®i xa, xe mÑ, xa con vµ tiÕp tôc cuéc ®êi ngêi lÝnh gian khæ. LÇn ®Çu tiªn, Thu cÊttiÕng gäi “Ba” vµ tiÕng kªu nh tiªnÐg “xÐ”, kh«ng cßn lµ tiÕng kªu biÓu lé sî h·i mµ



170

lµ tiÕng nãi cña t×nh yªu th¬ng ruét thÞt. Råi nã võa kªu võa ch¹y x« tíi, nhanh nhmét con sãc, nã ch¹y thèt lªn vµ dang hai tay «m chÆt lÊy cæ ba nã, nã h«n lªn ba nãcïng kh¾p, h«n c¶ vÕt thÑo dµi trªn m¸ nh ®Ó nhËn lçi. Hai tay nã siÕt chÆt lÊy cæ,ch¾c nã nghÜ hai tay kh«ng thÓ gi÷ ®îc ba nã, nã dang c¶i hai ch©n råi cÊu chÆt lÊy banã, vµ ®«i vai nhá bÐ cña nã run run. Th× ra trong ®ªm bá vÒ nhµ bµ ngo¹i, Thu ®· ®îcbµ gi¶i thÝch vÒ vÕt thÑo lµm thay ®æi khu«n mÆt ba nã. Sù nghi ngê bÊy l©u ®· ®îcgi¶i to¶ vµ ë Thu n¶y sinh mét tr¹ng th¸i nh lµ sù ©n hËn, hèi tiÕc: “nghe bµ kÓ nã n»mim, l¨n lén vµ thØnh tho¶ng l¹i thë dµi nh ngêi lín”. Giê ®©y c« míi vì lÏ ra ngêicha cña c« thËt ®Ñp vµ thËt anh hïng. C« bÐ kh«ng chØ yªu cha, th¬ng cha mµ cßn tùhµo vÒ cha.

- Qua biÓu hiÖn t©m lý vµ th¸i ®é, t×nh c¶m, hµnh ®éng cña bÐ Thu, ta thÊy ®ã lµ c«

bÐ cã t×nh c¶m thËt s©u s¾c, m¹nh mÏ, nhng còng thËt døt kho¸t, r¹ch rßi. ë Thu cßncã nÐt ç tÝnh lµ sù cøng cái ®Õn møc tëng nh ¬ng ng¹nh, nhng Thu vÉn lµ mét ®øatrÎ víi tÊt c¶ nÐt hån nhiªn, ng©y th¬ cña con trÎ.H×nh ¶nh bÐ Thu vµ t×nh yªu cha s©u s¾c cña Thu ®· g©y xóc ®éng m¹nh trong lßng

ngêi ®äc, ®Ó l¹i nh÷ng Ên tîng s©u s¾c.b. VÒ t×nh c¶m cha con trong chiÕn tranh:- T×nh c¶m cha con trong chiÕn tranh cã nh÷ng xa çch, tr¾c trë nhng rÊt thiªng

liªng vµ s©u s¾c.- Ngêi ®äc thùc sù xóc ®éng vÒ t×nh c¶m cña hä nhng kh«ng khái cã nh÷ng tr¨n

trë suy ngÉm.C©u 2: Ph©n tÝch t×nh c¶m cha con s©u nÆng ë «ng S¸u:¤ng S¸u lµ mét ngêi cha hy sinh c¶ cuéc ®êi ®Ó g×n gi÷ t×nh cha con bÊt diÖt.a. Sau t¸m n¨m xa nhµ ®i kh¸ng chiÕn, khi bÐ Thu lªn t¸m tuæi «ng S¸u míi cã dÞp

vÒ phÐp th¨m nhµ, gÆp mÆt ®øa con g¸i ®Çu lßng mµ «ng v« cïng th¬ng nhí. Khi cÊttiÕng gäi con cïng víi ®iÖu bé “võa bíc, võa khom ngêi ®a tay chê ®ãn con”, cã lÏ«ng rÊt vui vµ xóc ®éng, h¹nh phóc, tin r»ng ®øa con sÏ ®Õn víi m×nh. Nhng bÐ Thu®· tõ chèi, ch¹y vµ kªu thÐt lªn gäi m¸. ¤ng S¸u v« cïng buån b·, thÊt väng, ®au ®ín.

- Trong hai ngµy phÐp ng¾n ngñi, «ng S¸u kh«ng ®i ®©u chØ quanh quÈn ë nhµ víicon, ch¨m sãc con nhng bÐ Thu kh«ng nhËn cha khiÕn «ng v« cïng buån, … nhng«ng s½n lßng tha thø cho con. T×nh yªu th¬ng cña ngêi cha dµnh cho con trë nªn bÊtlùc khi «ng S¸u ®¸nh con bÐ mét çi vµo m«ng v× nã ®· hÊt miÕng trøng ç mµ «ng g¾pra khái b¸t c¬m lµm c¬m v¨ng tung toÐ.

- Cho ®Õn lóc chia tay, «ng nh×n con tr×u mÕn lÉn buån rÇu “®«i m¾t cña ngêi chagiµu t×nh th¬ng yªu, ®é lîng, cã phÇn thÊt väng, sî con kh«ng ®ãn nhËn t×nh c¶m cñam×nh. Tríc cö chØ cña bÐ Thu, “anh S¸u mét tay «m con, mét tay rót kh¨n lau nícm¾t råi h«n lªn m¸i tãc con”. §ã lµ giät níc m¾t sung síng, h¹nh phóc cña métngêi cha c¶m nhËn ®îc t×nh ruét thÞt tõ con m×nh.



171

b. T×nh c¶m cña «ng S¸u víi con ®· ®îc thÓ hiÖn tËp trung vµ s©u s¾c ë phÇn saucña truyÖn, khi «ng S¸u ë trong rõng, t¹i khu c¨n cø.

- Tríc hÕt lµ nçi nhí th¬ng xen lÉn sù day døt, ©n hËn ¸m ¶nh «ng suèt nhiÒungµy v× «ng ®· ®¸nh con khi nãng giËn. ¤ng S¸u ®óng lµ mét ngêi cha hiÒn lµnh,nh©n hËu, biÕt n©ng niu t×nh c¶m cha con. Råi lêi dÆn cña ®øa con: “Ba vÒ, ba mua chocon mét c©y lîc ngµ nghe ba!” ®· thóc ®Èy «ng nghÜ ®Õn viÖc lµm mét chiÕc lîc ngµdµnh cho con. Chøng tá «ng rÊt chiÒu con vµ lu«n gi÷ lêi høa víi con. => §ã lµ biÓuhiÖn t×nh c¶m trong s¸ng vµ s©u nÆng cña ngêi cha.

- KiÕm ®îc khóc ngµ, anh vui síng nh ®øa trÎ ®îc quµ, råi ®Ó hÕt t©m trÝ, c«ngsøc vµo viÖc lµm c©y lîc, ca r¨ng, chuèt bãng, kh¾c ch÷… tØ mØ, cÇn mÉn, c«ng phu.Lßng yªu con ®· biÕn ngêi chiÕn sÜ thµnh mét nghÖ nh©n - nghÖ nh©n chØ s¸ng t¹o métt¸c phÈm duy nhÊt trong cuéc ®êi. Cho nªn nã kh«ng chØ lµ chiÕc lîc xinh x¾n vµ quýgi¸ mµ ®ã lµ chiÕc lîc kÕt tô tÊt c¶ t×nh phô tö méc m¹c mµ ®»m th¾m, s©u xa, ®¬n s¬mµ kú diÖu lµm sao! ChiÕc lîc ngµ ??? thiªng liªng ®· lµm dÞu nçi ©n hËn vµ ¸nh lªnniÒm hy väng kh¾c kho¶i sÏ cã ngµy anh S¸u ®îc gÆp l¹i con, trao tËn tay nã mãn quµkû niÖm nµy.

- Nhng t×nh c¶m thËt ®¸ng th¬ng, anh kh«ng kÞp ddwa c©y lîc ngµ ®Õn tËn taycho con, ngêi cha Êy ®· hy sinh trong mét trËn cµn. Tríc khi vÜnh biÖt con, «ng S¸uvÉn nhí chiÕc lîc, ®· chuyÓn nã cho ngêi b¹n nh mét cö chØ chuyÓn giao sù sèng,mét sù uû th¸c, lµ íc nguyÖn cuèi cïng cña ngêi b¹n th©n: íc nguyÖn cña t×nh phôtö. §iÒu ®ã ®óng nh «ng Ba nãi: “chØ cã t×nh cha con lµ kh«ng thÓ chÕt ®îc”. §ã lµ®iÒu tr¨ng trèi kh«ng lêi, nã râ rµng vµ thiªng liªng h¬n c¶ mét lêi di chóc.=> ¤ng S¸u qu¶ lµ mét ngêi cha chÞu nhiÒu thiÖt thßi nhng v« cïng ®é lîng vµ

tËn tuþ v× t×nh yªu th¬ng con. Mét ngêi cha ®Ó bÐ Thu sèt ®êi yªu quý vµ tù hµo.



172

Nh÷ng ng«i sao xa x«iLª Minh Khuª

A. KiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶:- Lª Minh Khuª, sinh n¨m 1949, quª TÜnh Gia - Thanh Ho¸- Lµ thanh niªn xung phong lªn ®êng Trêng S¬n.- Thuéc thÕ hÖ nhµ v¨n thêi kú chèng Mü, b¾t ®Çu viÕt v¨n vµo ®Çu nh÷ng n¨m 70.* §Ò tµi:+ Tríc 75: ViÕt vÒ cuéc sèng, chiÕn ®Êu cña TNXP, bé ®éi trªn ®êng Trêng S¬n.+ S¸u 75: ViÕt vÒ nh÷ng chuyÓn biÕn ®êi sèng XH vµ con ngêi trªn tinh thÇn ®æi

míi.- Së trêng: ViÕt vÒ truyÖn ng¾n víi ngßi bót miªu t¶ kinh tÕ, ®Æc s¾c (®Æc biÖt lµ

nh©n vËt n÷).- T¸c phÈm chÝnh: Cao ®iÓm mµu h¹ (1978); §oµn kÕt (1980); Bi kÞch nhá (1993);

Mét m×nh qua ®êng (tËp truyÖn - 2006).II. T¸c phÈm1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: TruyÖn “Nh÷ng ng«i sao xa x«i” lµ mét trong nh÷ng t¸c

phÈm ®Çu tay cña nhµ v¨n Lª Minh Khuª, viÕt n¨m 1971, lóc cuéc kh¸ng chiÕn chèngMü cña d©n téc ®ang diÔn ra ¸c liÖt.

2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt:* Néi dung: TruyÖn “Nh÷ng ng«i sao xa x«i” cña Lª Minh Khuª ®· lµm næi bËt

t©m hån trong s¸ng, m¬ méng, tinh thÇn dòng c¶m, cuéc sèng chiÕn ®Êu ®Çy gian khæ,hy sinh nhng rÊt hån nhiªn, l¹c quan cña nh÷ng c« g¸i thanh niªn xung phong trªntuyÕn ®êng Trêng S¬n. §ã chÝnh lµ h×nh ¶nh ®Ñp, tiªu biÓu vÒ thÕ hÖ trÎ ViÖt Namtrong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü.* NghÖ thuËt: TruyÖn sö dông vai kÓ lµ nh©n vËt chÝnh, cã çch kÓ chuyÖn tù nhiªn,

ng«n ng÷ sinh ®éng, trÎ trung vµ ®Æc biÖt thµnh c«ng vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý nh©nvËt.

3. Tãm t¾t:- “Nh÷ng ng«i sao xa x«i” lµ c©u chuyÖn kÓ vÒ ba n÷ thanh niªn xung phong:

Ph¬ng §Þnh, Nho, Thao - tæ trëng, lµm nhiÖm vô trinh s¸t mÆt ®êng ë mét vïngträng ®iÓm trªn tuyÕn ®êng Trêng S¬n. NhiÖm vô cña hä lµ quan s¸t ®Þch nÐm bom,®o khèi lîng ®Êt ®¸ ph¶i san lÊp do bom ®Þch g©y ra, ®¸nh dÊu vÞ trÝ çc qu¶ bom chanæ vµ ph¸ bom.

- C«ng viÖc cña hä hÕt søc nguy hiÓm. §Æc biÖt, hä ph¶i b×nh tÜnh ®èi mÆt víi thÇnchÕt trong mçi lÇn ph¸ bom - c«ng viÖc diÔn ra tõ ba ®Õn n¨m lÇn mçi ngµy.

- Hä ë trong mét çi hang díi ch©n cao ®iÓm. Cuéc sèng cña ba c« g¸i dï lµ kh¾cnghiÖt vµ nguy hiÓm nhng vÉn cã nh÷ng niÒm vui hån nhiªn cña tuæi trÎ, nh÷ng gi©y



173

phót thanh th¶n th¬ méng vµ ®Æc biÖt hä g¾n bã, yªu th¬ng nhau trong t×nh ®ång ®éidï mçi ngêi ç tÝnh.

- Ph¬ng §Þnh - nh©n vËt kÓ chuyÖn vµ còng lµ nh©n v Ët chÝnh lµ mét c« g¸i giµuc¶m xóc, hay m¬ méng, hån nhiªn vµ lu«n nhí vÒ nh÷ng kû niÖm víi gia ®×nh vµ thµnhphè cña m×nh. Trong mét lÇn ph¸ bom, Nho bÞ th¬ng, Ph¬ng §Þnh vµ chÞ Thao ®· hÕtlßng lo l¾ng ch¨m sãc. Mét c¬n ma ®¸ bÊt chît ®Õn trªn ®iÓm cao khiÕn çc c« hÕt søcvui thÝch.

5. Ng«i kÓ:TruyÖn kÓ vÒ ng«i thø nhÊt, ngêi kÓ lµ Ph¬ng §Þnh, nh©n vËt chÝnh trong t¸c

phÈm.T¸c dông: ThuËn lîi trong viÖc biÓu hiÖn thÕ giíi t©m hån c¶m xóc; suy nghÜ cña

nh©n vËt, ®ång thêi phï hîp víi néi dung t¸c phÈm t¨ng tÝnh ch©n thùc cho c©u chuyÖn.

B. Ph©n tÝch t¸c phÈmI. Nh÷ng nÐt chung vµ nh÷ng nÐt riªng cña ba c« g¸i thanh niªn xung phong:* Hä ®Òu thuéc thÕ hÖ nh÷ng c« g¸i TNXP thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü mµ tuæi

®êi cßn rÊt trÎ, thÊm nhuÇn lý tëng nªn ®· t¹m xa gia ®×nh, xa m¸i trêng, t×nh nguyÖnvµo çi n¬i mµ sù mÊt cßn chØ diÔn ra trong nh¸y m¾t.Hä lµm thµnh tæ trinh s¸t mÆt ®êng gåm: Ph¬ng §Þnh, Nho, chÞ Thao - ngêi lín

tuæi h¬n c¶ vµ lµ tæ trëng.1. Hoµn c¶nh sèng chiÕn ®Êu:- Hä sèng trªn mét cao ®iÓm gi÷a mét vïng träng ®iÓm trªn tuyÕn ®êng Trêng

S¬n, n¬i tËp trung mÊt bom ®¹n, sù nguy hiÓm vµ ¸c liÖt.- C«ng viÖc ®Æc biÖt nguy hiÓm (ph¶i ch¹y ë trªn cao c¶ ban ngµy, ph¬i m×nh gi÷a

vïng träng ®iÓm b¾n ph¸ cña m¸y bay ®Þch; sau mçi trËn bom, ph¶i ®o khèi lîng ®Êt®¸, ®¸nh dÊu nh÷ng qu¶ bom cha næ, ph¸ bom).

- > §©y lµ c«ng viÖc hµng ngµy cña 3 c« g¸i - mét c«ng viÖc v« cïng m¹o hiÓm,lu«n c¨ng th¼ng thÇn kinh, ®ßi hái sù dòng c¶m b×nh tÜnh… “Cã ë ®©u nh thÕ nµykh«ng: ®Êt bèc khãi, kh«ng khÝ bµng hoµng, m¸y bay ®ang Çm × xa dÇn. ThÇn kinh c¨ngnh ch·o, tim ®Ëp bÊt chÊp c¶ nhÞp ®iÖu, ch©n ch¹y mµ vÉn biÕt r»ng kh¾p chungquanh cã nhiÒu qu¶ bom cha næ. Cã thÓ næ b©y giê, cã thÓ chèc n÷a. Nhng nhÊt ®ÞnhsÏ næ… Råi khi xong viÖc quay l¹i nh×n c¶nh ®o¹n ®êng mét lÇn n÷a, thë phµo, ch¹yvÒ hang”.

2. Nh÷ng nÐt chung:Tuy ba c« g¸i mçi ngêi mét ç tÝnh, hoµn c¶nh riªng kh¸c nhau nhng hä ®Òu cã

phÈm chÊt chung cña ngêi chiÕn sü thanh niªn xung phong ë chiÕn trêng.* PhÈm chÊt:- Cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao víi nhiÖm vô: (ë ®©y ®Çy bom Mü, çi chÕt cã thÓ

®Õn bÊt cø khi nµo nhng ®Ó th«ng m¹ch giao th«ng lu«n th«ng suèt nªn çc c« lu«n



174

vÉn s½n sµng cho viÖc ra trËn ®Þa; Cã nh÷ng lóc hä nghÜ ®Õn çi chÕt khi nguy hiÓm kÒbªn, nhng ®iÒu Êy chØ tho¸ng qua rÊt mê nh¹t nhêng chç cho ý nghÜ lµm thÕ nµo ®Ónh÷ng qu¶ bom kia ph¶i næ - > §Æt nhiÖm vô lªn trªn c¶ tÝnh m¹ng).

- Dòng c¶m, gan d¹: (S½n sµng nhËn viÖc ph¸ bom mµ kh«ng cÇn sù trî gióp cña®¬n vÞ, d¸m ®èi mÆt víi thÇn chÕt mµ kh«ng hÒ run sî). Sau mçi ®ît bom ®¸nh hä l¹ilao lªn mÆt ®êng lµm nhiÖm vô. Kh«ng biÕt bao nhiªu lÇn hä bÞ bom vïi. Trong 3ngêi th× 2 ngêi ®· tõng bÞ thong ®ã lµ Nho vµ Ph¬ng §Þnh. Hä nãi vÒ çi chÕt nhÑnhµng. §Ó råi sau mçi trËn bom vît qua çi chÕt hä l¹i h¸t say sa nh÷ng bµi h¸t t¬ivui.

- Hä cã t×nh ®ång ®éi g¾n bã, th©n thiÕt, hiÓu ®îc tÝnh t×nh, së thÝch cña nhau,quan t©m ch¨m sãc nhau rÊt chu ®¸o (Ph¬ng §Þnh bån chån, lo l¾ng khi chê Thao vµNho ®i trinh s¸t bom trªn cao ®iÓm; khi Nho bÞ th¬ng, Ph¬ng §Þnh vµ chÞ Thao ®· lol¾ng, b¨ng bã ch¨m sãc Nho cÈn thËn víi mét niÒm xãt xa nh chÞ em ruét thÞt.+ T©m hån: C¶m thÊy cã ¸nh m¾t çc chiÕn sÜ ®ang dâi theo m×nh, t«i kh«ng sî n÷a.

T«i sÏ kh«ng ®i khom khi cã thÓ cø ®µng hoµng mµ bíc tíi” - > b×nh tÜnh, tù tin thùchiÖn tõng thao t¸c ph¸ bom, ch¹y ®ua víi thêi gian ®Ó vît qua çi chÕt. Chi tiÕt miªut¶ nµy thèng nhÊt víi tÝnh çch cña nh©n vËt lu«n mang trong m×nh lßng kiªu h·nh cñamét c« g¸i Hµ Néi.+ Lª Minh khuª ®· miªu t¶ ch©n thËt cô thÓ ®Õn tõng chi tiÕt khi t¹o nªn søc gîi t¶

trong tõng c©u, tõng ch÷ vÒ c¶m gi¸c c¨ng th¨ng, s¾c nhän rîn ngêi khi kÒ cËn çichÕt “ThØnh tho¶ng lìi xÎng ch¹m vµo qu¶ bom. Mét tiÕng ®éng s¾c ®Õn gai ngêi cøavµo da thÞt t«i. T«i rïng m×nh vµ thÊy t¹i sao m×nh lµm qu¸ chËm. Nhanh lªn mét tÝ!Vá qu¶ bom ®ang nãng. Mét dÊu hiÖu ch¼ng lµnh”. TiÕp ®ã lµ c¶m gi¸c c¨ng th¼ng chê®îi tiÕng næ cña qu¶ bom.

- Sù khèc liÖt cña chiÕn tranh ®· t«i luyÖn t©m hån vèn nh¹y c¶m yÕu ®uèi thµnhb¶n lÜnh kiªn cêng cña ngêi anh hïng çch m¹ng.

- Qua dßng suy t cña Ph¬ng §Þnh, ngêi ®äc kh«ng chØ thÊy sù to¶ s¸ng cñaphÈm chÊt anh hïng mµ cßn h×nh dung ®îc thÕ giíi néi t©m phong phó ë c«.

- Ph¬ng §Þnh (còng nh Nho vµ Thao) lµ h×nh ¶nh tiªu biÓu cho thÕ hÖ trÎ ViÖtNam thêi chèng Mü cøu níc.

III. NghÖ thuËt ®Æc s¾c- VÒ ph¬ng thøc trÇn thuËt:+ TruyÖn ®îc kÓ b»ng ng«i thø nhÊt, ®iÓm nh×n bªn trong tõ nh©n vËt Ph¬ng §Þnh

còng lµ nh©n vËt chÝnh. §iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó t¸c gi¶ tËp trung miªu t¶ thÕgiíi t©m hån cña nh©n vËt hiÖn lªn phong phó, ®Ëm nÐt.+ Ng«i kÓ nµy còng t¹o ra mét ®iÓm nh×n phï hîp ®Ó miªu t¶ hiÖn thùc cña cuéc

chiÕn ®Êu ë mét träng ®iÓm trªn tuyÕn ®êng Trêng S¬n, lµm cho c©u chuyÖn ch©nthùc h¬n.



175

- Ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu:+ Ng«n ng÷ trÇn thuËt phï hîp víi nh©n vËt kÓ chuyÖn - mét c« g¸i thanh niªn xung

phong trÎ trung ngêi Hµ Néi - t¹o cho t¸c phÈm cã giäng ®iÖu vµ ng«n ng÷ tù nhiªn,gÇn víi khÈu ng÷, trÎ trung vµ cã chÊt n÷ tÝnh.+ Lêi kÓ rÊt linh ho¹t. Cã khi dïng nh÷ng c©u v¨n ng¾n, c©u tØnh lîc, c©u ®Æc

biÖt, nhÞp nhanh t¹o sù nhÞp nhµng phï hîp víi kh«ng khÝ c¨ng th¼ng, khÈn tr¬ngn¬i chiÕn trêng. Nh÷ng ®o¹n håi tëng nhÞp kÓ chËm r·i, gîi nh÷ng kû niÖm cña tuæiniªn thiÕu hån nhiªn, v« t vµ kh«ng khÝ thanh b×nh tríc chiÕn tranh.

- Mét nÐt ®Æc s¾c næi bËt lµ nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý nh©n vËt rÊt ch©n thùc, sinh®éng l¹i võa ®a d¹ng, tinh tÕ.

IV. Qua ba nh©n vËt trong truyÖn, em c¶m nhËn nh thÕ nµo vÒ tuæi trÎ ViÖtNam trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü?

- C¶m phôc tríc lßng yªu níc, sù gan d¹, dòng c¶m, d¸m ®èi mÆt víi khã kh¨ncña hä.

- Yªu mÕn bëi hä l¹c quan, yªu ®êi ngay trong hoµn c¶nh khãi löa ®¹n bom.- Tù hµo vÒ tuæi trÎ ViÖt Nam trong kh¸ng chiÕn chèng Mü. BiÕt ¬n nh÷ng con

ngêi ®· ®em c¶ tuæi thanh xu©n vµ tÝnh m¹ng cña m×nh ®Ó ®æi lÊy ®éc lËp tù do choTæ quèc. Sù hy sinh cña hä ®· gãp phÇn to lín vµo sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc, thèngnhÊt ®Êt níc.

- Liªn hÖ víi b¶n th©n, béc lé ý thøc kÕ thõa vµ ph¸t huy truyÒn thèng çch m¹ngcña thÕ hÖ ®i tríc.

* Mét sè c©u hái xoay quanh néi dung bµi th¬Tãm t¾t néi dung cèt truyÖn vµ nªu ý nghÜa cña truyÖn?a. Tãm t¾t: Ba n÷ thanh niªn xung phong lµm thµnh mét tæ trinh s¸t mÆt ®êng t¹i

mét ®Þa ®iÓm trªn tuyÕn ®êng Trêng S¬n. Hä gåm cã: hai c« g¸i rÊt trÎ lµ §Þnh vµNho, cßn tæ trëng lµ chÞ Thao lín tuæi h¬n mét chót. NhiÖm vô cña hä lµ quan s¸t ®ÞchnÐm bom, ®o khèi lîng ®Êt ®¸ ph¶i san lÊp do bom ®Þch g©y ra, ®¸nh dÊu vÞ trÝ çc tr¸ibom ca næ vµ ph¸ bom. C«ng viÖc cña hä hÕt søc nguy hiÓm v× lu«n ph¶i ®èi mÆt víithÇn chÕt trong mçi lÇn ph¸ bom vµ ph¶i lµm viÖc gi÷a ban ngµy díi bom ®¹n cñaqu©n thï trªn mét tuyÕn ®êng ¸c liÖt. Tuy vËy, hä vÉn l¹c quan yªu ®êi, vÉn cã nh÷ngniÒm vui hån nhiªn cña tuæi trÎ, nh÷ng gi©y phót thanh th¶n, m¬ méng vµ ®Æc biÖt härÊt g¾n bã, yªu th¬ng nhau trong t×nh ®ång ®éi, dï mçi ngêi mét ç tÝnh. Çi hang ®¸díi ch©n cao ®iÓm lµ “ng«i nhµ” cña hä ®· lu gi÷a biÕt bao kû niÖm ®Ñp cña ba c«g¸i më ®êng trong nh÷ng th¸ng ngµy gian khæ mµ anh hïng cña cuéc kh¸ng chiÕnchèng Mü.

b. ý nghÜa cña truyÖn- Lµm næi bËt t©m hån trong s¸ng, m¬ méng, tinh thÇn dòng c¶m, cuéc sèng chiÕn

®Êu v« cïng gian khæ, hy sinh nhng rÊt hån nhiªn, l¹c quan cña nh÷ng c« g¸i thanh



176

niªn xung phong trªn tuyÕn ®êng Trêng S¬n. §ã chÝnh lµ h×nh ¶nh ®Ñp, tiªu biÓu vÒthÕ hÖ trÎ ViÖt Nam trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü.C©u 2: TruyÖn ®îc trÇn thuËt tõ nh©n vËt nµo? ViÖc chän vai kÓ nh vËy cã t¸c

dông g× trong viÖc thÓ hiÖn néi dung truyÖn?- TruyÖn ®îc trÇn thuËt tõ ng«i thø nhÊt vµ nh÷ng ngêi kÓ chuyÖn còng lµ nh©n

vËt chÝnh. Sù lùa chän ng«i kÓ nh vËy phï hîp víi néi dung t¸c phÈm vµ t¹o thuËn lîi®Ó t¸c phÈm miªu t¶, biÓu hiÖn thÕ giíi t©m hån, nh÷ng c¶m xóc vµ suy nghÜ cña nh©nvËt. §Ó cho nh©n vËt lµ ngêi trong cuéc kÓ l¹i th× c©u chuyÖn sÏ thËt h¬n, cô thÓ vµsinh ®éng h¬n, t¹o cho ngêi ®äc c¶m gi¸c tin vµo c©u chuyÖn h¬n. Vµ ë ®©y, truyÖnviÕt vÒ chiÕn tranh, tÊt nhiªn ph¶i cã bom ®¹n, chiÕn ®Êu, hy sinh, nhng trong truyÖnnµy, hiÖn lªn kh¸ râ lµ thÕ giíi néi t©m cña çc c« g¸i thanh niªn xung phong víi vÎ®Ñp t©m hån cña mét thÕ hÖ thêi kh¸ng chiÕn chèng Mü. §ã còng lµ do çch lùa chänvµ kÓ cña t¸c gi¶ - nhÊt lµ vai kÓ ë ®©y l¹i lµ mét c« g¸i trÎ Hµ Néi cã ç tÝnh nhiÒuméng m¬ víi nh÷ng kû niÖm ®Ñp cña thêi thiÕu n÷.

C©u 3: T×m hiÓu nh÷ng nÐt chung vµ nh÷ng nÐt riªng cña ba nh©n vËt c« g¸i thanhniªn xung phong trong truyÖn.a. NÐt chung:- Hä ®Òu thuéc thÕ hÖ nh÷ng c« g¸i thanh niªn xung phong thêi kú kh¸ng chiÕn

chèng Mü mµ tuæi ®êi cßn rÊt trÎ (nh Ph¬ng §Þnh vèn lµ mét c« häc sinh thµnh phè),cã lý tëng, ®· t¹m xa gia ®×nh, xa m¸i trêng, tù nguyÖn vµo chiÕn trêng tham giamét çch v« t, hån nhiªn. ViÖc hä lÊy hang ®¸ lµm nhµ, coi cao ®iÓm ®Çy bom ®¹n lµchiÕn trêng hµng ngµy ®èi mÆt víi çi chÕt trong gang tÊc ®· nãi lªn tÊt c¶. NÐt chungnµy kh«ng chØ cã ë ®©y mµ cßn ®îc nãi ®Õn ë nhiÒu t¸c phÈm kh¸c nh “Göi em, c«thanh niªn xung phong” cña Ph¹m TiÕn DuËt, “kho¶ng trêi hè hom” cña L©m ThÞ MüD¹ vµ truyÖn ng¾n “M¶nh tr¨ng cuèi rõng” cña NguyÔn Minh Ch©u… T¹o thµnh biÓutîng g¬ng mÆt ®Ñp vµ ®¸ng yªu c¶u nh÷ng c« g¸i më ®êng thêi kh¸ng chiÕn chèngMü.

- Hä ®Òu cã nh÷ng phÈm chÊt chung cña nh÷ng chiÕn sÜ thanh niªn xung phong ëchiÕn trêng: tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao ®èi víi nhiÖm vô, lßng dòng c¶m kh«ng sî hysinh, t×nh ®ång ®éi g¾n bã. Cã lÖnh lµ lªn ®êng, bÊt kÓ trong t×nh huèng nµo, nguyhiÓm kh«ng tö n¹n dï ph¶i ®èi mÆt víi m¸y bay vµ bom ®¹n qu©n thï, vµ ®· lªn ®ênglµ hoµn thµnh nhiÖm vô (®/c - SGK). Khi ®ång ®éi gÆp tai n¹n th× khÈn tr¬ng cøu ch÷avµ tËn t×nh ch¨m sãc (c©u chuyÖn Nho bÞ th¬ng khi ph¸ bom). Cuéc sèng vµ chiÕn ®Êuë chiÕn trêng thËt gian khæ, nguy hiÓm vµ lu«n c¨ng th¼ng nhng hä vÉn b×nh tÜnh,chñ ®éng, lu«n l¹c quan yªu ®êi, trong hang vÉn vang lªn tiÕng h¸t cña ba c« g¸i.

- Cïng lµ ba c« g¸i trÎ víi cuéc sèng néi t©m phong phó ®¸ng yªu: dÔ c¶m xóc,nhiÒu m¬ íc, hay m¬ méng, dÔ vui, dÔ buån. Hä thÝch lµm ®Ñp cho cuéc sèng cñam×nh, ngay c¶ trong hoµn c¶nh chiÕn trêng ¸c liÖt, Nho thÝch thªu thïa, chÞ Thao



177

ch¨m chÐp bµi h¸t, §Þnh thÝch ng¾m m×nh trong g¬ng, ngåi bã gèi m¬ méng vµ h¸t…C¶ ba ®Òu cha cã ngêi yªu, ®Òu sèng hån nhiªn t¬i trÎ (chi tiÕt trËn ma ®¸ bÊt chît®Õn vµ niÒm vui trÎ trung cña ba c« g¸i khi ®îc “thëng thøc” nh÷ng viªn ®¸ nhá.b. NÐt riªng- Nho lµ mét c« g¸i trÎ, xinh x¾n, “tr«ng nã nhÑ, m¸t mÎ nh mét que kem tr¾ng”,

c« “çi cæ trßn vµ nh÷ng cóc ¸o nhá nh¾n” rÊt dÔ th¬ng khiÕn Ph¬ng §Þnh “muèn bÕnã lªn tay”. Nho l¹i rÊt hån nhiªn - çi hån nhiªn trÎ th¬: “võa t¾m ë díi suèi lªn, cøquÇn ¸o ít, Nho ngåi, dåi ¨n kÑo”; khi bÞ th¬ng n»m trong hang vÉn nhæm dËy, xoÌtay xin mÊy viªn ®¸ ma, nhng khi m¸y bay giÆc ®Õn th× chiÕn ®Êu rÊt dòng c¶m, hµnh®éng thËt nhanh gän: “Nho cuén trßn çi gèi, cÊt nhanh vµo tói”, Nho quay lng l¹ichóng t«i, chôp çi mò s¾t lªn ®Çu”… Vµ trong mét lÇn ph¸ bom, c« ®· bÞ sËp hÇm, ®Êtphñ kÝn lªn ngêi.

- Ph¬ng §Þnh còng trÎ trung nh Nho lµ mét c« häc sinh thµnh phè, nh¹y c¶m vµhån nhiªn, thÝch m¬ méng vµ hay sèng víi nh÷ng kû niÖm cña tuæi thiÕu n÷ v« t vÒgia ®×nh vµ vÒ thµnh phè trµo lªn vµ xo¸y m¹nh nh sãng trong t©m trÝ c« g¸i. Cã thÓnãi ®©y lµ nh÷ng nÐt riªng cña çc c« g¸i trÎ Hµ Néi vµo chiÕn trêng tham gia ®¸nhgiÆc, tuy gian khæ nhng vÉn gi÷ ®îc çi phong çch riªng cña ngêi Hµ Néi, rÊt tr÷t×nh vµ ®¸ng yªu.

- Cßn Thao, tæ trëng, Ýt nhiÒu cã tõng tr¶i h¬n, m¬ íc vµ dù tÝnh vÒ t¬ng lai cãvÎ thiÕt thùc h¬n, nhng còng kh«ng thiÕu nh÷ng kh¸t khao vµ rung ®éng cña tuæi trÎ.

“¸o lãt cña chÞ çi nµo còng thªu chØ mµu”. ChÞ l¹i hay tØa ®«i l«ng mµy cña m×nh, tØanhá nh çi t¨m. Nhng trong c«ng viÖc, ai còng gêm chÞ vÒ tÝnh c¬ng quyÕt, t¸o b¹o.§Æc biÖt lµ sù “b×nh tÜnh ®Õn ph¸t bùc”: m¸y bay ®Õn nhng chÞ vÉn “mãc b¸nh quytrong tói, thong th¶ nhai”. Cã ai ngê con ngêi nh thÕ l¹i sî m¸u vµ v¾t: “thÊy m¸u,thÊy v¾t lµ chÞ nh¾m m¾t l¹i, mÆt t¸i mÐt”. Vµ kh«ng ai cã thÓ quªn ®îc chÞ h¸t: nh¹csai bÐt, giäng th× chua, chÞ kh«ng h¸t tr«i ch¶y ®îc bµi nµo. Nhng chÞ l¹i cã ba quyÓnsæ dµy chÐp bµi h¸t vµ rçi lµ chÞ ngåi chÐp bµi h¸t.=> Nh÷ng nÐt riªng ®ã ®· lµm cho çc nh©n vËt sèng h¬n vµ còng ®¸ng yªu h¬n.C©u 4: ViÕt ®o¹n v¨n nªu c¶m nhËn vÒ nh©n vËt Ph¬ng §Þnh (kho¶ng 12 - > 15

c©u).Gîi ý: TriÓn khai çc ý sau:Ph¬ng §Þnh lµ h×nh ¶nh tiªu biÓu cña nh÷ng ngêi con g¸i Hµ Néi vµo chiÕn

trêng ®¸nh giÆc.- C« rÊt trÎ, cã thêi häc sinh hån nhiªn v« t bªn ngêi mÑ trong nh÷ng ngµy thanh

b×nh cña thµnh phè.- Ngay gi÷a chiÕn trêng ¸c liÖt, Ph¬ng §Þnh vÉn kh«ng mÊt ®i sù hån nhiªn,

trong s¸ng: c« hiÖn lªn rÊt ®êi thêng, rÊt thùc víi nh÷ng nÐt ®Ñp t©m hån: nh¹y c¶m,hay m¬ méng vµ thÝch h¸t (c¶m xóc cña §Þnh tríc c¬n ma ®¸).



178

- Lµ c« g¸i kÝn ®¸o trong t×nh c¶m vµ tù träng vÒ b¶n th©n m×nh (hay ng¾m nh×nm×nh qua g¬ng, biÕt m×nh ®Ñp vµ ®îc c¸c anh bé ®éi ®Ó ý nhng kh«ng tá ra s¨n sãc,

vån v·… nÐt kiªu kú cña nh÷ng c« g¸i Hµ Thµnh).

- T×nh c¶m ®ång ®éi s©u s¾c: yªu mÕn hai c« b¹n cïng tæ, yªu mÕn vµ c¶m phôc tÊtc¶ nh÷ng chiÕn sÜ mµ c« gÆp trªn tuyÕn ®êng Trêng S¬n. (ch¨m sãc Nho khi Nho bÞ

th¬ng…).- Ngêi lªn nh÷ng phÈm chÊt ®¸ng quý: cã tr¸ch nhiÖm víi c«ng viÖc, dòng c¶m,

b×nh tÜnh, tù tin… (thÓ hiÖn t©m tr¹ng suy nghÜ cña nh©n vËt trong mét lÇn ph¸ bom).T¸c gi¶ am hiÓu vµ miªu t¶ sinh ®éng nÐt t©m lý cña nh÷ng n÷ thanh niªn xung phong.=> Nh©n vËt Ph¬ng §Þnh ®· ®Ó l¹i trong lßng ngêi ®äc nçi niÒm ®ång c¶m, yªu

mÕn vµ sù kÝnh phôc vÒ phÈm chÊt tèt ®Ñp cña thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam trong cuéc kh¸ngchiÕn chèng Mü.

C©u 5: ViÕt mét ®o¹n v¨n quy n¹p (12 c©u):“Nh÷ng ng«i sao xa x«i” ®· kh¾c

ho¹ vÎ ®Ñp t©m hån cña thanh niªn Hµ Néi qua h×nh ¶nh Ph¬ng §Þnh dòng c¶mgan d¹ mµ còng thËt trong trÎo, méng m¬.Gîi ý:- §o¹n v¨n giµu chÊt th¬ (t©m tr¹ng tríc trËn ma ®¸) => c¶m xóc b©ng khu©ng

xao xuyÕn, niÒm vui nçi buån chît ®Õn, chît ®i.- NiÒm tin Êy cø lÊp l¸nh m·i nh ¸nh s¸ng cña nh÷ng ng«i sao xa x«i mµ kh«ng g×,

kh«ng mét thÓ lùc tµn b¹o, kh¾c nghiÖt nµo cã thÓ dËp t¾t ®îc.- Trong c¶m xóc b©ng khu©ng, xao ®éng, tho¸ng qua cña Ph¬ng §Þnh, h×nh ¶nh

ng«i nhµ, ngêi mÑ, nh÷ng g× th©n thuéc gÇn gòi ®Õn h×nh ¶nh lung linh cña nh÷ngng«i sao mµ t¸c gi¶ ®· h¬n mét lÇn nh¾c ®Õn, ¸nh s¸ng cña ®Ìn ®iÖn ngì lµ thùc mµnh lµ ¶o. TÊt c¶ hiÖn lªn trong ¸nh s¸ng lung linh cña ký øc méng m¬, rÊt thiÕu n÷, rÊtdung dÞ cña ngêi Hµ Néi.



179

BÕn quªNguyÔn Minh Ch©u

A. KiÕn thøc c¬ b¶nI. T¸c gi¶:- NguyÔn Minh Ch©u (1930 - 1989) Quª NghÖ An. ¤ng lµ c©y bót xuÊt s¾c cña v¨n

häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam.- Sau 1975 «ng cã nhiÒu t×m tßi, ®æi míi vÒ t tëng nghÖ thuËt.- ¤ng ®îc tÆng gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.II. T¸c phÈm:1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: TruyÖn ng¾n “BÕn quª” ®îc in trong tËp truyÖn cïng tªn

cña NguyÔn Minh Ch©u xuÊt b¶n 1985.2. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt:* Néi dung: TruyÖn ng¾n BÕn Quª cña NguyÔn Minh Ch©u chøa ®ùng suy ngÉm,

tr¶i nghiÖm s©u s¾c cña nhµ v¨n vÒ con ngêi vµ cuéc ®êi, thøc tØnh ë mäi ngêi sù tr©nträng nh÷ng vÎ ®Ñp vµ gi¸ trÞ b×nh dÞ, gÇn gòi cña gia ®×nh, cña quª h¬ng.* NghÖ thuËt: næi bËt ë sù miªu t¶ t©m lý tinh tÕ, nhiÒu h×nh ¶nh giµu tÝnh biÓu

tîng, çch x©y dùng t×nh huèng, trÇn thuËt theo dßng t©m tr¹ng cña nh©n vËt.3. Tãm t¾t truyÖn:- Nh©n vËt chÝnh cña truyÖn, anh NhÜ tõng ®i nhiÒu n¬i trªn tr¸i ®Êt nhng cuèi ®êi

l¹i bÞ cét chÆt vµo giêng v× mét c¨n bÖnh hiÓm nghÌo. NhÜ kh«ng thÓ tù m×nh dÞchchuyÓn lÊy mêi ph©n trªn chiÕc giêng hÑp kª bªn cöa sæ.

- Còng ë thêi ®iÓm Êy, NhÜ nh×n qua cöa sæ ph¸t hiÖn thÊy vÎ ®Ñp l¹ lïng cña b·ibåi bªn kia s«ng, n¬i bÕn quª quen thuéc, ngay phÝa tríc cöa sæ nhµ anh. Vµ ló n»mliÖt giêng, nhËn ®îc sù ch¨m sãc, anh míi c¶m nhËn ®îc hÕt nçi vÊt v¶, sù tÇn t¶ovµ ®øc hy sinh cña vî.

- Vµ trong anh bçng bõng lªn khao kh¸t ®îc ®Æt ch©n lªn vïng ®Êt Êy, n¬i gµn gòinhng ®· trë nªn xa vêi víi anh bëi anh biÕt r»ng c¨n bÖnh hiÓm nghÌo sÏ kh«ng baogiê gióp anh thùc hiÖn ®îc ®iÒu Êy.

- Anh sai th»ng TuÊn - con trai thay anh sang bªn kia s«ng ch¬i loanh quanh métlóc. Chµng trai v©ng lêi nhng l¹i ham vui nªn muén chuyÕn ®ß. Vµ anh ®· chiªmnghiÖm ®îc mét quy luËt, ý nghÜa cña cuéc ®êi mét çch s©u s¾c lµ con ngêi ta trªn

®êng ®êi thËt khã tr¸nh ®îc nh÷ng çi vßng vÌo hoÆc chïng ch×nh…- PhÇn cuèi truyÖn kÓ vÒ viÖc NhÜ cè søc ®u m×nh, nhoµi ngêi, gi¬ çnh tay ra

ngoµi cöa sæ kho¸t kho¸t nh ra hiÖu khÈn thiÕt cho mét ngêi nµo ®ã.

B. Ph©n tÝch t¸c phÈmI. T×nh huèng truyÖn



180

Còng nh nhiÒu truyÖn ng¾n kh¸c cña NguyÔn Minh Ch©u, truyÖn "BÕn quª" x©ydùng trªn mét t×nh huèng nghÞch lý.

Nh©n vËt chÝnh cña truyÖn lµ NhÜ r¬i vµo mét hoµn c¶nh ®Æc biÖt, bÞ liÖt toµn th©n,kh«ng thÓ tù m×nh di chuyÓn ®îc. C¶ mét ®êi NhÜ ®· tõng ®i kh¾p mäi n¬i nhng råicuèi ®êi anh chØ muèn nhÝch tíi bªn cöa sæ mµ khã kh¨n nh ph¶i ®i hÕt mét vßng tr¸i®Êt.

T×nh huèng trí trªu Êy l¹i dÉn ®Õn mét t×nh huèng tiÕp theo, còng ®Çy nghÞch lý.Khi ®· ph¸t hiÖn thÊy vÎ ®Ñp l¹ lïng cña b·i båi bªn kia s«ng ngay phÝa tríc cöa sænhµ anh th× anh còng nhËn ra mét çch cay ®¾ng lµ sÏ kh«ng bao giê cã thÓ ®îc ®Ætch©n lªn m¶nh ®Êt Êy, dï nã ë rÊt gÇn anh. NhÜ ®· nhê cËu con trai thùc hiÖn gióp m×nhçi ®iÒu kh¸t khao Êy, nhng råi cËu ta l¹i kh«ng sao hiÓu næi çi kh¸t väng kú côc mµlín lao cña bè. Nã sµ vµo mét ®¸m choi ph¸ cê thÕ bªn hÌ phè vµ cã thÓ ®Ó lì chuyÕn®ß ngang duy nhÊt trong ngµy. Çi lý cña hai bè con kh«ng mét chót ®ång c¶m th×còng lµ mét ®iÒu nghÞch lý vËy. Ngay c¶ ngêi vî mét ®êi tÇn t¶o, giµu t×nh yªu nhngph¶i ®îi ®Õn lóc s¾p gi· biÖt câi ®êi NhÜ míi c¶m nhËn thÊm thÝa ®îc l¹i cµng lµnghÞch lý vµ trí trªu…

ý nghÜa: §Æt nh©n vËt NhÜ vµo mét chuçi nh÷ng nghÞch lý nh trªn, ph¶i ch¨ng t¸cgi¶ muèn lu ý ngêi ®äc mét nhËn thøc vÒ cuéc ®êi : trong cuéc ®êi ngêi ta thËt khãtr¸nh khái nh÷ng ®iÒu vßng vÌo, chïng ch×nh, thêng híng ®Õn nh÷ng ®iÒu cao xa mµv« t×nh kh«ng biÕt ®Õn nh÷ng vÎ ®Ñp gÇn gòi ngay bªn c¹nh m×nh.

II. C¶m xóc vµ suy nghÜ cña NhÜ vÒ vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn n¬i quª.- Giíi thiÖu vÒ hoµn c¶nh cña NhÜ.+ Vµo buæi s¸ng ®Çu thu, qua khung cöa sæ NhÜ ®· nhËn ra vÎ ®Ñp cña bøc tranh

thiªn nhiªn n¬i quª h¬ng.+ Nh÷ng b«ng hoa b»ng l¨ng cuèi mïa ®Ëm s¾c h¬n.+ Con s«ng Hång mµu ®á nh¹t…+ Vßm trêi thu nh cao xanh h¬n.+ §Æc biÖt lµ vÎ ®Ñp trï phó, trµn ®Çy s¾c sèng cña b·i båi “mµu vµng thau pha lÉn

mµu xanh non”.- Mçi c¶nh vËt thiªn nhiªn ®Òu mang mét nÐt ®Ñp riªng rÊt ®çi quen thuéc, b×nh dÞ.

VÎ ®Ñp Êy cßn thÊm ®Ém c¶m xóc cña con ngêi ®· tõng ®i kh¾p ®ã ®©y mµ tËn cuèi®êi míi ngì ngµng nhËn ra.

- NhÜ xóc ®éng tríc vÎ ®Ñp b×nh dÞ, th©n th¬ng cña quª h¬ng, xø së.III. C¶m xóc vµ suy nghÜ cña NhÜ vÒ ngêi vî- Nh÷ng ngµy cuèi ®êi n»m trªn giêng bÖnh NhÜ míi c¶m nhËn ®îc vÎ ®Ñp cña

Liªn - vî anh.- Liªn ®· ph¶i chÞu bao nçi vÊt v¶, lo toan. Anh xãt xa khi lÇn ®Çu tiªn nh×n thÊy

“Liªn mÆc tÊm ¸o v¸” - > VÎ ®Ñp b×nh dÞ, méc m¹c.



181

- Liªn tÇn t¶o, hy sinh thÇm lÆng “suèt ®êi… thinh”.

- Cho dï ®· trë thµnh ngêi ®µn bµ thÞ thµnh nhng ë Liªn ®· vÑn nguyªn vÎ ®Ñpt©m hån trong s¸ng “Còng nh… nguyªn vÑn”.

- Vµ còng tËn cuèi ®êi anh míi thÊm thÝa t×nh c¶m gia ®×nh bëi anh ®· nhËn ra gia®×nh lµ m¸i Êm h¹nh phóc, lµ n¬i n¬ng tù v÷ng ch¾c.

IV. C¶m xóc vµ suy nghÜ vÒ kh¸t väng b×nh dÞ cuèi ®êi.- Khi nhËn ra vÎ ®Ñp cña b·i båi bªn s«ng còng lµ lóc ë NhÜ bõng lªn mét niÒm

khao kh¸t ch¸y báng: ®îc ®Æt ch©n lªn b·i båi ®ã.- Kh¸t väng Êy thËt b×nh dÞ nhng ®Æt trong hoµn c¶nh cña NhÜ lóc bÊy giê nã l¹i

trë thµnh v« väng. §iÒu ®ã thÓ hiÖn sù thøc tØnh, xãt xa cña NhÜ.- Tõ viÖc nhê ®a con trai kh«ng thµnh, cïng víi qu·ng ®êi tuæi trÎ cña m×nh, NhÜ

®· nghiÖm ra mét quy luËt cã tÝnh chÊt phæ biÕn cña ®êi ngêi “Con ngêi ta… vßngvÌo”.

- Bëi thÕ hµnh ®éng NhÜ cè thu ngêi “gi¬ tay kho¸t kho¸t” nh muèn thøc tØnhmäi ngêi: h·y mau chãng døt ra khái nh÷ng c¸i chïng ch×nh, vßng vÌo trªn ®êng ®êi®Ó híng tíi nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc, bÒn v÷ng cña cuéc sèng.

- > NhÜ lµ kiÓu nh©n vËt t tëng. Nhµ v¨n ®· göi g¾m vµo nh©n vËt nh÷ng ®iÒuquan s¸t, suy ngÉm, triÕt lý vÒ cuéc ®êi con ngêi. Qua nh©n vËt NhÜ t¸c gi¶ muèn nãivíi chóng ta : mçi ngêi h·y sím nhËn ra vµ biÕt tr©n träng, n©ng niu nh÷ng vÎ ®Ñp cñaquª h¬ng xø së vµ t×nh c¶m gia ®×nh. ChØ cã tho¸t ra khái nh÷ng ®iÒu chïng ch×nhmçi ngêi míi cã thÓ híng tíi nh÷ng vÎ ®Ñp ®Ých thùc cña cuéc sèng.

VI. NghÖ thuËt ®Æc s¾c :- T×nh huèng truyÖn ®îc x©y dùng trªn c¬ së mét chuçi nghÞch lý.- X©y dùng kiÓu nh©n vËt t tëng: Nh÷ng chiªm nghiÖm, triÕt lý cña t¸c gi¶ ®îc

chuyÓn ho¸ vµo trong cuéc sèng néi t©m cña nh©n vËt, víi diÔn biÕn t©m tr¹ng díi sùt¸c ®éng cña hoµn c¶nh, ®îc miªu t¶ tinh tÕ, hîp lý.

- S¸ng t¹o nhiÒu h×nh ¶nh cã ý nghÜa biÓu tîng.

VII. TruyÖn ng¾n“BÕn quª” cña NguyÔn Minh Ch©u ®· gîi cho em suy nghÜ

g× vÒ con ngêi vµ cuéc ®êi.* Gîi ý:TruyÖn ng¾n “BÕn quª” cña NguyÔn Minh Ch©u ®· gîi cho em suy nghÜ g× vÒ con

ngêi, vÒ cuéc ®êi.- Qua nh÷ng t×nh huèng ®Çy nghÞch lý x¶y ra ®èi víi nh©n vËt NhÜ, ta hiÓu cuéc

sèng vµ sè phËn con ngêi cã nh÷ng ®iÒu ngÉu nhiªn vît ra khái nh÷ng dù tÝnh vµ ícmuèn tÝnh to¸n cña con ngêi. Cã nh÷ng ®iÒu gi¶n dÞ song kh«ng dÔ nhËn ra.

- Cuéc sèng thËt ®Ñp, c¸i ®Ñp b×nh dÞ gÇn gòi vµ t×nh yªu cña con ngêi víi quªh¬ng, cuéc sèng thËt bÒn chÆt.



182

- Tõ ®ã c©u chuyÖn thøc tØnh ta ®õng ra vµo nh÷ng ®iÒu vßng vÌo, chïng ch×nh ®Óhíng ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc vèn gi¶n dÞ, gÇn gòi vµ bÒn v÷ng cña cuéc sèng.

* Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬C©u 1: Nªu t×nh huèng truyÖn “BÕn Quª” vµ t¸c dông cña viÖc x©y dùng t×nh

huèng ®ã.* T×nh huèng:- C¨n bÖnh hiÓm nghÌo khiÕn NhÜ, ngêi ®· ®i ®Õn hÇu kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi -

hÇu nh bÞ liÖt toµn th©n kh«ng thÓ tù di chuyÓn ®îc, dï chØ loµ nhÝch nöa ngêi trªngiêng bÖnh. TÊt c¶ mäi sinh ho¹t cña anh ®Òu ph¶i nhê vµo sù gióp ®ì cña ngêi kh¸cmµ chñ yÕu lµ cña Liªn, vî anh.

- T×nh huèng trí trªu Êy l¹i dÉn ®Õn mét t×nh huèng tiÕp theo, còng ®Çy nghÞch lý.Khi NhÜ ®· ph¸t hiÖn thÊy vÎ ®Ñp l¹ lïng cña b·i båi bªn kia s«ng ngay phÝa tríc cöasæ nhµ anh, nhng anh biÕt r»ng sÏ kh«ng bao giê cã thÓ ®îc ®Æt ch©n lªn m¶nh ®Êt Êy,dï nã ë rÊt gÇn anh. NhÜ ®· nhê cËu con trai thùc hiÖn gióp m×nh c¸i ®iÒu khao kh¸t Êy,nhng råi cËu ta l¹i sa vµo mét ®¸m ch¬i cê trªn hÌ phè vµ cã thÓ lì chuyÕn ®ß ngangduy nhÊt trong ngµy.* T¸c dông: T¹o ra mét chuçi nh÷ng t×nh huèng nghÞch lý nh trªn, t¸c gi¶ muèn

lu ý ngêi ®äc mét nhËn thøc vÒ cuéc ®êi: cuéc sèng vµ sè phËn con ngêi chøa ®ùngnh÷ng ®iÒu bÊt thêng, nh÷ng nghÞch lý, ngÉu nhiªn, vît ra ngoµi nh÷ng dù ®Þnh, ícmuèn, c¶ nh÷ng hiÓu biÕt vµ toan tÝnh cña ngêi ta. Bªn c¹nh ®ã, t¸c gi¶ cßn muèn göig¾m mäi suy ngÉm: trong cuéc ®êi, ngêi ta híng ®Õn nh÷ng ®iÒu cao xa mµ v« t×nhkh«ng biÕt ®Õn nh÷ng vÎ ®Ñp gÇn gòi ngay bªn c¹nh m×nh.

C©u 2: Tãm t¾t truyÖn“BÕn quª” kho¶ng 5 - 6 dßng:

Buæi s¸ng ®Çu thu, NhÜ bÞ bÖnh nÆng n»m bªn cöa sæ ®Ó Liªn - vî anh s¨n sãc. AnhnghÜ suèt ®êi m×nh ®· lµm vî khæ. NhÜ nh×n qua cöa sæ ®· ph¸t hiÖn thÊy vÎ ®Ñp l¹ lïngcña b·i båi bªn kia s«ng ngay phÝa tríc cöa sæ nhµ anh vµ trong anh bçng bõng lªnkhao kh¸t ®îc ®Æt ch©n lªn vïng ®Êt Êy, anh còng biÕt r»ng sÏ kh«ng bao giê thùc hiÖn®îc ®iÒu Êy. Anh sai th»ng TuÊn (con trai) thay anh sang bªn kia s«ng ch¬i loanhquanh mét lóc. Chµng trai v©ng lêi nhng l¹i ham vui nªn muén chuyÕn ®ß. Bän trÎhµng xãm sang gióp anh. Cô gi¸o KhuyÕn ghÐ vµo hái th¨m. NhÜ cè søc gi¬ tay rangoµi cöa sæ nh ra hiÖu khÈn thiÕt cho mét ngêi nµo ®ã.

C©u 3: T×m hiÓu nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiÕt trong truyÖn mang tÝnh biÓu tîng:Trong truyÖn “BÕn quª”, hÇu nh mäi h×nh ¶nh ®Òu mang hai líp nghÜa: nghÜa thùc

vµ nghÜa biÓu tîng. ý nghÜa biÓu tîng ®îc gîi ra tõ h×nh ¶nh thùc vµ hai líp nghÜanµy g¾n bã thèng nhÊt víi nhau ®em ®Õn cho truyÖn ng¾n nµy mét vÎ ®Ñp riªng: võagîi c¶m, sinh ®éng, võa kh¸i qu¸t triÕt lý.



183

- H×nh ¶nh b·i båi, bÕn s«ng vµ toµn bé khung c¶nh thiªn nhiªn ®îc dùng lªntrong truyÖn mang ý nghÜa biÓu tîng cho vÎ ®Ñp gÇn gòi, b×nh dÞ, th©n thuéc cña quªh¬ng, xø së, cña nh÷ng g× th©n th¬ng nhÊt mµ trong mét ®êi ngêi thêng dÔ dµngl·ng quªn bëi chÝnh çi ®iÒu vßng vÌo hay chïng ch×nh thêng m¾c ph¶i.

- Nh÷ng b«ng hoa b»ng l¨ng nhît nh¹t khi míi në: ®Ëm s¾c h¬n khi ®· s¾p hÕt mïa,råi l¹i cµng thÉm mµu h¬n, mét mµu tÝm thÉm nh bãng tèi. §ã lµ ý nghÜa biÓu tîngvÒ kh«ng gian vµ thêi gian: çi ®Ñp gÇn gòi b×nh dÞ råi còng tµn phai bëi thêi gian lu«nthay ®æi víi nh÷ng bíc ®i cña nhÞp h¶i hµ.

- Nh÷ng t¶ng ®Êt lë bªn bê s«ng khi con lò ®Çu nguån ®· dån vÒ, ®æ ôp vµo tronggiÊc ngñ cña NhÜ b¸o hiÖu tríc sù sèng cña nh©n vËt NhÜ còng ®· s¾p lôi tµn.

- Ch©n dung vµ cö chØ cña NhÜ ë ®o¹n cuèi truyÖn: chØ cßn ®«i bµn tay víi nh÷ngngãn tay ??? chÆt võa run lÈy bÈy… Çnh tay gÇy guéc ®a ra ngoµi phÝa cöa sæ kho¸tkho¸t nh ®ang hôt hÉng, cè b¸m vÝu hiÖn t¹i nhgn l¹i v« väng bëi chÝnh çi sù vßngvÌo vµ chïng ch×nh cña ngêi con. H×nh ¶nh nµy mang ý nghÜa biÓu tîng s©u s¾c.Ch©n dung cña NhÜ ë cuèi truyÖn lµ ch©n dung cña mét con ngêi ®ang ®i vµo câi chÕtnhng ®· thøc nhËn ®îc cuéc ®êi vµ chÝnh m×nh trong “mét nçi mª say ®Çy ®au khæ”,khiÕn mÆt mòi “®á rùng mét çch kh¸c thêng”. Hµnh ®éng cuèi cïng cña NhÜ cã thÓhiÓu lµ anh ®ang n«n nãng thóc giôc cËu con trai h·y mau kÎo lì chuyÕn ®ß duy nhÊttrong ngµy. Nhng kh«ng dõng ë cô thÓ, h×nh ¶nh nµy cßn mang ý nghÜa kh¸i qu¸t. Çiçnh tay gi¬ lªn kho¸t kho¸t cña con ngêi ®· bíc tíi ngìng cöa cña çi chÕt ph¶ich¨ng lµ íc muèn cuèi cïng cña NhÜ göi l¹i cho ®êi: anh muèn thøc tØnh mäi ngêih·y sèng khÈn tr¬ng, cã Ých, ®õng sa vµo nh÷ng çi “vßng vÌo, chïng ch×nh”, h·y døtra khái nã ®Ó híng tíi nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc, vèn rÊt gi¶n dÞ gÇn gòi vµ bÒn v÷ng cñagia ®×nh vµ cña quª h¬ng.

C©u 4: Ph©n tÝch niÒm khao kh¸t cña nh©n vËt NhÜ trong giê phót cuèi cïng cñacuéc ®êi.

- Trªn giêng bÖnh, qua khung cöa sæ, NhÜ ®· nhËn thÊy vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªntrong mét buæi s¸ng ®Çu thu víi nh÷ng b«ng hoa b»ng l¨ng cuèi mïa tha thít nhngl¹i ®Ëm s¾c h¬n; con s«ng Hång mµu ®á nh¹t, mÆt s«ng nh réng thªm ra: vßm trêi nhcao h¬n; vµ sau cïng lµ ®iÓm nh×n cña anh dõng l¹i ë çi b·i bªn kia s«ng vµ c¶ métvïng phï sa l©u ®êi cña b·i båi bªn kia s«ng Hång lóc nµy ®ang ph« ra tríc khungcöa gian g¸c nhµ NhÜ mét thø mµu vµng thau xen lÉn mµu xanh non - nh÷ng mµu s¾cth©n thuéc qu¶ nh da thÞt, nh h¬i thë cña ®Êt mµu mì”. ThËt kú l¹, çi b·i båi vènquen thuéc gÇn gòi Êy bçng nh míi mÎ víi anh trong buæi s¸ng ®Çu thu nµy, ngì nhlÇn ®Çu tiªn anh c¶m nhËn ®îc tÊt c¶ vÎ ®Ñp vµ sù giµu cã cña nã. Bëi ®©y lµ mét ch©ntrêi gÇn gòi mµ l¹i xa l¾c v× cha hÒ bao giê ®i ®Õn”. Cho nªn trong çi giê phót c¶mthÊy s¾p tõ gi· câi ®êi, trong anh bçng bõng dËy khao kh¸t m·nh liÖt lµ ®îc ®Æt ch©nmét lÇn lªn çi b·i båi bªn kia s«ng - çi b·i båi th©n quen cña quª h¬ng mµ suèt c¶cuéc ®êi dêng nh anh ®· quªn nã, hê h÷ng víi nã. Giê ®©y, thÊy l¹i ®îc vÎ ®Ñp vµ



184

sù giµu cã cña nã th× ®· qu¸ muén vµ niÒm kh¸t khao Êy tuy bïng lªn m¹nh mÏ nhngchØ lµ mét niÒm khao kh¸t v« väng, v× h¬n ai hÕt, anh biÕt ch¾c m×nh sÏ ch¼ng bao giê®Õn ®îc ®ã.

- Sang ®îc bê s«ng bªn kia, víi NhÜ võa lµ íc m¬, võa lµ suy ngÉm vÒ cuéc ®êi.TÝnh biÓu tîng tõ çi “bªn kia s«ng” më ra hai tÇng ý nghÜa. Tríc hÕt ®ã lµ mét ícm¬: con ngêi ta h·y ®i ®Õn çi “bªn kia s«ng” cña cuéc ®êi mµ m×nh cha tíi. H×nh¶nh con s«ng Hång phï sa?????? giíi gi÷a çi thùc vµ çi méng mµ chiÕc cÇu nèi lµcon ®ß qua l¹i mçi ngµy chØ cã mét chuyÕn mµ th«i. Muèn ®Õn víi çi thÕ giíi íc m¬kia ®õng cã do dù, vßng vÌo mµ bá lì. ThÕ giíi íc m¬ Êy ch¼ng qua chØ lµ trong t©mtëng cña con ngêi nªn cã thÓ nã sÏ lµ mét íc m¬ tuyÖt mÜ hoÆc ch¼ng lµ çi g× côthÓ c¶. Tuy vËy nã l¹i lµ çi ®Ých mµ con ngêi ta ph¶i ?????, kiÕm t×m, vît qua baonhiªu gian tru©n, khæ ¶i mµ cha ch¾c ®· ®Õn ®îc. Çi vïng “?????t©m tëng” Êykh«ng ph¶i ai còng hiÓu ®îc nÕu cha ë ®é chÝn cña sù tõng tr¶i hoÆc qu¸ ng©y th¬.Ch¼ng h¹n nh TuÊn, con trai anh, do kh«ng hiÓu ®îc çi thÕ giíi íc m¬ kia cña NhÜ,v©ng lêi bè mµ ®i nhng kh«ng hÒ biÕt v× sao nã ph¶i ®i, ë bªn kia s«ng cã g× l¹. Nãs½n sµng vµ sµ vµo ®¸m ngêi ch¬i ph¸ cê thÕ bªn hÌ” lµ lÏ dÜ nhiªn. Cßn NhÜ, khi biÕtth»ng bÐ ®· ®i, t©m hån anh trµo d©ng bao nhiªu n¸o nøc. Nã còng lµ “mét çnh buåmvõa b¾t giã c¨ng phång lªn”. H×nh ¶nh ®øa con, h×nh ¶nh cña íc väng tõ “çi mò cãiréng vµnh vµ chiÕc s¬ mi mµu trøng s¸o” cø chËp chên, khi lµ ®øa con, khi chÝnh lµm×nh. H×nh ¶nh tuyÖt vêi, trÎ trung nµy lµ m¬ íc cña anh.

- NiÒm khao kh¸t ®ã nãi lªn nhiÒu ®iÒu cã ý nghÜa:+ Sù thøc tØnh vÒ nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng, b×nh thêng mµ s©u xa cña cuéc sèng -

nh÷ng gi¸ trÞ thêng bÞ ngêi ta bá qua, l·ng quªn, nhÊt lµ lóc cßn trÎ, khi nh÷ng hammuèn xa vêi ®ang l«i cuèn con ngêi t×m ®Õn.§ã lµ sù thøc tØnh “gièng nh mét niÒm mª say pha lÉn víi nçi ©n hËn ®au ®ín”

nhng ®ã lµ mét “sù thøc nhËn ®au ®ín s¸ng ngêi cña con ngêi” (Lª V¨n Tïng).C©u 6: Ph©n tÝch h×nh ¶nh nh©n vËt NhÜ ë ®o¹n cuèi truyÖn.§©y lµ h×nh ¶nh cuèi cïng cña nh©n vËt ®Ó l¹i mét Ên tîng m¹nh mÏ vµ s©u s¾c

trong lßng ngêi ®äc. T¸c gi¶ miªu t¶ mét nÐt ch©n dung kh¸c thêng víi mét cö chØcòng rÊt kh¸c thêng cña nh©n vËt. Giê ®©y, trong nh÷ng kho¶nh kh¾c cuèi cïng cñacuéc ®êi, NhÜ míi thÊm thÝa. Anh ®ang cè g¾ng bÊu chÆt tay vµo cöa sæ nh b¸m chÆtlÊy niÒm h¹nh phóc cuèi cïng. Anh run lªn trong nçi xóc ®éng, nçi mª say ®Çy ®aukhæ. Ph¶i ch¨ng lóc nµy, ranh giíi gi÷a sù sèng vµ çi chÕt máng manh nh tê giÊy?Ph¶i ch¨ng anh ®ang c¶me nhËn ®îc sù ng¾n ngñi cña ®êi ngêi? V× thÕ anh lÊy hÕtsøc “®u m×nh, nh« ngêi ra ngoµi cöa sæ” nh ®Ó ®îc ®Õn gÇn h¬n víi miÒn ®Êt m¬íc. Çnh tay gÇy guéc nh khÈn thiÕt ra hiÖu cho con trai thùc hiÖn niÒm mong íccuèi cïng nµy cña m×nh hay nh muèn ch¹m vµo, muèn víi ®Õn miÒn ®Êt m¬ íc?Çnh tay vÉy vÉy ®ã còng nh ®ang vÉy chµo con ®ß, t¹m biÖt con ®ß quen thuéc ®·chë nÆng m¬ íc cña NhÜ, con ®ß ®· ®a NhÜ sang s«ng trong t©m tëng, víi niÒm mª



185

say ®Çy ®au khæ víi quª h¬ng, víi cuéc sèng. Çi vÉy tay Êy nh lêi vÜnh biÖt cña anh,vÜnh biÖt tÊt c¶ nh÷ng g× lµ th©n thuéc, gÇn gòi, nh÷ng nÐt ®Ñp vÜnh h»ng cña ®êi sèngmµ nhiÒu khi nh÷ng bËn rén lo toan, môc ®Ých cña cuéc sèng ®· che lÊp khiÕn chochóng ta kh«ng dÔ nhËn ra, khi nhËn ra th× còng lµ lóc anh ph¶i xa l×a. §ã còng lµ lêinh¾c nhë ®Çy xãt xa, day døt cña NguyÔn Minh Ch©u tíi tÊt c¶ chóng ta: h·y sèng cãÝch, ®õng sa ®µ vµo nh÷ng ®iÒu vßng vÌo, chïng ch×nh, nh÷ng çm dç, day døt ra kháinã ®Ó híng tíi nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc, vèn gi¶n dÞ, gÇn gòi vµ bÒn v÷ng cña gia ®×nhvµ quª h¬ng.

C©u 7: Em cã suy nghÜ g× vÒ nh÷ng ngêi xung quanh NhÜ.- Nh÷ng ngêi xung quanh NhÜ lµ nh÷ng ngêi rÊt tèt. Hä cã lÏ sèng ©n t×nh, quan

t©m ®Õn mäi ngowif. H×nh ¶nh cô gi¸o KhuyÕn s¸ng nµo ®i qua còng t¹t vµo th¨m NhÜlµ mét h×nh ¶nh ©n t×nh nu«i dìng t©m hån. Mét c©u hái th¨m vÒ søc khoÎ, mét lêi®éng viªn, an ñi ©n cÇn. “H«m nay «ng NhÜ cã vÎ khoÎ ra nhØ?” thËt cao quý vµ Êm ¸pnghÜa t×nh. Çc ch¸u HuÖ, Hïng, V©n. Tam, xinh t¬i, ngoan ngo·n, nghe NhÜ gäichóng rÝu rÝt ch¹y lªn, xóm vµo, n¬ng nhÑ gióp anh xª dÞch chç n»m tõ mÐp tÊm nÖmra mÐp tÊm ph¶n, lÊy gèi ®Æt sau lng NhÜ, lµm cho anh nh trÎ l¹i “toÐt miÖng cêi víitÊt c¶, tËn hëng sù thÝch thó ®îc ch¨m sãc vµ ch¬i víi”. HuÖ ®· gióp nhiÒu nªn ®·quen víi viÖc ®ì cho NhÜ n»m xuèng. §Æc biÖt lµ vî con NhÜ. TuÊn kh«ng hiÓu môc®Ých cña chuyÕn ®i, nhng vÉn s½n sµng nghe lêi bè, dÑp thó ®äc s¸ch l¹i ®Ó ®i sangbªn kia s«ng. Vî NhÜ th× v× chång mµ tõ mét c« th«n n÷ trë thµnh ngêi ®µn bµ thÞthµnh, vÉn mÆc ¸o v¸, tÇn t¶o vµ chÞu ®ùng, kh«ng kªu ca mét lêi. Cã g× h¹nh phóc h¬nkhi ®îc sèng trong t×nh yªu th¬ng cña gia ®×nh vµ quª h¬ng nh thÕ?

C©u 8: NhËn xÐt nµo sau ®©y ®óng víi c©u:“§ªm qua lóc gÇn s¸ng, em cã nghe

thÊy tiÕng g× kh«ng?”A. ChØ lµ mét c©u hái b×nh thêng, kh«ng cã hµm ý g×?B. Cã hµm ý nãi ®Õn viÖc ®Êt lë ven s«ng.C. Cã hµm ý nãi ®Õn viÖc ®Êt lë ven s«ng, gîi sù ®æ vì, mÊt m¸t, gîi sù liªn tëng

®au lßng ®Õn t×nh tr¹ng nguy kÞch cña ngêi chång ®ang èm, khiÕn anh lo buån thªm.(C©u C ®óng víi c©u ®ã).

C©u 9: Gi¶i thÝch nhan ®Ò truyÖn“BÕn quª”.

- §Æt tªn cho truyÖn ng¾n “Bªn quª”, ®iÒu Êy võa b×nh thêng, võa cã g× kh¸cthêng. Nã b×nh thêng ë chç “BÕn quª lµ n¬i sinh ho¹t ®«ng vui ë lµng quª nh bÕnníc, m¸i ®×nh, c©y ®a, bÕn quª cßn lµ n¬i bÕn ®Ëu cña con ®ß quen thuéc, cña nh÷ngcon ngêi quª h¬ng ®· tõng b«n ba ®©y ®ã, ®· tõng tr¶i qua nhiÒu sãng giã cña cuéc®êi nay trë vÒ sèng nh÷ng ngµy th¸ng cuèi cïng, c¶m thÊy ®îc che chë vµ b×nh yªn.BÕn quª víi hä lóc nµy lµ n¬i tró ngô ªm ®Òm nhÊt trong cuéc ®êi mçi con ngêi bëi



186

con ngêi ta ai ch¼ng cã mét quª h¬ng ®Ó mét ®êi g¾n bã. Cßn kh¸c thêng lµ ë chç:çi bÕn quª Êy, çi b·i båi bªn kia mµ nh©n vËt NhÜ híng vÒ cha h¼n lµ n¬i ch«n rauc¾t rèn cña anh? Cã lÏ ®ã lµ quª h¬ng cña nh÷ng ngêi mµ anh nh×n thÊy: c¶ mét ®¸mkh¸ch ®îi ®ã, quª h¬ng cña nh÷ng ngêi ®i bé hay d¾t xe ®¹p, râ h¬n n÷a, trong sãoÊy cã “mét vµi tèp ®µn bµ ®i chî vÒ ®ang ngåi kh¸o chuyÖn hoÆc xæ tãc ra b¾t chÊy”®»ng kia. Víi nh©n vËt NhÜ, ®©y chØ lµ mét miÒn tëng nhí, mét m¬ íc xa x«i. Con ®ßsang bªn kia s«ng còng lµ con ®ß chë niÒm ao íc gÇn gòi mµ xa vêi cña anh. Vµ con®ß ®Õn bÕn bê còng lµ thùc hiÖn niÒm ao íc Êy. Nhan ®Ò truyÖn cho thÊy çch lùachän ®Ò tµi cña t¸c gi¶ thËt dung dÞ nhng mang tÝnh biÓu tîng s©u s¾c. §ã lµ mét ®Æc®iÓm nghÖ thuËt bao trïm cña “BÕn quª” t¹o nªn çch hiÓu ®a d¹ng vµ ý nghÜa nhiÒutÇng cña thiªn truyÖn.

10. NhËn xÐt nghÖ thuËt miªu t¶ c¶nh thiªn nhiªn trong truyÖn“BÕn quª”.

- Thiªn nhiªn trong truyÖn ng¾n “BÕn quª” kh«ng mang vÎ ®Ñp nh thiªn nhiªntrong nhiÒu thi phÈm kh¸c mµ ta ®· ®îc biÕt. NÕu nh trong çc t¸c phÈm “C« T«”cña NguyÔn Tu©n, “Sang thu” cña H÷u ThØnh. "§oµn thuyÒn ®¸nh ç" cña Huy CËnhay "LÆng lÏ Sa Pa" cña NguyÔn Thµnh Long… c¶nh thiªn nhiªn ®Ñp rùc rì, lung linh,huyÒn ¶o, méng m¬ ®îc c¶m nhËn qua t©m hån rung c¶m cña ngêi nghÖ sÜ th× trongtruyÖn ng¾n "BÕn quª", thiªn nhiªn hiÖn lªn dung dÞ h¬n qua c¶m nhËn cña mét ngêicon quª h¬ng. §o¹n truyÖn ®· thÓ hiÖn râ çi c¶m quan hiÖn thùc cña ngêi viÕt - métçi nh×n thiªn nhiªn, khung c¶nh rÊt ®êi, rÊt gÇn gòi. Trong nh÷ng gi©y phót cuèi ®êi,anh nh×n ra ngoµi cöa sæ, nhËn thÊy nh÷ng thay ®æi rÊt nhá nhÆt nh "nh÷ng çnh hoab»ng l¨ng dêng nh thÉm mµu h¬n - mét mµu tÝm thÉm nh bãng tèi". Nh÷ng tia n¾ngsím ®ang tõ tõ tõ di chuyÓn tõ mÆt níc lªn nh÷ng kho¶ng bê b·i bªn kia s«ng, vµ c¶mét vïng phï sa l©u ®êi cña b·i båi bªn kia s«ng Hång lóc nµy ®ang ph« ra tríckhung cöa gian g¸c nhµ NhÜ mét thø mµu vµng thau xen lÉn mµu xanh non - nh÷ngmµu s¾c th©n thuéc qu¸ nh da thÞt, nh h¬i thë cña ®Êt mµu mì". Nh÷ng s¾c mµu th©nthuéc nh khÝ trêi, h¬i thë, gÇn gòi nh ®êi sèng nhng dêng nh lÇn ®Çu tiªn NhÜmíi nhËn ra, míi thÊm thÝa hÕt vÎ ®Ñp cña nã. Ph¶i ch¨ng, trong cuéc sèng b×nh dÞcòng cã nh÷ng nÐt ®Ñp cña nã nhiÒu khi kh«ng dÔ nhËn ra. Trong c©uhái anh hái vî:"§ªm qua em cã nghe thÊy tiÕng g× kh«ng?" ta b¾t gÆp nh÷ng ©m thanh quen thuéc mµb×nh thêng NhÜ còng ch¼ng bËn t©m, nhng giê ®©y víi anh nã thËt th©n thuéc vµ quýgi¸ biÕt bao! H×nh nh ??? cø trë ®i trë l¹i trªn con s«ng nh ®äng l¹i trong t©m tëngcña NhÜ, anh qu¸ hiÓu r»ng m×nh chØ cã thÓ sang bê ®Êt m¬ íc trong t©m tëng mµth«i. Çnh buåm tîng trng cho sù nghÌo ®ãi cña quª h¬ng ®îc nh×n díi con m¾t®Çy t×nh yªu vµ xãt xa cña NhÜ, M¶nh vµ trªn çnh buåm hay trªn tÊm ¸o cña Liªn…®ã lµ tÊt c¶ h×nh ¶nh quª h¬ng gÇn gòi, yªu th¬ng mµ nÆng trÜu niÒm xãt xa, th¬ngc¶m.

PhÇn I: Néi dung «n tËp v¨n häc trung ®¹ -...

Documents

Transcript of PhÇn I: Néi dung «n tËp v¨n häc trung ®¹ -...