Persepolis, IranPersepolis, IranKatarina JovanovićKatarina Jovanović

Persepolj (staropersijski PPersepolj (staropersijski Pāārsa) je bio glavni rsa) je bio glavni grad Ahmenidskog carstva od 550. godine grad Ahmenidskog carstva od 550. godine p.n.e. do 330 godine p.n.e. Nalazi se 70km p.n.e. do 330 godine p.n.e. Nalazi se 70km severo-istosevero-istoččno od grada Širaz u pokrajini Fars no od grada Širaz u pokrajini Fars u Iranu. u Iranu.

Najraniji ostaci Persopolja su još iz 515. Najraniji ostaci Persopolja su još iz 515. godine p.n.e. tj. iz doba vladavine Darija I koji godine p.n.e. tj. iz doba vladavine Darija I koji je i sagradio grad. je i sagradio grad.

Kompleks Persepolja nalazi se na uzvišenoj Kompleks Persepolja nalazi se na uzvišenoj terasi i sastoji se od nekoliko kraljevskih terasi i sastoji se od nekoliko kraljevskih palata, riznica, dve velike ceremonijalne palata, riznica, dve velike ceremonijalne dvorane- dvorane od hiljadu stubova i apadane dvorane- dvorane od hiljadu stubova i apadane (dvorana za prijem) koja je mogla primiti do (dvorana za prijem) koja je mogla primiti do 10000 ljudi. 10000 ljudi. Najprepoznatljiviji elementi persijske Najprepoznatljiviji elementi persijske arhitekture iz tog doba su kolosalna apadana i arhitekture iz tog doba su kolosalna apadana i dvostruki monumentalni stubovi ukrašeni dvostruki monumentalni stubovi ukrašeni reljefima.reljefima.

Oko 512. godine p.n.e. Darije veliki započeo je Oko 512. godine p.n.e. Darije veliki započeo je izgradnju kompleksa palati- Persepolj, a izgradnju kompleksa palati- Persepolj, a kasnije su ga nadgrađivali njegov sin Kserks I kasnije su ga nadgrađivali njegov sin Kserks I i unuk Artakserks I. Persepolj je tada imao i unuk Artakserks I. Persepolj je tada imao ceremonijalnu ulogu glavnog grada zato što se ceremonijalnu ulogu glavnog grada zato što se u njemu slavila persijska Nova godina. u njemu slavila persijska Nova godina. 330. godine p.n.e. (doba azijskih osvajanja) 330. godine p.n.e. (doba azijskih osvajanja) Aleksandar Makedonski osvaja i pljačka grad Aleksandar Makedonski osvaja i pljačka grad da bi nakon toga izbio požar u Kserksovoj da bi nakon toga izbio požar u Kserksovoj palati koji je uništio veći deo kompleksa. palati koji je uništio veći deo kompleksa. Istoričari misle da je to ustvari osveta Grka iz Istoričari misle da je to ustvari osveta Grka iz Makedonske vojske za persijsko rušenje Atine Makedonske vojske za persijsko rušenje Atine u doba grčko-persijskih ratova.u doba grčko-persijskih ratova.

Nakon odluke Darija Velikog da Nakon odluke Darija Velikog da sagradi novi glavni grad ( pre je sagradi novi glavni grad ( pre je bio Pasargrad) misli se da je to u bio Pasargrad) misli se da je to u stvari njegov pokušaj da se stvari njegov pokušaj da se Persepolj vezuje za njegovo Persepolj vezuje za njegovo ime. ime. Istoričar Pjar Brajan tvrdi da su, Istoričar Pjar Brajan tvrdi da su, zbog gradnje nove metropole- zbog gradnje nove metropole- Persepolja, obustavljeni radovi Persepolja, obustavljeni radovi u Pasargradu i Suzi zato što su u Pasargradu i Suzi zato što su sva sredstva mobilizovana za sva sredstva mobilizovana za gradnju nove metropole.gradnju nove metropole.

Pjer Brajan takođe kaže i da je izgradnja nove Pjer Brajan takođe kaže i da je izgradnja nove metropole trebalo da predstavlja “ponovno metropole trebalo da predstavlja “ponovno rođenje Persijskog carstva”rođenje Persijskog carstva”

Darije je za lokaciju kompleksa izabrao uzvišene Darije je za lokaciju kompleksa izabrao uzvišene doline na jugo-zapadnoj padini planine Kuh-i doline na jugo-zapadnoj padini planine Kuh-i Rahmat i ona od tad postaje simbol Ahmenidske Rahmat i ona od tad postaje simbol Ahmenidske dinastije.dinastije.

Gradnju nekih objekata su završili njegovi Gradnju nekih objekata su završili njegovi naslednici- sin Kserks je na severu dodao “Vrata naslednici- sin Kserks je na severu dodao “Vrata svih naroda” ; unuk Artakserks dodaje svoju palatu svih naroda” ; unuk Artakserks dodaje svoju palatu i završava “Dvoranu od stotinu stubova” itd.i završava “Dvoranu od stotinu stubova” itd.

Razdoblja gradnje dele se na pet perioda:Razdoblja gradnje dele se na pet perioda:

I Darijev period (518. p.n.e. - 490. p.n.e.) – I Darijev period (518. p.n.e. - 490. p.n.e.) – Terasa kompleksa, apadana, riznica i gradske Terasa kompleksa, apadana, riznica i gradske zidinezidine

II Darijev i Kserksov period (490. p.n.e. – 486. II Darijev i Kserksov period (490. p.n.e. – 486. p.n.e.) – Darijeva palata, monumentalni p.n.e.) – Darijeva palata, monumentalni (istočni) stubovi, Vrata svih naroda i severni (istočni) stubovi, Vrata svih naroda i severni stubovistubovi

III Kserksov period (486. p.n.e. – 465. p.n.e.) – III Kserksov period (486. p.n.e. – 465. p.n.e.) – Kserksova palata, Harem i Palata DKserksova palata, Harem i Palata D

IV Period Artakserksa (465. p.n.e. – 424. p.n.e.) IV Period Artakserksa (465. p.n.e. – 424. p.n.e.) Dvorana od stotinu stubova, Artakserksova Dvorana od stotinu stubova, Artakserksova palata i Garnizonpalata i Garnizon

V Period Artaksarksa II, Artaksarksa III i Darija V Period Artaksarksa II, Artaksarksa III i Darija III (424. p.n.e. – 330. p.n.e.)- Grob III (424. p.n.e. – 330. p.n.e.)- Grob Artaksarksa II, palata Artaksarksa II, Dvorana Artaksarksa II, palata Artaksarksa II, Dvorana od 32 stuba, Grob Artaksarksa III, Procesijski od 32 stuba, Grob Artaksarksa III, Procesijski put, Nedovršena palata i Nedovršena grobnicaput, Nedovršena palata i Nedovršena grobnica

Uništenje Persepolja Uništenje Persepolja

Sam geografski položaj Persepolja ( u središtu Sam geografski položaj Persepolja ( u središtu Persijske Monarhije) nije pogodovao dobroj Persijske Monarhije) nije pogodovao dobroj odbrani. Takođe je, podnožje planine Kuh-e odbrani. Takođe je, podnožje planine Kuh-e Ramat slaba tačka zato što na istoku postoji Ramat slaba tačka zato što na istoku postoji blagi nagib koji ne pogoduje odbrani i istočna blagi nagib koji ne pogoduje odbrani i istočna strana je bila zaštićena kulama i bedemima. strana je bila zaštićena kulama i bedemima.

Persepolj je uništen 330. godine p.n.e. i Persepolj je uništen 330. godine p.n.e. i prepisuje se Aleksandru Makedonskom i to prepisuje se Aleksandru Makedonskom i to antički istoričari spominju u svojim delima- antički istoričari spominju u svojim delima- Plutarh, Diodor sa Sicilije i Kvint Kurcije Ruf. Plutarh, Diodor sa Sicilije i Kvint Kurcije Ruf. Istoričari, naravno, raspravljaju o razlozima Istoričari, naravno, raspravljaju o razlozima uništenja. Antički istoričari smatraju da je uništenja. Antički istoričari smatraju da je Aleksandar Makedonski to uradio dok je bio Aleksandar Makedonski to uradio dok je bio pijan, na nagovor jedne prostitutke, smatra se pijan, na nagovor jedne prostitutke, smatra se da je bacio baklju na Kserksovu palatu kako bi da je bacio baklju na Kserksovu palatu kako bi udovoljio svojim grčkim saveznicima i kako bi udovoljio svojim grčkim saveznicima i kako bi se osvetio za to što je Kserks svojevremeno se osvetio za to što je Kserks svojevremeno spalio Atenu.spalio Atenu.

Moderni istoričari Moderni istoričari smatraju da je smatraju da je Aleksandar Makedonski Aleksandar Makedonski samo želeo da, na samo želeo da, na simboličan način, pokaže simboličan način, pokaže kraj persijske dominacije kraj persijske dominacije regijom. Iz drevnih spisa regijom. Iz drevnih spisa iz helenističkog doba iz helenističkog doba vide se Aleksandrovo vide se Aleksandrovo pokajanje za svoj pokajanje za svoj postupak i njegove reči postupak i njegove reči kako je to bio veoma loš kako je to bio veoma loš politički primer.politički primer.

Glavni stubGlavni stub

Glavni stub građen je od čvrstih kamenih Glavni stub građen je od čvrstih kamenih blokova povezanih metalnim sponama. Sastoji blokova povezanih metalnim sponama. Sastoji se od 111 stepenika. Stubišni krak širok je 6,9 se od 111 stepenika. Stubišni krak širok je 6,9 m. Pri vrhu glavnog stuba dolazi se do malog m. Pri vrhu glavnog stuba dolazi se do malog dvorišta ispred “Vrata svih naroda” .dvorišta ispred “Vrata svih naroda” .

““Vrata svih naroda”Vrata svih naroda”

““Vrata svih naroda” ili Kserksova vrata su portal Vrata svih naroda” ili Kserksova vrata su portal s malom dvoranom izgrađenom 457. p.n.e. Na s malom dvoranom izgrađenom 457. p.n.e. Na zapadnom portalu se nalaze dve zapadnom portalu se nalaze dve monumentalne skulpture bika, visine 5,5 m. monumentalne skulpture bika, visine 5,5 m. Skulpture su inspirisane asirskom Skulpture su inspirisane asirskom arhitekturom.arhitekturom.

Iznad zapadnih skulptura bikova, na klinastom pismu Iznad zapadnih skulptura bikova, na klinastom pismu su uklesani natpisi koji sadrže tekst na tri jezika:su uklesani natpisi koji sadrže tekst na tri jezika:

Ahura Mazda je veliki Bog, koji je stvorio ovu zemlju, koji je stvorio nebo, koji je Ahura Mazda je veliki Bog, koji je stvorio ovu zemlju, koji je stvorio nebo, koji je stvorio čoveka, čoveka koji ima sreću što mu je Kserkso kralj, kralj svih kraljeva.stvorio čoveka, čoveka koji ima sreću što mu je Kserkso kralj, kralj svih kraljeva. „Ja „Ja sam Kserkso, veliki kralj, kralj kraljeva, kralj ljudi, kralj čitave zemlje, sin kralja sam Kserkso, veliki kralj, kralj kraljeva, kralj ljudi, kralj čitave zemlje, sin kralja Darija Ahemenidskog.“Darija Ahemenidskog.“ Kralj Kserkso kaže: „Uz pomoć Ahura Mazde, napravio sam Kralj Kserkso kaže: „Uz pomoć Ahura Mazde, napravio sam Vrata svih naroda, i sagradio mnogo dobara u Persiji, što je činio i moj otac. Svo Vrata svih naroda, i sagradio mnogo dobara u Persiji, što je činio i moj otac. Svo dobro što smo napravili, napravili smo uz pomoć Ahura Mazde.“dobro što smo napravili, napravili smo uz pomoć Ahura Mazde.“ Kralj Kserkso kaže: Kralj Kserkso kaže: „Ahura Mazda štiti mene i moju imperiju, jer radim isto što i moj otac, kojeg je štitila „Ahura Mazda štiti mene i moju imperiju, jer radim isto što i moj otac, kojeg je štitila

Ahura Mazda.“Ahura Mazda.“

Procesijski put i “Nedovršena vrata”Procesijski put i “Nedovršena vrata”

Od zapada prema istoku duž severne strane Od zapada prema istoku duž severne strane terase nalazi se procesijski put koji vodi ka terase nalazi se procesijski put koji vodi ka “Nedovršenim vratima” ( tako se nazivaju zato “Nedovršenim vratima” ( tako se nazivaju zato što nisu završena do Aleksandrovih osvajanja i što nisu završena do Aleksandrovih osvajanja i uništenja Persepolisa). uništenja Persepolisa).

Monumentalni portal s grifonimaMonumentalni portal s grifonima

Samo donji delovi Samo donji delovi zidina procesijskog puta zidina procesijskog puta sačuvani su do danas. sačuvani su do danas.

Ovo su pronađene i Ovo su pronađene i obnovljene skulpture u obnovljene skulpture u obliku supovih glava i obliku supovih glava i za njih se pretpostavlja za njih se pretpostavlja da su bile namenjene za da su bile namenjene za nadogradnju.nadogradnju.

Apadana (dvorana za prijem)Apadana (dvorana za prijem)

Početak njene izgradnje počeo je 515. p.n.e. a Početak njene izgradnje počeo je 515. p.n.e. a prema zapisima, u kamen temeljac stavljeni su prema zapisima, u kamen temeljac stavljeni su zlato i srebro. Apadana je dvorana sa 36 zlato i srebro. Apadana je dvorana sa 36 stubova koji su bili čak 20m visoki i to ih čini stubova koji su bili čak 20m visoki i to ih čini najvišim, u odnosu na visinu, najtanjim najvišim, u odnosu na visinu, najtanjim stubovima antičkog doba. Apadana je bila stubovima antičkog doba. Apadana je bila najveće i najkompleksnije izdanje celog najveće i najkompleksnije izdanje celog kompleksa u Persepolju. kompleksa u Persepolju.

PalataPalata

Njena osnova je kvadratnog oblika, njene Njena osnova je kvadratnog oblika, njene dimenzije su 60,5 x 60,5 metara i na njoj stoji dimenzije su 60,5 x 60,5 metara i na njoj stoji 36 stubova. Na severnoj, istočnoj i zapadnoj 36 stubova. Na severnoj, istočnoj i zapadnoj strani nalaze se ulazni tremovi sa dvostrukim strani nalaze se ulazni tremovi sa dvostrukim kolonadama od šest stubova. Južni deo se kolonadama od šest stubova. Južni deo se sastojao od malih soba koje su služile kao sastojao od malih soba koje su služile kao Darijeve odaje. Darijeve odaje.

Plafon palate se sastojao iz Plafon palate se sastojao iz greda koje su se naslanjale greda koje su se naslanjale na kapitele stubova koje su na kapitele stubova koje su bile ukrašene bikovima i bile ukrašene bikovima i lavovima. Kapiteli stubova lavovima. Kapiteli stubova bili su u obliku rogatih bili su u obliku rogatih bikova i ne samo da su tu bikova i ne samo da su tu zbog dekoracije već su zbog dekoracije već su imali ulogu da stabilizuju imali ulogu da stabilizuju grede. grede.

Moderno dobaModerno doba

Danas, Persepolj je jedan od kompleksa koji Danas, Persepolj je jedan od kompleksa koji može biti ugrožen zbog raznih ljudskih može biti ugrožen zbog raznih ljudskih aktivnosti. Od 1979. Persepolj je na listi aktivnosti. Od 1979. Persepolj je na listi svetske baštine UNESCO-a prema 1. , 3. i 4. svetske baštine UNESCO-a prema 1. , 3. i 4. kategoriji i zbog toga, na kompleksu, nisu kategoriji i zbog toga, na kompleksu, nisu dozvoljene nikakve izmene. dozvoljene nikakve izmene.

LiteraturaLiteratura

http://sr.wikipedia.org/sr/%D0%9Fhttp://sr.wikipedia.org/sr/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B5%D%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%990%BF%D0%BE%D1%99