PENGLIPUR LARA SEBAGAI SUMBER ILMU PENDIDlKAN … lara sebagai sumber ilmu pendidikan...PENGLIPUR...

PENGLIPUR LARA SEBAGAI SUMBER ILMU PENDIDlKAN PENDIDlKAN

Siti Fatimah Binti Mohd Sam 25051

Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Pengurusan Seni)

2012

fusat KlaWmat Maklumat Akallfmik VNIVEaSITl MALAYSIA SAKAWA)(

PENGLIPUR LARA SEBAGAI SUMBER ILMU PENDIDIKAN PENDIDIKAN

SITI FATIMAH BINTI MOHO SAM

(25051)

Projek ini merupakan salah satu keperluan untuk

Ijazah Sarjana Seni Gunaan Dengan Kepujian

(pengurusan Seni)

Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif

UNIVERSITI MALAYSIA SARA W AK

2012

UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK

BORANG PENGESAHAN STATUS TESISI LAPORAN

JUDUL PENGLIPUR LARA SEBAGAI SUMBER ILMU PENDIDIKAN

SESI PENGAJIAN 20092010

Saya SITI FATIMAH BINTI MOHD SAM mengaku membenarkan tesislaporan ini disimpan di Pusat Khidmat Maklumat Akademik Universiti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut

I TesislLaporan adalah hakmi1ik Universiti Malaysia Sarawak 2 Pusat Khidmat Maklumat Akademik Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan

untuk tujuan pengajian sahaja 3 Pusat Khidmat Maklumat Akademik Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat

pendigitan untuk membangunkan Pangkalan Data Kandungan Tempatan 4 Pusat Khidmat Maklumat Akademik Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan

tesislaporan ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian tinggi S middotSila tandakan ~

0 (mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan atau SULIT kepentingan seperti termaktub di dalam AKTA RAHSIA RASMII972)

0 TERHAD (mengandungi maklumat terhad yang telah ditentukan oleh organisasilbadan di mana penyelidikan dijalankan)

[2] TIDAK TERHAD

IHsahkan

iJJtv-- shyTandatangan Penulis Tandatangan Penyelia

~

Tarikh-q ftfJ-nejJlt)72Tarikh laquolLt C ()9~

Alamat Tetap

TIL NO12 Kampung Parit Lapis Semarang

86400 Parit Raja Batu Pahat Johor

Catatan -TesislLaporan dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah Sarjana dan Sarjana Muda

-Jika TesislLaboran ini SULIT atau TERHAD sila lampirkan surat daripada pihak berkuasalorganisasi berkenaan dengan menyatakan sebab dan tempoh TesislLaporan ini perlu dikelaskan SULIT atau TERHAD

PENGAKUAN

Projek bertajuk Penglipur Lara Sebagai Sumber Dmu Pendidikan ini telah

disediakan oleh Siti Fatimah Binti Mohd Sam dan telah diserahkan kepada Fakulti

Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah S8Ijana Muda Gunaan

dengan Kepujian (pengurusan Senile

Dii di~ksa oleh

(Dr Noria Tugang)

Tarikh

PENGHARGAAN

Dengan Nama Allah Yang Maha Pemurah Lagi Maha Penyayang

AJbamdulillah syukur ke hadrat Dahi yang telah mengurniakan rahmat-Nya sehingga

saya dapat menyempumakan penulisan ilmiah ini denganjayanya Terlebih dahulu saya

ingin merakamkan setinggi-tinggi penghargaan dan ucapan terima kasih yang tidak

terhingga kepada Dr Noria Tugang selaku penyelia pengkaji di atas segal a bimbingan

teguran nasihat yang tidak jemu-jemu memberi tunjuk ajar semasa pengisian dan

penyusunan penulisan ilmiah ini Sepanjang saya menyempurnakan tugasan ini

pensyarah yang lain seperti Tuan Haji Ghazali Madam Karen Audrey samy juga tumt

membantu dengan memberi panduan serta tip-tip yang berguna untuk menyempurnakan

tugasan ilmiah ini

Ribuan terima kasih jua buat rakan-rakan di Unimas dan juga kepada orang

perseorangan yang tumt membantu secara langsung mahupun tidak langsung dalam

menjayakan penulisan ini Terutama sekali kepada informan-informan yang sudi

bekerjasama untuk melengkapkan kajian ini Selain itu dorongan dan sokongan yang

padu juga telah diberikan oleh keluarga tercinta Mohd Sam Bin Saat Sulasteri Binti

Haji Salehan dan keluarga un~ memberi semangat kepada pengkaji agar dapat

menyiapkan tugasan dengan baik Sekali lagi saya memanjatkan doa kesyukuran ke

hadrat Ilahi agar segala usaha yang disumbangkan diberkati oIeh Allah di dunia dan

akhirat Sekianterima kasih

Dengan itu saya Siti Fatimah Binti Mohd Sam nomatrik 25051 ingin juga

memohon kemaafan sekiranya ada terlanjur tutur kata dan tindakan sepanjang

yiapkan penyelidikan tabun akhir ini

I

USlt Khidmtlt Maldumat 4hrlfmik UN VERSITl MALASiA AkA~AK

lSI KANDUNGAN

Penrpan

lsi Kandungan

Abstrak

Abstract

BAB 1 PENDAHULUAN

11 Definisi Penglipur Lara Johor

12 Pennasalahan Kajian

13 Objektif Kajian

14 Hipotesis

IS Soalan Kajian

16 Skop Kajian

17 Limitasi Kajian

18 Kepentingan Kajian

BAB 1 SOROT AN KESUSASTERAAN

21 Pengenalan

22 Rumusan

BAB3~TODOLOGIKAnAN

31 Pengenalan

32 Metodologi

33 Kaedah Kualitatif

34 Kaedah Kuantitatif

35 Peralatan (Instrumen) Kajian

36 Populasi dan Persampelan Kajian

37Rumusan

ii

Halaman

i

ii

iv

v

1

10

12

12

14

14

16

16

18

30

31

31

31

36

38

39

39

BAB 4 ANALISA DAN DAPATAN KAJIAN

41 Pengenalan 40

42 Pemerhatian 40

43 Analisa Pemerhatian Teknik Persembahan 42

431 Peralatan Muzik Yang Digunakan 49

432 Kehadiran Penonton 50

433 Nilai-nilai Keindahan Dalam Penglipur Lara 51

44 Analisa Teknik Penceritaan 52

441 Dapatan Kajian Tokoh Penglipur Lara 52

442 Pengisian Cerita Penglipur Lara 55

443 Fungsi Teknik Penceritaan Penglipur Lara 62

444 Dapatan Kajian Tentang Penglipur Lara Melalui Cerita 70

45 Analisa Strategi Promosi YWJ 78

46 Dapatan Kajian Informan keempat 82

47Analisa Kajian Kuantitatif 83

48 Pengujian Hipotesis 101

481 Keputusan Pengujian Hipotesis 102

49 Rumusan 104

BAB 5 CADANGAN DAN KESIMPULAN

51 Kesimpulan 105

52 Cadangan 106

RUJUKAN

LAMPIRAN

ABSTRAK

Penglipur Lara merupakan seorang tukang cerita yang menggunakan paluan

gendang semasa persembahan dijalankan untuk menarik perhatian penonton Seni

sastera penglipur lara yang dilihat sebagai sumber pendidikan semakin kurang

dipersembabkan dan didedahkan kepada masyarakat khususnya pelajar sekolah Situasi

tersebut menyebabkan seni sastera ini semakin dipinggirkan Isu ini didapati berlaku

disebabkan oleh lambakan teknologi canggih dan Moden yang mengubah bentuk

budaya dan corak sosial mereka Kajian ini dijalankan untuk mengenalpasti teknik

penceritaan teknik persembahan yang disampaikan oleh Penglipur Lara Johor dan

meneliti kaedah yang berkesan untuk mempromosikannya HasH dapatan kajian

Yayasan Warisan Johor perlu mengatur strategi dan teknik promosi melalui

pengildanan di media cetak dan elektronik dengan berkesan dan terbaik Promosi

tersebut akan meningkatkan kesedaran masyarakat dan secara tidak langsung dapat

memelihara kesusasteraan prosa rakyat tradisional Melayu

iv

ABSTRACT

Penglipur Lara contributed to a storyteller who uses drums during the evenings

entertainment to attract viewers Storytellers in literature is seen as less educational

resources presented and disclosed to the public especially schoolchildren The situation

is causing this literature increasingly marginalized This issue is caused by dumping of

modern technology and transfonn their cultures and social patterns This study was

conducted to identify the techniques of storytelling perfonnance techniques presented

by Lara contributed to Johor and examine effective methods for promoting them The

findings 10bor Heritage Foundation to organize strategies and promotional techniques

through advertising in print and electronic media effectively and the best The

promotion will raise public awareness and indirectly help preserve traditional folk

Malay prose literatureUndo edits

v

BABI

PENDAHULUAN

11 PeDgeDalan

Pada bahagian pertama bahagian ini akan menerangkan tentang sej arah negeri

Jobor hal ini diberikan perhatian kerana kajian dilakukan di Johor dan tokoh Penglipur

Lara juga berasal dari Johor Pengenalan juga menjurus kepada sejarah Penglipur Lara

di Malaysia Kajian ini merungkai maksud Penglipur Lara dari segi kesususasteraan

Melayu Selain itu kajian ini juga akan menerangkan terlebih dahulu tentang sastera

lisan berbentuk naratif iaitu cerita kerana Penglipur Lara adalah sebahagian daripada

sastera rakyat Penglipur Lara mempunyai cerita sastera lisan daripada Hikayat-Hikayat

Tradisional Sastera Melayu yang terkenal

Selain itu pengenalan Bab ini akan diterangkan tentang pennasalahan kajian

berdasarkan daripada pemerhatian dan pembacaan terhadap tajuk kajian Soalan yang

timbul akan diberi perhatian kerana terdapat soalan yang dikemukakan oleh pengkaji

supaya penyelidikan yang dijalankan akan menemui jawapan Seterusnya dalam bab ini

pengkaji akan mengemukakan objektif setiap kajian harus ada matlamat supaya lebih

teratur hipotesis iaitu andaian atau kesimpulan pada awal kajian skop kajian dan

kepentingan kajian turut dinyatakan dalam Bab ini

1

Sejarah Negeri Johor Daml Tazim

Menurut Zahrah Ibrahim (1987) dalam Tradisi Johor-Riau menyatakan Johor

Darul Tazim ialah sebuah negeri di Malaysia yang terletak di selatan Semenanjung

Malaysia berdekatan dengan Laut China Selatan di timur Selat Tebrau di selatan dan

Selat Melaka di barat

Gambar 11 Peta Johor

Kedudukan Johor dari segi keluasan penduduk dan kepadatan dalam

persekutuan Malaysia yang terdiri daripada 14 buah negeri (tennasuk Wilayah

Persekutuan) adalah seperti keluasan kelima terbesar di Malaysia dan ketiga terbesar di

Semenanjung Malaysia Penduduk kedua tertinggi di Malaysia serta di Semenanjung

Malaysia Mempunyai Kepadatan ketujuh terpadat di Malaysia serta di Semenanjung

Malaysia Ibu negerinya ialah Johor Bahru Darul Tazim nama gelaran Arabnya

bermaksud tempat perlindungan yang maruah

2

Bil Kawn Peratus

1 Melayu 510

2 Cina 354

3 India 69

4 Lain-lain 66

Geografi

Menurut swnber dari laman web wwwiohor-darul-takzimhtml kadar penduduk di

Johor mempunyai keluasnya sebanyak 18992 kilometer persegi (Km 2) dan

mempunyai 28 juta penduduk pada tabun 2000 Antara berikut adalah pembahagian

penduduk mengikut kaum

I

lOHOR

Gambar rajah Peta Johor Johor terbahagi kepada 10 daerah

1) Daerah Johor Bahru 6) Daerah Segamat

2) Daerah Kulaijaya 7) Daerah Ledang

3) Daerah Pontian 8) Daerah Muar

3

4) Daerah Kota Tinggi 9) Daerah Batu Pahat

5) Daerah Kluang 10) Daerah Mersing

Jobor ialah negeri tunggal di Semenanjung Malaysia yang mempunyai pantai di

sempadan timur dan barat Kebanyakan tanahnya rendah dengan bukit-bukau yang

bercenm landai Lokasi tertingginya ialah Gunung Ledang yang berada di paras

ketinggian 1276 meter Johor mempunyai kawasan hutan simpan paya bakau yang

ketiga terbesar di Semenanjung Malaysia dengan keluasan sebanyak 167 kilometer

persegi

Sejanh

Kawasan Johor sudah pun bermula pada tabun 800 sebagai suatu petempatan

perdagangan yang penting Semasa abad ke-14 kawasan itu menjadi wilayah

tanggungan Empayar Majapahit sehingga pemerintahan Kesultanan Melaka (1400shy

1511) yang mana negeri Johor menjadi pula salah sebuah jajahan pemerintabannya

Pada tahun 1511 Melaka dikuasai oleh pihak Portugis dan Sultan Mahmud Shah

Sultan Melaka ketika itu melarikan diri ke Pahang dan kemudiannya ke Johor di mana

beliau mengasaskan Kesultanan Johor pada akhir abad ke-16 dan ke-17 yang

mengalami perjuangan pewarisan yang berturut-turutan Ia juga sering mengalami

serangan daripada pihak PortugiS dan Aceh Pada 1641 Johor menyokong pihak

Belanda menewaskan pihak Portugis di Melaka dan pada 1660 Johor telah menjadi

sebuah entrepot yang maju

KebudayaaD Tradisi Melayu Johor

Kuda kepang dan zapin merupakan tarian tradisional Melayu di Johor Kuda

Kepang ialah sejenis tarian yang dipersembahkan dengan kostum yang mewah serta

tenunan Ia memaparkan pahlawan-pahlawan yang berkuda yang berlawan dalam

4

flulit ~lDItMaklum2t Ak dtmlk IJNMum MALAYSIA SARAWAK

pertempuran dengan bersungguh-sungguh sehingga perayaan kemenangan Ghazal dan

Barongan adalah tulang belakang nyanyian tradisional Melayu Ghazal melibatkan

segolongan keeil ahIi muzik yang bennain a1at Muzik moden dan tradisional dan

seringnya dipersembahkan dalam majlis rasmi Wayang Kulit Purwa merupakan sejenis

persembahan wayang kulit yang boleh didapati di negeri Johor dan dipersembahkan

oleh masyarakat Johor berketurunan Jawa

Definisi Sutera Lisaa

Hamzah Hamdani (2006) dalam Sastera Wadah Integrasi Budaya menjelaskan

sutera Iisan ialah hasil-hasil sastera Melayu lama yang disampaikan secara Iisan iaitu

dipertuturkan Sastera lisan merupakan hasil sastera yang dimiliki oleh masyarakat

Melayu disebarkan dan dituturkan daripada satu generasi ke satu generasi secara lisan

Sastera Iisan Melayu dapat dibahagikan kepada dua bentuk

a) Sastera Iisan berbentuk cerita (kisah atau naratit)

b) Sastera Iisan berbentuk bukan cerita (bukan kisah atau bukan naratit)

Selain itu terdapat pengkelasan cerita oleh Penglipur Lara ia terdiri daripada ceritashy

centa seperti cerita Penglipur lara cerita jenaka cerita binatang cerita Asal usul cerita

bantu cerita teladan seperti cerita sejarah rekaan dan mitos Manakala sastera

berbentuk bukan Iisan pula sebahagian besamya berupa puisi antaranya pantun

gurindam seloka dan pelbagai bentuk puisi yang lain

Sastera Iisan menggunakan bahasa Iisan yang mengandungi unsur-unsur linguistik

dan supra-segmental iaitu tekanan suara intonasi porosodi dan nada suara Hal ini

_ _ it dalam cerita-cerita lipur lara Unsur-unsur ini menjadi ciri penting dalam

5

sastaa lisan untuk memberi kesan komunikasi antara tukang cerita dengan pendengar

di samping dapat memberi makna yang tepat Perhubungan komunikasi berlaku seeara

terus anatar tukang cerita dengan pendengar atau penonton Dalam sastera lisan tukang

cerita secara tidak langsung peneipta karya dapat menjadi sumber rujukan kepada

pendengar

Sastera lisan lahir dan berkembang dalam kalangan masyarakat biasa Walaupun isi

ceritanya berkisar tentang kehebatan anak-anak Raja dan keindahan di istana Sastera

lisan adalah hak bersama dan tidak wujud nama pencipta karya

PeapDalaD Penglipur Lara Di Malaysia

Mohd Taib Osman 1991 dalam Pengkajian Sastera Rakyat Bereorak Cerita

masyarakat yang bertamadun tinggi sekalipun eerita rakyat dihargai sebagai warisan

bangsa dan lebih daripada sastera Moden ciptaan individu cerita rakyat dianggap dapat

mewakili roh atau jiwa sesuatu bangsa Dalam abad ke 20 apabila api Nasionalisme

sedang bertiup sastera rakyat merupakan salah satu titik pengembelengan bagi

menyemarakkannya Dalam masyarakat yang belurn meneapai tamadun yang tinggi

atau yang masih buta huruf seni sastera ini masih dalam bentuk lisan lagi Dalam

konteks inilah sastera rakyat wujud dalam bentuknya yang asli terutama dari segi

fungsinya Penulis menyatakan bahawa Penglipur Lara telah wujud pada abad ke 20 di

Tanah Melayu

Menurut Prof Oulam dan Sarwar Yusoff (1997) dalam Persembahan Seni

menyatakan di Malaysia terdapat enam jenis penglipur lara Di bahagian utara

enanjung dikenali sebagai Selampit iaitu di negeri Perlis dan Kedah Penglipur Lara

6

Selampit menggunakan gendang keling semasa persembahan dijalankan Selain itu

Awang Batil terdapat di negeri Perlis dan Langkawi persembahan yang dilakukan

adalah berbentuk dikir puisi lisan dan pertuturan biasa Persembahan Awanag BatH

menggunakan alat yang diberi nama batH iaitu sebagai (tempat tadahan air) Manakala

di Kelantan Pattani dan Perlis dikenali sebagai Tarik Selampit menyampaikan

nyanyian dikir dan pertuturan biasa persembahan ini menggunakan rebab Penglipur

Lara di Kedab dikenali sebagai Jubang persembahan yang dHakukan ialah nyanyian

dan dim dan tidak menggunakan alat tersendiri

Selain itu tukang cerita di negeri Pahang dan Terengganu lebih terarah kepada

bentuk nyanyian iaitu tukang cerita tersebut menyampaikan nyanyian dan dikir semasa

persembahan dilakukan Tukang cerita menggunakan alat rebana sebagai alat Muzik

untuk mendendangkan cerita yang disampaikan Penglipur Lara di Selangor serta

Minangkabau dikenali sebagai Kaba menyampaikan dikir dalam penceritaannya Alat

Muzik yang digunakan oleh penglipur Lara Kaba ini adalah biola atau rebab Selain itu

di daerah selatan pula dikenali sebagai penglipur lara sahaja Cerita yang disampaikan

adalah hikayat-hikayat agung dari zaman Kesultanan Melayu prosa tradisional dan

sebagainya Alat yang digunakan adalah gendang semasa membuat persembahan

Penglipur Lara di Malaysia banyak menggunakan unsur-unsur penceritaan tersendiri

mengikut kreativiti dalam menyampaikan sesebuah cerita Mengikut kajian tukangshy

tukang cerita atau penutur cerita penglipur lara ini terdapat dua golongan iaitu tukang

centa profesional dan amatur Cara penyampaian menggunakan kepakaran

mereka tersendiri Contohnya dengan gaya dan lagunya tersendiri serta diserikan lagi

~ persembahan menggunakan alat-alat Muzik yang serdahana seperti rebab dan

7

biola Selain itu ada juga tukang cerita yang menyampaikan cerita dalam bentuk prosa

lirik

rLara Johor

Menmut Dr Ismail Hamid (2005) dalam bukunya Perkembangan

Kesusasteraan Melayu Lama Penglipur membawa maksud penghibur manakala

Lara pula bermaksud duka atau kesedihan hati Daripada cantuman dua kata

Penglipur dan Lara membawa pengertian cerita yang menghiburkan orang dalam

Mdhan atau dukacita Cerita Penglipur lara dikenali juga sebagai folklore RO

Wlnsledt menamakan penglipur Lara sebagai roman rakyat (folk ramances) Cerita

Peuglipur Lara ialah cerita-cerita roman yang mengandungi unsuradventure

Biasanya cerita berlegar di sekitar golongan istana atau golongan-golongan puterashy

puteri cerita raja dengan segala gambaran keindahan kemewahan kesaktian serta

kejadian-kejadian yang luar biasa supernatural

Harun Jaafar (2004) dalam Ikhtisar Kebudayaan dan Prosa Melayu Klasik

menyatakan pada masa dahulu subgenre ini amat popular dalam kalangan orang

Melayu Hal tersebut disebabkan oleh keterbatasan alat hiburan Oleh sebab itu para

Penglipur Lara menjadi personalitiyang penting dalam masyarakat Kepandaian mereka

bercerita menjadi aset masyarakat untuk menghilangkan penat lelah semasa bekerja

Selain itu penulis juga membincangkan cerita Penglipur Lara terkenal kerana ceritashy

cerita ini mempunyai keunikan dan keistemewaan yang tersendiri Keunikkan itu jelas

dilihat dari segi ceritanya penutur atau tukang cerita dan cara persembahan yang

disampaikan

8


meDerangican Penglipur Lara merupakan tradisi Iisan Tradisi ini amat penting dalam

mengeoa1i sejarah bangsa pemikiran gaya bahasa peri laku adab dan budaya

Terdapat beberapa tujuan Penglipur Lara iaitu pembawa maklumat atau berita hiburan

dan pemberi pelajaran lagenda dan jenaka

Peranan cerita Penglipur Lara sering diperkatakan sebagai bentuk hiburan

pendidikan dan menganggungkan raja Oleh kerana tidak terdapat pendidikan secara

formal dalam masyarakat Melayu dahulu maka cerita-cerita Penglipur Lara menjadi

ruang untuk mendidik anggota masyarakatnya dengan nilai-nilai moral yang baik dari

aspek ilmu pendidikan

Berikut antara senarai cerita yang disampaikan oleh Penglipur Lara Johor mengikut

kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda

1) Hikayat Hang Tuah

2) Hikayat Awang Sulung Merah Muda

1) Bawang Putih Bawang Merah

2) Hikayat Malim Deman Cerita Binatang

1) Katak Membunuh Gergasi

2) Cerita Janji Buaya

------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian

Donia yang berteraskan teknologi maklumat masing-masing tidak mahu ketinggalan

cIaIam melayari kehidupan moden Sumber hiburan masa kini lebih menjurus kepada

UDSUr-UDSUr Barat yang keterlaluan seperti lagu-Iagu yang berkumandang di corongshy

corong radio hanya muzik moden seperti balada hip hop dan rock Tambahan pula lagu

sebegini mendapat tempat dihati pendengar Unsur kebudayaan dan kesenian seperti

Peoglipur Lara semakin terpinggir Oleh itu Penglipur Lara kurang dikenali dan

generasi akan datang sulcar untuk mengetahuinya

Lambakan teknologi canggih dan moden seperti yang dekat pada kita ialah laman

sesawang isu ini selalu dikaitkan dengan remaja sekolah laman tersebut seperti

Faceboo1c Twitter Yahoomail dan Freindster Selain itu masyarakat juga kini lebih

gemar pada unsur yang berkonsepkan hiburan seperti konsert nyanyian dan hiburan

yang berkonsepkan lawak seperti program rancangan televisyen iaitu Maharaja

Lawak

Tambahan pula kurang penyambung generasi muda dalam mewarisi seni sastera

lisan ini Berdasarkan daripada pemerhatian saya masyarakat khususnya pelajar kini

sukar menerima konsep tradisional tanpa mengenal pengisian sebenar sastera ini dari

aspek ilmu pendidikan dan lawak jenaka dari penceritaan yang disampaikan oleh

Peoglipur Lara Kajian ini menerangkan pengisian sastera rakyat iaitu sastera yang

berbentuk naratif (bercerita)

Menurut Mohd Taib Osman (1991) dalam Pengkajian Sastera Rakyat Bercorak

menyatakan tradisi bercerita cara lisan akan lenyap lantaran cabaran media yang

10

lebih efisyen lagi sophisticated seperti buku radio televisyen dan internet Walaupun

benar kenyataan ini penulis berpendapat janganlah kita membenarkan tradisi itu luput

sjaDa-sarjana yang kenal akan tradisi ini ini harus terus menyemarakkannya dengan

membuat kajian terhadap cerita-cerita rakyat serta mengisi program-program khas di

EO dan televisyen atau pun melalui sesi-sesi bercerita Isu ini jelas menunjukkan

bahawa cerita sastera rakyat yang diceritakan oleh Penglipur Lara semakin ditelan

zaman oleh itu pihak berwajib hams memainkan peranan dalam menyemarakkan lagi

seni ini Bahan maklumat ini akan dijadikan isu kepada bukti permasalahan kajian

pengkaji

Hanya ada beberapa orang saja pakar penglipur lara yang masih ada di Malaysia

dan seorang daripadanya ialah saya Rugi jika generasi muda tidak mengenal dan

mendalami cerita rakyat yang disampaikan penglipur lara dengan tujuan memberi

hiburan kepada khalayak Penglipur Lara juga menyampai mesej dan maklumat melalui

cerita yang disampaikan Berdasarkan ayat tersebut adalah ucapan dari Tuan Haji Ali

Badron iaitu penggiat Penglipur Lara pada majlis perasmian majalah dewan sastera

Ayat ini menyatakan bahawa kurang generasi muda dalam meneruskan kegiatan

Peoglipur Lara Selain itu penceritaannya mempunyai sumber hiburan dan

menyampaikan ilmu kepada masyarakat

Pengiagi dapat mengaplikasikan secara sepenuhnya persoalan yang timbul di sini

persembahan Penglipur Lara dilihat sebagai sumber pendidikan melalui pengisian

penceritaannya Maka satu pendekatan boleh dilihat dalam penyampaian informasi

tersebut secara menyeluruh Penyelidik melihat permasalahan kajian iaitu bagaimana

_aembahan Penglipur Lara Johor disampaikan melalui teknik persembahan dan teknik

11

peaceri1aan yang digunakan oleh tokoh Penglipur Lara Serta penyelidik juga ingin

JDrIIIIDlpas strategi promosi yang dijalankan oleh Yayasan Warisan Johor dalam

IDIIIDpCfkeoalk persembahan Penglipur Lara tersebut

Oleh demikian seni sastera Penglipur Lara yang dilihat sebagai sumber pendidikan

)do kurang dipersembahkan dan didedahkan kepada masyarakat khususnya pelajar

JekoIah dan intitusi pendidikan awam dan swasta Situasi tersebut menyebabkan seni

IIStera ini semakin dipinggirkan Isu ini didapati berlaku disebabkan oleh lambakan

tebologi canggih dan moden yang mengubah bentuk budaya dan corak sosial mereka

13 ObJektiI

1) Untuk mengenalpasti strategi promosi yang dijalankan oleh Yayasan Warisan

Johor dalam mempromosikan seni sastera rakyat Penglipur Lara

2) Untuk mengkaji teknik penceritaan sebagai sumber ilmu pendidikan yang

disampaikan oleh Penglipur Lara Johor

3) Untuk menganalisis teknik persembahan yang disampaikan oleh Penglipur Lara

Johor

14 Hipotesis

Pengkaji mengandaikan bahawa dalam mengekalkan kesenian Penglipur Lara satu

bipotesis dirangka Jangkaan awal dari kajian ini adalah pengkaji akan dapat

meagetahui setiap teknik penceritaan yang disampaikan oleh Penglipur Lara Teknik

peaceritaan yang disampaikan oleh Penglipur Lara berbeza daripada negeri-negeri lain

-ana tidak langsung pengkaji akan dapat mengetahui dengan terperinci dari aspek

12

peadictikan sastera Tambahan pula pengisian Penglipur Lara mempunyai ilmu

pgan dan hiburan

bull sastera lisan Penglipur Lara dapat berkembang sealiran dengan arus

pee melalui pendedahan dengan adanya kaedah promosi Hal ini kerana untuk

Ipasti strategi promosi yang berkesan dalam mengekalkan kesenian dan

~yaan persembahan Penglipur Lara hipotesisnya adalah dengan adanya strategi

JIlOIDOSi melalui pengikJanan yang terbaik contohnya pengiklanan melalui media

seperti media cetak dan media elektronik dapat mempromosikan dan

mmingkatkan lagi pendedahan persembahan Penglipur Lara Johor kepada golongan

Semakin banyak pengiklanan dilakukan semakin tinggi promosi yang akan

dijalankan bull Tambahan pula apabila persembahan Penglipur Lara dipromosikan oleh

Yayaaan Warisan Jobor melalui bahagian pengurusan promosi organisasi berkenaan

membuat perik1anan yang berkesan dan terbaik Maka kesenian Penglipur Lara

berbitan dengan ilmu pendidikan dapat ditingkatkan promosinya dengan lebih

mellues di Jobor Oleh ito persembahan Penglipur Lara juga boleh menarik perhatian

-rarakat setempat khususnya remaja serta pelancong luar sekiranya diadakan pada

kesenian dan kebudayaan

13

slD Kajian

1) ApIkah strategi promosi yang dijalankan oleh Yayasan Warisan Johor untuk

mempromosikan persembahan Penglipur Lara sebagai sumber ilmu pendidikan

2) ApIkah teknik penceritaan dalam menyampaikan cerita-cerita rakyat yang

disampaikan oleh Penglipur Lara yang berkaitan dengan ilmu pendidikan

3) Bagaimanakah teknik persembahan Penglipur Lara Johor dilakukan

SUp Kajian

stop kajian ini adalah meliputi fungsi Penglipur Lara dari aspek teknik penceritaan

cam persembahan yang disampaikan Pengkaji ingin mengkaji dengan lebih

peIbapi nilai dan peranannya dalam mengembangkan cerita sastera lisan seperti

Jdkayat-hikayat dan cerita prosa Melayu tradisionaI yang mempunyai sumber ilmu

~ Kajian ini dijalankan untuk mengkaji sastera rakyat yang berbentuk naratif

iIim cents melalui cerita tersebut pengkaji membuat analisis berkaitan cerita yang

mengandungi ilmu pendidikan seperti nilai etika pengajaran nasihat lawak jenaka

daD biburan sebagai bahan bukti kepada Penglipur Lara sebagai sumber ilmu

peadidikan Analisis tersebut dinilai daripada teknik penceritaan dan persembahan yang

BIb 4 analisa data dan dapatan kajian nanti Di samping itu jenis cerita yang

dJaamptikan oleb Penglipur Lara juga pengkaji hanya menganalisis cerita yang telah

diIaIaraikan pads Bah 1

14

ito kajian ini juga ingin mencari permasalahan tentang cabaran dan halangan

menggiatkan persembahan Penglipur Lara melalui analisis data kajian

__mID daripada informan yang terpilih di Yayasan Warisan Johor melalui aspek

molimiddot ymg dijalankan Kajian ini juga merangkumi analisis untuk mengenalpasti

-teal mempromosikan seni sastera rakyat Penglipur Lara kepada masyarakat di Parit

Datu Pahat Johor Lokasi ini dipilih kerana kawasan terse but mempunyai

__JOIt masyarakat yang berpotensi dalam menyemarakkanya dengan menonton

DelllIIDbaban Penglipur Lara Johor Oleh itu sekiranya Penglipur Lara membuat

pcnembaban pengkaji akan membuat pemerhatian dan mengedarkan borang kaji

ICIidik pada majlis berkenaaan

SeJain itu pengkaji juga memfokuskan pada skop kajian iaitu responden Pengkaji

IbD menetapkan sasaran kajian daripada peringkat umur semasa membuat kaedah

iIIl pada Bah 3 nanti Responden tersebut adalah golongan daripada remaja dewasa

bull peringkat umur 18 dan kebawah 19 hingga 29 tabun 30 hingga 40 tabun dan

41tihuD ke atas yang akan ditulis pada borang kaji selidik Responden terse but adalah

dIIam golongan sasaran pengkaji untuk mengumpul jawapan secara generalisasi dari

-iDgkat seltolah pekerja suri rumah dan sebagainya Berdasarkan permasalahan

bJjan sasaran golongan terdiri daripada masyarakat di sekitar lokasi kajian iaitu di

pekin Parit Raja Batu Pabat Johor khususnya pelajar sekolah dari Sekolah Menengah

bull Raja Institusi Pendidikan Awam dan Swasta

15

fusat KlaWmat Maklumat Akallfmik VNIVEaSITl MALAYSIA SAKAWA)(

PENGLIPUR LARA SEBAGAI SUMBER ILMU PENDIDIKAN PENDIDIKAN

SITI FATIMAH BINTI MOHO SAM

(25051)

Projek ini merupakan salah satu keperluan untuk

Ijazah Sarjana Seni Gunaan Dengan Kepujian

(pengurusan Seni)

Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif

UNIVERSITI MALAYSIA SARA W AK

2012












[2] TIDAK TERHAD

IHsahkan


~


Alamat Tetap





PENGAKUAN





Dii di~ksa oleh

(Dr Noria Tugang)

Tarikh

PENGHARGAAN










tugasan ilmiah ini













I


lSI KANDUNGAN

Penrpan

lsi Kandungan

Abstrak

Abstract

BAB 1 PENDAHULUAN



13 Objektif Kajian

14 Hipotesis

IS Soalan Kajian

16 Skop Kajian

17 Limitasi Kajian



21 Pengenalan

22 Rumusan

BAB3~TODOLOGIKAnAN

31 Pengenalan

32 Metodologi





37Rumusan

ii

Halaman

i

ii

iv

v

1

10

12

12

14

14

16

16

18

30

31

31

31

36

38

39

39


41 Pengenalan 40

42 Pemerhatian 40















49 Rumusan 104


51 Kesimpulan 105

52 Cadangan 106

RUJUKAN

LAMPIRAN

ABSTRAK














iv

ABSTRACT












v

BABI

PENDAHULUAN

11 PeDgeDalan
















1














2

Bil Kawn Peratus

1 Melayu 510

2 Cina 354

3 India 69

4 Lain-lain 66

Geografi





I

lOHOR





3








persegi

Sejanh
















4
























5





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15












[2] TIDAK TERHAD

IHsahkan


~


Alamat Tetap





PENGAKUAN





Dii di~ksa oleh

(Dr Noria Tugang)

Tarikh

PENGHARGAAN










tugasan ilmiah ini













I


lSI KANDUNGAN

Penrpan

lsi Kandungan

Abstrak

Abstract

BAB 1 PENDAHULUAN



13 Objektif Kajian

14 Hipotesis

IS Soalan Kajian

16 Skop Kajian

17 Limitasi Kajian



21 Pengenalan

22 Rumusan

BAB3~TODOLOGIKAnAN

31 Pengenalan

32 Metodologi





37Rumusan

ii

Halaman

i

ii

iv

v

1

10

12

12

14

14

16

16

18

30

31

31

31

36

38

39

39


41 Pengenalan 40

42 Pemerhatian 40















49 Rumusan 104


51 Kesimpulan 105

52 Cadangan 106

RUJUKAN

LAMPIRAN

ABSTRAK














iv

ABSTRACT












v

BABI

PENDAHULUAN

11 PeDgeDalan
















1














2

Bil Kawn Peratus

1 Melayu 510

2 Cina 354

3 India 69

4 Lain-lain 66

Geografi





I

lOHOR





3








persegi

Sejanh
















4
























5





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15

PENGAKUAN





Dii di~ksa oleh

(Dr Noria Tugang)

Tarikh

PENGHARGAAN










tugasan ilmiah ini













I


lSI KANDUNGAN

Penrpan

lsi Kandungan

Abstrak

Abstract

BAB 1 PENDAHULUAN



13 Objektif Kajian

14 Hipotesis

IS Soalan Kajian

16 Skop Kajian

17 Limitasi Kajian



21 Pengenalan

22 Rumusan

BAB3~TODOLOGIKAnAN

31 Pengenalan

32 Metodologi





37Rumusan

ii

Halaman

i

ii

iv

v

1

10

12

12

14

14

16

16

18

30

31

31

31

36

38

39

39


41 Pengenalan 40

42 Pemerhatian 40















49 Rumusan 104


51 Kesimpulan 105

52 Cadangan 106

RUJUKAN

LAMPIRAN

ABSTRAK














iv

ABSTRACT












v

BABI

PENDAHULUAN

11 PeDgeDalan
















1














2

Bil Kawn Peratus

1 Melayu 510

2 Cina 354

3 India 69

4 Lain-lain 66

Geografi





I

lOHOR





3








persegi

Sejanh
















4
























5





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15

PENGHARGAAN










tugasan ilmiah ini













I


lSI KANDUNGAN

Penrpan

lsi Kandungan

Abstrak

Abstract

BAB 1 PENDAHULUAN



13 Objektif Kajian

14 Hipotesis

IS Soalan Kajian

16 Skop Kajian

17 Limitasi Kajian



21 Pengenalan

22 Rumusan

BAB3~TODOLOGIKAnAN

31 Pengenalan

32 Metodologi





37Rumusan

ii

Halaman

i

ii

iv

v

1

10

12

12

14

14

16

16

18

30

31

31

31

36

38

39

39


41 Pengenalan 40

42 Pemerhatian 40















49 Rumusan 104


51 Kesimpulan 105

52 Cadangan 106

RUJUKAN

LAMPIRAN

ABSTRAK














iv

ABSTRACT












v

BABI

PENDAHULUAN

11 PeDgeDalan
















1














2

Bil Kawn Peratus

1 Melayu 510

2 Cina 354

3 India 69

4 Lain-lain 66

Geografi





I

lOHOR





3








persegi

Sejanh
















4
























5





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15

I


lSI KANDUNGAN

Penrpan

lsi Kandungan

Abstrak

Abstract

BAB 1 PENDAHULUAN



13 Objektif Kajian

14 Hipotesis

IS Soalan Kajian

16 Skop Kajian

17 Limitasi Kajian



21 Pengenalan

22 Rumusan

BAB3~TODOLOGIKAnAN

31 Pengenalan

32 Metodologi





37Rumusan

ii

Halaman

i

ii

iv

v

1

10

12

12

14

14

16

16

18

30

31

31

31

36

38

39

39


41 Pengenalan 40

42 Pemerhatian 40















49 Rumusan 104


51 Kesimpulan 105

52 Cadangan 106

RUJUKAN

LAMPIRAN

ABSTRAK














iv

ABSTRACT












v

BABI

PENDAHULUAN

11 PeDgeDalan
















1














2

Bil Kawn Peratus

1 Melayu 510

2 Cina 354

3 India 69

4 Lain-lain 66

Geografi





I

lOHOR





3








persegi

Sejanh
















4
























5





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15


41 Pengenalan 40

42 Pemerhatian 40















49 Rumusan 104


51 Kesimpulan 105

52 Cadangan 106

RUJUKAN

LAMPIRAN

ABSTRAK














iv

ABSTRACT












v

BABI

PENDAHULUAN

11 PeDgeDalan
















1














2

Bil Kawn Peratus

1 Melayu 510

2 Cina 354

3 India 69

4 Lain-lain 66

Geografi





I

lOHOR





3








persegi

Sejanh
















4
























5





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15

ABSTRAK














iv

ABSTRACT












v

BABI

PENDAHULUAN

11 PeDgeDalan
















1














2

Bil Kawn Peratus

1 Melayu 510

2 Cina 354

3 India 69

4 Lain-lain 66

Geografi





I

lOHOR





3








persegi

Sejanh
















4
























5





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15

ABSTRACT












v

BABI

PENDAHULUAN

11 PeDgeDalan
















1














2

Bil Kawn Peratus

1 Melayu 510

2 Cina 354

3 India 69

4 Lain-lain 66

Geografi





I

lOHOR





3








persegi

Sejanh
















4
























5





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15

BABI

PENDAHULUAN

11 PeDgeDalan
















1














2

Bil Kawn Peratus

1 Melayu 510

2 Cina 354

3 India 69

4 Lain-lain 66

Geografi





I

lOHOR





3








persegi

Sejanh
















4
























5





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15














2

Bil Kawn Peratus

1 Melayu 510

2 Cina 354

3 India 69

4 Lain-lain 66

Geografi





I

lOHOR





3








persegi

Sejanh
















4
























5





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15

Bil Kawn Peratus

1 Melayu 510

2 Cina 354

3 India 69

4 Lain-lain 66

Geografi





I

lOHOR





3








persegi

Sejanh
















4
























5





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15








persegi

Sejanh
















4
























5





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15
























5





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15





pendengar














Tanah Melayu




6
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15
























7


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15


lirik

rLara Johor



















disampaikan

8












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15












kategori

-

Cerita Jenaka

1) Kisah Si Luncai

2) PakKaduk

Cerita Lipur Lara

Cerita Lagenda







------------------------------------------------9

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15

12 Pennhan Kajian













Lawak









10









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15









pengkaji















11









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15









13 ObJektiI






Johor

14 Hipotesis






12


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15


pgan dan hiburan
















13

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15

slD Kajian






SUp Kajian













14





















15





















15

PENGLIPUR LARA SEBAGAI SUMBER ILMU PENDIDlKAN … lara sebagai sumber ilmu pendidikan...PENGLIPUR...

Documents

Transcript of PENGLIPUR LARA SEBAGAI SUMBER ILMU PENDIDlKAN … lara sebagai sumber ilmu pendidikan...PENGLIPUR...