PERSPECTIEF VOOR DUURZAME GROEI DOOR ......53 De Vries Makkum Makkum FR 54 DEERNS Rijswijk ZH 55...
Transcript of PERSPECTIEF VOOR DUURZAME GROEI DOOR ......53 De Vries Makkum Makkum FR 54 DEERNS Rijswijk ZH 55...
WATERSTOF: EEN NIEUW PERSPECTIEF VOOR DE NEDERLANDSE INDUSTRIE
Mei 2019 Kansen en mogelijkheden H2MaakNL
Opgesteld in opdracht van Rijksdienst voor Ondernemend
Nederland (RVO) en het ministerie van Economische Zaken
NIET VOOR VERDERE VERSPREIDING
PERSPECTIEF VOOR DUURZAME GROEI DOOR WATERSTOF
Waterstof: kansen voor de Nederlandse industrie
AanleidingVele landen en regio’s zien waterstof als een onmisbare energiedrager, naast duurzame stroom en warmte, in de transitie naar een schone, betrouwbare en betaalbare energie- en grondstofvoorziening. Door de ontwikkelingen in duurzame elektriciteitsproductie en klimaatdoelen komt de grootschalige toepassing van waterstof dichter binnen handbereik.
Nederland wil bij de voorhoede horen in de waterstofontwikkeling. De Nederlandse industrie kan daar een grote bijdrage aan leveren. Wat is de huidige positie van de Nederlandse (maak)industrie en welke mogelijkheden zijn er om deze te versterken? Zijn er voor Nederland als ‘gasland’ bijzondere startposities te herkennen?
Waterstof: kansen voor de Nederlandse industrie Perspectief voor duurzame groei door waterstof
Vooraankondiging
Dit document is een vooraankondiging op basis van de eerste verkenning die is uitgevoerd naar de kansen van de Nederlandse industrie op weg naar de brede toepassing van waterstof. De verkenning komt mede tot stand door het Ministerie van Economische zaken en Klimaat en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. In september 2019 zal de complete rapportage worden gepresenteerd. Neem bij vragen over deze vooraankondiging of de complete rapportage contact op met Rogier Blokdijk, +31 (0) 6 83 52 69 41 of [email protected].
2 | Perspectief voor duurzame groei door waterstof
Waar kunnen snelle stappen worden gemaakt voor economische groei door het gebruik van waterstof? En wat is daarvoor nodig?
OnderzoekDoor Ekinetix en Stratelligence is een eerste verkenning uitgevoerd. Wat zijn de kansen voor het bedrijfsleven? En welke mogelijkheden bestaan er om de Nederlandse positie op het gebied van waterstof te versterken? De studie omvat een analyse van de verschillende waterstofproductieketens en gaat in op de potentie van de segmenten daarbinnen. Ook is een inventarisatie van bestaande spelers uitgevoerd.
Voor de identificatie van kansen is gekeken naar de verschillende (toekomstige) toepassingsgebieden van waterstof en de bijbehorende toeleveringsketen. Ook wordt ingegaan op de specifieke eigenschappen van waterstof en hoe deze om bepaalde oplossingen en producten vragen. Deze specifieke eigenschappen bieden interessante kansen voor bedrijven uit de Nederlandse (hightech) maakindustrie. Voor deze bedrijven kan deze verkenning dan ook helpen markt-kansen en ketenpartners te identificeren. Naast een globale analyse van de integrale waterstofketen wordt exemplarisch ingegaan op drie onderdelen van de keten: PEMelektrolyse, waterstofCVketels en hogedruktanks.
ResultatenDe resultaten laten zien dat er al meer dan 250 partijen betrokken zijn bij de nieuwe ontwikkelingen op het ge-bied van waterstof. Een groot deel daarvan betreft tech-nische toeleveranciers en industriële dienstverleners. Zichtbaar is dat er twee grotere waterstofclusters zijn: in ZuidHolland rondom Rotterdam en in Gelderland
rondom Arnhem. Maar belangrijker is dat overal in Nederland al bedrijven met waterstof en brandstofcellen aan de slag zijn. Bovendien zien we dat de vele aan-gekondigde waterstofprojecten ook bedrijven inspireren die tot voor kort op andere terreinen actief waren.
Nederland heeft nu al bijna alle ketenonderdelen in huis en kan een positie innemen in de internationale koplopers groep. Daarmee heeft ons land de potentie zich ook in technologisch opzicht verder te ontwikkelen tot een gidsland. Nederland is na Duitsland nu al de grootste waterstofproducent binnen Europa. Met de infrastructuur, kennis en marktpositie op het gebied van gas heeft Nederland een gunstig startpunt.
Er zijn veel verschillende kansen geïdentificeerd. Waterstof biedt een nieuw perspectief voor zowel de bestaande (aard)gassector als voor andere sectoren in de maakindustrie die relevante (toe)leveranciers zijn voor specifieke systemen, componenten en onderdelen, die nodig zijn om de rol voor waterstof in het energie systeem vorm te geven.
Complete rapportageDe complete rapportage over het perspectief voor duurzame groei door waterstof zal inzicht bieden in de invulling van de kansen en mogelijkheden. Daarbij zal er een interessante set van conclusies en aanbevelingen worden gedaan om overheid, brancheorganisaties en het bedrijfsleven ertoe aan te zetten met concrete doelstellingen en acties aan de slag te gaan.
Perspectief voor duurzame groei door waterstof | 3
Geografische verdeling bedrijven in Nederland* (Zie ook de bedrijvenlijst)
Per bedrijf zijn meerdere rollen mogelijk. Hierdoor kan totaal van alle ketenposities hoger uitvallen dan totaal aantal bedrijven.*Stand van zaken juli 2019.
4 | Perspectief voor duurzame groei door waterstof
Noord-Holland1 Eproductie3 mobiliteit1 LTW1 industrie1 opslag3 H₂productie7 toeleveranciers5 diensten
Flevoland1 Eproductie2 mobiliteit2 LTW2 toeleveranciers
Utrecht4 mobiliteit1 LTW4 toeleveranciers4 diensten
Zuid-Holland12 mobiliteit3 LTW7 industrie6 distributie2 opslag8 H₂productie29 toeleveranciers30 diensten
Zeeland1 toeleverancier
Groningen4 mobiliteit2 distributie1 opslag1 H₂productie2 toeleveranciers8 diensten
Noord-Brabant4 mobiliteit1 LTW2 distributie2 opslag10 toeleveranciers7 diensten
Drenthe1 mobiliteit1 LTW2 netbeheer3 toeleveranciers2 diensten
Overijssel2 Eproductie3 LTW2 industrie1 distributie2 H₂productie3 toeleveranciers13 diensten
Gelderland4 Eproductie3 mobiliteit6 LTW2 industrie2 distributie3 H₂productie16 toeleveranciers13 diensten
Limburg1 industrie2 toeleveranciers
Friesland1 mobiliteit1 LTW1 industrie1 H₂productie1 toeleverancier1 diensten
Perspectief voor duurzame groei door waterstof | 5
Bedrijvenlijst Juli 2019
Deze vooraankondiging bevat voor een eerste oriëntatie een lijst met bedrijven die actief zijn met ontwikkelingen op het gebied van waterstof in Nederland.
1 Accenda Delft ZH
2 Air Liquide Rotterdam ZH
3 Air Products & Chemicals Rotterdam ZH
4 Airborne International Composites Den Haag ZH
5 Airborne Oil & Gas IJmuiden NH
6 Akzo Nobel Amsterdam NH
7 Ale (Advanced lightweight engineering) Delft ZH
8 Alewijnse Marine Technology Nijmegen GLD
9 Alliander Arnhem GLD
10 Alstom Utrecht UT
11 Althen Leidschendam ZH
12 Altran Schiphol NH
13 Ansaldo Thomassen Rheden GLD
14 Arcadis Nederland Amsterdam NH
15 ATAG kooktoestellen Zevenaar GLD
16 ATAG Verwarming Nederland Lichtenvoorde GLD
17 Atlas Copco Zwijndrecht ZH
18 Avedko Dordrecht ZH
19 AVIV Enschede OV
20 AZTECO electronics Zwijndrecht ZH
21 Baetsen Veldhoven NB
22 BAM Infra Energie & Water Gouda ZH
23 BDR Thermea Apeldoorn GLD
24 Bekaert Combustion Technology Groningen GR
25 BOA Nederland Tilburg NB
26 Bodewes Hoogezand GR
27 BOSAL Vianen UT
28 Bosch Rexroth Electric Drives & Controls Eindhoven NB
29 Bosch Thermotechniek Deventer GLD
30 BP Raffinaderij Rotterdam Rotterdam ZH
31 Bredenoord Arnhem GLD
32 Bredenoord Apeldoorn GLD
33 Brimos Hattem GLD
34 Brink Climate Systems Staphorst OV
35 Bronkhorst HighTech Ruurlo GLD
36 BTG (biomass technology group) Enschede OV
37 Bürkert Contromatic Breda NB
38 BWT Nederland Waddinxveen ZH
39 CE Delft Delft ZH
40 Century Aluminum Vlissingen Ritthem ZL
41 CH Energy Groningen GR
42 CIKAM Almere FL
43 Combigas Zwolle OV
44 Contour Advanced Systems Winterswijk GLD
45 Contour Covering Technology Winterswijk GLD
46 Contrall Apeldoorn GLD
47 Cornel sGravenzande ZH
48 Coteq Almelo OV
49 Cryoworld Wieringerwerf NH
50 DAF Trucks Eindhoven NB
51 Dahlman Maassluis ZH
52 Damen Shipyards Gorinchem ZH
53 De Vries Makkum Makkum FR
54 DEERNS Rijswijk ZH
55 Delta Technics Engineering Breda NB
56 DeMaCo NoordScharwoude NH
57 Deodrive Rotterdam ZH
58 DNV GL Arnhem GLD
59 Dr. Ten Wezep GLD
60 Draeger Zoetermeer UT
61 Duiker Combustion Engineers Wateringen ZH
62 DUINN Groningen GR
63 E & E Advies Groningen GR
64 Ebby Road Eindhoven NB
65 ECM Technologies Leeuwarden FR
66 Eekels Technology Kolham GR
67 Ekinetix Zwijndrecht ZH
68 Electromach Hengelo OV
69 Elestor Arnhem GLD
70 Eltacon Engineering Waddinxveen ZH
71 Emerson Rijswijk ZH
72 Emmet Green Den Haag ZH
73 Emmtec Services Emmen DR
74 ENECO Rotterdam ZH
75 ENERCON Services Netherlands Zwolle OV
76 Energie Service Noord West (ESNW) (voorheen Gaswacht) Alkmaar NH
77 Energy Watch Almelo OV
78 EnergyStock Groningen GR
79 Enexis sHertogenbosch NB
80 Engie Zwolle OV
81 Enrichment Technology Nederland Almelo OV
82 EnTranCe Groningen GR
83 Enviu Rotterdam ZH
84 EOn Benelux Rotterdam ZH
85 Equinor Rotterdam ZH
86 Etraction Europe Apeldoorn GLD
87 ETrucks Westerhoven NB
88 Exoxtox NieuwVennep NH
89 Fast concepts Deventer OV
90 Feenstra Lelystad FL
91 Ferroli Nederland Breda NB
92 Fluidwell Veghel NB
93 Fokker GKN Aerospace Papendrecht ZH
94 Fountain Fuel Hoogland UT
95 Frames Energy Systems Alphen a/d Rijn ZH
96 Fujifilm Europe Tilburg NB
97 Future Proof Shipping Rotterdam ZH
98 Gasterra Groningen GR
99 Gasunie New Energy Groningen GR
100 Gasunie Waterstof Services Groningen GR
101 Gavilar Dordrecht ZH
102 Geesink Emmeloord FL
103 General Electric Rijswijk ZH
104 Greenplanet Pesse Pesse DR
105 Greenpoint Oude Tonge ZH
106 Greentrust Oosterbeek GLD
107 H2 storage Den Haag ZH
108 H2Fuel Voorschoten ZH
109 Hamer Apeldoorn GLD
110 Hatech Rotterdam ZH
111 Heerema Fabrication Group Zwijndrecht ZH
112 Heerema Offshore Leiden ZH
113 Heijmans Rosmalen NB
114 Hilux5 Hengelo OV
115 Holland Ship Electric Rotterdam ZH
116 Holthausen Hoogezand GR
117 Howden Hengelo OV
118 Howden Thomassen Compressors Rheden GLD
119 HSF Duiven GLD
120 Huisman Equipment Schiedam ZH
121 Hydrasun Rotterdam ZH
122 Hydrogenious Asten NB
123 Hydron Energy Noordwijkerhout ZH
124 HyET Arnhem GLD
125 HyGear Arnhem GLD
126 HyGro Alkmaar NH
127 HyMatters Arnhem GLD
128 Hymove Arnhem GLD
129 Hysolar Nieuwegein UT
130 Hytruck Beverwijk NH
131 Hyundai Nederland Sassenheim ZH
132 IHC Holland Kinderdijk ZH
133 IHC Merwede Holding Kinderdijk ZH
134 IHC Shipbuilding Kinderdijk ZH
135 IHI Hauzer Techno Coating Venlo LB
136 IMI precision Engineering Almere FL
137 Intergas Verwarming Coevorden DR
138 Intertech Mechanical GrootAmmers ZH
139 Inven Breda ZH
140 Itho Daalderop Nederland Schiedam ZH
141 Jenbacher (GE Power) Alblasserdam ZH
142 Jongeneel Valkenburg ZH
143 JP Energiesystemen Austerlitz UT
144 JP van der Meer Hilvarenbeek NB
145 Keolis Nederland Deventer GLD
146 Kerkhof & Zn Den Haag ZH
147 Kiremko Montfoort UT
148 KIWA Apeldoorn GLD
149 Kuwait Petroleum Research and technology Rotterdam ZH
150 KVE Composites Group Den Haag ZH
151 KWR Water Technology Nieuwegein UT
152 Lagerwey Systems Barneveld GLD
153 Lamers Nijmegen GLD
154 Landustrie Sneek Sneek FR
155 Leak Control Benelux Dordrecht ZH
156 Liander Arnhem GLD
157 Linde Gas Benelux Schiedam ZH
158 Liqal Breda NB
159 Louwman & Parqui Toyota Raamsdonksveer NB
160 Magneto Special Anodes Schiedam ZH
161 Maximator Benelux Wateringen ZH
162 Mokveld Valves Gouda ZH
163 Mourik Groot Ammers ZH
164 Mourik Services Rotterdam ZH
165 MSN Marine Westerbroek GR
166 MTSA technopower Arnhem GLD
167 MTU Benelux Dordrecht ZH
168 Nalco Nederland Oegstgeest ZH
169 Nedap Groenlo GLD
170 Nedmag Veendam GR
6 | Perspectief voor duurzame groei door waterstof
171 Nedstack Fuel Cell Technolgy Arnhem GLD
172 Nefit Industrial Deventer OV
173 New Cosmos BIE Heerhugowaard NH
174 Niestern Sander Reparatie Farmsum GR
175 Nmi Delft ZH
176 Nouryon Rotterdam/Delfzijl GR
177 Nproxx Heerlen LB
178 NTra (Rendo) Meppel DR
179 Nuon Vattenfall Arnhem GLD
180 NXP Semiconductors Netherlands Nijmegen GLD
181 O3 Systems Eindhoven NB
182 OCINitrogen Geleen LB
183 Oiltanking Amsterdam NH
184 Orangegas Amsterdam NH
185 OUXO energy Tynaarlo DR
186 Parker Oldenzaal OV
187 Pipelife Soluforce Enkhuizen NH
188 Pitpoint (Total) Nieuwegein UT
189 Powerspex Hengelo OV
190 Prins Autogas Systemen Eindhoven NB
191 Proton Ventures Schiedam ZH
192 Pure Water Group Sprundel NB
193 Qbuzz Groningen GR
194 Qirion Duiven GLD
195 Quintel Intelligence Amsterdam NH
196 Ravo Alkmaar NH
197 REBEL Rotterdam ZH
198 Recoy Amsterdam NH
199 REDstack Sneek FR
200 Remeha Apeldoorn GLD
201 RENDO Meppel DR
202 RESATO Assen DR
203 RET Rotterdam ZH
204 RHDHV Amersfoort UT
205 Rijngas Arnhem GLD
206 Rootselaar Nijkerk GLD
207 SBM Offshore Schiedam ZH
208 SBM Schiedam Schiedam ZH
209 Schenk Tanktransport Papendrecht ZH
210 SCW Alkmaar Nh
211 Shell Den Haag ZH
212 Siemens Den Haag ZH
213 SPIE Nederland Breda NB
214 Spijkstaal Peinemann Hoogvliet ZH
215 Stedin Rotterdam ZH
216 Stichting New Energy Coalition Groningen GR
217 Stichting the green village Delft ZH
218 Stork Utrecht UT
219 Stork Technical Services Holding Hengelo OV
220 Stork Thermeq Hengelo OV
221 Stratelligence Leiden ZH
222 Strukton Worksphere Eindhoven NB
223 Swagelok Nederland Waddinxveen ZH
224 TAQA Offshore Alkmaar NH
225 TATA IJmuiden NH
226 Techni Control International Hoogeveen DR
227 Technologies Added Emmen DR
228 Teesing Rijswijk ZH
229 Teijin Arnhem GLD
230 Tennet Arnhem GLD
231 Tieluk Leeuwarden FR
232 TNO Science and Industry Delft ZH
233 Toyota Material Handling Nederland Ede GLD
234 Tradinco InstrumentenApparaten Zoetermeer ZH
235 Twinning Energy Maarn UT
236 Vaillant Group Netherlands Amsterdam NH
237 Van der Heide Drachten FR
238 Van Dorp Installatiebedrijven Zoetermeer ZH
239 Van Remmen UV Techniek Wijhe OV
240 VBR Turbine Partners Elst GLD
241 VCC (VCC ASE) Ooij GLD
242 VDL Bus & Coach Nederland Valkenswaard NB
243 VDL Enabling Transport Solutions Eindhoven NB
244 Viessmann Nederland Capelle a/d IJssel ZH
245 Vincotte Breda NB
246 Visser & Smit Hanab Distributie Papendrecht ZH
247 VOPAK Rotterdam ZH
248 VSL Delft ZH
249 Wärtsilä Netherlands Drunen NB
250 Westfalen Enschede OV
251 Winterwarm Winterswijk GLD
252 Witteveen en Bos Deventer OV
253 WL Techniek Rotterdam ZH
254 Yanmar Europe Almere FL
255 YARA Vlaardingen/Sluiskil ZH
256 Yokogawa Amersfoort UT
257 Zem Projects Den Haag ZH
258 Zepp Solutions Delft ZH
259 Zett Arnhem GLD
Perspectief voor duurzame groei door waterstof | 7
FMEZilverstraat 69P.O. Box 1902718 RP ZoetermeerThe Netherlands
+31 (0)79 353 11 [email protected]