Danere Rojnameya peşt ya Kurdf Miqdad Mfthed Bedirxan

Beri hilbijartina meheli terora dewlete li diji DEP' e

DEP hilbijartine boykot dike Bi nezikbfına hilbi­

jartina meheli terora dewlete ya li diji DEP'e ber fireh dibe. Avahiyen DEP'e ten bombe~irin, herpirsi­yar fı endamen we ten kuştin fı birindar kirin. Di derheqe namzeten belediyan ye DEP'e de mahkeme ten vekirin.

Bi nezikbfina hilbijartina me­heli dewlet bi hezen xwe yen tari li diji DEP' e şereki berfireh dike. Di 18'e Sibare de merkeza DEP' e ya Anqere hat bombekirin. Bi nave Ekrem Akçaya kesek hat kuştin ii 17 kes ji birindar bfin. Li ser bombekirina merkeza DEP'e Seroke DEP'e Hatip Dicle got ku "ev ji aliye hukmete ve hatiye plankirin uji aliye Kontrgerillaji hatiye tetbiqkirin." Li ser ve biiyere gelek rexistin ii koroeleyen demokratik ii kutlewi ii pltatforma kovar ii rojnameyen Kurd ii Tirk en peşverfi beyan derxistin ii ve kirine rfireş kirin. Serokkoroare Tirkiye Suleyman Demirel ii Ser­oke SHP'e ii cigire Serokwezir

Mfirad Karayalçin bombekirina DEP' e bi beyanan rfireş kirin.

Di 5'e Sibate de ji Sekretere DEP' e Mfirad Bozlak li Anqere ha­tibfi birindarkirin. Namzeten DEP'e yen belediyan ten girtin ii tehdit kirin. Avahiyen DEP'e yen Mamak ii Yenişehire (Anqere) ii Derike çendeki bere hatin guleba­ran kirin ii gelek xesar hat dayin. Seroke Belediyen Lice, Çolemerge ii Xezoye ji ber ku ketin DEP'e der heqe wan de mahkeme hat vekirin

ii seroke Belediya Lice N azmi Balkaç ji wezife hat sten­

din. Çendeki bere DEP'e

daxwaz ji Parlamentoya Ewrfipaye kiribfi ku di dema hilbijartina de heyeteke çavder bişi­ne Tirkiye da ku hil­bijartine di ciye xwe de teftiş bike. Ev dax­waz ji aliye Parlamen­

toya Ewrfipaye ve ha­tibfi qebfil kirin. Li ser

ve mesele Tirkiye gelek aciz biibii ii Seroke Mec­

lisa Tirkiye Rusarnettin C'ın-doruk bi nameyeke gazinen xwe

ji Parlamentoya Ewrfipaye kir. Dema ku Rusarnettin Cindoruk na­meya gazinan ji Parlamentoya Ewrfipaye re dişand, avahiya mer­kezi ya DEP' e ya Anqere ji dihat bombekirin. Hatip Dicle got "ev bombekirin bersiva qerara Parle­mentoya Ewrupaye ye u dewlet mesule vi ti§ti ye."

Yekbfin Info ji di hejmera xwe ya 5'an de bi kurtili ser hilbijartine wiha dibeje: "Tirsa dewlete ew bii

Ddmahfk: r.ll

Serokwezira TirkiyeTansu Çiller a Serokerkane Herb Dagan Gureş bi F-16 kampa Zele bomhebaran kirin.

Balafiren şeri yen Tirkiye

Kampa Zeıe bomhebaran kirin Zedetiri so balafiren

şeri yen Tirkiye kampa PKK' e ya Zele bomheba­ran kirin. Bi vi hawi dewleta Tirk careke din ruye xwe ye teroristiye nişan da.

Di 28'e ÇileyaPaşin de zedetiri xwe paşde vekişandibfi ii di bin 50 balafiren şeri yen F- 16 ii F-4 himaya hukfimeta federa ya Kur-yen Dewleta Tirkiye di bin taq- distana Başfir de li Zeleye kampek wiya helikopteran de ku ji Melet- vekiribfin. Di ve kampe de pirani yaye ii Diyarbekire rab_fin kamp~ ixtiyar ii zarok dijin ii seroke PKK'e ya Zele ku dı Aperçeye kampe ji biraye Abdullah Ocalan, Başfir de li ser sinore Irane ye, Osman Ocalan bii. bomhebaran. kirin. Pişti erişa Da ahfk. r: ll 1992'an ya dirandane ya dewleta m Tirkiye li diji PKK'e, PKK'e heza

Hejmar, No: 146

Çifeya Paşin-Sibat January-February 1994

Buha- Price 15 SKR, 3 DM

Ji niviskaren Kurdan re cezayen hefse

Osman Aytar 24 meh cezaye hefse A. Zeki Okçuog/u 20 meh cezaye a 100 milyon cezayepere hefse 41 milyon cezayepere

Dewleta Tirk bi hernil dezhegen xwe li hember tekoşina netewi ii demokratik ya gele Kurd seferber bfiye. Bi bahana şereli diji PKK'e dewlet bi tank ii topen xwe, balafır ii helikopteren xwe gund ii qezay­en Kurrustane weran dike, xelke mecbfire surgune dike ii bi nave ci­na yeten "qesasnediyar" herroj bi dehan welatparez ii rorakbiren Kurd ten kuştin. Edi li Kurrustane mare jiyane ji ji nave rabfiye. Roj­namevan ii kovar ii niviskar ii ro­naköıren Kurd hedefa dewlere ne.

Kesen ku li diji terora dewlete disekinin, ten kuştin, cezakirin ii hepiskirin. Dewlet di van mehen dawiye de li diji Kurdan wisa hov bfiye ku edi teharnfili ditin ii fıkran ji nake. Kesen ku li ser rasti~a Kurd ii Kurrustane ditinen xwe di­nivisin ten cezakirin, rojname ii kovar ii kiteben ku Kurd derdixin ren civandin· ii Mahkema B ilin d ji tavile van cezayan tesdiq dike.

Li gor Komeleya Mafe Mirovi, 55 niviskar ii rojamevan ji ber ditinen xwe di hefsan de ne, 35kes ji wan rojnamevan ii niviskaren Ozgur Gundem e ne. Gunay Aslan, Edip Polat, Omer Ağin ji wan in.

Dewlet eriş dibe ser buroyen ko­var ii rojnameye Kurdan ii dest datine ser alaven wan. Pişti Bu­royen Ozgur Gundeme eriş birin ser ya kovara Newroz Ateşi ya Stenbole ii dest danin ser alet ii ffi1iva wan. .

ısmail Beşikçi ji ber ku rastıya Kurd ii Kurrustane tine zimen disa iro di hefse de ye. Niviskar Ahmet Zeki Okçuoglu ji ber ku di kovara "Demokrat" de niviseke wi der­ket, ji ali Mahkema Ewlekari ya Dewlete ya Stenbole (DGM) hat girtin ii 20 me h cezaye hefse ii 4 ı milyon ji cezaye pere dane.Cezaye wi tavile ji aliye Yargitaye hat tesdiq kirin. Seroke Sendika Petrol Işe Munir Ceylan ji du sal ce-

i smail Beçikçi nive jiyana xwe di hefse de derbas kir

zaye hefse girt. Berbirsiyara kovara Berheme

Asli Yalçinoglu 18 meh cezaye hefse ii 500 milyon ji cezaye pere xwar.

Doc. Fikret Başkaya ji ji ber pirtfika xwe ya "Paradigmanın iflası" 20 meh hepis ii 41 milyon ji cezaye pere dane. Ü cezaye wi ji hat tesdiq kirin. Kireba Malmisanij "Bitlis/i Kemal Fevzi ve Kürt Örgütleri Içindeki Yeri" ku ji ali W eşanen Firat hatibfi derxistin, bi biryara mahkeme hat berevkirin.

Berpirsiyare Gişti ye kevn e Medya Guneşi ii niviskare we Os­man Aytar ji ber nivisa xwe ya "di 93'an de gaven nuh" ji ali DGM'a Stenbole, 2 sal cezaye hefse ii 100 milyon ji ceza ye pere dane ii Mah­kema Bilind (Yargitay) di 30'e Çileya Peşin de cezaye wi tesdiq kirin. Osman Aytar bere ji hatibfi girtin ii 3 meh di hefse de mahfi.

Osman Aytar di derheqe qerara mahkeme de beyanek derxist. Ay­tar di beyana xwe de li ser kirinen dewlete disekine ii cezayen hefse yen li diji rojnamevan ii niviskaran

Dumahik: r.ll

www.ars

ivaku

rdi.o

rg

Armanc 2

Çerxa Teblix ô Terore

Ji bal me hernCıyan ve nas e ku bi sedan sal e li Kurdis­tane çerxeke dewleta dagirker hatiye li darxistin ku li ser hime zordariye ava bCıye. Çerxa dewlete, ji derveyi irada milet bi dare zore, kuştin ü ledanen dirindanahat avakirin ü heta iro ji bi vi awayi dimeşe.

Çerxa ku li dar e ne çerxek wilo ye ku milete Kurd ew nas kiriye, je fehm kiriye ku çi ye Cı ne çi ye ü piştre ji bi riza dile xwe ji bo xwe hilbijartiye. Hineken din beyi haya vi mileti li gori berjewehdi ü daxwazen xwe ew arnade ki­rine ü anine teblixi milet kirine. Di ve teblixe de ji par ü tir­senda qanibün, rizamandiye nehatiye qebülkirin. Ke teblix bedeng O be itiraz qebül kiriye, kiriye, yen ku neki­rine bOne hedefa terora dewlete O bi zore hatine teblixkirin.

Tevgera Kurd a çekdar ü piştre ji bi geşbüna we re bi hür ü giren xwe he­ma hema hemü he­zen Kurdi, her ev felsefe kirin binge­hen siyaseta xwe O re ü dirben xebata xwe ya di nav mileti da li gor ve telse­teye hilbijartin. Bi kurti O gişti mantiq wiha hat danin: Dewleta Tirk bi zore ü terore nire serdes­tiya xwe li Kurdista­ne avakiriye. Milete Kurd ne ji kefa dile xwe re le ji tirsa xwe ev nir li ser hustuye xwe qebül kiriye.

Helbet heta ve de­re ev tesbit rast e. Le hezen Kurdi O beri herkesi ji tev­gera çekdar a iroyin ne.ticeyeka şaş ji ve tesbite derxist ku ew netice ji ev e; Kurd ji tirse ü ji dare zore fahm dikin.

. Ji bo ku em karibin hukme xwe li Kurdistane li dar xin, dive me ji hezek hebe ku şiddete bikar bine. Em e siya­seta xwe bir O baweri O daxwaza xwe teblixi mileti bikin, ke bi xweşkayi teblixen me qebül kirin, kirin, yen nekirin dive şiddet O zordari li hemberi wan be bikaranin.

Ev yek bi dereceyeke li Kurdistane bi serket, di van sa­lan dawin de li ser ve yeke geşbüna tevgere di nav mileti de hat ditin.

Gava dewlete dit ku tevger li Kurdistane geş dibe ü teblix ü terora muesesen dewlete yen resmi tere nakin, her li ser eyni felsefe rabü gelek dezgehen din ji avakirin. Yek je avakirina "korucuyan"e ku ev hez ji Kurden sivil hatin avakirin O bi rasti ji kare wan bes teblix ü teror e. Piştre dewlete "Hizbullah" bera nav mileti da. Hizbullah di nav du se salan de bi mana xwe ya rastin ü mecazi di teblix ü terora xwe de wele peşde çü ku iro li her dere Kurdistane xofeke mezin li nav xelke veniştiye.

Netice, ne ji aliyeki, ji çar aliyan çerxa teblix ü terore li Kurdistane dizizike. Milet di bin diranan ve çerxa giran O pirali de ji taqet ketiye, gej büye O behal ketiye. Gund ten xerakirin O şewitandin, bi refan insan ji mal O waren xwe direvin, mal O milkan xwe bi cih dihelin. Emniyeta can O mal ji tualiyi ve nemaye, her roj hema hemali her qeza ü bajari bi dehan insanen beguneh ten kuştin. Jiyana abori li Kurdistane felc büye. Qenaeta ku di nav mileti de peyda büye; ne hevi O ronahi ye le tirs O beheviti ye.

Tevgera Kurdi, mecbur e li xwe varqile, rewşa mileta ku ji ber lidarxistina ve çerxa teblix o terore peyda büye o rastiya mileti bibine.

Çerxek wiha ji bo dewleta dijmin heta dereceyeke biker te, le ji bo tavgereka ku di reka azadi O rizgariya milete xwe de avabüye biker naye. Dive em misyona tevgera Kurdi baş tesbit bikin. Ere rast e, milete Kurd bi tirsandi­ne o dare zore hatiye bindestkirin, le ev·naye we mane ku Kurd ji tirs O zordariye peştir tu tişti fehm nakin O hela hela wazifa tevgera Kurdi ne ew e ku ew ve tirse ji dest dewlete derexe O bi xwe bibe xwediye tirse. Wazife ew e ku ev tirs ji nava mileti rabe, milet ji tirs O xofe rizgar bibe. Roja ku ev yek bü we milet ji bindestiye ji rizgar bibe. Ji xwe heke ne wele be tü mana rizgari, serbesti ü azadiye namine.

Bi ve baweriye dive alternatifeki wiha derxe ku çerxa teblix O terore perçe bike. Yan na her ku here, kaosa li Kurdista.ne we kurtir bibe.

Celil Gadani " "Baweri bi meleyen Iran e na ye" Sekretere

Gişti ye KOP­hane-Rebera­yetiya Şoreş­ger Celil Ga­dani di12'e Çi­leya Paşin de hat buroya me Arınance ziya­ret kir. Fede­rasyona Korne­leyen Kurdis­tane li Swede ji bo Celil Ga-

dani li Stok- S k • PDKI.R'b . ş C /'lG d • h ı ~ ·~ . . k e retere - e eratwa oreşger e 1 a am

o me Jl cıvıne amede kir.

Celil Gadani tevi grı1beke di 1988'an de ji PDK-İrane vediqetin ı1 bi nave PDK­İrane-Reberayetiya Şoreşger partiyeke din ava dikin. Le ser sebebe veqetandine Celil Gadani wiha dibeje:" sebebe veqetandina me ew bu ku di nav partiye de demokrasi tu­nebı1 ı1 baweriya me bi rejima İrane nedihat, em li diji gu­fogoyan bı1n ku Partiye bi

rejime re çedikir." Le Partiya wan ji wek

PDK-İrane otonamiye dipa­reze ı1 ancax " bi çek we bikar­ibin otonamiye bidestxin". Ji bo we ji li ser çiyaye Kurdis­tane kampen wan hene ı1 şere çekdari dikin.

Di ware tifaqan de ferqa wan ı1 partiye ew e ku teki­liya wan bi Mucahide Xelk re hey e.

Ji Seroke Navenda Lekolinen Kurdi ve Moskovave

~ ~

Ji Clinton ô Y eltsin re name Wexta di nive meha Çileya Paşin de Serokkoroare Amerikaye Bil

Clinton Moskovaye ziyaret kir Seroke Navenda Lekolinen Kurdi ye Moskovaye Prof. Şakire Miho Xudoyan ji Serokkoroare Rusyaye Boris Yeltsin u Serokkamare Amerikaye Bil Clinton re nameyek şand. Şakire Xudo di nameya xwe de li ser rewşa Kurd u Kurdistane dise­

kine u bi kurtayi van daxwazen jer ji wan te kirin. a-Parastina nuüe Kurdistana B~fu, ku li ser prensiben federali u gar­

antiya hezen navnetewi di nav sinoren Iraqe de ci bigre. b-Pejirandina Kurdan li Tirkiye weke nijadeki cihe, ku pewiste bibe

xwediye mafen çandiyen milli yen xwe. Ev yek de hibe bingeha ragir­tina şere xwinrej li Kurdistana Bakur u pe ydabUna staöılitete li Tirkiye bixwe.

c-Pejirandina male Kurdan ji ali SUriye ve, ku Kurd bibin xwediye malen xwe yen milli di hundire welet de.

d-Bergiriya aksiyonen terroristi yen fermandaren İraneli diji Kurdan u biciaôına xudmuxtariya wan a navxwe.

48 saliya Komara Mahabade

48 saliya Komara Mahabadeli Stockholmedi 22'ye Çiriya Paşin de, ji ali Komita Hevkari ya hezen siyasi yen Kurdistani ve hate biranin. Dişeve de berpirsyare huk:umeta Kurdistan li Swoo, komita PDKİ li Swed u komita Hevkari axifin.~ Di herse axaftinan demana roje hate zirnan u jibona jiyandina hukumeta Kurdistan ya iroj, girin­giya hevgirtina me giş Kurda hate xwestin. Ozanen me yen mezin Şivan Perwer, Nasir Rezazi u Delal bi sıraneo xwe yen heja şev geş ki­rio.

Çileya Paşin-Sibat 1994

Welatpareze heja

Ahmed Karlİ wefat kir

Tekoşere Kurd, welat.pareze beja Ahmed Karli di 7'e Sibate de li Parise ji ber rıexweşiya xwe ya dil wefatkir.

AhmedKarlidi sala 1943'an de li Swerege hat diue. Xwendina xwe ya seretayi u navin li Swerege u liseye ji li Ruhaye xwend. Li Stenbole Fakulteya Huquqe xelas kir u wek ablıqat kar kir.

Hin di dema universiteye de bi aktifibi siyasete mijlıl bu u yek ji damezrener u berpirsiyare DDKO ya Stenbole bU. Di nav Partiya Karkeri Kurdistane (KİP) de xebata xwe ya siyasi dom kir u bU enda­me politburoya we partiye. Li ber xebata xwe ya siyasi kare ablıqatiye ji kir u li Diyarbekire u Ruha ye ket da' w eya gele k kesen welat.parez u şoreşgeren Kurd.

Pişti derbeya 12'e İlona 1980'yi wek hernCı kesen din yen şoreşger ew ji mecbÔr ma ku welet terk bike. O çu bin xete. Di ~rçeblına KİP'e de wi ne li cem KİP'e u ne ji li cem Peşenge cih stend. Wi tevi grubeke din, bi nave KiP­Komiteya Muweqat ya Yekitiye ava kirin. Ev Komite ji neçô seri u ew çu Fransaye u li vir iltica kir.

Piştre di nav Platforma Bergehe de ci stend u wexta Hevgirtin-PDK ava bu wi ii di nav ve Partiye de ci ye xwe stend.

30 sale jiyana xwe ji bo rizga­riya Kordisıane u azadiya gele xwe da. Gele Kurd tucari we wi ji bir neke.

Em wek Redaksiyana Arınance ji malhata wi re sersaxiye dixwazin u bila sere gele Kurd sax be.

Kongreya Yekemin ya

TSK'e Tevgera Sosyalist a Kurdistane

(TSK) kongreya xwe ya yekemin di Çileya Paşin de pek ani u bi beyaneke ji raya gişti re da diyar­kirin.

Di beyana TSK'e de li ser rewşa cihane ya nUh, pirsegireken Rojbilata Navin u bi taybeti ji li ser rewşa Kurdistane te rawestan­din. Di beyane de hukômeta Fe­dere ya Kurdistane te pesinandin ô li hemher dek ô dolaben dijmin hişyarbun ji hukumete te xwes­tin.

Di beyane de li ser yekitiya he­zen sosyalist yen Kordisıana Ba­kur ji te rawestandin ô di vi wari de wiha te gotin" Kongreya me, wek prensip xebata ku di navbera YEKBÜN, KUK ô TSK'e de te kirin ji bona y kitiye esas digre ô ji bona yekitiyeke bin fırehtir bir­yara xebate digre."

www.ars

ivaku

rdi.o

rg

Armanc 3

Di salvegera 1 o·em ya şehidbüna wi de

Necmettin Buyukkaya di dile me de diji S. Bengin

Min ji roja peşi de li ser xwe wek bareki ditiye ku li ser Nec­mettin Büyükkaya (Selah) bi­nivisim ii wi bineki bi hemde­men wi ku wi baş nas nekiribôn ii nifşe nô ku li welate me mezin bôye bidim nasin. İro deh sal pişti şehidketina wi bi derengi be ji, ez dixwazin ve vatiniye bi cih binim.

Danasina jiyaneke siyasi wek a Necmettin, di rôpeleke kovareke de ne hesan ii ne ji mumkun e. Jiyana wi a ji xortaniye pe de hernil ji bo bidestxistina azadiya Kurdistane, berxwedan, fedekaıi ii peşengiyeke bi rômet e. Loma ji Necmettin hejaye danasineke körtir ı1 firehtir e.

Necmettin di 1943'an de li bela Siwereke li gunde Qerexan (Karahan)'e hat dine. Xwendina dibistana peşi ii a navin li Siwer­eke xwendiye. Di 1961 'an de çfiye Diyarbekire, li Lisa Ziya Gökalp sala yekem xwendiye. U pişti xwendina sala yekem, ji ber sedemen abori çôye Edene; him kar kiriye ı1 him .ii lise xwendiye. Di 1965'an de li Istanbole dest bi Universiteya Huqôqe kiriye. Di 1966 'an de w ek pirani ya şoreşger ı1 welatperweren Kord, ew ji dibe endame Partiya Karkeren Tirkiye (TIP). Sala 1970'i, sala xwendina wi ya dawi bii, le ji ber kar ı1 xebata siyasi pere negihişt ku xwendina xwe biqedine.

Destpekirina xebata siyasi

Dema Necmettin li İstenbole dixwend, yek ji wan xorte Kord ye peşenge doza Kord bı1. Dema xwendevanen Kord xwe ji tevgera Tirk cuda organize kirin, Nec­mettin yek ji wane ku roleke se­reke dilist bii. Di 1969-1970'i de li İstenbole DDKO'ye ava dikin ı1 ew ji dibe seroke we.

Dema cunta leşkeri ya 12'e adara 1971 dest dani ser desthilata Tirkiye, ji ber kar ii xebata xwe ya li İstenbole, mahkum bii. Pişti ku xwe çendaki li Tirkiye ii Kurdistane veşart derhasbii Kur­distana başôr. Li wir pewendiyen wi bi Dr. Şivan re çedibin ô dibe endame T-DKP. Dema Dr. Şivan, Çeko ô Brôsk li Kurdistana başôr hatin kuştin ew ji li wir bô. Dema te dibihistin ku Dr. Şivan ô hevalen xwe hatine kuştin, bi alikariya dostan ew ô çend beva­len xwe derbasi Sôriye dibin, sal 1972 ye. Dema li Sôriye bô, li Şame mevane Ekrem Cemil Paşa

bô. Payiza sala 1972'an te Swe­de. Du salan wek penaber li Swe­de maye. Di efôya 1974'an de vegeriya welet.

Hin dema ku Necmettin li der­vayi welet bii wi ı1 hevalen xwe yen kevn xwestibôn ku Partiya ku Dr. Şivan seroke we bii disa rakin ser peyan. Sala 1973'an civina beştan ya KM ya T-KDP dicivinin. Di civine de tev binek guhertinen di programe de partiye ji nu ve ava dik}n. E w partiya ku paşC bi nave KIP dihat naskirin, ev parti bı1. Necmettin di partiye de wek endame Politburoye kar kiriye. Sala 1977 ji ber binek li

1969, Ahmed Kar/i u Necmettin Büyükkaya, hevalen hev en mektebe u hemşeriye hev bUn, (foto: ji kiteba "K alemimden Sayfalar")

hevnekirinen pratik, destôri ii baweriya cuda di derheqa tevaya xe-bate de, ji partiye diqete ii siyasete bi awayeki din didomine. Wexte xwe bi pirani da çare­serkirina binek pirsgireken pratik yen Kurdan. Min ii wi pişti ve bi­ryara wi ya siyasi dor du salan bii hev naskir.

Necmettin peşengiya ava­kirina KAK kir ô beta ku şebid ket Sekretere Gişti bô. Nave KAK (Komela Azadiya Kurdistan li gor tradisyona Kurden soran bô ô ne di we maneya komelvaniya li Tir-kiye de bô.

He dema ku Necmettin cara yekem çôbô Kurdistana başôr, pe­wendiyen wi bi çepen şoreşa ha­şiir re çebibôn. E w pewendi, dôre di şexsiyeta YNK de bi Kordisıa­na başôr re dom kirine. YNK we deme hewcedare binek bebeten piştgiriye bu. Beyi piştgiriya binekan ji Kurdistana Bakur, ge­lek kar ji bo YNK li başfire welet ji di buhaye ku ew dixistin narera mirin ii serketine de bôn. Nec­mettin ev zani bii. Ev piştgiri ji wi dikaribii bikira. Ev rı1met ii berpirsyariya şoreşgeri bu. Gelek keda wi di rabı1n ı1 xurtbôna YNK de heye. Bi YNK re gelek kar ji bo serketina YNK kiriye. Loma ji binekan digotin ku Necmettin ka­droyeki YNK' e ye, tişteki ku li Kurdistana bakur bike tune ye. U ev ne rast bii. Necmettin şoreşgereki Kurdistan! bii, bi Kur­distaneke yekgirti bawer bı1. Pewist bı1 şoreşgeren Kord li çar aliyen Kurdistane rexistinen xwe ava bikin; ı1 bi harmoni bi hev re kar bikin. Ev rexistin dikaribôn bi awayeki bi hev bihatina gire­dan. Ne ku we şaxe rexistineke li beşeki din bihata avakirin. Ev du tişten ji hev pir cuda ne ii ji bo Necmettin eşkere bii.

Necmettin şoreşgereki Kurdi­stani bu. Ne serbildana Kurdistana Başôr tene bala wi dikişand. Pe­wendiyen wi bi Kurden beşC İrane re ji başbôn. Dema serbildana Kurdistana İrane dest pe Idr, xwe zı1 gihand wir. Dixwest biiyere bi çaven xwe bibine ı1 ger ku tişteki ewi karibô bike, bike.

Necmettin miroveki serbildane bii; miroveki şoreşgeriya pratik bii. Kirinen wi ji gotinen wi pir­tir bôn. Ev li hemı1 deran ii di hemı1 rewşan de wilo bu. Her di

sere kar de bu. Dema di zinda­ne de bii ji wilo bii. Yek ji wan peşengen serhildanen zindane bı1. Tu caran sere xwe ji dililiye re ne ditewand ii mercen dililiye qebı11 Dedikir bfi.

Demamin cara yekem Nec­mettin dit, min tişteki nô di şexsiyeta wi de dit: min cesaret ı1 fedekariya şoreşgeô di şexsiyeta wi de dit. J i bo ku mirov pe ba­wer bibı1ya, ne pewist bı1 pir tiştan beje ı1 bike. Mirov bi he­sanı te digihişt ku ji azadkirina Kurdistane pe de tu armancen wi yen din tune ne. Necmettin bi van taybeliyen xwe ji hernil siya­setvanen ku min heta we roje ditibı1n cuda bii. Loma ji min pir bi hesani qedera xwe ya siyasi bi a wi ve gireda.

Em negihan ii bela wext de gelek kare siyasi bi hev re bikin, le her çend salen ku min wi nas­kir, ez bum şahide enerji, egiti, zireki, fedakari, baweri ı1 dilo­vaniya miroveki şoreşger ii Kurd­perwereki evindare Kurdistane.

Beguman mirov siyasete li ser mercen jiyane nake, le ez disa ji pir bi hesani dikarim rejim ger ku Necmettin nehata girtin ô şehid neketa, we rewşa siyasi ı1 rexistini a bakure Kurdistane ji a aniha cuda ii baştir biiya. We siyaset ii xebat ne yek ali ı1 ipo­tekkiô bôya.

Şehidketina wi valahiyek me­zin ani. Helwesta di peşengiya wi de be seri ı1 be herdil nig mahfi. Ciye wi bi tu awayan ne dihate dagirtin. Programa xebate ı1 amad­ekari hew bi wi re dikaribı1 ser­keve.

Necmettin siyaset li ser huyeren heremi yen rojane nedi­kir, di derheqa peşeroje de xwediye baweriyeke qewin bu ı1 siyaset li ser peşeroje dikir. U ji bo ku ka­ribe ve bike sere xwe bi analizkirina huyeren rojane ji bi qasi ku pewist bı1 dieşand. Wexte xwe ye "vala" bi xwendine derhas dikir. U tu caran wexte wi tera nivisen direj nedikir. Di derheq_a her tiştan de noten kurt digirt. U her wilo zooeyi ku carnan noten kurt bigire, wexteki xwe ye direj nedabı1 xebata reziman. Di dawiya pirtfika bi nave "Kalemimden Sayfalar" de çend rupelen li ser

Damahfk r. ll

Çileya Paşin - Sibat 1994

EM Jl KE RE DINIVISIN?

Keder

Be guman, x~enasina netewi u çandi ya Kurdan di serde­ma ~~h ?e, hışt ku peşketinek mezin u giring di ware çapk~rın u w~şandine~ ~ebiyat~ K~rdi de çebibe. Piraniya çap u weşanen Kurdı, bı taybetı, lı Ewropaye derdikevin. E~ zah~ra, ji aliki ve baş e u ji aliki din ve ne baş e. Le ez dıxwazım behsa pirsek din bikim ku bi baweriya min, pir aktuel e.

~e~şen~iren ~ur?, i~oj dixwazin çand u huwiyeta Kurdi veJinın. ?ı gel ve hı~de, kar u xebatek giranbiha tet kirin. Weşandına kovar, roJname u pirtukan bizimane zikmaki vi tişti isbat dike. Le pirs ev e: Ki van weşanan dixwine? Em ji kere dinivisin?

W;k xwendev~n,_ ez b~tiri ?eh salan li Ewropaye runişti ~e u şeş salan Jı lı welet nun kar kiriye. Tişte bala min kışand ~~ e,_ gav~ xw~ndevanen li dervi welet, an ji r~wşe_nbıren Alı welet, roıname, kovar u pirtuken bi Kurdi dıkevın d_esten w_a~, t~ ?ibe qey we ji kefa bifirin, le gava e~ ?,~st ?,ı xwe~dıı:ıe d_ıkin, ~w wan çapemeruyan didin ali u dıbeJın: Em nıkarın bixwinın", ye heri şareza ji wan dibeje: "Dive "rojeke" ez xwe feri nivisandin u xwendina Kurdi bi­kim". W e bala xwe da ye "rojeke!". Ji aliki ve dibejin em nik­arin bixwinin u ji aliki din ve zimane Kurdi ji bo wan hesan . u nealoz e, di rojeke de karin feri wi bibin. Mixabin Kurden me yen bi gelek zimanen biyani dizan in, rojeke b{ tene ve­diqetinin ji bona zimane xwe yi zikmaki. Ew roj ji, bi baweriya min tu caran li wan ranaweste, heger raw­este ji ewe li hijmarek ge­leki kem raweste. Rewşa Kurdan ji gelek

helen xwe ve ji ya gelek milletan perişantir e. Ge­rek em zanibin ku zirnan ne tene desteka axaftin u te­gehiştine ye. Zirnan heyina gel e. Hilanina zi­man, gel ji ji hole hil tine. Zirnan yek ji nişanen pek­hatina netewi ya heri giring e. Zimane me bi saya dewlemendiya folklora K:uı:di. va devki wisa paqij gıhıştıye me.

Niviskar Bave Naze di­beje "Bi hevoken sipehi u gotinen resen hezkirina min ji zimane Kurdi re xur­tir dibe. Ez betir ji xwe ewle dibim u baweriya min betir bi peşeroja millete min te. Heyame bere dema da_nustend!na min bi çanda me re bi riya zimanen biyani bu, mın xwe u çanda xwe u bi ve yeke gele xwe ji ji yen din ni­zimtir d id it".

Gelo ki ji rewşenbiren Kurd van faktan u heqiqetan ni­zane? Ew dizanin bi mirina zimane Kurdi re, we kultura Kurdi ji bimire. Ew dizanin ku milleten ciranen me wek: Keldani, Asuri u Suryani ji ber van faktayen han zimane xwe hedi hedi ji bir dikin.

Ez nabejim çima em bi Kurdi dinivisini Pirsa min ew e em jikere dinivisin? Herkes ji me xweş dizane zimane me li w:.. let qedexe ye. Kolanyalist firsete nadin em bi zimane xwe bixwinin u binivisin. Ji ber vi tişti pirsek giring te hole. Berpirsyari ya ke ye ku Kurden me bi zimane xwe nanivisin u naxwinin?

Mamoste Osman Sebri dibeje: "Eger tu bixwazi welatpa­reziya mirovekf binasi, bendewariya wi bi zimane zikmaki ve bibine". Gava em bixwazin welatpareziya keseki nas bi­kin, ev peyven mamosteye heja gerek ji me re bibin qanunek ku em karibin je deren.

Sed heyf u mixabin ku li her çar perçeyen Kurdistane bi milyonan Kurd asimile bune u bi zimane Kurdi napeyivin u nanivisin. Peydabuna neteciyek weha trajedik, dihele ku Kurden me zimane xwe biçftk bibinin.

Pir hesan e ku, mirov bibe evindare zimane de u bave xwe, ev zimane şirin u zengin. Loma ez dixwazim pirsa ferbuna zimane zikmaki daxim hole. Ez pirsen xwe dubare n~kj-m, le ~z dixwazim u rica dikim ji rojnama Arınance ku ji nıvıskar u xwendevanan re qorzikeke (quncikeke) texsis bike ji bona ku ev tema han be munaqeşekirin u herkes bir u baweriya xwe bide u bersiva ve pirsa muhim bi nivisandin bike: Em jikere dinivisin?

www.ars

ivaku

rdi.o

rg

Arınane 4

RAMANEN RAMANWERAN

Modernbôn, guherandin ô hevdemi Reşid Bôrhan

N übün Cı guherandin

qanünen jiyane ne. Ev zag­on li gori deme Cı lazimiye ne. Ji bo ve yeke, di axaftinan de Cı di nav rupelen weşanen me Kurdan de hevoken de­rheqa "nuhbüne, guherandi­ne Cı hevdeme pir derbas di­bin, wek minak: "Em xwe nuh bi kin", "Metod en nuh ji me re dive", "Em mejiye xwe biguh­erinin", "Em metoden xwe biguherinin", "Dive em li gori politika hevdeme, politika xwe bimeşinin" Cı hwd. Rast e nuhbün Cı guherandin ji me re dive Cı we bive. Jiyan Cı

dinya li der Cı dora me ten gu­herandin, herdem tişt Cı pe­vajoken nuh destpedibe. Le nabe gori her guhrandine · meriv xwe biguherine Cı na ve hevdemiye li xwe bike. Nuh­bün ü guherandina em bikin, dive peşerojen wan hebe, li gori dema me be Cı lazimiya me bi cih bine.

1. Dive guherandin Cı

nuhbüna me bere wan li peşerojan ben. Em meji ü qabiliyet Cı zanebüna xwe, ji bo çareserkirina problemen xwe yen heye, bixebitinin. Beguman potansiyela meji ü zanebüne, jibo çareserkirinen problemen hene en reya peşeroje vekin be sinor bin. Li gori nerina min dive mirov ji % 80 potansiyela za­nebün, qabiliyet Cı enerjiya xwe ya ku heye be xebitan­din, ji bo peşeroje ji ji % 20 potansiyela zanebün ü meji ben xebitandin Cı ji bo hel­sengandina (analiz) paşa­

rojan ku ders ji wan ben stan­din.

2. Potansiyela me ji ji bo zanistiye Cı lenerinen nuh be sinor be. Le firehbün, kürbün Cı nuhbüna zanistiye bi xwe nabe. Beguman ji bo fireh­bün, kürbun u nuhbuna za­nistiye xwendin dive. Xwendi­nek xurt, pir ü bi berdewami dikane tixüben zanistiye fi­reh, kür ü teküz bike. Be xwendin tu kes hevdem nabe Cı potansiyela tu mejiya peş de nakeve. Çawa ji mide re xwarin dive, wisa ji, ji meji re xwendin dive. Gelo kesek mehe çend pirtükan, roje çend meqalen rojname Cı kovaran nexwine we çawa bibe xwediye zanistiyek nüh, we çawa xwe li gori deme biguherine ü we çawa bibe keseki hevdemi? Le ne her xwendin. Ji xwendinek efektiv re zanebünek ü xwe organizasyon dive.

3. Rast e her bi xwendine, mirov nüjen, hevdem nabe. Xwendin aletek e, regayeke

ku mirov dikare xwe bi peşde xe. Le li hela din, dive mirov wazneyen xwe yen deme pekbine. Dive mirov li gori qabilyet zanebün ü enerjiya xwe hewl bide ku mala xwe, dor ü dere xwe Cı civata te de diji biguhere u bi peşde xe. Guherandin ü nübün ü nüjenti ne bi gotine ye, di pratike de ye.

4. Pratik Cı bejeyen miro­van dive hevCıdu bigrin. Gava kesek ji bo nujentiye Cı guhe­randine diaxive, dive praktika wi ji nCıjen u guherti be. Bi peşniyaran, bi nerinan Cı di jiyana xwe de hevdemi u nCıh be. Ku ne wisa be, we wek bejeyan melen li mizgef­tan be. "Ji peyven mele baw­er bikin, le wek emele (pratika) wi nekin!". Neynika beja Cı nerinan pratik e. Di jiyane de mirov dive nCıjen be Cı wazifen xwe yi hevdemtiye bi cih bine.

5. Beguman, rexne aletek u rexnewari kritereki nu­jentiye ye. Be rexne paşketin Cı be peşketin hevdemi nabe. Le rexne ne aleteki erişe ye. Ew ji bo reya peşketine ye. Ji bo mirov ji rexnan re vekiribe, dive mirov hilm-fireh Cı bi sebir be, li hev guhdar bike, argu­menten kesen li hember li be­jinge xe. Le mixabin, di rojen em tede dijin de, li ser nu­jentiye Cı nuhbOne pir te ax­aftin, le gava rexne ten hole, pevçCın, dileşi çedibe. Gelek kes tehemule rexna nakin. Ji rastiye direvin ü bi xwe ne bawer in. Kesen ji rastiye dir­evin ne hevdemi ne Cı nikarin bibin hevdemi.

6. idea Cı nerinen nCıjen bi fakta ye. Le mixabin hin fakt, ji pirr narina re dibe ideayen pCıç, meqalen be mantik Cı vala, slogan Cı populizm li civ­ate derbas dibe. Derew, inkarkirin Cı iftira dibe politika ku di civate de derbas dibe. Hin bere Yunaniyen kevn gotine "Gava fakt biaxifin, dive xwedan dengen xwe bi­birin!" Kesen hevdem dive ve yeke ji xwe re bikin zagon.

7. Be dengi, be helwesti ü

pasitti nabe hevdemi. Dem bi dinarniken xwe bi peşde dikeve. Dinarniken deme xurt Cı ıCı ne. Di hundire dema me

. yizCı de, pirr çewti, sCıç, ke­masi Cı çedibin. Ku li hemberi çewti, kemasi Cı sCıcan

tekoşin nebe, ew ji hole ran­abin. Ji bo ve yeki ew kesen ji bo nuhbüne, guherandine Cı hevdemtiye biaxife Cı dini­visine dive denge xwe Cı kare xwe texe nava deng Cı karen ew kesen li hemberi çewtiyan, kemasiyan Cı

sCıcan tekeşine didin. Bi şeweki aktif bibe xwediye deng ü kar. Guherandin, nuhbCın Cı avakirina tişten nu­jen bi şeweki organizasyon çedibin.

8. Nüjenbün meşa bi deme re ye Cı di deme de ye. Ji bo wi, kapitale xwe wek giranbu­hayeki bixebitine Cı wi di ber

. ave de bera nede. Jibo ku em ji civatek zede bi axe Cı

şerten iklime re giredayi ne, pirr caran em dema xwe vala dibihurinin, yan ji ji bo tişten vala xerç dikin. Ku em dixwa­zin em xwe bigCıherinin Cı xwe nuh bikin, dive em xwe ji ve kevneşope azad bikin.

9. Keseki hevdem azad e. Ew bi xwe difikire, bere rama­nan wt berbi rojen peşde ne. Partiyek, serokek an ji kesek ji devla w i nafikire. Eger mirov bi xwe nereme (nefikire), mi­rov azad nabe. Wek filozofan gotiye; "Azadi, ferbCına

mecbCıriyete ye." 1 o. Hevdemi karaktereka

stabil e. Li gor hewa roje vir de Cı wir de naçe Cı naye. Bi dCı populizme Cı mass­medtyaya nakeve. Le ev nay we maneye ku ew xwediye lenerinen bi qalib e. Na, qalib dijmine, nuhti, guherandin Cı hevdemiye ye. Nuhbün, gu­herandin Cı hendemi, ne rut­be ne, ne ji fexrek e. Ew ji me re, ji civata me re Cı ji bo peşeroja me dive, wek nan, av Cı hewa ji me re dive ...

Til i Zinare Xamo Dibe ku taıix tam ne rast be, le bi texmin we di sala 1968'an

yaji di 1969'an de be, li Stenbole şeveke şahiye ya Qereqoçane çooibe. Ji Kurdperweren we deme Urfi Akkoyônlô ji dişeve de hazir e. Wek te zanin Urfi we deme Kurdeki bi nav ô deng e ô geleki je te hezkirin. E w, yek ji girtiyen Redisa 49'an e ji. U serpehatiya ku ez dixwazim li vir qal bikim ne jiyana Urfi ya siyasi ye. Bele, temaşevan tezehorare dikin, dixwazin ku Urfi rabe axaftineke bike. Urfi naxwaze, dibeje ez napeyivim. U temaşevan geleki israr dikin, dibejin hutul batil tu ye bipeyivi. Urfi bala xwe dide ku xelasiya wi tuneye, di ve ku rabe çend goti­nan bibeje. Dawiya dawi dihere sahne ô axaftineke kin dike. Di­reje:

-H un ji min daxwaza axaftine dikin. Ma eze çi bipeyivim, çi hibejim ? Hun dizanin Kurd çi bibejin, çi kar u xebate bikin muheqeq we tiliya hinekan di ve kar u xebata wan de bibinin; we bibejin ya tiliya Sovyete te heye, ya ji ya Emerika. Heyran, welleh ne tiliya Sovyete te heye u ne ji ya Emerika; heger bi rasti tiliyek te de hebe ew ji tiliya diyalektike ye, diyalektik€!

Di ser van go4nen Urtiye gorrbuhuşt re zecteyi bist ô penc sa­lan derhas bôn, le dewleta Tirk bi hemô dem ô dezgehen xwe ve bin ji li vi meqame xwe ye qlasik dixe: «Kord ji derve ten pijkirin. Tiliya Emerika ô Xerbe di ve mesele de heye. Sôriye, Ermenistan ô Yunanistan bi ve mesele dilizin, ew Kurdan berra cane me didin. Heger ew tiliyen xwe ji nav mesele derxin we tu gelşeke me nemine.»

Bere,"tiliya tim di nav mesela Kurdi de" ya Sovyete bô, le ev "tili şikiya", lema ji nema qala we dikin. U di deli we ve ji xwe re bin "tiliyen" nuh ditine. Nuha ji ev tiliyana ketine nav Tir­kiye ô Tirkiye li bine guhe hev dixin, dixwazin we perçe bikin. Ü ji bo ku Tirkiye perçe nebe dive bi xwediyen "tiliyan" re be lihevkirin, ew rene rai'ıkirin. Ü X wedegiravi bi ve arınance ye ku seroken dewleta Tirk wek delale kere xwe wenda kiribe, qet nig di bin xwe ve nakin, roje xwe diavejin dexle welateki, bi wan re peymanen bi dizi ô eşkere imze dikin. Pişti her civineke bi van dewletan re dest bi propaganda ye dikin, dibejin "van dew­letana soz dane me ku ewe edi hew alikariya terore bikin.Pişti ku ew alikariye nekin di nav demeke kin de eme ve mesele biqedfnin." Ji sere salan ve ye ku dewleta Tirk ji millet re ve çiroke dubare dike.

Gelo bi rasti seroken dewleta Tirk bawer dikin ku mesela Kord bi alikarl ô tahrika bin dewleten xemexwaz ô dijminen Tirkan hatiye meydane, heger ne ev dewlet bin we li Tirkiye ji bin de gelşeke Kurdi tunebe? Be guman ew ji tişteki wiha bawer nakin ô misqaleki xwe ji di iddiayen wiha nadin. U li gel ve ji ew, giraniyeke mezin didin propagandeyeke bi vi rengi. Çimki bi ve riye ew dixwazin rastiye ji millet veşerin, gelşC pirr biçôk, ne weke meseleyeke milli, le weke meseleyeke polisiyenişan bi­din. Ü çareserkirina meseleyeke wiha ji re guman we ne siyasi be. ü ji bo tişteki .wiha ji helbet we rehettir piştgiriya millet bigrin. Ji ber ku ew dizanin di vi şeride piştgiriya millet ji bi qasi heza leşkeri muhim e. Lema ji him li der ô him ~i li hundur propagandeyeke wiha dimeşinin, fena ku ew ne ye ne~h~ in, ew ne erişkar, zorba ô zalim in; le ye neheq em in. U dive em qebôl bikin ku dewleta Tirk di vi wari deserketi ye ô gelek me­safe ji girtiye. Bi taybeti ji di ve sala dawi de dewleta Tirk ev si yaseta xwe bi millet, bi der ô dora xwe ô bi gelek hezen siyasi da qebôl kirin. Meş ô tevgeren ji bo piştgiriya dewlete ten çekirin, şCl ô beyanen hezen siyasi yen Tirkan heq dide ve ditina me.

İro li Tirkiye, li hemher tevgera Kord a milli muxalefet ô duj­minatiyeke mezin peyda bôye. Ü ev dujminati ji roj bi roj xurt­tir dibe; ku ev ji ji bo me neticeyeke pirr xerab ô tehlôkeyeke mezin e. Li Ewrôpaye ji li gor salek bere rewş xerabtir e. Dew­leta Tirk, berna di çarçewa moral ô propagandaye de be ji rewşa xwe baştir kiriye. Li hemher çaven gelek hezan em bône terefe neheq ô enşkar.

Gelo ev netice bes ji ber zinyati ô jiriya berpirsiyaren Tirkan hatiye meydane ? Li gor baweriya min na. Di ve netica ~baş de kemasi ô çewtiyen me Kurdan ji roleke mezin listine. U helbet di vi wari de ji berpirsiyariya beri mezin ya PKK'e ye.

Dive em baş bizanibin ji bo serketine biheqbôna meriv tene ter nake, li gel ve, meşandina siyaseteke rast ji şert e. Di ware eskeri de em çiqasi xurt dibin bila bibin, gava bi ve xurtbône re em nizanibin siyaseteke rast ji birneşinin erne zô bi ~ô b~ ~er· nekevin. Em mecbôr in di siyasete de ji zora dewleta Tırk bıbın, ôjdan ô dile bir ô raya wan qezenc bikin. Dive em hemô heviya xwe nekin lôleya tivinge tene. Lema ji, piştgiriya gele me ô xurtbôna me ya eskeri dive me serxweş neke. Di ve li gel ve, em kanibin piştgiri, alikari ô dostaniya birôraya Tirkiye ô ya dun­yaye ji bigrin. Heta ku em piştgiri ô sempatiya van her du qaw~­ten muhim negirin, doza xwe di ware siyasi de bi wan nedın qebôlkirin erne nikanibin dewleta Tirk mecbôri lihevhatineke siyasi bikin.Y ani di ve em nişaôı gele Tirk bidin ku "tiliya" kesi di ve meiele de tune ye ô em ne maşeya kesi ne. Em doza maten xwe yen milli ô demokratik dikin.

www.ars

ivaku

rdi.o

rg

Arınane 5

Lekolin

Mirin di çiroken geleri yen Kurdi de

Mirin di çanda Kurdi ya geleri de ciheki mezin digre, lew ew celebek ji jiyana milete kurd e. Jiyana Kurdan zincirek oo dawi ji kuştin, talan, werani, zulm, rev, tirs ... hwd. Kuştin bi deste he­zen dijmini u mirin bi sedema kiryaren dijninan ( belengazi, he­jan, nexweşi, bewari ... ). Milete Kurd, ta nuha, rojen vehesi u xerxweş neditiye. Herdem Şfire Demoqlis li ser stuye wi dali­qandi maye. Jiyana Kurdi (jina Kurdi) tracediyek mezin e. Ev rewş, ne tenha di waren rojjiyane de, yani ne tenha di waren civaki, abori, yasayi u ramyari de xwe eşkere dike, le herweha di qada drfini de ji, ango di asta hiş, ra­man, best u sikoloci de diyar dibe çi devoki u çi niviski, bi formen

trajik hatine hunandin. Piraniya afırandinen geleri yen Kurdi li ser qedera trajik u kambax ya "pro­tagonist "en we di sekine, çi ye­kane u çi tevane, di çanda geleri ya Kurdi de cihe trajediya ji ye komediya mezintire. Meyla xel­qen Kurd pirtir berbi qise kirina babeten xembar u derdwere. Stran, dilan, çirok, hikaye .. Tev tiji awaz u nefesen xemginin. Sedema vi tişti eve ku xelke Kurd bi wan awayan dixwest (dixwaze) gazinden xwe bike. Ga­zinde xwe ji herkesi ku guhdari bike, dixwaze bale bikişine ser qedera xwe ya xerab. Ji aliye din ji dixwaze celebeki ji pak-kirine, pak-kirina hundiri, dirfini peyda bike (yani katharsis). Milete Kurd, bi hevre, jiyandina mirine dikin, mirin ji wan re nema dimine tişteki awarte, ya biyani, belko dibe perçek necuda ji jiyana rojane re.· xuya dibe wek ku xe­lasi u serketin nema dimine ar­mancek arzuwer, le leylanek cawid (edebi) ku buhane berde­wam bUna mirine peşkeş dike. Mirin dibe serencarnek normal ji jiyanek mirinxwaz re. Di çiroken gelende mirin ji her ali te: hezen dijmini, xurist, dewar, xinizi, bi­rakuji, nişkavi...hwd. yani mirin dibe unsureki normal u herdemi di nav jiyane de.

Piraniya çiroken geleriyen Kurdi bi mirine (ya kuştine) xe­las dibe: Mem u Zin, Siyamend u Xece, Kela Dimdim, ... herweha di stranen Kurdi de piraniya babe­tan bi awaki tracik derhas di­bin.Meriv dikare ooje ku perçek mezin ji çanda Kurdi ya geleri bi kefene mitine hatiye peçandin, di şere Kurdan ye ji bo serxwbfine ji mirine re cilıki giran heye. Lew dijminan daxwazen Kurdan bi kuştine bersiv dane. Ji ber veji mirin bfiye çekekli hemher miri­ne yani mirin diji mirine. Bala xwe dide nave şervanen Kurd: peşmerge, yani peş mirin. Her­weha bala xwe bide duruşma Kur­dan: Kurdistan ya neman, yani Kurdistan ya mirin. Di gotinen

peşiyande weha r te gotin: berxe n er ji bo ker, yani ji bo ~ ... kuştine. Li vir, "i·:,~. wek ku xuya ye, berx cihe xortan digre, yani wezi­fa xortan ne ewe ku bi aşti per­werde bibin, le xwe ji mirine re arnade bikin.

Ev tekeli bi mirinere meweya dirokek direj ji şikestinane. Ev şikestinan her dem bi kuştin u xunrijandine di­hatin tae kirin. Civata Kurdista­ne bi xune hati­ye neqiş kirin. Zulm u zora ku ji derve dihat (die) xwe li hun­dir ji bi awaki makokiyen hun­diri eşkere dikir (dike). Şere dij-mina li ser Kurda bi dirokere bu rewşek rojane ku di hemu rehen jiyanere derhas dibi. Roj bi roj şer dibe "kar" ek, dibe terze ye­kane ji jiyanere. Li dawi hebfina dijmin dibe zixtek da ku beze di Iaşe civate de biafııine, le civatek bi şer u kuştine oo avakirin civa­tek birindar e, nexweşe. Şexsiyata mirov edi xerab dibe. Herkes xwe şervan dibine, yani xerabkar. Kes bi avakirine na­rame, le bi hilweşandine. Ji bo xerabkirina dijmin rengek ji xe­rabkirina xwe heye, ji orta kuştine xwekuştin derdikeve: bi­rakujiya di navbera Kurdan de, el, eŞır, hez ... , Şeredi navbera mis­ilman u ezidiyan de, di navbera misilman u xiıistiyanan de, di navbera niştimanperwer u noke­ran de, di navbera "peşveru" u "paşverfi" yan de .... u hwd. le di hindire ve de ji bizkirina kuştin, mirin intixar ... di hundire kes de ji ava dibe u ya beri gişti eve ku mirin dibe mevaneki bixer bati.

Mirin bi şeweyen cfirbecfir di çiroken geleri de peyda dibe. Di "Mem u Zin"e demirina herdu evindaran serencama xiniziya Beko ye. Beko naxwaze evina wan serkevi u biçe seri. Çima Beko weha dike? Dibe meriv ooje ku bizkirina wi ji keça xwere wi daf dide ku evina Mem u Zin xer­ab bike, le ew dizane ku Suda vi kari nine çunku Mem evindare Zina Mir izedin e, ne Zina Beko yaKiretYani kare Beko tevgerek çavnebariyeye.Ev çavnebari di­hele ku qedera du evindaran bi pe­lexe: eş u xem u mirine belav bike. Beko diji Mem dixebite, tevi ku Mem hiç xirabi pe ne­kiriye, Beko antiteza Mem e.

Mem= xer, xweşi, zaneyi, co­merdi, dilpaki. Beko= şer, nexwşi, nezani, çavtengi, dilxi­rabi.Her çend ku Beko şexsek tene, ye pise, le zora Meme zengin u xweşik dibe. Qedera Mem ewe ku bimire, ku bi evina xwe şad nebe.

Di çiroke de mirin mirine li pey xwe dikşine: Mem dimre duvre Zine, duvre Beko. Herweha şere ku di nav xelqen Cizira Bo­tan u dijminan (ku em nizanin kine) de derikeve dibe sedema ni­rina pir kesan, çi ji dostan u çi ji neyaran. Di binek aliyen xwe yen metodi, "Mem u Zin" w ek tracediyen griki ye, qedera kesan bi awaki peşin de te nivisandin, le herweha pir ji unsuren Şekspiıi (Shakespeare) di Çıroke de heye (Romeo u Jfiliet, Ham­let, Makbeth ... ) unsuren her gişti di navbera wan de eve: mirin bi lepen xwe rfiye jiyane diqeleşe. Mirin ji ziki dubendiyen civaki, şexsi, psiko-loci...hwd. derte.

Sazıimaniya civaki ewhaye ku çend malen dewlemend, xwedi nav u deng dirav, u pere ji xwedi bez, hene.Ew bazarvanen malen miritiya Cizire nin ku idare kiri­na we bi deste wan e. Li aliye din tevaya xelke kesen sade ıi reben nin. Zine keça Mir e, xwediye Cizira Botan. Mem bi xwe ji mirzade ye. Mem u Zin, h~rdıi ji ciwan fi xweşik in. Dixwazin bigiben hevdu u evina ku di nav­bera wan çebô bidin jiyandin, le ne tene astengen coxrafi li peş wan derdikevin, le herweha yen civaki, eli, mirovi ji. Alozen cfirbecfir derten ii pevajoya dra­ma(ık pek tinin ta ku digehen seri bi desre Beko, ew kese ku

·-... -.

kontrastan diteqine. Beko ne ji qata maldar ii aristokrat e, ew xu­lam e. Di karektera wi de ke­masiyen mirovi asebfine, ew dix­waze xer şahi li kesi belav nebe, ew xfni.z e Ew dixwaze Mem bi fen ıi hilan ii xapan bike nesibe keça xwe ya kiret, yani dixwaze xerabiye bi keça Mir bike Mire ku wi bi nan u kiras dike ne tene diji Mem derdikeve le herweha diji Zine ji. Bi gelaci, derew, dek, xwe derbasi nav her tişti dike. Beko sembola bedkarl ya ku di hundire mirovdeye.

Mirin ew çare ye ku na­kokiyen rengareng wi bi peş de diinin. U eger di "Mem ii Zin" e de mirin bi desre Bekoye pis re, di çiroka "Siyamend u Xece" bi desre ceneweran te. Evina Siyamend u Xece diqurmiçe u naçe seri. Mirin wan herdu wan ji dixe xefka xwe. Gelo mirina wan bersiva kare Siyamend e? (revandina Xece diji vina civate)?. Evina wan jipeşi de ne piroz bu çunku piştgirtiya kesi ne stendibun. Herweha newek­heviya civaki di navbera Siyamend u Xece de heye. Siyamend sewi, oo de u oo bav e, le Xece destgirtiya kure serokeşire ye. Di roja daweta we de Siyamend we direvine u siwaren eşire li pey wan diçin, da ku wan bigrin. Xuyaye ku pewendi ji destpeke de bi aloz e. Kare wan ye diji raya gişti ya eşire desre feleke te hesap kirin. Mirin pro­bleme çareser dike. Pezkovi sinorek ji jiyana wan re datine. W ek efsane ya "Adonis u İştar" tracedi ya Siyamend ii Xece bi de­sre canewereki te xez kirin.

Çiroka geleri ya "Mamo ii Eyşe" ji bi mirine bi dawi te.

Mamo ew xorte nôhati, bist sali, ku bi dileki fireh xwe dide ber pe­len jiyane, bi hemu beza xwe dix­waze jiyanek geş, şad biji. Dibe çaxa zewaca wi: "Daye egerez sere te ne eşinim, eze Eyşe ji xwe re binim". Eyşe xweşiktirin keça we devere ye, ji malek mezin ii navdare.

"Daye, min di xewna xwe de dit ku ez Eyşe diinim ıi ji te re dibe sened u stun". Deya pir di­here Eyşe dixwaze. Memo ii Eyşe dibin bôk u zava ii deya pir bi wan re şad dibe. Roj li pey roja derbas di bin, ta ji nişkeve fermana dewleta tirki te ku hemu xort biçin leşkeriye. "Kurdan ti xer ji deste tirkan neditin"in. Memo diçe, wi dişinin welare ereban yen germ. Eyşe ii pire tene di male de diminin. Heft salan Memo vedi­gere. Bi şeve dighe mal reşe wi ye siwari dibine, wi nas nake, dix­waze je bipirse gelo Memo neditiye. "Mevane delal, hatina te piroz be, tu mevane rumeta Memo ye". "Keçe, Eyşe ez Memo me" Herdu bi kef xwe davejin paxila hevdu. P"ıre çuye xew ki­riye, Memo dixwaze we şiyar bike le Eyşe naxwaze we ji xew rake u we bi heyecan bike. "Sibe zô erne we şiyar bikin u nuçeya hatina te je re oojin". Çaxa sibe pW ji xew radibe u hespeki xerib li ber deri dibine, mat dimine. Diçe oda Eyşe dibine xorteld xerib di ber de ra­zaye: "Xwede mala jinan xerab bike, Eyşe oobextiya Memo kiri u bi yeki xerib re razaye". Ji diwer radiheje xencere, ew xencera Memo ya ji kevn de peve dali­qandi ye. Xencere bi bez di singa Memo de diçikine. Memo axina mirine berdide u Eyşe dike hawar: "Daye, xwede te kor bike,

ctesre te puç bibe zimane te lal bibe, te çi kir? te

Memo, kure xwe kuşt" Dawi pire din dibe, bi xOla di­

keve, dibe gurek fı bi çole dikevi. Niviskare misre Cemal Al Xi­

tani ev çirok li hember Şanoya Albert Camus (Aloor Kami), ya bi nave" Re malontendu" daniye.

Kuştina Memo bi deste deya wi tracidiyek be hempa li dar dixe. Hevi fı ıimida se kesan bi hevre re kuştin: ya Mamo, ya Eyşe ı1 ya pire. Çi hişt ev sosret bi kar be? Çina Memo bo leşkeriye ya ku esase dramatik dani, yan ji qeda fı qeder ya ku ne bi desre ti kesi ye?

Herçibe, mirina Memo ya trajik naveroka rimani ya kese Kurd eşkere dike, ku tede mirin bi her awayi ber bi peş te.

Eger çiroken evini, romantik bi mirine dawi ten, çawaye edi çiroken şer, şer ku di navbera Kur­dan ı1 dijminen· wan de derdikevin? Beguman tiji mirin, kuştin talan, xfin fı werani ye. Di "Kela Dim~ dim" de mirin qedera parezgeren kele ye. Herweha di çiroken qehre­mani yen li ser merxasen Kurd ne, piraniya merxasen Kurd bi xedr fı dexsi hatine kuştin, yan ji xini­ziye ew sipartine deste dijmin, yan deste mirine.

Çiroken geleri yen Kurdi, dirnka gele Kurd qise dikin, çiroka kuştin ıi mirine. Ma diroka gele Kurd ya direj ne çirokek bi xône hatiye nivisandin?!

Nizar Agiri

www.ars

ivaku

rdi.o

rg

Armanc

Le k o lin A er N eviyen Y ezdan

:\lahmud Le" en dı

Yezdan Şer (.?.-1868)

Yezdan Şer kure M ir Sevdin e. Biraziye Mir Bedirxan e. Ü xwarziye Seid Bege xwediye kela Gurkele ye (KeZa Gurkele li herema Şernexe di navbera Gundik u Segirke de ye).

zındane. Paşe Osmani weki ku

li Mir Bedirxan kirin, wi ji dikin paşa fı wi dişinin Yanya (Yunanistan)ye.

ı··:.r,..,.,.,.

Yezdan Şer li Yanyayedi ı:·:·:·"'=::.:

1284 'an (1868 Miladi) de wefat dike (Agahdartya li ser wefata wl ji dest­nivtseke Malmlsanij ha­tiye girtin)

Mir Bedirxan heta wefata xwe ji li dij Y ez­dan Şer bfıye. Heta te go­tin ku keça Mir Bedirxan Nefiseye ji kure Yezdan Şer Tahir re xwestine,

Çawa ku Mir Bedirxan li hem­her Seid Bege Gurkele li cem Os­maniyan cih digre fı piştre ew bi xwe ji bo avakirina Kurdistaneke li dij Osmaniyan rndibe, le ve care ji biraziye wi Yezdan Şer ji teref Osmaniyan te xapandin fı ew ji li dij mame xwe Mir Bedirxan ra­dibe. İcar şeş ·sal pişti şikestina seribildana Mir Bedirxan; di 1854'an de Yezdan Şer ji bo avak­irina Kurdistaneke seri bil dide. Hema berna çi bigre seranseri Kurdistane dike bin hukme xwe. Hejmara leşkeren wi dibe nezi sed hezar kes. U pişt re bi listika bin dewleten rojava fı bi soz fı ehden Osmaniyan goya Yezdan Şer u Osmani li hev ten, le Osmani wi digrin fı surgfıni İstenbole dikin. Li İstenbole demeke wi dixin

ew bi tundi li dij derke- L.;;;.l:::::::t::=t:::::::±:t:::::::±::i:::::.::::t:::::::.::::t::::±:±:::±::ci::±::±::±±:::::ı...L........J tiye. U pişti wefata Mir Bedirxan keça wi didin kure Yezdan Şer.

(Nave Yezdan Şer jf di nav Kurdan de bi gelek awayan te te­lafuzkirin, wek; Ezdin Şer, izzedin Şer, Yezdin Şer u Yezdan Şer).

*** Neviyen Yezdan Şer

yen li Şame

Di 27.06.1993'an de li gel Dilawere Zengi fı M u m ta z ,

Edibe ô Yezdan Şer (Edtbe xuşka Yezdan Şer e) _L~ P_,işt~ orijlnala vf rismf bi herfen Erebf, Latfnf u Ermeni weha hatiye

~ıvısın: Fotogra~ ~erabet Krikoryan-Qudsişerif" u bi Latfnf jf Photographe G. Krikorıan, Palestine, Jerusalem". li kaxeza risim diyar e

ku ye salen 1900'1, anji ye bertwe ye.

Secera malhata Yezdan Şer Yezdan Şer, Şam (sal: 1940 ? )

em çfın mala Xada Bedirxan. Ro­jek beri we Dilawere Zengi tele­foni Xada Bedirxan kir, ji bo roja din wext veqetand. Saet 16.00 em çfın Mala Xada Bedirxan. Mala we li Şame, nezi Findiq Şam fı mehella Damlselam e ye ..

Çend roj beri ku em herin mala we, me bi Dilawere Zengi re li ser malhata Bedirxaniyan fı Rewşen Beditxane me ji xwe re sohbet dikir. Di nav sobete de

Yezdan Şer li qaweyeke Şame ' (sal: 1936 ?)

gotine gotin vekir fı gotin hat ser Bedirxaniyen din en ku li Şame ne. Di we nave de na ve Xada Be­dirxan derhas bfı. Min pirsi "Xada Bedirxan ki ye?". Got "keça Yu­sif Bedirxa.n e, le Yusif Bedirxan pir xwe nezi kurdayeliye ne­kiriye". Min ji Dilawer xwest ku em Xada Bedirxan bibinin. Çimki min qet heta we roje ne nave we fı ne ji nave Yusif Be­dirx~n bihistibfı. Bi vi awayi bi wasıta Dilawer me tekili bi Xada Bedirxan re dani. Li gor qewle xwe ye jorin em çfın mala we.

Saet he ji 16.00'an re 10 deqqe hebfı. Dilawer got "he zu Y~· em piçeki li ve taxe bigerin, bıla wexta me tiji bibe paşe em herin". Eccayib, halbfı em diçfın mala kijan Kurdi ya em niv saet

zfı an ji dereng diçfın qet ne xem bfı. U ji bo mala ve xanime, Dilawer pir deqiq bfı. Neyse, saet bfı 16.00. Em hedi hedi bi deren­ceyan de hilkişiyan, hatin ber deriye we. Dilawer li deri xist. Jinikeka 40-45 sali ji me re deri vekir, em derbasi hundur bfın, li oda m evanan rfıniştin. J i raxistina male xuya bfı ku malek dewle­mend bfı an ji bi kemani ji de w le-

. mendiye fem dikirin.

Em li ser qoltixen çermin rfıniştin. Jinika ku ji me re deri vekir, hat yeko yeko deste me toqe kir fı bi Erebi got hun bi xer hatine. Dilawer em bi hev dan naskirin. Ku em ji Swede ten, em Kurden Turkiye ne, em ji bo Ar­mance dixwazin li gel we qise bi­kin fı hwd. Axirke geh bi niv ere­bi ya xwe, geh bi niv ingiliziya we fı kurdiya we fı bi niv ingiliziya Mumtaz fı ji gişa baştir

Yusuf Bedirxan (1903-1989), (Yusıif Bedirxan we d,eme li Şamedi dafra Fransfyan de wek polfs .kor d.ik.ir. 'rusıif Bedirtan have Xada Bedirxan u ape Rewşen Bedirxan e:?ilfim di sr.valen 1930'i de li Şame hatfye kişandin).

www.ars

ivaku

rdi.o

rg

Le k o lin

Tahir Bedirxan (Xuya ye ev Tahir ne kure Yezdan Şer e, dibe ku neviye Tahir Bedirxan e kure Yezdan Şer be, yane biraye Afşe Bedirxan be - li tabloya secera malhata Yezdan Şer binere)

bi tercumaniya Dilawer me sulı­betek dôr u direj kir. Di ve nave de ji me re qahwe, zebeş u pişt re ji şerbet anin.

Ü em her suhbeta xwe ji di­kin, her ku em suhbete dikin, me­raqa me betir li suhbete vedibe u pirs pirse vedike u em dipirsin, ew ji cama bersiv dide u cama ji pel pel li me dinihere.

Nave Kalike min Yezdan Şer e

Bele kalike Xada Bedirxan kur­de bi nav u deng, Y ezdan Şer e. U ki jan Yezdan Şer? E w ne diyar e. İcar gava ku me nave Yezdan Şer ji deve we bihist, ez ji Mum­taz ji Dilawer ji weki ku em rasti gencineyek, xezineyek zer batibin u em dikolin. Her ku em dikolin zer u ziv u elmas u aqut derdike­vin; Yusif Bedirxan, Mahmud Be­dirxan, Tahir Bedirxan, Ayşe Be­dirxan fi Yezdan Şer ... u Bedirxani fi Bedirxani u Bedirxani.

Ed'ibe Bedirxan (Xuşka Yezdan Şer) Ev risimji diyar e di salen 1900'1 an j'i beri we hatiye kişandin. Li pişta risim bi herfen Latfni weha hatiye nivisln: "Photographie S. G. Harentz, Damas".

Çileya Paşin- Sibat 1994

Nivisa li ser killa Tahir ô Yez­dan Şer (ruye derve, nivisa li ser kele bi Tirki ye) (li gor gotina Xada Bedirxan, kel u keviren ku gorra Yezdan Şer pe hatiye lekirin, we deme li istenbole dane çekirin u anine Şame. Ev yekji pirika we yane jina Yezdan Şer je re gotiye.) Ybı, li ber gorre sekinine Xada Bedirxan •t keça xwe ne.(foto: Ar­manc) Yarehim

Gün gibi dünyada kim açtı göz nam eyledi Mebğur ikbad döııdü pek nza akşam eyledi

Akibet mahv eyleyüp isbat-i obarn(?) eyledi Gulşen adabın bir bülbül idi Tahir'iın Ayende tuttu ecel-i seyyad bir dam eyledi Btfe(?) ltidm(?) 'alayi fevti tarihin sual Ruhi Tahir söyledi ceıınetde aram eyledi İzzeddin Şer Paşazade Muhammed Tahir Beg ruhi içün fatiha Sene: 1308 Dufine el-merhum Muhemmed Tahir Bedirx-an

Bermaya Fi 2 Zulqaade Serıet: 1380 parçeyekji tarixa ı------------­Kurda nuha li hemher me rfiniştiye bi me re suhbete dike. Me pirsi fi we got:

Nivisa li ser kela Tahir d Yezdan Şer (ruye hundur)

Dufine el ınerhum İzzedin Beg el­merhum Tahir B~ Bedirxan Paşa

Cemad el-eveı 774 Sene: 1359

"Nave bave ı--------------­min Yusif Be­dirxan (1903-

Nivisa li ser ltela Aişe Bedirxan El Fatiha

1989) e. Yusif Dufı1net ul-merhı1me el-Hace Aişe binit Bedirxan biraye 'Izzedfu Bedirxar.

M. Salih Be- Fi 15 Remezar, 1399, 9 Ab 1979 dirxan e u ape

~---------------------Rewşen Bedirxan e. Bave Yu-si/ Bedirxan Mahmad Azfzf ye. MahmUdAzizi li Şame abflqaı bu. Yusif Bedirxan di dema Fran­sizan de li Suriye esker bU, pişt re bu polise Fransi li Şame. We wexıe bave min Yusif Bedirxan bi keça Yezdan Şer Afşe (1913-1979) re dizewice. Xuşkek u bi­raki min he ne' nave xuşka min Behfye Bedirxan e, nave bi­raye min ji Mahmad Bedirxan e. Bave min Yusif Bedirxan nave bave xwe li kure xwe kiribU".

Xada Bedirxan 1949'an de ji dayik buye. Li Şame li mekte­beke Ermeniyan mamostetiya zimane Erebi dike. Mere we Çerkez e. Xada Bedirxan ji ber ku Kurdi nizanibu (piçeki fem dikir) pir li ber xwe diket. Heta liberx­weketina we ji ve golina we hat lem kirin, wexta ku me got "ma tu bi Çerkeıl zani? ". Got "na, zar­oken min ji ne bi Kurdi u ne ji bi çerkezi dizanin ". W eki ku ji me re bide ispatkirin ku her çendi bi Kurdi nizanin le nebfine Çerkez ji.

Disa li gor golina we: Yezdan Şer pişti ku şere wi ye li hember Osmaniyan şikestiye, ew surgunf fstenbole kirine, pişt re hatiye Şame. Li Şame li Goristana Bab­zixire veşartine. Heşı zaroken Yezdan Şer hebıi.n, nave wan:

Xalit: li ingiltereye dimine. Hadf: li Amerikaye dimine. Delal: li Urdune dimine. Sevdfn: li Amerikaye dimfne

u di pirsa Kurdan de aktif e. Selfm: li Urdune dimine, di

pirsa Kurdan de aktif e. Aif: li Belçfkaye dimine. Tahir: li Urdune dimine,

nave kure wi Yezdan Şer e. Afşe: diya Xada Bedirxan e,

bi Yusuf Bedirxane kure MahmUd Azizi re dizewice. Yusuf Bedirxan biraye M. Salih Bedirxane bave Rewşen Bedirxan e. Mahmud Azizi bi xwe li Şame dima,

abuqat bU, li Şame mir, li gorista­na Şex Xaliıe Nexşibendi veşartine.

Pişti gelek agahdar'i u hin tarixan ez piçeki ketim gumanan. Çimki Xada Bedirxan got "li cel1'} min risme Yezdan Şer ji heye". U çu le gerya, le nedi. Me ji bo ro­jek din disa soz da hev; hem ji bo risman fi hem ji ji bo çuyina ser gorra Yezdan Şer.

Di 14.06.93 'an de disa ez u Dilawere Zengi li Şame em çun mala Xada Bedirxan. Xuya bfi ji bere de haziriya xwe kiribu. Li gel qahwe hin rismen kevn ji anin. Ü yeko yeko ji me re got: "Ev Yez­dan Şer e, ev Xuşka wi Edibe ye, ev .... "

Pişt re bi tex&1yeke em çun Goristana Bab es-Sexir. Xada Bedirxan peşi gorra Yezdan Şer nişani me da, piştre ye Yusif Be­dirxan fi Aişe Bedirxan.

Yezdan Şere neviye Yezdan Şer

Pişti ku min risme Yezdan Şer u yen zarok u xuşka wi ditin, edi bi temami min bawer kir ku ev Yezdan Şer ne ew Yezdan Şer e ku li dij Osmaniyan rabubu. Ev Yez­dan Şer ırure Tahir Bedirxane kure Yezdan Şer e. Çimki Xada Bedirx­an risme zarotiya Yezdan Şer nişani me da ku we deme li Qudi­se hatiye kişandin. Icar ew Yezdan Şere ku di 1854 'an de seri hildaye, ku he we wexte fotograf nehatibfı Kurdistane, icar bela tew ev risme biçfikiya wi be, ji xwe he betir nakeve ber aqilan. Çimki fotograf pişti salen 1840'i hatiye lstenbole. Ji ber we ez dibejim ev risim ye Yezdan Şer e neviye Yez­dan Şer e.

Ji xwe pişti ku em çun ser gorren wan, ji tarix u nivisen li ser kelen wan baştir derket meyda-

Yezdan Şer e neviye Yezdan Şer bi cil u berge Kurdi

ne ku ev hemu zarok fi neviyen wine.

Y ane bi kurti Xada Bedirxan keça Aişe Bedirxan e, Aişe Redirx­an keça Yezdan Şer e, Yezdan Şer kure Tahir Bedirxan e, Tahir Be­dirxan ji kure Y ezdan Ş ere bira­ziye Mir Bedirxan e.

ü bi ve babaneye her çendi me rism u gora Y ezdan Şere ku di 1854 'an deji bo avakirina Kurdis­taneke seri hildabfı nedit ji, le yen zarok u neviyen wi derketin mey­dane.

Nuha li vir weki ku xwende­van ji dibinin, li gel hin agah­dariyen biçfık, rismen ku me ji Xada Bedirxan girline u yen ku me bi xwe kişandine peşkeşi xwendevanan dikin.

www.ars

ivaku

rdi.o

rg

Arınane 8

and

B i ~we SJ?artina 1! s~r jin~ya zimane netewi, beyin fi ke­sayetıya mırov~ ~ cıvatan Jı wendabône tete parastin. her

A kes, w~k endame cıvateke netewi, dişe, eger ô merc ô sede-men ~r~ewam!ya he~ôna xwe ji berdewamiya hebôna zimane xwe ye n~te~ı-z~~· _wer~ıre. herweha, her kes rastiya bôneweriya xwe ya cıv~ı, sı~ası, ?iroki, çandeyi ô şaristani ji rastiya hevgirtin fi rada çesıpına zımane xwe bi dest dixine.

Bi al~iya z!~~ ~":e~ ~u!':wereld bi laş ô bi giyan), zirnan wek ~av_e se;etayı_e t:gıhıştıne u e derbirine, bir ô baweriyen kevn u nuh en Acıv~!e, rewı~t u gerdişe, mirat ô kelepor, dirok ô ol, felsefe u r~an ~AloJik, to;eAuAhuner ô weje, p!şe ô alav, gewil ô rengvedanen psık_?lOJı xwe ne~iki hevdô ~kin. U bi hev re, çand ô rewşeni u kultura wan xelken ku bi "VI" zimani an bi"Wi" zimani dipe · · pektinin, dadimezirinin. yıvın,

. Bi k~··· ~iman p~n~erey~zerini ya mirov e, di we pencereye re ~~e lı rl?~he~ xwe u lı ge~un temaşe bike. Zirnan "EZ"a mirov e, :zA :ke bilın~ u pa~dar e, bune, kesatiye. Beyi zirnan ne em dikarin

nerıne_n Axwe lı s~r hştan çe bikin, ô ne ji em dikarin awiran öır u bawenyen IdyoloJi damezirinin. '

'Yek ku HAYDGER dibeje: "Zirnan xaniye bôneweriye ye" A ! ı d~stpeka dagirkirina Kurdistan ve hetani ve kelike tu cari proje ~ pıl~en ~ewldana ji hole rakitina nasname ô taybetmendiyen kesa­tıya m~ve ~U:d ?ID~wes~yan e. Di we hewldane de, reng e, zimane Kurdi Jı ?~! h~tı: b~hbr ha~ be pe}çiqandin her wiha bôbe bi qurban. Ü ta_radege Jı_mırove Kurd Jı hesten bizimane xwe hatibe bi dfirxistin. ~ıgel ~u ~ır~ve_ Kur~, ~wiya dawi, şiya nasnameya xwe ya netewi b~ pare;~ Jı_, lı di ware zıman de, ta qonaxeke pir balkeş ew proje u pılap gıhışbne arınane ô mebesren xwe.

A ~o dema k~. e~ nezi~ye li dergehen sala 2000 an dikin beji ter­me _KAur~a~~ı Alı ~er mıle me ye. Ke Kurmanci kuştiye ô sedemen k_?ş~ın~ ~edıvıyı ş~~~goy~ u_ roni k~ne nakin, çinld pisika Kurd ji vı tıştı: dı:_ane. Le ~ı!av lı sıfra hazıre". Tişta h eri giring ewe: Ma gelo em de ~awa!' bışen wi ~rm~ ji nôve ~ejinin, em de çawan bişen sosreta ku bı sere Kurmancı hatıye dest nışan bikin ku Kurmanci li xwedye xwe vegere ô ji şônşopa kuştine daweşinin? ' A N~ xwe em ~~zikahiye li sala 2000 an dikin ô zanistiyen zimani sınoren matmayıne derhas kirine.

A De ASaussurAe ô C?omsky taRolan part ô levy chetraos ô ji dest­peka ve sedsale de bı dehan rebazi ô teoriyen ~weser en li ser zirnan hatine avakirin.

ir?··· se~e~c;.~en lek??" ô ~ş~eçôyina zanistiya zimani "philo­logya. ~ezıntırm u aloztırtn bersıven pırsgreken jiyana mirov u civ-atan didin.

. LiA ser bingeha j~hevxistin " synthesis " ô lihevsiwarkirina peyv u wışe u hevokan beşıne taybetmend ji felsefeye hatine berceste kirin.

Herweha nôjentirin fi balkeştirin teoriyen rexnegiriya ve deme xyve di~peri~ ser Arola zirneo ô ser rad fi sewiyeta hônandin ô şeweye bikaranına zımane aferandin fi dahenane.

Bi rawestana linik ô li ser jooer ô kok ô reseniya zirnan iro ber­siva "ji ku hatin" ô "bi ku de çfin" ô çarenôsa mirov rete da;in.' " Herw~?a~ d~ma ~u zin:ı~zanan bere xwe dan naverok ô mijar ô ~tructura. zı_~e~, şıy~ pırsıne nuh ku giredayi bôn ô nebôn ô jiya­

ne ne, bıafırının, pısen şaristaniye, en diroke en civate u rewşenbiriye... '

ica di despeka ve serdeme de wexta ku "philologya" dest bi xwes­eri ôA teqina x~e kir ô bô zanist, di cih de dergeben xwe ji weje ô hu­ner u aferandıne re vekirin. Bi we vekirine re gelek bir ô baweri te­qiyan ô gelek ji ji nô ve ji dayik bôn. Ji xwe Formxwazen Rôz ô xeleka Brage encamen we teqine bôn. ô pe re teoriya edebi ô diroka edebi ô rexnegiriya edebi ji bi peş dikevin.

Le pirsa sereki a ku xwe çem dike hişe mirov ô dikare mirov ra­dest ô be hevi bike eve;

. Ma gelo cihana rewşenbiri ô tevgera wejeyi ya kurdan, herweha nıviskaren ku iro alen edebiyata kurdi ya nôjen(!) bilind dikin, ô zi­m~z3fl ô çend ~i~-zim~z~en kurmanci ya pişt şikesti, hetani ldjan rade ~u~~ke zan~s~yane Jı ve şoreş ô rebaziya zimani wergirtine ango hetanı kıJan rade şıyane lekolin ô pirttik ô kovaren xwe di bin akama ve rebaziye de biafrinin ... Mebesta min ne ew e çima Kurmanci ji ne x~~ filesof ô zanyar e, bi qasi ku çimabi şeweyeki zanisti ô bi ala­ven ~ımanzanine li ser alozi ô astengen zirneo nayete rawestan?!!

J ı bo ronikirina ve pirse ô ber bi çavkirina çend xalen giring di cihana weje ô kurmanciya iro de, erne di bejmara dahatti de hewil bi­din ku tiliya xwe deynin ser rastiya çend birinan.

Ehmed Huseyni

B i deste min girt: Kure min bela were li gel min. Hin ji giraniya xwe spart ser min ô em bi reve çôn.

Min je pirsi: Bi ku de Apo? -Ber bi goristane ve ... qef­

dek kaxez li wir e, ji mej ve bendewariya te dike ... Ma tu li kudere bôyi, ez ji hilgirtina wan westiyam, min ew danine ser gora xwişka te, min 'ew di nav stiri ô kela gore de v~şar~ne. Ez li te kerr ô gej bum, Jı geryane pirr westiyam.

-Ez li gel Cegerxwin bum. Me sinor birri, min bi çave xwe dit ku çawan leşker "lorca" dikôjin, li wir; linik we gola nezi tixôben Am fide. W erz bedeng b~n. Dar~n ?i 'ivan wek mije spi bun. Ez Jı bı te diramiyam Apo. V e hesina we niveroja li gel te hat bira min, dema te min himbez di­kir, dema te laşe min i piçôk bi 'eba xwe dipeça. Sira baye em derhas dikirin, ica em diketin xewe Apo!..

Di wan kolanen direj de me bireveçôna xwe berdewam kir. Ez derbasi tengereyeke ku bi ş~ngebiyan hatibfi dorpeçkirin, bum.

Tarİstane xwe berdabô ser k?şe~an, dema ku em dôri çiran dikehn sibera me direj dibô.

Em li ser kenaren goristane rawestiyan. Ape min desten xwe ber bi jor ve bilind kir, kir kurte­pist ô got:

-Anuha miri ti dibin. -Ki de ave bide wan? -Ne kes. Goristanine bi tof, lerzeke

gewriya min dagır kir. Ape min dev ji min berda ô ez bi tena xwe mam, wek besineki min bere xwe da tengereyan, gihaye havine di bi~ linge !f1İn de şikest, ji dôr, ~ın denge gullan bihist, esrnan çırand, tibôna miriya li jer lerza min çirand.

*** Berikirina xwe ber bi te de

dehf didim ô hecheciken xwe ber bi relan ve. W ek roavahiye bi• ser singa te de pelan didim. Peşken peşin en barane pore te şii kirin. bisken reş bi şewqa neynikek nô tevlihev kirin. Tu xweş bô ô bi gunehkariye gevizandi bôyi. Min tu himbez kiri, min piyen te yen hevgirti weki gilokeke ji birôske guvaşt. Min rôye te ber bi esrnan ve bilind kir ô min sere te e qereçiyane spart mile xwe. Ez bi goşte bawerdar ô bi hersa berikirine hatim nixumandin.

Ez singa xwe ber bi te de dehf didim, ica bi benderan mişt dibe. Gerek bii ez bi ewlebôn di goris­tane de razabfima. Bageren te li min dixin, wek balendeyeki serje­kiri diperpitim. Dilopen xwe bi ser ronahiya te de dirijinim. Ez berikirina xwe ber bi hebôna te de dehf didim ô meraniya xwe ber bi hewşen kevnar de, wek dayika xwe dema ku min wenda kir, di­girim. Bi şarezayi 'eba xwe li giyane xwe rapeça ô bi besiran hate dadan ... Hesiren ku ji we deqa veşarti ya ku herdem min je hez dikir, diherikin. Bireveçôna min je diheriki, weku çawa ez di evara dawin de ji giyane we herildm. Min lingen xwe ber bi daristan ô golan ô sazbenden gerold en baja-

Çiteya Paşin -Sibat 1994

ren mezin ve berdan. Min qefdek mezin ji kaxezan hildigirt, gerek ez, wan ji rewiyan re, ji penaberan re bix-winim.

Hespen birindar li wir in ı1 ziqe ziqa tivingen (SET>O) di berbange de ô terken ku pişti çend rojan di gole de di yar bôn, bine gole ji kile bô u Jİ şuna nilufera ter tôtin ô nehe­niyen zilaman bô.

Ez ji hev diketim. Ez nalina xwe ber bi bender­gehen şin ve dehf didim. Li herarnberi toza penage­han dipônijim. Ez zelôliye, ji birkirine ji ser dadiweşinim.

De li ser wan evaren giran en li wir ne peyiv!

De li ser daren zey­zefônan en weki jinan ne peyiv!

Ez li ser evare wek mireki surgfinkiri rôdinem. Ez singa xwe ber bi baranen te ve dehf didim. Ü ez bi ser goşte te de, goşte har, dilcevim.

*** nema ku derbas bôn,

dayıka mm kuJHken xwe en havini av dida, ô li ser zarotiya me dikir pite pit...

Bina evare ô bartide ji wan diffıriya.

-Ey Miren min ... Ey Bedirx­anino, ser sera ô ser çava.

Ji ser kum fi kolozen xwe toz dadiweşandin, rihen xwe en şin mist dan, sere xwe berdan ber xwe fı ber bi hundir ve derhas bôn.

Bi booengiya xwe ci dagirtin. 1898 .. Qahire Di tax ô kuç fi kolanen

Qahireye de Bedirxani liviyan. Derbasi mizgefteke Fatimi bô. Cejn di roja xwe ya duwernin de bô, bi bang ô tekbiran re kefxweş bô. Çend kelik bihurin fi neşiya

denge dayika xwe bi bir bine. Li buse siwar bô ô bere xwe da ıs­KENDERIYE. Di cih de çô ber bi perraevan de. Li wir keserek veda ... Xwest bin-av hibe, xwest li peşya keştiyen kevnar xine ... Li rex,.e ditir ... Li cibe dur, ş:Ex SEID bi sedare ve li ba dibfi.

-Ax .. xwezka anuha tu ligel min bôya, Ey ŞExE n.in i giran­buha.

Hem hem ziviri, li payıone si­war bii ô bere xwe da Istgehe. Li Qahire dest bi tipen latini kir. Derbasi rupelen zer bu. W ek mômeke ew li ıaşe xwe peçan ô d e s t b i nivisandinekir ... Ünivisand .. Nivis and ... Nivisand

www.ars

ivaku

rdi.o

rg

Armanc 9

Çirok

Xewneke xweş

Kamiran Hajo

Diyariji zeriyen gunde *Maşoqe re, yen ku bi jiyane şa nebUn ...

nav kaboken xwe de, xwest ku ca­reke din bikeve nav xewnen xweş de ..

L We pere min tera kiraseki u

soleke nuh, pehn'i bilind, bi­i piyala çaye neri, qetek kin .. be le destmaleke nuh j'i ge-

nane tenfire j'i di berde, be dile rek:e, naxwe dive ez ji hernil palan xwe deste xwe avete nen, par'ik çelengtir birn, bi rasô j'i, di hernil jekir, avete deve xwe u bi girani rojen buri de min tu kernay'i neki­cut, çaye bi ser de kir, bi zore riye ... Hinek derrnanen xweşik­quıpand. bilne j'i gereke ... Le ez w an tiştan

Ji J'ine re bilbil kul ku careke hemuyan bikirirn, ez e çi dirne ji bjl'i çaye u nan, tişteki di bi rnale..? Li vir J'ine pe hisa ku dix­taştiya sibehe re hebe, le ditina waze kesereke berde ... we ji rewşa rnale re ew be deng Bave min u biraye min j'i kar dikir .. Xuriniya xwe şikand, rabil dikin, ewe tera rnale pera ser xwe ji mal derket. binin .. Bi vi rengi J'ine baweri ji

Sibeheke payizi ye, baki sar xwe re çekir ... Bi rasô desmala te, pelen daran mini kevin j'i hin baş e, dermanen yen zer u hişk ~------,------·----..., xweşikbune j'i di w eşine .. kel'ik ne hewqas'i ge-en daw'i ne ji rek in .... jiyan wan pe- Ew di van lan re, bi nerm'i xewnan de, u nazdari ji ba- p'ikab hat, pale ni tene xwar, ketne paşiya weke ku bi fe- we, ji ber gira-d'ibun xatiran niya palan, bixwazin .. .Re paşiya pikare didine daran ji hate xwar. bo pişkiv'ineke Rewşe bi tene nu, jiyaneke nu li peş, navbera şuna m iri ne ajovan u sereke bigre.. # palan de, si-

line bere warbu. Bu kur-xwe da xaniye tepista bine-li keleka gund, ci ye kornbfina pa- kan, weke her len pernbil. Roja dawi bu ku Jine roj u binek di ber xwe de kenin. u keçiken gund diçune çinina J'ine li kev'ika dawiya pikare pernbu .. ji ber ve yeke j'i bi şipiya ma, bi deste xwe hesine xweşbilneke dihisa Giha civane pıkabe girtibil ... xwe, bina pale hernil nehatibfin. Pikab bi reket; baye sar bi leb-

Kirase Jine ye tenik ew ji sira te re sartir bil, lerz'inok bi laşe we sibe nediparast, lewra li ber Jine hatin, rabil destınala xwe li d'iware xan'i li qelev'iska bedeng rnile xwe peça u pora we ya hirn­runişt, sere xwe kire nav kaboken biz u reş li ber be ket. Bevila we xwe de u xwe pevve guvaşt. Ta- ya kin u xweşik u leven tenik li vika sere sire, li ber wl diwari ew ber wl baye sar sorbiln, tişte je sist kir u hişe we hedi, hed'i kete hat xwe pev ve guvaşt u xwe xeyalan.. nez'iki hevala xweyi di rex xwe de

Hate b'ira we ku daweta hevale kir ... we nez'ik e u ji bo ve yeke pişô Weneye we bi kiraseki nu, peren xwe bistine, we kiraseki rengi ii çiris'i di govende de, di de­nuh bikire, kiraseki bi gul, rengi, ste Şero de, ji ~r çaven we neçu. li ber ronahiye bi çirisine, çaven Deste Şero deste we diguvaşt u xortan bi ali Jine de bikşine u geh nequşk je dida, we j'i carna bi dile wan bi-eş'ine .. U ji xwe re guvaştina deste Şero xwe sist di­got, ne dil u çaven xortan, le dile kir, carna bersiv bi guvaştineke ji Şero bi tene .. tan'i ber çave xwe, deste xwe dida, carnaji bi keneki be çawa we di govende de, bikeve bin levan re .. ii daw'i....Ew dawet \ deste Şero, ji xwe re digot: Eze dibfi daweta we u Şero ..... rejime xwişka wi, hevala min e Bi qirina keçikan u zernure ku here bikeve desre wi, eze du~ kernyon u pikare re, Jine ji xew­kevirne deste hevala xwe, pişô nen xwe şiyar bil, le bele kel'ike bera hevala min govende şiyarbfina dawi bfi .. kernyona be­berde, we çaxe, ji neçari!!. eze de- ~xt u ajotina ajovane ku Rewşe ste wi bigrirn. dı rex de, bfine sedemen karn-

Bi van rarnanen dawi tevz'i- bax'ike rnezin .... nokan laşe we girt u bi xweş- Xewnen Jine bi rewane pak re, bilneke hisa... bi ezrnana ketin, belav biln, ji

Lig-liga keneki ew ji rarnanen bara hev ketin .. we şiyar kir, sere xwe hilda, dit Jine bi 1aşe xwe ve bin erd bil, ku Rewşe u hevala xwe dikenin. le xewnen we ji azınana hatne Rewşe riwe xwe bi derınanan sey- xwar u di kuleken xaniyen xiza­andibil, di dil xwe de xwe xweşik nan re derbasi hundir biln, bilne kiribil. Bi nav pale ye, le ya rast rnevane keçiken nôhaô, yen ku ew e ku ew tu karl nake .. ji ber ku xweş bawer dikin, ku bi kede de sereke palan dil tenik e ii Rewşe van xewnan pekbinin ... ji cornerd e .. !? * Maşoq: Gundeki Kurda ye,

Jine bi xernsari bere xwe ji wan guhert ii sere xwe öısa kire dikeve bakur-rojhilate Qamişlo

betiri 40km duri Qamişlo ye ..

Çileya Paşin- Sibat 1994

Kevire Roje: Yek ji xweşiktirin ii ji bi navii­dengtirin helbesten O. Paz e. Di sala 1957'an de, bi şewe­yeki destani ii bi xwesi­partina li ser sembolen sal­nameya kevnar a Meksike, ev helbest nivisandiye.

Di v;e helbeste de O. Paz xwe dide ber pelen diroke ii di derya berikirina demen kev­nar de bin av dibe. Helbeste ji raman ii bireweriyan rut dike, d'!ku peyv ii fişeyan bi fire xıne u esmane stiran ii a­hengan berfirehtir bike. Her wiha li ser ritma biineweriya xewn ii areziiyan, siriid ii diloken nemir di afirine. Li me vedigere, toza qalind ya diroke ji ser hest ii mejiye me dadiweşine da ku me-wek mirov-ji her tişti cuda bike. Desten alikariye direji me dike ji boyi ku em bi tenha xwe ligel xwe ii ligel pirsen xwe nerninin. Dema ku li ser paşeroje dipeyive me bi ali peşeroje ve dehf dide. ii dide xuyani kirin ku çawan insan biinewereki giran buha ii payedar e. Wergerandina (kevire roke bo xwendevanen helbeste dergehe derbashuna nav jiyana O. Paz bi xwe ye ji; Jiyana pir ali ii ber-fireh.

Be guman: Wergerandina hel-beste nokeriyeke mezin e, hem bo helbeste ii hem ji bo hel-bestvan bi xwe. Le ez dixwazim bidim diyarkirin ku e me, tene me hewl daye ku em helbeste di kiraseki Kur­manci xinin. Çunki wer­gerandina helbeşteke mina helbesta "Kevire Roke" ba­reki pir giran e bo sewiyeta Kurma-nciya iro. . Bi h~viya ku rojeke ji rojan

z!ma~e me asoyen xwe biçi­rıne u wergereki di bikaribe ve helbeste -wek deq-wer­gerine Kurdi

Armanc

www.ars

ivaku

rdi.o

rg

Armanc 10

A

DERHEQE A A •

MELA EHMEDE XASI DI . .

\1.\l.\IIS.\'\I.J

"Qewmek eke bekitab bo Deware beziwanf maneno"

Ehmede Xasi

Melaye Xası Mewlıi.da Zazf Bizare Zazf çekirfye, ne Tazf Cengnama Kurd u Ermen

nivfsf W ek agir berdi me difsf

Cigerwxin

Ehmede Xasi, şairek welatper­wer e Kurdan o ki raya (fina) ewili -1898 di- ebi lehça Kirdki (Zazaki, Dimilki) yew mewlud

· nuşto. Yani kitabo Kirdki yo ki vere verkan nusiyawo ebi desthe ye nusiyawo u no kitab 1899 di Diyarbekir di metbe'a ro gunawo (çap biyo). Ehmede Xasi gore, qewmo ki wayrre kitabi nebo, de­waıi maneno. Deware beziwani!

Çend seni ra ver mi no mew­lid herfane 'Erebki ra tadabi herfa­ne Latinki ser u 1985 di ebi elfa­ba Kurdki ya ewroyini kovara Hevi di dabi çapkerdiş (1).

Ehmede Xasi ebi Kirdki, Kur­maneki (Kirdasi), Tirki u 'Erebki zewbi şiiri zi nuşti. Yew şiira ye ya Kurmaneki ya ki M. Licokic'i mi re erşawita (rişta) ma na humari di çap keni. Zeki şiira Cigerxwini ya corini ra fam beno, Melaye Xasi, Cengnameye Kur­dan u Ermeniyan zi nuşto, heyf ki no cengname deste ma di çino u ez bi xwi nezana ki no ebi Kirdki yan ebi Kurmaneki nusiyawo, vatişe Zeynelabidin Zinari gore no cengname Kirdki biyo.

Mi derheqe Mela Ehmede Xasi di him hfımara çarina kovara Hevi di him zi humara diyina kovara Devrimci Demokrat Gençlik di (Adar 1978) tani me'lumat dabi. Lahele ne me'Iumati di -ki tani merdiman dabi mi- şaşey zi esti. Ez wazena tiya di ne şaşane xwi raşt bika. Mesela mi nuştbi ki o serra 1863'di Hezan di marda xwi ra biyo, Iabele tezkireye ce­reni ra fam beno ki no tarix şaş o (Tezkirewo ki ez behs kena u şima fotokopiya ye tiya di vineni, M. Li­cokic'i mi re erşawito, Humay ye ra weş bo). Ne belgeye Tirki di nuşte wo ki Ehme­de Xasi [1]283 di marda xwi ra biyo. Zanayişe mi gore no tarix Rumi yo u tarixe Miladi gore 1867-1868 o (eke Hi eri bo 1 866-1867 o). Yani mer­dim şin o ( eşkeno) vajo ki Melaye Xasi 1867 yan zi

1868 di daykda xwi :._. ·-·

ra biyo. Ne tezkireye Ehmede Xasi

gore, nameye perde ye Hes~n o, Hezan di marda xwi ra biya, Islam o, zeviciyaye wo, beşna ye mi­yani ya (ne derg ne kilm a), çime ye şalen i, renge çerme ye zey renge genimi (xeli) yo, wilayete ye Diyarbekir, qezay ye Lice, dewa ye Hezan o, numrey bane ye 49 o. No tezkire bi xwi 29 Mart [13]37 di yani tarixe miladi gore 1921 di nusiyawo.

Zaniyeno ki karbidestane Tir­kan, 1909 di Melaye Xasi Diyar­bekir ra surgune Rodos -a ki De­ryaye Sipi di ya- kerdo. Ye demeyek muftiyeya Lice zi kerda (2).

Herçiqas tani nuştoxan nuşto ki Ehmede Xasi 1950 di (3) dinya xwi bedilnaya (şiya rehmet) zi, raşt niyo. Ye 18. 2. 1951 di dinya xwi bedilnaya

Ehmede Xasi yew şiira xwi ya 'Erebki di behse Mostefa Kemali zi keno, vano:

"Qfdwetu'l-Etrakf turren el-musemma bf'l-Kemal

K ane me'nahu zewalen, fi'z-zewalfn fi' z-zewal"

Yani: "Sereke Tirkan,

nameye ye Kemal Me' na ye qediyayfş,

qediyayfş di qediyayfş bi"

Çend qisme yew şiira Tirki Ehmede Xasi zi wina yi ( 4 ):

BENZER

Bir kavm kitapsız olsa Dilsiz davara benzer. Dinsiz hayat-ıfant Y azsız bahara benzer. Adil olan mübarek Ebru-yi yara benzer. Zalim olan kirnesne Çehre-i mara benzer. ( ......................... )

L-----------------------------~

Alim olan münewer Bütün envare enzer. Cahil olan zavallı Mumsuzfenere benzer. Kelam-ı hikmetamiz Misk-i Tatara benzer. Hasf, makal-ı sadık Şems-i nehara enzer.

Eke ma ne vatane Xasi tadi Kirdki, o wina vano:

MAN ENO

Qewmek eke bekitab bo Deware beziwanf maneno. Heyato fanfyo bedfn Wesare beaminanf maneno. Muberako 'adil Birewane waşta maneno. Keso zalim Şekle marf maneno. (. ....................... ) Roşnvfro 'alim Heme roşnan maneno. Belengazo nezan Fenera bejindi maneno. Vatewo hfkmetin Miske Tatarz maneno. Xasf, vatewo raştiken Roje rojf maneno.

(1 )Hevi (kovara çandiya gişti), Paris, no: 4 (İlon 1985), r. 75-97 (2)Şevket Beysanoğlu, "Ahmed-i Has­

si", Ziya Gökalp, üç aylık kültür dergisi, Ankara, no: 60 (Aralık 1990), s. 69 (3)Şevket Beysanoğlu, nuştewo corin,

69 (4)Şevket Beysanoğlu, nuştewo corin.

70

Çileya Paşin- Sibat 1994

Şİ'~EKE XASI YA

MELA EHMEDE Bİ KURMANCİ

Min du şi'ren şaire Kurd, Mela Ehmede Xasi di 1992'yan de ji deve Mela Ehmede Se'diye nivisandibôn (Ehmede Xasi, Mewluda Kirdki -yani Zazaki­nivisandiye). Paşe min ev şi'r nişani kek M. Emin Bozarslan dan u derheqe bin beşen wan de je agahdaıi xwestin. Pişti xwendina van şi'ran kek Bozarslan di yar kir

ku ev ne du şi'r in le şi'rek e. Hin beşen ku di ve şi 're de kem bun u hatin bira wi ji wi le zede kirin. Herweha bin beş u gotinen ve şi're ku baş nedihatin remkirin, wi bi jerenotan izeh kirin. Ez jibo alikarl gelek sipasi kek M. Emin Bozarslan dikim.

M. LİCOKİC

DIREJ KE XASIY A

(l)nezmek cedid: helbesteka (şi'reka) nu (2)tehiyyat:''Piraııiya "tehiyyet" e, ew ji bi mena "si­

lav" e. (3)Karaz: Gımdeki Lice ye. Seide ku ev helbest li ser wi

hatiye nivis'in, ji wi guııdi ooye u ,;e ra haliye gotin "Seide Kll'azi''.

(4)qeyser: imperatore dewleta B"ızans (S)Enter: Merxaseki Erehan buye. (6)seyr: meş. meşa li re İskender. Isk:endere Mııkedoııi ku di nava Kurdan da je

ra re gotin ''Esk:endere Roıııi''. (7)wech: rii, sinçe Cahiz: Niviskareki Ereb e navdar bôye; di navbera sa­

len 775-868'aıı da li Besraye jiyaye; yek ji peşrewen edebiyata Erebın ooye; gelek jir u zaııa biye; li ser bılıetfn rure rure gelek pirtôk nivisine. Ubele bi s'inçe u niye xwe gelek zişt (çirkin) bıiye; wisa zişt bôye ku bftye nişan u sembola zi~ riiym. Halllleki Ereb di heqe zişliya wi de gotiye "eger beraz careka di ji bihata nıesixkirin, disa ji bi ziştiya xwe de ji Cahiz k&nıir bftya". Di Iıeqe ziştiya wi da ev mesel<i: Jİheye: Jinek çı1ye nik ayiııxezek {ressam) uje xwesıiye ku je ra ayina (resiın)şeyten çeke; ll}inxez gOliye "Min şeyten neditiye, ez nizanim çawa ye, ez nik:arim ayina wi xez bik:im u çekim." Jinik: bi xemgini ji dikana

wi derketiye çftye u li re rasıe Cahiz haliye; hema deste wi giıtiye u ew kaş-kaş kiriye, biıiye dikana ayiııxez u goliye "aha şeytSn ev e, de le binere u ji min ra ayina wi xez bike". Di ve belbeste da Melaye XasJ, riiye Seide Kıııızi ji niye C3ıiz deh qıı ıjşlıir u xi­rabıir Dişarı daye.

(8) Yani "riiye wi gelek dijwar e u môrtal e, mure wi ıai e".

Ev malik: u her se maliken li pey we bi zimaııe Erelıi ne.

(9)Yani "deve dişibe şek:! u awaye wi, şek:l u awaye wi wek şek:! awaye deveye ye".

(lO) Yani "deınen wi wisa nin ku cehen­nem ji wan dilr diçe, cehennem xwe ji de­men wi diparSze".

{ll) Yani ''kabfts dinava mirovaıı da ew bixweye".

(12)Sextenam: Navsexte. Nave "Seid" bi meııa ''bextyll'" e; ku ew nav sex­te u qelp be, dibe "şeqi", ew ji bi maııa "xi­rab, Jıebext, gıınebkar" e.

(13)bi nisbet me: li gora me. (14)Hewr: Gımdeki Lice ye. (lS)Şeqlat: Gımdeki Hene ye, ,;e ra te

gotin "Şeqelat" Jİ. (16).Dfı1bı ı1 Hıir: Du guııdeıı Lice ne. (17)Heriri: Niviskareki Ereb e gelek

navdar bftye; di navbera sal en 1045-1122'yaıı da jiyaye; li Besraye xwendiye. Pirtilka wi ya bi nave ''Meqamat" gelek navdar e u di edeliyata Erebi da ciyeki gelek bilind u giring girtiye. Nave wi bi teınami Qasiın bin Eli ei-Heriıi ye.

(18)edeb: edebiyat mahir: jehati, hımennend, kertıati (19)İsm~ E'zem: Nave Xwede ye me-

ziııliriıı. Li gora baweriye, kese ku wi navi bizane dikare kerrametan Dişarı bide, me­sela dikare bifire. qactı,·: tuwana, kese ku dikare tiştan bike, kese bezdar u

~ (20)Cı1m: Uyeki neze Lice ye. Cı1ınat: Gımdelô Heıroye ye. (21 )Memı1r~ exnaman: Kaıbidesre

ku pez u dewm xelk:e dijııarıin u qeyd di­kirin u bi Daira Maliye didan zanin; we daireye ji li gora waıı qeydaı:ı ji xwediyen wm pez u dewllllll beş (vergi) dixwest u dis­lllld Li hin ııeıen Kurdistaıi xelk:e tinaz bi waıı dikir u ji wm ra digot "keıjiıner".

Sernede ku Melaye Xa<ıi ev helbest li ser Seide Karazi nivisiye ji ev bôye ku Seid deına me'mure exnaınan bftye, se bizinen Xasi li dere gımd diline u goliye "ev qaçax in" u ew di defteıa xwe da qeyd kiıiııe; bi wi awayi Melaye Xasi mecbilr maye hem bSşa wan daye, hem ji ji her ku bere ew ne­daıe nivisin, ceza daye.

(22)Urgo: kerguh, keroşk (23)xame: qelem (24)eqda nlkab~: binina mare, mar­

birrio (25)FUe: Kese li ser öme İsa, Xristiyan.

Li Kurdistane bi pirani ji Ermeniyan ra hatiye gotin 'File".

(26)Sancı11: Ben yan zincira ku dik:in sıı1y@n kilçik:an u wan digeıiııin. Di peyve­kapeşiyan a Kureli da re gotin "xweşilôya ~~: ew e ku di saıDlle da be".

Polat: Pola Xasi xwestiye Jıeje ku "we­Iew ku tu sancwen bociyen qulan ji pola ji çeki, Seid wisa beker e ku Dikare wan zeft bik:e."

www.ars

ivaku

rdi.o

rg

Arınane 11

Ji bo hevale nemir Av. Ahmet Karlı

Hevale me ye heja, tekoşere welatparez, endame Hevgirtin-PDK Ahmet Karli di 7'e Sibata 1994'an de ji nav me barkir çO heqiya xwe.

Ahmet Karli ji salan 1960'i vir de di nav tevger~ Kurdi de cih girtibO; yek ji damezrener u berpirsiyare DDKO ya Stenbole O he~eha damezrener O endametiya Komita Navendı ya KiP'e fi kiribO.

Pişti ·ı2·e iıone wek gelek .rewşenb}ren ~urd bO • • • • mihacir O li Parise ciwar bO. U endame Enstıtuya Kurdı ya Parıse bu. .

Ahmet Karli di van salan dawin de ji bo xurtkirina hezen welatparez, dı pevajoya yekitiya rexistini ya Bakura Kurdistane de cih girt. • . •

Bi koçkirina tekoşere Kurd Av. Ahmet Kar~i, ~e~gera bakure _Kurdıstane xebatkareki heja O gele Kurd ewladeki xwe yı bı rumet wenda kır.

Bila sere gele me malbata wi O welatparezen Kurdistane sax be. ' Hevgirtin-PDK

Wesanen Jina Nü ->

Ronahi (1942-1945) -Mir Celadet Bedirxan Roja Nô (1943-1946)-Kamiiran Ali Bedirxan Şeyh Sait Hareketi (1925 Büyük Kürt ayaklanması)­Pof. M. A. Hasretyan. Dr. K. M. Ahmed, Miirad Ciwan

Le Bireweriyekanim -Kerim Husami Komara Demokrat a Kurdistan(Mahabad) -Kerim Husami Denge Xezikan(Karikator)-Mamoste

Korniteya Swed

Tevgera Rewşenbiri ô siyasi ya Kurdan (dawiya 1800 destpeka 1900)- Dr. Celile Celil Büyük Anayurt savaşında Kürtler- H. M. Çetoev Images du Kurdistan de Turquie- Şuayip Adlig Yüzyıhmızın başlarında Kürt milliyetçiliği ve Dr. Abdullah Cevdet- Malmisanij Hesir ô Baran (çirok) -Bave Naze Zargotona Kurden Sôriye -Dr. Celile Celil Agire Sinema Amôde - M. Alırnede Nami Zazaca-Türkçe Sözlük -Malmisanij Na Xumxum a •.• -Amadekar Koyo Berz Bir Kürtle konuşma(Şiir) -Adonis Buduris Diwana Rôhi- Şex Abdurrahmane Axtepi Herakleitos(Şiir -Zazaki) -Malmisanij Şairen Kord en Klasik- Abdulreqib Yôsuf Li Kurdistana Bakôr ô Li Tirkiye Rojnamegeriya Kurdi- Malmisanij ii M. Lewendi (cild: 1 ii 2) Mirsad-ul Etfal- Şex Mihemed Kerbela İki Dünya Savaşı arasında Irak'ta Kürt sorunu -Prof. Dr. Şakire Xudo Zimane Min-Haydar Diljen Yeni Çağda ve son çağda Kürt Hareketi (kollektiv) Hôneren Tabloyen Şerefname - Abdulreqib Yusuf Türkçe açıklamalı Kürtçe Dilbilgisi(Kurmanca lehçesi) Miirad Ciwan Kord ô Kurdistan- Dr. Abdurrahman Qasimlo Folklora ma ra çend numôney- Malmisanij 1980 Kürt Ayaklanması- Dr. Celile Celil Mer Mera nasdike- (Karikator) Mamoste Tir di nive kezebe de(Şiir)-Zeki Syda Bi xewna we penôse dilorinim- Ahmed Huseyni

Adresa Xwestine Box: 30

740 22 Belinge-Sweden

Tel: 8- 803135 Fax: 8- 801825

Çiteya Paşin - Sibat 1994

Hevale heja, tekoşere Kurd

Av. Ahmed Karli Di 7"e Sibata 1994'an de

ji ber nexweşiya dil wefat kir. Bila sere millete Kurd O

malbata wi sax be.

YE KB ÜN (Parôya Yekbfiyi ya Gele Kurdistane)

Korniteya A wrfipaye

DEP hilbijartine .. ku li Kurdistane ji DEP' e re derkevin wek neteciya refer­andiime ben nişandan ii dewlete di qada navnetewi de texe tengasiye. Loma ji li Kurdistane hem li ser tema­me gele Kurd him li ser DEP' e dest bi terore kirin."

Herçiqas iro DEP di bin waran de şaşiyan dike ji, li heniber partiyen din di nav Kurdan de bin potansiyeleke mezin heye ku piştgiriya we dike. Dewlet ji ve piştgiriye ditirse ii ji bo ku DEP di

van hilbijartinan de zede rey nestine, dewlet bi her hawi li diji we şereki psikolojik dajo, avahiyen wan bom­bebaran dike, namzeten we yen belediya digre ii tehdit ii çavtirsandine li wan dike.

Beri ku rojnama me bi­keve çape DEP' e qerar stend ku we hilbijartine boykot bikin. Pişti ve qerare meriv meraq dike gelo mebôsen DEP'e we xwe ji Mec­lise ji vekşinin ya na?

Kampa ... Di bomheranan de

nezi ıso bombe hatin bi kar anin. Di diroka Ko­mara Tirkiye de ev cara peşin e ku dewleta Tirk erişeke wiha ji "hudu­den" xwe 110 km durtir, pek tine. Li gor berbir­siyaren hukumeta Tir­kiye, di bombebaranan de gelek ziyan hatiye dain t1 nezi 200 gerillay­en PKK'e ji hatine kuş­tin. Le PKK ve iddiaya dewlete puç derdixe t1 dibeje "me bere zanibu ku we dewleta Tirkiye kampa Zele bomhebaran bike, ji bo we ji me karn­pe terk kiribu t1 ji ber ve ye k e ji zahi ya te me nine." Le tişte resmi yen ku heta nuha hatine be­lav kirin ew e ku ji gun­deki Kurdistana İrane ku 3 km nezi kampa Zele ye 9 kesen sivil hatine kuştin t1 19 kes ji birindar bt1ne.

Ji bo ve yeke di navbe­ra İran t1 Tirkiye de di vare diplomasiye de problem derxistin u.dew­leta Tirk we tazminat bide Irane.

Wexta balafiren şer yen Tirkiye li kampa Zele dixistin tanken Tir­kiye ji diketin hundire sinore Kurdistana Iraqe.

Ji Niviskaren ... Wexta rojnama me li ber

çape bii, kesln Platforma Demokratik ya Diyarbekire ji avetin hefse. E w kes ber­pirsiyare rojoamıı Medya Guneşı ye Diyarbekire Hamdullah Akyol, Seroke Sendika Genel-Iş ye Diyarbekire Mahmud Alp-

aslan, Sekretere Sendika Belediye-İş M. Tahir Kes­kin ii Seroke duyemin ye Sendika Harb-İş M. Zulkuf Karakoc in. Polis eriş bir ser buroyen Medya Gı.Üıeşi yen Diyarbekire ii Adene ii gelek zerar daye wan.

Destdane ser arşiv ii kiteba M.Ali Ural ya bi nave "Sorgu zindan Direniş ve yaşam" Berpirsiyare Gişti ye Medya Gun~i Mahmud Metin bi beyaneke van erişan protesto kir

Necmettin Buyukkaya di dile ... rezimana Lehta Zazaki ii fe­rhengek Zazalci ii Tirki ji hat çapkirin. Ji ber ku ani­ha binek derkıetine ii dibejin ku Zaza ne Kurd in, ew xebata noren rojane dikare şikeke di der~eqa Necmettin de li ba binektari peyda bike. Min ne careke tene, le pir caran ji Necıınettin ev guh­dar kiriye: Tiirsa min ew e ku rojelee hinıek Zaza derke­vin ı2 bejin ~za ne Kurd in. We dijmin bi ve pir kefrweş bibf. Ev ji bo me Kurdan zeijfyek e ı2 xete­reke mezin ~- Dive em di ve derheqe de pir şiyarbin.

Girtin u şehidbuna wi

Necmettin buhara 1982'an li Diyarbekire hat girtin. Nezi du salan zin­dani ma. Deına Necmettin 41 sali bii, di nabera rojen 22-24 Çiteya Paşin ya 1984' an de. di zindana Diyarbekir de bi awayeki ne mirovane halb kuştin. Roja kuştina wi ra eseh, hew qatilen wi d.iı.Jmin.

Necmetti~ bi şoreşge­riya xwe, bi egiti ii fedek-

ariya xwe, bi zireki u dilo­vaniya xwe mirovek bii. Wek hemu mirovan ew ji xwediye binek "şaşiyan" bii. U dema ku sax bU, kar ii xebata wi bersiva hemu bebexti u neheqiyen ku le dibiin dida. Le pişti ku şehid ket pirtirin tişten baş ji bo wi hatin gotin. U ne­heqi ii bebexti ji le hatin ki­rio. Min zude dixwest ez bersiva gotineke ku ji bo wi hatibu gotin bidim.

Cemereki ku di eyni deme de di zindane de bU ii cesareta ku tev li serbilda­nan bibe nekiribu, pişti ku derket ji bo ku xwe wek miroveki jir ku karibii ji­yana xwe xelaske bide nasin, gotibu ku Necmettin ji ber "kaprisen" rwe yen serokatiye hate kuştin. U aqil~ jir, ji ber fedibilna "kirinen" xwe, ya ji nekiri­nen xwe ji bir dikir ku fer­qeke peyva "kapris" u ber­pirsyariya li hemu deran u di hemô rewşan de di­yarkirina cesarete şoreşgeri u helwesteke bi rtimet he­ye. Be guman ger ku Nec­mettin li emiren ne-

mirovan guhdar kiribaya, dema xorten 20 sali diwaren zindane dibejandin ew bi xwe be deng bimaya, nedi­hat kuştin.

Hinekan ji bi aqil ii ne­ten tuccaran gotin ku heva­len wi yen kevn ji bo wi tiştek nekirin. Beri hemu tiştan dive ez bejim ku em ne hevalen wi yen kevn in, em hevalen wi yen her deme ne. Tişte mezintirin ku mirov karibe ji bo wi bike, ew e ku mirov ji bo serketina arınanca ku wi bi salan ji bo kar kir (i ji bo şehid ket, kar ii xebate bike ii bike ku ked u xwina wi ô a bi bezaran şehiden din bi avedenere.

Necmettin sala 1975'an bi destgirtiya xwe ya salen dibistane Cemile re zewici. Du keçen wan, Serdil ii Aliya hene.

İro pişti deh saliya şehidketina Necmettin, bi giramiyeke mezin wi bi bir tinim. Necmettin bi şev u rojan di dile me u bi beza­ran Kurden din de diJi.

www.ars

ivaku

rdi.o

rg

Armanc 12

Marifet ew e ku mirov ji kisi xwe bifikire

karanine bi zimanen ciranen wan bune. Piraniya wan gotinan ji Erebi, Tirki u Farisi ketine zimane Kurdi. W ek misal Emir gotineke Erebi ye u maneya we reise eşireteke, heremeke yan ji reise qewmeke ye. Li Kurdista­ne pirr kem axa yan ji mir hebı1n ku di eyni wexte de ne seroke eşireteke bı1n.

Rexne kirin marifete dixwaze. Ji bo ku mirov fıkreke yan ji berhemeke bi­nirxine, pewist e beô her tişti sere mi­rov roni be, nuxte u ferqiyeten ku mi­rov dixwaze ifade bike, bikaribe baş bine zirnan da ku mirov li diji çi ye u bi çi riye be lemkirin. Di bejmara Ar­mance a ı44'an de bı nave "Çend Go­tin li Ser ldris Bitlisi u Drama Kur­dan" mviseke Yaşar Abdulselamoglu hat weşandin. Abdulselamoglu di nivisa xwe de, dixwaze "çend şa­şitiyen" min nişani xwendevanan bide. U di nivisa wi de binek tişt baş nayen fem kirin, ku ew bi çi metodi li çi rexne digre ne xuya ye. W ek minak, Ebdulselamoglu rexne li nivi-seke min ya ku di derheqe dirok-nivisine di­gre, le di nivisa wi de, qisme di de­rheqe diroknivisine de, dijayetiya he­wokeke bi fikren min re tuneye. Lewra naye fem kirin ku, ew rexne li nivisa min digre yan ji li dirok ni visandina Kurda digre.. "di nivisareke xwe de R.Polat rexne li ke­sen ku li ser diroke dixebitin digre, xebaten li ser dfroke weha nabe dibeje' 'Nivisaren Kurdi çi edebi, çi ilmi, çi dirok bin li gor standartin universal nekemiline.' "dirok ji weke hemu rengen zanistiye ciddiyetete dixwaze." " Em dizanin ku di nav Kurdan de dfrokzam peş neketiye"

Goya Ebdulselamoglu bi wan hevo­ken joô xwe xwestiyr rexne li van ditinen min bigre; "Di nivisandina diroka Kurdan de gelek valahi u alozi hene u nivisinen tarix u zanistiya diroki sat hi ye u çiroki ye." " Çunki dema ku mirov li standart u kiriteren diroke, diroknasiye u diroknivisina iro dinere, mirov dibine ku di vi wari de Kurdan he ji di nivisandina diroke de giren biçukji dirası nekirine." Wek min li jor ji ifade kiriye, baş naye lem kirin ku nuxten cihe çi ne, Ebdulsela­moglu dixwaze çi rexne bike u derde wiçi ye.

Li gel we ji, her Kurdeki ku civaka Kurda naskiribe, ye bizanibe ku Kurd ji bo her serokeki eşireteke gotina axa ji bi kar tinin. Mlnak di vi waô de pirr in. Heta sedsala 20'an ji gotina Axa u Serokeşir di eyni maneye de dihat bi karanin. Le pişti peşketina kapitalizme, li Kurdistane zenginen erde çebun u Kurdna ji bo wan ji goti­na axa bi karanin. ·

Ebdulselamoglu ji bo tesbiten xwe yen "ilmi" Şerefname tehrif dike. Ji bo ku nereje eşira Şerefxan heye wiha dibeje, "Şerefxan Bedlisi di 'Şeref­name' de dinivsine ku, piştre, xwediy­en Emir Şeref bi çi awayi u bi şikte derweş, wi direvinin". Her keseki ku Şerefname xwendibe, dizane ku Emir Şerefxan di eyni wexte de reise eşireta Rojki ye u dema ew di deste Şah İsmail de girtiye, eşireta wi; eşireta Rojkiyan wi rizgar dike.

Nuxteke din a ku Ebdulselamoglu rexne li min digire, ew ji ji bona ku min gotiye nave bapire niviskare Şerefname Şerefxan B ediisi ye. Min belısa hevalbendiyeke kiriye u je en­cam derxistine. Ebdulselamoglu beyi ku rastiya we hevalbendiye u encamen ku min je derxistine munaqeşe bike, li ser "şaşitiya" nave Şerefxan disekine. Li gel we ji, ji bo ku mirov şaşitiyeke faktayi bide xuya kirin, pewist e ku mirov delil u çavkaniyan nişan bide. Ne rast e mirov wiha jiber xwe ve bi­beje, "Xwiya ye R.Polat, wusa be çavkani, Hevalbendiya Şerefxane Bed­lisi bi Yavuz Sultan Selim re şirove dike".

Tişte ku mirov ji Ebdulselamoglu fem dike, wi tene nave Şerefname u niviskare we di nusxa Tirki de a ku M. E. Bozarslan wergerandiye de ditiye. Nave niviskare Şerefname di ferhengen Osmaniya de Şeref ad-din

Çileya Paşin - Sibat 1994

Mahmud Lewendi

Hevaleng hengj a!

lilli~i~-1~~~-~~1~ Hevaleng hengja!

Emg li veng derge ne geleking. Li gorg niffıngsa Çtnge emg eng­qeliyeteke pirg !piçfıng teng qengbfılg kiring. Çimking emg te­neng hefteng (70) milyonging.

Mintingqa ku emg leng dijlng, jeng re dibejing "Çiyayeng Xfı­

nang". Çeng rongj bereng me ji cejnga

Newrozinge pirozing kirg. Dengbe­jinge me ye bi naving fı deng Şing­Vang bi denge xwe ye xweşing fı tengbfıringa xwe ya ringding sitra­neng gelering fı folkloring peşkeşi me Kurdeng Çinge kirg. Hongzang Şing-Vang di dawinge de sitranga mengşfır Kinge Emg gotg fı şev­aheng xelas bfıng.

Çend pikenin ji Riber Seid

Her wengha li veng derge me ji Engstingtfınga Kurding a Çinge ve­kirg. Hfıng dikaring hemfı kovar­ing fı kitabing fı belavokeng xwe bişining ser navnişanga

Engstingtunge. Ji bo hejmaringa dinga kovarin­

ga we, emge ji weng re gotaringe­ke li ser du niviskaringeng me yeng mezing Malın-Mungt Bang-Sing fı

Meng-Metg Ung-Zing binivising ku kitabeng wangeng ve dawinge li veng derge bi zirnan ge Çıngi ji der-. keting.

De heta mektfıbinga ding, birnining di xweşinge de.

Bi silavingen birangiyel

Birange we Şong-Reş Wang Yfı Çing

Ez dew ç@ dikim Zilameki tasek tiji mast

xwar O tasek av ji bi ser de vexwar O rabO ser piyf.i xwe hejand. Hevalen wi je pirsin "çi ma w i lo di ki?". Got:

SRSR, DUNYR GRWR KARE Ll 60RA XUJE 61ZIVR.E?

UJR~ ZIN[)lQ TE ~ISA J\ AR..RQR rnı"-1 T'Rffi K1~4E \\IL.

-Ez dew çe dikim!

S@ Mirişk

Yeki ji yeki Tori pirsi: -Heke te zani çend

mirişk di vi kisiki de hene eze her sayan bidim te!

Ye Tori: -Eeee, eze ji ku bizani­

birn lawo, ma qey ez şex im!

Ebdulselamoglu li ser şikle avabuna civaka Kurdan anaüzen ~·sosyolojik" u "ilmi" dike, di vi waô de, gotin u na­ven ku min "şaş" bi kar anine rast dike. Ew dixwaze bide xuyakirin ku gotina axa u reiseşir pirr ji hev cibe ne u ne eyni tiştin. U ji bo Kurdeki ku bi Kurdi bizanibe u civaka Kurda nasbike, tesbiten Ebdulselamoglu yen "ilmi" pirr pekenoki ne u be mane ne. "R.Polat dibeje·, 'Di1511 'da Şah fsmail gazi neziki 25 axa u se­rokeşiren Kurdan dike( ... ) Le Şerefxane Bedlisi u çend axayen din bernade." "ya din dive R.Polat goli­nen 'axa' 'Serokeşir' u gotinen 'mfr' u 'xan' ji hev cihe bike. Naveroka civaki, siyasi ya wan gotinan ji hev cihe ye." Be şik her gotinek tişteki ifade dike. Gotin yan ji nav kirin, gava di ci de neyen bikaranin, di izahkirine de alozi u zehmeti çedikin. Ev yek di her ilmi de wisa ye. Gava mirov gotineke yan ji navkirineke bine ziman, li peş çave mirov tabioy­ek u şeklek rı1dide. U di yar e ku Eb­dulselamoglu beyi ku maneya binek gotinan lem bike rexne li min girtiye. Min minakeke di salen ı 500'i de da ye. Heger mirov avabUna civaka Kur­dan a we deme li'ıne peşbeô çavan ye lem kirina binek tiştan hesantir be. Careke, Kurdan di diroka xwe de pirr kem caran dewlet avakirine. Ji ber we ji, piraniya gotinen siyasi, eskeô u idaô yen Kurdan, di dema boô de bi-

ilin Şem~d~ B~liduli~~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Şerefname (nusxa ku cara yekemin li Petersburge di salen ı860-62 de çap buye) de ji Şerefeaddine mire Bedlise ye (Cherefnameb ou Fastes de la na· tion Kourde par Cberefou 'ddine, Prince de Bidlis. Traduits du Persan et commentes par François Bernard Charmoy, 4 Bde. St. Petersburg 1868-1878, binere: Wilhelm Köhler Di Seyahatnameyen Ewliya Çelebi De Bitlis u Gele we, Istı989)

Dema mirov li wan çavkaniyan di­nere, mirov dibine ku nave niviskare Şerefname Şerefeddin e, nave have wi Şemseddin Bedlisi u nave kalike wi ji Şerefxan e. W eki te zanin bere li diyare mirov bi nave bajare xwe ji xe­ribiye dihat bi nav kirin. 1ro li Sı1rye u Urdine pirr Kurd hene ku bi nave bajare xwe ten nas kirin. Wek Nuô Dersimi, İsmet Şeôf Wanli. Veca gava paşnave bav u ye kur ji Bedlisi be, çima kalike wan ne ji eyni hererne ye? -U xuya ye ku mirov ji kisi xwe ne

fıkire u jikisi binek kesen din biax­ive, mirov ye lem neke ku mirov li di ji çi ye u bi çi re ye u ev ji ne raste ku mirov bi gotinen binek kesan, rex­ne li bineken din bigire.

ne kar~ aqila ye 1~ rast e

Amadekar: Hesen Mizgin

* Di teknika hesire de ırekoren nuh ten hole. Japoni bi Tirena xwe ya bi nave Star 2ı (Sterk2ı) di seeteke de 403 Km re çu. Ev ji bo Japoniya rekor bô. U Tirena Fransizi di seete de 503 Km re çu u rekoreke nu şikand. Tirena

Swedi X 2000 di seete de 2.76 Km. re diçe. Ferqa

Tirena Swedi ô yen din ew e ku Tirena Swedi di riya besin ya adeti de diçe.

* Ma sterk tene tirejeır ronahiye dişinin? Na, li gor lekolinen astronom u fizikzanan sterk ne tene tirejen ronahiye, le mıaddeyen radyoaktiv ji dişini n.

* Heywanen bi jahı bi pirani li navça u başure Amerika li rojava ô ~erkeza Afrika rojbil­ata başure Asya, Endonez$'a u A vustralyaye ne. Li van ciyan cins u curen Iteywanan pirin. Dema

cins u efiren heywanan pir in. Dema cins u

curen heywanan pir dibin bejmara heywanen bi jahr ji zede dibin. Ji ber ku cins u efiren hey­wanan pir in reqabeta di navbera heywan de ji pir dibe. Ji ber we yeke ye ku heywan hemu teknik bikar tinin ku jiyana xwe biwejinin. Bi jahr bôn yek ji wan teknika ye u ji loma ji heywanen bi jahr ji li welaten jor pir tirin.

* Li dine transplantasyona poz (bevil) cara yekem li Hindistane B.Z.İ. 750 'i de hat çekirin. Poz ji qehpikan dihat stendine.

* 37 bejmareki tayberi ye. Ew tene bi xe ve te parvekirin le bi hejmaren

ı ı ı,222,333,444,555,666,777 ,888,999 re dı1z

derdikeve.

* Japoni li dine eynika beri mezin a tele­skope çe dikin. Eynik 35 ton giran e ô çapa xwe ji 8 m. ye.

# Ameôki daıaya (computer) ku ji axaftiııe rem dike çekirine. Mirov nivise ji mikrofona

dataye re dixwine. Data dengan diguheziııe sin­

yalen (işaret) dijital u piştre dighôbeze nivise.

Data niha tene bi İngüizi rem dike.

www.ars

ivaku

rdi.o

rg