Personat e zhdukur nga konflikti në Kosovë dhe si pasojeë ... · PDF...

“PËRKRAHJEPËRZGJIDHJENERASTEVETËPERSONAVETËZHDUKUR–THYERJAENGËRÇIT”

PersonatezhdukurngakonfliktinëKosovëdhesipasojeëetij:

Vlerësimiigjendjes,2017

ProjektiFinancuarngaBE-jadhemenaxhuarngaZyraeBashkimitEvropiannëKosovë

ImplementuarngaKomisioniNdërkombëtarpërPersonatëZhdukur

Prishtinë2017


KypublikimështëbotuarmeasistencëtëBashkimitEvropian.PërmbajtjaekëtijpublikimiështëpërgjegjësievetmeeKomisionitNdërkombëtarpërPersonatëZhdukurdhenëasnjëmënyrënukmundtëparaqespikëpamjeteBashkimitEvropian.

ProjektiFinancuarngaBE-jadhemenaxhuarngaZyraeBashkimitEvropiannëKosovë

ImplementuarngaKomisioniNdërkombëtarpërPersonatëZhdukur


7

PARATHËNIETrashëgimiaekonfliktithedhhijetëgjatëmbimarrëdhënietnëmestënjerëzve,dhevendevedhepërkeqësonpërpjekjetpërndërtiminepaqessëqëndrueshmedheri-pajtimit.Njëngasfidatmëtëmëdhaështëçështjaenumrittëmadhtëpersonavetëzhdukur,posaçërishtkurkëtozhdukjejanëtëlidhuramekonfliktindheshkeljetetëdrejtavetënjeriut.Kjopërfshinëaspektetendërvarurapolitike,ligjore,teknikedheshoqëroretëcilatduhettrajtuarmeefektivitetnëmënyrëqëtëvendosetsundimiiligjit,zhvillohetshoqëriademokratikepërmesinstitucionevellogaridhënësedhetëdrejtadhejumundësohetfamiljevetëtëzhdukurverealizimiitëdrejtavetëtyrepërtëvërtetën,drejtësinëdhedëmshpërblimet.KanëkaluartetëmbëdhjetëvjetqëngapërfundimiikonfliktitnëKosovë.Janëbërëpërpjekjemasivengaautoritetet,nëtëdyja,nëKosovëdheSerbisidhengakomunitetindërkombëtar,përkërkimindheidentifikiminetëzhdukurve.Operacionetnëterrenkanërezultuarmezhvarriminemëshumëse6,000rastevetëmbetjevenjerëzorenëterritorineKosovësdherreth900nëterritorineSerbisë.Qëngaviti2002mëshumëse2,500rastetëpersonavetëzhdukurjanëzgjidhurdukepërdorurmetodatefektivemjekoligjore,përfshirëkëtuedhetestiminmeADN.Përafërsishtrreth2,000rastejanëidentifikuarmemetodatradicionaletëidentifikimitvizualparavitit2002.1Sot,vlerësohetsenumriipersonavetëzhdukurështëmbi1,660.2QëngapërfundimiikonfliktitnëKosovë,personatezhdukurjanëgjeturnëvendetngaBatajnica(afërAeroportittëBeogradit),BajnaBasta,dhePetrovoSelonëSerbi,deritepothuajsenëçdokomunëtëKosovës.Sipasojëestrukturaveqeverisësetëngriturapaskonfliktit,procesiigjetjesdheidentifikimittëpersonavetëzhdukurështëzbatuarndryshenëKosovëdheSerbi.NëKosovë,detyraegjetjesdhezhvarrimittëpersonavetëzhdukur,fillimishtështëndërmarrëngaTribunaliNdërkombëtarpërKrimeLuftenëishJugosllavi(TPNKLJ),icilikaoperuarnëKosovënëvitet1999dhe2000.PërgjegjësiaprimareteknikefillimishtishtemeAdministratënePërkohshmetëKombevetëBashkuaranëKosovë(UNMIK)dhepasvitit2008meMisionineBashkimitEvropianpërSundimineLigjit(EULEX).NëSerbi,përdallim,institucionetvendorekishinpërgjegjësinëkryesoretëprocesittëkërkimitdheidentifikimittëpersonavetëzhdukurngakonfliktinëKosovë.Nëmënyrëtëngjashme,nëvendetetjeratëBallkanitPerëndimor(KroacidheBosnjedheHercegovinë)përpjekjetpërtëtrajtuarçështjenetëzhdukurvenukkanëndaluarnëpunënmeraste,porkanëkërkuarpërtëforcuarmekanizmatvendore,bazuarnëligjetevenditdheinstitucionetpërsundimineligjit.ÇfarëpërcaktonprocesinnëKosovëpërdallimngafqinjëtesajnëBallkaninPerëndimorështëseajokaushtruarvetëmangazhimtëkufizuaraktivdhepjesëmarrjeoperacionalenëproces,mevetëmpronësinëeheshturtëinstitucionevevendoretëKosovës.Mefjalëtëtjera,Kosovaështëevetmjanërajonqëkaprocesineadministruarngaaktorëtndërkombëtarë,derisot,EUEXmbankompetencaterezervuaranëlidhjemepersonatezhdukur.Përveçkësaj,shkallapërparimi,nëkuptiminegjetjesdheidentifikimittëpersonavetëzhdukurpërgjatëdhjetëvjeçarittëfunditështëngadalsuarnëmënyrëdramatike.

1KomentetpërVlerësiminTekniktëProgresitnëImplementimineStandardevepërKosovën,tëpërgatiturangaPërfaqësuesiiPosaçëmiKBpërKosovën,30nëntor2007.2Nëbazëtëkërkesavepërgjurmim,KNKKkapasur1.665rasteaktivetëpersonavetëzhdukurnëlistënekonsoliduartëKosovësnëfundtëvitit2016.Nëatëkohë,bazaetëdhënaveeICMPpërmbante1.876rasteaktivetëpersonavetëzhdukurbazuarnëreferencatgjenetiketëpapërputhuratëofruarangaanëtarëtefamiljes.


8

Megjithatë,vitetefundit,institucioneteKosovëskanëmarrëpërgjegjësinërritjepërpërcaktiminefatitdhevendndodhjessëpersonavetëzhdukur.Kyzhvillimduhettëkonsiderohetnëmënyrëtëfavorshmedhembështetet,përtimundësuarqeverisëpërtëpërmbushurdetyrimetesajnënjëmënyrëjo-diskriminuese,transparentedhetëpërgjegjshme.Procesetebrendshmepërtëtrajtuarçështjenepersonavetëzhdukurndihmojnëpërtësiguruarseajoështëtrajtuarnëmënyrëmëgjithëpërfshirësedukeimundësuarshoqërisëtëvlerësojëgjendjenepersonavetëzhdukur,tëdiskutojopsionetnëdispozicion,dhepërtëmarrëpronësinëesuksesevedhemangësivenjësoj.ÇështjaestatusittëKosovëskandikuarnëmarrëdhënietmesKosovësdheSerbisëdhekaparaqiturnjësfidëtërëndësishmepërzhvilliminebashkëpunimitmidisBeograditdhePrishtinësnëtrajtimineçështjessëpersonavetëzhdukur.MegjithëfaktinseSerbianukenjehKosovënsishtettëpavarur,dyvendetvitetekaluarakanëarriturmarrëveshjekyçenësektorinedrejtësisë,energjetikës,telekomunikacionitdhenëlidhjemeAsociacionineKomunaveSerbenëKosovë.BashkëpunimimëingushtënëmestëKosovësdheSerbisëduhetinkurajuarmeqëllimtëmundësimittëmekanizmavevendorpërtështyrëprocesinpërparadhepërtësiguruarpërfitimeafatgjatanëkuptiminepaqes,drejtësisëdheri-pajtimit.AngazhimiiKNPZHnëproceskafilluarnëvitin1999dheështëfokusuarnëndërtiminekapacitetevetëbrendshmepërgjetjenepersonavetëzhdukurnëmënyrëtëbesueshme.PunaeKNPZHnëKosovëufokusuanësiguriminsetransparencadhestandardetetëdrejtavetënjeriutaplikohenplotësishtgjatëpërcaktimittëfatitdhevendndodhjessëpersonavetëzhdukur.KNPZHndihmoinëkrijimindheforcimineinstitucionevevendoreqëkanëqenëpërgjegjësepërçështjenepersonavetëzhdukurnëSerbidhenëKosovë.KNPZHkambështeturpërpjekjetpërpërmirësiminedialogutnëmestëPrishtinësdheBeograditdhekapunuarpërtëpromovuarkapaciteteteKomisionitQeveritarpërPersonateZhdukurqëngakrijimiitijnëvitin2006.Paralelisht,aikafuqizuarangazhiminefamiljevetëpersonavetëzhdukursinjëelementkyçnëproces,dukeindihmuaratotëarrijnëkapacitetinpërtërealizuartëdrejtatetyredhetëmbajnëautoritetetpërgjegjëse.Qëngaviti2001,KNPZHgjithashtuiofroindihmëteknikeQeverisësëSerbisënëgjetjen,zhvarrimindheidentifikiminepersonavetëzhdukurngakonfliktinëKosovë.Nëvitin2003,KNPZHnënshkroinjëmarrëveshjemeUNMIK-unpërtëndihmuarmeidentifikimetebazuaranëADNdheqëngatetoriivitit2008,KNPZHkandihmuarEULEX-inmeofriminetestimitdhepërputhjeneADN-sëmeqëllimtëidentifikimittëpersonavetëzhdukur.Njëngasfidatqëduhettëtrajtohetnëmënyrëqëtështyhetprocesipërparaështëzgjidhjaeçështjessërreth400mbetjevemortoretëpaidentifikuaranëmorgunePrishtinës,tëcilatmundtëjenërezultatiidentifikimevetëgabuaranë1999dhe2000,parasetestimiiADN-sëuprezantuasimjetikryesoriidentifikimitnjerëzor.Mbledhjaemostravetjerareferentegjenetikengaanëtarëtefamiljestëcilëtidentifikuantëzhdukuritetyrenëpërmjetmetodavetradicionale,prapandihmëneADN-së,mundtëbëjëtëmundurzgjidhjenenjënumritëkonsiderueshëmtërastevetëmbetjevemortoretëpaidentifikuaranëmorgunePrishtinësdhetësigurojëdrejtimineqartëpërtësynuartrajtimineidentifikimevetëgabuara.KNPZHështëdukepunuarmeautoritetet,meorganizatatpartneredhemefamiljetetëzhdukurvepërtaçuarkëtëprocespërpara.FamiljetetëzhdukurvekanëkërkuarnëmënyrëtëpërsëriturngaautoriteteteKosovësdheSerbisënjëprocestëhapurdhetransparentpërtëtrajtuarçështjenendërlidhurtëidentifikimevetëgabuaradherasteveNN.Njëprejkonkluzionevenganjëtakimifamiljevetëtëzhdukurve,icilipërfshinteanëtarëtëfamiljevetëserbëvedheshqiptarëvetëKosovës,tëpriturngaLMT,PrinciiUellsitnëShtëpinëClarencenëLondërnëmars2017,ishteqështetetduhettëndërmarrinveprimetëkoordinuarapërtëzgjidhurrastetembetjevetëpaidentifikuaranjerëzorenëmënyrësistematike


9

dhetrajtojnënçështjeneidentifikimevetëgabuaraqëkanëndodhurparapërdorimittëtestimittëADN-së.RoliiKNPZHnëtrajtimineçështhjessëpersonavetëzhdukurnëKosovëështëpjesēepërpjekjevetëgjeraqëpërfshijnëindividdheorganizatapërgjatviteve.JopërfshinëautoritetetvendoredheinstitucionetndërkombëtaretëcilatikanëdedikuarvitetëtëraprocesittëtrajtimitsëçështjestëfalënderojëinstitucionetvendoredhendërkombëtareqëikanëkushtuarviteprocesittëadresimittëçështjessëpersonavetëzhdukursirezultatikonfliktitnëKosovë.NëKosovë,institucionetvendorepërfshijnë:KomisionineKosovëspërPersonatëZhdukur,InstitutineKosovëspërMjekësiLigjoredheProkurorinëSpecialetëKosovës.NëSerbiinstitucionetebrendshmepërfshijnë:KomisioninSerbpërPersonatëZhdukur,dheDhomëneSpecializuarpërKrimeLuftedheProkurorinë.Institucionetndërkombëtare,tëcilatfalënderojmë,përfshijnë:TribunalinPenalNdërkombëtarpërishJugosllavinë,ForcëneNATO-snëKosovë(KFOR),MisioniiKombevetëBashkuaranëKosovë,ZyraeUNMIK-utpërPersonatëZhdukurdheMjekësiLigjore,OrganizatënpërSiguridheBashkëpunimnëEvropë(OSBE),KëshilineEvropës(KiE),ProgramineKombevetëBashkuarapërZhvillim(PKBZH),MisioniiBashkimitEvropianpërSundimineLigjitnëKosovëdheKomitetiNdërkombëtariKryqittëKuqdheAmnestyInternational.Përveçkësaj,QendrapërtëDrejtateNjeriutdheQendrapërtëDrejtënHumanitaremeselinëBeograd/PrishtinëdheRrjetiBallkanikiGazetarisëHulumtuesejanëangazhuarpaulodhurpërtëraportuarpërkëtëçështje.ZyraeIniciativëssëtëRinjvepërtëDrejtateNjeriutnëKosovëkanxiturpërpjekjetvjetorepërtëpërkujtuarpersonatezhdukurngakonfliktinëKosovëpërtësiguruarqëajotëmbahetnësytëepublikut.KyraportidedikohettëmbijetuarvedhefamiljevetëzhdukurvengakonfliktiiKosovës,tëcilëtqëndrojnësëbashkudukekërkuarqëtëgjitharastetepersonavetëzhdukurtëhetohennëmënyrëtëduhurdhet'upërgjigjenpothuajse10,000familjevetëmbijetuaratëcilatendenukkanëinformacionmbifatindherrethanatezhdukjessëtëdashurvetëtyretëzhdukur.ËshtëerëndësishmeqëautoritetetnëBeograddhePrishtinëtëgjejnërrugëmëtëfuqishmepërbashkëpunimdhezgjidhjenerastevetëmbeturadhesejanëtëangazhuarpërsiguriminetëdrejtavetëfamiljevetëtëzhdukurvepërtëvërtetën,drejtësinëdhedëmshpërblimet,pavarësishtngapërkatësiaetyreetnike,fetareoseorigjinakombëtare,oserolinepersonittëzhdukurgjatëkonfliktit.KyështëraportiitretëiKNPZHmbivlerësiminepërpjekjevepërgjetjenepersonavetëzhdukurngakonfliktinëKosovëdhepërfattēkeqpërparimuvogëlështëarriturqëkurKNPZHpublikoiraportinetijtëfunditnëvitin2010.ËshtëqëllimiKNPZHqëkyraporttëndihmojëdrejtimineveprimevetëardhmengaautoritetetnëKosovëdheSerbi,komunitetitndërkombëtardheshoqatatefamiljevetëtëzhdukurvenëmënyrëefektive.KathryneBombergerICMPDrejtoreshëePërgjithshme


10

Përmbajtje


11

ListaeTabelavedheGrafikoneve

Tabela1 AfatikohoriinstitucionevepërgjegjësepërzhvarrosjetnëterritorineKosovësTabela2 ZhvarimetekryerangaekipetemjekësisëligjoretëTNPKLJ,sidhegrupete

mbetjevenjerëzoretëzhvarrosuraTabela3 ZhvarrimetekryerangaNjësiaeUNMIK-utpërPersonateZhdukurdhegrupete

mbetjevenjerëzoretërikuperuaraTabela4 ZhvarrimetekryerangaZPZHML,dhegrupetembetjevenjerëzoretërikuperuaraTabela5 ZhvarrimetngaDML/IML(EULEX/DepartamentiiDrejtësisëiKosovës)Figura1 Numriigërmimevenëterrendhenumriigrupevetëmbetjevenjerëzoretë

rikuperuaragjatëvitit1999-2016Figura2 RaportetUniketëADN-sëtëparaqiturasipasvititFigura3 Numriipersonavetëzhdukurtëpërfaqësuarngagrupetemostravetëmbledhura

referentefamiljaretëADN-së,numriigrupeveqëmbetentëpapërputhuraFigura4 NumriiprofileveunikepostmortemtëpranuarangaICMPnëperiudhën2002-2016Figura5 Raportetedorëzuaratëri-bashkimeve,2002-2016Figura6 NumriigrupevetëpapërputhuratëprofilevereferentefamiljaretëADN-sëdhe

numriiprofileveunikePMtëpapërputhura


12

SHKURTESAT

ADN AcidiDezoksiribonukleikAKF AgjencioniiKosovëspërForenzikëCIVIPOL PoliciaCivileeKBDML DepartamentipërMjekësiLigjoreDD DepartamentiiDrejtësisëEULEX MisioniiBE-sëpërSundimineLigjitGP GrupiPunuespërPersonateZdhukurnëLidhjemeNgjarjetnë

KosovëGPPZH GrupiiPolitikaveiQeverisëpërPersonateZhdukuriDMS SistemiiMenaxhimittëDhënaveIdentifikueseiKNPZHIML InstitutipërMjekësiLigjoreIPVQ InstitucionetePërkohshmetëVetëqeverisjesIRJM IshRepublikaJugosllaveeMaqedonisëKB KombeteBashkuaraKiE KëshilliiEvropësKEDNJ KonventaEvropianepërtëDrejtateNjeriutKFOR ForcaeKosovësKNKK KomitetiNdërkombëtariKryqittëKuqKNPZH KomisioniNdërkombëtarpërPersonateZhdukurKIZHV KomisionipërZhvarrimindheIdentifikmineViktimaveKQPZH KomisioniQeveritarpërPersonateZhdukurNATO OrganizataeTraktatitVeri-AtlantikNJQHP NjësiaQendrorepërHetimePenaleNJPZH NësiapërPersonateZhdukurNJHKL NjësiapërHetimineKrimevetëLuftësNN PaemërOSBE OrganizatapërsiguridheBashkëpunimnëEvropëPM PostMortemPSK ZyraeProkurorisëSpecialetëKosovësPSHT PërsëritjaeShkurtërnëTandemPKBZH ProgramiiKombevetëBashkuarapërZhvillimRS RepublikaeSerbisRFJ RepublikaFederaleeJugosllavisëQKO QendraeKërkimitOnlineeKNPZHTPNKLJ TribunaliPenalNdërkombëtarëpërKrimeluftenëishJugosllaviUÇK UshtriaÇlirimtareeKosovësUNMIK AdministrataePërkohshmeeKombevetëBashkuaranëKosovëYIHR IniciativaetëRinjvepërtëDrejtateNjeriutZBE/PSBE ZyraeBashkimitEvropian/PërfaqsuesiSpecialiBashkimitEvropian


13

FJALORIADNADNështëmolekulënëformëzinxhiriecilapërmbanmaterialinetrashëguartëgjeturnëpothuajsetëgjithaqelizatetrupittënjeriut.GjysmaeADN-sëtrashëgohetnganënajuajndërsagjysmatjetërngababai.ADNpërmbaninformacioninbiologjikicilipërdoretnganatyrapërtëndërtuardhemirëmbajturtrupintonëdhepërcaktonshumëkarakteristikatëveçantatënjëindividi.MOSTRAREFERENTEFAMILJAREEADN-sëMostërreferentegjenetikemundtëjenëdisapikagjakuosestrishëbukale,tëcilatjanëdhënëngafamiljarëtepersonittëzhdukur.ADNnxirretngamostratreferentedhemundtëkrahasohetmeADN-nëngambetjetmortorenëmënyrëqëtëgjendetpërputhjaeADN-së.PROFILIiADN-sëKurADNtestohetpëridentifikiminepersonavetëzhdukur,hetohenvetëmpjesëtëposaçmetëvogla,oselokacionetëADN-së.Këtopjesëtëvoglajanëshumëtëndryshueshmedhemundtëgjendennënumërtëmadhkombinimesh.KarakteristikateADN-sënëkëtolokacionemundtëshkruhennënjëemërtimnumerikiciliquhetprofiliiADN-së.Çdoindivid(përveçbinjakëveidentik)kaprofiluniktëADN-së.MOSTRAPOSTMORTEMMostraPostMortemmundtëjetënjëcopëzkockeapodhëmbiemarrëngambetjetnjerëzorePËRPUTHJAeADN-sëKytermpërdoretkurprofiliiADN-sëinxjerrëngambetjetmortorepërputhetmeprofilineADN-sëngamostratreferentegjenetikefamiljare.Kjojepniveltëlartësiguriesembetjetmortorekanëlidhjemefamiljen.


14

I. HYRJEGati18vjetpaspërfundimittëarmiqësivetëarmatosuranëKosovë,fatiipersonavetëzhdukur,njëtrashëgimitragjikeekonfliktittëarmatosurgjatëviteve1998-99dhesipasojëetij,mbetetnjëçështjeenjërëndësiekritikepërshërimpaskonfliktit,pornëtëcilënprogresiështëgjithnjëemëivështirëtëarrihet.Çështjaprektëgjithakomunitetetdhe,nësenukzgjidhetnëmënyrëtëpaanshmedheobjektive,dotëkontribuojënëstërzgjatjenenjëatmosferetëmosbesimit,dukerënduarbrishtësinëeqeverisjessëpasluftësdhepaqendhesigurinërajonale.Ngarreth4,500tëzhdukursirezultatikonfliktittëarmatosurtëviteve1998-99dhepastij,mepërdorimineteknologjisësëADN-sëtëKNPZHjanëidentifikuarmbetjetmortoretëmëshumëse2,500prejtyre.

SikuredhenëvendettjeratëBallkanitPerëndimor,tëprekurangaçështjaepersonavetëzhdukur,numriimbetjevetëzhvarrosuramortorengavarrezatejashtëligjshmenënivelvjetorëkarënënëmënyrëtëtheksuarqëngaviti2005dheçështjaepersonavetëzhdukurhedhhijembimarrëdhënietnëmestëShqiptarëvedheSerbëvenëKosovë,dhemarrëdhënievenëmestëKosovësdheSerbisëdukenënvlerësuarperspektivënenormalizimitdheri-pajtimit.

KyështëraportiitretëiKNPZHivlerësimittëgjendjesnëKosovëdhepasonpublikimeteraportevenëvitin20053dhe20104.KNPZHvazhdontëjetëibrengosurmefaktinseprejmëshumësenjëdekadekapasurpërparimtëpakëtnëgjetjenepersonavetëzhdukur.Përmëtepër,arsyejaemungesëssëpërparimitnëgjetjenepersonavetëzhdukurdheshqyrtimiiproblemittëidentifikimevetëgabuarapotencialenukështëshqyrtuarnëmënyrëtëduhur.Gjithashtu,përpjekjetpërtusiguruarseinstitucionetvendorenëKosovëkanërrolinudhëheqësnëproces,gjermëtanikanëqenëminimalegjëqënukjepshpresëpërqëndrueshmërinënëtëardhmeneprocesittëpersonavetëzhdukur.

Kyraportshqyrtoninstitucionetdhekontekstinzhvillimorënëtëcilinkandodhurkërkimipërtëzhdukurit:ballafaqonqasjetendryshmepërtrajtimineçështjessëpersonavetëzhdukurnëSerbidheKosovë;shqyrtonlegjislacioninnëlidhjemepersonatezhdukurnëKosovë;merrparasyshrolinerëndësishëmtëfamiljevetëpersonavetëzhdukur,sistemetetëdhënavetëpërdorurapërtëmenaxhuarprocesinerastevetëpersonavetëzhdukur,dheshtjellonpërdorimin,eADN-sëmeqëllimtëidentifikimittëtëzhdukurvenëKosovëdhenëfund,ofronrekomandimetpërtaçuarprocesinpërpara.

II. KONTEKSTIHISTORIK

GjatëperiudhëssëJugosllavisëSocialiste(1946–1990)territoriiKosovëskaqenëkrahinëeJugosllavisë.KushtetutaeJugosllavisëevitit1974idhaKosovësautonomithelbësoredukeimundësuartëketëadministratënevet,kuvendin,gjyqësorinsidheanëtarësinënëpresidencëndheparlamentinJugosllavnëtëcilinkishtefuqinëevetos.Tensionetnërritjeeskaluangjatëviteve80kurshqiptarëteKosovëskërkuanstatusineRepublikësbrendaRepublikësFederativeSocialistetëJugosllavisë.Nëvitin1989administrataeMilosevicitredukoistatusineautonomisësëveçantëtëKosovëstëdhënëmeKushtetutënevitit1974.ShqiptarëteKosovësupërgjigjenmenjëlëvizjepaqësoreqëllimifinalisëcilësishtearritjaepavarësisë.Kurposhpërbëhejish

3ShikoSituatanëKosovë:VlerësimiiGjendjes,ICMP.FSD.18.05.doc:http://www.icmp.int/wp-content/uploads/2007/11/icmp-fsd-18-05-1-doc.pdf.4ShikoSituatanëKosovë:VlerësimiiGjendjes,ICMP.DG.264.4.doc:http://www.icmp.int/wp-content/uploads/2007/11/icmp-dg-264-4-doc-general.pdf.


15

Jugosllavia,nëgjysmëneparëtëviteve1990,urritëntensionetnëterritorineKosovës.MinoritetiSerbnëKosovëkërkontetëmbetejbrendaRepublikësFederaletëJugosllavisë(SerbiadheMaliiZi),përderisashqiptarëteKosovëskërkoninvetëvendosjedheKosovënepavarur.Metodajotëdhunshmetëkërkimittëpavarësisëumbizotëruanngametodatushtarakenëmestëviteve1990.PërplasjetnëmestëUshtrisëÇlirimtaretëKosovës(UÇK)dheforcavetëRFJeskaluannëpjesënedytëtëviteve1990,dukekulmuarmekonfliktinearmatosurnga5marsiivitit1998ederime11qershor1999.PasdështimittëgjetjessënjëzgjidhjediplomatikenëRambouilletnëpranverënevitit1999,dhenëdritëneeskalimittëkrizëshumanitare,NATOfilloifushatënesulmeveajrorekundërforcavedhestabilimenteveushtarakenëKosovëdheSerbi.KonfliktiiarmatosurnëmestëforcavetëRFJdheUÇKukarakterizuamespastrimetnik,shkatërrimtëpronësdherezultoimemëshumëse13,500tëvrarëdhetëzhdukur.5

Me9qershor1999nëKumanovë,Maqedoni(IRJM)NATOForcaeKosovës(KFOR)dheQeveriaeRepublikësFederaletëJugosllavisëdheRepublikëssëSerbisëarritënMarrëveshjenTekniko-Ushtarake(enjohursimarrëveshjaeKumanovës).PikatkyçetëMarrëveshjesTekniko-Ushtarakeishin:ndalimiiarmiqësivenëmestëKFORdheRepublikësFederaletëJugosllavisë,tërheqjaeforcavetëRFJngaKosova,dhezbarkimiiforcaveciviletëKBdheforcavetësigurisësëNATO-s(KFOR)brendaKosovës.Me10qershor1999,KëshilliiSigurimitiOKBmiratoiRezolutëneKëshillittëSigurimittëOKB1244,ecilaevendosteKosovënnënadministriminepërkohshëmtëKB(UNMIK)dheautorizonteKFORsiforcëpaqeruajtësenëterritorineKosovës.6Nëdhjetortëvitit2008,MisioniiBashkimitEvropianpërSundimineLigjitnëKosovë(EULEX)ështëvendosurnëgjithëterritorineKosovës,dukemarrëpërgjegjësitënëfushënepolicisë,doganavedhegjyqësorit,ecilakishteqenëmëparëpërgjegjësieUNMIK-ut.Nëvitin2008,autoriteteteKosovësshpallënpavarësinë.Nëvitin2010,GjykataNdërkombëtareeDrejtësisënëmendiminesajkëshillëdhënëserdhinëpërfundimseshpalljaepavarësisësëKosovësnukkashkelurastëdrejtënepërgjithshmendërkombëtareapoRezolutën1244tëKëshillittëSigurimittëOKB-sësipjesëeligjittëaplikueshëmndërkombëtar.SerbiadhenjënumërivendevetëtjeranukenjohinKosovënsinjështetsovran.KjokaimplikimenëlidhjemeatësesiinstitucionetnëKosovëdheSerbiqëjanëpërgjegjësepërçështjenepersonavetëzhdukurbashkëpunojnëmenjëri-tjetrin.

Ngjarjetevitit1998dhe1999nëterritorineKosovës,tëcilatndërtëtjerakanërezultuarnëzhdukjenmeforcëdheekzekutiminenjënumritëmadhtëpersonave,dherrethanatpaskonfliktit,kanëparaqitursfidatërëndësishmenëprocesinekërkimittëzhdukurve.TerritoriiKosovëspërbënnjëzonëtëpërbashkëtkonfliktiecilaprekshqiptarëtdheserbëteKosovës.PersonatuzhdukënmeforcënëterritorineKosovësnë1998-1999dheuekzekutuan,dhetrupatetyreishinvarrosurnëvarretejashtëligjshmenëKosovë.ParatërheqjessëforcavetëRFJ-sënëqershortëvitit1999,nëpragtëmarrëveshjessëKumanovës,besohetsevarrezatprimarejanëgrabiturdhetrupateri-zhvarrosurajanëtransportuarnëSerbidheuvarrosënnëvarrezatejashtëligjshmedytësore.Ngaqershoriivitit1999derinëfundtëvitit2000njënumërijo-shqiptarëveuzhdukmeforcëdheuekzekutuandhembetjetetyrenjerëzorejanëri-varrosurnëvendetëpanjohura.Familjetetëzhdukurvedheautoritetet-SerbëtnëBeograddhenëtëgjithëSerbinëdheKosovën,dheshqiptarëvenëPrishtinëdhenëtërëKosovën-kanënjëinteresnëgjetjenevarrezavetëjashtëligjshmenëterritorinqëështëosenënjuridiksioninapokontrollinetjetrit

5http://www.hlc-rdc.org/?p=28185&lang=de.6Rezoluta1244parashikonteqëKosovadotëkishteautonomibrendaRepublikësFedraletëJugosllavisë,dheafirmonteintegritetinterritorialtëRepublikësFederaletëJugosllavisë,iciliqëatëherëështëtrashëguarngaRepublikaeSerbisë.


16

Nëkëtorrethana,llogaridhënianëniveletmëtëlartatëqeverisë,vullnetipolitikdhebashkëpunimimesautoritetevetëPrishtinësdheBeograditështënjëparakushtpërtëadresuarçështjenepersonavetëzhdukurngakonfliktinëKosovënëmënyrëefektive.Bashkëpunimi,megjithatë,ështëdëshmuartëjetëishkurtërdhebishtëruesnëkohë,përdisaarsye.BashkëpunimiidrejtpërdrejtëndërmjetautoritetevetëPrishtinësdheBeograditkaqenëipenguarngaçështjetpolitikeqënukkanëtëbëjnëmeçështjenetëzhdukurve,apo,anasjelltas,sipasojëepompozitetingaautoritetetnëtëgjithaanëtqëkanëkërkuartapërdorinçështjenpërqëllimepolitike.Irëndësishëmgjithashtukaqenëfaktiseprocesikaqenëidominuarngakomunitetindërkombëtar,iciliekandjekurçështjensinjëshqetësimhumanitar,teknik,dhekaanashkaluarnevojënpërtëndërtuarstrukturatllogaridhënësepolitike,qeverisësedhepërsundimineligjitnëKosovë.Rastiifuqisësërezervuartëbashkësisëndërkombëtareështëishtrirënëkohë.Kjofuqierezervuarështëmëetheksuarnëfushënesundimittësëdrejtës,sektoriticilipërfshinçështjenepersonavetëzhdukur.Nëkëtëdrejtim,bashkësiandërkombëtarekamenaxhuarinstitucionetpolicore,juridikedhedoganoretëKosovës.Ajokapërzgjedhurgjyqtarëtndërkombëtarëdheprokurorëtdherastetqëatadotëgjykojnë.AjokatëdrejtëtëanulojëvendimeteqeverisësëKosovësdhepërtë"marrëpërsipërpërgjegjësitëtjera,nëmënyrëtëpavarurosenëmbështetjetëautoritetevekompetentetëKosovës",përtëruajturligjin,rendinpublikdhesigurinë.

III. INSTITUCIONETDHEKONTEKSTIISHTJELLUAR

NëKosovë,detyrapërgjetjen,zhvarrimindheidentifikiminepersonavetëzhdukurështëndërmarrëkryesishtngaorganizatatndërkombëtare.NëterritorineSerbisë,institucionetvendore,tëudhëhequrangagjykatatdhetëkoordinuarasëparingaQendraKoordinueseeKosovësemëvonëKomisioniiQeverisësëSerbisëpërPersonateZhdukurkanëqenëpërgjegjësepërkërkimin,zhvarrimindheidentifikiminepersonavetëzhdukur.

TribunaliPenalNdërkombëtarëpërishJugosllavi(TPNKLJ)ishtepërgjegjëspërpunënehershmetëzhvarrimevenëterritorineKosovës.Zhvarrimet,kryesishtndërmerreshinnëlidhjemehetimetpenale,porgjithashtu,meraste,kishinpërqëllimedheidentifikiminembetjevemortore.QëllimiikëtyrezhvarrimeveishtepërtëmbledhurdëshmipërpërndjekjeneanëtarëvetëlidershipitSerbiciliishteakuzuarnëmajtëvitit1999ngaTPNKLJpërkrimeteluftësnëKosovë.7Ngaqershoriivitit1999,zhvarrimetndërmerreshinngaekipetadhocmjeko-ligjoretëekspertëvendërkombëtartëcilëtpunonpërTPNKLJ,ithemeluarmerezolutëtëKëshillittëSigurimittëKBnëmajtëvitit1993,icilikishtejuridiksionpërkrimeteluftësnëKosovë.8HetuesiteTPNKLJuvendosënnënmbrojtjeneKFOR-it.MbledhjaedëshmivetëkrimevetëluftësfilloimearritjeneNATOnëvitin1999meekipetepavarurangadisavendetëcilatoperoninnënkoordinimineTPNKLJ.9NëfjaliminesajparaKëshillittëSigurimittëKBme21nëntortëvitit2000,KryeprokurorjaeTPNKLJCarlaDelPontenënvizoisenëvitin1999ekipetmjeko-ligjoretëTPNKLJzhvarrosën2,108trupanga195lokacionenëterritorineKosovës.10Nëvitin2000,ekipetmjeko-ligjoretëTPNKLJvlerësuanedhe325vendvarrimetjeradhezhvarrosën

7ProkurorikundërSlobodanMilošević,MilanMilutinović,NikolaSainović,DragoljubOjdanović,VlajkoStojiljković,,(IT-99-37-I),23maj1999.PesëtëpandehurituakuzuanpërpërgjegjësinëkomanduesepërkrimekundërnjerëzimitdheshkeljevetëdokevedhezakonevetëluftëstëkryeranëKosovë.8S/RES/827(1993),25May1993;CC/PIO/302-E,DeklarataeProkuroritnëlidhjemejuridiksioninmbiKosovën,10mars1998://www.icty.org/sid/7683,accessedApril2009.9RaportiaktiivitetevetëZPZHMLUNMIKOMPF2002-2004,f.8.10FjalimiparaKëshillittëSigurimitngaCarlaDelPonte,KryeprokuroreeTribunalitPenalpërishJugosllavidheRuandë,nëKëshillineSigurimittëKB,24nëntor2000,http://www.icty.org/en/press/address-security-council-carla-del-ponte-prosecutor-international-criminal-tribunals-former.


17

1,577trupasidhegjetënmbetjetëpakompletuaranë258rastetjera.11KryeprokurorjaeTPNKLJarritinëpërfundimse“paraprakishtnëpërgjithësigjatëdyvitevejanëzhvarrosur4,000trupatëcilatedhejanëekzaminuar.”12

Nëkëtëperiudhë,mungesaeproceduravestandardeoperativedhecentralizimiipapërshtatshëmkanëçuarnëproblemetmedëshmitëembledhura.13Nënjëpërpjekjepërtëdemonstruarsekrimetishinsistematikedhetëpërhapura,ekipeteTPNKLJkanëkryerautopsitënësamëshumëtrupaqëishteemundur,dukekryerpakapoaspakpunëidentifikuese;përmëtepër,trupatëpaidentifikuartëzhvarrosurnëvitin1999urivarrosënnëvendeqënukjanëshkëmbyermeUNMIK-unapoinstitucionetengarkuaramevazhdimineprocesithetimor.14Këtoçështjerezultuanmepengesatërëndësishmegjatëpërpjekjevevijuesepërtëtrajtuarçështjenepersonavetëzhdukur.

Derinëvitin2001trupatezhvarrosuruidentifikuanmemetodatradicionale,zakonishtkuranëtariifamiljesnjihterrobatosegjëratpersonaletëgjeturametrupin.FotografitëekëtyregjësendevepublikoheshinngaKNKKdheOSBEnëserinëe“LibravetëGjësendeve”.15

Nënëntortëvitit1999,uthemeluaNjësitipërPersonatëZhdukurnëkuadërtëPolicisësëUNMIK-utimandatuarpërhetimineosevendndodhjessëmundshmetëpersonavetëzhdukurose/dhevend-varrezave.NJPZHsëbashkumeNjësinëQendroreHetuesePenale(NJQHP)tëpolicisësëUNMIK-ut,dhemëvonëtënjësisësëdedikuarpërHetimineKrimevetëLuftës(NJHKL)ishinpërgjegjëspëraspektetpenaletërastevetëpersonavetëzhdukurnëKosovë.NJPZHishtepërgjegjëspërkërkesatgjyqësoretëcilatautorizojnëzhvarrimetdhendërmarrjenezhvarrimeve,sëbashkumearkeologëtdhe/oseantropologëtmjeko-ligjorë.16Derinëprilltëvitit2002NJPZHndërmori69zhvarrimedhegjeti85trupa.17Nëmajtëvitit2000,ukrijuaKomisionipërZhvarrimindheIdentifikimineViktimave(KZHIV)ikryesuarngaUNMIK-upërzhvarrimin,identifikimindheruajtjenembetjevemortore.18

Nëmajtëvitit2002UNMIK-ukathemeluarZyrënpërPersonatëZhdukurdheMjekësiLigjore(ZPZHML)nëDepartamentineDrejtësisëtëUNMIK-ut(DD),iciliubëoperacionalnëqershortëvitit2002,dukeebërëautoritetinevetëmnëterritorineKosovës,menjëmandatpërtëpërcaktuarvendndodhjenepersonavetëzhdukur,përtëidentifikuarmbetjetetyremortoredhekthiminetyrenëfamiljenetëzhdukurit.ZPZHMLkarealizuarnjëvargaktiviteteshtëspecializuara-zhvarrimeveforenzike,ekzaminiminpost-mortemdhekrahasimineante-mortemmetëdhënatpost-mortem-derinëfundtëvitit2008.MëparëpjesëeDepartamentittëDrejtësisësëUNMIK-ut,nëvitin2007ZPZHMLishtetransferuarnëMinistrinëeDrejtësisëtëKosovës,pornëvitin2008ështëmarrëpërsipërngamisioniiEULEX-it.

Pasdisavitevetënegociatave,KNPZHdheUNMIK-unënshkruannjëMemorandumMirëkuptimimë26nëntor2003,qëpërcaktonteasistencëntekniketëICMP-sëUNMIK-utnëlidhjemepunëneZyrëspërPersonatëZhdukurdheMjekësiLigjore(ZPZHML).Procesiigjatëinegocimit,meinsistimineKNPZHishteipërqendruarpërpërdorimineADNsinjeidentifikuesprimar.Stafii

11Ibid.12Ibid.13UNMIKOMPFActivityReport2002-2004,p.8.14Ibid.15AmnestyInternational,BuryingthePast:ImpunityforenforceddisappearancesandabductionsinKosovo,June2009,f.22.16Ibid,f.19.17Ibid,f.71.18RregullorjaeUNMIK-ut2000/28përKomisionineZhvarrimevedheIdentifikimittëViktimave.


18

mjekësisëligjoreiUNMIK-utishtemësuarmepërdoriminemetodavetradicionaletëidentifikimitdheishinskeptiknëlidhjemepërdoriminekësajteknologjietëreqëKNPZHkishtefuturtashmënërajonnëvitin2000.Kuruarritnjëmarrëveshje,nëfundpërpërdorimineADN-së,UNMIK-ukishterefuzuarofertënshtesëtëKNPZHqëtëofrojëndihmënëgërmimetdhenëekzaminiminembetjevemortorenëmorgjetnëKosovë.

OfrimiitestimitdhepërputhjessëADN-sëngaKNPZHkaqenëenjërëndësiekritikepërprocesineidentifikimittëbesueshëmtëpersonavetëzhdukur.GabimetebëraparaaplikimittëprocesittëudhëhequrmeADN,megjithatëkishinnjëtrashëgimitështrirënëkohëdhekanëndikuarnëaftësinëeprocesitpërtëecurpërpara.19Kurnjëtrupidentifikohetgabimisht,familjaecilagabimishtkapranuartrupinnëshumicënerastevenukkadhënëmostratreferentetëADN-së.Prandaj,mbetjetevërtetatëanëtarittëtyretëfamiljes,nësedogjenden,dotëmbesintëpaidentifikuara.Kështufamilja,mbetjetetëafërmittësëcilësjanëidentifikuargabimishtdhekthyerpogabimishtteknjëfamiljetjetër,nukdotëzgjidhrastinetyreedhenësekanëdhënëmostratreferentetëADN-së,sepseiafërmiityreështëvarrosurnënemrinedikujttjetër.

ParapërfundimittëmarrëveshjesmeUNMIK-un,KNPZHpërdisavitekaqenëiangazhuarnëzhvilliminekapacitetevetëautoritetevetëKosovëspërtëkërkuartëzhdukuritnëpërputhjemetëdrejtatenjeriutdhestandardetedrejtësisënënjërënanëdheshoqatatefamiljevetëpersonavetëzhdukurpërtëndihmuaratatëkërkojnëtëdrejtatetyre,tëpunojnësëbashkumetëgjithakomunitetetpërtëarriturqëllimetepërbashkëta,dhetëmbajnëautoritetetpërgjegjëse.

Nëvitin2004,ukrijuaGrupiPunuespërpersonatezhdukurnëlidhjemengjarjetnëKosovë(GP)nëmestëjanarit1998dhedhjetorittëvitit2000,sirezultatidialoguttëudhëhequrngaOKBnëVjenë.KNKK-jauftuatëkryesojëGP.Njëmekanizëmrreptësishtëhumanitare,GPmbanseancatërregulltanëtëcilatdelegacionetePrishtinësdheBeograditshkëmbejnëinformacionedheplanifikojnëaktivitetet.Derinëfundtëvitit2016GPishtetakuarnë43raste.GPkapasursuksesnësjelljenepalëvetëndryshmesëbashkupërtëdiskutuarçështjenurgjentetëpersonavetëzhdukur.Sot,megjithatëautoritetetSerbedhetëKosovëspohojnësenukkanëasnjëinformaciontërinëlidhjemevarrezatëmundshmetëjashtëligjshme.

Nëvitin2006,paspërpjekjevetëngjashmepërndërtiminekapacitetevenërajonineishJugosllavisëpërtësiguruarpërgjegjësinështetërorepërgjetjenepersonavetëzhdukur,KNPZHkandihmuarautoriteteteKosovëspërtëkrijuarKomisionineKosovëspërPersonateZhdukur,përtëudhëhequraktivitetetnëlidhjemepersonatezhdukurnëterritorineKosovës.MandatiiKQPZH-sëpërfshinmbrojtjenetëdrejtavedheinteresavetëpersonavetëzhdukurdhefamiljevetëtyre;koordinimineaktivitetevenëmbledhjenetëdhënavelidhurmepersonatezhdukur;krijiminenjëRegjistriQendrortëPersonavetëZhdukur;informiminefamiljarëvetëpersonavetëzhdukurdhebashkëpuniminmeshoqatatetyre,njoftimineanëtarëvetëfamiljespërfatinepersonavetëzhdukur;rritjenendërgjegjësimitnëlidhjemedhembështetjaeiniciativaveqëlidhenmepersonatezhdukursidheraportimipublikpërrezultatetegjetjevetëtij;ndërmarrjeneaktivitetevetëtjeratërëndësishmenëlidhjemepersonatezhdukur;bashkëpunonmeinstitucionetvendoredhendërkombëtarenëkryerjenedetyravetëtij;hapjendheregjistriminerastevetëpersonavetëzhdukur;dhepaguanshpenzimetevarrimittëpersonavetëzhdukurtëidentifikuar.

19ÇështjaeidentifikimevetëgabuarabazuarnëmetodattradicionaletëidentifikimitështëepërbashkëtpërtëgjithashteteteprekuranëBallkaninPerëndimor.PërmëshumëinformacionshikoraportineKNPYH:BosnjadheHercegovina,PersonateZhdukurngaKonflikteteArmatosuratëviteve90:VlerësimiiGjendjes.


19

Edhepse,mandatiiKomisionittëKosovëspërPersonatezhdukurështëingjashëmmehomologëtetijnërajon,nukiështëdhënëautoritetitpolitikpërtëbërëpunënetij–tëkoordinojënjëprocesvendortëbazuarnëligjpërhetiminerastevetëpersonavetëzhdukurngakonflikti.

Nëshkurttëvitit2008,KuvendiiKosovësshpallinëmënyrëtënjëanshmepavarësinëeKosovës.Nëtënjëjtinmuaj,mbikëqyrjandërkombëtareeKosovëskakaluarngaUNMIK-utekMisioniiBashkimitEvropianpërSundimineLigjit(EULEX)20.EdhepseUNMIK-uvazhdontëekzistojë,shumëprejaktivitetevetëtijorigjinalejanëmarrëpërsipërngaorganizatatëtjera.DukepunuarnëkuadërtëRezolutëssënjëjtëtëKëshillittëSigurimittëOKB-së,MisioniEvropianpërSundimineLigjit(EULEX)moripërgjegjësinëpërshumëçështjetësundimittëligjit,dukepërfshirëedheçështjenepersonavetëzhdukur,ngaUNMIK-unëvitin2008.SipasplanittëVeprimittëPërbashkëttëKëshillitEvropiantë4shkurtit2008,icilimëpasuvazhdua,EULEX-indërtëtjeradotë,"monitorojë,udhëzojëdhekëshillojëinstitucionetkompetentekosovarenëtëgjithafushatqëndërlidhenmesundimineligjit...dukembajturdisapërgjegjësitëekzekutive"dhe"tësigurojmbajtjendhepromoviminesundimittëligjit...nëpërmjetkthimitoseanulimittëvendimeveoperacionaletëmarrangaautoritetetkompetentetëKosovës".Nëlidhjemepersonatezhdukur,EULEX-ikaruajturbashkëpuniminmeKNPZHnëbazëtëmemorandumittëmirëkuptimittënëntorittë2003meUNMIK-undhemoripërsipëraktiviteteteZPZHML-sësëUNMIK-ut,derisainstitucioneteKosovësdotëishinnëgjendjepërtëmarrëpërgjegjësipërpunënetij.ZPZHMLeEULEX-itkanjëmandattëdyfishtë:"zbardhjenefatittëpersonavetëzhdukur",dhe"ofriminenjësistemimjeko-ligjornëKosovëtëstandardeveevropiane“.Vitetefundit,EULEX-ikabërëpërpjekjepërtërriturkapacitetetvendoremjeko-ligjore.Këtopërpjekjepërfshijnëtrajniminetëpunësuarve,arritjenemarrëveshjevemeinstitucionetaarsimittëlartëdheinicimineMemorandumittëMirëkuptimitnëmestëMinistrisësëDrejtësisëdheMinistrisësëKulturëspërtimundësuartëpinësuarvenëIMLçasjenëmbetjetnëMuzeuneKosovës.

ZPZHMLeEULEX-itutransformuanëDepartamentineMjekësisëLigjore(DML)nëqershortëvitit2009,qëvepronnënombrellëneMinistrisësëDrejtësisëtëKosovësdheofronshërbimetemjekësisëligjoredheekspertizënehetimittëvdekjes.Nëvitin2016DMLushndërruanëinstitutineMjekësisëLigjore(IML).EULEXmbanmandatinerezervuarpërpersonatezhdukurdhetëpunësuariteEULEX-it,tëcilëtjanëbashkë-vendosurbrendaambientevetëIML,ndihmojnëIMLnëantropologjinëdhearkeologjinëmjeko-ligjore,sidhepatologjinëmjekoligjoredhehetiminevendittëkrimit.IMLmbankontaktemefamiljetetëzhdukurvedheështëpërgjegjëspërgjetjen,zhvarrimin,identifikimindhepërcaktiminefatittëmbetjevemortoresidhedorëziminetyretekfamiljetepersonavetëzhdukur.PunaeIMLështëpërcaktuarmeLigjinpërMjekësinëLigjoreiciliumiratuangaKuvendiiKosovësnëMarstëvitit2016.

Nëvitin2008,ështëkrijuarProkuroriaSpecialeeKosovës(PSK)21përtëhetuardhendjekurpenalishtkrimetkundërnjerëzimit,krimeteluftësnëshkeljetërëndëtëKonventavetëGjenevës,përkrimeluftenëshkeljetërëndëtëligjevedhezakoneveqëzbatohennëkonfliktetearmatosurandërkombëtare,krimeteluftësnëshkeljetërëndëtënenit3tëpërbashkëttëKonventavetëGjenevës,sidhekrimeteluftësnëshkeljetërëndëtëligjevedhezakoneveqë

20Me4shkurt2008,KëshillliiBashkimitEvropianmiratoiVepriminePërbashkët2008/124/CFSPpërMisinonineBashkimitEvropianpërSundimineLigjit,EULEXKOSOVO(2).21ProkuroriaSpecialeeKosovës(SPK)ështëthemeluarparadhedallonngadallonngaZyraeProkuroritSpecial(ZPS)eDhomavetëVeçantatëKosovës(DHVK).Kjoefunditukrijuanëgushttëvitit2015,kurKosovamiratoilegjislacioninqëkrijoiZyrëneProkuroritSpecial(ZPS)përtëhetuardhendjekurpenalishtkrimeterëndandërkufitaredhendërkombëtareqëndodhëngjatëdhepaskonfliktitnëKosovënë1998,1999Dhe2000.


20

zbatohennëkonfliktetearmatosurajotënjëkarakterindërkombëtar22.Sietillë,ajoështëpërgjegjësepërhetiminerastevetëzhdukjevemeforcë.

LigjipërndryshimindheplotësimineligjeveqëkanëtëbëjnëMisionineBE-sëpërSundimineLigjitnëKosovëtheksonsePSK,institucionvendor,kakompetencëpërtëgjitharastet,dukepërfshirëedherastetezhdukjevemeforcë,tëiniciuarapas15prill2014.Nëdrejtimtëpërmbushjessëkompetencavetëreja,PSKdhejoEULEX,ikanënshkruartëgjithaurdhëresategjykatëspërhetimdhegërmimetqëngaqershori2014,dhevend-gërmimetkanëqenënënjuridiksionin,kontrollindhemenaxhiminenjëprokuroritëPSKqëatëherë.Megjithatë,rastetpërtëcilatvendimipërfilliminehetimeveishinngriturpara15prill2014mbetenbrendasferëssëEULEX-it.23

NdërsakomunitetindërkombëtarkabërëhapanëvitetefunditpërtëmundësuarautoriteteteKosovëstëmarrinpronësimëtëmadhetëprocesit,kasfidasistemikeqëvazhdojnë.Përshkaksembanmandatinerezervuarpërçështjenepersonavetëzhdukur,ajovazhdontëmbetetnënjuridiksionineEULEX-it.Nukështëehabitshme,prandaj,qëKomisioniiKosovësmbetetnjëinstitucionidobët,gjëecilagjithashtundikonnëkapacitetinetijpërtëpunuarnëmënyrëefektivemehomologunetijserb.Përmëtepër,pamarrjenepërgjegjësisëpërçështjenepersonavetëpagjeturtëautoritetevevendoretëKosovës,aftësiaetijpërtëmarrëpjesënëinstrumentetërëndësishmeligjorendërkombëtareështëekufizuar,dukepërfshirëpjesëmarrjennëKonventënpërMbrojtjenePersonavengaZhdukjetmeForcëdhejotëvullnetshme,DeklaratëspërpërgjegjësinëeShtetevenëAdresimineçështjessëpersonavetëzhdukurngakonfliktiiarmatosurdheshkeljetetëdrejtavetënjeriut.

IV. ZHVARRIMETNËTERRITORINEKOSOVËS1999-2016

InstitucioneteshumtandërkombëtarekanëqenëpërgjegjëspërgërmimetevarrezaveklandestinedhezhvarriminembetjevenjerëzorenëKosovë.Nëmestëqershorit1999dhedhjetorit2016,janëkryer1,513operacionenëterren(gërmimet).Këtooperacionenëterrenkanërezultuarnënxjerrjene6,097grupevetëmbetjevemortore(tëplotëdhejotëplota).Ështëerëndësishmetëtheksohetse65përqindetëgjithambetjevenjerëzoreqëugjetënnë1999-2000ngaekipetmjekoligjoretëTPNKLJ,uidentifikuandukepërdorurmetodattradiocionaletëidentifikimitvizual.

22Neni5iLigjitNo03/L-052përProkurorinëSpecialetëKosovës.23LigjiNr.04/L-273përNdryshimindhePlotësimineLigjvenëlidhjemeMandatineMisionittëBashkimitEvropianpërSundimineLigjit,Nenet1.A(Rastetaktuale)dheNenet7.B(Transferimiirasteve).


21

Figura1:Numriizhvarrimevenëterrendhenumriigrupevetëmbetjevenjerëzoretëzhvarrosurasipasviteve1999-2016

KornizakohoreeinstitucionevepërgjegjësepërzhvarrimetnëterritorineKosovës

Ekipetmjeko-ligjoretëTPNKLJ

KomisionipërVerifikimin,Zhvarrimin

dheIdentifikimineViktimaveiUNMIK-ut(KVZHIV)

ZyrapërMjekësi

LigjoredhePersonatëZhdukureUNMIK-ut(ZMLPZH)

ZyrapërMjekësi

LigjoredhePersonatëZhdukureEULEX-it

DepartamentipërMjekësiLigjoredhePersonatëZhdukur(EULEX/

DepartamentiiDrejtësisëiKosovës)

InstitutipërMjekësiLigjore(EULEX/

DepartamentiiDrejtësisëiKosovës)

UNMIKCIVPOLNjësitipërPersonatëZhdukur

Kohëzgjatja1999-2000 2000-2002 2002-2008 2008-2009 2009-2016 2016-tani

Tabela1:

KronologjiaeinstitucionevepërgjegjësepërzhvarrimetnëterritorineKosovës

Tabela2:

Zhvarrimetendërmarrangaekipetmjeko–ligjoretëTPNJdhegrupetembetjevenjerëzoretëzhvarrosura24

24 Fjalimi para Këshillit të Sigurimit nga Carla Del Ponte, Kryeprokurore e Tribunalit Penal për ish Jugosllavi dhe Ruandë, në Këshillin e Sigurimit të KB, 24 nëntor 2000, http://www.icty.org/en/press/address-security-council-carla-del-ponte-prosecutor-international-criminal-tribunals-former.

195

325

69

174

130

8161 59 66 68 67

3246

2848

24 20 20

0

50

100

150

200

250

300

350

Numriigërmimevenëterrendhenumriigrupevetëmbetjevenjerëzoretëzhvarrosurasipasviteve,1999-2016

Numriizhvarrimevenëterren(Gjithsej1,513)

1999 2000

TOTALOperacionetnëterren(tëgjithazhvarrimetdhevlerësimet) 195 325 520Numriimbetjevenjerëzoretëzhvarrosura(trupatekompletuar

dhetëpakompletuar) 2,108 1,835 3,943


22

Tabela3:ZhvarrimetendërmarrangaNjësitipëPersonateZhdukurCIVIPOLeUNMIK-utdhegrupetembetjeve

njerëzoretëzhvarrosura25

Tabela4:

ZhvarrimetendërmarrangaZPZHML,dhegrupetembetjevenjerëzoretëzhvarrosura26

Tabela5:

ZhvarrimetendërmarrangaDML/IML(EULEX/MinistriaeDrejtësisëeKosovës)27

V. PËRPJEKJETPËRGJETJENEPERSONAVETËZHDUKURNGAKONFLIKTINËKOSOVËNË

TERRITORINESERBISË

TransformimiipolitikavetëSerbisëkarshiçështjessëpersonavetëzhdukurngakonfliktetnërajontëviteve1990,përfshirëedhekonfliktinnëKosovë,ndodhipasndryshimevedemokratikenëSerbinëvitin2000.PasarrestimitdherkstradimittëSllobodanMillosevicnëHagëdhezgjedhjessëZoranDjindjic,administrataerekërkontetëtrajtontekrimetekryerangaregjimidikurshëmdhemënëfundundërmoredhepërpjekjapërtëgjeturpersonatezhdukur.Kjorezultoipërgjatëviteve,megjetjenemëshumëse1,300personavetëzhdukur,ngatëcilët

25AmnestyInternational,BuryingthePast:ImpunityforenforceddisappearancesandabductionsinKosovo,June2009,p.71.26OMPFActivityReport2008.27Korrespondencameemail,meIML/EEULEXecilapërmbanteinformatatrelevanteepranuarme30mars2017.

Nënt.1999–prill2002

GjithsejOperacionetnëterren(tëgjithazhvarrimetdhevlerësimet) 69 69Numriimbetjevetëzhvarrosuranjerëzore(trupatekompletuardhetëpakompletuar) 85 85

2002 2003 2004 20052006

2007

2008 TOTAL

Operacionetnëterren(tëgjithazhvarrimetdhevlerësimet) 174 130 81 61

59

66

68 639Numriimbetjevetëzhvarrosuranjerëzore(trupatekompletuardhetëpakompletuar) 443 652 176 118

59

73

481569

2009 2010 2011 20122013

2014

2015

2016 Gjithsejt

Operacionetnëterren(Tëgjithazhvarrimetdhevlerësimet) 67 32 46 28

48

24

20

20 285Numriimbetjevenjerëzoretëzhvarrosura(tëkompletuara) 52 26 37 10

22

75

9

1 232

Numriimbetjevenjerëzoretëzhvarrosura(trupatëpakompletuar) 14 11 5 106

19

92

5

16 268


23

pothuajse900kishintëbëninmekonfliktinnëKosovë.28AutoritetetSerbepunuanpërmestëzyravetëQendrësKoordinuesepërKosovënpërtëtrajtuarçështjenerastevetëpersonavetëzhdukurgjernëvitin2000,kurKomisionipërPersonateZhdukuriKëshillittëMinistravetëSerbisëdheMalittëZimoripërgjegjësitë.

Nëvitin2001,KNPZHnënshkroimarrëveshjemeSerbinëecilapërfshintendihmënnëzhvarriminembetjevemortoretëpersonavetëzhdukurngakonfliktinëKosovëdhedukepërdorursistemineudhëhequrngaADNtëKNPZHpëridentifikiminembetjevemortoretëshqiptarëvetëKosovës.

Marrëveshjetenënshkruaranëvitin2001meMinistrinëePunëvetëJashtmedheQendrënKoordinuesetëKosovës,krijuanbazënligjorepërKNPZHpërtëfilluarofriminendihmëspërGjykatëneQarkutnëBeogradnëvend-zhvarriminBatajnica,nëafërsitëAeroportittëBeogradit29.KNPZH,përmessistemittëlaboratorittëADN-sëmekapacitettëlartëarrititëbënte700identifikimetëmbetjevetëzhvarrosuranëBatajnicë.KNPZHgjithashtuofroiasistencëteknikeedhenëdyvendzhvarrimetjeranëSerbinëvitin2001,njëafërPetrovoSelo30,dhenjëtjetërafërBajinaBasta31.Derinëvitin2006,KNPZHndihmoiautoritetetSerbepërtëidentifikuar822personangakëtotrevendvarrimedukepërdorurmetodatshkencore.

Nënëntortëvitit2001,UNMIK-udheRepublikaFederaleeJugosllavisë(SerbiadheMaliiZi)nënshkruanDokumentinePërbashkëtUNMIK-RFJicilirinovojpërkushtiminetëdyjapalëvepërtëzgjidhurfatineatyretëcilëtishinviktimatëzhdukjesmeforcëdherrëmbimeve.Nëshkurttëvitit2002,UNMIK-udheRFJnënshkruanprotokollinpërvendosjenemarrëdhënievenëmestëdypalëvepërri-atdhesiminpërtejkufirittëmbetjevetëidentifikuaranjerëzore.32ProcesiikthimittëkëtyrembetjevetekfamiljetnëKosovëfilloinëvitin2003.

NëSerbi,DhomaespecializuarpërkrimeteluftëseGjykatëssëQarkutnëBeograddheZyraeprokuroritpërkrimetëluftësukrijuannëkorrik200333mendihmëndhembështetjenekomunitetitndërkombëtar.Parakësaj,vetëmnjënumërivogëliindividëveishtendjekurpenalishtdhegjykuarpërkrimeluftenëSerbi.Qëatëherë,ProkuroriapërkrimetëluftëstëSerbisëkaqenëpërgjegjësepërhetimindheurdhëriminegërmimittëvarrezaveklandestinenëterritorineSerbisë.

Nëvitin2004,FondipërtëDrejtënHumanitaremeselinëBeograd,nëbazëtëinformacionevetëmarrangaburimetëshumëfishtatëpavarura,publikoiinformacioninsembetjetnjerëzorengakonfliktinëKosovëishinasgjësuarnëdyraste,me16dhe24majtëvitit1999,nëfabrikënealuminitnëMackatica(afërSurdulicës)nëSerbinëJugore.Nëprilltëvitit2005,atëherëProkuroripërKrimeLuftenëSerbiVladimirVukcevic,shkoinëfabrikëneMackaticasëbashkumegjyqtarinhetuesnëVranjedhemenjëekipmjejeko-ligjor.Ataekzaminuantëgjithashpërthimetnëfabrikëdhetëgjithavendetkugjendenmbeturinatminerare.Rezultatete

28Nëraportinevitit2013tëKomitetittëOKB-sëpërzhdukjetmeforcë,Serbiakaraportuarse1,296mbetjemortoreishinzhvarrosur,ngatëcilat846ishinpersonatëzhdukurngakonfliktinëKosovë.Njëgrupshtesëprej53mbetjevemortoretëpersonavetëzhdukurngakonfliktinëKosovëuzhvarrosënnëvitin2014ngavarrezaRaskaRudnicës.29KNPZH,RaportiPërmbledhëspërBatajnicën,2004,faqe5.http://www.KNPZH.int/wp-content/uploads/2014/08/KNPZH-fsd-16-04-2-doc.pdf.30ZhvarrimetnëSerbi,2001PËRMBLEDHJE,2002,FAQE5.http://www.icmp.int/?resources=exhumations-in-serbia-2001-summary.31Ibid.32AmnestyInternational,BuryingthePast:ImpunityforenforceddisappearancesandabductionsinKosovo,June2009,p.19.33LigjipërOrganizimindheJuridiksionineAutoriteteveQeveritarenëProcedimeteKrimevetëluftë(GazetaZyrtareeRepublikëssëRepublikëssëSerbisë,No.67/2003,135/2004,61/2005,101/2007dhe104/2009).


24

hetimittëudhëhequrngaShefiiProkurorisëpërKrimeLuftenëlidhjemepretendimetengriturangaFondipërtëDrejtënHumanitarenukjanëbërëpublikeasnjëherë.34

Nëqershortëvitit2006,QeveriaeRepublikëssëSerbisëkaformuarKomisioninQeveritartëSerbisëpërPersonatëZhdukur(KQPZH),menjëmandatpërtëzgjidhurçështjenepersonavetëcilëtjanëzhdukurgjatëkonfliktevetëarmatosuranëterritorineish-Jugosllavisë.KomisioniserbmoritëgjithaaktivitetetdheobligimeteKomisionittëKëshillittëMinistravepërpersonatëzhdukurtëSerbisëdheMalittëZi,iformuarnëvitin2003,aktivitetetevazhdueshmetëorganevetëmëparshmeqeveritare,tëformuarangaviti1991,qëkanëtëbëjnëmeçështjenepersonavetëzhdukur,burgosurdhepersonatevrarënëkonfliktetnëterritorineish-Jugosllavisë.

Nëvitin2013,nëbazëtënjëurdhritëGjykatëssëQarkuttëBeogradit,KQPZHeSerbisëkoordinojnjëserihetimeshnënjëguroretëbraktisur,nënjëvendtënjohursiRashka/Rudnica,dykilometranëveritëkufiritmeKosovën.Këtohetimetçuannëzbuliminenjëvarrezetëjashtëligjshme-eparanëSerbiqëngazbulimiivend-varrimevenëBatajnica,PetrovoSelodheBajinaBasta.Gërmimifilloinëprilltë2014.PesëdhjetëedyrastetëmbetjevemortoreuzbuluarngavendinganjëekipipërbërëngaekspertëtëdisaagjencivetëpërbërëngaekipetMjeko-ligjoreSerbedheDMLeEULEX,nënurdhërtëGjykatëssëQarkutnëBeograd.KNPZHpërfundoianalizateADN-sëtëtëgjithamostravepost-mortemtëdorëzuara,ecilarezultoinëidentifikimine52personavetëzhdukurngakonfliktinëKosovë.Vetëmnjëprofilunikpost-mortemngambetjetnjerëzoretëcilatjanëzbuluarngavend-varrimiRaska-RudnicanukkorrespondonmeasnjëngareferencatgjenetikenëbazënetëdhënaveKNPZH-së.

PërkundrejtpërpjekjevengaanaeKomisionittëSerbisëpërPersonateZhdukur,qlnganëntoriivitit2015përtëgjeturvarrezattëjashtëligjshmenëgurorenebraktisurKizevaknëSerbinëJugore,NëSerbinukjanëzbuluarvarrezatëjashtëligjshmeqëngaviti2014.

VI. LEGJISLACIONI

KushtetutaeKosovëspërfshininstrumentetkryesorendërkombëtaretëdrejtavetënjeriut,dukepërfshirëtëdrejtateKonventësEvropianepërtëDrejtateNjeriut(KEDNJ),dhegjykatateKosovëszbatojnëligjineKEDNJ.NëbazëtëKEDNJ-së,familjarëtepersonavetëzhdukurkanëtëdrejtënëinformacionnëlidhjemefatindhevendndodhjenetëafërmvetëtyre,ecilaështëankoruarnënenet2,3,5dhe8tëKEDNJ-së.AutoriteteteKosovësjanëtëdetyruara,nëpërputhjemerrethanat,tëndërmarrintëgjithapërpjekjetearsyeshmepërtësiguruarnjëinformaciontëtillë.

Legjislacioniibrendshëmqëpërcaktontëdrejtatefamiljevetëpersonavetëzhdukurdhedetyrimeteshtetitështëvendimtarpërnjëprocestëplotëtëbazuarnësundimiteligjitpërgjetjenepersonavetëzhdukurpaskonfliktit.

KuvendiiKosovësmiratoiLigjineKosovëspërPersonatëZhdukur(Nr.03/L-023),më31gusht2011.Kyligjështëpublikuarnëgazetënzyrtaremë14shtator2011dhehyrinëfuqi15ditëmëvonë.Ligjikapërqëllimtëmbrojëtëdrejtatdheinteresatepersonavetëzhdukurdhefamiljarëvetëtyre,nëveçantitëdrejtëneanëtarëvetëfamiljestëdinëpërfatinepersonavetëcilëtjanëraportuartëzhdukurgjatëperiudhës1janar1998-31dhjetor2000sipasojëeluftës

34HumanitarianLawCenter,Thecover-upofevidenceofcrimesduringthewarinKosovo:THECONCEALMENTOFBODIESOPERATION,2017,p53-54.


25

nëKosovëgjatëviteve1998-1999.AigjithashtupërcaktonkompetencatdhepërgjegjësitëeKomisionittëKosovëspërPersonateZhdukur.

IbazuardukshëmnëligjineBdheHpërpersonateZhdukur,LigjiiKosovëspërcaktonpersoninezhdukur,mishërontëdrejtënefamiljevepërtëditurpërfatinetëafërmvetëtyretëzhdukur,riafirmonmandatindhekompetencateKQPZHtëKosovës,tëcilatjanëpërcaktuarmëparënëvendimineUNMIK-ut/IPVQ-tëdatës6tetor2006dhengarkonKQPZHtëkrijojRegjistrinQendrortëpersonavetëzhdukur.

PasmiratimittëLigjittëKosovëspërPersonateZhdukurnëgushttëvitit2011,QeveriaeKosovëskamiratuarRregullorenepunëssëKomisionitQeveritarpërPersonatëZhdukur,ecilapërcaktonrregullatdheprocedurateKQPZHtëKosovësdhedetyratdhepërgjegjësitëeNjësisëadministrativetëKomisionit.

KamegjithatëtreboshllëqenëdrejtimtëzbatimittëplotëtëLigjitpërpersonatezhdukur.Sëpari,aktetnënligjore(rregulloret)përndërprerjenekërkiminukjanëpropozuarngaMinistriaeDrejtësisëdhemiratuarngaQeveria.NëbazëtëLigjitpërPersonateZhdukurkërkimipërpersoninezhdukurkonsiderohetipërfunduarkurpersoniizhdukurështëgjeturapombetjetetij/sajmortorejanëidentifikuar.Këtoaktenënligjoreduhettëpërcaktojnësecilatinstitucionejanëpërgjegjësepërproceduratendryshmenëlidhjemepërfundiminekërkimit,kushzyrtarishtebënidentifikiminligjor,ciliështëroliiprokurorit,dhekushduhettëinformojëfamiljenkurçështjaështëembyllur.Këtoaktenënligjorejanëtënevojshmepërtëpërcaktuarsecilatinstitucionejanëpërgjegjësepërproceduratendrzshmetëpërfundimittëkërkimit,kushzyrtarishtpërmbyllëidentifikminligjorë,ciliështëroliIprokuroritdhesekushduhettëinformojëfamiljenkurrastimbyllet.Sëdyti,LigjipërPersonatëZhdukurparashikonseZëvendësKryesuesiiKQPZHtëKosovësduhettëjetënjëpërfaqësuesikomunitetevejo-shumicë.Megjithatë,qëngaviti2011,kurzëvendëskryesuesiiKomisionitngakomunitetetjo-shumicëdhadorëheqjen,pozitakaqenëbosh.Sëtreti,KQPZHiKosovësendenukkamiratuarnjërregulloreqëdotëvendosëprocedurënpërpërdorimin,regjistrimin,përjashtimindheshkëmbiminetëdhënave,dukepërfshirëverifikimindhemenaxhiminetyre.LigjitpërPersonateZhdukur,nëbazëtënenit15ngarkonKQPZH-nëeKosovëstëmiratojënjërregulloretëtillënëbazëtëLigjitpërMbrojtjenetëDhënavePersonaledheLigjitpërklasifikimineinformatavedheverifikiminesigurisëdherregullatesigurisë,sidhedetyrimetetjeraligjoreqëkanëtëbëjnëmembrojtjenetëdhënavepersonale.

NdërsapjesëtëLigjitpërPersonateZhdukurnukjanëzbatuarplotësisht,njëshqetësimmëimadhështëmbivendosjaemandatittëInstitutittëMjekësisëLigjore,tëpërcaktuarmeLigjinpërMjekësiLigjore,memandatindhekompetencateKQPZHtëKosovës,iciliështëpërcaktuarmeLigjinpërPersonateZhdukur.Neni15Paragrafi1.7përcaktonseInstitutiiMjekësisëLigjoredotëmbajë"kontaktemefamiljetepersonavetëzhdukurdhebashkëpunonmeinstitucionetdheorganizatatvendoredhendërkombëtaretëpërfshiranëprocesinezbardhjessëfatittëpersonavetëzhdukur".KjoështënëkundërshtimmemandatineKQPZHtëKosovëstëpërcaktuarmenenin8tëLigjitpërPersonateZhdukur,icilithotëseKQPZHiKosovës"mbikëqyr,harmonizondhekoordinonaktivitetetmeinstitucionetvendoredhendërkombëtare,bashkëpunonmeinstitucionetdheorganizatatndërkombëtaredheaktorëtetjerënëlidhjemezbardhjenefatittëpersonavetëzhdukursipasojëeluftëssëviteve1998-1999".

AutoriteteteKosovëskanëmarrëmasapërtësiguruarqëfamiljetepersonavetëzhdukurkanëtëdrejtateqasjesdhepërfitimetsipasligjit.Megjithatë,anëtarëtefamiljevetëluftëtarëvetëzhdukurkanëtrajtimpreferencialvis-à-visfamiljevetëcivilëvetëzhdukur.


26

KuvendiiKosovësmiratoiLigjinpërStatusindhetëDrejtateDëshmorëve,Invalidëve,Veteranëve,PjesëtarëvetëUshtrisëÇlirimtaretëKosovës,viktimavetëdhunësseksualetëluftës,viktimaveciviledhefamiljevetëtyre(Nr.04/L-054)nëdhjetor2011.SipasLigjitanëtarëtefamiljevetëzhdukurve35realizojnëtëdrejtatdhepërfitimetemëposhtme:pensionfamiljar;Kujdesshëndetësorfalasnëinstitucionetpubliketëkujdesitprimardhesekondarshëndetësor;Përjashtimingatatiminëpronë,nësefamiljaështënërrethanatëvështiraekonomike;dheshpenzimetëreduktuaratëenergjisëelektrikepërpërdorimpersonal,nëqoftësefamiljaështënërrethanatëvështiraekonomikedheiplotësonkriteretepërcaktuaranëskemënendihmëssociale.

AnëtarëtefamiljevetëushtarëvetëzhdukurtëUÇK,përveçkësajmundtëpretendojnëtëdrejtatdhepërfitimetemëposhtme:tëdrejtënpërpensionfamiljar;përparësinëpunësim;përparësinëregjistrimindhepraniminnëinstitucionetarsimorepublike;bursapërarsiminemesëmdheuniversitar;strehimtëlirënëkonviktetestudentëve;mbështetjepërstrehimfamiljar;tarifaelirëdhetëreduktuartëkonsumittëenergjisëelektrikepërpërdorimpersonalnërasttërrethanavetëvështiraekonomike,kuredhendihmëtëplotësociale;Lirimingapagesaegjykatës,administrativedhetarifatpublike;kujdesshëndetësorfalasnëinstitucionetpublikeshëndetësoretënivelitparësor,dytësordheterciar;strehimfalasnështëpitëpërtëmoshuarit;dhepërjashtimingapagesatadministrativenëarsiminelartëpublik.

NdryshengaKosovaapoBosnjadheHercegovina,Serbianukkaasnjëligjpërpersonatezhdukur,icilidotërregullontestatusinepersonavetëzhdukurdhetëpërcaktojëtëdrejtatefamiljevetëpersonavetëzhdukur.HetiminrastevetëpersonavetëzhdukurnëSerbiështëndërmarrësipjesëepërpjekjevetëpërgjithshmepërtëhetuarkrimeteluftësdhekrimetkundërnjerëzimit,nëpërputhjemeKodinPenaltëSerbisëdheKodittëProcedurësPenale,sidheLigjitmbiOrganizimindheJuridiksionineAutoriteteveQeveritarenëproceduratpërkrimeteluftës.

SerbiakamiratuarLigjinpërInvalidëtCiviltëLuftës.Kyligj,megjithatë,ështëproblematiknëzbatiminatykufamiljetepersonavetëzhdukurjanëtëshqetësuar.Tëdrejtatqëligjiparashikonpërviktimatciviledhefamiljetetyremundtëndahennëtregrupe:(1)kompensimmonetar;(2)shëndetësordhe(3)çmimetëreduktuaratëbiletavetëtransportitpublik.Sipasnenit3tëligjit:"anëtarifamiljessëviktimëssëluftësështëkonsideruartëjetënjëanëtarifamiljessënjëpersoniiciliuvraosekavdekur[...];nëseanëtariifamiljeskajetuarnënjëfamiljetëpërbashkëtmepersoninelartpërmendur,paravdekjessëtyre.”36

SipasLigjit,viktimatezhdukjevemeforcënukkonsiderohentëjenëviktimaciviletëluftës.NëmënyrëqëtëkenëqasjenëtëdrejtatetyresipasLigjit,këtofamiljejanëtëdetyruaratëdeklarojnëanëtarinetyretëzhdukurtëfamiljessitëvdekur.Shumëfamiljerefuzojnëtëdeklarojnëtëdashuritetyretëvdekurderisambetjetetyremortorenukjanëgjeturdherrethanatezhdukjessëtyremeforcënukjanëpërcaktuar.

35Bashkëshorti,fëmija,prindërit,njerku,njerka,fëmija,fëmijaiadoptuarosepartnerijashtëmartesoripersonittëzhdukurkonsiderohenanëtarëtëfamiljessëpersonavetëzhdukursipasLigjitpërStatusindhetëDrejtateDëshmorëve,Invalidëve,Veteranëve,AnëtarëvetëUshtrisëÇlirimittëKosovës,ViktimateDhunësSeksualetëLuftës,ViktimatCiviledheFamiljetetyre.Bashkëshortiinjëpersonitëzhdukurhumbettëdrejtënpërpërfitimefinanciaretëparaparameligjnëseaioseajomartohet.Fëmijainjëpersonitëzhdukurkatëdrejtënepërfitimevefinanciaresipasligjitderinëmoshëntetëmbëdhjetëvjeçosederinëmoshënnjëzetegjashtënësejanëtëregjistruarnëarsiminelartë.36LigjipërInvalidëtCiviltëLuftës,Neni.3("GazetaZyrtareeRS",No.52/96).


27

Përmëtepër,ligjispecifikonqëanëtarëtefamiljeskanëtëdrejtënëreparacioneadministrative,dhekjopërcaktonnjëkushtshtesë,seata"kanëjetuarnënjëfamiljetëpërbashkët"paravdekjessëviktimës.Anëtarëtenjohurtëfamiljesjanë:bashkëshorti,fëmijët(tëlindurbrendaosejashtëmartese,tëbirësuaraponjerkë)dheprindër.Ligjipërjashtonvëllezëritemotrateviktimave,poredhefëmijëtdheprindëritnërastetkuratanukjetojnënëtënjëjtënfamilje.

VII. FAMILJETETËZHDUKURVE

Familjetetëzhdukurvekanënjërolthelbësornëprocesinekërkimitpërpersonatezhdukurpaskonfliktit.JovetëmqëështëangazhimiifamiljevetëpersonavetëzhdukurinevojshëmpërnjëprocestëidentifikimittëudhëhequrngaADNtëbazuarnëpërputhjenefarefisnisë,ajoështëpoaqerëndësishmesaipërketmbajtjessëautoritetevepërgjegjësenëlidhjemekërkiminpër,dheidentifikiminepersonavetëzhdukur.SikudonëBallkaninPerëndimor,edhenëKosovë,KNPZHkainkurajuarpjesëmarrjenaktivetëfamiljevetëpersonavetëzhdukurnëkëtëproces.Ekabërëkëtënëpërmjetedukimit,trajnimitdheprogrametegranteveqësynojnëfuqizimineshoqatavetëfamiljevetëpersonavetëzhdukur,dhepërmesnjëprocesitëndërtimittëmirëkuptimittëndërsjellëtpërmesdialogutnëmestënjëgrupitëvogëltëdrejtuesvetëshoqatavetëfamiljevetëserbëvetëzhdukurdhefamiljarëvetëshqiptarëvetëKosovës.KjoiniciativëkaqenëevazhdueshmeqëngakonfliktinëKosovë.Ajokatheksuarnevojënpërbashkëpunimmëtëmadhdhemirëkuptimnëmestëshoqatavetëfamiljevetëpersonavetëzhdukurdhenevojënpëravokimtëpërbashkëtdhekoordinimnëmesgrupevetëndryshmepërtëzgjidhurproblemetepërbashkëtanëadresimineçështjessëtëzhdukurve.

Përparimidrejtmirëkuptimittëndërsjelltëdheidentifikimindërmjetanëtarëvetëfamiljevekaqenëikonsiderueshëm.Disashoqatatëfamiljevetëpersonavetëzhdukurnjohinvlerënepunëssëbashku,dhedukefolurmenjëzëtëpërbashkëtatajanëmëtëaftëpërtëpërfituarobjektivatëpolitikavedhetështyjnëprocesinepersonavetëzhdukurpërpara.Atakanëmarrëpjesënëtakimetbilateralemeinstitucioneqëpunojnënëçështjenepersonavetëzhdukurdhekanëbërëkërkesatëpërbashkëtapërpërgjigjetqëkanëtëbëjnëmeprocesinegjetjes,zhvarrimitdheidentifikimittëpersonavetëzhdukur.Atakanëndjekurkëtokërkesadhekanësynuartësigurohenseshtetetrespektojnëangazhimetetyre.AtakanëfilluaredhepërtëshënuarDitënNdërkombëtaretëtëZhdukurve,mbajtjenenjëkohshmetëkonferencavetëpërbashkëtapërshtypnëBeograddhenëPrishtinë,qëpërfshinnjëgruptëpërziertëshoqatavefamiljareserbëdheshqiptarëtëKosovës.

KNKKdheorganizatateKryqittëKuq,gjithashtukanëofruarpërkrahjetërëndësishmepërfamiljetepersonavetëzhdukurnëKosovëdheSerbisidhenëtëgjithërajonin.KNKKkapërkrahurrregullishtprojektetpsiko-sociale,shpeshtëzbatuarangaorganizatavendoretëKryqittëKuq.KNKKgjithashtu,kambajturpunëtorinëtëgjithërajonin,përtëpërcjellënevojatefamiljevetekautoritetet,mediatdhetekshoqërianëtërësi.QëllimiprimariorganizatavetëKryqittëKuqështëtishoqërojëfamiljetgjatëkërkimit,identifikimitdhembylljessërastevetëpersonavetëzhdukur.37

Megjithatë,17vjettëkërkimitpërtëzhdukuritdhekërkimittëpërgjigjevengaautoritetet,shumëfamiljejanëtejlodhurdhekanëfrikësetëafërmitetyrenukdotëgjendenasnjëherë.

37ArtikulliKNKK,PersonateZhdukurnëBallkanitPerëndimor,2June2015,https://www.icrc.org/en/resource-centre/result?f=document_type%3A%22Article%22&sort=date+desc.


28

VIII. SISTEMETETËDHËNAVE

Sistemetefuqishmetëdhënavejanëtëdomosdoshmepërprocesinegjetjessënjënumritëmadhtëpersonavetëzhdukurpaskonfliktitoseabuzimevetëtëdrejtavetënjeriut.Aplikacionetëfuqishmetëintegruaratëcilatpërkrahinproceseteruajtjes,shikimitdheanalizimitnjëmasetëmadhetëdhënashnukjanëvetëmçelësipërtësiguruartransparencëndhemenaxhiminemirëtëprocesittëgërmimitdheidentifikimitporatogjithashtumundtëndihmojnënëpërdoriminetëdhënavepërtëidentifikuartrajtatezhdukjesdhegërmimittëcilatmëtejmundtëndihmojnëpërpjekjetekërkimit.Përveçkësaj,sistemiifuqishëmitëdhënaveështëthelbësorëpërtëjumundësuarfamiljevetëtëzhdukurvetëregjistrojnëtëafërmitetyretëzhdukur,icilishpeshmundtëjetëparakushtpërpërfitiminekompensimevedhedëmshpërblimeveekonomikengaautoritetet.

KNKK-jaishtendërorganizatateparaqëmbledhurtëdhënapërpersonatëzhdukurnëlidhjemekonfliktineKosovës.KNKKkafilluarhartiminenjëlistetëtëzhdukurvenëKosovë,nëjanartëvitit1998nëbazë,ndërtëtjera,tëkërkesavepërgjurmim-kërkesavetëparaqituranganjerëzqëraportojnëseanëtarëtefamiljevetëtyreishinzhdukur38.Nëpragtëkonfliktittëviteve1998-99dhepastij,listapërfshinte6,049emra.Ngakëtoraste,1372upasgjetëntëgjallë39.Nëbazëtëkërkesavetëtijpërgjurmim,KNKKkambajturnjëlistëtëpërkohshëmtëpersonavetëzhdukur,tërënëdakordngadelegacioneteBeograditdhePrishtinëstëGrupitPunues,dheofronversionetërejarregullishtpërtëdyjapalët.

LigjipërPersonateZhdukur(neni13)theksonseKQPZHiKosovësdotëkrijojëdhemirëmbajënjëRegjistërQendrortëPersonavetëZhdukur.Kjoështënjëbazëtëdhënashqëpërfshintëdhënatpërpersonatezhdukurtëmbledhurangaburimetedisponueshmepërtëndihmuarnëzbulimineidentitetitdhevendndodhjes,sidherrethanatezhdukjessëpersonavetëzhdukur.LigjipërPersonatëZhdukurdetyronKQPZHtëKosovësmembledhjendhecentraliziminetëdhënavembipersonatezhdukurnëregjistrinetijqendror.Tëdhënatduhettëmblidhenngatëgjithaburimetnëdispozicion.

KQPZHiKosovëskrijoiRegjistrinQendrornëvitin2012.AiështëivendosurnëambienteteMinistrisësëAdministratësPublike.Përmbantëdhënatpër1,764rastetëhapuratëpersonavetëzhdukur.KQPZHiKosovëspërfshiuedhetëdhënatpost-mortemtë558rastevetëidentifikuaratëpersonavetëzhdukurnëRegjistrinQendror.Përshkaktëmungesëssëburimevenjerëzore,ainukkapërfshirëedhetëdhënaterreth3.000rastevetëmbyllura.InformacionimbirastetembylluraështënëposedimtëIML(MinistriaeDrejtësisë).RegjistriqendrorështëiarritshëmpërfamiljetepersonavetëzhdukurtëpërcaktuarameLigjinpërPersonatëZhdukur(neni14).AnëtarëtefamiljesosepërfaqësuesitetyreligjormundtëparaqesinnjëkërkesëpërtëhyrënëtëdhënatnëRegjistrinqendrortëKQPZHtëKosovës,iciliështëidetyruartëshqyrtojëkërkesëndhemerrvendimbrendapesëmbëdhjetëditëvengamarrjaekërkesës.Nëkohëneshkrimittëkëtijraporti,Regjistriqendrornukështëidisponueshëmonline.DuhettëbëhenpërpjekjepërtësiguruarpërfundimineRegjistritQendrorpërtëpërfshirëtëgjitharastetembylluradherastetehapurakohëtefundit,dhepërtabërëatëtëdisponueshëmonline.AutoriteteteKosovësduhettësigurojnëqëKQPZH-sëkakapacitetteknikpërtëruajturdhepërtëmenaxhuartëdhënatnëRegjistrinQendror.

38ArtikulliKNKK,PersonateZhdukurnëBallkaninPerëndimor,2qershor2015,https://www.icrc.org/en/resource-centre/result?f=document_type%3A%22Article%22&sort=date+desc.39Gjithsej34,891njerëzjanëraportuartekKNKKsitëzhdukurnëlidhjemekonflikteteviteve1990.


29

KNKKkaqenëenergjiknëasistimineKomisionittëKosovëspërPersonateZhdukurpërtëndihmuaratëtëpërmbushëdetyrimetetijsipasLigjitpërPersonateZhdukurpërtëkrijuarRegjistrinQendror.PasnjëkërkesëngaKomisioniiKosovëspërPersonatëZhdukur,KNKKdheKomisionineKosovëspërPersonatëZhdukurnëqershortëvitit2012nënshkruanmarrëveshjenpërDorëzimineSoftueritpërbazënetëdhënavepost-mortem/ante-mortem40.

KNPZHkandihmuarautoritetetnëKosovëdhenëSerbidukejuofruaratyreqasjenëSistemineMenaxhimittëtëdhënaveidentifikues(iDMS).IDMSështënjëzgjidhjeespecializuarsoftuerikeezhvilluarngaKNPZHpërtëmenaxhuarprogrametepersonavetëzhdukurnëshkallëtëgjerë.Ajokanjëgruptëaplikacionevetëfuqishmetëintegruaraqëmbështetprocesineruajtjes,analizimitdheshkëmbimittënjësasieshumëtëmëdhatëtëdhënavepërpersonatezhdukur,hetimet,dheidentifikimet.NëbazënetëdhënaveiDMSjanëtëpërfshira4,415rastetëpersonavetëzhdukurngakonfliktinëKosovë,sidheprofiletetëafërmvetëmbijetuar.41AutoritetetnëKosovëdheSerbimundtëkenëqasjenëkëtotëdhënapermsQendrëssëKërkimitOnline(QKO)tëKNPZHecilaështënjëplatformonlinepëriDMS.42

RritjaebashkëpunimitrajonalmidisvendevetëBallkanitPerëndimorështëvendimtarnëprocesinekërkimitdheidentifikimittëtëzhdukurve.Njëkomponentkyçibashkëpunimitrajonalështëshkëmbimitransparentitëdhënavepërpersonatezhdukur.ICMPështëdukenegociuardhedukelehtësuarkrijiminenjëbazëtëdhënashtërasteveaktivetëpersonavetëzhdukurngakonfliktetearmatosuranëish-Jugosllavi,dukepërfshirëkonfliktineKosovës,sinjëbazëtëintegruartëpersonavetëcilëtjanëzhdukurnëmestë1991dhe2000,sirezultatikonflikteve.BazaepërbashkëtetëdhënavedotëpërfshijëtëdhënatzyrtaretëpersonavetëzhdukurtëBosnjësdheHercegovinës,Kroacisë,Kosovës,MalittëZi,SerbisëdheKNPZHmungojnë.Bazaetëdhënavedotëmbështesëprocesinekërkimitpërtëzhdukuritnërajon,jomëpakpërsaipërketedhekonfliktittëKosovësme:a)marrjenetëdhënavetëvazhdueshmelivenëdispozicion,ecilapërbëntëdhënatesaktatërasteveaktivetëpersonavetëzhdukurdhenumratetyretëpërgjithshëm;b)dukesiguruartransparencëmëtëmadhenëhapjendhembylljenerasteve;c)duketrajtuarçështjenetëdhënavetëdyfishuaratëpersonavetëcilëtjanëraportuartëzhdukurnëmëshumësenjëvend;dhed)dukelehtësuarshkëmbiminetëdhënaveqëKNPZHkanëpronësitëtijpërrastetepersonavetëzhdukur,qëjanëregjistruarnë

40ArtikullngaKNKK,PersonateZhudkurnëBallkaninPerëndimor,2qershor2015,https://www.icrc.org/en/resource-centre/result?f=document_type%3A%22Article%22&sort=date+desc.41iDMSpërfshinëtëdhënatemëshumëse150,000personavetëmbledhurangaKNPZHgjatpunëssëtijnëmbarëglobin.42Kanjëshkallëtëlartëtëkontrollitmbiqasjennëinformatatendjeshme,tëtillasitëdhënateADN-sëdhefamiljare.Çdopërdorueskaqasjevetëmnëpjesëtëautorizuartëdhënave,dhetëdhënatendjeshmeështëruajturdheanalizuarnënjëformëanonime,tëkoduarnëshumëfazatëprocesit.SikurështëvënënëdukjenëraportineKNPZHtëvitit2014:BosnjadheHercegovina,PersonateZhdukurngakofliktetearmatosuratëviteve90:Vlerësimiigjendjes,nëpërgjithësinëfushënepërpunimittëtëdhënavepersonale,dukepërfshirëtëdhënagjenetike,interesatdhemirëqeniaeindividitduhettëketëprioritetmbitëdrejtatdheinteresateshoqërisë.Mbledhja,përdorimidheruajtjaetëdhënavegjenetiketënjeriutprandajduhettëjetënëpërputhjemeparimetepëlqimittëshprehur,konfidencialitetitdheanonimitetittëtëdhënavepersonalegjenetike.Tëdhënatgjenetikeduhetnëveçantitëmoszbulohenosetëbëhentëarritshmepërpalëtëtreta(punëdhënësit,kompanitëesigurimeve,institucionetarsimoreapofamiljen),përveçnërastetenjëinteresibindëspubliktëparashikuarnëbazëtëligjit.PjesëmarrjaeanëtarëvetëfamiljesnëproceseteudhëhequrmeADNpërkëtëarsyeështëvullnetaredheinënshtrohetpëlqimittëtyre.Pëlqimiishprehurdotëthotësefamiljetjanëtëinformuaraparaprakishtpërpërdorimetqëdotubëhentëdhënavetëtyre.FormularëtemiratimittëpërdorurangaKNPZHnëKosovëdheSerbijumundësonfamiljevetëdeklarohenseinformacionipersonalgjenetikdhetëtjerëdotëpërpunohenvetëmpërqëllimetëidentifikimit.Nëveçanti,përdorimiitëdhënavepersonale,dukepërfshirëtëdhënagjenetikesiprovënëgjykimetpenale,përbënnjëpërdorimtëndryshëm.PolitikateKNPZHpërcaktojnë,pra,qëpalëtnëgjykimetpenale,praprokuroriaosembrojtja,qëdëshirojnëtëkenëqasjenëprovateADN-sëduhettëpërcaktojnërastetindividualetëpersonavetëzhdukur,dheindividëtnëpyetjeduhettëofrojnëpëlqiminetyretëshprehurprëpërdorimineetëdhënavetëtyrenëgjykatë.FormaedhëniessëpëlqimitpërADNnëpërdorimsotnëKosovëdheSerbilejojnëanëtarëtefamiljespërtëvendosurnëkohënedhëniessëinformacionitpersonalnësetëdhënatetyremundtëpërdorenpërqëllimetëndjekjevepenale.


30

QKOtëKNPZH-së,porqëmundtëmosjenëregjistruaranëregjistratepersonavetëzhdukurtëautoritetevetëKosovësdheSerbisë.

Nëqershortëvitit2016,KosovakapranuartëmarrëpjesënëprojektineKNPZHtë"bazëssëtëdhënavetërastevetëhapuratëpersonavetëzhdukurngakonfliktetearmatosuranëish-Jugosllavi",dukepërfshirëedhefurnizimineKNPZHmetëdhënatesajmbirastetehapuratëpersonavetëzhdukurpërt'upërfshirënëbazënetëdhënave,tëcilatdotëbëhentëarritshmedhetëkërkueshmengaautoriteteteKosovës,sidhengaautoritetetnëBosnjedheHercegovinë,Kroaci,MaltëZidheSerbinëbazëtëasajqëkëtoautoritetenëmënyrëreciprokedotësigurojnëtëdhënatetyrerespektivepërrastetehapuratëpersonavetëzhdukur.

IX. SHKENCADHETEKNOLOGJIA

Qëngaviti2001nëSerbidheqëngaviti2003nëKosovë,KNPZHkandihmuarautoritetetdukeofruarprocesineidentifikimittëpersonavetëzhdukurtëudhëhequrngaADN.ProcesiiidentifikimitiudhëhequrngaADNsiçaplikohetnëKosovë,përbëhetngapërputhjaeprofilevetëADN-sëngambetjetskeletoremeprofileveeADN-sëngaanëtarëtefamiljevetëtëzhdukurve.Prandaj,aftësiapërtëbërëidentifikimetëbazuaranëADNvaretngambledhjaesasivetëmjaftueshmetëADN-sëngamostratskeletoresidhenëmbledhjenemostravegjenetikengatëafërmit,tënjënumridhellojittëmjaftueshëmpërtëlejuarpërputhjeteADNqëduhenbërë.SistemiiidentifikimitmeADNiKNPZHkanjëkontrolltëlartëcilësiedheqëngaviti2007ështëakredituarndërkombëtarishtmestandardetISO17025.

ShkencëtarëtnëLaboratorineADN-sëtëKNPZHanalizojnëmostrategjakut,kockavedhedhëmbëvemeqëllimtënxjerrjessënjëprofilitëADN-sëngaçdoreferencëdhemostërpost-mortem.Sikursemostratreferente,mostratskeletorepost-mortemgjurmohendhepërpunohennëlaboratorineADN-sëmenjëbarkodtëverbëridentifikues.Pastaj,profileteADN-sëngamostratskeletoreparashtrohenpërpërputhje.LlojiitestimittëADN-sëqëpërdorKNPZHështëpërsëritjaetandemëvetëshkurtra(STR)testimiiADN-sënuklearemetestiminSTRtëYkromozomeveiciliaplikohetnërastetëveçantakurkonsiderohetidomosdoshëmpërarritjenepërputhjesfamiljare.

KNPZHfuttëgjithainformacionetngaprofiletereferencavegjenetikedheprofiletpost-mortemnësisteminetijtëbazavetëdhënash.SoftueriiposaçëmpërpërputhjeidizajnuarngaKNPZH,pastajanalizonprofileteADN-sëlidhjetemundshmefarefisnore,si,porjovetëm,prindër/fëmijë,fëmijë/fëmijë.Çdopërputhjeemundshmekontrollohetdyherëdukepërdorurnjësoftuertëveçantëpërtësiguruarsaktësinëelidhjevefamiljare

Nësegjendetpërputhja,ecilaështëebarabartëosekalonpragunprej99.95përqindtëprobabilitetitstatistikortëidentitetit,atëherëlëshohetRaportiiPërputhjessëADN-së.Çdoraportinënshtrohetnjëprocesishqyrtimitëzgjeruarkutëgjithainformacionettëcilatipërmbanraportikontrollohenpërqëndrueshmëriparasetëlëshohetraportitekautoritetetrelevante.EdhepsepërputhjaeADN-sëpërmbanshumëinformacionepëridentitetinenjëindividi,IMLbënidentifikminformaldukepërdorurtëdhënattjeraante-mortem,dhelëshoncertifikatënevdekjes.

Sikurutheksuamëherët,nëkontekstinekonfliktittëKosovës,KNKKkahartuarnjëlistëprej6,049individësh,tëbazuarnëkërkesatpërgjurmimtëfamiljeve,ecilasipasraportimevepërfshinteedhe1,371personatëgjeturtëgjallëosetëvizituarnëburgje.Sot,numriipersonave


31

akomatëzhdukurnëlistëneGrupitPunuesështë1,665.BazuarnëmostratreferentetëmbledhurangafamiljetetëzhdukurvengakonfliktinëKosovë,KNPZHvlerësonsenumriipërgjithshëmipersonavetëzhdukurngakonfliktinëKosovëështërreth4,500.

Gjermë31dhjetor2016,KNPZHkambledhur14,810mostrareferentengaanëtarëtefamiljevetëcilëtkanëraportuartëafërmitezhdukurtekKNPZH.Këtomostrareferentepërfaqësojnë4,415personatëzhdukur.

KNPZHkafilluartëpranojëmostratpost–mortemngaautoritetetSerbenëqershortëvitit2002dhengaUNMIK-unëvitin2003.Derinë31dhjetortëvitit2016KNPZHkapranuarngaZPZHMLeUNMIK-utdheEULEX-isidheautoritetetSerbe7,207mostrapost-mortempërpërpunimtëADN-së.Ngakëtomotrapost–mortem,KNPZHkanxjerrë5,691profile,ngatëcilat3,239janëprofileunike.Mefjalëtëtjera,KNPZHkanxjerrëprofiletëADN-sëngamostratpost–mortemngatëcilatpotencialishtmundëtëbëjëpërputhjeneADN-sëpërjomëpakse3,239rasteindividualetëpersonavetëzhdukur.

Sot,dukekrahasuar3,239profileuniketëcilatKNPZHikanxjerrëngamostratpost–mortem,meprofiletreferentetë14,517anëtarëvetëfamiljeve,tëcilëtkanëraportuartëafërmtëzhdukur,KNPZHkaarritur2,539përputhjetëADN-së.KjodotëthotëseKNPZHkandihmuarautoritetetnëSerbidheKosovëtëidentifikojnëbesueshëm2,539rasteindividualetëpersonavetëzhdukurdukepërdorurmetodatmoderneshkencore.

Megjithatë,përgjatëvitevenumriipërputhjevetëADN-sëqëpërfaqësojnëidentifikimetëreja,karënënëmënyrëdramatike(figurane.2shikonimëposhtë–ilustrontrendinnëkuptiminearritjessëpërputhjevetërejatëADN-së).RënjaenumrittëidentifikimevetërejaduhettëshihetnëlidhjemenumrinerastevetëpazgjidhuratëpersonavetëzhdukurnëlistëneKNKKtëpersonavetëzhdukurnëlidhjemengjarjetnëKosovë;Derinëmarstëvitit2006,KNKKkaraportuarsekishte2,389rastetëpazgjidhura43,nëprilltëvitit2010kishte1,86244,dhenëdhjetortëvitit2016ishin1,665raste45.

43KomunikatëpërshtypeKNKK,06/10:Kosovë,KNKKshprehkeqardhjepërpërpariminengadaltëtëgrupitpërpersonatezhdukur,09-03-2006.44KNPZH,SituatanëKosovë–Vlerësimiigjendjes,2010.45TëdhënateofruaramemirësjelljeneKNKK.


32

Figura2:RaportetuniketëpërputhjessëADN-sëtëparashtruarasipasviteve

KNPZHkalëshuarpjesëndërmuesetëraportevetëADN-së(1,997)paravitit2007(78përqindtënumrittëpërgjithshëmtëraportevepërputhësetëADN-sëtëpersonavetëzhdukur).Qënëvitin2005,nëraportineparëtëtijpërVlerësimineGjendjesnëKosovë,KNPZHkishteparashikuarshkallëneulëttëidentifikimevetërejaecilapërfattëkequvërtetua.ParashikimiiKNPZHbazohejnëvlerësiminenumrittëmadhtëmostravegjenetikeqëkishtembledhur,numrinemadhtëprofileveqëkishtearriturngamostratpost–mortemdherrënjëssërëndësishmetëgjetjesdhezhvarrosjessëvarrezavetëjashtëligjshme.

Grafiku2(shikomëposhtë)tregonnumrinepersonavetëzhdukurtëpërfaqësuarmesetetëplotatëreferencavefamiljare-sot4,415personatëzhdukur.Ështëshqetësuesese1,876ngakëtosetenukpërputhenmeasnjënga3,239profiletunikeqëKNPZHikanxjerrëngamostratpost–mortem.Mefjalëtëtjera,familjarëte1,876personavetëzhdukurjanëdukepriturpërgjigjepërfatinetëafërmvetëtyretëzhdukur.

206

736

408454

193

9562

96 79 58 36 3166

9 100

100

200

300

400

500

600

700

8002002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

RaportetuniketëpërputhjessëADN-sëtëparashtruarasipasviteve

Numriiraporteve(Gjithsej2,539)


33

Figura3:Numriipersonavetëzhdukurtëpërfaqësuarmegrupetëmbledhuratëmostravereferente,Numrii

grupevetëpapërputhura

Sikurseuthaedhemëherët,qëngaviti2003,KNPZHkapranuarngaOMPFeUNMIK-ut,EULEX-idheautoritetetSerbe7,207mostrapost-mortempërpërpunimdhetestimtëADN-së.Ngakëtomostrapost–mortem,KNPZHkanxjerrë5,691profilegjenetike,ngatëcilat3,239janëprofileunikegjenetikeqëkanëtëbëjnëmeindividëtëvetëm.Gjernëvitin2005,KNPZHpërpunoidheprofiloipjesëndërmuesetëmostravetëpranuara.Tabelamëposhtëdëshmonnumrineprofilevetërejauniketënxjerrapërgjatëvitevengamostratpost-mortem.Numriiprofilevetërejaunikepost-mortemkarënënëmënyrëdramatikeqëngaviti2006.Shikofigurën4mëposhtë.

Figura4:Numriiprofileveunikepost-mortemtënxjerrangaKNPZHnëperiudhën2002-2016(GJITHSEJ:3,239)

Ështëmerëndësitëtheksohetsegjatëkohës,dalliminëmestëmostravetëpërpunuarapost–mortemmeprofileterejauniketënxjerraështërriturnëmënyrëalarmuese.Nëperiudhën2002-2005,KNPZHkanxjerrëprofilunikpost–mortempërçdo1.4mostratëpërpunuarapost-mortem.Nëperiudhën2006-2010,KNPZHkanxjerrëprofilunikpost-mortempërçdo4.6mostrapostmortemtëpërpunuara,dukesugjeruarkështusemostratepranuaramëvonëkryesisht

2,755

4,315 4,415

1,3922,011 1,876

0

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

2005 2010 2016

Numriipersonavetëzhdukurtëpërfaqësuarmegrupetëmbledhuratëmostravereferente,

Numriigrupevetëpapërputhura

NumriIpersonaveetëzhdukuripërfaqësuarmegrupetëplotatëmostravereferentefamiljaretëADN-së

Numriipapërputhur

1238

951

196 23673 86 52 121 77 58 45 31 62 10 3

-100

400

900

1400

200220032004200520062007200820092010201120122013201420152016

Numriiprofileveunikepost-mortemtënxjerrangaKNPZHnëperiudhën2002-2016(GJITHSEJ:3,239)


34

kanëqenëpjesëtëvoglatëindividëvepërtëcilëtmostratishinparashtruarmëherët.Nëperiudhën2011-2016KNPZHkanxjerrëprofilunikpost-mortemngaçdo5.4mostrapostmortemtëpërpunuara.

Arsyejapërrritjenekëtijdallimiështësepseqëngafundiivitit2006shumicaemostravetëpranuarapostmortemkanëqenëmostraskeletoretëpersonavepërtëcilëtKNPZHkishtenxjerrprofilineADN-sëngamostrateparashtruaramëherëtpost-mortem.KNPZHraportonkëtorastesirastetëri-bashkimeve.KNPZHkanxjerrënjënumërtëvogëltëpërputhjevetërejatëADN-së(542raportetërejatëADN-së)dhenjënumërtëmadhtëraportevetëri-bashkimit(1,417).KNPZHlëshonraporttëri-bashkimitnënjëmostër,përtëtreguarsepërputhetmemostrattjeratëcilatjanëparashtruardheidentifikuarmëherët.Kjomundësonri-bashkiminepjesëvetëshpërbëratëelementeveskeletorë,qëmundëtëndodhësirezultatipërzierjessëtrupavenëvarrezatëndërlikuaraossirezultatiri-zhvarrimevetëjashtëligjshmetëmbetjevenjerëzoredhebartjenetyrenëvarrezadytësore,merasteteidentifikuarmëherëtosemeelementetskeletorëtëprofiluarmeADNmëherëtpërtëcilëtnukkaidentifikimmeADN.Shikofigurën5mëposhtë.

Kjoshkallënërritjeemostravepost–mortemnëraportmeprofileterejauniketregonsegjatëdekadëssëfunditshumicaemostravepost-mortemjanëmarrëngambetjetskletoretëgjeturanëmorgunePrishtinës,ngatëcilatnëshumërastejanëmarrëmostradisaherëngainstitucionetëndryshmesiZPZHMLeUNMIK-utdheEULEX-i.Kjotregongjithashtusegjatëdekadësëfunditështëgjeturdhezhvarrosurnjënumërivogëlivarrezavetëjashtëligjshmedhememëpakzhvarrimedhemëpakrastetëzhvarrosuradhetëmostruara,rezultatipërfundimtarështërënjaerëndësishmeepërputhjevetërejatëADN-sëdhenjënumërimadhiri-bashkimeve.KëtonumrambështetenedhengafaktiseIMLiEULEX-itraportonsenëmestëviteve2009-2016janëzhvarrosurvetëm232trupadhe268pjesëtrupashngaosemeasistencëneIMLtëEULEX-it.

Figura5:Raportetedorëzuaratëri-bashkimeve,2002-2016

KNPZHmerrmostrareferentengaanëtarëtefamiljestëcilëtjapintëdhënaantemortemnëKNPZHpërnjëtëafërmtëzhdukur,osepërtëafërmitezhdukur.Shumicaemostravereferenteusiguruanmeiniciativënevetëanëtarëvetëfamiljes.Nërastetëtjera,KNPZHjukërkuangakomisioneteKosovësapoSerbisëpërpersonatezhdukur,oseZPZHMLeUNMIK-utoseEULEX-itpërt'uqasuranëtarëvetëcaktuartëfamiljespërtëmarrëmostrareferente.

Nëvitin2010,KNPZHkishtereferencatëplotareferentepër1,860individëvetëpaidentifikuarq:

11

84

148

269297

71 53

264302

171167

84135114

56

050100150200250300350

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

Raportetedorëzuaratëri-bashkimeve,2002-2016

Ri-bashkimet(Gjithsej2,226)


35

sotainumërështërriturnë1,876.Përmëtepër,nëraportinevitit2010përVlerësimineGjendjes,KNPZHvërenteseishin693profileuniketëADN-së,tëmarrangambetjetmortore,tëcilatnukkishinasnjëpërputhjekorresponduesemeasnjënga,nëatëkohë14,517referencatfamiljaretëmbledhurangaKNPZH.SotnumriiprofileveuniketëpapërputhuratëADN-sëtënxjerrangamostratpost-mortemmbetetnë700dheasnjëngakëtonukpërputhetmeasnjënga,sot,14,810referencatfamiljare.Shikofigurën6mëposhtë.

Figura6:NumriigrupevetëpapërputhuraiprofilevereferentefamiljaretëADN-sëdhenumriipapërputhuriprofileve

post-mortem

Njëngaçështjetkyçeqëduhettëtrajtohetnëmënyrëqëtëlëvizetprocesipërparaështëzgjidhjaepyetjessepse1,876rastetëpersonavetëzhdukur,përtëcilëtKNPZHkasetetëplotatëreferencavetëgjakuttëdhënanga5,600anëtarëtëfamiljeve,nukpërputhenmeasnjënga700profileuniketëADN-sëtënxjerrëngakockat.Katëngjarëqëidentifikimetegabuaratëndodhuragjatëviteve1999dhe2002,parafutjessëtestimittëADN-sësimjetprimarpëridentifikiminnjerëzorë,janëfaktorirëndësishëmnëmungesënezgjidhjessërastevetëkëtyrembetjeve.Kjosituateështëepandryshuarpërnjëdekadë,pavarësishtpërpjekjevemasivengaanaeEULEXdheKNPZH.

PërtufuturmëthellënëçështjeneprofilevetëADN-sëngamostratpost-mortem,ekspertëtmjeko-ligjorëtëEULEX-ittëvendosurnëDMLfilluanshqyrtiminembetjevetëpaidentifikuaramortore,RastetPa-Emër(NN)nëmorgunePrishtinësnëvitin2010.Kjopërfundoinëvitin2012.Nëraportinetijvjetortëvitit2012,DMLiELUEX-itpërcaktojsekishte342rasteNNnëmorgunePrishtinës.Ngakynumër,246ishinmeshkuj,ngatëcilët157(64%)ishinskeletedhe89(36%)ishinpjesëtëfragmentuaraskeletore.46Kishte96NNrastetëgjinisëfemërorengatëcilat82(85.4%)ishinskeletedhe14(14.6%)pjesëshumëtëfragmentuaraskeletore.47Ngameshkujt,pothuajsedytëtretat(61.4%)kishinshenjatëtraumëssëdhunshme,mësëshpeshti,plagëngaarmëtezjarrit.Tekfemrat,27përqindkishinshenjatëtraumëssëdhunshme.DMLiEULEX-itnë

46EULEX-IFMRaportiAktiviteteveVjetore(2012-IFM-005),faqe7.47Ibid,faqe8.

1392

20111876

1103

693 700

0

500

1000

1500

2000

2500

2005 2010 2016

NumriigrupevetëpapërputhuraiprofilevereferentefamiljaretëADN-sëdhenumriipapërputhuriprofilevepost-mortem

NumriigrupevetëpapërputhuraiprofilevereferentefamiljaretëADN-së

Numriipapërputhuriprofilevepost-mortem


36

raportinetijtheksoisenga342raste,94mundëtëidentifikohennëtëardhmenndërkohëqëidentifikiminukdotëishteimundshëmpër248rastettjera.48

ShqyrtimiirasteveNNnëmorgunePrishtinëskarezultuarmedërgiminenjënumritëmadhtëprofilevepost-mortemtekKNPZHpërtestimineADN-sëdheEULEXIMLraportonse45rastetëpersonavetëzhdukurjanëzgjidhurnëbazëtëanalizëssëADN-sëtëKNPZH-së.49Megjithatë,nëkohënehartimittëkëtijraporti,ngelenakoma700profileuniketëpapërputhuranëbazënetëdhënavetëKNPZH-së,njënumërkyicilinukpërputhetmenumrinerasteveNNtëcilineraportontëruajturnëmorgunePrishtinës,IMLiEULEX-it.Përmëtepër,njënumërimadhirastevetëlidhuramekonfliktintëmbetjevenjerëzoretëpaidentifikuarajanëakomanëruajtjenëmorgunePrishtinësdheIMLtëEULEX-it.Duhettëzhvillohetnjëplanpërmënyrënsesidotëzgjidhenkëtorasteicilidomosdoshmërishtëdotëpërfshintetrajtimineçështjessëidentifikimevetëmundshme,tëgabuara,bazuarnëmetodattradicionale.

Nëraportinevitit2011,DMLbërinjëklasifikimtërasteveaktive.PërpersonatezhdukurshqiptarëtëKosovës,kategoritëpërfshinin:"Tëdjegur","PërtejKosovës","Kosovë(Dren)","Rastetetjera","Identifikimetegabuara"dhe"Tëpakategorizuar".Nëraport,DMLdhanjëshifërprej70identifikimevetëgabuaratëgjithsej1,299shqiptarëvetëzhdukurtëKosovës.DMLvurinëdukjenëraportsejanë428shqiptarëtëzhdukurtëKosovëstëcilëtjanë"tëpakategorizuar"dhe102"rastetëtjera"50.DMLnënkategorizoi428rastetë"pakategorizuara"nëgrupetemëposhtme:"varrezatnëKosovë","varrosjetjoformale","varrimetefshehta"dhe"NNtëmbajturanëDML".Këtonën-kategorizimenukpërjashtojnëmundësinëeidentifikimevetëgabuara.

SiçvurinëdukjeKNPZHnëraportinetijtëvlerësimittëgjendjesnëKosovënëvitin2010,bazuarnërezultatetepërpjekjevepërt'iupërgjigjurkërkesavefamiljarepëridentifikiminmeADN-sëpërtëkonfirmuarpunëneidentifikimeve,ecilafillimishtështëndërmarrënëKosovëpapërdorimineADN-së,shkallaekeqidentifikimitmundtëjetësëpaku17përqind.ICMPkakryeranalizëneADN-sëtë77rastevengazonaeMitrovicësqëmëparëishinmbyllurdukepërdorurvetëmmetodattradicionaletëidentifikimit.Rezultatettreguanse13prej77identifikimeveorigjinaleishintëpasakta.51Dukemarrëparasyshserreth2000rastejanëmbyllurdukepërdorurmetodatradicionalenëvitin1999dhe2000,numriiidentifikimevetëpasaktamundtënumërojtëpaktën340raste,dukeubazuarnëproporcionineidentifikimevetëgabuaraqëKNPZHkorrigjoimeanalizëneADN-sëngazonaeMitrovicës.Kjokonfirmonnevojënpërtëtrajtuarçështjeneidentifikimevetëgabuaranëmënyrëmëspecifike,sinjëmjetpërtësiguruarinformacionpërfamiljetetëzhdukurve.

Arsyejapseidentifikimetegabuarmundëtëjenëkontribuuestësituatësaktuale,ështësefamiljettëcilatkanëpranuuartrupinekeqidentifikuarmemetodatradicionalemegjasënukkanëdhënëmostrategjakutpërtestimineADN-sëNgaanatjetër,trupateidentifikuargabimishtmemetodatradicionalenukdojenëtestuarmeADNdherrjedhimishtnukdotëarrihetpërputhjapërfamiljetqëipërketpersoniizhdukur.

Mbledhjaemostravereferentegjenetikengaanëtarëtefamiljestëcilëtkanëidentifikuartëafërmitetyrepërmesmjetevejo-shkencore,d.m.thpandihmëneADN-së,mundtëmundësojnë

48Ibid,faqe10.49Ibid,faqe9.50RaportiiAktiviteteveVjetoretëIMLEULEX2011(2012-Dfm-005).51KNPZH,SituatanëKosovë–VlerësimiiGjendjes,2010f.8


37

zgjidhjenenjënumritëkonsiderueshmetëmbetjevemortoretëpaidentifikuaranëmorgunePrishtinës,dhetësigurojëdrejtimineqartëpërtësynuartrajtimineidentifikimevetëgabuara..

X. PËRFUNDIMET

TetëmbëdhjetëvjetkanëkaluarqëngafundiikonfliktitnëKosovë.Njëpërpjekjeerëndësishmeështëbërëpërtëgjeturdheidentifikuarpersonatezhdukur.operacionetnëterrenkanërezultuarnëzhvarriminemëshumëse6000rastevetëmbetjevenjerëzorenëKosovë,dhepothuajse900nëSerbi.Qëngaviti2002mëshumëse2,500rastetëpersonavetëzhdukurjanëzgjidhurnëpërmjetpërdorimittëtestimittëADN-së.Rreth2,000rastejanëidentifikuarngametodattradicionaletëidentifikimevevizualepara2002.Sot,mbi1,600personaakomavazhdojnëtëjenëtëzhdukur.Familjetetëzhdukurve,edhepsetërraskapiturpas17viteshnëkërkimtëpërgjigjeve,vazhdojnëtëluajnënjërolaktivnëkëtëprocesdhevazhdojnëtëlobojnëautoritetetpërpërgjigje.

Ligjipërpersonatezhdukur,icilipërcaktontëdrejtatefamiljevedheobligimeteautoriteteve,ështëmiratuarnëKosovë,edhepsezbatimiitijnukështëiplotë.NëKosovëfamiljetepersonavetëzhdukurmundtërealizojnëpërfitimesipasLigjitpërDëshmorët,edhepsefamiljeteveteranëvetëzhdukurmarrinpagesamëtëmëdhasesafamiljetecivilëvetëzhdukur.NëSerbi,njëligjpërpersonatezhdukurendenukështëmiratuar.FamiljetepersonavetëzhdukurnëSerbikanëqasjetëkufizuarnëpërfitimetnëbazëtëLigjitpërviktimatciviletëluftës,porvetëmnëseataregjistrojnëtëafërmitetyretëzhdukursitëvdekur.

NëKosovë,KomisionipërPersonatëZhdukuriautoritetevevendoreështëfunksionalqëngaviti2006.kapacitetetetijjanëtëkufizuaradheaikavetëmmbështetjeneheshturpolitiketëautoritetevetëKosovës.KompetencapërtëbashkëpunuarmeinstitucionetvendoredhendërkombëtaredhemefamiljetetëzhdukurveështëkomprometuarngafaktiseedheInstitutittëMjekësisëLigjoreiështëparaparëkjokompetencësipasLigjitpërMjekësiLigjore.NëSerbi,njëKomisionipërPersonatëZhdukurkaqenëfunksionalqëngaviti1991.AiështëinstitucioniivetëmnëSerbipërgjegjëspërkoordiniminekërkimittëpersonavetëzhdukur.

RegjistriQendrorpërpersonatezhdukurqëpërmbantëdhënambirastetaktivetëpersonavetëzhdukurështëkrijuarngaKomisioniiKosovëspërPersonatëZhdukur.Ainukpërmban,megjithatë,tëdhënapërrastetëmbyllura.KNKKmirëmbannjëlistëtëpërkohshmepërpersonatezhdukurngangjarjetnëKosovë,ecilaështërënëdakordngaautoritetetnëBeograddhePrishtinë.Pobëhenpërpjekjepërtëkrijuarnjëbazëtëdhënashrajonaletërasteveaktivetëpersonavetëzhdukurngakonfliktetnëish-Jugosllavi,eciladotëpërfshijëtëdhënateparaqiturangakomisioneteSerbisëdheKosovëspërPersonatëZhdukur,dhedotësigurojënumratëpërditësuarnëkohëreale.

Dorëzimigradualikompetencavengabashkësiandërkombëtare(EULEX-i)deriteautoriteteteKosovëskandodhur.ProkurorëtvendorngaPSKjanësotpërgjegjëspërlëshimineurdhravepërzhvarrosjenevarrezaveklandestinenëterritorineKosovës.Megjithatë,EULEX-Ivazhdontëketëmandatekzekutivpërçështjenepersonavetëzhdukur.

Shkallaezbulimittëvarrezaveklandestinekarënënëmënyrëdramatikeqëngaviti2005,pavarësishtpërpjekjevetërëndësishmetëndërmarrangakomunitetindërkombëtar.


38

KNPZHka700profiletëpapërputhuratëADN-sëtënxjerrangamostratpost-mortem,tëcilatnukpërputhenmereferencatgjenetiketëdhënangafamiljettëcilatakomakërkojnëtëafërmitetyretëzhdukur,,tëcilatpërfaqësojnë1,876personatëzhdukur.Kashumëmundësiqëkjosituatëështërezultatirreth2,000identifikimevetradicionaletëbëranëperiudhën1999-2002kurindividëtuidentifikuannëbazëtërrobavedhegjësendevepersonaletëgjeturabashkëmembetjetmortore,qërritrrezikunegabimeve.

FamiljetetëzhdukurvekanëkërkuarnëmënyrëtëpërsëriturngaautoriteteteKosovësdheSerbisëpërnjëprocestëhapurdhetransparentpërtëadresuarçështjenendërlidhurtëidentifikimevetëgabuaradherastevetëNN.Nëtakiminefamiljevetëtëzhdukurve,icilipërfshinteanëtarëtëfamiljevetëserbëvedheshqiptarëvetëKosovës,tëpriturngaLMT,PrinciiUellsitnëShtëpinëClarencenëLondër,nëmars2017,ishtengrituredheçështjaeidentifikimevetëgabuaradherasteveNN.Familjetjubënëthirrjeautoritetevetëkenëroludhëheqëspërtëzgjidhurrastetnëmënyrësistematike.Ështëeqartëseçështjaeidentifikimevetëgabuaraduhettëtrajtohetmënëfund.

XI. REKOMANDIMET

11.1. BashkëpunimiishtuarInstitucional,PolitikdhePërgjegjësiaFinanciare

1) AutoriteteteKosovësdheSerbisëduhettëshqyrtojnëbashkëpuniminedrejtpërdrejtëpërtëhetuarrastetepersonavetëzhdukurngakonfliktinëKosovë.2) KërkohetdemonstrimivullnetitmëtëmadhpolitikpërtëtrajtuarçështjenngaautoritetetnëKosovëdheSerbi.Demonstrimiitillëdotëpërfshinte:

a. AutoritetetnëKosovëdheSerbiduhettëalokojnëmëshumëburimenjerëzoredhefinanciarepërKomisionetrrespektivepërPersonateZhdukur;

b. AutoritetetnëKosovëduhettëfuqizojnëkapacitetettekniketëIMLdheSPK.KomunitetindërkombëtarduhettësigurojëpronësitëplotëvendorembihetiminerastevetëpersonavetëzhdukurdukejadorëzuartëgjithakëtorastePSK-së;

c. AutoritetetSerbe,duhettëbëjnëpublikegjetjetetyrengahetimetepretendimevesembetjetnjerëzorejanëasgjësuarnëfabrikënealuminitnëMackatica(afërSurdulicës)nëSerbinëJugorenëmajtëvitit1999.KyështëparakushtpërnjëprocestransparenttëgjetjessëpersonavetëzhdukurngakonfliktinëKosovëdheështëidomosdoshëmnëmënyrëqëtëpërfundojnëspekulimetngaanaefamiljevetëtëzhdukurve,tëcilatkërkojnëpërgjigje.

11.2. Legjislacioni

1) ImplementimiiplotëiLigjittëKosovëspërPersonateZhdukur,përfshirë:

a. MinistriaeDrejtësisëeKosovëstëpropozojëaktenënligjorepërpërfundiminekërkimit,tëcilatmëpasduhettëmiratohenngaautoriteteteKosovës;

b. KomisioniiKosovëspërPersonatëZhdukurtëmiratojënjërregulloreqë


39

përcaktonproceduratqëlidhenmeregjistrinqendrortëPersonavetëZhdukur,dukepërfshirëpërdorimin,regjistrimin,përjashtimindheshkëmbiminetëdhënave,sidheverifikimindhemenaxhiminetijnëpajtimmeLigjinpërMbrojtjenetëDhënavePersonaledheLigjinpërKlasifikimineInformacioneve;dhe

c. AutoriteteteKosovëstëemërojnëZëvendësKryesuesineKomisionittëKosovëspërPersonateZhdukurngakomunitetijo-shumicë.

2) SerbiaduhettëndryshojëLigjinpërinvalidëtcivilëtëluftësdheKodineProcedurës

Penalepërtëzgjeruarpërkufiziminenjëviktimekutëpërfshijëpersonatezhdukurdhepalënedëmtuarqëdotëpërfshintefamiljetetëzhdukurvenëmënyrëqëfamiljetepersonavetëzhdukurtëjenënëgjendjetërealizojnëtëdrejtatdhepërfitimetsipasligjit.

11.3. Familjetetëzhdukurve

1) Autoritetetkosovaredheserbeduhettëforcojnëpërpjekjetpërtësiguruartë

drejtatefamiljevetëtëzhdukurvepërtëvërtetën,drejtësinëdhedëmshpërblimet,pavarësishtngaorigjinaetyreetnike,fetareosekombëtare,oserolinetyregjatëkonfliktit.

2) AutoriteteteKosovësdhetëSerbisëduhettëofrojnëmbështetjefinanciarepëraktiviteteteshoqatavetëfamiljevetëzhdukurve.

3) Shoqatatefamiljevetëtëzhdukurveduhettëkërkojnëpërtëforcuarmëtejkapacitetetetyreorganizative,dhebashkëpuniminepërbashkët.

4) Shoqatatefamiljevetëtëzhdukurveduhettëinkurajojnëpërfshirjenmëtëmadhetëtërinjvenëpunënetyrepërtësiguruarqëndrueshmërinëeprocesit.

11.4 SistemetetëDhënave

1) Duhettëndërmerretnjëprocesihapurdhetransparentishçyrtimittëlistëssë

konsoliduartëpersonavetëzhdukur.2) KQPZHiKosovësduhettësigurojëpërfundimineRegjistritQendrortëPersonavetë

Zhdukur,përfshirëedherreth3,000rastetëmbyllura.

3) IML,iciliimbantëdhënatpërrastetembyllura,duhettëvazhdoitivërënëdispozicionkëtotëdhënapërKQPZHnëmënyrëqëtësigurohetpërmbylljaeRegjistritQendrortëPersonavetëZhdukur.

4) KQPZHiKosovësduhettëvendosRegjistrinQendrortëPersonavetëZhdukur

Online,dhenëmënyrëtëvazhdueshmetëmenaxhojëdhepërditësojbazënetëdhënavenëmënyrëqëtëjuofrojfamiljevetëpersonavetëzhdukurtëdhënatësakta,nëkohëdhenëmënyrëtransparente.

5) KQPZHiKosovësdheKQPZHiSerbisëduhettëmarrinpjesëplotësishtënëkrijimin

ebazëssëtëdhënavepërrastetehapuratëpersonavetëzhdukurnëishJugosllavi


40

dukeofruartëdhënatminimaletëkërkuarapërrastetehapuratëpersonavetëzhdukurnëmënyrëqëKNPZHtipërfshijënëbazënetëdhënave.

11.5. ShkencadheTeknologjia

1) KomisioniiKosovëspërPersonatëZhdukur,nëbashkëpunimmeMinistrinëeDrejtësisësëKosovës,duhettëkoordinojënjëprocesshumëagjencish,dukepërfshirëIML-EULEXdheKNPZH,sidhetëmbajëtëpërditësuarKomisioninSerbpërPersonatëZhdukur,nëmënyrëqëtëtrajtohetçështjaembetjevetëpaidentifikuaranjerëzoredheidentifikimetegabuaratëmundshmepërmes:

a. Shqyrtimittëhapurdhetransparentërastevetëmbylluramemetoda

tradicionaletëidentifikimevetësupozuaratëshoqëruaramevlerësiminerastevetëpaidentifikuaranëmorgunePrishtinëspërtëpërcaktuarshkallënnëtëcilënidentifikimetegabuaratëcilatmundëtëkenëndodhurparafutjesnëpërdorimtëanalizëssëADN-sësimjetkryesorëpëridentifikimetnjerëzore;dhe

b. MbledhjessëmostravereferentegjenetikeshtesëngaanëtarëtefamiljevetëcilëtkanëvarrosurtëafërmitetyrepapërdorimineteknologjisësëADN-së,meqëllimqëmundësisht,tëidentifikohenrastetNNdhetëpërcaktimitsekukanëndodhuridentifikimetegabuaraparanisjessëprocesittëidentifikimittëudhëhequrmeADNnëvitin2002.

Personat e zhdukur nga konflikti në Kosovë dhe si pasojeë ... · PDF...

Documents

Transcript of Personat e zhdukur nga konflikti në Kosovë dhe si pasojeë ... · PDF...