วชาท 3 การสงเสรมสขภาพและแกไขปญหาสขภาพทสำาคญ

ใบความรท 3............................................................

3.1 ใบความร เรอง สขภาพจตสำาคญ สำาหรบ อสม. หมอประจำาบาน

เทคนคสำาคญ/เปาหมาย

แนวคด/วธการ เครองมอทใช

ความเขาใจสขภาพจต

1) สขภาพจตไมใชแคผทเจบปวยทางจต ผทปวยหลงผด เดนตามทองถนนเทานน แตรวมไปถงคนทวไปในสงคมลวนเกยวของกบสขภาพจต เชน เครยดจากการทำางาน เสยใจจากการอกหกหรอการสญเสย ความเครยดกงวลจากหนสน เปนตน2) ผทมความเสยงทจะเกดปญหาสขภาพจต สามารถเกดขนกบทกคนทกชวงวย ไมไดเฉพาะแคผปวยทางจตเทานน ยกตวอยางเชน เดกทเกดมานำาหนกนอยกวาเกณฑ, เดกวยเรยนทมปญหาทางอารมณ, วยรนทดมสรา หรอประชาชนวยทำางาน ผสงอายทเจบปวยดวยโรคเรอรง เปนตน3) การสงเสรมสขภาพจตและ

ไมไดใชอปกรณ

เทคนคสำาคญ/เปาหมาย

แนวคด/วธการ เครองมอทใช

ปองกนปญหาสขภาพจต ตองทำากบประชาชนทกคนในทกกลมวย ตงแตตงครรภถงสงอาย

การดแลสขภาพจตตามกลมวย:สขภาพจตเกยวของกบทกคน ตงแตเกดจนเสยชวต ดงนนจงตองดแลประชาชนในแตละชวงวย เพอใหมสขภาพจตทด

แมและเดก: แมทมสขภาพจตดจะสามารถเลยงลกนอยไดอยางมประสทธภาพ เดกทมพฒนาการสมวยจะมโอกาสเตบโตเปนผใหญทมคณภาพจดเนน: ภาวะซมเศราของแมระหวางตงครรภ/หลงตงครรภ/ความเครยดและกงวลของแม/พฒนาการของเดกปฐมวยแนวปฏบตเบองตนของอสม.: สงเกตและคดกรองภาวะซมเศราของแมตงครรภ แมหลงคลอด, ใหกำาลงใจ หมนมาเยยม ถามสารทกขสขดบ แสดงความหวงใย, สงเกตพฒนาการของเดกปฐมวย แนะนำากระตนใหผปกครองพาเดกไปคดกรองพฒนาการท รพ.สต.ในพนท

1) แบบคดกรองภาวะซมเศรา 2Q, แบบประเมนความเครยด 5 ขอ (ST5)2) แบบประเมนพฒนาการ DSPM

เดกวยเรยนและวยรน: การแสดงออกทางพฤตกรรมและอารมณทเหมาะสม มความสำาคญตอ การมสมพนธภาพทดกบผอน และ

เทคนคสำาคญ/เปาหมาย

แนวคด/วธการ เครองมอทใช

การเตบโตเปนผใหญทดตอไปจดเนน: การสงเสรมใหไมมปญหาการแสดงออกทางพฤตกรรม อารมณ หรอพฤตกรรมเสยง เชน การใชสารเสพตด การดมสรา การมเพศสมพนธ รวมถงการแสดงออกทางอารมณทไมเหมาะสม เชน กาวราว ขโมโห ไมมสมาธ ซนมากกวาปกต เปนตนแนวปฏบตเบองตนของอสม.: เยยมบาน สงเกตพฤตกรรม อารมณของเดก ใหคำาแนะนำาผปกครองในการปรกษากบเจาหนาทสาธารณสขในพนท หรอสงตอขอมลใหเจาหนาทมาประเมนเพมเตมวยทำางาน: เปนวยสำาคญในการขบเคลอนประเทศ และมจำานวนประชากรมากทสด ประชากรวยทำางานทมสขภาพจตด จงมความสำาคญตอการพฒนาประเทศจดเนน: การมสมพนธภาพทดในครอบครว และในชมชน, ความเครยดจากปจจยตางๆ เชน การทำางาน รายได สขภาพ ความ

1) แบบคดกรองภาวะซมเศรา 2Q, แบบประเมนความเครยด 5 ขอ (ST5)

เทคนคสำาคญ/เปาหมาย

แนวคด/วธการ เครองมอทใช

สมพนธในครอบครว, ภาวะซมเศรา ทกขใจ, การใชสารเสพตด และวธการปรบตวทเหมาะสมแนวปฏบตเบองตนของอสม.: เยยมบาน สงเกต หรอใชแบบประเมนภาวะซมเศรา หรอความเครยด, พดคยใหประชาชนไดระบายความรสก ใหกำาลงใจ สงตอในกรณทประชาชนนาจะมปญหาสขภาพจต เพอใหเจาหนาทสาธารณสขเขามาประเมนและชวยเหลอตอไปสงอาย: วยทสามารถเปนพลงของชมชนได หากไดรบการดแลสขภาพจตอยางเหมาะสมจดเนน: ภาวะซมเศราในผสงอาย ปญหาความเครยด กงวล ไมมคณคา จากปจจยหลายอยางเชน ปญหาสขภาพ รายได หนสน ลกหลานไมดแล ฯลฯ ความสามารถในการปรบตวเผชญปญหาในชวตแนวปฏบตเบองตนของอสม.: เยยมบานอยางสมำาเสมอ ใหกำาลงใจ ชวนพดคย จะชวยสรางความเบก

1) แบบคดกรองภาวะซมเศรา 2Q, แบบประเมนความเครยด 5 ขอ (ST5)

เทคนคสำาคญ/เปาหมาย

แนวคด/วธการ เครองมอทใช

บานใจ สดใสราเรง รสกวาตวเองมคณคา, การคดกรองดวยแบบคดกรองซมเศราและ/หรอความเครยด

ผสงอายตดสงคม: พดคยทกทาย ชวนทำากจกรรมในชมชน ชวนทำากจกรรมเพอสงคม กจกรรมทใหผสงอายไดแสดงความสามารถ เชน ปราชญชาวบาน กจกรรมเยยมบานกนเองโดยผสงอาย หรอใหผสงอายไปชวยเลยงเดกในศนยฯเดกเลก

ผสงอายตดบาน ตดเตยง: เยยมบาน พดคย ใหผสงอายไดระบาย คอยใหกำาลงใจ, ประเมนคดกรองภาวะซมเศรา และ/หรอ ความเครยดของผสงอายและญาต, พดคยใหกำาลงใจญาตผดแล ประเมนและสงเกตความตองการการชวยเหลอทจำาเปนและเรงดวน เพอบอกตอใหกบ เจาหนาท รพ.สต.ในการนำาไปดำาเนนการชวยเหลอตอไป

เทคนคการดแล ชวยเหลอผทมปญหาสขภาพจตใน

การชวยเหลอผทมปญหาสขภาพจตในชมชน เปนการใชเทคนค 3 ส. (สอดสองมองหา ใสใจรบฟง สงตอเชอมโยง) เขามาเปนหลกในการ

เทคนคสำาคญ/เปาหมาย

แนวคด/วธการ เครองมอทใช

ชมชน 4 เทคนคสำาคญไดแก

ดำาเนนงาน โดยเพมเตมเรองการตดตามตอเนองในชมชน

1.สอดสองมองหา:คอการเยยมบานและการมองหาผทมความเสยงทจะมปญหาสขภาพจตและผทมปญหาสขภาพจตในชมชนของตนเอง

1) การคดกรองทางสขภาพจตดวยแบบประเมนทางสขภาพจต การคดกรองไมใชการวนจฉยหรอบอกวาคนๆนนปวยทางจต แตเปนการบอกวาคนๆนน มความเสยงทอาจจะมปญหาสขภาพจต ถาไมไดรบการดแล ชวยเหลอ2) การสงเกตจากสหนา ทาทาง นำาเสยงคำาพด ผทมความเสยงทจะมปญหาสขภาพจต มกจะแสดงออกเชน รองไห บนทกขใจ เหมอลอย เศราสรอย เปนตน

1) แบบคดกรองภาวะซมเศรา 2Q, แบบประเมนความเครยด 5 ขอ (ST5)สามารถดาวนโหลดไดจากเวบกรมสขภาพจต

2.ใสใจรบฟง และการชวยเหลอเบองตน:การใหการชวยเหลอตามสภาพปญหาและความจำาเปนของผทมปญหาสขภาพจต

1) การใหกำาลงใจ เปนการใชคำาพดเพอใหประชาชนรสกมกำาลงใจ สามารถเผชญปญหาไดดยงขน เชน เปนกำาลงใจใหนะ, เปนหวงนะ, ฉนเชอวาเธอมความสามารถ เปนตน2) การใหคำาแนะนำาเบองตน เชน การแนะนำาบอกวธการแกปญหาเบองตน เชน แนะนำาใหไปรบบรการ, แนะนำาการผอนคลายความเครยด

ไมไดใชอปกรณ

เทคนคสำาคญ/เปาหมาย

แนวคด/วธการ เครองมอทใช

ทงนตองไมใชการสงหรอตำาหนประชาชน3) การรบฟง ใหผปวย ผทมปญหาไดระบายความรสก ผรบฟงทด ตองไมตดสน ไมดวนสรป ไมยดอารมณและความคดของตวเอง4) การเปดโอกาสใหผทมปญหาสขภาพจต ไดเขารวมกจกรรม และมสวนรวมในชมชน

3.การสงตอเชอมโยง:สงตอขอมลผทมปญหาสขภาพจตใหกบเจาหนาทสาธารณสขในพนท เพอใหผปวยไดรบการดแลทตอเนอง และไดรบการดแลทสงขน

1) เมอเจอผปวยหรอผทมความเสยงทจะมปญหาสขภาพจตแลว บอกตอขอมลใหกบเจาหนาทสาธารณสข เอขอคำาแนะนำาในการดแลชวยเหลอ2) บอกตอขอมลเพอใหเจาหนาทลงตดตามเยยมและดแลสขภาพจตอไป ในกรณทเกนกวา อสม.จะดแลได3) ตดตามเยยม และประเมนความจำาเปน ความตองการเพอใหหนวยงานทเกยวของเขามาชวยเหลอ

1) เบอรโทรตดตอกบเจาหนาท2) ชองทางการเขารบบรการทางสขภาพจต (รพ.สต./รพช./รพท./โรงพยาบาลจตเวช)3) สายดวนสขภาพจต 1323

4.การตดตาม 1) เมอผปวยทางจตหรอผทมปญหา

เทคนคสำาคญ/เปาหมาย

แนวคด/วธการ เครองมอทใช

ตอเนอง:เพอใหผปวยจตเวช และผทมปญหาสขภาพจตทอาศยอยในชมชนไดรบการดแลอยางตอเนองในชมชน

สขภาพจตไดรบการดแลรกษาและกลบมาอยในชมชนแลว การตดตามตอเนองจะเปนการเยยมบานเพอตดตามใหผปวยรบประทานยาอยางตอเนองตามทหมอสง2) การตดตามดแล ชวยเหลอผปวยทางจตในชมชนตามความจำาเปน

บรรยายและฝกปฏบตการใชแบบคดกรองและการชวยเหลอทางสขภาพจตเบองตน

ระยะเวลาทใช: 60 นาท

ชองทางขอมลองคความรสขภาพจตเพมเตม: www.sorporsor.com เวบไซดรวมสอองคความร คมอ แนวทางสขภาพจต เปนตนwww.thaimentalhealth.com เวบ ไซดรวมสอสขภาพจต รปแบบ VDO, Infographic ฯลฯwww.dmh.go.th เวบไซดหลกของกรมสขภาพจต

ใบงาน ท 33.1 ใบงาน เรอง การสงเสรมสขภาพจตและแกไขปญหาสขภาพ

จตเหตตการณสมมต: ในขณะท อสม. เยยมบานผปวยในชมชน พบผปวยตดเตยงสามารถสอสาร พดคยได อยบานเพยงลำาพง

ขอใหผเรยนอธบายวาจะดแลสขภาพจตของผปวย โดยยดหลก สอดสองมองหา ใสใจรบฟง สงตอเชอมโยง อยางไรบาง

3.1 แบบทดสอบความรกอนหลง เรอง การสงเสรมสขภาพจตและแกไขปญหาสขภาพจต

1. ขอใดกลาวไมถกตอง(ก.) สขภาพจตเปนเรองของผทปวยทางจต ไมเกยวกบคนปกตทวๆไปข.เดกทมพฒนาการสมวยจะเปนพนฐานสำาคญทจะเตบโตเปนผใหญทม

คณภาพค.ประชาชนชวงวยทำางานตองเผชญกบปญหาสขภาพจตมากทสดง.ผสงอาย ตดบานตดเตยงตองดแลทงสขภาพกาย จต สงคมควบค

กนไปพรอมกน2. ขอใดคอวธการดแลสขภาพจตประชาชน

ก.การสงเกต และประเมนสขภาพจตประชาชนข.การใหคำาแนะนำา ใหกำาลงใจค.สงตอผทมปญหาสขภาพจตหรออาจมปญหาสขภาพจตใหกบเจา

หนาทสาธารณสข(ง.) ถกทกขอ

3. ใครทมความเสยงทอาจจะมปญหาสขภาพจตก.วยรนทมพฤตกรรมกาวราว ใชความรนแรงข.ผสงอายทเจบปวยดวยโรคเรอรง(ค.) ถกทงขอ ก และ ขง.ไมมขอใดถก

3.2 ใบความร เรอง โรคไมตดตอเรอรง (Non-Communicable Diseases: NCDs)

โรคไมตดตอเรอรง (NCDs) หรอโรควถชวต ทเปนปญหาสำาคญทางสาธารณสขของประเทศ ไดแก โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง โรคหวใจขาดเลอด โรคหลอดเลอดสมอง (อมพฤกษ อมพาต) และโรคมะเรง กลมโรคน มสาเหตมาจาก 1) ปจจยเสยงทางพฤตกรรม ไดแก การสบบหร การดมเครองดมแอลกอฮอล การบรโภคอาหารทไมเหมาะสม (อาหารหวาน/มน/เคมเกน กนผกผลไมนอย) การมกจกรรมทางกายไมเพยงพอ (เคลอนไหว ออกกำาลงกายนอย) ความเครยดเรอรง และมลพษในอากาศ 2) ปจจยดานสรรวทยา ไดแก ภาวะไขมนสง ภาวะความดนโลหตสง ระดบนำาตาลในเลอดสง ภาวะนำาหนกเกนและอวน ซงจะสงผลตอสขภาพและคณภาพชวต ทำาใหเกดการเจบปวย ความพการ และเสยชวตกอนวยอนควร เปนภาระคาใชจายในการดแลรกษาพยาบาลของครอบครว ชมชน และประเทศชาต

โรคไมตดตอเรอรง (NCDs) ไมไดเกดจากเชอโรค แตเปนโรคทเกดจากนสยหรอพฤตกรรมการดำาเนนชวตเสยงดงกลาว ซงจะมการดำาเนนโรคอยางชาๆ ใชเวลาสะสมอยางตอเนองและเรอรง ปจจยเสยงดงกลาว สามารถปองกนไดดวยการปรบเปลยนพฤตกรรมใหเหมาะสม ตวอยางของโรคไมตดตอเรอรงทสำาคญ อนจะนำาไปสโรคไมตดตอเรอรงและภาวะแทรกซอนอนๆ ไดแก โรคความดนโลหตสงและโรคเบาหวาน

โรคความดนโลหตสง (Hypertension)

ความดนโลหตสง คอ ภาวะทรางกายมคาความดนโลหตตวบนตงแต 140 มลลเมตรปรอท และ/หรอ

มคาความดนโลหตตวลางตงแต 90 มลลเมตรปรอท หรอ 140/90 มลลเมตรปรอท และไดรบการวนจฉยโดยแพทยวาเปนโรคความดนโลหตสง โดยภาวะความดนโลหตสง เปนปจจยเสยงสำาคญทเปนสาเหตของการเกดโรคหวใจขาดเลอด โรคหลอดเลอดสมอง (อมพฤกษ อมพาต) และโรคไตเรอรง การปองกนทดทสด คอ การเฝาระวงความดนโลหตของตนเอง ดวยการวดความดนโลหต

การแปลผลคาความดนโลหต

คาความดนโลหตตวบน (ซสโตลก) คอ คาความดนขณะทหวใจบบตวคาความดนโลหตตวบนลาง (ไดแอสโตลก) คอ คาความดนขณะทหวใจ

คลายตวตารางการแปลผลคาระดบความดนโลหต

คาระดบความดนโลหต

(ความรนแรง)

คาระดบความดนโลหตตวบน(mmHg)

คาระดบความดนโลหตตวลาง(mmHg)

คาทดทสด < 120 และ < 80ปกต 120 - 129 และ/

หรอ 80 - 84

มความเสยง 130 - 139 และ/หรอ 85 – 89

สงสยรายใหม 140 - 179 และ/หรอ 90 - 109

คาความดนโลหตสงรนแรง ≥180 และ ≥110

ขอควรร

ควรอยในหองทอณหภมไมรอนหรอหนาวเกนไป ไมควรใสเสอแขนยาวขณะวดความดนโลหต ขณะวดความดนโลหตไมควรมความเครยด หรอปวดปสสาวะ ควรงดบหรและกาแฟกอนวดความดนโลหตอยางนอย 30 นาท ควรนงพก 5 นาท กอนวดความดนโลหต หามนงไขวหาง ควรนงหลงพงพนก เทา 2 ขางควรอยบนพน ควรมการนำาเครองวดความดนโลหตสอบเทยบความถกตองกบ

เครองวดวามดนโลหตมาตรฐานตามวนเวลาทเจาหนาทสาธารณสขกำาหนด

อาการ

ระยะแรกสวนมากจะไมมอาการทชดเจน แตบางรายอาจมอาการเตอน เชน ปวดศรษะทายทอย มนงง วงเวยน หากเปนมานานหรอความดนโลหตสงมากๆ อาจมอาการเลอดกำาเดาไหล ตามว ใจสน มอเทาชา

ปจจยเสยงทางพฤตกรรมทสามารถปรบเปลยนได (3 อ. 2 ส.)

o การบรโภคอาหารทมรสหวาน/มน/เคมเกน รบประทานผกและผลไมนอย

o กจกรรมทางกายไมเพยงพอ (เคลอนไหว/ออกกำาลงกายไมเพยงพอ) อวน/นำาหนกเกน

o มความเครยดเรอรงo สบบหรo ดมสรา/เครองดมทมแอลกอฮอลปรมาณมากสมำาเสมอ

ภาวะแทรกซอนของโรคความดนโลหตสง

หวใจทำางานหนกขน ทำาใหผนงหวใจหนาตว และถาไมไดรบการรกษาทำาใหเกดหวใจโต และหวใจวายไดในทสดอาจเกดภาวะหลอดเลอดในสมองตบตนหรอแตก ทำาใหเปนอมพฤกษ อมพาต หรอเสยชวตได เลอดอาจไปเลยงไตไมเพยงพอ เนองจากหลอดเลอดไตเสอม ทำาใหเกดโรคไตเรอรงหลอดเลอดแดงในตาเสอม อาจมเลอดออกทจอตา ทำาใหประสาทตาเสอม ตามว หรอตาบอดไดการปองกน

ผทมอาย 15 ปขนไป ทราบความดนโลหตของตนเอง ตรวจวดความดนโลหตประจำาป (สามารถวดดวยตนเองทบาน) หากผดปกต ใหปรบเปลยนพฤตกรรมเสยง 3 อ. 2 ส. และปรกษาแพทย

การปรบเปลยนพฤตกรรมเพอลดโอกาสเสยงตอโรคความดนโลหตสง โดยยดหลก 3 อ. 2 ส.

3 อ. (อาหาร ออกกำาลงกาย อารมณ) และ 2 ส. (งดสบบหรและลดการดมสรา)

อ. อาหาร

ฝกนสย ชมกอนเตม กนอาหารรสชาตพอด โดยไมวางเครองปรงบน“ ”โตะอาหารกนอาหารครบ 5 หม ลดอาหารหวาน/มน/เคม

ปรงอาหารดวยวธตม นง อบ ผดทไมมมน ลดอาหารไขมนสง (เชน เครองในสตว สมองสตว ปลาหมก หอยตางๆ ไขมนทรานส เปนตน)

ลดการใชนำาปลา/เกลอ/เครองปรงรส (เกลอแกง/ผงชรส นอยกวา 1 ชอนชา/วน) เชน อาหารหมกดอง อาหารกระปอง อาหารสำาเรจรป หนมาใชเครองเทศและสมนไพรแทน)

*** ไขมนในอาหารประกอบดวยกรดไขมน 3 ชนด ไดแก

กรดไขมนอมตว พบมากในไขมนสตว หรอผลตภณฑสตว นำามนมะพราว กะท นำามนปาลม กรดไขมนชนดน มผลในการเพมโคเลสเตอรอลรวม และลด HDL ซงเรงการเกดโรคหวใจ

กรดไขมนอมตวตำาแหนงเดยว ถอเปนไขมนด มมากในถวเหลองเมลดแหง นำามนมะกอก นำามนคาโนลา นำามนรำาขาว นำามนปาลมโอเลอน ถวลสง กรดไขมนชนดนมผลในการลดระดบโคเลสเตอรอล โดยไมลดระดบ HDL ซงปองกนการเกดโรคหวใจได

กรดไขมนไมอมตวหลายตำาแหนง พบในนำามนถวเหลอง ขาวโพด ดอกคำาฝอย เมลดดอกทานตะวน เมลดฝาย เปนตน มผลในการลดระดบโคเลสเตอรอล ในขณะเดยวกนกลดระดบ HDL ดวยนอกจากนยงพบมากในอาหารทะเล เปนกรดไขมนจำาเปนทรางกายสรางเองไมได ตองรบประทานจากอาหาร

*** ไขมนทรานส พบมากในเนยเทยม เนยขาว มารเจอรน นำามนทใชทอดมนฝรง และขนมอบ ซงไขมนชนดนในธรรมชาตพบในผลตภณฑนม ขอมลวจยพบวาไขมนชนดนทำาใหเพมโคเลสเตอรอล และลด HDL ไดเชนเดยวกบไขมนอมตว

*** การรบประทานเกลอโซเดยม : คนธรรมดารบประทานเกลอไดไมเกน 1 ชอนชา หรอ 2,000 มลลกรม/วน แตผสงอาย และผปวยโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง ควรลดเกลอใหเหลอ 3/4 ชอนชา หรอ 1,500 มลลกรม/วน

เกลอ 1 ชอนชา = โซเดยม 2,000 มลลกรม

ผงชรส 1 ชอนชา = โซเดยม 610 มลลกรมนำาปลา 1 ชอนชา = โซเดยม 500 มลลกรมปลารา 1 ชอนชา = โซเดยม 500 มลลกรมกะป 1 ชอนชา = โซเดยม 500 มลลกรมซปกอน 1 กอน = โซเดยม 1,800 มลลกรมเพมผกสดและผลไมทรสไมหวานจด (นำาตาลนอยกวา 6 ชอนชา/วน)ผกสดหลากหลายส 5 ทพพ/วน หรอผกสก 9 ชอนโตะ/วนผลไมทรสไมหวานจด ประมาณ 2-4 สวน/วน เชน สม ฝรง แอปเปล วน

ละ 2-4 ผลเพมอาหารกากใย เชน ถว ขาวซอมมอ ธญพชo อานฉลากโภชนาการ : ฉลากอาหารทมการแสดงขอมลโภชนาการ

ซงระบชนดและปรมาณสารอาหารของอาหารนนในกรอบสเหลยมเรยกวา กรอบขอมลโภชนาการ ซงมอย “ ” 2 รปแบบ ไดแก แบบเตมและแบบยอ โดยมวธการอานฉลากโภชนาการ ดงน

o ดปรมาณหนงหนวยบรโภค เปนปรมาณการกนตอครงทแนะนำาใหผบรโภครบประทาน

o ดจำานวนหนวยบรโภคตอภาชนะบรรจ เปนจำานวนทบอกวาถากนครงละหนงหนวยบรโภคจะแบงกนไดกครง

-o ดคณคาทางโภชนาการตอหนงหนวยบรโภค วาจะไดพลงงาน

เทาใด สารอาหารอะไรบาง ในปรมาณเทาใด

o ดรอยละของปรมาณทแนะนำาตอวน

อ. ออกกำาลงกาย

เพมการเคลอนไหวรางกายในชวตประจำาวน เชน การขนลงบนไดแทนการชลฟท การออกกำาลงกาย ตามความเหมาะสมในระดบปานกลาง 150 นาท/สปดาห หรอ 30 นาท/วน 5 วน/สปดาห เชน เดน วง วงบนสายพาน วายนำา ปนจกรยาน โยคะ รำาไมพอง แอโรบค

*** นำาหนกตวทเหมาะสม ดจากคาดชนมวลกาย (BMI คาปกต 18.5-24.9 กก./ตร.ม.)

สตรการคำานวณดชนมวลกาย = นำาหนก (กโลกรม) ÷ สวนสง (เมตร 2)BMI แปลผล

นอยกวา 18.5 นำาหนกนอยกวาปกต

ระหวาง 18.5 - 22.9 ปกต

ระหวาง 23 - 24.9 ทวม / โรคอวนระดบ 1

ระหวาง 25 - 29.9 อวน / โรคอวนระดบ 2

มากกวา 30 อวนมาก / โรคอวนระดบ 3

*** รอบเอว

ผชาย นอยกวา 90 เซนตเมตร ผหญง นอยกวา 80 เซนตเมตร หรอ รอบเอว ไมควรเกน สวนสง (เซนตเมตร) ÷ 2อ. อารมณ

เมอรสกเครยด หาวธผอนคลายความเครยดหรอทำากจกรรมตามความชอบ เชน นอนหลบพกผอน พดคยพบปะเพอน/ผทไวใจ เคลอนไหว/ออกกำาลงกาย/เลนกฬา ดโทรทศน ฟงเพลง รองเพลง เลนดนตร อานหนงสอ ทองเทยว

ส. งดสบบหรผทไมเคยสบกไมควรเรมสบ สวนผทสบอยแลว ควรหยดสบบหร รวม

ถง ไมสดดมควนบหร หรอหลกเลยงการอยใกลบคคลทสบบหร ปรกษา ศนยบรการเลกบหร 1600 ส. ลดหรองดการดมสรา

ลดการบรโภคเครองดมทมแอลกอฮอล โดยผชาย ไมควรดมเกน 2 แกวมาตรฐานตอวน และหญง ไมควรดมเกน 1 แกวมาตรฐานตอวน (1 แกวมาตรฐาน = เบยร 1 กระปอง, ไวน 1 แกว, สรา 1 แกว)

ปรกษา สายดวนเลกเหลา 1413 1165

โรคเบาหวาน (Diabetes Mellitus: DM)

โรคเบาหวาน เปนความผดปกตทางเมทาบอลซม ทำาใหระดบนำาตาลในเลอดสง (ระดบนำาตาลทมากกวาหรอเทากบ 126 มลลกรม/เดซลตร) เปนคาของนำาตาลในเลอดหลงจากการอดอาหารอยางนอย 8 ชวโมง) อนเนองมาจากความบกพรองในการหลงอนซลน หรอการออกฤทธของอนซลน หรอทงสองอยางรวมกน สงผลใหกระบวนการดดซมนำาตาลในเลอด ทำาใหระดบนำาตาลในเลอดสงเปนเวลานาน จะสงผลตอเสนเลอดทนำาอาหารไปเลยงอวยวะในรางกายจนทำาใหอวยวะตางๆ เสอม เกดโรคและอาการแทรกซอนทเกดกบเสนเลอดขนาดเลกและเสนเลอดขนาดใหญ ไดแก เบาหวานขนตา โรคไต เสนเลอดแดงสวนปลายอดตน โรคหวใจ โรคหลอดเลอดสมอง ระบบประสาท

ระดบนำาตาลในเลอด (ความ ระดบนำาตาลในเลอดขณะอด

รนแรง) อาหาร (มก./ดล.)

คาปกต นอยกวา 100

มความเสยง 100 – 125

สงสยรายใหม ตงแต 126 ขนไป

โรคเบาหวาน แบงเปน 4 ชนด คอ

โรคเบาหวานประเภทท 1 (Type 1 DM) เกดจากการทำาลายเบตาเซลลทตบออนจากภมคมกนของรางกาย ตบออนไมสามารถผลตฮอรโมนอนซลนได มกพบในเดกโรคเบาหวานประเภทท 2 (Type 2 DM) เกดจากการทตบออนผลตฮอรโมนอนซลนไดไมเพยงพอตอการใช หรอเกดภาวะดออนซลน (Insulin resistance)

โรคเบาหวานขณะตงครรภ (Gestational Diabetes) เกดจากภาวะดอตออนซลนมากขนระหวางตงครรภ ปจจยจากรกหรออนๆ และตบออนของมารดาไมสามารถผลตอนซลนใหเพยงพอกบความตองการโรคเบาหวานทมสาเหตจำาเพาะ (Specific Types of Diabetes due to other causes) เปนโรคเบาหวานทมสาเหตชดเจน เชน ความผดปกตทางพนธกรรม ความผดปกตของตอมไรทอ โรคของตบออน จากยา จากการตดเชอ

โรคเบาหวานประเภทท 2 (Type 2 DM) เปนชนดทพบบอยทสดในคนไทย เกดจากภาวะดอตออนซลนรวมกบความบกพรองในการผลตอนซลนทเหมาะสม มกพบในคนอาย 30 ปขนไป รปรางทวมหรออวน อาจไมมอาการผดปกต หรออาจมอาการของโรคเบาหวานได อาการมกไมรนแรงและ

คอยเปนคอยไป ผทมประวตครอบครว (พอ แม หรอพนอง เปนโรคเบาหวานชนดท 2)

ปจจยเสยงตอการเกดโรคเบาหวาน

- อายทเพมขน- มประวตคนในครอบครวเปนโรคเบาหวาน (พอ แม หรอพนอง เปน

โรคเบาหวานชนดท 2)- ปจจยเสยงอนๆ ไดแก ภาวะอวน มไขมนในเลอดสง การบรโภคอาหาร

(หวาน มน และเคมจด)- การมกจกรรมทางกายไมเพยงพอ (เคลอนไหว/ออกกำาลงกาย) การ

สบบหร ดมเครองดมแอลกอฮอล

อาการของโรคเบาหวาน

ปสสาวะบอยและมาก คอแหง กระหายนำา หวบอย กนจ นำาหนกลด เปนแผลงายและหายยาก คนตามผวหนง ตาพรามว ชาตามปลายมอปลายเทา ความรสกทางเพศลดลง (ควรพบแพทยเพอรบการตรวจวนจฉยตอไป)

อาการวกฤตของโรคเบาหวาน

ภาวะแทรกซอนแบบเฉยบพลน1.1 ภาวะนำาตาลในเลอดตำา มอาการ รสกหวมาก มอสน มเหงอ

ออกมาก ตวเยน ใจสน หวใจเตนแรงและเรว ปวดศรษะ วงเวยน มนงง หนามดตาลาย ตาพรามว (กรณรนแรงมากจะมอาการชก หมดสต) การแกไขเบองตน กรณรสกตว ใหของหวาน เชน ดมนำาหวาน นำาตาล นำาผลไม ทนท

1.2 ภาวะนำาตาลในเลอดสงมาก มอาการ กระหายนำามาก ปสสาวะบอยผดปกต โดยเฉพาะเวลากลางคน ออนเพลย เหนอยงาย หายใจหอบเหนอย ปวดทอง อาเจยน เพอ สบสน บางครงมชก ซม หมดสต แตถาอาการไมดขน ไมรสกตว ทงสองกรณ ตองรบนำาสงโรงพยาบาล

ภาวะแทรกซอนเรอรง ไดแก เบาหวานขนจอประสาทตา โรคไต มอเทาชา มแผลทเทา หลอดเลอดแดงตบ เชน เจบหนาอกจากหวใจขาดเลอด อมพฤกษ อมพาต

การปองกนควบคมโรคเบาหวาน ปรบเปลยนพฤตกรรม 3 อ. 2 ส.- ควรรบประทานอาหารใหครบ 5 หม เนน ผกและผลไมทไมมนำาตาลสง

เปนหลก- ควบคมนำาหนกตวใหเหมาะสม โดยคาดชนมวลกายใหอยระหวาง

18.5-22.9 กโลกรม/ตารางเมตร - รอบเอวเพศชายไมเกน 90 เซนตเมตร และเพศหญงไมเกน 80 เซนตเมตร

- เคลอนไหว/ออกกำาลงกายอยางนอยทสด 30 นาท/วน (5 ครง/สปดาห) หรอสะสมได 150 นาท/สปดาห

- ไมดมเครองดมแอลกอฮอล ไมสบบหรและหลกเลยงการสดดมควนบหร

- การทำาจตใจใหสงบ และผอนคลายความเครยด- หมนตรวจสขภาพประจำาป เชน ระดบนำาตาลในเลอดและปสสาวะ

แหลงขอมลสอประชาสมพนธและเอกสารทเกยวของ- กองโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค http://www.thaincd.com- สมาคมความดนโลหตสงแหงประเทศไทย

http://www.thaihypertension.org/- สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย https://www.dmthai.org/- สมาคมผใหความรโรคเบาหวาน www.thaide.org

- การวดความดนโลหตดวยตนเองทบาน http://thaincd.com/2016/media-detail.php?id=12635&tid =1-001-001&gid=1-015-005

- สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ https://www.thaihealth.or.th

- สำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา www.fda.moph.go.th- นยาม/วธการวดความดนโลหต

https://www.youtube.com/watch?v=X-dHpcKEGDs

ตวอยางสอโปสเตอรทเกยวของ

การวดความดนโลหต

การเตรยมผปวย

- แนะนำาผปวยใหไมดมชาหรอกาแฟ และไมสบบหร กอนทำาการวดความดนโลหตอยางนอย 30 นาท

- หากมอาการปวดปสสาวะควรแนะนำาใหไปปสสาวะกอน - ใหผปวยนงพกบนเกาอในหองทเงยบสงบเปนเวลา 5 นาท หลงพง

พนกเพอไมตองเกรงหลง เทา 2 ขางวางราบกบพน และหามนงไขวหาง- ไมพดคยทงกอนและขณะวดความดนโลหต - วางแขนซายหรอขวาทจะทำาการวดอยบนโตะ โดยใหบรเวณทจะพน

arm cuff อยระดบเดยวกบระดบหวใจ และไมเกรงแขนหรอกำามอในขณะทำาการวดความดนโลหต

การเตรยมเครองวดความดนโลหต

ควรใชเครองวดความดนโลหตชนดอตโนมต (Automatic blood pressure measurement device) และเครองจะตองไดรบการตรวจสอบมาตรฐานอยางสมำาเสมอ และควรเลอกใช arm cuff ทมขนาดเหมาะสมกบแขนของผปวย คอ สวนทเปนถงลม (bladder) จะตองครอบคลมรอบวงแขนผปวยไดรอยละ 80 สำาหรบคนทวไปจะใช arm cuff ทมถงลมขนาด 12 ซม.x 22 ซม.

วธการวดความดนโลหต

ใชผาพนแขนพนทตนแขนเหนอขอพบ 2-3 ซม. และใหกงกลางของถงลมยางซงจะมเครองหมายเปนจดสงเกตทขอบผา ใหอยดานหนาขอพบแขน ตรวจสอบใหผาพนแขนอยตำาแหนงระดบเดยวกบหวใจขณะทำาการวดใหหนาจอของเครองวดความดนโลหตหนเขาหาผวด

กดปมเปดเครองวดความดนโลหตเพอเรมทำาการวด เครองจะทำาการวดอตโนมตรอจนเครองหยดจะปรากฏคาของความดนโลหตตวบน/ตวลาง และคาของอตราการเตนของหวใจควรทำาการวดอยางนอย 2 ครง หางกนครงละ 1-2 นาท และวดเพมเตม หาก 2 ครงแรกตางกน คอนขางมากจดบนทกตวเลขคาความดนโลหตตวบนและตวลางทกครงทวด

บทบาทของ อสม. ในการดำาเนนงานใหผปวยวดความดนโลหตทบานดวยตนเอง

การใหคำาแนะนำาและสอนใหผปวยวดความดนโลหตทบานดวยตนอง 5 ขนตอนดงน

1. คยความร อธบายใหผปวยเขาใจวาโรคความดนโลหต สง คออะไร สำาคญอยางไร ความดนโลหตตวบน ตวลางคออะไร คาปกตควรเปนเทาไร ทำาไมตองวดความดนโลหต และทำาไมตองวดทบานดวยตนเอง ตวเลขความดนโลหตทบานทถอวาเปนโรคความดนโลหต สง คอ 135/85 มลลเมตร

ปรอท และเปาหมายในการคมตวเลขความดนโลหตทบาน คอ ไมเกน 135/85 มลลเมตรปรอท

2. ทำาใหดอธบายและแสดงสวนตางๆ ของเครองวดความดนโลหต วธวดความดนโลหตดวยตนเองตามมาตรฐาน และการอานผลของคาความดนโลหตใหผปวยด การบนทกผลคาความดนโลหต และตอบขอ สงสยทผปวยถาม

3. ดใหทำาใหผปวยแสดงวธวดความดนโลหตดวยตนเอง การอานผล แปลผลและบนทกคาความดนโลหต

4. ทำาเองได ไมตองด ผปวยวดความดนโลหตทบานดวยวธทไดรบการสอนอยางนอย 4 ถง 7 วนตอ เดอน

5. อยยงยน คอ พยายามสนบสนนใหผปวยวดความดนโลหต ทบาน และนำาบนทกหรอ ผลวดความดนโลหต มาใหแพทย หรอ บคลากรสาธารณสขทกครงทมาโรงพยาบาล

6. ตดตามใหผปวยวดความดนโลหตทบานดวยตนเอง และบนทกคาความดนโลหตตามตารางตอไปน

ตารางบนทกการวดความดนโลหตดวยตนเองทบาน

ชอ-สกล........................................... อาย........ ป โรงพยาบาล.........................................

ชอ อสม...........................................................คำาแนะนำาการวดความดนโลหตทบานดวยตนเอง

กอนวดความดนโลหตควรงดสบบหร งดดมชา กาแฟ รวมทงเครองดมทมคาเฟอน หรอแอลกอฮอลผสม และงดออกกำาลงกาย อยางนอย 30 นาทวดความดนโลหตตดตอกน 7 วน ในชวงเชา และกอนนอน วดกอนรบประทานอาหาร และยาลดความดน ควรถายปสสาวะใหเรยบรอยกอนวดความดนโลหต และไมควรอนปสสาวะระหวางวดพนปลอกแขนทบรเวณแขนดานบน เหนอขอพบ 2-3 ซม. โดยใหตำาแหนงกงกลางของปลอกแขนซงจะมจดสงเกตทขอบผาอยดานหนาขอพบแขน นงพกพงพนกเกาอใหสบายอยางนอย 5 นาทในทสงบเงยบ ไมพดหรอคย ใหหายใจเขาออกชาๆ กอนทำาการวด ไมควรวดขณะดโทรทศน วางขอศอกใหขนานกบโตะ ไมเกรงแขน ไมกำามอ ปลอยตามสบาย แขนทวางบนโตะ ควรอยในระนาบเดยวกบตำาแหนงหวใจ เทา 2 ขางวางลงบนพนราบ ไมนงไขวหางหรอขดสมาธ ไมควรพดและไมขยบตวในขณะทเครองกำาลงทำาการวดความดน เมอวดครงท 1 เสรจแลวใหจดคาความดนโลหตและชพจรทได หลงจากนนนงพกอก 1 นาท แลวจงทำาการวดครงท 2 จดคาทไดเมอวดแลวเสรจ

วนท ชวงเชาหลงตนนอนไมเกน 1 ชวโมง

ชวงกอนนอนครงชวโมงกอนเขานอน

ครงท 1 ครงท 2 ครงท 1 ครงท 2คา คา ชพ คา คา ชพ คา คา ชพ คา คา ชพ

บน ลาง จร บน ลาง จร บน ลาง จร บน ลาง จรตวอยาง30 ม.ค.60

132

84 76 128

82 74 130

76 70 126

74 70

1.2.3.4.5.6.7.ความดนโลหตเฉลย 7 วน = ....................... mmHg

3.2 แบบทดสอบความรกอน หลง การอบรม–-----------------------------------------------------------------------------

คำาสง เลอกคำาตอบทถกตองทสดเพยงขอเดยว

1. คาความดนทวดไดจะออกมา 2 คา คอคาตวเลขตวบน และคาตวเลขคาลาง คาตวเลขตวบน หมายถงขอใด

ก.คาระดบเลอดในหวใจนอยข.คาระดบเลอดในหวใจมากค.คาระดบความดนโลหตขณะทหวใจบบตว (***)

ง.คาระดบความดนโลหตขณะทหวใจคลายตว2.ขอใดคออาการของผปวยทเปนโรคความดนโลหตสง

ก.เหนอยงายข.นอนไมหลบค.ปวดและเวยนศรษะง.ถกทกขอ (***)

3.ภาวะแทรกซอนของโรคความดนโลหตสง คอ ขอใดก.หวใจทำางานหนกขน ทำาใหผนงหวใจหนาตว และหวใจวายไดในทสดข.เกดภาวะหลอดเลอดในสมองตบตนหรอแตก ทำาใหเปนอมพฤกษ

อมพาตค.เลอดไปเลยงไตไมเพยงพอ ทำาใหเกดโรคไตเรอรงง.ถกทกขอ (***)

4.คนปกตรบประทานเกลอโซเดยมไดไมเกนกมลลกรม/วนก.1,000 มลลกรม/วนข.2,000 มลลกรม/วน (***)ค.3,000 มลลกรม/วนง.4,000 มลลกรม/วน

5.ผทเปนกลมเสยงโรคความดนโลหต ตองมความดนโลหตอยในขอใดก.104/60 มลลเมตรปรอทข.116/68 มลลเมตรปรอทค.119/78 มลลเมตรปรอทง.132/88 มลลเมตรปรอท (***)

6.ผทเปนกลมเสยงโรคเบาหวาน ตองมระดบนำาตาลในเลอดขณะอดอาหารอยในขอใด

ก.ระดบนำาตาลในเลอดขณะอดอาหาร 80 มก./ดล.ข.ระดบนำาตาลในเลอดขณะอดอาหาร 99 มก./ดล.ค.ระดบนำาตาลในเลอดขณะอดอาหาร 120 มก./ดล. (***)ง.ถกทกขอ

7.โรคเบาหวาน แบงไดกชนด อะไรบางก. 1 ชนด คอ โรคเบาหวานทวไปข. 2 ชนด คอ โรคเบาหวานประเภทท 1 (Type 1 DM) และ โรคเบา

หวานประเภทท 2 (Type 2 DM)ค. 3 ชนด คอ โรคเบาหวานประเภทท 1 (Type 1 DM) โรคเบาหวาน

ประเภทท 2 (Type 2 DM) และโรคเบาหวานขณะตงครรภง. 4 ชนด คอ โรคเบาหวานประเภทท 1 (Type 1 DM) โรคเบาหวาน

ประเภทท 2 (Type 2 DM) 8.โรคเบาหวานขณะตงครรภ และ โรคเบาหวานทมสาเหตจำาเพาะ (***)

ก.โรคเบาหวานชนดใด พบบอยมากทสดข.โรคเบาหวานประเภทท 1ค.โรคเบาหวานประเภทท 2 (***)ง.โรคเบาหวานขณะตงครรภ

9.โรคเบาหวานทมสาเหตจำาเพาะก.อาการของโรคเบาหวาน คอ ขอใดข.ปสสาวะนอยค.ปสสาวะบอยและมาก (***)

ง.เบออาหาร10.คาดชนมวลกายของคนปกตควรอยในขอใด

ก.นอยกวา 18.5ข.18.5 - 22.9 (***)ค.23 - 24.9ง.25 - 29.9

ใบความรท 3.3 เรองการพลดตกหกลมในผสงอายสถานการณการพลดตกหกลมในผสงอาย

ประชากรผสงอายของประเทศไทยเพมขนอยางรวดเรวและตอเนอง ทำาใหอก 2 ป จะเขาสสงคมผสงอายโดยสมบรณ หรอมประชากรผสงอายมากถงรอยละ 20 และยงพบปญหาสขภาพจากการบาดเจบทพบบอย คอ การพลดตกหกลม จากการสำารวจพบวาม 1 ใน 3 ของผสงอาย 60 ปขนไป หกลมทกป โดยผสงอายเพศหญงพลดตกหกลมสงกวาเพศชาย 1.6 เทา และใชบรการรถพยาบาลฉกเฉน 1669 ดวยสาเหตการพลดตกหกลมวนละ 140 ครง ทงยงเปนสาเหตของผปวยในอนดบ 1 และมผสงอายเสยชวตจากการหกลมเฉลยวนละ 2 คน ผลจากการหกลมทำาใหไดรบบาดเจบตงแตเลกนอยจนรนแรงจนสะโพกหกกวา 3,000 คนตอป ทำาใหคณภาพชวตลดลง จากการทตองพงพาผอนในการดแล ชวยเหลอในการปฏบตกจวตรประจำาวน

การบาดเจบจากการพลดตกหกลม มกเกดภายนอกบาน สวนใหญเกดจาก การลน สะดด และกาวพลาดบนพนระดบเดยวกน รอยละ 66 ตกหรอลมจากบนไดหรอขนบนได รอยละ 5.6 ในปจจบนพบวาผสงอายยงคงใชชวตประจำาวนในสงแวดลอมดงกลาว ดงนน ควรมการดดแปลงบานและสถานทสาธารณะใหเหมาะสมกบผสงวย

สาเหตและปจจยทเกยวของ ปจจยเสยงดานรางกายและความสามารถทลดลง เชน การมองเหน การเดน การทรงตว การรบร และการเจบปวยดวยโรคเรอรงตาง ๆ เชน ไขขออกเสบ กระดกพรน ภาวะซมเศรา สมองเสอม เบาหวาน หลอดเลอดสมอง และพารกนสน เปนตน

ปจจยเสยงดานพฤตกรรม เชน การใชยาทเสยงตอการพลดตกหกลม (ไดรบยากลมตาง ๆ ตอไปน ตงแต 1 ชนดขนไป ไดแก ยานอนหลบ ยา

กลอมประสาท ยาลดความดนโลหต และยาขบปสสาวะ หรอไดรบยา 4 ชนดขนไป โดยไมรวมวตามน) การดมเครองดมทมแอลกอฮอลในปรมาณทเกนพอด ขาดการออกกำาลงกาย การสวมใสรองเทาทพนลน ไมมดอกยาง และสวมเสอผาทไมพอด ยาวมากไป เปนตน

ปจจยดานสงแวดลอม เชน พนเปยก ลน ตางระดบ ไมเรยบ แสงสวางไมเพยงพอ จดวางของไมเปนระเบยบ มสงกดขวางทางเดน ไมมราวจบบรเวณบาน บนไดและหองนำา เปนตน

ปจจยเสยงดานเศรษฐกจและสงคม เชน รายไดและระดบการศกษา การมสวนรวมและขาดการสนบสนนจากชมชน และการเขาถงบรการสขภาพ ขอแนะนำาในการปองกนการพลดตกหกลมในผสงอาย

- ออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอ ไมนอยกวา 150 นาท/สปดาห เพอสรางความแขงแรงของกลามเนอและการทรงตว เชน การเดน ไทเกก ร ำาไมพลอง ออกกำาลงกายในนำา เปนตน ประเมนความเสยงตอการพลดตกหกลมในผสงอาย ปละ 1 ครง โดยสามารถประเมนความเสยงฯ ออนไลน ไดท www.thaincd.com และ ผานแอพลเคชน ทงระบบ Android และ IOS “ การปองกนการพลดตกหกลมในผสงอาย ซงถาพบวามความเสยงสงแนะนำาใหขอคำาปรกษาจากเจาหนาท”

- หลกเลยงการใชยาทไมจำาเปนและควรรผลขางเคยงของยาทใช- ใชรองเทาหมสน มดอกยาง ไมลน กรณทไดรบคำาแนะนำาใหใช

อปกรณชวยเดน ควรใชเปนประจำา- ทกครงทหกลมตองแจงญาตหรอผดแลใหทราบ

การปรบบานใหเหมาะสมตอการดำาเนนชวตประจำาวน - ควรอาศยอยบานชนเดยว กรณบาน 2 ชน ควรจดใหผสงอาย

พกอยชนลาง

- มแสงสวางเพยงพอทงในบานและบรเวณทางเดน - พนและทางเดนเรยบเสมอกน ไมลน ไมมสงกดขวาง- หองนำามราวจบ พนไมลน และใชโถสวมแบบชกโครกหรอนงราบ

การแกไขปจจยเสยงหลาย ๆ ปจจยรวมกน จะชวยลดโอกาสการหกลมได รวมทงใหชมชนและเครอขายรวมปรบปรงบานและสภาพแวดลอมสาธารณะใหปลอดภยตอการใชชวตประจำาวนของผสงอาย ประชาชนสามารถสอบถามขอมลเพมเตมไดท สายดวนกรมควบคมโรค โทร. 1422

แบบประเมนความเสยงตอการพลดตกหกลมในผสงอาย

ปจจยเสยง คะแนนเพศ....หญง....ชาย

10

การมองเหนบกพรอง....ไมสามารถอานตวเลขทระยะ 6/12 เมตร ไดมากกวาครง....อานตวเลขทระยะ 6/12 เมตร ไดมากกวาครง

10

การทรงตวบกพรอง....ยนตอเทาเปนเสนตรงไมได หรอยนไดไมถง 10 วนาท....ยนตอเทาเปนเสนตรงไดนาน 10 วนาท

20

การใชยา....กนยาตอไปนตงแต 1 ชนดขนไป ไดแก ยานอนหลบ ยากลอมประสาท ยาลดความดนโลหต ยาขบปสสาวะ หรอกนยาชนดใดกได ตงแต 4 ชนดขนไป

1

0

ปจจยเสยง คะแนน(ไมรวมวตามน)....ไมกนยาตอไปน ไดแก ยานอนหลบ ยากลอมประสาท ยาลดความดนโลหต ยาขบปสสาวะ หรอกนยาชนดใดกได แตนอยกวา 4 ชนดประวตการหกลม....มประวตหกลมตงแต 2 ครงขนไปใน 6 เดอนทผานมา....ไมม

50

สภาพบาน ทอยอาศย....อยบานยกพนสงตงแต 1.5 เมตรขนไป หรอบาน 2 ชน ตองขนลงโดยใชบนได....ไมไดอยบานลกษณะดงกลาว

1

0

รวมคะแนนความเสยงตอการพลดตกหกลมอางองจากการศกษา Thai falls risk assessment test (Thai-FRAT) developed for community-dwelling Thai elderly.

สรปผลการประเมน

ตำากวา 4 คะแนน หมายถง มความเสยงตำาตอการพลดตกหกลม แนะนำาใหออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอ เพอเพมความแขงแรงของกลามเนอ สงเสรมการทรงตว เชน เดน รำาไมพลอง รำามวยจน ไทเกก และออกกำาลงกายในนำา เปนตน พรอมทงปรบสงแวดลอมภายในบานใหปลอดภยและเหมาะสมกบการปฏบตกจวตรประจำาวน

4 - 11 คะแนน หมายถง มความเสยงตอการพลดตกหกลม ตองขอรบคำาแนะนำาจากเจาหนาทหรอบคลากรสาธารณสข เรองปจจยเสยงและการปองกนควรประเมนความเสยงตอการพลดตกหกลม ปละ 1 ครง

3.3 แบบทดสอบความรกอนและหลงเรยน เรองการปองกนพลดตกหกลมในผสงอาย

คำาชแจง : ใหผเรยนใสเครองหมาย ในชองคำาตอบทตรงตามความคดเหนของทาน

คำาถาม ใช ไมใช1. การพลดตกหกลมเปนปญหาทสำาคญ หรอพบบอยในผสงอาย2. ผสงอายทเคยหกลมจะมโอกาสหกลมมากกวาผทไมเคยหกลม3. ผสงอายทกนยานอนหลบ ยากลอมประสาท ยาลดความดนโลหต หรอยาขบปสสาวะทกวน ทำาใหเสยงตอการพลดตกหกลม4. คนททรงตวไมด มโอกาสพลดตกหกลมมากกวาคนทมการทรงตวด5. หากทานเกดการหกลม ไมสามารถขยบรางกายได หรอเมอขยบขาแลวรสกปวดสะโพกหรอ โคนขาไมควรเคลอนไหว หรอเคลอนยาย และโทรแจง 1669

ใบความร 3.4

เรอง การจดสภาพแวดลอมทเหมาะสมสำาหรบผสงอายและผปวย ตดบาน ตดเตยง

ผสงอายหรอผปวยทอยในกลมตดเตยง ไมสามารถลกนง หรอเดนไดเหมอนปกต เกดความเครยด กดดน สงผลตอสภาพจตใจและการควบคมอารมณใหเปนปกต การจดสภาพทพกอาศยสำาหรบผสงอายทอยในกลมตดเตยง จงตองมลกษณะทสามารถเออตอการมสขภาพจตทด ไมทำาใหเกดความเสยงการเกดโรค หรอภาวะซมเศรา ลกษณะบานหรอทพกอาศยทเหมาะสมสำาหรบกลมผสงอายหรอผปวยตดเตยงดงกลาว มดงน

การจดสภาพแวดลอมทเหมาะสมตอผสงอายหรอผปวย ตดบาน ตดเตยง หองนอน หรอบรเวณทนอนของผสงอาย (กลมตดเตยง)

1. จดพนทหองนอน หรอบรเวณทนอนของผสงอาย ใหโปรงใส ไมอบทบ

2. ดแลความสะอาดของพน ผนง เพดาน เปนประจำาทกวน เพอไมใหมสงสกปรก หรอฝนละอองสะสม

3. มหนาตาง หรอประต สำาหรบการระบายอากาศ โดยตองเปดไวใหลม หรอแสงแดดสองถงเพอปองกนความอบชนและอบทบของหอง

4. ควรตดตงมงลวดทบรเวณหนาตางหรอประตหรอกางมงใหผสงอาย เพอปองกนยง หรอแมลงตางๆ ทำาใหเกดโรคตดตอจากยง หรอเกดปญหาผดผนทผวหนงได

5. บรเวณจดวางเตยงนอนสำาหรบผสงอาย ตองจดพนทใหกวาง

สำาหรบการเคลอนยายเตยงกรณเกดเหต

ฉกเฉนตองสงตอไปยงโรงพยาบาล และสำาหรบญาต หรอผดแลผสงอาย สามารถเขาไปดแล ทำาความสะอาดรางกาย หรอชวยเรองการกนอาหารไดโดยงาย

6. เตยงนอนตองมความกวางเพยงพอ ไมสงเกนไป และตองจดใหมไมกน หรอเครองกนบรเวณขอบเตยงตลอดเวลา เพอปองกนผสงอายตกจากเตยงได

7. ทนอนสำาหรบผสงอาย ตองมลกษณะไมแขงหรอนมเกนไป ควรเปนทนอนทสามารถรองรบนำาหนกไดด ไมยบตามตว หรอกอใหเกดแผลกดทบ และตองหมนทำาความสะอาดทนอน ผาหม หมอน ของผสงอายเปนประจำา

8. ตองดแลเรองอณหภมในหองนอน หรอบรเวณทนอนของผสงอายใหเหมาะสม ไมรอนหรอหนาจนเกนไปกรณทหองเปนเครองปรบอากาศ ตองปรบอณหภมประมาณ 25 องศาเซลเซยส หรอตามทผสงอายรสกสบายตวทสด

9. จดหาผาหม หรอผาคลมตว สำาหรบผสงอาย เพอชวยใหรางกายอบอนอยเสมอ และยงเปนการปองกนแมลงตางๆ มารบกวนการนอนหลบของผสงอายได

10. มแสงสวางภายในหองนอนหรอบรเวณทนอน ในระดบทเพยงพอตอการดแลผสงอายหองนงเลน (กลมตดเตยง)

- ตองมความโปรง โลงสบาย ไมมสงของวางระเกะระกะ เพอใหผดแลสามารถพาผสงอายกลมตดเตยง ออกมานงเลนพกผอนได

- จดแสงสวางใหเพยงพอ และควรเปดหนาตาง หรอประตใหมแสงแดดสองถงหองนงเลนอยางสมำาเสมอ

- ควรตดตงโทรทศน หรอวทยไวบรเวณหองนงเลน เพอสรางความเพลดเพลน ไมเงยบเหงา ขณะนำามาพกผอนบรเวณดงกลาว

- จดใหมตนไม หรอดอกไม หรอพนทสเขยวทงภายในบาน และทวทศนภายนอกบาน เพอลดภาวะเครยด หรอภาวะซมเศราของผสงอาย

- ตรวจตราความปลอดภยบรเวณหองนงเลน ทงสายไฟ ปลกไฟ หรออปกรณไฟฟาอนๆ ตองเกบใหเปนระเบยบ ไมชำารดหรอมชนสวนทเปนอนตรายตอผสงอายหรอผปวย

- จดพนทหรอทนง สำาหรบเสรมสรางบรรยากาศทดในการสนทนา หรอพดคยกบแขก หรอญาตทเขามาเยยมผสงอายบรเวณโดยรอบบาน

- ทางเดนโดยรอบบานตองเปนระดบเดยวกนสามารถเดนหรอเขนรถไดสะดวก และไมมสงกดขวาง วางระเกะระกะในบรเวณทางเดน และหากเปนพนทยกสง ตางระดบจากพนดนปกตควรจดใหมบนไดหรอทางลาด พรอมราวจบกนลม เพอปองกนอบตเหต และชวยพยงใหเกดการเดน

- หมนตรวจพนรอบบานหรอพนทางเดนโดยปกตของผสงอาย ตองไมมเศษหน หรอเศษอฐ เศษปน หรอเศษแกวตามพน เพราะอาจทำาใหเกดอบตเหตขณะเขนรถเขนของผสงอายได

- ประตทางเขา ออก ระหวางภายในบานและภายนอกบาน ควรเปน–แบบบานผลกออก และมอจบกานโยกหรอตวซเพอใหงายตอการเขนรถเขนเขา ออก และตองไมมขนหรอพนตางระดบ ไมมธรณประต แตควรจดเปน–ทางลาดเอยง เพอใหงายตอการเขนรถ

- บรเวณรอบๆบานควรมพนทสเขยว ปลกตนไมโดยรอบ แตตองดแลไมใหเกดความรกชนของตนไมจนเปนแหลงอาศยของสตวเลอยคลาน สตวม

พษ และสตวพาหะนำาโรค ควรปลกพชพนธ ไมดอก ไมหอม และหลกเลยงไมผล ไมหนาม ไมมยาง เพอใหผสงอายหรอผปวยไดผอนคลาย ไมหมกมนอยแตภายในบาน ลดการเกดภาวะซมเศรา หรอภาวะสมองเสอมขอควรระวงเพมเตม

- กรณเลยงสตว ประเภทตางๆ เชน สนข แมว เปนตน ตองไมใหเขามาภายในบาน ควรขงไวในกรงแยกไวตางหาก เพอปองกนสงสกปรก พยาธ เหบ หมด รวมทงเชอโรคตางๆ จากสตวดงกลาว ทำาใหเกดปญหาดานสขภาพของผสงอายหรอผปวย และอาจเกดอนตรายจากการกด ขวน หรอตะปบได

- มงสำาหรบปองกนยงหรอแมลงทใชในบาน ถอเปนแหลงรวม และสะสมฝนละอองในบาน ดงนนตองหมนทำาความสะอาดมงเปนประจำา ควรมสลบเปลยนใชงาน หากนำามงไปซกทำาความสะอาด

- ผสงอายกลมตดเตยงอาจมปญหาหรอการพดคยหรอหลงลม การปอนอาหารทรอนหรอเยนมากเกนไปอาจทำาใหเกดอนตรายได ผดแลตองตรวจตราอณหภมของอาหาร นำา หรอเครองดมตางๆ สำาหรบผสงอายอยางสมำาเสมอ

- ไมควรตดตงกานำารอน หรออปกรณทำาอาหารไวใกลกบทพกหรอบรเวณทนอนของผสงอายหรอผปวย เพอปองกนอบตเหตนำารอนลวก หากเกดการเคลอนตวหรอดนขณะนอน

- ไมควรปลอยใหผสงอายหรอผปวยกลมตดเตยงอยเพยงลำาพง ตองมผดแลอยางใกลชด เพอปองกนปญหาอบตเหต หรออนตรายจากสตวพาหะนำาโรคตางๆ

- หมนดแลทำาความสะอาดบานโดยรอบใหสะอาด เปนระเบยบเรยบรอยอยเสมอ และกำาจดขยะภายในบานไมใหตกคางในแตละวนเพอปองกนสตวนำา

โรคจำาพวกหน แมลงสาบ หรอมด ทจะทำาอนตรายตอผสงอายหรอผปวยกลมตดเตยงไดการจดการยาและของเสยจากการเจบปวย ของเสยจากการเจบปวย / ขยะตดเชอ หมายถง ขยะทมเชอโรคปะปนในปรมาณหรอมความเขมขน ซงถามการสมผส หรอใกลชดกบขยะนนแลวอาจทำาใหเกดโรคได เชน เขมฉดยา ผากอซ เปนตน วธการจดการ

1. การคดแยก ผดแลตองทำาการคดแยกยาหรอของเสยจากการเจบปวย เชน สำาล ผากอซทำาแผล เขมฉดยา เปนตน โดยการรวบรวมของเสยจากการเจบปวยเหลาน

2. การเกบรวบรวม ผดแลตองทำาการรวบรวมยาหรอของเสยจากการเจบปวยไว ณ จดใดจดหนงทปดมดชด ปองกนเดกเลกนำาไปเลน โดยอาจเกบใสในภาชนะ เขยนคำาวา ของเสยจากการเจบปวย กอนสงตอใหเจาหนาท อสม. เพอนำาไปเกบรวบรวมไวบรเวณจดศนยรวมยาหรอของเสยจากการเจบปวยของชมชน หรอทอนใดทกำาหนดรวมกน (ของเสยประเภทของมคม เชน เขมฉดยา ตองจดหาภาชนะรวบรวมทแขงแรงเพอปองกนเขมแทงทะลได)

3. การสงตอยาหรอของเสยจากการเจบปวย ใหเจาหนาท อสม.สงตอยาหรอของเสยจากการเจบปวยทเกบรวบรวมมา สงตอไปยงโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล หรอโรงพยาบาลในเขตรบผดชอบ หรอเทศบาล หรอ อบต. เพอนำาไปกำาจดใหถกตองตามหลกสขาภบาลตอไป

3.4 แบบทดสอบกอน หลงการอบรม– เรอง การจดสภาพแวดลอมทเหมาะสม

สำาหรบผสงอายและผปวย ตดบาน ตดเตยงแบบท 1 ถก / ผด...........1. เตยงนอนตองมความกวางเพยงพอ ไมสงเกนไป และตองจดใหมไมกน หรอเครองกนบรเวณขอบ เตยงตลอดเวลา เพอปองกนผสงอายตกจากเตยงได

เฉลยตอบ ถก............2. บรเวณรอบๆบานควรมพนทสเขยว ปลกตนไมโดยรอบ แตตองดแลไมใหเกดความรกชนของตนไม จนเปนแหลงอาศยของสตวเลอยคลาน สตวมพษ และสตวพาหะนำาโรค ควรปลกพชพนธ ไมดอก ไมหอม และหลกเลยงไมผล ไมหนาม ไมมยาง เพอใหผสงอายหรอผปวยไดผอนคลาย ไมหมกมนอยแตภายในบาน ลดการเกดภาวะซมเศรา หรอภาวะสมองเสอมเฉลยตอบ ถก..............3. ไมตองทำาการคดแยกยาหรอของเสยจากการเจบปวย เชน สำาล ผากอซทำาแผล เขมฉดยา เปนตน ใหทงไปกบขยะทวไปไดเลยเฉลยตอบ ผด

แบบท 2 ตวเลอก

1. ขอใดถกตองเกยวกบการจดสภาพแวดลอมทเหมาะสมสำาหรบผสงอายและผปวย ตดบาน ตดเตยง

ก. เตยงนอนตองมความกวางเพยงพอ ไมสงเกนไป และตองจดใหมไมกน หรอเครองกนบรเวณขอบ เตยงตลอดเวลา เพอปองกนผสงอายตกจากเตยงได

ข.เพอใหสะดวกในการหยบใชงาน ควรตงกานำารอนบนเตยงผสงอายหรอผปวย

ค.ควรปลกตนไมเพอเพมพนทสเขยว โดยการปลกตนไมใหรกทบ โดยเฉพาะไมหนาม เพราะความเชอจะชวยปองกน เหตรายทจะเกดขนกบผปวยได

ง.ควรปดหนาตางและประตบรเวณหองนอนผสงอายหรอผปวยตลอดเวลาเฉลยตอบ ก. เตยงนอนตองมความกวางเพยงพอ ไมสงเกนไป และตองจดใหมไมกน หรอเครองกนบรเวณขอบเตยงตลอดเวลา เพอปองกนผสงอายตกจากเตยงได 2. ยาหรอของเสยจากการเจบปวย ตองมวธการจดการอยางไร

ก. เขมฉดยาสามารถทงรวมกบขยะทวไปภายในบานไดข.ยาผปวยทเหลอหรอหมดอาย สามารถทงไปกบขยะทวไปไดค.ควรมการคดแยกยาทไมใชแลวหรอของเสยจากการเจบปวยออกจาก

ขยะประเภทอนๆ ทำาการรวบรวม ใหเจาหนาท อสม. และเจาหนาท อสม.ทำาการสงตอยาหรอของเสยจากการเจบปวยไปยงโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล

ง. ของเสยจากการเจบปวยประเภทของมคม เชน เขมฉดยา ไมตองทงใสภาชนะทคงทนตอการแทงทะลได

เฉลยตอบ ค.ควรมการคดแยกยาทไมใชแลวหรอของเสยจากการเจบปวยออกจากขยะประเภทอนๆ ทำาการรวบรวม ใหเจาหนาท อสม. และเจาหนาท อสม.ทำาการสงตอยาหรอของเสยจากการเจบปวยไปยงโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล

3.5 ใบความร เรอง การทำาความสะอาดชองปากและฟน

- การดแลชองปากและฟนใหสะอาด อยางเปนประจำา จะทำาใหผสงอายรสกสบายและสดชน ปากสะอาด ลมหายใจไมมกลนเหมน ปองกนการตดเชอ เหงอกอกเสบ และโรคฟนผ ลดการเกดอาการปอดตดเชอจากการสำาลก โดยเฉพาะในผสงอายทตองอาศยผดแล สงเสรมใหเกดการอยากอาหาร และ กนอาหารไดสะดวกขนวธการทำาความสะอาด

หลกการสำาคญ : ทำาความสะอาดหลงมออาหาร และกอนนอน , สงเสรมใหมการใชยาสฟนผสมฟลออไรดอยางสมำาเสมอ , ควรงดทานอาหาร 2 ชวโมง หลงจากทำาความสะอาดชองปากแลว หากผสงอาย ทำาเองได สงเสรมใหทำาเองโดยอาจมการปรบการใชแปรงสฟน หรอ หาอปกรณเสรมมาชวยใหทำาความสะอาดไดดขน แตถาไมสามารถทำาได โดยเฉพาะในผสงอายภาวะพงพงหรอตดเตยง ผดแลตองเปนผทำาใหเอง

การปรบการใช

มวธการและขนตอนในการทำาความสะอาดดงน

- เตรยมผสงอาย และอปกรณในการทำาความสะอาดใหพรอม หากเปนผสงอายทนอนตดเตยง ตองปรบทาทางใหศรษะผสงอายเอยงประมาณ 30 - 45 องศา (อาจใชหมอนหรอผาหมหนนหลง) จดทาทางใหมนคงกอนทำาความสะอาดชองปาก

- การเชดหรอแปรง เพอกำาจดเศษอาหาร หรอ คราบจลนทรยทตกคาง เอยงศรษะผสงอาย ทำาความสะอาดทละดาน

- ใชผากอซเชดทำาความสะอาด กำาจดคราบอาหารทตกคางออกมากอน- ใชยาสฟนผสมฟลออไรด แปรงขยบเบาๆตามซฟน (อาจใชแปรงฟน

ขนาดเลก) จากดานในออกมาดานนอก ทำาซำาจนทวทงปาก

- หากผสงอายมปญหาการบวนปาก ใหใชผาเชดแทน ทำาซำาจนทวทงปาก

- แปรงลนโดยลากจากดานในออกมาปลายลน(ใหระวงการเอาแปรงเขาลกไป จะกระตนการอาเจยนได)

- สงเสรมใหมการใชอปกรณเสรมในการทำาความสะอาดในบรเวณททำาความสะอาดไดยาก ไดแก แปรงซอกฟน และไหมขดฟน

-หลงจากเชดและแปรงเสรจอาจมการใชนำายาบวนปาก เปนการใชเสรมเพอชวยเพมประสทธภาพในการทำาความสะอาดชองปาก โดยใชสำาลกอนเลก หรอ cotton bud เชดตามขอบเหงอก

- ขนสดทายใชสารชวยหลอลนเพอสรางความชมชนบรเวณรมฝปาก โดยใชขผง หรอวาสลนสตรนำา ทาตามรมฝปาก ทาไดบอยตามความเหมาะสม

- หลงจากทำาความสะอาดเสรจ ควรตรวจดอกครงวามเศษอาหารตดตามคอฟน หรอ ซอกฟนอยไหม และใหสอบถามผสงอาย โดยใหประเมนไดงายๆ จะรสกลนๆตามตวฟน และ สดชนขน

การทำาความสะอาดฟนเทยมแบบถอดได

ถอดฟนเทยมลางทำาความสะอาดหลงรบประทานอาหารทกครง และระวงไมใหฟนเทยมตกลงพนควรแปรงดวยนำาสบ/ยาสฟนชนดครม ทงดานนอกและดานทสมผสเนอเยอ ควรมภาชนะใสนำารองรบ เพอกนการตกแตก เกบไวในภาชนะทมฝาปดหลงทำาความสะอาดแลว เมอเขานอนกลางคน ถอดฟนเทยมแชนำาในภาชนะทมฝาปด

การประเมนเบองตน : เปนกระบวนการตรวจสอบถงประสทธภาพการทำาความสะอาดชองปากของผสงอายแบบงายๆ เพอชวยใหผดแลสามารถรบรถงความผดปกตไดอยางทนทวงท ( ตามเอกสารแนบอนโฟกราฟก )

เปนการประเมนความผดปกตใชการสงเกตดวยตา และใชไฟชวยเพงแสงสวางในการด โดยเรมจากดานนอกชองปากเขาไปถงในปากตามลำาดบ มรายละเอยดดงน

ภายนอกชองปาก

รมฝปาก และมมปาก : สงเกตดแผลตามมมปาก และรมฝปากทแหงเปน ขยๆ ขาดความชมชนภายในชองปากดความสะอาด : เศษอาหารตกคางตามกระพงแกม และซอกฟน มกลนหรอไมฟนมรอยผสดำา หรอ นำาตาล ผสงอายจะมการปวดบอยๆฟนมรอยแตกบน คม และมกจะมแผลทลนหรอกระพงแกมรวมดวยเหงอกมสแดงชำา บวม และ อาจจะมหนองไหลออกมาตามคอฟน พรอมฟนโยกทชดเจน ลนเปนฝาขาว และ แตก เปนแผล

กระพงแกมมสขาว หรอ แดงทผดปกต และจะมอาการปวดแสบ ปวดรอนรวมดวย

หากพบความผดปกตในลกษณะใดดงกลาวให รบประสานทมหมอครอบครว เพอการดแลรกษาทเหมาะสมตอไป

3.5 แบบทดสอบกอน-หลง เรอง การปองกน ดแลสขภาพชองปาก

คำาชแจง : ขอใหใสเครองหมาย ในกลองทตรงกบความคดเหนของทานมากทสด

1. ภาพไหนคอ ฟนปกต

2.ภาพไหน คอ เหงอกอกเสบ

3. ขอใดถกตองทสดก. บวนปากทกครงหลงรบประทานอาหารข. ทำาความสะอาดกอนนอนครงเดยว ค. แปรงฟนดวยยาสฟนผสมฟลออไรดอยางนอยวนละ 2 ครง เชา

และกอนนอนง. ไปพบหมอฟนเฉพาะเวลาปวดฟน หรอมปญหา

4. ขอใดไมถกตอง ก. ถอดฟนเทยมลางทำาความสะอาดหลงรบประทานอาหารทกครงข. ควรแปรงดวยนำาสบ/ยาสฟนชนดครม ทงดานนอกและดานท

สมผส เนอเยอค. ใสฟนปลอมเมอเขานอนง. ระวงไมใหฟนเทยมตกลงพน

5. สภาวะชองปากขอใดทมปญหา ก. กระพงแกมและลนเปนฝาขาว ข. ฟนมรอยแตกบน คม และมกจะมแผลทลนหรอกระพงแกมรวม

ดวยค. มแผลตามมมปาก และรมฝปากแหงเปน ขยๆง. ถกทกขอ

3.6 ใบความร เรอง ความสำาคญของโภชนาการหญงตงครรภ เดกอาย 0-5 ป

วยทำางาน และผสงอายโภชนาการทดตงแตเรมปฏสนธจนถงอาย 5 ป เปนชวงสำาคญของการ

พฒนาสมองและมการเจรญเตบโตอยางรวดเรวโดยเฉพาะในชวง 1,000 วนแรกของชวตหรอตงแตปฏสนธในครรภมารดาจนถง 2 ป จะชวยสราง เซลลสมอง ระบบประสาท ระบบกลามเนอ ระบบกระดก ระบบภมตานทานโรค อวยวะภายในของรางกายใหสมบรณ สงผลตอการเจรญเตบโต องคประกอบของรางกาย และการทำาหนาทของระบบตาง ๆ ไดอยางมประสทธภาพ สงผลใหเดกอาย 0-5 ป สงดสมสวน ทงน เดกสงจะทำาใหมระดบเชาวนปญญาด มความสามารถในการเรยนร เมอผลการเรยนด มโอกาสเรยนตอในระดบสง เปนผลใหรายไดด เดกสงและสมสวน จะมการสรางระบบภมคมกนโรค ลดการเจบปวยดวยโรคตดตอ หรอเปนแลวหายเรว พอแมไมตองลาหยดงานขาดรายได ไมตองเสยคาใชจายในการเดนทางไปหาหมอ ลดความแออดของโรงพยาบาล ลดการเสยชวตของเดก เดกปฐมวยทสงดสมสวน เมอเตบโตเปนผใหญจะมประสทธภาพในการทำางาน ลดความเสยงการเกดโรคไมตดตอเรอรง เชน โรคความดนโลหตสง โรคเบาหวาน โรคหวใจ โรคหลอดเลอดสมอง และมะเรง สวนผสงอาย จำาเปนตองไดรบสารอาหารทมคณภาพและไดสดสวนเพอชวยปองกนภาวะทพโภชนาการ ชะลอความเสอมของอวยวะตาง ๆ ของรางกาย และลดความเสยงของโรคไมตดตอเรอรงตางๆ จงตองสงเสรมใหหญงตงครรภ เดกปฐมวย และผสงอาย กนอาหารครบ 5 กลมอาหารทกวน ตามธงโภชนาการไดแก กลมขาว-แปง กลมผก กลมผลไม กลมเนอสตว และกลมนม โดยมความหลากหลายของอาหารในกลมเดยวกน และปรมาณเหมาะสม

หลกการจดอาหารขอแนะนำาการจดอาหารทารก

ทารกแรกเกด-อายตำากวา 6 เดอน กนนมแมอยางเดยว ไมใหนำาและอาหารอนใด เพราะกระเพาะอาหารของเดกเลกมากและระบบการยอยอาหารและการดดซมสารอาหารยงไมพรอม ทารกอาย 6 เดอน เรมใหอาหารทละอยาง ครงละ 1-2 ชอนชา และเวนระยะ 2-3 วน กอนเรมใหอาหารชนดใหม เพอดการยอมรบอาหารและอาการแพอาหาร

ความหนดของอาหารเหมาะสม หากเหลวไปเดกจะไดรบอาหารไมเพยงพอ หากขนไป เดกจะกลนลำาบาก ความหยาบของอาหาร เรมจากอาหารบดละเอยด คอย ๆ เพมความหยาบมากขนตามอายทเพมขน เพอฝกการเคยวและกลนอาหาร

เพมปรมาณอาหารใหไดตามปรมาณทแนะนำา โดยจำานวนมออาหารทอาย 6-7 เดอน อาจแบงกน 2-3 มอ เพอใหไดปรมาณรวมตามทแนะนำาจดอาหารแตละกลมใหมความหลากหลายเพอใหไดสารอาหารเพยงพอและสรางความคนเคย

ในแตละมอ ควรมกลมเนอสตว และผกทออนนม กลนไมแรงควรใหไดตบอยางนอยสปดาหละ 3 วน ๆ ละ 1 มอเมอเดกกนอาหารวนละ 3 มอ ควรใหกนไขไมเกนวนละ 1 มอ สวนอก 2

มอ เปนเนอสตวชนดอน ๆควรใหเดกเรยนรรสอาหารตามธรรมชาต ไมควรปรงแตงรสอาหาร

เนนอาหารปรงสกใหม ความสะอาดและปลอดภยของวตถดบและภาชนะทใชปรงและใสอาหารตดตามการเจรญเตบโตทงสวนสงและนำาหนก ทก 3 เดอน

ขอแนะนำาการจดอาหารหญงตงครรภ เดกอาย 1-5 ป และผสงอาย1. กนอาหารใหครบ 5 กลมทกวน ไดแก กลมขาว-แปง กลมผก

กลมผลไม กลมเนอสตว กลมนมและผลตภณฑนม แตละกลมใหหลากหลาย ในสดสวนและปรมาณทเหมาะสม

2. กนขาวเปนหลก เนนขาวกลอง ขาวขดสนอย สลบอาหารประเภทแปงเปนบางมอ ขาวกลองชวยใหอมเรว อดมไปดวยวตามนบและใยอาหาร

3. กนปลา ไข เนอสตวไมตดมน ถวเมลดแหงและผลตภณฑ เชน เตาห เปนตน เปนประจำา จำาเปนตอการสรางเนอเยอตางๆ รวมทงการเจรญเตบโตของเซลลสมองของเดก

3.1 กนปลา สปดาหละ 3-5 ครง เนองจากปลาเปนแหลงโปรตนทด ยอยงาย มกรดไขมนจำาเปน และปรมาณไขมนนอย

3.2 กนไข สปดาหละ 3-7 วน ๆ ละ 1 ฟอง เพอใหไดโปรตนคณภาพด และยงใหวตามนและแรธาตทสำาคญหลายชนด

3.3 กนตบ เลอด สปดาหละ 2-3 ครง เพอใหไดธาตเหลก ซงชวยในการสรางเมดเลอดแดง บำารงเลอด และควรมแหลงอาหารวตามนซสงรวมดวย เชน ฝรง สมมะขามปอม มะปรางสก มะละกอสก เปนตน เพอชวยในการดดซมธาตเหลก

3.4 กนเนอสตวชนดอน เชน หม ไก กง ปลาหมก เปนตน หรอถวเมลดแหงและผลตภณฑ เชน เตาห สลบผลดเปลยนหมนเวยนในแตละวน

4. กนผกใหมาก กนผลไมเปนประจำา และกนใหหลากหลายส เชน สเหลอง-สม สแดง สเขยวเขม สมวง สขาว เปนตน เพอใหไดวตามนและแรธาตครบถวนเพยงพอ หลกเลยงผลไมรสหวานจด

5. ดมนมรสจด และกนอาหารทเปนแหลงแคลเซยมอนๆ นมเปนแหลงโปรตนคณภาพด อดมดวยแคลเซยมและฟอสฟอรส ชวยใหกระดกและฟนแขงแรง ปองกนภาวะกระดกพรน สำาหรบผสงอายแนะนำา

ใหดมนมสตรพรองมนเนย ไมควรดมหลงอาหารทนท เพราะจะขดขวางการดดซมธาตเหลก จงควรดมในมออาหารวาง และกนอาหารแหลงแคลเซยม เชน ปลาเลกปลานอย เตาหแขง เตาหออน (ปลาเลกปลานอย 2 ชอนกนขาวหรอเตาหแขง 1 กอน มแคลเซยมเทากบนมประมาณ 1 แกว)

6. หลกเลยงอาหารไขมนสง หวานจด เคมจด กนนำาตาลมากๆ ทำาใหนำาตาลในเลอดเพมสงขน พลงงานสวนท

เหลอจะสะสมเปนไขมนทำาใหอวน และเสยงตอโรคเบาหวาน เลยงเครองดมรสหวาน ขนมหวาน ลดการเตมนำาตาลในอาหารและเครองดม กนไขมนสงเสยงตอโรคความดนโลหตสง โรคหวใจและหลอดเลอด โรคเบาหวาน ลดการกนไขมนอมตว (เชน หนงสตว มนสตว เครองในสตว แกงกะท ของทอด ขนมอบ เบเกอร) ใชวธการนงหรอตม ผดนำามนนอย เพอใหไดรบกรดไขมนอยางหลากหลาย ควรเลอกใชนำามนใหหลากหลาย และเลอกชนดนำามนใหเหมาะกบวธการปรงอาหาร

กนเคม ในเครองปรงรสเคมจะมโซเดยมเปนสวนประกอบ โดยในแตละวน เดกไมควรไดรบโซเดยมเกน 2,000 มลลกรม ซงเทยบเทากบเกลอ 1 ชอนชา หรอนำาปลา 4 ชอนชา หากไดรบโซเดยมมากเกน จะเสยงตอการเกดโรคความดนโลหตสง โรคหวใจและหลอดเลอด อมพฤกษ อมพาตและโรคไต ควรลดการใชเครองปรงรส เชน ซปกอน ผงปรงรส เกลอ นำาปลา ซอว ซอสปรงรส ฯลฯ นอกจากนนโซเดยมยงแฝงมากบอาหารชนดอน เชน อาหารแปรรป บะหมกงสำาเรจรป ขนมปง ขนมขบเคยว ขนมอบและเบเกอร อยางไรกตาม การใชเครองปรงรสเคม ควรเลอกทเสรมดวยไอโอดน

7. กนอาหารทสะอาด ปลอดภย และปรงสกใหมๆ ไมกนอาหารสกๆ ดบๆ กนรอน ชอนกลาง ลางมอ และคำานงถงคณคาทางอาหาร เลอกกนผก ผลไม ตามฤดกาล และลางใหสะอาดกอนกน

8. ดมนำาสะอาดใหเพยงพอ หญงตงครรภและผสงอาย ดมนำาวนละ 8-10 แกว เดกอาย 1-5 ป มความตองการวนละ 5-6 แกว (1 แกว ขนาด 200 มลลลตร)

9. งดสบบหรและเลยงเครองดมทมแอลกอฮอล หากหญงตงครรภสบบหรหรอดมเครองดมทมแอลกอฮอลเพยงเลกนอยกอาจมผลกระทบตอการพฒนาสมองของลกในครรภ ทำาใหเดกทเกดมาปญญาออน และหากดมมาก เสยงตอการททารกจะเกดความผดปกตแตกำาเนด อาจทำาใหทารกมพฒนาการลาชาทง ทางรางกายและสมอง มปญหาดานพฤตกรรม เกดความผดปกตทใบหนา และความบกพรองของระบบหวใจ สวนผสงอายทดมเครองดมแอลกอฮอล จะเพมความเสยงใหเกดโรคความดนโลหตสง โรคตบแขง เพราะพษแอลกอฮอลมฤทธทำาลายเนอตบ เสยงตอการเกดโรคแผลในกระเพาะ ลำาไส และโรคมะเรงหลอดอาหาร

ปรมาณอาหาร

ปรมาณอาหารทแนะนำาใน 1 วน สำาหรบทารก ไดแนะนำาจำานวนครงทบรโภคอาหารดวย สวนผสงอาย ควรแบงปรมาณอาหารทแนะนำาในกลมอาหาร (กลมขาวแปง กลมผก กลมผลไม กลมเนอสตว กลมนม) เปนอาหาร มอหลก 3 มอ และอาหารวาง (กนระหวางมออาหารหลก) ๒ มอ หากอาหารมอเชากนกลมใดมาก มอกลางวนตองกนกลมนนนอยลง ในทางตรงกนขาม กนอาหารมอเชากลมใดนอย ตองกนมอกลางวนกลมนน มากขน เพอใหไดตามปรมาณทแนะนำา สำาหรบหญงตงครรภอาจแบงเปน 4 มออาหารหลก และอาหารวาง 3 มอ

ตารางท 1 ปรมาณอาหารทแนะนำาใหบรโภคใน 1 วน สำาหรบทารก

อาย (

เดอน)

จำานวนมอ

ชนดและปรมาณอาหารตอมอ

6 1

- ขาวบดละเอยด 3 ชอนกนขาว - ไขแดงตมสก ½ ฟอง สลบกบเนอสตวบดละเอยด 1 ชอนกนขาว เชน ตบสก หรอเนอปลาสก หรอเนอหมสก หรอเนอไกสก - ผกใบเขยวตมเป อยบดละเอยด ½ ชอนกนขาว เชน ตำาลง ฟกทอง เปนตน - ผลไมสกบด 1-2 ชน ไดแก กลวยนำาหวา 1 ผลครดเอาแตเนอ หรอ มะละกอสก 1-2 ชน - เตมนำามน ½ ชอนชา แลวใหกนนมแมตามจนอมหรอใหนมแมในมอถดไป

7 1

อาหารในชวงวยน ไมตองบดละเอยด เพอฝกการเคยวอาหาร - กนขาวบดหยาบ 4 ชอนกนขาว - ไขตมสกครงฟอง สลบกบเนอสตวบด 1 ชอนกนขาว เชน ตบสก หรอเนอปลาสก หรอเนอหมสก หรอเนอไกสก - ผกสกบด 1 ชอนกนขาว เชน ผกกาดขาว ตำาลง ผกหวาน ฟกทอง แครอท เปนตน - ผลไมสก 1-2 ชน เชน มะละกอสก 1-2 ชน หรอ มะมวงสก 1-2 ชน เปนตน - เตมนำามน ½ ชอนชาแลวใหกนนมแมตามจนอมหรอใหนมแมในมอถดไป

8-9 2 - ขาวสกหงนมๆ บดหยาบ 4 ชอนกนขาว - ไขครงฟอง สลบกบเนอสตวสบละเอยด 1 ชอนกนขาว เชน ตบสก หรอเนอปลาสก หรอเนอหมสก หรอเนอไกสก - ผกสกสบละเอยด 1 ชอนกนขาว เชน ผกกาดขาว ตำาลง

อาย (

เดอน)

จำานวนมอ

ชนดและปรมาณอาหารตอมอ

ผ ก ห ว า น ฟ ก ท อ ง แ ค ร อ ท เปนตน - ผลไมสก 2-3 ชน เชน มะละกอสก 2-3 ชน หรอ กลวย ½ ผล เปนตน - เตมนำามน ½ ชอนชา หลงมออาหารใหกนนมแมตามจนอมหรอใหนมแมในมอถดไป

10-12 3

- ขาวสกหงนมๆ 4 ชอนกนขาว- ไขครงฟอง สลบกบเนอสตวหนเปนชนเลกๆ 1 ชอนกนขาว เชน ตบสก หรอ เนอปลาสก หรอเนอหมสก หรอเนอไกสก- ผกสกหนเปนชนเลกๆ 1½ ชอนกนขาว เชน ผกกาดขาว ตำาลง ผกหวาน ฟกทอง แครอท เปนตน- ผลไมสก 3-4 ชน เชน มะมวง 3-4 ชน หรอ สม 1 ผลเลก เปนตน หลงอาหารทกมอ- เตมนำามน ½ ชอนชาหลงมออาหารใหกนนมแมตามจนอมหรอใหนมแมในมอถดไป

ตารางท 2 ปรมาณอาหารทแนะนำาใหบรโภคใน 1 วน สำาหรบหญงตงครรภ

กลมอาหาร หญงตงครรภอาย 16-18 ป

ตงครรภอาย 19 ปขนไป

ไตรมาส ไตรมาส ไตรมาส ไตรมาส

การตงครรภท 1

การตงครรภท 2 และ 3

การตงครรภท 1

การตงครรภท 2 และ 3

ขาว-แปง 8 ทพพ 10 ทพพ 6 ทพพ 9 ทพพผก 6 ทพพ 6 ทพพ 6 ทพพ 6 ทพพ

ผลไม 5 สวน 6 สวน 5 สวน 6 สวนเนอสตว 12 ชอน

กนขาว12 ชอนกน

ขาว12 ชอนกน

ขาว12 ชอนกน

ขาวนม 3 แกว 3 แกว 2-3 แกว 2-3 แกว

นำาตาล ไมเกน 4 ชอนชา

ไมเกน 5 ชอนชา

ไมเกน 4 ชอนชา

ไมเกน 5 ชอนชา

เกลอ ไมเกน 1 ชอนชา

ไมเกน 1 ชอนชา

ไมเกน 1 ชอนชา

ไมเกน 1 ชอนชา

ตารางท 3 ปรมาณอาหารทแนะนำาใหบรโภคใน 1 วน สำาหรบเดกอาย 1-5 ป และผสงอาย

กลมอาหารปรมาณอาหาร

เดกอาย 1-3 ป เดกอาย 4-5 ป ผสงอายขาว-แปง 3 ทพพ 5 ทพพ 7-9 ทพพ

ผก2 ทพพ

(6 ชอนกนขาว) 3 ทพพ 4 ทพพ

ผลไม 3 สวน 3 สวน 3 สวน

เนอสตว 3 ชอนกนขาว 3 ชอนกนขาว6-8 ชอนกน

ขาวนมและผลตภณฑ (แกวขนาด 200

ซซ)2 แกว 2-3 แกว 1-2 แกว

นำาตาล ไมเกน 2 ชอนชา ไมเกน 3 ชอนชาไมเกน 6 ชอน

ชาเกลอ ไมเกน 1 ใน 6

ชอนชาไมเกน 1 ใน 6

ชอนชาไมเกน 1 ชอน

ชา

ตารางท 4 อาหารทดแทนแตละกลมอาหารกลมอาหาร อาหารทดแทนขาว-แปง ขาว-แปง 1 ทพพ เทากบ

ขาวสวย 1 ทพพ หรอกวยเตยว 1 ทพพ หรอ ขนมจน 1 ทพพ หรอขนมปง 1 แผน หรอขาวเหนยว ½ ทพพ หรอวนเสน 2 ทพพ หรอเสนหม 2 ทพพ

ผก ผก 1 ทพพ เทากบผกสกทกชนด 1 ทพพ หรอผกดบทเปนผกใบ 2 ทพพ หรอ ผกดบทเปนพชหว 1 ทพพ

ผลไม ผลไม 1 สวน เทากบผลไมขนาดเลกมาก เชน ลำาไย ลางสาด 8-10 ลกผลไมขนาดเลก เชน เงาะ มงคด 4 ผลผลไมขนาดปานกลาง เชน สมเขยวหวาน ชมพ 2 ผล หรอมะมวงสก/ดบ ฝรง ½ ผลผลไมขนาดใหญ เชน มะละกอสก สปะรด 6-8 ชนพอคำา หรอแตงโม 3 ชนสามเหลยม

เนอสตว เนอสตว 1 ชอนกนขาว เทากบไข ½ ฟอง หรอ เนอสตวทกชนด (เชน ปลา หม ไก ตบ เลอด กง เปนตน) 1 ชอนกนขาว หรอถวเมลดแหง (เชน ถวเขยว ถวดำา ถวแดง ถวลสง เปนตน) 1 ชอนกนขาว

นม นม 1 แกว (200 ซซ) เทากบนมสดทกรส 1 กลอง/ถง(200 ซซ) หรอโยเกรตรสธรรมชาต 1½ ถวย หรอปลาเลกปลานอย 2 ชอนกนขาว หรอ ปลากระปอง 1 ตว(กนทงกาง)

ยาเมดไอโอดน เหลก และโฟลกสำาหรบหญงตงครรภและหญงหลงคลอดทเลยงลกดวยนมแม 6 เดอน

หญงตงครรภและหญงใหนมบตรมความตองสารอาหารเพมขน ทำาใหสารอาหารบางอยางไดรบไมเพยงพอ จงตองเสรมดวยยาเมด ไดแก ไอโอดน เหลก และโฟลก เพอนำาไปใชสรางเมดเลอดแดงของหญงตงครรภเพอเตรยมสำาหรบการเสยเลอดระหวางคลอด และสรางสมอง ระบบประสาทของทารกในครรภและหลงคลอด 6 เดอนแรกสำาหรบทารกทกนนมแม หญงตงครรภและหญงใหนมบตรจงควรกนยาเมดไอโอดน เหลก และโฟลก ทกวน ๆ ละ 1 เมด

ยานำาเสรมธาตเหลกในเดกอาย 6 เดอน-5 ปเดกอาย 6 เดอน – 5 ป อาจไดรบธาตเหลกจากอาหารอาจไมเพยงพอ

จงตองใหยานำาเสรมธาตเหลกสปดาหละ 1 ครง เพอใหมธาตเหลกทเพยงพอตอการสรางเมดเลอดแดง ทำาใหเดกมการเจรญเตบโตของสมอง มความสามารถในการเรยนร สรางภมตานทานโรค สมรรถภาพในการทำากจกรรมตางๆ หากขาดธาตเหลก จะทำาใหมภาวะโลหตจาง สตปญญาตำา การเรยนรไมด เจบปวยบอย

บทบาท อสม. หมอประจำาบานใหความรและสอนหญงตงครรภ พอแมหรอผเลยงดเดกอาย 0-5 ป

และผสงอาย ในเรองความสำาคญของอาหาร หลกการจดอาหาร การจดอาหารใหครบ 5 กลมอาหาร และปรมาณอาหารทเหมาะสม

ตดตามการกนอาหารของหญงตงครรภ พอแมหรอผเลยงดเดกอาย 0-5 ป และผสงอาย ทกสปดาห รวมทงการกนยา หากพบวาไมเหมาะสม ใหคำาแนะนำา

ใบงานท 3.6 เรอง การสงเสรมโภชนาการหญงตงครรภ เดกอาย 0-5 ป และผสงอาย

วตถประสงคของการเรยนรเพอใหอสม.หมอประจำาบาน มความร ความเขาใจถงความสำาคญของ

การบรโภคอาหารทเหมาะสมหลกการจดอาหาร ปรมาณอาหารทควรไดรบของหญงตงครรภ เดกอาย 0-5 ป และผสงอายเพอให อสม.หมอประจำาบาน มทกษะในการจดเตรยมอาหารใหเหมาะสมตามวย

รายละเอยดของเนอหา1. ความสำาคญของการบรโภคอาหารทเหมาะสมของหญงตงครรภ

เดกอาย 0-5 ป และผสงอายหลกการจดอาหาร

2. ปรมาณอาหารของหญงตงครรภ เดกอาย 0-5 ป และผสงอายความสำาคญและความถการกนยาเมดไอโอดน เหลก และโฟลกสำาหรบหญงตงครรภและหญงหลงคลอดทเลยงลกดวยนมแม 6 เดอน

3. ความสำาคญและความถการกนยานำาเสรมธาตเหลกในเดกอาย 6 เดอน-5 ปกจกรรมการเรยนรบรรยาย ใชเวลา 15 นาทสาธตและฝกปฏบตโดยจดเปนฐาน 2 ฐาน ๆ ละ 30 นาท คอ

ฐานท 1 อาหารทารกอาย 6-12 เดอน ฐานท 2 อาหารหญงตงครรภ เดกอาย 1-5 ป และผสงอาย

3.6 แบบทดสอบกอน-หลง เรอง การสงเสรมโภชนาการหญงตงครรภ เดกอาย 0-5 ป และ

ผสงอาย1. ขอใดบอกถงความสำาคญของการมโภชนาการทดในกลมหญงตงครรภ เดกปฐมวย และผสงอาย

ก. ชวยสรางเซลลสมอง ระบบประสาท ระบบกลามเนอ ระบบกระดก ระบบภมตานทานโรค อวยวะภายในของรางกายใหสมบรณ

ข. ชวยทำาใหเดกอาย 0-5 ป สงดสมสวนค. ทำาใหลดการเจบปวยดวยโรคตดตอในเดก หรอเปนแลวหายเรว ม

ระดบเชาวนปญญาด ลดความเสยงการเกดโรคไมตดตอเรอรง เชน โรคความดนโลหตสง โรคเบาหวาน โรคหวใจ โรคหลอดเลอดสมอง และมะเรง

ง. ถกทกขอ

2. พอแมหรอผเลยงดเดกควรเรมใหอาหารอนทไมใชนมแมหรอนมผง เมอเดกอายเทาใด ก. อาย 7 เดอน ข. อาย 6 เดอน ค. อาย 5 เดอน ง. อาย 4 เดอน

3. ขอใดบอกถงหลกการจดอาหารทถกตอง (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) ก. กนอาหารใหครบ 5 กลมทกวน ไดแก กลมขาว-แปง กลมผก กลมผลไม กลมเนอสตว กลมนมและผลตภณฑนม แตละกลมใหหลากหลาย ในสดสวนและปรมาณทเหมาะสม ข. กลมเนอสตว เนน ปลา ไข ตบ/เลอด ค. เดกทารกอาย 6-12 เดอน ควรบดอาหารใหละเอยด เพอใหเดกกนงาย ง. ปรมาณทแนะนำาใหกนผกวนละ 6 ทพพ หมายถง กนมอละ 2 ทพพ

3.7 ใบความร เรอง การปองกนการบาดเจบจากการจราจรในชมชน

……………………………………………..1.สถานการณปญหา

ปญหาอบตเหตทางถนนของประเทศไทยยงคงเปนปญหาสำาคญทสรางความสญเสยและลดคณภาพชวตของประชาชนไทยลงเปนอยางมาก จากขอมลการบรณาการ 3 ฐาน ป 2554 - 2559 มผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนเฉลยปละ 21,200 คน คดเปนอตราตาย 32.6 ตอประชากรแสนคน หรอวนละ 60 คน มผบาดเจบนอนรกษาตวในโรงพยาบาลประมาณปละ 200,000 คน และผพการอกปละ 9,000 คน ซงแนวโนมของปญหายงอยในอตราทสงมาก เมอเปรยบเทยบกบประเทศทพฒนาแลว ซงไมเกน 10 ตอประชากรแสนคน

เมอพจารณาการสญเสยรายกลมอาย พบวา กลมเดกและเยาวชนอายนอยกวา 20 ป เปนกลม ทตายจากอบตเหตทางถนนสงสด มจำานวน 17,634 คน เฉลยปละ 3,527 คน หรอคดเปนรอยละ 16.7 และในป พ.ศ.2560 พบวา มเดกและเยาวชนอายนอยกวา 20 ป ทตายจากการใชรถจกรยานยนต 2,584 คน หรอคดเปนรอยละ 69.4 ของการตายจากอบตเหตทงหมด

2.แนวทางการปองกนการบาดเจบจากการจราจรในชมชน 1. การจดการดานพฤตกรรมสวนบคคล เชน

1. ดมไมขบ2. การใชหมวกนรภย3. ไมขบรถเรว

4. คาดเขมขดนรภย2. การจดการดานยานพาหนะ

เตรยมรถใหพรอมใขงาน เชน ระบบไฟสองสวาง ระบบเบรค ฯลฯ3. การจดการดานสงแวดลอม

ปรบปรงสภาพแวดลอมใหปลอดภย ปรบปรงแกไขจดเสยง เชน รวมกนสำารวจและกำาหนดจดเสยงในชมชน จดทำาปายเตอน จดทำาปายจำากดความเรว ฯลฯ

3.การประเมนความเสยงการใชแบบประเมนความเสยงในครอบครว/ชมชน

4.การปฐมพยาบาลและการชวยเหลอเบองตนการปฐมพยาบาลเบองตน (First Aid) เปนการใหความชวยเหลอ

ทางการแพทยแกผปวยหรอผบาดเจบทนท ณ บรเวณเกดเหต อาจเปนการใชทกษะความรเฉพาะทางหรอการตดสนใจทเหมาะสมกบสถานการณฉกเฉน ในการชวยเหลออาจใชเพยงอปกรณเทาทหาไดในขณะนน เพอประคบประคองอาการของผปวยจนกวาจะไดรบการรกษาจากบคลากรทางการแพทย หรอถกสงตอเพอเขารบการรกษาในโรงพยาบาลอยางเรงดวน ตองดตามอาการซงแตกตางกน โดยผทใหความชวยเหลอตองมสต คดหาวธรบมอ และตดสนใจใหเหมาะสมกบสถานการณมากทสด สงทผชวยเหลอควรคำานงถง คอ เรองขดความสามารถ ขอจำากด หรอความปลอดภยเปนอนดบตน ๆ

การชวยฟ นคนชพ  การชวยฟ นคนชพ หรอ CPR (Cardiopulmonary Resuscitation) คอ การปฐมพยาบาล เพอชวยเหลอผทหยดหายใจหรอหวใจหยดเตนใหกลบมาหายใจ และมการไหลเวยนออกซเจนรวมทงเลอด

กลบคนสสภาพเดม พรอมทงปองกนเนอเยอไมใหไดรบอนตรายจากการขาดออกซเจนอยางถาวร โดยเราสามารถทำาการฟ นคนชพขนพนฐานใหผประสบเหตไดโดยการกดหนาอกและชวยหายใจแนวทางการปฏบตการชวยฟ นคนชพขนพนฐานประกอบไปดวย 3 ขนตอนสำาคญ โดยแตเดม มคำาแนะนำาใหทำาตามลำาดบ A-B-C (Airway-Breathing-Circulation) แตปจจบน ไดมการเปลยนแปลงลำาดบขนตอนเปน C-A-B (Chest compression-Airway-Breathing) เนองจากการกดหนาอกกอนจะทำาใหมเลอดไปเลยงอวยวะสวนสำาคญ เชน หวใจและสมอง โดยวธปฏบต คอกดหนาอก (C) 30 ครง >> เปดทางเดนหายใจ (A) >> ชวยหายใจ (B) 2 ครง = 30:2          ทงน ใหทำา CPR ไปจนกวากชพจะมาถง หรอ จนกวาผปวยจะรสกตว

แขนหกหรอขาหกมอาการทสงเกตเหนได เชน พบกระดกโผลออกผวหนง เลอดไหล

ออกจากแผลไมหยด แมจะกดแผลหามเลอดอยหลายนาท หรออาการบาดเจบทศรษะ ลำาคอ และหลง ผชวยเหลอสามารถปฐมพยาบาลเบองตนไดดวยวธการ ดงน

ในกรณทตองหามเลอด กดแผลใหแนนดวยผาสะอาดจนกวาเลอดจะหยดไหลหากเสอผาทผปวยสวมใสปกปดแขนบรเวณทหก ใหถอดหรอตดเสอผาออกแตหามขยบแขนเดดขาดสำาหรบอาการแขนหกทไมรนแรงมากนก ใหดามแขนโดยพนมวนกระดาษหนงสอพมพ หรอไมบรรทด ดวยเทปทใชสำาหรบการปฐมพยาบาลเบองตน หรอดามแขนของผปวยโดยใชผาพนแผลพนไวกบไมกระดาน

หากพบวาผปวยขาหก ใหผชวยเหลอดามทขาโดยใชผาพนแผลพนรอบหวเขา ขอเทา ในสวนบน และลางของบรเวณทหกกบไมกระดานหรอวสดดาม หรอดามไวกบขาอกขางทไมไดรบบาดเจบตรวจสอบใหแนใจวาการดามไมไดสงผลตอการไหลเวยนเลอดทบรเวณแขนหรอขาหากผปวยมอวยวะหกเปนแผลเปดทมชนสวนของกระดกโผลออกมา พยายามอยาแตะตอง และใหใชผาพนแผลปราศจากเชอโรคพนไว และรอความชวยเหลอทางการแพทยหามใหผปวยรบประทานอาหารหรอดมเครองดมใด ๆ เนองจากอาจตองเขารบการรกษา โดยการผาตดรบเขารบการรกษาจากแพทยโดยทนท ซงแพทยอาจเอกซเรย เขาเฝอกแขน หรอผาตด ในกรณทกระดกทะลผวหนง เพอฟ นฟกระดกสวนททแตกหก

5.การแจงเหตและการสงตอ

ใหรบตดตอขอความชวยเหลอจากหนวยงานกชพฉกเฉนเสมอ หรอ หมายเลขดวน 1669

6. link url /คลป / ไฟล และสอประกอบการสอน https://www.youtube.com/watch?v=vtSGny2GSx0http://www.xn--y3cri.com/contents/fourpoint/1

7. แบบทดสอบกอนและหลงเรยน1. สามารถบอกแนวทางการปองกนการบาดเจบจากการจราจรในชมชน ไดครบ 3 ขอ

2. ทดสอบความรและทกษะการปฐมพยาบาลเบองตนไดถกตอง อยางนอย 2 ใน 3 ขอ

3.7 ใบงาน การปองกนการบาดเจบจากการจราจรในชมชน“ ”………………………...........................……………………..

1. บอกสถานการณปญหาอบตเหตทางถนนอยางสนๆ ได2. บอกแนวทางการปองกนการบาดเจบจากการจราจรในชมชนไดถกตอง 3. บอกแนวทางการปฐมพยาบาลและการชวยเหลอเบองตนได

แบบทดสอบกอนและหลงเรยน………………………...........................……………………..

1. ขอใดถกตองเกยวกบแนวทางการปองกนการบาดเจบจากการจราจรในชมชน ก. การจดการดานพฤตกรรมสวนบคคล ไมจำาเปน เพราะคนมกมความตระหนกอยเสมอ ข. การจดการดานยานพาหนะ คอ การปรบแตงรถใหมความแรงและเรวขน ค. การจดการดานสงแวดลอม คอ การปรบปรงสภาพแวดลอมใหมความปลอดภย ง. แนวทางการปองกนการบาดเจบจากการจราจรในชมชน ตองจดการทงดานพฤตกรรมสวนบคคล ดานยานพาหนะ และดานสงแวดลอม พรอมกนทง 3 ดานตอบขอ ค .

2. ขอใดถกตองเกยวกบการปฐมพยาบาลเบองตน ก. การปฐมพยาบาลเบองตนเปนการใหความชวยเหลอทางการแพทยแกผบาดเจบทนท ณ จดเกดเหต ข. การปฐมพยาบาลเปนการใชทกษะความรเฉพาะทางหรอการตดสนใจทเหมาะสมกบสถานการณฉกเฉน

ค. การชวยเหลออาจใชเพยงอปกรณเทาทหาไดในขณะนนจนกวาจะไดรบการรกษาจากบคลากรทางการแพทย ง. ถกทกขอตอบขอ ง .

3.8 พษภยจากสารเคมยาฆาแมลง

อนตรายจากสารพษทางการเกษตรทควรร : https://youtu.be/9mZPybTDpyA3.9 อสม.ดานวทยาศาสตรการแพทยชมชน

หลกสตรฝกอบรม อสม. หมอประจำาบาน ดานวทยาศาสตรการแพทยชมชน เปนหลกสตรปฏบตการเพอเพมทกษะและประสบการณใหแก อาสาสมครสาธารณสขประจำาหมบาน (อสม.) ในดานวชาการสงเสรมคณภาพและการแกไขปญหาสขภาพทสำาคญ มบทบาทหนาทในการคดกรอง ตรวจสอบ วเคราะห ฯลฯ ทจำาเปนตองใชองคความร เทคนค และเทคโนโลยดานวทยาศาสตรการแพทยประกอบการดำาเนนงาน เชน ดานคมครองผบรโภคดานสขภาพ ดานยาเสพตด เปนตน จะตองผานการฝกอบรมความรทกษะการใชชดทดสอบอยางงาย ทำาหนาทเฝาระวงผลตภณฑสขภาพในชมชนเปนผปฏบตงานจะแจงขอมลผลตภณฑทเปนอนตรายตอผบรโภคแจงเตอนภยทางแอพพลเคชน หนาตางเตอนภยสขภาพ กรมวทย “ With You” เชอมโยงกบงานคมครองผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพในชมชนสอดสองดแลการแพรกระจายผลตภณฑสขภาพทสมเสยง เพอแจงเบาะแสตอเจาหนาท และทสำาคญสามารถใหความรตอครอบครว เพอนบานและคนในชมชนทตนเองดแล สรางความตระหนกรใหกบสมาชก ไมเปนเหยอหลงเชอและหลงใชผลตภณฑทไมปลอดภยและชมชนกำาหนดมาตรการปองกนจดการปญหาสขภาพ และชมชนมขดความสามารถจดการสขภาพตนเองไดอยางยงยน โดย อสม หมอประจำาบาน สามารถเขารบการฝกอบรมหลกสตรการอบรมนกวทยาศาสตรการแพทยชมชนจากทมศนยวทยาศาสตรการแพทย กรมวทยาศาสตรการแพทย