8/17/2019 Permendagri 1 2016

1/29

unduhsaja.com 

MENTERI DALAM NEGERI

REPUBLIK INDONESIA

PERATURAN MENTERI DALAM NEGERI REPUBLIK INDONESIA

NOMOR 1 TAHUN 2016

 TENTANG 

PENGELOLAAN ASET DESA

DENGAN RAHMAT TUHAN YANG MAHA ESA,

MENTERI DALAM NEGERI REPUBLIK INDONESIA,

Menimbang ba!"a #n$#% me&a%'ana%an %e$en$#an Pa'a& 11(

Pe)a$#)an Peme)in$a! N*m*) +( $a!#n 201+ $en$ang

Pe)a$#)an Pe&a%'anaan Unang-Unang N*m*) 6 Ta!#n 201+

$en$ang De'a 'ebagaimana $e&a! i#ba! engan Pe)a$#)an

Peme)in$a! N*m*) +. $a!#n 201/ $en$ang Pe)#ba!an A$a'

Pe)a$#)an Peme)in$a! N*m*) +( $a!#n 201+ $en$ang

Pe)a$#)an Pe&a%'anaan Unang-Unang N*m*) 6 Ta!#n 201+

$en$ang De'a, e) mene$a%an Pe)a$#)an Men$e)i Da&am

Nege)i $en$ang Penge&*&aan A'e$ De'a

Menginga$ 1 Unang-Unang N*m*) 6 Ta!#n 201+ $en$ang De'a

3Lemba)an Nega)a Re#b&i% In*ne'ia Ta!#n 201+

N*m*) ., Tamba!an Lemba)an Nega)a Re#b&i%

In*ne'ia N*m*) /+4/5

2 Pe)a$#)an Peme)in$a! N*m*) +( Ta!#n 201+ $en$ang

Pe)a$#)an Pe&a%'anaan Unang Unang N*m*) 6 $a!#n

201+ $en$ang De'a 3Lemba)an Nega)a Re#b&i% In*ne'ia

 Ta!#n 201+ N*m*) 21(, Tamba!an Lemba)an Nega)a

Re#b&i% In*ne'ia N*m*) //(45 'ebagaimana $e&a!

i#ba! engan Pe)a$#)an Peme)in$a! N*m*) +. Ta!#n

201/ $en$ang Pe)#ba!an Pe)a$#)an Peme)in$a! N*m*) +(

 Ta!#n 201+ $en$ang Pe)a$#)an Pe&a%'anaan Unang

SALINAN  

8/17/2019 Permendagri 1 2016

2/29

- 2 -

Unang N*m*) 6 $a!#n 201+ $en$ang De'a 3Lemba)an

Nega)a Re#b&i% In*ne'ia Ta!#n 201/ N*m*) 1/.,

 Tamba!an Lemba)an Nega)a Re#b&i% In*ne'ia N*m*)

/.1.5

( Pe)a$#)an Peme)in$a! N*m*) 60 Ta!#n 201+ $en$ang

Dana De'a Yang Be)'#mbe) Da)i Angga)an Penaa$an

an Be&ana Nega)a 3Lemba)an Nega)a Re#b&i%

In*ne'ia Ta!#n 201+ N*m*) 167, Tamba!an Lemba)an

Nega)a Re#b&i% In*ne'ia N*m*) ///75 'ebagaimana

$e&a! i#ba! engan Pe)a$#)an Peme)in$a! N*m*) 22

 Ta!#n 201/ $en$ang Pe)#ba!an A$a' Pe)a$#)an

Peme)in$a! N*m*) 60 Ta!#n 201+ $en$ang Dana De'a

Yang Be)'#mbe) Da)i Angga)an Penaa$an an Be&ana

Nega)a 3Lemba)an Nega)a Re#b&i% In*ne'ia Ta!#n

201/ N*m*) 77, Tamba!an Lemba)an Nega)a Re#b&i%

In*ne'ia N*m*) /64+5

MEMUTUSKAN

Mene$a%an PERATURAN MENTERI DALAM NEGERI REPUBLIK

INDONESIA TENTANG PENGELOLAAN ASET DESA

BAB I

KETENTUAN UMUM

Pa'a& 1

Da&am Pe)a$#)an Men$e)i ini 8ang ima%'# engan

1 

De'a aa&a! e'a an e'a aa$ a$a# 8ang i'eb#$

engan nama &ain, 'e&an#$n8a i'eb#$ De'a, aa&a!

%e'a$#an ma'8a)a%a$ !#%#m 8ang memi&i%i ba$a'

"i&a8a! 8ang be)"enang #n$#% menga$#) an meng#)#'

#)#'an eme)in$a!an, %een$ingan ma'8a)a%a$ 'e$ema$

be)a'a)%an )a%a)'a ma'8a)a%a$, !a% a'a& #'#&,

an9a$a# !a% $)ai'i*na& 8ang ia%#i an i!*)ma$i

8/17/2019 Permendagri 1 2016

3/29

- ( -

a&am 'i'$em eme)in$a!an Nega)a Ke'a$#an Re#b&i%

In*ne'ia

2 

Peme)in$a!an De'a aa&a! en8e&engga)aan #)#'an

eme)in$a!an an %een$ingan ma'8a)a%a$ 'e$ema$

a&am 'i'$em eme)in$a!an Nega)a Ke'a$#an Re#b&i%

In*ne'ia

( 

Peme)in$a! De'a aa&a! Kea&a De'a a$a# 8ang i'eb#$

engan nama &ain iban$# e)ang%a$ De'a 'ebagai #n'#)

en8e&engga)a Peme)in$a!an De'a

+ 

Baan Pe)m#'8a"a)a$an De'a a$a# 8ang i'eb#$ engan

nama &ain, aa&a! &embaga 8ang me&a%'ana%an :#ng'i

eme)in$a!an 8ang angg*$an8a me)#a%an "a%i& a)i

en##% De'a be)a'a)%an %e$e)"a%i&an "i&a8a! an

i$e$a%an 'e;a)a em*%)a$i'

/ 

A'e$ De'a aa&a! ba)ang mi&i% De'a 8ang be)a'a& a)i

%e%a8aan a'&i mi&i% De'a, ibe&i a$a# ie)*&e! a$a'

beban Angga)an Penaa$an an Be&ana De'a 3APB

De'a5 a$a# e)*&e!an Ha% &ainn8a 8ang 'a!

6 

Penge&*&aan A'e$ De'a me)#a%an )ang%aian %egia$an

m#&ai a)i e)en;anaan, engaaan, engg#naan,

eman:aa$an, engamanan, eme&i!a)aan, eng!a#'an,

emina!$anganan, ena$a#'a!aan, e&a*)an,

eni&aian, embinaan, enga"a'an an engena&ian

a'e$ De'a

. 

Pe)en;anaan aa&a! $a!aan %egia$an 'e;a)a 'i'$ema$i'#n$#% me)#m#'%an be)bagai )in;ian %eb#$#!an ba)ang

mi&i% e'a

7 

Pengaaan aa&a! %egia$an #n$#% me&a%#%an

emen#!an %eb#$#!an ba)ang a&am )ang%a

en8e&engga)aan eme)in$a!an e'a

4 

Pengg#naan aa&a! %egia$an 8ang i&a%#%an *&e!

Pengg#na Ba)ang a&am mengg#na%an a'e$ De'a 8ang

'e'#ai engan $#ga' an :#ng'i

10 

Peman:aa$an aa&a! ena8ag#naan a'e$ De'a 'e;a)a

$ia% &ang'#ng ie)g#na%an a&am )ang%a

en8e&engga)aan $#ga' eme)in$a!an e'a an $ia%

meng#ba! '$a$#' %eemi&i%an

8/17/2019 Permendagri 1 2016

4/29

- + -

11 

Se"a aa&a! eman:aa$an a'e$ De'a *&e! i!a% &ain

a&am ang%a "a%$# $e)$en$# an mene)ima imba&an

#ang $#nai

12 

Pinam a%ai aa&a! eman:aa$an a'e$ De'a an$a)a

Peme)in$a! De'a engan Peme)in$a! De'a &ain 'e)$a

Lembaga Kema'8a)a%a$an De'a i De'a 'e$ema$ a&am

 ang%a "a%$# $e)$en$# $ana mene)ima imba&an

1( 

Ke)a'ama eman:aa$an aa&a! eman:aa$an a'e$ De'a

*&e! i!a% &ain a&am ang%a "a%$# $e)$en$# a&am

)ang%a mening%a$%an enaa$an De'a

1+ 

Bang#n G#na Se)a! aa&a! Peman:aa$an Ba)ang Mi&i%

De'a be)#a $ana! *&e! i!a% &ain engan ;a)a

meni)i%an bang#nan an9a$a# 'a)ana be)i%#$

:a'i&i$a'n8a, %em#ian ia8ag#na%an *&e! i!a% &ain

$e)'eb#$ a&am ang%a "a%$# $e)$en$# 8ang $e&a!

i'ea%a$i, #n$#% 'e&an#$n8a i'e)a!%an %emba&i $ana!

be'e)$a bang#nan an9a$a# 'a)ana be)i%#$ :a'i&i$a'n8a

'e$e&a! be)a%!i)n8a ang%a "a%$#

1/ 

Bang#n Se)a! G#na aa&a! Peman:aa$an Ba)ang Mi&i%

De'a be)#a $ana! *&e! i!a% &ain engan ;a)a

meni)i%an bang#nan an9a$a# 'a)ana be)i%#$

:a'i&i$a'n8a, an 'e$e&a! 'e&e'ai embang#nann8a

i'e)a!%an %eaa Peme)in$a!an De'a #n$#%

ia8ag#na%an a&am ang%a "a%$# $e)$en$# 8ang

i'ea%a$i16

 

Pengamanan aa&a! P)*'e', ;a)a e)b#a$an

mengaman%an a'e$ De'a a&am ben$#% :i'i%, !#%#m,

an amini'$)a$i:

1. 

Peme&i!a)aan aa&a! %egia$an 8ang i &a%#%an aga)

'em#a a'e$ De'a 'e&a a&am %eaaan bai% a&am

)ang%a en8e&engga)aan eme)in$a!an e'a

17 

Peng!a#'an aa&a! %egia$an meng!a#'9meniaa%an

a'e$ De'a a)i b#%# a$a in

8/17/2019 Permendagri 1 2016

5/29

8/17/2019 Permendagri 1 2016

6/29

- 6 -

Pa'a& 2

315 

 =eni' a'e$ e'a $e)i)i a$a'

a 

Ke%a8aan a'&i e'a

b 

Ke%a8aan mi&i% e'a 8ang ibe&i a$a# ie)*&e! a$a'

beban APBDe'a

; 

Ke%a8aan e'a 8ang ie)*&e! a)i !iba! an

'#mbangan a$a# 8ang 'eeni'

 

Ke%a8aan e'a 8ang ie)*&e! 'ebagai e&a%'anaan

a)i e)anian9%*n$)a% an9a$a# ie)*&e!

be)a'a)%an %e$en$#an e)a$#)an #nang-#nang

e 

Ha'i& %e)a 'ama e'a an

: 

Ke%a8aan e'a 8ang be)a'a& a)i e)*&e!an &ain 8ang

'a!

325 

Ke%a8aan a'&i e'a 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 315

!#)#: a, $e)i)i a$a'

a 

$ana! %a' e'a

b 

a'a) e'a

; 

a'a) !e"an

 

$amba$an e)a!#

e 

bang#nan e'a

: 

e&e&angan i%an 8ang i%e&*&a *&e! e'a

g 

e&e&angan !a'i& e)$anian

! 

!#$an mi&i% e'a

i 

ma$a ai) mi&i% e'a

  

emanian #m#m an

% 

&ain-&ain %e%a8aan a'&i e'a

BAB II

PENGELOLAAN

Bagian Ke'a$#

Penge&*&a

Pa'a& (Penge&*&aan a'e$ e'a i&a%'ana%an be)a'a)%an a'a'

:#ng'i*na&, %ea'$ian !#%#m, $)an'a)an'i an %e$e)b#%aan,

e:i'ien'i, a%#n$abi&i$a', an %ea'$ian ni&ai

8/17/2019 Permendagri 1 2016

7/29

- . -

Pa'a& +

315 

Kea&a De'a 'ebagai emegang %e%#a'aan enge&*&aan

a'e$ e'a be)"enang an be)$angg#nga"ab a$a'

enge&*&aan a'e$ e'a

325 

Kea&a De'a 'ebagai emegang %e%#a'aan enge&*&aan

a'e$ e'a 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 315,

mem#n8ai "e"enang an $angg#nga"ab

a 

mene$a%an %ebia%an enge&*&aan a'e$ e'a

b 

mene$a%an emban$# enge&*&a an

e$#ga'9eng#)#' a'e$ e'a

; 

mene$a%an engg#naan, eman:aa$an a$a#

emina!$anganan a'e$ e'a

 

mene$a%an %ebia%an engamanan a'e$ e'a

e 

menga#%an #'#& engaaan, emina!$anganan an

a$a# eng!a#'an a'e$ e'a 8ang be)'i:a$ '$)a$egi'

me&ai m#'8a"a)a! e'a

: 

men8e$##i #'#& emina!$anganan an eng!a#'an

a'e$ e'a 'e'#ai ba$a' %e"enangan an

g 

men8e$##i #'#& eman:aa$an a'e$ e'a 'e&ain $ana!

an9a$a# bang#nan

3(5 

A'e$ e'a 8ang be)'i:a$ '$)a$egi' 'ebagaimana ima%'#

aa a8a$ 325 !#)#: e, be)#a $ana! %a' e'a, $ana!

#&a8a$, a'a) e'a, a'a) !e"an, $amba$an e)a!#,

bang#nan e'a, e&e&angan i%an, e&e&angan !a'i&

e)$anian, !#$an mi&i% e'a, ma$a ai) mi&i% e'a,emanian #m#m, an a'e$ &ainn8a mi&i% e'a

3+5 

Da&am me&a%'ana%an %e%#a'aan 'ebagaimana ima%'#

aa a8a$ 315, Kea&a De'a aa$ meng#a'a%an 'ebagian

%e%#a'aann8a %eaa Pe)ang%a$ De'a

3/5 

Pe)ang%a$ De'a 'ebagaimana ima%'# a8a$ 3+5 $e)i)i

a)i

a 

Se%)e$a)i' De'a 'e&a%# emban$# enge&*&a a'e$ e'a

an

b 

Un'#) Pe)ang%a$ De'a 'ebagai e$#ga'9eng#)#' a'e$

e'a

365 

Pe$#ga'9eng#)#' a'e$ De'a 'ebagaimana ima%'#

aa a8a$ 3/5 !#)#: b, be)a'a& a)i Kea&a U)#'an

8/17/2019 Permendagri 1 2016

8/29

- 7 -

Pa'a& /

315 

Se%)e$a)i' De'a 'e&a%# emban$# enge&*&a a'e$ e'a

'ebagaimana ima%'# aa Pa'a& + a8a$ 3/5 !#)#: a,

be)"enang an be)$angg#nga"ab

a 

mene&i$i )en;ana %eb#$#!an a'e$ e'a

b 

mene&i$i )en;ana %eb#$#!an eme&i!a)an a'e$ e'a

; 

menga$#) engg#naan, eman:aa$an, eng!a#'an

an emina!$anganan a'e$ e'a 8ang $e&a! i 'e$##i

*&e! Kea&a De'a

 

me&a%#%an %**)ina'i a&am e&a%'anaan

in

8/17/2019 Permendagri 1 2016

9/29

- 4 -

3+5 

A'e$ e'a i&a)ang #n$#% i'e)a!%an %eaa i!a% &ain

'ebagai emba8a)an a$a' $agi!an %eaa eme)in$a!

e'a

3/5 

A'e$ e'a i&a)ang igaai%an a$a# iai%an aminan

#n$#% menaa$%an inaman

Pa'a& .

Penge&*&aan a'e$ De'a me&i#$i

a 

e)en;anaan

b 

engaaan

; 

engg#naan

 

eman:aa$an

e 

engamanan

: 

eme&i!a)aan

g 

eng!a#'an

! 

emina!$anganan

i 

ena$a#'a!aan

  

e&a*)an

% 

eni&aian

& 

embinaan

m 

enga"a'an an

n 

Pengena&ian

Pa)ag)a: Ke'a$#

Pe)en;anaanPa'a& 7

315 

Pe)en;anaan a'e$ e'a 'ebagaimana ima%'# a&am

Pa'a& . !#)#: a, i$#ang%an a&am Ren;ana

Pembang#nan =ang%a Menenga! De'a 3RP=MDe'a5

#n$#% %eb#$#!an 6 3enam5 $a!#n

325 

Pe)en;anaan %eb#$#!an a'e$ e'a #n$#% %eb#$#!an 1

3'a$#5 $a!#n i$#ang%an a&am Ren;ana Ke)a

Peme)in$a!an De'a 3RKPDe'a5 an i$e$a%an a&am

APBDe'a 'e$e&a! meme)!a$i%an %e$e)'eiaan a'e$ e'a

 8ang aa

8/17/2019 Permendagri 1 2016

10/29

- 10 -

Pa)ag)a: Ke#a

Pengaaan

Pa'a& 4

315 

Pengaaan a'e$ e'a 'ebagaimana ima%'# a&am Pa'a&

. !#)#: b, i&a%'ana%an be)a'a)%an )in'i-)in'i

e:i'ien, e:e%$i:, $)an'a)an an $e)b#%a, be)'aing,

ai&9$ia% i'%)imina$i: an a%#n$abe&

325 

Pengaaan ba)ang9a'a i e'a ia$#) engan Pe)a$#)an

B#a$i9>a&i%*$a engan be)e*man aa %e$en$#an

e)a$#)an e)#nang-#nangan

Pa)ag)a: Ke$iga

Pengg#naan

Pa'a& 10

315 

Pengg#naan a'e$ De'a 'ebagaimana ima%'# a&am

Pa'a& . !#)#: ;, i$e$a%an a&am )ang%a men#%#ng

en8e&engga)aan Peme)in$a!an De'a

325 

S$a$#' engg#naan a'e$ De'a i$e$a%an 'e$ia $a!#n

engan Ke#$#'an Kea&a De'a

Pa)ag)a: Keema$

Peman:aa$an

Pa'a& 11

315 

Peman:aa$an a'e$ e'a 'ebagaimana ima%'# a&am

Pa'a& . !#)#: , aa$ i&a%'ana%an 'eanang $ia%ie)g#na%an &ang'#ng #n$#% men#nang

en8e&engga)aan Peme)in$a!an De'a

325 

Ben$#% eman:aa$an a'e$ De'a 'ebagaimana ima%'#

aa a8a$ 315, be)#a

a 

'e"a,

b 

inam a%ai

; 

%e)a'ama eman:aa$an an

 

bang#n g#na 'e)a! a$a# bang#n 'e)a! g#na

3(5 

Peman:aa$an a'e$ e'a 'ebagaimana ima%'# aa

a8a$ 325 i$e$a%an a&am Pe)a$#)an De'a

8/17/2019 Permendagri 1 2016

11/29

- 11 -

Pa'a& 12

315 

Peman:aa$an a'e$ e'a be)#a 'e"a 'ebagaimana

ima%'# a&am Pa'a& 11 a8a$ 325 !#)#: a, $ia% me)#ba!

'$a$#' %eemi&i%an a'e$ e'a

325 

 =ang%a "a%$# 'e"a 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 315

a&ing &ama ( 3$iga5 $a!#n an aa$ ie)anang

3(5 

Se"a a'e$ e'a i&a%'ana%an be)a'a)%an e)anian

 8ang 'e%#)ang-%#)angn8a mem#a$

a 

a)a i!a% 8ang $e)i%a$ a&am e)anian

b 

*be% e)anian 'e"a

; 

 eni', a' a$a# #m&a! ba)ang, be'a)an 'e"a an

 ang%a "a%$#

 

$angg#ng a"ab en8e"a a$a' bia8a *e)a'i*na& an

eme&i!a)aan 'e&ama ang%a "a%$# 'e"a

e 

!a% an %e"aiban a)a i!a%

: 

%eaaan i a) %emam#an a)a i!a% 3 force

majeure 5 an

g 

e)'8a)a$an &ain 8ang i angga e)

Pa'a& 1(

315 

Peman:aa$an a'e$ e'a be)#a inam a%ai

'ebagaimana ima%'# a&am Pa'a& 11 a8a$ 325 !#)#: b

i&a%'ana%an an$a)a Peme)in$a! De'a engan

Peme)in$a! De'a &ainn8a 'e)$a Lembaga Kema'8a)a%a$anDe'a

325 

Pinam a%ai a'e$ e'a 'ebagaimana a8a$ 315,

i%e;#a&i%an #n$#% $ana!, bang#nan an a'e$ be)ge)a%

be)#a %ena)aan be)m*$*)

3(5 

 =ang%a "a%$# inam a%ai a'e$ e'a a&ing &ama .

3$##!5 !a)i an aa$ ie)anang

3+5 

Pinam a%ai a'e$ e'a i&a%'ana%an be)a'a)%an

e)anian 8ang 'e%#)ang ?%#)angn8a mem#a$

a 

a)a i!a% 8ang $e)i%a$ a&am e)anian

b 

 eni' a$a# #m&a! ba)ang 8ang iinam%an

; 

 ang%a "a%$# inam a%ai

8/17/2019 Permendagri 1 2016

12/29

- 12 -

 

$angg#ng a"ab eminam a$a' bia8a *e)a'i*na& an

eme&i!a)aan 'e&ama ang%a "a%$# eminaman

e 

!a% an %e"aiban a)a i!a%

: 

%eaaan i a) %emam#an a)a i!a% 3 force

majeure 5 an

g 

e)'8a)a$an &ain 8ang i angga e)

Pa'a& 1+

315 

Ke)a'ama eman:aa$an 'ebagaimana ima%'# a&am

Pa'a& 11 a8a$ 325 !#)#: ;, be)#a $ana! an9a$a#

bang#nan engan i!a% &ain i&a%'ana%an a&am )ang%a

a 

meng*$ima&%an a8a g#na an !a'i& g#na a'e$

e'aan

b 

mening%a$%an enaa$an e'a

325 

Ke)a Sama Peman:aa$an a'e$ e'a be)#a $ana!

an9a$a# bang#nan engan i!a% &ain 'ebagaimana

ima%'# aa a8a$ 315 i&a%'ana%an engan %e$en$#an

a 

$ia% $e)'eia a$a# $ia% ;#%# $e)'eia ana a&am

APBDe'a #n$#% memen#!i bia8a *e)a'i*na&,

eme&i!a)aan, an9a$a# e)bai%an 8ang ie)%an

$e)!aa $ana! an bang#nan $e)'eb#$

b 

Pi!a% &ain 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 315

i&a)ang menamin%an a$a# menggaai%an a'e$ e'a

 8ang menai *be% %e)a'ama eman:aa$an

3(5 

Pi!a% &ain 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 315 memi&i%i%e"aiban, an$a)a &ain

a 

memba8a) %*n$)ib#'i $e$a 'e$ia $a!#n 'e&ama ang%a

"a%$# eng*e)a'ian 8ang $e&a! i$e$a%an an

embagian %e#n$#ngan !a'i& Ke)a Sama Peman:aa$an

me&ai )e%ening Ka' De'a

b 

memba8a) 'em#a bia8a e)'iaan an e&a%'anaan

%e)a 'ama eman:aa$an an

; 

 =ang%a "a%$# %e)a'ama eman:aa$an a&ing &ama 1/

3&ima be&a'5 $a!#n 'ea% e)anian i$ana$angani an

aa$ ie)anang

8/17/2019 Permendagri 1 2016

13/29

- 1( -

3+5 

Pe&a%'anaan %e)a'ama eman:aa$an a$a' $ana!

an9a$a# bang#nan i$e$a%an a&am '#)a$ e)anian

 8ang mem#a$

a 

a)a i!a% 8ang $e)i%a$ a&am e)anian

b 

*be% %e)a'ama eman:aa$an

; 

 ang%a "a%$#

 

!a% an %e"aiban a)a i!a%

e 

en8e&e'aian e)'e&i'i!an

: 

%eaaan i a) %emam#an a)a i!a% 3 force

majeure); an

g 

enina#an e&a%'anaan e)anian

Pa'a& 1/

315 

Bang#n g#na 'e)a! a$a# bang#n 'e)a! g#na

'ebagaimana ima%'# aa Pa'a& 11 a8a$ 325 !#)#:

be)#a $ana! engan i!a% &ain i&a%'ana%an engan

e)$imbangan

a 

Peme)in$a! De'a meme)%an bang#nan an :a'i&i$a'

bagi en8e&engga)aan eme)in$a!an e'a

b 

$ia% $e)'eia ana a&am APBDe'a #n$#% en8eiaan

bang#nan an :a'i&i$a' $e)'eb#$

325 

Pi!a% &ain 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 315 'e&ama

 ang%a "a%$# eng*e)a'ian memi&i%i %e"aiban, an$a)a

&ain

a 

memba8a) %*n$)ib#'i %e )e%ening %a' De'a 'e$ia$a!#nan

b 

meme&i!a)a *be% bang#n g#na 'e)a! a$a# bang#n

'e)a! g#na

3(5 

K*n$)ib#'i 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 325 !#)#: a,

be'a)ann8a i$e$a%an be)a'a)%an !a'i& e)!i$#ngan

$im 8ang iben$#% *&e! Peme)in$a! Dae)a!

Kab#a$en9K*$a

3+5 

Pi!a% &ain 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 315 i&a)ang

menamin%an, menggaai%an, a$a# memina!$angan%an

$ana! 8ang menai *be% bang#n g#na 'e)a! a$a#

bang#n 'e)a! g#na

8/17/2019 Permendagri 1 2016

14/29

- 1+ -

3/5 

Pi!a% &ain 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 315 "aib

menangg#ng bia8a 8ang be)%enaan engan e)'iaan

an e&a%'anaan en8#'#nan '#)a$ e)anian, an

%*n'#&$an e&a%'ana

Pa'a& 16

315 

 =ang%a "a%$# bang#n g#na 'e)a! a$a# bang#n 'e)a!

g#na a&ing &ama 20 $a!#n 3#a #! $a!#n5 an aa$

ie)anang

325 

Pe)anangan "a%$# bang#n g#na 'e)a! a$a# bang#n

'e)a! g#na 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 315 'e$e&a!

$e)&ebi! a!# i&a%#%an e

8/17/2019 Permendagri 1 2016

15/29

- 1/ -

Pa'a& 1.

Peman:aa$an me&ai %e)a'ama eman:aa$an, bang#n g#na

'e)a! a$a# bang#n 'e)a! g#na 'ebagaimana ima%'#

a&am Pa'a& 1+ an Pa'a& 1/ i&a%'ana%an 'e$e&a! menaa$

iin $e)$#&i' a)i B#a$i9>a&i%*$a

Pa'a& 17

Ha'i& eman:aa$an 'ebagaimana Pa'a& 12, Pa'a& 1+ an Pa'a&

1/ me)#a%an enaa$an e'a an "aib ma'#% %e

)e%ening Ka' De'a

Pa)ag)a: Ke&ima

Pengamanan

Pa'a& 14

315 

Pengamanan a'e$ e'a 'ebagaimana ima%'# a&am

Pa'a& . !#)#: e, "aib i&a%#%an *&e! Kea&a De'a an

Pe)ang%a$ De'a

325 

Pengamanan a'e$ e'a 'ebagaimana a8a$ 315, me&i#$i

a 

amini'$)a'i an$a)a &ain emb#%#an, in

8/17/2019 Permendagri 1 2016

16/29

- 16 -

Pa)ag)a: Keenam

Peme&i!a)aan

Pa'a& 20

315 

Peme&i!a)aan a'e$ De'a 'ebagaimana ima%'# a&am

Pa'a& . !#)#: :, "aib i&a%#%an *&e! Kea&a De'a an

Pe)ang%a$ De'a

325 

Bia8a eme&i!a)aan a'e$ e'a ibeban%an aa

APBDe'a

Pa)ag)a: Ke$##!

Peng!a#'an

Pa'a& 21

315 

Peng!a#'an a'e$ e'a 'ebagaimana ima%'# a&am

Pa'a& . !#)#: g me)#a%an %egia$an

meng!a#'9meniaa%an a'e$ e'a a)i b#%# a$a

in

8/17/2019 Permendagri 1 2016

17/29

- 1. -

b 

ib#a$%an Be)i$a A;a)a em#'na!an 'ebagai a'a)

ene$aan %e#$#'an Kea&a De'a $en$ang

Pem#'na!an

3/5 

Peng!a#'an a'e$ e'a %a)ena $e)ain8a 'ebab &ain

'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 2 !#)#: ;, an$a)a &ain

a 

!i&ang

b 

%e;#)ian an

; 

$e)ba%a)

Pa'a& 22

Peng!a#'an a'e$ e'a 8ang be)'i:a$ '$)a$egi' 'ebagaimana

ima%'# a&am Pa'a& 21 a8a$ 3(5 $e)&ebi! a!# ib#a$%an

Be)i$a A;a)a an i$e$a%an engan Ke#$#'an Kea&a De'a

'e$e&a! menaa$ e)'e$##an B#a$i9>a&i%*$a

Pa'a& 2(

315 

Peng!a#'an a'e$ De'a 'e&ain 'ebagaimana ima%'#

aa Pa'a& 22 $ia% e) menaa$ e)'e$##an

B#a$i9>a&i%*$a

325 

Peng!a#'an 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 315

$e)&ebi! a!# ib#a$ Be)i$a A;a)a an i$e$a%an

engan Ke#$#'an Kea&a De'a

Pa'a& 2+

315 

A'e$ mi&i% e'a 8ang e'a-n8a i!a#' 'ebagai ama%embang#nan 'ee)$i "a#%, #ang enggan$in8a

i'e)a!%an %eaa eme)in$a! Kab#a$en9K*$a 'ebagai

enaa$an ae)a!

325 

A'e$ mi&i% e'a-e'a 8ang igab#ng 'ebagai ama%

embang#nan 'ee)$i "a#%, #ang enggan$in8a menai

mi&i% e'a

3(5 

Uang enggan$i 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 325

me)#a%an enaa$an e'a 8ang engg#naann8a

i)i*)i$a'%an #n$#% embang#nan 'a)ana )a'a)ana

e'a

8/17/2019 Permendagri 1 2016

18/29

- 17 -

3+5 

A'e$ mi&i% e'a 8ang e'a-n8a i!a#' an9a$a#

igab#ng a&am )ang%a ena$aan e'a, a'e$ e'a 8ang

e'a-n8a i!a#' menai mi&i% e'a 8ang igab#ng

Pa)ag)a: Kee&aan

Pemina!$anganan

Pa'a& 2/

315 

Ben$#% emina!$anganan a'e$ e'a 'ebagaimana

ima%'# a&am Pa'a& . !#)#: !, me&i#$i

a 

$#%a) men#%a)

b 

en#a&an

; 

en8e)$aan m*a& Peme)in$a! De'a

325 

Pemina!$anganan a'e$ e'a 'ebagaimana ima%'#

aa a8a$ 315 be)#a Tana! an9a$a# bang#nan mi&i%

e'a !an8a i&a%#%an engan $#%a) men#%a) an

en8e)$aan m*a&

Pa'a& 26

A'e$ e'a aa$ i#a& 'ebagaimana ima%'# a&am Pa'a& 2/

a8a$ 315 !#)#: b, aabi&a

a 

A'e$ e'a $ia% memi&i%i ni&ai man:aa$ an9a$a# ni&ai

e%*n*mi' a&am men#%#ng en8e&engga)aan

Peme)in$a!an De'a

b 

A'e$ e'a be)#a $anaman $#mb#!an an $e)na% 8ang

i%e&*&a *&e! Peme)in$a!an De'a, 'ee)$i *!*n a$i,

me)an$i, bamb#, 'ai, %ambing

; 

Pen#a&an a'e$ 'ebagaimana ima%'# aa !#)#: a an

b aa$ i&a%#%an me&ai en#a&an &ang'#ng an9a$a#

&e&ang

 

Pen#a&an &ang'#ng 'ebagaimana ima%'# aa !#)#: ;

an$a)a &ain mea, %#)'i, %*m#$e), me'in $i% 'e)$a

$anaman $#mb#!an an $e)na%e

 

Pen#a&an me&ai &e&ang 'ebagaimana ima%'# aa

!#)#: ; an$a)a &ain %ena)aan be)m*$*), e)a&a$an

me'in

8/17/2019 Permendagri 1 2016

19/29

8/17/2019 Permendagri 1 2016

20/29

- 20 -

Pa'a& (1

*)ma$ Ke#$#'an Kea&a De'a $en$ang Pengg#naan A'e$

De'a, *)ma$ Be)i$a A;a)a an Ke#$#'an Kea&a De'a

$en$ang Peng!a#'an A'e$ De'a 'e)$a *)ma$ B#%# In

8/17/2019 Permendagri 1 2016

21/29

- 21 -

; 

enggan$ian be)#a #ang 'ebagaimana ima%'# aa

!#)#: b !a)#' ig#na%an #n$#% membe&i $ana!

enggan$i 8ang 'eni&ai

 

$ana! enggan$i 'ebagaimana ima%'# aa !#)#: ;

i#$ama%an be)&*%a'i i De'a 'e$ema$ an

e 

aabi&a &*%a'i $ana! enggan$i $ia% $e)'eia i De'a

'e$ema$ 'ebagaimana ima%'# aa !#)#: , $ana!

enggan$i aa$ be)&*%a'i a&am 'a$# Ke;ama$an

an9a$a# De'a i%e;ama$an &ain 8ang be)ba$a'an

&ang'#ng

Pa'a& (+

315 

 T#%a) men#%a) $ana! mi&i% e'a 'ebagaimana ima%'#

a&am Pa'a& (( i&a%#%an engan $a!aan

a 

Kea&a De'a men8amai%an '#)a$ %eaa

B#a$i9>a&i%*$a $e)%ai$ !a'i& M#'8a"a)a! De'a

$en$ang $#%a) men#%a) $ana! mi&i% De'a engan ;a&*n

&*%a'i $ana! enggan$i be)aa aa e'a 'e$ema$

b 

Kea&a De'a men8amai%an e)m*!*nan iin %eaa

B#a$i9>a&i%*$a, #n$#% 'e&an#$n8a B#a$i9>a&i%*$a

mene)#'%an e)m*!*nan iin %eaa G#be)n#)

325 

Aabi&a &*%a'i $ana! enggan$i $ia% $e)'eia i e'a

'e$ema$ 'ebagaimana ima%'# a&am Pa'a& (( !#)#: e

i&a%#%an engan $a!aan

a 

B#a$i9>a&i%*$a me&a%#%an $ina#an &aangan an

8/17/2019 Permendagri 1 2016

22/29

- 22 -

Pa'a& (/

315 

 Tina#an &aangan 'ebagaimana ima%'# a&am Pa'a&

(+ a8a$ 325 i&a%#%an #n$#% me&i!a$ an menge$a!#i

'e;a)a ma$e)ii& %*ni'i :i'i% &*%a'i $ana! mi&i% e'a an

&*%a'i ;a&*n enggan$i $ana! mi&i% e'a

325 

e)i:i%a'i a$a 'ebagaimana ima%'# a&am Pa'a& (+

a8a$ 325 i&a%#%an #n$#% meme)*&e! b#%$i :*)mi&

me&ai e)$em#an i e'a 8ang i!ai)i *&e! #n'#) a)i

Peme)in$a! De'a, BPD, i!a% 8ang me&a%#%an $#%a)

men#%a), i!a% emi&i% $ana! 8ang ig#na%an #n$#%

$ana! enggan$i, aa)a$ Ke;ama$an, Peme)in$a! Dae)a!

Kab#a$en an P)*a&i%*$a

3(5 

Se&i'i! #ang 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 315

ima'#%%an a&am Ka' De'a an engg#naann8a

i$e$a%an a&am APBDe'a

8/17/2019 Permendagri 1 2016

23/29

- 2( -

Pa'a& (.

G#be)n#) me&a*)%an !a'i& $#%a) men#%a) 'ebagaimana

ima%'# a&am Pa'a& (( %eaa Men$e)i

Bagian Ke#a

B#%an Keen$ingan Um#m

Pa'a& (7

315 

 T#%a) men#%a) $ana! mi&i% e'a b#%an #n$#%

embang#nan %een$ingan #m#m 'ebagaimana

ima%'# a&am Pa'a& (2 !#)#: b !an8a aa$

i&a%#%an aabi&a aa %een$ingan na'i*na& 8ang &ebi!

en$ing an '$)a$egi' engan  $e$a meme)!a$i%an an

men8e'#ai%an )en;ana $a$a )#ang "i&a8a! 3RTR>5

325 

Keen$ingan na'i*na& 8ang &ebi! en$ing an '$)a$egi'

'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 315 'ee)$i

engembangan %a"a'an in#'$)i an e)#ma!an

3(5 

 T#%a) men#%a) 'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 315

i&a%#%an engan %e$en$#an

a 

$#%a) men#%a) i&a%#%an 'e$e&a! $e)ai

%e'ea%a$an be'a)an gan$i )#gi 'e'#ai !a)ga 8ang

meng#n$#ng%an e'a engan mengg#na%an ni&ai

"aa) !a'i& e)!i$#ngan $enaga eni&ai

b 

$ana! enggan$i i#$ama%an be)&*%a'i i e'a

'e$ema$;

 

aabi&a &*%a'i $ana! enggan$i $ia% $e)'eia i e'a

'e$ema$ 'ebagaimana ima%'# aa !#)#: b,

$ana! enggan$i aa$ be)&*%a'i a&am 'a$#

%e;ama$an an9a$a# e'a i%e;ama$an &ain 8ang

be)ba$a'an &ang'#ng

8/17/2019 Permendagri 1 2016

24/29

8/17/2019 Permendagri 1 2016

25/29

- 2/ -

Pa'a& +0

315 

 Tina#an &aangan 'ebagaimana ima%'# a&am Pa'a&

(4 a8a$ 325 i&a%#%an #n$#% me&i!a$ an menge$a!#i

'e;a)a ma$e)ii& %*ni'i :i'i% &*%a'i $ana! mi&i% e'a an

&*%a'i ;a&*n enggan$i $ana! mi&i% e'a

325 

e)i:i%a'i a$a 'ebagaimana ima%'# a&am Pa'a& (4

a8a$ 325 i&a%#%an #n$#% meme)*&e! b#%$i :*)mi&

me&ai e)$em#an i e'a 8ang i!ai)i *&e! #n'#) a)i

Peme)in$a! De'a, BPD, i!a% 8ang me&a%#%an $#%a)

men#%a), i!a% emi&i% $ana! 8ang ig#na%an #n$#%

$ana! enggan$i, aa)a$ Ke;ama$an, Peme)in$a! Dae)a!

Kab#a$en an P)*

8/17/2019 Permendagri 1 2016

26/29

- 26 -

325 

Ha'i& $ina#an &aangan an

8/17/2019 Permendagri 1 2016

27/29

- 2. -

'ebagaimana ima%'# aa Pa'a& ((, Pa'a& (7, an Pa'a& +2

ibeban%an %eaa i!a% em*!*n

Pa'a& +/

Ke$en$#an &ebi! &an#$ mengenai Penge&*&aan A'e$ De'a ia$#)

a&am Pe)a$#)an B#a$i9>a&i%*$a

BAB I

PEMBINAAN DAN PENGA>ASAN

Pa'a& +6

315 

Men$e)i me&ai Di)e%$#) =ene)a& Bina Peme)in$a!an

De'a me&a%#%an embinaan an enga"a'an $e)!aa

e&a%'anaan enge&*&aan a'e$ e'a

325 

G#be)n#) me&a%#%an embinaan an enga"a'an

$e)!aa e&a%'anaan enge&*&aan a'e$ e'a

3(5 

B#a$i9>a&i%*$a me&a%#%an embinaan an enga"a'an

enge&*&aan a'e$ e'a

3+5 

Da&am me&a%#%an embinaan an enga"a'an

'ebagaimana ima%'# aa a8a$ 3(5 B#a$i9>a&i%*$a

aa$ me&ima!%an %eaa Cama$

BAB

PEMBIAYAAN

Pa'a& +.

Da&am )ang%a e&a%'anaan $e)$ib amini'$)a'i enge&*&aana'e$ e'a, embia8aan ibeban%an aa APBDe'a

BAB I

KETENTUAN PERALIHAN

Pa'a& +7

Penge&*&aan a'e$ e'a %!#'#'n8a 8ang $e)%ai$ engan

eman:aa$an an emina!$anganan 8ang '#a! be)a&an

an9a$a# 'eang a&am )*'e' 'ebem i$e$a%ann8a

Pe)a$#)an Men$e)i ini, $e$a aa$ i&a%'ana%an 'eanang

$ia% be)$en$angan engan Pe)a$#)an Men$e)i ini

8/17/2019 Permendagri 1 2016

28/29

- 27 -

BAB II

KETENTUAN LAIN-LAIN

Pa'a& +4

315 

Ke%a8aan mi&i% Peme)in$a! an Peme)in$a! Dae)a!

be)'%a&a &*%a& De'a 8ang aa i De'a aa$ i!iba!%an

%eemi&i%ann8a %eaa De'a

325 

A'e$ De'a 8ang $e&a! iambi& a&i! *&e! Peme)in$a!

Dae)a! Kab#a$en9K*$a i%emba&i%an %eaa De'a,

%e;#a&i 8ang '#a! ig#na%an #n$#% :a'i&i$a' #m#m

3(5 

Ke%a8aan mi&i% Peme)in$a! De'a an Peme)in$a! Dae)a!

be)'%a&a &*%a& De'a 8ang i!iba!%an %eaa De'a 'e)$a

a'e$ De'a 8ang i%emba&i%an %eaa De'a 'ebagaimana

ima%'# aa a8a$ 315 an 325 i&a%'ana%an 'e'#ai

engan %e$en$#an Pe)a$#)an Pe)#nang-Unangan

BAB III

KETENTUAN PENUTUP

Pa'a& /0

Ke$en$#an 8ang menga$#) mengenai a'e$ e'a "aib

men8e'#ai%an an be)e*man engan Pe)a$#)an Men$e)i ini

a&ing &amba$ 1 3'a$#5 $a!#n 'ea% aa Pe)a$#)an Men$e)i ini

i$e$a%an

8/17/2019 Permendagri 1 2016

29/29

- 24 -

Pa'a& /1

Pe)a$#)an ini m#&ai be)&a%# aa $angga& i#nang%an

Aga) 'e$ia *)ang menge$a!#in8a, meme)in$a!%an

eng#nangan Pe)a$#)an Men$e)i ini engan enema$ann8a

a&am Be)i$a Nega)a Re#b&i% In*ne'ia

Di$e$a%an i =a%a)$a

aa $angga& . =an#a)i 2016

MENTERI DALAM NEGERI

REPUBLIK INDONESIA,

$$

 T=AH=O KUMOLO

Di#nang%an i =a%a)$a

aa $angga& 1+ =an#a)i 2016

DIREKTUR =ENDERAL

PERATURAN PERUNDANG-UNDANGAN

KEMENTERIAN HUKUM DAN HAK ASASI MANUSIA

REPUBLIK INDONESIA,

$$

>IDODO EKAT=AH=ANA

BERITA NEGARA REPUBLIK INDONESIA TAHUN 2016 NOMOR /(

Sa&inan 'e'#ai engan a'&in8aKEPALA BIRO HUKUM,

$$

> SIGIT PUD=IANTONIP 14/4020( 14740( 1 001